zomer special Buiten de gebaande paden

remonstrants maandblad jaargang 25 nr. 7 juli/augustus 2014

Buiten de gebaande paden

zomer special

thema van de xxxxx redac tie

Buiten de gebaande paden De zomer is aangebroken, vakantietijd! We gaan u mee nemen ‘buiten de gebaande paden’. Gerrit Berveling schrijft de overweging, over zijn eigen reis naar de Hernhutter Godsakker en over de wonder baarlijke reizen van de bijbelse Tobias – u herinnert zich het beroemde gevecht met de vis. Maar goed dat er een engel mee op reis was. Gastauteur Welmoed Verhagen vertelt ons alles over haar jaarlijkse gang naar Greenbelt. Vooral het onderdeel ‘Beer&hymns’ spreekt haar aan, maar dit festival biedt ieder jaar weer een overvloed van inspiratie op het gebied van geloof, kunst en politiek. Verschillende lezers zonden ons op ons verzoek hun ervaringen met bijzondere plaatsen ‘buiten de gebaande paden’. Het leverde een aantal pareltjes op. In één ervan figureert trouwens eveneens een engel. Jaap Bruijn vertelt ons over het reisjournaal uit 1868 en 1869 van – toen nog Nederlands Hervormd – predikant P. Heering, de vader van de latere remonstrantse voor man G.J. Heering. Peter Korver reist zeer regelmatig naar het eiland Texel, terug naar zijn roots. Hij komt er mediteren en recreëren in de ware zin des woords. En passant onderzoekt hij de mogelijkheden voor de oprichting van een remonstrantse gemeente Texel.

De redactieleden zelf gaan ook wel eens op reis, al doen sommigen dat dan het liefst in gedachten. Vanessa van Koppen schrijft over ‘haar Provence’. Ze noemt ons een aantal plaatsen buiten de gebaande paden die u beslist eens moet bezoeken. Michel Peters deed een ander soort reis. Hij nam deel aan een etappe van de ‘roadtrip naar een vernieuwd christendom’ die de afgelopen maanden plaatsvond. De formule was ‘7keer7’. Ook van zijn hand is een impressie van zijn bezoeken aan het stadje Vézelay. De roemrijke wereldse en spirituele geschiedenis is er voelbaar aanwezig. Carolien Sieverink bestudeerde de dissertatie van mederemonstrant Hans Koppen, een ‘fenomenologisch onderzoek’ naar ‘opvattingen van filosofen en geografen over het ervaren van plaats en ruimte’. Een goede zomer gewenst!

•

Bert Dicou Hoofdredacteur Het volgende nummer van AdRem verschijnt op 5 september 2014.

in dit nummer onder meer: 3 Korte berichten

12 7 keer 7

4 Reis naar Batavia

13 De bijzondere geograf ische ervaring

5 Mijn Vezelay

14 Uw bijzondere plekken

7 Mijn Provence

16 ’t Rentmeestertje

8 In Memoriam

17 Miniatuur

8 Rituele zin & onzin 7

18 Greenbelt festival

9 Mijn Texel

20 Het gezicht van...

10 Overweging

colofon Redactie: Bert Dicou (hoofdredacteur), Joan van Esveld, Martijn Junte, Vanessa van Koppen-Enters, Michel Peters (eindredacteur) en Carolien Sieverink. Redactieadres: AdRem, p/a Nieuwegracht 27 a, 3512 LC Utrecht, tel. 030 2316970, [email protected] Administratie (adreswijzigingen en andere mutaties): info@remonstranten.org, of via bovenstaand redactieadres. NL 45 INGB 0004088342 t.n.v. AdRem Utrecht Website: www.remonstranten.org Kosten: gratis voor remonstranten, 32,50 euro per jaar voor niet-remonstranten. Advertentiewerving: Michel Peters, 06 27 62 55 88, [email protected], tarieven op aanvraag verkrijgbaar. Uitgave: Boekencentrum Uitgevers Ontwerp: Marjorie Specht, www.ontwerpkantoor.nl Druk: Koninklijke BDU Barneveld ISSN 0925-238X © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de redactie.

korte bericht en

Mensen • D s Sigrid Coenradie, predikant in Oosterbeek, is per 1 september aangesteld als predikant in het Penninckshuis in Deventer, een samenwerkings gemeente van doopsgezinden en remonstranten. De afscheidsdienst in Oosterbeek is op 13 juli om 15.00 uur. • Dr Eric Cossee neemt deze zomer afscheid als predikant in Oude Wetering.

Theologie Publicatieprijs 2014

foto: Leo Lanser

Remonstrants hoogleraar Christa Anbeek en Ada de Jong hebben (ex aequo) de Theologie Publicatieprijs 2014 gewonnen voor hun boek ‘De berg van de ziel’. Zij slagen er volgens de jury in met hun aangrijpende boek een breed, ook niet-christelijk lezerspubliek te interesseren voor de waarde en betekenis van dogma’s bij de ervaring van verlies. Op 21 juni, tijdens de Nacht van de Theologie, ontvingen zij een beeldje uit handen van juryvoorzitter Hirsch Ballin.

Geven Ontvangen Delen Geven Ontvangen Delen De Goddeeltjes komen eraan Wat deelt u met andere mensen? Wat wilt u aan anderen geven en wat heeft u in uw leven ontvangen? Om dit te ontdekken, kunt u naar buiten lopen en iemand aan spreken die u niet kent en met hem of haar in gesprek gaan. Houdt de Facebookpagina van de Remonstranten in de gaten want in de loop van augustus laten we daar zien hoe geven-ontvangen-delen op deze manier werkt. Maar u kunt zich ook laven aan de Goddeeltjes. In de Goddeeltjes laten zeven remonstrantse theologen zien wat hebben ze ontvangen in hun leven dat hen in spireert. Wat willen ze geven aan anderen en hoe willen zij mensen inspireren. Wat delen zij met elkaar? Daarbij grijpen ze terug op de elementaire begrippen in het christelijk geloof en leggen daarmee de drijfveer achter ons geven, ontvangen en delen bloot. Met de Goddeel tjes heeft u het fundament van Geven Ontvangen Delen in handen. Want deze beweging is eigen aan mensen. Wij zijn niet gemaakt om alleen te blijven. We zijn ten diepste niet alleen. Eind augustus zullen de Goddeeltjes gratis verspreid worden onder alle Remonstranten (leden en vrienden, landelijk en in gemeenten). Een gift van ons voor u. Het komende jaar gaan we met de Goddeeltjes aan het werk. Noteert u alvast 7 maart 2015. Dan is er een speciale dag die in het teken staat van de Goddeel tjes. Alles over de Goddeeltjes leest u op www.gevenontvangendelen.nl

Hoorneboeggemeenschap heft zichzelf op

Conferentie ‘Sustainable stewardship’

De Hoorneboeggemeenschap (Hbg) heeft in april uit gebreid gesproken over haar toekomst en geconstateerd dat het verstandig is om de Hbg te beëindigen. Er zijn momenteel 28 mensen die met enige beperkingen actief kunnen zijn; na januari zouden dat er nog maar 22 zijn waarvan de meesten tussen de 80 en de 90 zijn. Het valt hen steeds zwaarder om de weekenden op de Hoor neboeg te organiseren en in stand te houden. Voor veel mensen zal een abrupt einde van de bijeenkomsten niet makkelijk vallen. Vandaar dat het bestuur denkt aan een overgangsperiode van 1 of 2 jaar.

Enige onduidelijkheden omtrent de aanmelding ontsier den onze eerdere berichten in AdRem (februari en mei), waarvoor onze excuses. Vandaar hierbij enkele feiten en cijfers, ontleend aan het inmiddels aan gemeenten verzonden aanmeldingsformulier. Data: Vrijdag 5 september 2014, 17.00 uur tot zondag 7 september 2014, 09.00 uur Locatie: Buitengoed Fredeshiem, Eiderberg 2, 8346 KJ Steenwijk-de Bult. Tel. 0521-535100; www.fredeshiem.nl Kosten deelname totale conferentie: € 135 Wilt u maar een deel van de conferentie meemaken? Dan gelden speciale tarieven. Wendt u tot A. de VriesHamelberg: 058-2562278; [email protected] of W. Tinga: 050-5415189; [email protected] Opgave: In principe voor 30 juni. Wilt u zich in juli nog opgeven? Neem contact op met Annemarie de Vries, zie hierboven. Inschrijfgeld naar rek.nr.NL51 ABNA 0473 287765, tnv AMJ de Vries-Hamelberg, ovv ‘Deelname Conferentie Fredeshiem’. Na uw aanmelding ontvangt u een programma en routebeschrijving.

