Zoeken naar groene kandidaten. Peter Tom Jones over transities - HIER: een feestje? Boeroepclubs blijken cruciaal. v e r k i e z i n g e n

m i l i eudefensie magaz i n e onafhankelijk opinieblad over het milieu – uitgave van vereniging milieudefensie – jaargang 39 – nr 5/6 – juni/juli – 2010 – prijs € 3,60

verkiezingen 2010

Zoeken naar groene kandidaten Peter Tom Jones over transities - HIER: een feestje? Boeroepclubs blijken cruciaal

6 P e t e r To m Jones

Milieudefensie Magazine nummer 5/6 juni/juli 2010. Milieudefensie Magazine is een uitgave van Vereniging Milieudefensie en verschijnt tien maal per jaar. Het blad wordt gemaakt op basis van een onafhankelijk redactiestatuut. De artikelen geven niet noodzakelijk het standpunt weer van de Vereniging Milieudefensie. Wie kopij wil inzenden, wordt verzocht vooraf contact op te nemen met de redactie. Overname van artikelen is mogelijk na overleg met de redactie. Milieudefensie wordt gedrukt op 100% kringlooppapier.

Transities, Peter Tom Jones weet er alles van. En het huidige transitiedenken, dat schiet volgens hem tekort. Een gesprek over ‘geleidelijke, radicale omslag’.

redactieadres Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam, tel: 020-5507374, Fax: 020-5507310, e-mail: [email protected], www.milieudefensie.nl. Servicelijn (voor abonnementen, administratie en vragen): 020-6262620. Landelijk bureau Milieudefensie: tel: 020-5507300 redactie Freek Kallenberg, Annemarie Opmeer (hoofd) Vaste medewerkers: Vincent Bijlo, J aap Dirkmaat, Dirk Janssen, Wendy Koops, Ronella Bleijenburg, Liesbeth Sluiter, Michiel Bussink, Han van de Wiel. Redactieraad: Victor van den Belt, Laurens Berentsen, Kees van den Bosch, Govert Valkenburg, Hansje Kalt, John Verhoeven. Illustraties: Zak, Sylvia Weve, Stevenhagen Cover: Truus van Gog/HH Vormgeving: Ruparo (Joyce Limburg, Ivo Sikkema), Amsterdam Druk: Senefelder Misset, Doetinchem Dit tijdschrift is gedrukt op Reviva Print abonnement Minimaal € 34,00 per jaar; u bent dan tevens lid van Milieudefensie. Opzeggingen dienen schriftelijk te worden opgegeven bij de Milieu defensie Servicelijn, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. Opzeggen kan tot 1 november voor de eerste helft van het kalenderjaar en tot 1 mei voor de tweede helft van het kalenderjaar. advertenties Tarieven en opgave via Adviesbureau Cadex, Tuin 12, 4307 CH Oosterland (Zld), tel. 0111-643307 / fax 0111-644084, [email protected]

12 Groene k a n d i d at e n De verkiezingen gaan dit jaar over alles behalve milieu. Hoe erg is dat? En staan er eigenlijk wel groene kandidaten op de lijsten?

18 HIER en nu Grote milieuorganisaties hebben zich teruggetrokken uit het klimaatplatform HIER. Maar HIER gaat door. Hoe succesvol was en is HIER?

2

milieudefensie magazine 5/6 – 2010

Vet haar Kapper Phil McCrory zat in zijn huiskamer in Madison, Alabama en keek tv. Het was 1998 en de olie van de lekkende tanker Exxon Valdez bereikte de kust van Alaska. Beelden van plakkerige otters werden in elk nieuwsbericht herhaald. Hun olieabsorberende vacht was handig in water, maar niet in een olieplas. Kapper Phil keek naar de vettige otters, en dacht: zou je haar kunnen gebruiken om olie uit het water halen? Mensenhaar bijvoorbeeld? Hij veegde wat haar in z’n kapsalon bijeen en stopte het in een panty van z’n vrouw. In een kinderbadje in zijn tuin goot hij een paar liter motorolie. Binnen anderhalve minuut maakte het haar het water schoon. Hij testte het bij NASA en vroeg patent aan. Tegenwoordig is er een inzamelsysteem voor de VS van mensen- en dierenhaar: Matter of Trust. Nu, meer dan een decennium later, doet

24 B oe roepen en schouderklopjes Radicale milieuorganisaties blijken een cruciale invloed te hebben op maatschappelijk verantwoord ondernemen binnen bedrijven.