Praktische regelingen: • De naam Hoorneboeggemeenschap blijft nog bestaan. • Op 27 september 2014 viert men het 40-jarig bestaan. • In het weekend van 28-30 november 2014 sluit men de gemeenschap in deze vorm af. • 30 december 2014-1 januari 2015: oud en nieuw, minimaal 10 personen. • De rondzendbrief zal in 2015 verschijnen omstreeks 15 januari (nummer 223) en omstreeks augustus (nummer 224).

jaargang 25 nr. 7 juli/augustus 2014 3

thema Buiten de gebaande paden

Reis naar Batavia Remonstrant was Pieter Heering (1838-1921) nog niet, toen hij op 11 november 1868 pas getrouwd met zijn vrouw aan boord van het houten barkschip “Anna en Sophia” uit Den Helder naar Java vertrok. Hij was toen Nederlands-Hervormd predikant geweest in het landelijke Steenwijkerwold en zou op Java in Cheribon en Pasoeroean predikant worden. In 1881 keerde hij met zijn gezin naar Nederland terug. In 1883 trad hij tot de Remonstrantse Broederschap toe en werd beroepen in de remonstrantse gemeente Meppel. In 1887 ging hij naar Den Haag, waar hij glorieuze jaren zou beleven. Het ledental groeide van 450 naar 1300, waarvoor in 1896 de grote kerk aan de Laan werd gebouwd (na verhuur in 1978 verkocht en gesloopt). Zijn zoon G.J. en kleinzoon H.J. werden eveneens remonstrants predikant, gevolgd door hoogleraarschappen in Leiden. Met de Italiaanse zeilmaker ‘die allergrappigst het Hol landsch radbraakt’, kon hij het goed vinden. Een keer zong de man hem allerlei ‘airs’ uit Italiaanse opera’s voor, waarna zij eindigden met samen ‘een duet te zingen uit de Norma’!

Stichting Heering is verwonderd en het hindert hem,

Zeereis Heering genoot van de zeereis van 102 dagen. Zijn energie echter kon hij niet altijd kwijt en soms had hij heimwee naar het gemoedelijke leven in Steenwijker wold. Vrijwel dagelijks maakte hij aantekeningen over wat aan boord was voorgevallen. Die aantekeningen zijn onlangs uitgegeven en zijn zeer lezenswaard, in prachtig Nederlands en vaak met onderkoelde humor neerge schreven. Afgezien van een goed afgelopen aanvaring in Het Kanaal gebeurde er tijdens de rechtstreekse reis naar Batavia niets bijzonders. Voor Pieters vrouw was de zeereis tijdenlang een beproeving. De eettafel moest zij nog wel eens verlaten om ‘zich van het pas genoten diner te ontdoen’. Zuster Rein Heering, ook aan boord, had het vaak nog moeilijker. De dominee leerde veel over zeilvaart en navigatie. Hij hoorde van het bestaan van de warme (golf )stroom. In de krappe hut sliep hij een deel van de reis op de grond, zonder zich hierover te beklagen. Op 25 november kon hij een uur lang een grote walvis waarnemen. Hij zag dat het keelgat maar klein was, ‘de kleinste Jonas kan er niet door’, tekende hij op. Bemanningsleden zongen en dansten nu en dan. 4 adrem remonstrants maandblad

dat op zondag, zelfs op Eerste Kerstdag, niet iets tot ‘stichting en ontwikkeling’ van het scheepsvolk wordt gedaan, hoezeer de kapitein zegt hieraan waarde te hech ten. Heering kan de kapitein niet overtuigen toch iets te doen en berust teleurgesteld. Aan boord is een zendeling met wie hij goede gesprekken heeft, maar in geloofsza ken is de man steil in de leer sprekend over ‘ons door de zonde verduisterd verstand’. Heering vreest ruzies met hem als hij zou gaan preken. De eigenschappen van zijn medepassagiers schetst hij in welgekozen woorden. Hij schiet uit zijn slof, als hij spreekt over ‘een echt kwaad wijf ’. Zijn godsdienstige activiteit beperkt zich tot twee maal per week catechisatie aan twee meisjes. Hij kan zich echter even uitleven als hij preekt bij het overboord zetten van een overleden matroos. Zijn tekst heeft hij uit voerig opgetekend. Op Java schrijft en publiceert Heering novelles, waarin onder meer het landleven in Overijssel wordt geschetst. De schilder Jozef Israëls schrijft hem, dat hij hierin zijn eigen werkwijze herkent. Zij komen in blijvend contact met elkaar. Israëls portretteert Heering op 70-jarige leeftijd, welk schilderij eigendom is van de Haagse remonstrantse gemeente. De heer P.L. Slis heeft bij deze journaaluitgave voor informatie over het verdere, remonstrantse leven van deze hervormde dominee uit Steenwijkerwold gezorgd. Jaap R. Bruijn Gemeentelid in Leiden Journaal opgemaakt op de reis van Nieuwe Diep naar Batavia 1868, 1869 Ds. P. Heering, uitgave Stichting Nederlandse Kaap Hoorn-vaarders, Hoorn 2013, 56 p., ISBN 978-90-7194-007-1


Mijn vezelay Je klimt door het middeleeeuwse straatje de 300 meter hoge heuvel op. Na een laatste, vrij steil stuk weg, doemt ineens tussen twee huizen de gevel van de kathedraal van Ste Madeleine op. Imposant, majestueus en soeverein staat ze bovenop de heuvel. Dertig jaar geleden kwam ik er voor het eerst. Sindsdien ben ik er altijd terug gekomen. Het zal mijn romantische ziel wel wezen maar ik er ervaar hier altijd heel sterk de traditie waarin ik sta. Ik voel de devote gelovigen om me heen die duizend jaar lang hier omhoog zijn gelopen om Maria Magdalena te vereren. Ik beleef de spirituele lading van deze plek waar duizend jaar gebeden, wierook, smeekbeden en kaarsjes zich als het waren samengebald hebben. Als je geluk hebt (en je komt bijvoorbeeld aan het eind van de dag) dan is het ook nog eens doodstil, alleen de wind waait dan over de heuvel heen. Vezelay ligt in het departement Yonne in de regio Bour gondië. Al in 860 was er bewoning van Benedictijner zusters. De legende wil dat in die tijd het gebeente van Maria Magdalena (vanuit het Heilige Land) al naar Bour gondië is overgebracht. Haar verering begon evenwel pas rond 1050. De toevloed van pelgrims was groot en de oude kerk werd al snel te klein. In 1096 begon men aan de bouw van een nieuwe. De abdijkerk werd het begin punt van één van de vier routes die vanuit Frankrijk naar Santiago de Compostella liepen. In 1120 ging de kerk in vlammen op. De nieuwbouw, waarmee meteen werd begonnen, vorderde snel: In 1140 was het schip voltooid, in 1150 de voorkant van de westkant, in 1185 het gotisch koor (door de afgebrande crypte in 1165). In de 19e eeuw voerde de architect Viollet-le-Duc (1814-1879) belangrijke restauratiewerken uit. In 1856 vervaardigde beeldhouwer Pascal een nieuw timpaan voor het hoofdportaal met de voorstelling van het ‘Laatste Oordeel’. Veel beroemder is echter het timpaan van het middenportaal van de nartex (1145-1150). De nartex is het voorportaal van de kerk, voor de gelovigen een plek van bezinning en boetedoening alvorens de kerk binnen te gaan (zie foto en bijschrift).

Het betreden van de kathedraal zelf is een belevenis die ik eigenlijk niet uit kan leggen. Het schip is heel erg licht voor een romaanse kerk. Ik heb me laten vertellen dat dat te danken is aan de ligging van het gebouw op de top van een heuvel waardoor zonlicht overvloedig invalt, de lichtbeuk met hoge vensters, de afwezigheid van gebrandschilderde ramen en ook de aanwezigheid van brede vensteropeningen in de zijbeuken. Je komt ogen tekort als je naar boven kijkt. Op de pilaren van de pijlers in het schip en de nartex staan in totaal 118 prachtige kapitelen een soort middeleeuwse bijbelse of mythologi sche stripverhalen. Ze zijn vervaardigd in de jaren 1125 tot 1140. Kijk en geniet. Vaut le détour! vervolg op de volgende pagina


vervolg van pagina 5

Het timpaan van het middenportaal in de nartex is één van de grootste meesterwerken van de romaanse beeldhouwkunst in Frankrijk. Het stelt de wording van de Kerk voor, met Christus die de apostelen zegent en hen opdraagt de volkeren te bekeren. Deze thematiek is uniek in de romaanse kunst. De scene is geheel en al georganiseerd rond een in glorie tronende Christus. Van zijn handen gaan stralen uit in de richting van de apostelen. Zij symboliseren de missie die hij hen opdraagt: “Ga dan heen, onderwijs al de volken”. De twaalf apostelen houden het Boek in hun hand en zijn bereid naar alle hoeken van de wereld te vertrekken. En die wereld wordt in al zijn diversiteit getoond: in acht cassettes in een halve cirkel rond de scene worden van links naar rechts getoond: twee schrijvende apostelen, de Joden, de Cappadociërs, de Arabieren naar het schijnt, de Cynocefalen die geacht worden in Indië te leven, de Phrygiërs, de Byzantijnen en de Armeniërs.