Ve r d e r 1 0 E e r l i j k e Ba n k w i j z e r 1 1 S h e l l d o o f t fa k k e l s 1 6 E c o f e s t i va l : A R e b o u r s 2 8 O p i n i e : m i l i e u m o e t w e e r l i n k s wo r d e n

Rubrieken 4 Berichten 11 Column Bijlo 1 5 L o k a a l : S c h i e da m 20 Consument: recept 22 Brieven 2 3 C o l u m n D i r k m a at 26 Media 3 0 A g e n da e n o p r o e p e n 3 1 H a rt e n Z i e l : B u r e au b e w u s t

commentaar de ramp met het olieplatform Deepwater Horizon de lekkage van de Exxon Valdez verbleken. Tot de blunder van BP was ik me niet erg bewust van haardonaties. Maar het blijkt een wijdverbreid fenomeen. Zo doneren mensen hun haar voor pruiken voor kankerpatiëntjes. Vaak uit solidariteit, omdat ze een familielid met kanker hebben. Dus ook, zo weet ik nu, tegen olielekkages. Mooi, vind ik dat. Omdat het blijkbaar mogelijk is grootschalig te organiseren dat mensen iets tastbaars bijdragen. Maar meer nog doet het me denken aan wat mensen, vooral vrouwen, doen als ze iets heftigs doormaken, zoals ziekte, zwangerschap of een groot verlies: naar de kapper, en dan vaak vrij ingrijpend. Afknippen van je haar kan diepe psychologische oorzaken hebben. En gevolgen. Vast niet voor niets gaat traditioneel je haar eraf als je een klooster ingaat, of het leger. In sommige culturen scheert men het hoofd kaal na het verlies van een dierbare. De ramp die BP in de Golf van Mexico heeft laten gebeuren, kan wel eens zoiets heftigs zijn. Matter of Trust ontvangt in ieder geval honderdduizenden kilo’s nylonkousen en haar. Het verdriet dat mensen voelen, brengt ze ertoe hun haar af te knippen, zichtbaar iets dierbaars te geven voor een groter doel. Maar BP wilde de haarmatten tot nu toe niet gebruiken. Ze liggen in warenhuizen langs de kust opgeslagen, terwijl BP chemicaliën in het water strooit. Langzaam bereikt de olie nu Alabama. Phil McCrory had vast niet gedacht dat hij zijn vinding ooit in zou zetten om z’n eigen kust te redden. Hij had vast ook niet verwacht dat hij dat niet zou mogen. Een pijnlijke zaak. Maar wel of geen haarmatten, de ramp blijft enorm. Wie weet helpt een kaal hoofd ons in ieder geval rouwen. Annemarie Opmeer


3

Milieudefensie

Friesland negeert massaal verzet

Maak energie en vee duurzaam Er zijn twee petities gestart om Nederland duurzamer te maken. Het eerste is een burgerinitiatief en het resul taat van een opmerkelijke samenwerking. Leden van de partijcommissies voor duurzame ontwikkeling van CDA, CU, D66, Groen Links, PvdA, SGP en VVD willen dat Nederland in 2010 voor honderd procent op hernieuwbare energie draait. Zij zijn daartoe het burgerinitiatief Nederland krijgt Nieuwe Energie gestart. Dit is inmiddels gesteund door diverse brancheorganisaties. Daarnaast is er een petitie, mogelijk uitmondend in een burgerinitiatief, met een roep om een duurzamere veehouderij. De initiatief nemers zijn wetenschappers uit diverse disciplines en verbonden aan verschillende universiteiten als (emeritus) hoogleraar. Ze willen onder andere overheidsingrijpen om grootschalige veehou derij aan banden te leggen, en pleiten voor een lokale, kleinschaligere veehou derij, het ontmoedigen van dierlijke eiwitconsumptie, het in de prijs verwerken van alle verborgen kosten, en het centraal stellen van dierenwelzijn. De twee initiatieven zijn te ondertekenen op www. nederlandkrijgtnieuweenergie.nl en www.duurzameveeteelt.nl