•

Michel Peters Coördinator communicatie bij de Remonstranten

advertentie De Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Flevoland is een geloofsgemeenschap van vrijzinnig denkenden, die het geheim van onze oorsprong en bestemming als de religieuze onderstroom van het bestaan zien. De gemeenschap heeft afdelingen in Dronten (met Biddinghuizen en Swifterbant), Lelystad en Zeewolde. Wij willen werken aan de ontwikkeling van de VGF en een aantrekkelijke en actieve groep vormen, waarbij mensen die op zoek zijn naar zingeving, zich graag aansluiten.

De VGF zoekt per 1 september 2015

een predikant(e) voor 24 uur per week (max 0,6 FTE) Taken van de predikant • t reedt op als voorganger in vieringen en meditatieve • • • • •

bijeenkomsten. o ntwikkelt activiteiten en jaagt activiteiten aan, zoals leerhuisavonden en theologische cursussen. o ntwikkelt nieuwe activiteiten voor bijvoorbeeld jong volwassenen en kinderen. o nderhoudt contacten met de leden en verzorgt het pastoraat in samenwerking met de pastor. o nderhoudt contacten met andere vrijzinnige en religieuze gemeenten, zowel in Flevoland als landelijk. g aat voor in bijzondere diensten zoals doopdiensten, huwelijksdiensten en uitvaarten.

Aansturing De predikant wordt aangestuurd door het Algemeen Bestuur van de VGF.

Functie-eisen • b eschikt over een afgeronde universitaire opleiding theologie. 6 adrem remonstrants maandblad

• h eeft ervaring met het vormen van beleid en het organiseren van kerkelijke activiteiten. • is communicatief (schriftelijk en mondeling) zeer vaardig. • is in staat vanuit het hart verbanden te leggen tussen mensen. • heeft affiniteit en ervaring met het toerusten, motiveren en inspireren van mensen. • voelt zich thuis in de vrijzinnige geloofsbeleving. • is bereid te gaan wonen in het verzorgingsgebied van de VGF.

Reageren Voor een kennismaking met de Vrijzinnige Geloofsge meenschap Flevoland en het beleidsplan van de VGF zie: www.eigentijdsgeloven.nl of bel met de secretaris van de Benoemingscommissie mevrouw M.E.G. Papma, 0320-252322. U kunt uw sollicitatie voor 1 augustus 2014 sturen naar de voorzitter van de Benoemingscommissie, de heer E.J. Goedegebuure, Vuursteenweg 24, 8255 PR Swifter bant of naar [email protected], 0321-321495.


Mijn Provence foto: Tuin Harmas, boven links: Kasteel Mornas, rechts: studeerkamer Fabre

Glooiende hellingen vol wijn- en lavendelvelden, verstilde dorpjes met verkoelende platanen, weidse uitzichten, het geluid van de krekels: dat hoort voor mij bij de Provence. Ik kom er al heel lang. Aanvankelijk vooral in het zuidelijke (kust)deel, sinds een jaar of 16 vooral in de Vaucluse. Daar hebben mijn ouders een middeleeuws huis – waarschijnlijk zelfs op Romeinse grondvesten gebouwd – binnen de stadswallen van een klein dorpje (Cairanne, 1000 inwoners) op een heuvel met uitzicht op de Mont Ventoux links, de Luberon recht vooruit en de Ardèche op rechts. Een gebied vol natuurschoon en geschiedenis, met een rustgevend levensritme. Graag neem ik jullie mee naar een paar bijzondere plekken.

Vaison-la-Romaine Aan de voet van de Mont Ventoux liggen hier de grootste Romeinse opgravingen van Frank rijk. Per toeval ontdekte een pater in 1907 Romeinse resten in zijn stad. Hij heeft bijna 50 jaar gegraven en een deel van een hele stad blootgelegd, compleet met amphitheater. Nadat je de Romeinen hebt ‘gedaan’, loop je een stukje door de ‘nieuwe stad’ (ook nog oud) om de Romeinse brug over te steken naar het hoge, middeleeuwse gedeelte. Op een grote fiere rots ga je wederom terug in de tijd. Na succes sievelijke poorten dwaal je door steile kronkelende steegjes langs schitterend opgeknapte patriciërshuizen, een heus jodenghetto, fonteintjes en pleintjes. Moedigen die goed ter been zijn lopen nog verder naar boven, de kale rots op waar de kolossale donjon troont. Het laatste toevluchtsoord. Het geeft een goede indruk van het leven in de middeleeuwen. Let op: op dinsdagen is er de grootste markt uit de omgeving en kan het verschrikkelijk druk zijn in Vaison. Het kasteel van Mornas Nu we de smaak van de mid deleeuwen te pakken hebben, neem ik jullie graag mee naar een zeer indrukwekkend vroeg-middeleeuws kasteel met helaas een bloedige geschiedenis: hier werden de Waldenzen (soort Katharen) over de kling gejaagd. Mornas stamt uit de 11e eeuw en ligt langs de N7 op een rots aan de Rhône, 137 meter boven de rivier. Je loopt ongeveer 10 minuten een steile kringelweg naar boven. Het bestaat vooral uit dikke muren met hier en daar een gebouw: een wapenzaaltje, kerk, gevangenis, slaapcom plex. En niet te vergeten een adembenemend uitzicht. En

thousiaste vrijwilligers in middeleeuwse kledij leiden je rond en vertellen je met verve alles over het leven op het kasteel. Je proeft hypocras – de met specerijen en honing op smaak gebrachte wijn – en ervaart een riddergevecht. Feest voor groot en klein. Eén nadeel: (verplichte) rond leidingen zijn uitsluitend in het Frans.

De Harmas van Henri Fabre Even buiten het ingesla pen dorpje Sarignan staat het woonhuis met tuin van de entomoloog (insectenkenner) Henri Fabre. Fabre leefde van 1825 tot 1915 en hij verrichte op zijn gebied baanbre kend onderzoek. Daarnaast was hij filosoof, schrijver en schilder met een groot respect voor de natuur. Het huis en tuin lijken er nog net zo bij te staan als toen en dat maakt het bezoek indrukwekkend. Je leert de man kennen en verwacht dat hij elk moment de hoek om komt lopen.

Een magisch niemendalletje Tenslotte wil ik afsluiten met een idyllische, ja zelfs haast magische plek: de Valdes-Nymphes. Ergens langs de D472, 2 km. na la Garde Adhémar, wijst een klein houten bordje naar beneden. Zet de auto langs de kant van de weg en loop een smal paadje af door het groen. Je komt in een afgesloten dalletje met rotswanden en veel groen omgeven, dankzij de eeuwenoude bron. Er staat een Romaans kapelletje, gebouwd op de res ten van een Keltisch heiligdom waar vroeger bosnymphen aanbeden werden. Ik kan het moeilijk omschrijven: de be slotenheid, de sereenheid, het mysterieuze. Als je hier staat begrijp je gewoon dat men in het bestaan van bosnymphen geloofde. Het bovennatuurlijke komt hier even dichterbij.

•

Vanessa van Koppen Redactie AdRem, lid van gemeente Den Haag jaargang 25 nr. 7 juli/augustus 2014 7

In Memoriam

Rio Hendrika Johanna Boeijinga-Alders 29 januari 1934 - 4 juni 2014 Op 4 juni j.l. is uit dit aardse leven weggegaan Rio Boeijinga-Alders. Op latere leeftijd is Rio theologie gaan studeren. Ze had nog wat in te halen, vond ze. Als jong meisje belemmerde haar gezondheid haar een gewone schoolgang. Later, toen haar leven stabieler was met gezin en schoolgaande kinderen, wilde ze haar leergierig heid inhalen met een studie theologie. Ze werd predikant in de Nederlands Hervormde Kerk in Friesland, In Heerenveen/Tjalleberd/De Knipe. De laatste plek is het dorp waar ook Anne Zernike als eerste vrouwelijke pre dikant begonnen was te werken. Rio had gelijksoortige gevechten met autoriteit en kerk als Anne Zernike die had. Ze vertelde mij een keer dat ze bij gesprekken met de kerkenraad over lastige onderwerpen haar leren jurk aantrok, om er strijdvaardig uit te zien. In haar tweede gemeente in Dubbeldam kreeg ze het benauwd van de hervormde denkwijze en kerkstructuur en spreidde ze haar vleugels uit naar de Remonstranten in Sommelsdijk.

Ze is vijf jaar verbonden geweest aan deze gemeente, de eerste jaren gecombi neerd met de NPB in Neder Hardinxveld-Giessendam. De laatste jaren woonde zij in Ommen, aanvankelijk als lid van de remonstrantse gemeente Zwolle en later als landelijk lid. Ze genoot ervan als ze aangesproken werd op haar kwaliteiten als voorganger en gespreksleider. Haar lichaam was niet sterk, haar wilskracht en haar mentale houding des te meer. En zo is ze haar eigenzin nige levensweg gegaan.

•

Fride Bonda Remonstrants predikant in Zwolle

& onzin 7

Rituele zin Storen

Storen en storen is twee of zelfs drie. Hinderlijke toe lichting bij een rite die voor zichzelf spreekt, stoort de concentratie als krassen op een LP of DVD. Maar het kan ook contraproductief zijn om op zichzelf zinnige zaken op het verkeerde moment aan de orde te stellen. IJzer moet je nu eenmaal heet smeden. Na preek met stilte, lied of muziek zijn we aan het einde van de eerste span ningsboog rond lezenaar of kansel. In het doopsgezinde Werkboek voor Liturgie De Gemeente komt samen wordt dit moment Open Ruimte genoemd. We ontspannen even en zien om ons heen wie of wat er mee moet naar de kring van gaven en gebeden rond de tafel. Het gaat dan altijd om aandacht voor individuele mensen of speciale groepen. De diaconie licht toe wie onze gaven en gebeden nodig hebben en wie wij willen groeten met bloemen uit deze dienst. Soms zijn er paren, die onze zegen vragen over hun levensverbintenis. Anderen die op uittocht met ons in zee willen of door hun ouders worden mee genomen, worden in Christus gedoopt. Of wij gedenken

8 adrem remonstrants maandblad

overleden gemeenteleden. Zij horen allemaal bij de kring die wij nu gaan vormen. Storend? Maar waren we hier dan niet juist bijeengekomen om ons te laten storen door wie om Christus wil een beroep op ons doen of onze aandacht vragen? Zonder aandacht voor individuen blijft gemeenschap abstract. En waar we eerst zover nog niet waren is na het evangelisch appel het moment aangebro ken om elkaar bij de hand te nemen naar de wereldwijde kring van delen waarin wij onszelf opgenomen weten. Sommige rituelen die op dit moment van de dienst tus sen horen en antwoorden een plaats krijgen worden ook wel casualia genoemd of gelegenheidsrituelen. Een aantal ervan zal ik in mijn blog hieronder bespreken.

•

Henk van Waveren Zin of onzin? Ik hoor het graag via henkvanwaveren.wordpress.com of [email protected]


Mijn texel De boot van de TESO – Texels Eigen Stoomboot Onderneming – verlaat de haven van Den Helder om koers te zetten naar Texel. Het vasteland glijdt achter me weg en de overtocht is maar kort, zo’n twintig minuten, maar het effect is verbazingwekkend. Ik laat het gewone leven achter me.

Nog even en ik zit op een eiland. Rondom water en ik ben onbereikbaar. Met die illusie leef ik graag, maar in werke lijkheid ben ik dag en nacht bereikbaar met mijn mobiele telefoon en ook e-mails worden elke dag bekeken op mijn laptop en vaak nog beantwoord ook. Eenmaal aangelegd bij ’t Horntje braakt de veerboot 300 personenauto’s uit en zo’n 1750 personen. De enorme verkeersdrukte lost zich snel op. Het eiland absorbeert met gemak de vele bezoekers. En het zijn er veel: ruim 178.000 per jaar, terwijl het aantal echte Texelaars slechts 13.500 bedraagt. Ook aardig om te weten: er zijn net zoveel schapen als vaste bewoners. Tenminste vier keer per jaar vind ik de weg naar mijn vaste duinhuisje aan de noordkant, bij De Cocksdorp en niet ver van de rode vuurtoren. Daar houden konijnen en fazanten mij gezelschap. De ramen gaan ’s nacht wijd open, want er is geen auto te horen; gordijnen gaan niet dicht, want de nacht is werkelijk donker. Ik ben weer thuis. Hier is het dat ik recreëer (herschep) en mediteer. Een enkele keer komt er iemand langs of blijft slapen. Dat is gezellig maar het is ook goed als ik dagen niemand spreek. Er zijn twee drijfveren om hier steeds weer terug te keren: familiegeschiedenis en de natuur. De familie van vaders kant komt uit Den Helder. De mannen trouwden relatief veel met Texelse vrouwen. Mijn overgrootmoeder, Trijntje Veeger, kwam van het eiland. Later keerde haar zoon er weer terug, begon er een agrarisch bedrijf en noemde de boerderij, naar de doopnaam van zijn moeder, Catharina-hoeve. Het is nu een bekend pannenkoeken huis, want met de komst van het massatoerisme viel daar meer mee te verdienen. Zijn dochter startte een camping. De zus van mijn vader was in de hongerwinter van begin 1945 naar het eiland gekomen en onderging daar de in april uitbrekende ‘Russenoorlog’, de opstand van de Georgische krijgsgevangenen tegen hun Duitse meesters. Tijdens de watersnoodramp van 1953 brak de dijk door bij

evenveel schapen als vas t e be w o ners polder de Eendracht en de man van een achternicht van mij, die daar als dijkbewaker was, verdronk. Dat alles ben ik me hier bewust. Als het zondag is dan woon ik hier graag een kerkdienst bij, maar dat is nog niet zo eenvoudig. In De Cocksdorp zijn twee kerken. De eerste is de RK Francisca Romana, die weliswaar elke dag geopend is en uitnodigt om er zo eens binnen te lopen, maar voor een mis kan je er slechts één keer in de twee maanden terecht. Dan is er een PKN-kerkje, dat zichzelf – met het oog op het toerisme? – ‘Waddenkerk’ is gaan noemen. Ds. Petra Barnard is daar de midden-orthodoxe zielenherder (ja, ze is familie van Tjaard). In de dienst zit een handjevol Cocksdorpers en een half gevuld handje met toeristen. Het is geen gewoon te om na afloop van de dienst koffie te drinken of om enige notitie te nemen van de gasten. Het is jammer dat ik hier geen predikant ben, want ik zou wel ideeën hebben. En de vrijzinnigheid op Texel? Zou ik die mogelijk kun nen dienen? Het Landelijk Bureau laat me weten dat er op het eiland niet één remonstrant woont. In het nabij gelegen Den Helder, waar een samenwerkingsgemeente van doopsgezinden, VVP en remonstranten is, telt de ‘Remonstrantse Werkgroep’ precies twee leden. Er is wel een kleine doopsgezinde gemeente. Nee, veel beroepsper spectief is er in deze omgeving niet. Zo blijven er op het eiland deze drie: de zee, de nachtelijke duisternis en de stilte. Maar de meeste van deze drie is de stilte.

•

Peter Korver Remonstrants predikant in De Kapel in Hilversum, samenwerkingsgemeente Do-NPB-Re en VVP. jaargang 25 nr. 7 juli/augustus 2014 9

overweging

Wordt voorbijgangers

Vakantie is een schitterende gelegenheid er weer eens bij stil te staan hoe vluchtig veel in het leven kan zijn. En tegelijkertijd: hoeveel dingen constant juist ook onbedoeld doorwerken...

Ko m t in de B ijbel de n ot ie vakan t ie v o o r ?

Vakantie, typisch zo’n gelegenheid om even stil te staan, zei ik. Komt ook in de Bijbel de notie vakantie voor? Ik zou het eigenlijk niet weten. Wel vind ik wat de jonge Tobias meemaakte er soms verwar rend veel op lijken, u weet wel, die jonge man, wiens vader – de oude Tobit (Tov is Jah – God JHWH is tov / goed) – hem bij het vertrek o.a. de fameuze Gulden Regel mee geeft: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander Comenius niet’ (Petrus Canisius-vertaling). Als zijn vader door vogelpoep, die hem in ’t oog viel, blind In het koptische Thomasevangelie lezen we allerlei ge geworden is, gaat de jonge Tobias erop uit om diep in zegden, toegeschreven aan Jezus. Daaronder is de kortste het Tweestromenland bij vrienden een grote schat aan naar mijn idee tevens één van de treffendste: ‘Wordt geld terug te halen dat daar was uitgeleend. Tobias zoekt voorbijgangers’ – een mens is als zodanig tijdelijk, vaak een reisgenoot en treft – toevallig maar wat is toeval? – geweldig, lief of inspirerend, soms lastig of vervelend, een echte engel in vermomming als reisgenoot. Bij de soms zelfs misdadig maar altijd gebonden aan de tijd – oversteek van de Tigris wordt hij aangevallen door een dus voorbijgaand, dus passant. En het is goed je dat ten gigantische vis, en de engel raadt hem aan het beest op diepste bewust te zijn. het land te sleuren, te slachten, te roosteren, te genieten – maar de ingewanden te bewaren, ‘want dat helpt tegen Nog amper een week geleden gingen we met een groep blindheid’ (je voelt de clou al naderen...). Er volgen nog uit de Haagse remonstrantse gemeente naar het Gooi, allerlei avonturen – en uiteindelijk komt de jonge man, Bussum en Naarden. Daar bezochten we o.m. het zogehe die als volslagen nieuweling het leven tegemoet zou gaan, ten Mausoleum van Comenius. Van Alexander Overdiep terug van zijn queeste met een vrouw (de ‘schat’ van het kregen we een heldere uitleg over Comenius en diens verhaal), de terugbetaalde lening (de vermoede schat) en leven en werken, over zijn zwervend en soms vluchtend allerlei levenservaring … werkelijk een schitterend soort leven dwars door Europa heen, opkomend voor geloof ‘vakantieverhaal’. en tegen verdrukking, opkomend wellicht vooral voor een heel moderne vorm van onderwijs – een grandioos Wordt voorbijgangers – maar houdt onderweg de ogen man. Vandaag, in Hernhut, kwamen we dezelfde Come wel open, al dan niet extra attent dankzij een engel als nius ook weer tegen, ditmaal vooral als Hernhutterse reisgenoot. Homerus had het er ook al over: ‘van vele bisschop. De lijnen lopen door... In Hernhut trof mij mensen de steden zien, en hun denkwijzen leren ken persoonlijk het grote kerkhof, de Gottesacker, waar bijna onafzienbaar veel vrouwen (rechts van het pad) en man nen...’ (Odyssee, I:3) nen (links) begraven liggen onder vrijwel gelijke, heel so bere grafstenen. Ook Zinzendorf. Wordt voorbijgangers Gerrit Berveling – inderdaad, dat zijn we hier op aarde. Remonstrants emeritus-predikant Op het moment ben ik met mijn vrouw in Duitsland op vakantie. Maar zoals mijn vriend Seneca zo vaak zegt: je kunt wel veranderen van hemelstreken (kortom: ergens anders heen gaan), maar je neemt hoe dan ook altijd jezelf mee. En in mijn geval betekent dat, dat ik, bedoeld of vaker onbedoeld, mede gestuurd word door spreuken uit wat ik gelezen heb, bijbeltek sten, canonieke en deuterocanonieke, of klassieke schrijvers.