4

Het Friese provinciebestuur blijft volharden in haar voornemen een vierbaansweg aan te leggen in het Nationaal Landschap De Noordelijke Wouden. Het Friese plan is omstreden. Op het Provinciaal inpassingsplan werd een recordaantal van 2300 zienswijzen ingediend.

De reacties hebben slechts tot vijf kleine wijzigingen op het wegontwerp geleid. Volgens Milieudefensie volstrekt onvoldoende, want ook met een extra oprit of een verplaatsing van een rotonde blijft de Centrale As een ernstige aantasting van dit beschermde landschap. “Nu

de Gedeputeerde Staten voet bij stuk blijven houden, zijn de Provinciale Staten aan zet”, aldus woordvoerder Klaas Breunissen. “Tijdens de behandeling in de Statenvergadering zullen wij opnieuw zichtbaar maken hoe breed gedragen het verzet tegen dit plan is.”

Milieudefensie Magazine vernieuwt! Een nieuw magazine? Jazeker. Wij gaan het magazine helemaal opfrissen. Wat zijn we van plan? We veranderen van verschijningsfrequentie. We gaan van tien keer per jaar naar zes keer per jaar, eens per twee maanden. Per nummer kunnen we dan dikker worden. Dat biedt allemaal mogelijkheden: nieuwe rubrieken, meer

beeld, meer inhoud. Om dat kwijt te kunnen, is een nieuwe vormgeving nodig. Dat komt goed uit, want ons huidige jasje zat al een tijdje niet lekker meer. En mis schien veranderen we zelfs van naam. Alles anders? Niet helemaal. Zoals we schreven in het redactioneel commen taar van het vorige nummer: we blijven wel ‘onszelf ’. Jullie

kunnen daarbij helpen. Tips? Verzoeken? Wat moet absoluut blijven en wat kan zonder problemen weg? Wat maakt ons uniek? Mail ons op [email protected] o.v.v. Nieuw blad. Afwachten kan ook: in oktober valt er hoe dan ook iets nieuws op uw deurmat.

S t e v e n ha g e n


Nieuwe Yvo de Boer

De Costa Ricaanse diplomate Christiana Figueres (53) is per 1 juli de opvolger van Yvo de Boer als hoofd van het VN-Klimaatbureau. VN-baas Ban Ki-Moon gaf aan haar de voorkeur boven de ZuidAfrikaanse milieuminister Marthinus van Schalkwijk. Fi gueres wordt gezien als kundig onderhandelaar. Costa Rica heeft bovendien een groene reputatie hoog te houden. Het is een van de landen met een

Alternatieve klimaattop

extreem hoge biodiversiteit en grote delen van het land zijn beschermd natuurgebied. Figueres heeft vijftien jaar ervaring binnen de VN, met name met emissiehandel en het Clean Development Mechanism. Dat Figueres niet uit het westen komt, zou het vertrouwensprobleem tussen ontwikkelingslanden en het westen rond de klimaatpro blematiek gunstig kunnen beïnvloeden.

Nog steeds teveel bedrijventerreinen De afspraken in het ‘Convenant Bedrijventerreinen 2010-2020’ bieden teveel ruimte voor de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen. De groei van het areaal bedrijventerreinen tot 2020 zal sneller verlopen dan in de afgelopen tien jaar. Terwijl de intentie van het convenant juist is de groei af te remmen. Dit blijkt uit een promotie-onderzoek van Stogo-onderzoeker Han Olden. Volgens Olden is dit het gevolg van collectief overheidsfalen op alle bestuursniveaus. Belangrijkste oorzaak is de veronderstelling dat de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen leidt tot regionale economische groei. Dit heeft er toe

geleid dat de gemeenten in ons land sinds 1991 gemiddeld vier maal zo veel bouwrijpe grond aanboden als nodig om te voorzien in de vraag. Ook de Tweede Kamer is sceptisch over de aanpak van bedrijventerreinen. Ze mist een stok achter de deur in het met provincies en gemeenten gesloten convenant. Minister Huizinga van VROM heeft echter alle vertrouwen in de doorwerking van de zogeheten SER-ladder, waarin de nut en noodzaak moet van nieuwe terreinen moeten worden aangetoond. Wel zegde ze toe dat eind 2012 wordt bekeken of het convenant de verwachtingen heeft waargemaakt.