advertentie

TE HUUR SENIOREN APPARTEMENTEN MET EEN VRIJZINNIG RELIGIEUZE UITSTRALING WAAR IEDEREEN WELKOM IS! De Timanshof te Bennekom De Roosebrink te Wageningen De Aleidahof te Bennekom

De Timanshof

In de complexen heerst een tolerante, vrijzinnig religieuze sfeer, iedereen is er welkom. Alle drie de gebouwen zijn op loopafstand gelegen van het stads- respectievelijk dorpscentrum. De gebouwen liggen tevens gunstig ten opzichte van het open baar vervoer. Voorzieningen De appartementen zijn aangesloten op een alarmsysteem. Hierdoor kan er 24 uur per dag in geval van nood snel eerste hulp geboden worden. Tevens beschikken de gebouwen over twee liften, een wasserette, fietsenstalling, logeerkamers, recreatieruimte, hobbykamer en een bibliotheek/ vergaderruimte. De bewoners worden vertegen woordigd door enthousiaste bewonerscommis sies.

De Roosebrink

Huurprijs De huurprijs varieert van 441,– euro tot 747,– euro. De servicekosten variëren van 72,– euro tot 193,– euro. Bent u geïnteresseerd en 50 jaar of ouder? Maak geheel vrijblijvend een afspraak met Mw. L. Kik of Mw. C. Besselink voor meer informatie en/of een bezichtiging.

Aleidahof

Seniorenhuisvesting ‘Zuid-Veluwe’ Hof van Sint Pieter 27, 6721 TN Bennekom Telefoon: 0318 – 43 11 34 Internet: www.vrssh-zuidveluwe.nl Email: [email protected] jaargang 25 nr. 7 juli/augustus 2014 11


7 keer 7 R oadtrip naar een nieu w s o o rt chris t end o m

Stevo Akkerman

Ineens kwam de ‘7keer7. Roadtrip naar een nieuw soort christendom’ op het scherm van mijn PC voorbij. Ver rassend initiatief, mooi opgetuigd, past precies bij het thema van het zomernummer van AdRem. De formule is eenvoudig: 7 avonden (in mei, juni en juli), 7 sprekers (per avond), die ieder 7 minuten spreken. De 7 lifters per avond zijn denkers, doeners en kunstenaars. Gelovigen, ex-gelovigen en anders-gelovigen. Elk van hen geeft in 7 minuten aan wat het christendom echt achter zich moet laten én wat er in ieder geval mee moet. Het tweede deel van de avond praten de 70 deelnemers informeel met el kaar door. Het initiatief beoogt om ‘inspiratie op te doen voor een nieuw soort christendom, dat zo vrij mogelijk is, zonder voorgekookte antwoorden of uitgesleten paadjes.’ Ik nam deel aan de eerste avond op 26 mei in Haarlem. Religie naast de kroeg kennen we wel, maar religie ín de kroeg gaat toch redelijk ‘buiten gebaande wegen’. Was de inhoud even vernieuwend?

Achterlaten Wat het christendom moet achterlaten laten de sprekers ons in alle toonaarden weten. Stevo Ak kerman wil de illusies de deur uit doen over kennis, over maakbaarheid van het leven en over de kerk. De dogma’s in onze religies zijn bouwvallen die ons het zicht op de hemel ontnemen, zo betoogt hij. Religie moet vervolgens de pre tentie van maakbaarheid en succes van het leven van zich afzetten en ruim baan geven aan twijfel, verdriet en leegte van mensen. De kerk moet ten slotte versoberen: een uit geteste liturgie, stilte en muziek blijven dan overeind, naar zijn idee. Jan Jacques Suurmond sluit daar naadloos bij aan 12 adrem remonstrants maandblad

met een duizend jaar oud verhaal over een monnik, Abba Mozes, die in de woestijn woonde. Uit dat verhaal komt een kerk naar voren ‘die zich er niet op laat voorstaan wat ze allemaal te bieden heeft. Een kerk die niet bezig is met het managen van haar imago en aantrekkelijk probeert te zijn. Een kerk die niet vlucht voor de verbijsterende leegte in zichzelf – die melancholie van het onbereikbare voor de zwetende, sterfelijke schepselen die wij zijn. Een kerk die wijs genoeg is om te weten dat juist die leegte de dorstige woestijn is waar God verschijnen kan.’ Ingemar Francisca bepleit juist saamhorigheid en veroor deelt uitsluiting van mensen, ook op grond van geaard heid. De liberaal joodse Roseanne Hertzberger meent dat het christendom doorgeschoten is in één aspect, namelijk het geloof in Jezus en de persoonlijke relatie die veel gelovigen met hem onderhouden. Het christendom moet twee dingen achterlaten, zegt ze. In de eerste plaats het idee dat de wetten van het OT niet meer hoeven te worden gevolgd en daarnaast het idee dat schoonheid (in gebouwen, muziek en schilderijen) er niet (meer) toe doet. Jim Schilder heeft helemaal geen behoefte aan vernieuwing van het christendom. Hij is van protestantse huize, maar is onlangs katholiek priester geworden. ‘Buiten Europa bloeit de kerk’, zegt hij. ‘En na de bijnadoodervaring van de katholieke kerk in Amsterdam in de jaren ’70 en ’80, komen er nu op een gemiddelde zondag weer 2000 mensen naar de diverse kerken.’ Geen centje pijn dus, volgens hem!

Idealisme Het leuke aan de bijeenkomst voor mij was dat negentig procent van de deelnemers jong was, zeg twintigers en dertigers. Zo’n beetje de leeftijd van de vier organisatoren. Ze waren veelal van evangelicale of vrijge maakt-gereformeerde huize. Verrassend in dat verband was dat zij de radicale ommekeer in onze kerken die de sprekers naar voren brachten, beaamden of er in ieder ge val serieus over wilden nadenken. De resultaten? Ach, zijn die echt belangrijk? De bijeenkomst ademde een idealis tische sfeer uit die bij jonge mensen past. Daar ga ik niets aan af doen. De organisatoren schrijven dan ook: ‘7keer7 is een stap in de blijvende zoektocht. De roadtrip betekent niet dat er op de laatste avond een blauwdruk klaarligt. Wel dat de deelnemers de contouren daarvan een stuk helderder hebben, oude vooroordelen hebben losgelaten en zin hebben aan de slag te gaan.’ De toespraken van alle sprekers worden gefilmd en zijn te zien op de website www.7keer7.nl.

•

Michel Peters


de bijz o ndere g e ografisch e e rvaring Naar aanleiding van onze oproep voor een bijdrage over plaatsen die een persoonlijke betekenis dragen, werd de redactie attent gemaakt op het bestaan van het proefschrift met de titel ‘Het fenomeen van de geografische ervaring: een fenomenologisch onderzoek naar opvattingen van filosofen en geografen over het ervaren van plaats en ruimte.’ Het bleek de dissertatie te zijn van Hans Koppen, historisch-geograaf uit Sneek en landelijk vriend van de Remonstranten, voor zijn verhuizing in 2004 actief in de remonstrantse gemeente Twente.

De bijzondere ervaring van een plaats De disser tatie gaat over de bijzondere geografische ervaring. De achterliggende gedachte is dat onze waarneming meer omvat dan alleen het visuele aspect. Wij nemen de wereld waar met al onze zintuigen: we kijken, ruiken, proeven, horen en voelen, en verwerken en interpreteren deze zintuiglijke indrukken in onze hersenen. Bij al deze indrukken en de interpretatie ervan spelen persoonlijke en sociaal-culturele beelden en overtuigingen een be langrijke rol. Soms gebeurt het dat we niet zo maar een plaats ervaren, maar dat er meer gebeurt, zodat het een bijzondere ervaring is. Dan is het niet alleen waarnemen en interpreteren, er gaan dan andere dingen meezingen. Ons ‘ik’, ons hele bestaan, wordt op zo’n moment actief bij de plaats betrokken. Het is dan een ruimtelijke erva ring die verwantschap vertoont met een sublieme, een buitengewone esthetische of met een diep-religieuze, nu mineuze ervaring. Maar hoe intens deze ervaring ook kan zijn, het is geen mystieke ervaring, zo benadrukt Koppen. Persoon en wereld kunnen tijdens een bijzondere erva ring samenvallen, maar niet één worden of versmelten. De bijzondere geografische ervaring blijft in iedere vorm een dialoog tussen de persoon en zijn omgeving. Thuis Ieder mens wordt gedurende zijn of haar leven beïnvloed door een reeks van plaatsen, die elk hun eigen gewicht en doorwerking hebben. Soms worden plaatsen geassocieerd met belangrijke momenten: zij fungeren als mijlpalen in ons leven. De plaats die we ‘thuis’ noemen of hebben genoemd is zo’n plaats. De ervaringen van en de herinneringen aan het huis waar we als kind hebben gewoond en gespeeld, hebben vaak grote intensiteit. De buurt en de woonplaats waar we zijn opgegroeid druk ken een stempel op ons leven. We zijn gevormd door de cultuur, de spraak, de levensopvatting en gewoontes van die plek. De herinneringen aan de woonplaats van onze jeugd blijven een leven lang bij ons. Het is niet zo dat al die ervaringen positief zijn. Veel mensen ervaren ambivalente of negatieve gevoelens als zij denken aan de bijzondere plaatsen van hun jeugd. Het begrip ‘thuis’ moet dus niet al te romantisch voorgesteld worden.

Collectief Niet alleen onze eigen herinneringen stempelen hoe we naar onze omgeving kijken, soms komen gevoelens rond plaatsen van nog dieper. Niet uit een persoonlijke ge schiedenis, maar uit een meer collectief, onbewust gevoel. Wij mensen zijn essentieel ruimtelijk van aard, stelt Kop pen: in ons waarnemen en ervaren van de wereld spelen overgeërfde eigenschappen een rol. Diep in ons bestaan leven beelden van de wereld waarvan wij deel uit maken, van onze bestaansgrond, nog voordat wij daar bewust over na hebben gedacht of voor we dat hebben ervaren. Koppen haalt in zijn dissertatie een verhaal aan van Bill Bryson die in Australië de berg Uluru bezocht. Toen hij dichtbij de berg kwam ervoer hij een diep gevoel van herkenning die niet van de talloze ansichtkaarten, kalenders en toeristengidsen kwam, maar van dieper. De berg Uluru leefde als een oerbeeld in hem, hij voelde een diepe verwantschap met die plaats. Bill Bryson omschreef die ervaring als opkomend uit een oer-herinnering, aansprekend op DNA-niveau. Bryson benadrukt dat het niet feitelijk zo hoeft te zijn, maar wel dat hij die plaats zo ervoer. En daar gaat het Koppen in zijn dissertatie om: de bijzondere geografische ervaring.

•

Wilt u de dissertatie zelf lezen? Dat kan via: http://dissertations.ub.rug.nl/faculties/ rw/2012/j.a.koppen/ Carolien Sieverink Redactie AdRem, studentassistent aan het Seminarium



UW

bijzondere plekken

Wij vroegen de lezers van AdRem om een foto met bijschrift van een plek die voor hen bijzonder is. Dit is het resultaat van onze oproep.

F o n t enay Warm en koud Het is zo’n negen jaar geleden als mijn partner Jos me vraagt of we naar het klooster van Fontenay zullen gaan. De Abdij van Fontenay is een voormalige Cis terciënzer abdij in Bourgondië, in de gemeente Montbard. De abdij wordt beschouwd als een goed voorbeeld van de 12e-eeuwse Cisterciënzer bouwkunst, waar volledige afzonde ring mogelijk was door de architectuur en de ligging in een afgelegen en groene vallei. We kopen een entreekaartje en bezoeken eerst de kerk van het klooster. De kerk is leeg. In de verte staat nog een Maria beeld en delen van het altaar. Jos en ik lopen naast elkaar met ongeveer een halve meter tussen ons in. Het klinkt raar, maar ik voel me aan mijn linker kant helemaal warm worden. Een speciale warmte, niet gewoon. Ik zeg er niets van maar neem het een tijd waar. Het voelt alsof er iemand tussen ons in loopt maar die je niet kunt zien. Nadat we de kerk hebben verlaten is


die warmte weg en bekijken de rest van het museum. Op de terugweg in de auto zeg ik tegen Jos dat ik het gevoel had dat we ‘bezoek’ hadden in de kerk, aangezien ik links helemaal warm werd. Jos is uiterst verbaasd. Nu durft ook hij te vertel len dat hij dit ook voelde, alleen werd hij aan de rechter kant juist koud. Dit kan geen toeval zijn en we zijn blij verrast met dit mooie ‘geschenk uit de hemel’. Het is voor ons een soort goedkeuring voor onze prille relatie. Teruggekomen op de camping vraagt onze Nederlandse buurvrouw waar we naar toe zijn geweest. We antwoorden haar dat we naar het klooster van Fontenay zijn geweest. Gelijk reageert ze met klem: ‘Daar ga ik niet meer naar toe want daar is een engel’. Ik kan alleen maar stamelen: ‘Die is er nog steeds…’ Henk van ’t Hoff, Uithoorn

b o naire Bonaire, april 2014 Dit verlaten vuurtorenwachtershuis staat eenzaam aan de rand van een woeste zee op een maanachtige vlakte. De zon schijnt onbarmhartig, het ziet er uit als een schilderij van Willink. Witte piramiden op Bonaire? Het gaat hier om de opslag van zout dat uit zeewater wordt gewonnen. De zon heeft invloed op de kleur van de piramiden. Twee desolate plekken. Het is net alsof je op de maan loopt, er is helemaal niets. Een keiharde uitgedroogde grond, een woeste zee en de zon die extreem fel schijnt. Bo naire is bijzonder omdat daar een goede vriend woont, die ik regelmatig op zoek. Ik ken er inmiddels wat mensen en geef er pianoconcertjes. Nico Sieverink, Venlo

E en muur van s t een In De Wijk, gemeente De Wolden, staat een muur, geen klaagmuur maar een gedenkmuur. Hij heet ‘Het Onbevattelijke’, maar wordt meestal ‘De muur tegen geweld’ genoemd. In 2011 onthuld door (toen nog) Koningin Beatrix, is de muur op 25 mei 2014 voorzien van ruim 55 naamplaatjes. En elk naamplaatje staat voor iemand die door geweld om het leven is gekomen, om het leven is gebracht. Op één van die plaatjes staat: Maaike Kuiper * 26 september 1972

† 6 februari 1997

En dat is mijn oudste dochter. Paul Kuiper, Hengelo


zee Stilte: strand, zee, lucht, wind, zon en regen Hier ga ik naartoe als ik wil nadenken. Nadenken over het nemen van besluiten, buiten zijn met ‘niets’ om mij heen. Kan dat? Ja, je voelt en ziet dan alleen strand, zee, lucht, wind, zon en regen. Denken op het strand doe je met veel ruimte om je heen. Waarom uitwaaien en denken tegelijk? Is dat mogelijk? Ja, je voelt het strand waar je loopt. Je hoort de zee en ziet de zee. Je ziet de lucht, daarboven je, altijd in beweging. Wind? Die fluistert je ideeën, woorden in je oren. De zon kijkt naar je en laat je zien hoe laat het is. Je weet wanneer je naar je fiets moet lopen om weer naar huis te gaan. Regen? Ja het regent ook aan zee, ook in de duinen en ook op het strand. Zonder regen zijn er geen duinen. En nat worden van de regen is echt niet zo erg, je wordt altijd weer droog als je thuis bent. In de zomer, als het warm is en er veel mensen op het strand zijn, ga ik niet. Het gaat mij om de stilte van het strand. Dodo Becking, Uitgeest

H o o rneb o eg Deze plek in het midden van het land is voor mij de meest bijzondere plek op aarde. Het is de heuvel op landgoed De Hoorneboeg, op de Hilversumse hei. Op deze plek heeft het ‘Grote Huis’ gestaan, hier hebben we onze bruiloft gevierd. Naast de heuvel staan bomen die zijn geplant ter ere van de geboorte van onze kinderen. In de afgelopen 30 jaar heb ik hier met de Hoorneboeggemeenschap heel wat tijd doorgebracht. Kortom een plek om met liefde naar terug te keren. De Remonstranten weten niet wat ze dreigen te gaan missen! Marga te Woerd, Nijmegen Copyright foto Marga te Woerd