nationaal tribunaal voor klimaatgerechtigheid. De slotverklaring pleit voor een solidaire maatschappij, waar mens en natuur in evenwicht zijn en er niet op basis van kolonialisme of destructieve ontwikkeling gewerkt wordt. Moeder Aarde moet rechten krijgen. Zoals het recht op schoon water en schone lucht, regeneratie van haar kringlopen en bio-capaciteit, vrijheid van manipulatie, vervuiling en giftig of radioactief afval. Hiertoe moeten ontwikkelde landen hun uitstoot terugbrengen, zodat de concentratie broeikasgas omlaag wordt gebracht tot 300 ppm, resulterend in slechts 1 graad temperatuurstijging. Ook moeten ze de atmosfeer die zij ‘gekoloniseerd’ hebben met hun uitstoot teruggeven, en adaptatie en migratie voor arme landen financieel mogelijk maken door een Adaptatie Fonds. In de verklaring worden de te ruime afspraken van Kopenhagen verworpen, net als marktmechanismen om problemen tegen te gaan, zoals REDD en emissiehandel. De Wereldconferentie wil een wereldwijde beweging voor Moeder Aarde tot stand brengen die, onder andere, zal moeten zorgen voor een goede uitkomst van de VN-top die eind dit jaar in Cancún, Mexico, wordt gehouden. F l i c k r ( CC )

De Wereldconferentie van de Volken over de Klimaatverandering en de Rechten van Moeder Aarde. Zo heette de alternatieve klimaattop voluit. Na het mislukken van de top in Kopenhagen, organiseerde de Boliviaanse president Morales deze alternatieve top in Chochabamba, van 19 tot 22 april. Er waren 35 duizend mensen aanwezig, waaronder 45 officiële delegaties, en daarnaast sociale bewegingen, boerenorganisaties en inheemse volkeren uit Bolivia, Ecuador, Peru en Mexico. Helaas kreeg de top vooral aandacht in de westerse pers door de openingsspeech van Morales, waarin hij stelde dat een natuurlijk dieet kaalheid voorkomt en dat het kapitalistische dieet, waaronder onze gifpieper en industriële kippen allerlei problemen veroorzaken. “Als mannen deze kippen eten resulteert dit in een afwijking in hun mannelijke aard”, zei hij. Als gevolg van de ophef, heeft Morales verklaard voorstander te zijn van seksuele diversiteit. Dientengevolge was er weinig aandacht voor de top zelf, die, dankzij het kleurrijke publiek, wel met Woodstock wordt vergeleken. Op de top werd in zeventien projectgroepen gediscussieerd. Zo werden er voorstellen geformuleerd om aan te bieden aan de VN. Waaronder een mondiaal referendum over klimaatverandering en een inter-

Annemarie Opmeer

5

P e t e r To m J o n e s , transitiedenker en publicist

“Geen revolutie, maar transitie” 6


Volgens Peter Tom Jones moeten we af van het begrip duurzame ontwikkeling. “Dit leidt tot meer van hetzelfde. Niet tot de sociale en ecologische maatschappij die we nodig hebben.” Freek Kallenberg