’t Rentmeest ertje HOE INDUSTRIE EEN DUURZAME WERELD BEDREIGT Over de hele wereld zijn we gewend dat boeren voedselproducten telen, granen, aardappelen, vruchten, en daarbij weer zaad winnen, waar mee kan worden verder geteeld. Zo’n gewas is van ons allemaal, met zaad verder telen kan en mag overal. Maar grote multinationals proberen dat te beheersen, in handen te krijgen, uit winstbejag. Voorbeeld: het Amerikaanse Monsanto heeft zich gespecialiseerd: het bedrijf ontwerpt genetisch gemodificeerde zaden (over genetische modifcatie hebben we het een volgende keer.. ), octrooieert die zaden, verbiedt boeren hun zaden van jaar tot jaar voort te telen en klaagt boeren aan 16 adrem remonstrants maandblad

die die zich daar niet aan houden. Datzelfde Monsanto ontwikkelt daarnaast pesticiden (onkruidverdelgers ‘roundup’): lucratieve handel. De zaden zijn zo ontworpen dat ze die pesticiden weerstaan (‘roundup ready’), terwijl andere teelt wordt er door vernietigd. Daarbij zorgt Monsanto voor invloed in overheden, in de politiek, domineert in overheidsbanen om regelgeving te beïnvloeden (de Monsanto zaadwetten in de VS) en Monsantoproducten in de hele wereld op de markt te brengen. Vanuit macht in de VS tracht Monsanto met adembenemend monopolie de wereld te domineren, en onze

miniatuur

GAAN! B ui t en de gebaande paden Buiten de gebaande paden gaan klinkt toch altijd erg aantrekkelijk in mijn oren. Overigens ook in de oren van de meeste van mijn vrienden. Mijn voormalige zesjarige verblijf in het buitenland was voor velen van hen iets om verschrikkelijk jaloers op te zijn. En mijn huidige gereis voor het werk is dat eigenlijk nog steeds. Het heeft iets exotisch, iets ongebondens en uitdagends. Tegelijkertijd is het ook gewoon werk. En dat werk is vaak veeleisen der dan dat mensen willen geloven. Het begint in de meeste landen een stuk vroeger dan in Nederland en als mijn collega’s in die verre oorden een punt achter hun werkdag zetten, moet ik vaak nog door met het nakijken van een product dat zij vervaardigd hebben, of de voor bereiding van de workshop voor de volgende dag. En de mails uit Nederland gaan ook in overzeese perioden gewoon door, met vragen, opdrachten en verzoeken. De meeste mails van vrienden en collega’s sluiten echter nog steeds af met ‘prettige vakantie’. Vakantie is het niet. Exotisch, ongebonden en uitdagend is het natuurlijk wel. ‘Jan, yeung nung tweu bon moye langietj nih, som tweu cheamoye yeung’ (vanmiddag hebben we een ceremonie, en jij moet erbij zijn) was een uitnodiging in Cambodja voor een ceremonie om de doden te herdenken en hen te vragen geen kwaad te doen het komende jaar. Urenlang zat ik vervolgens met bemoedigend knikkende collega’s tegenover drie monniken die al reciterend rijst en water uitstrooiden over het terrein. ‘Jan, we hebben morgenavond een Wintipreih en we willen dat je komt’

in Suriname liet me zien dat Winti niet zomaar iets is, maar mensen echt in trance brengt en contact maakt met een andere wereld. Toen ik iets ongrijpbaars aan mij voelde trekken durfde ik het echter niet aan dat te laten gebeuren. Terwijl mijn dierbare vrienden als slang of tijger op het slaan van de Afrikaanse drum voortbewogen reed ik uiteindelijk terug naar Paramaribo. Er is iets met al die rituelen en gebruiken dat ik in Nederland soms erg mis. Is het het ongrijpbare, het onbekende? Of zijn veel dingen bij ons ontdaan van het hogere, gestript in de vereconomisering van ons leven? Als een kerkdienst de 50 minuten - grens overschrijdt is er gemopper. De statiegeldbekertjes op Koninginnedag kunnen alleen maar daar bij die bar afgeleverd worden, terwijl een technoDJ in zijn eigen wereld voor zichzelf draait – in trance, die wel. Toch is het er wel, tijdens een wandeling waar opeens een kudde herten oversteekt over het bos pad, of tijdens een concert waar de solist zo betoverend mooi speelt dat alles eromheen weg lijkt te vallen. Maar je moet er tijd voor maken, ervoor op pad en ervoor open staan. Laten we deze zomer eens wat vaker van de gebaande paden: GAAN! en ons laten verwonderen door de schoonheid van de wereld, de natuur en de mensen om ons heen. Een prettige vakantie!

voedselvoorziening over te nemen. Kleine boeren en bedrijven worden vertrapt, grote monocultuur-bedrijven zuigen vruchtbare grond leeg, bedreigen biodiversiteit, en creëren afhankelijkheid van meststoffen, pesticiden en andere chemicaliën. In India is de situatie zo nijpend dat een katoen-gebied ( Vidarbha in OostMaharashtra) ook wel de ‘suicide-belt’ wordt genoemd omdat tienduizenden van de armste boeren hun leven hebben opgeofferd om aan verlammende schulden te ontsnappen. Dappere boeren en activisten, in Europa en tot in Brazilië, India en Canada, bieden weerstand en beginnen te winnen. Meer informatie over Monsanto en

over de strijd voor een rechtvaardige verdeling van wat eigendom van de mensheid, niet van de industrie zou moeten zijn, is te lezen op actieplatform Avaaz, (www.avaaz.org/nl). Teelt van ons voedsel is zaak van de boer, van de natuur, van ons allemaal en hoort niet in de handen van op winst beluste industrie.

•

Jan Berkvens Lid van de gemeente Oude Wetering

•

’t Rentmeestertje komt uit de koker van de taakgroep Duurzame Ontwikkeling. Zie ook de website over het diakonale werk van de remonstranten, www.remonstrantengeven.nl Contactpersoon: Casper Ebeling Koning, tel. 06 54 95 1911, [email protected] jaargang 25 nr. 7 juli/augustus 2014 17


Greenbelt festival art s , fai t h & jus t ice Elk jaar als ik een nieuwe agenda heb, schrijf ik er één ding als eerste in: Greenbelt! En nu sta ik voor een pittige klus: jullie uitleggen waarom Greenbelt zo bijzonder voor me is. Hoe omschrijf je een sfeer die je pas écht kunt ervaren als je er zelf bent? Helpt het als ik zeg dat ik twinkelingen in mijn ogen heb als ik daar ben? Dat ik mijn vrienden uit Engeland één keer per jaar zie, op Greenbelt dit jaar in Kettering, Northhamptonshire, UK? En dat ik dit jaar voor de achtste achtereenvolgende keer ga?

Greenbelt is een festival waar ‘arts, faith and justice’ sa menkomen in een multidisciplinaire programmering: er is muziek, dans en cabaret, er zijn veel talks (korte lezin gen) en vernieuwende vormen van geloven en kerk-zijn. Er is een heel groot aanbod en je kunt (helaas!) nooit alles zien. Keuzes maken dus… Ik kies vaak voor veel talks, ik laat me graag inspireren. En soms dwaal ik lekker rond en blijf hangen waar ik iets leuks zie of hoor. Tussendoor geniet ik van een hapje eten bij mijn tent of van één van de vele eettentjes. Het aanbod is heel divers: van gegrilde maïskolven tot Tibetaanse chai en van traditionele pizza tot veganistische schotels.

Inclusief Greenbelt is een echt familiefestival: je ziet er baby’s en senioren en alles ertussenin. Het festival heeft christelijke wortels, maar iedereen is er welkom, ongeacht etniciteit, gender, religie, seksuele voorkeur, handicap of achtergrond.

Kleurrijke kunst Bij aankomst valt de prachtige locatie op: speciale “site vibing” vrijwilligers hebben het festival terrein middenin de natuur omgetoverd in een kleurrijke en welkome plek. En ook het publiek is mooi uitgedost: vooral jongeren kleden zich uitbundig, met paarse tutu’s en bloemetjes in hun haar. 18 adrem remonstrants maandblad

En dan de programmering: er is veel muziek, van be kende en minder bekende artiesten, je kunt dansen in de modder bij het hoofdpodium of genieten van prachtige teksten in een kleine zaal. Vaak is het folk met een oproep tot een betere wereld. Een aantal jaar geleden zag ik het intrigerende ZicZazou, een groep van negen artiesten die met allerlei alledaagse producten muziek weten te maken: stoelpoten, stalen buizen, knikkers… En dat met humor. Je blijft kijken!

Beers & Hymns Greenbelt is een christelijk festival, maar je kunt het zo christelijk maken als je zelf wilt: het festival laat de breedte van het christelijk geloof zien en wil vooral uitdagen, je inspireren en je anders tegen dingen aan laten kijken. Ik voel me er prima op mijn plek! Er is een Taizé-viering, er zijn vieringen van de keltischchristelijke Iona Community en er is een grote gezamen lijke viering op zondag. Maar er is bijvoorbeeld ook een U2charist (inderdaad met muziek van U2), een Quaker - bijeenkomst en een viering van liefde in al haar vormen. Eén van mijn favoriete onderdelen op Greenbelt is Beer & Hymns. Met veel mensen tegelijk uit volle borst traditi onele hymns zingen en bier (of cola) drinken. Van Auld Lang Syne tot Lord of the Dance en van Thine be the Glory tot Jubilate. En wist je dat je ‘This Train is Bound for Glory’,

‘Sweet Chariot’ en ‘Oh When the Saints’ met drie groepen tegelijk kunt zingen en het dan nog steeds mooi klinkt? Met de teksten ben ik het niet altijd eens, maar de sfeer is heel goed en er is niemand die zich afvraagt of God dit wel een goed idee vindt... Geloven met een knipoog, heerlijk!