Sofie Hoste

P

eter Tom Jones heeft geen vragen nodig om zijn verhaal af te steken. Nog voordat we goed en wel aan tafel hebben plaatsgenomen in een werkkamer in het ministerie van VROM, waar hij na ons gesprek een lunchlezing zal houden, steekt hij van wal. Over de noodzaak van een transitie naar een duurzame en rechtvaardige maatschappij, de blinde vlekken van het huidige transitiedenken en het belang van het maatschappelijk middenveld. Daarbij pikt hij de draad van de avond daarvoor moeiteloos op. Toen ging hij op uitnodiging van het Haags Milieucentrum in debat met Jan Rotmans, hoogleraar transitiemanagement en voorzitter van de stichting Urgenda. Deze stichting wil een brede duurzaamheidsbeweging creëren. Ze richt zich daarbij eerst op ‘koplopers’ uit de samenleving en hoopt daarmee zoveel positieve energie te genereren dat de rest van de samenleving vanzelf mee gaat doen. “Dat is te kort door de bocht”, begint Jones zijn betoog. “Een radicale omwenteling van de maatschappij kan alleen plaatsvinden als er voldoende draagvlak is. Daarvoor heb je naast koplopers uit de overheid, de kennisinstellingen en het bedrijfsleven ook het maatschappelijk middenveld nodig: de vakbeweging, milieuorganisaties, culturele organisaties, enzovoort. Díe moeten hun achterban ervan overtuigen dat anders consumeren en produceren loont. Volgens Rotmans leidt de betrokkenheid van deze maatschappelijke organisaties slechts tot een hoop gepolder. Dat erkennen wij wel, daarom gaan wij in Vlaanderen op zoek naar de visionairen en pioniers binnen de maatschappelijke organisaties. Mensen met creatieve en goede ideeën, die over voldoende gewicht en legitimiteit beschikken om hun organisaties en leden te mobiliseren voor een transitie naar een ecologische en sociale samenleving.” De ‘wij’ die Jones hier noemt, staat voor het mede door hem opgerichte ‘Vlaamse transitienetwerk van het middenveld’.


Dit bestaat uit een groep koplopers uit zowel het klassieke, georganiseerde als het niet-georganiseerde, ‘vloeibare’ middenveld van kunstenaars, theatermakers, publicisten e.d.. Jones was met zijn 36 jaar ook al één van de pioniers van Plan C, de Vlaamse transitie-arena voor een duurzaam materialenbeheer. Daarnaast is Jones, als burgerlijk ingenieur Milieukunde en doctor in de Toegepaste Wetenschappen, onderzoeksmanager Industriële Ecologie aan de Universiteit van Leuven. Ook is hij de mede-initiator van de Vlaamse denktank voor ecologische economie Terra Reversa en publiceerde hij talloze artikelen, opiniestukken

“Ik vertel een positief verhaal” en boeken omtrent thema’s als klimaat, transities, industriële ecologie en ecologische economie. In België wordt Jones regelmatig gevraagd voor radio- of televisiedebatten en houdt hij bijna wekelijks een lezing. Rode draad in al zijn werk: de noodzaak van een transitie naar een ecologische en sociale samenleving.

Vergeet de ijsbeer

Afgelopen maand was Jones op uitnodiging van zijn uitgever Jan van Arkel in Nederland om zijn meest recente boek Terra Reversa: de transitie naar rechtvaardige duurzaamheid te promoten. Dit boek schreef hij samen met zijn vrouw, de politicologe Vicky De Meyere. Terra Reversa is de opvolger van het vier jaar geleden verschenen Terra Incognita, waarin hij een zeer gedetailleerd beeld schetst van de precaire situatie van onze planeet. “Onze huidige ecologische voetafdruk overschrijdt de draagkracht van de aarde met minstens 30 procent”, zegt Jones. “De gevolgen daarvan zijn niet langer verre toekomstprojecties, maar zichtbare pro-

blemen in het hier en nu. De klimaatverandering is daarvan een duidelijk voorbeeld. Op sommige plaatsen in de wereld is er nu al een tekort aan water en voedsel, de oceanen verzuren en de biodiversiteit holt snel achteruit. Men moet beseffen dat het speelkwartier voorbij is. Zoals George Monbiot zegt: ‘vergeet de ijsbeer het gaat nu om ons’.” Volgens Jones is dit besef nog lang niet voldoende aanwezig. “Er is wel aandacht voor de klimaatcrisis en afnemende biodiversiteit, maar het gaat al te vaak om lippendienst. Dat komt omdat men enerzijds vasthoudt aan een economisch systeem dat koste wat kost wil blijven groeien en anderzijds pleit voor duurzaamheid. Veel politici en economen wensen dat die twee samen kunnen gaan. Maar als je de harde feiten wetenschappelijk bekijkt, zie je dat er een fundamentele tegenstelling is tussen eindeloze economische groei en de eindige draagkracht van de aarde. Het resultaat is dat het ondanks alle aandacht voor het milieu, steeds verder de verkeerde richting uit blijft gaan.”