Activisme Greenbelt wil een katalysator zijn voor activisme en wil de dialoog en het begrip tussen mensen met en zonder geloof bevorderen. Er is bijvoorbeeld veel aandacht voor het conflict in Israël en de Bezette Palestijnse Gebieden, fair trade en rechten van seksuele minderheden (LGBT). Achteroverleunend in het gras luister ik graag naar zoveel mogelijk inspirerende sprekers. Zo besprak Gene Robin son, de eerste openlijk homoseksuele bisschop, wat de bijbel zegt over homoseksualiteit en waarom dat van be lang is. Ik luister ook altijd met veel plezier naar Padraig O’Tuama, een jonge Ierse dichter en theoloog die met zijn prachtige stem uit eigen werk voordraagt. Hieronder stukjes uit zijn ‘Poem of Welcome’: Hello to the tent hello to the green green grass hello to the green green vests I have to wear no matter how sweaty (…) welcome to the life and lives we live here. welcome to the life and lives we wish we could leave behind those bits of us that confuse our greenbelt, those bits of us weʼd prefer to hide from, or lie about, or live without. welcome. welcome to the argument of being alive. welcome to a place of encounter. welcome to the glory of being alive. welcome to your self. (…) welcome to art and life, and justice, and equality, and disagreement, and tea, and pizza and organic food. welcome with your crocks, your docs, your birkenstocks, your rainbow socks, your fairy dress, your hopeland, your yearning for a warmer bed, your aching for a deeper rest, your missed talks, your missed opportunities, your frail festival of loving, your loving festival of frailty. welcome to greenbelt.

Indruk Twee verhalen staan mij nog goed bij. Het ver haal van Bidisha, een jonge journaliste die schrijft over de onzekerheid van mensen in de Bezette Palestijnse Gebieden die veroorzaakt wordt door de willekeur van Is raëlische militairen bij de afscheidingsmuur. Zo weet een zwangere vrouw nooit van te voren of ze op het moment dat ze gaat bevallen wel naar een ziekenhuis in Jeruzalem mag reizen… En het verhaal van Linda Ramsden. Ze groeide op in een politiek-conservatief Amerikaans gezin en werd in haar studententijd Christian Zionist. Een ont moeting met een christelijke Palestijn veranderde haar leven drastisch en ze werd voorvechtster van rechten van Palestijnen. Vorig jaar raakte ik zelf in gesprek met Christian Zionists die buiten de hekken van Greenbelt met Israëlische vlag gen stonden te zwaaien. Ze vonden dat er op Greenbelt te weinig aandacht voor hun kant van het verhaal was. Wat was het moeilijk een zinnig gesprek te voeren met men sen die geloven dat je naar de hel gaat als je niet in God gelooft, dat de aarde nog maar heel jong is en dat er nooit dinosaurussen hebben bestaan… Had ik Linda Ramsden toen maar bij me gehad! Zij had hen wellicht op een geloofwaardige manier een andere denken geloofswijze kunnen voorspiegelen.

Vriendschap Voor mij is Greenbelt mede een mooie ervaring door de vrienden die ik er tref, met wie ik mooie gesprekken heb over het leven, de liefde, relaties en zingeving. Eén keer per jaar spreken we elkaar; op sociale media zijn ze nauwelijks actief. Ik ken ze van de tijd dat ik aan het Peace Studies Department van Bradford University studeerde (2006/2007). Jonge betrokken mensen die zich inzetten voor vrede, een kernwapenvrije wereld, mensenrechten, vluchtelingen en het milieu. Wat alternatiever dan ikzelf, gelovig en niet-gelovig, en allemaal even vriendelijk en betrokken. En állemaal verbaasd dat ik elk jaar opnieuw speciaal uit Nederland overkom. Leuke mensen en een heel fijn festival dat me oplaadt voor het komende jaar. Dat wil ik toch niet missen?!

•

Welmoed Verhagen


het gezicht van...

Otto Meyling Otto Meyling (1934) oogt als een zestiger, maar schijn bedriegt helaas, zegt hij zelf. Na 25 jaar vond hij het in april dan ook wel tijd om afscheid te nemen van de Werkgroep Internationale Contacten (WIC) van de remo-gemeenten Groningen en Leeuwarden. De landelijke Taakgroep Europese Contacten (TEC) verliet hij al jaren eerder. Goede reden voor een portret van deze aardse noorderling uit Roderwolde, dichtbij Groningen. ‘Het moet hier en nu gebeuren, met een hiernamaals valt niet te rekenen. ‘They all go into the dark’, zoals T.S. Eliott al sprak bij de dood van W.Churchill.’ Europa moet ‘Gemeentecontacten zijn een relict van de beginjaren tachtig. Nederlandse gemeenten werden in die tijd gestimuleerd tot het aangaan van contacten met gemeenten in Oost-Duitsland. Doel was om het vijandsbeeld af te breken en solidariteit te betonen met christenen achter de Muur. De Groninger remonstranten hadden van 1988 tot 2010 een contact met Luthersen in Güstrow, Mecklenburg, en vanaf 2004 met Unitariërs in Tirgu Mures in Roemenië. In september komen weer 16 Roemenen naar Nederland voor een conferentie over Sustainable Stewardship (zie de korte berichten en de AdRem van juni 2014). Ik ben – als D66’er - voluit Eu ropeaan en zie het grote belang van een betere verstand houding tussen de volkeren van Europa. Daar heb ik aan bij willen dragen.’

Zaandijk en Twente ‘Mijn ene grootvader Duyvis was een aartsliberaal uit Zaandijk waar hij een machi nefabriek had, mijn andere grootvader Meyling was bierbrouwer in Hengelo. Ze trouwden elk een zus uit eenzelfde gezin Van Cleeff in Borne. Een zoon van Mey ling trouwde in 1920 een dochter van Duyvis, dat werden mijn ouders, ze waren dus neef en nicht. Zij kregen drie kinderen die allemaal nog leven. Ik ben de jongste. Kort na mijn geboorte stierf mijn moeder. Mijn lieve tweede moeder uit Haarlem was remonstrant en was actief in de gemeente Hengelo. Door haar invloed werd ik in 1960 in Delft gedoopt en aangenomen bij ds G.Bloemendaal. Ik ben zelf als bouwkundige in Delft afgestudeerd in 1966. Mijn huidige vrouw kende ik al van het gymnasium in Hengelo waar wij in de zelfde klas zaten. Zij ging rechten studeren in Amsterdam. In 1958 had ik een dame nodig voor het lustrumgala in Delft, toen heb ik haar gewoon opgebeld. Zo is het gekomen, in 1961 zijn we getrouwd. Wij hebben drie kinderen gekregen (niet remonstrant) en die weer zes kleinkinderen. Heel feestelijk is dat. In 1968 ben ik gaan werken bij een groot architectenbureau in Ter Apel. Tien jaar later dacht ik mij te kunnen associëren met een bureau dat gespecialiseerd was in restauraties, maar dat is niet doorgegaan. Tot ver in de jaren negentig heb ik daarna als zelfstandige gewerkt.’ Geestelijk leven Ik heb veel spirituele ontwikkeling te danken aan ‘De Vrije Jeugdkerk’ uit Rotterdam en hun


befaamde kampen. Vanaf 1980 werd ik als remonstrant actief in Groningen, in de periode van 1986 – 1993 toen Heine Siebrand daar predikant was. In 2004/2005 ben ik afgehaakt omdat mijn inspanningen voor de verbouwing van de kerk terzijde werden geschoven en omdat ik moei te kreeg met de liturgie in de klassieke zin. Misschien ben ik nu meer universalist en humanist dan christen. God werkt voor mij met en tussen mensen, transcenden tie zegt me niet zoveel, het moet hier en nu gebeuren. Geen hooggestemde strevingen, geen grote ambities, niet te veel kletsen, maar gewoon die oude mevrouw bezoeken in de buurt. Ik beschreef het ooit als volgt: ‘Waarom hoor ik bij de Remonstranten? Omdat ik geloof dat mensen voor hun behoud al vanaf hun oorsprong op elkaar zijn aangewezen. De anderen zitten mij gedurig in de weg, maar zonder hen ben ik niets. Het behoud van anderen gaat meestal mijn krachten te boven, maar hun behoud is voorwaarde voor het mijne. Hoe gebruik ik die krachten tot behoud van mezelf en anderen? Ik weet het niet, maar er moet iets zijn, een adres buiten mij. Onder de Remonstranten vind ik geen betere mensen, maar wel de nodige gesprekspartners. Vandaar.’

•

Michel Peters

zomer special Buiten de gebaande paden

Recommend Documents