Transitie

In Terra Reversa, letterlijk ‘omgekeerde aarde’ bepleiten Jones en De Meyere daarom een geleidelijke maar radicale omkering van het huidige wereldsysteem. Geen revolutie, maar een ‘transitie’. Jones: “Een transitie behelst grondige veranderingen van structuren, culturen en praktijken. En dat op alle terreinen van de samenleving: economisch, sociaal, cultureel en ethisch. Tegelijkertijd beseffen we dat dit een langdurig proces is dat zich over twee tot drie generaties zal uitsmeren. Een traag proces dat zich zowel van onderuit, vanuit de maatschappij, als van bovenaf, vanuit de politiek, moet voltrekken.” Een cruciale rol voor deze verandering ligt volgens Jones bij de overheid. “Maar zeker in de rijke westerse industrielanden verbergt de overheid haar falende reactie op de sociaal-ecologische crisis achter het ontbrekende electorale draagvlak. Vandaar het belang van het progressieve middenveld. Door hun sterke verbondenheid met hun achterban bezitten massa-organisaties als het Vlaamse ACW (de koepel van christelijke verenigingen, FK) de capaciteit om mensen te winnen voor een radicaal sociaal-ecologisch beleid. Tegelijkertijd kunnen zij de overheid onder druk zetten om een 7

J a n va n A r k e l

dergelijk beleid te voeren.” Dan moet men het echter wel eerst eens worden over de noodzaak van zo’n sociaal-ecologische transitie. De vakbeweging kiest als er echt banen op het spel staan al te gemakkelijk voor economische groei, ook als het gaat om banen in sterk vervuilende industrieën. Jones: “Juist daarom is de koppeling tussen de ecologische en de sociale kwestie zo essentieel. Als er een autofabriek wordt gesloten, moeten de mensen die anders op straat komen te staan direct aan de slag in de eco-technologische sector. Dat besef is binnen de grote vakbonden in Vlaanderen aanwezig, ten minste op interprofessioneel niveau en bij de studiegroepen. Maar tegelijkertijd zie je aan de basis, in de fabrieken waar men rechtstreeks met sluitingen wordt geconfronteerd, een hele conservatieve reactie. Dat is ook logisch. De enige manier om dat te overstijgen, is om het debat massaal en grondig aan te gaan.”

Meer van hetzelfde

Rechtvaardige duurzaamheid is hierin voor Jones een centraal begrip omdat het aangeeft waartoe die transitie moet leiden: een duurzame en rechtvaardige maatschappij. “Het is ook een reactie op het begrip duurzame ontwikkeling dat sinds zijn ontstaan steeds verder is uitgehold tot het bijna synoniem is geworden met duurzame economische groei. Hiermee wordt het hele duurzaamheidsdebat verengd tot de vergroening van de productieprocessen. Daarvoor lopen veel industriëlen ook nog wel warm. Het past immers prima binnen het huidige economische groeimodel. Maar het leidt niet 8

tot de sociale en ecologische maatschappij die we nodig hebben.” Sterker nog, het kan tot meer van hetzelfde leiden. Jones: “Dat is ook het gevaar van de manier waarop het transitiemanagement in de praktijk wordt gebracht. Zo ontwikkelt men binnen diverse transitiearena’s prachtige toekomstbeelden over bijvoorbeeld materialenbeheer of de energievoorziening. Bij de vertaling naar transitiepaden, experimenten en beleid, zie je echter dat al snel de asymmetrische machtsrelaties binnen de arena’s meespelen. Hierdoor worden sommige experimenten wel en andere niet gesteund. Het resultaat is dan accelerated business as usual: technologische innovaties met een groot commercieel potentieel, die perfect passen in het neo-liberale marktdenken, staan centraal in het beleid. Maar over de noodzakelijke veranderingen in ons consumptie- en leefpatroon hoor je amper iets.” Jones ziet dit ook terug in de Nederlandse EnergieTransitie die een omslag naar een duurzame energievoorziening in Nederland moet bewerkstelligen. “De grote ‘regimespelers’ als Shell en de elektriciteitsbedrijven domineren hier de agenda, waardoor er vooral wordt ingezet op technologische innovatie en nauwelijks op duurzame consumptie en verandering in subjectief-culturele factoren. Voor het sociale karakter van de transitie heeft men al helemaal geen aandacht.”

Reizen naar Antarctica

Volgens Jones is de combinatie van ecologische duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid absoluut noodzakelijk. Anders wordt de transitie naar een meer

duurzame samenleving een puur technocratisch verhaal dat bovendien door de talloze ‘rebound’-effecten ook niet tot die zo noodzakelijke vermindering van onze ecologische voetafdruk zal leiden. “Om een voorbeeld te noemen: omdat je in België investeringen in zonnepanelen heel snel kan terugverdienen via subsidies, groenestroomcertificaten en belastingsaftrek is het vooral voor mensen met een hoog inkomen en een eigen huis financieel zeer aantrekkelijk. Het gevolg is dat deze mensen in de rijkere buurten straks lage energiekosten hebben, terwijl mensen in de armere buurten deze zien stijgen. Dit leidt tot een toenemende ongelijkheid in de samenleving. En op ecologisch vlak is er een verre van optimaal resultaat. Want die koopkrachtige mensen laten het geld dat ze uitsparen niet onberoerd. Wanneer deze middelen worden aangewend voor, bijvoorbeeld, een reisje naar Antarctica, dan neemt de totale ecologische voetafdruk van die mensen niet af maar toe. Dit

“De milieubeweging heeft vaak te weinig aandacht voor de sociale gevolgen van transities” is een reboundeffect in het kwadraat.” Voor een transitie zijn daarom volgens Jones tegelijkertijd veranderingen op structureel niveau als op cultureel-gedragsmatig niveau nodig. “Zolang vliegen binnen Europa goedkoper is dan met de trein, kiest bijna iedereen voor het vliegtuig. In algemene zin: zolang alle duurzame keuzes in ons huidige economische systeem duurder en moeilijker zijn en je dus bij wijze van spreken altijd stroomopwaarts moet roeien, zal een aantal moedige pioniers en wellicht een groot deel van de lezers van dit blad dat doen, maar de grote meerderheid loopt daar niet warm voor.”

Rechtvaardigheid

Hoe dan wel? In het boek pleiten Jones en De Meyere voor de strategie van de 4 E’s: enable, encourage, exemplify en engage. Jones: “Enable betekent mogelijk maken of in staat stellen. De overheid moet ermilieudefensie magazine 5/6 – 2010

voor zorgen dat mensen zonder al te veel moeite een duurzame keuze kunnen maken. Wil je dat mensen minder auto rijden, zorg dan dat er goed en bereikbaar openbaar vervoer is, dat er veel fietspaden zijn, enzovoort. Daarnaast moet je als overheid bepaald gedrag aanmoedigen: encourage. Burgers moeten financieel beloond worden voor duurzaam gedrag en financieel bestraft worden voor de niet duurzame keuzes. Maak het openbaar vervoer goedkoop of zelfs gratis. Verander het belastingstelsel zodanig dat duurzame keuzes betaalbaar worden en niet-duurzame juist duurder.” Naast deze meer structurele ingrepen moeten volgens Jones de overheid en alle grote maatschappelijke organisaties het goede voorbeeld geven: exemplify. “Je kunt de burger wel oproepen zich duurzaam te gedragen, maar als je zelf het tegenovergestelde gedrag vertoont, is dat dodelijk voor het duurzaamheidsverhaal. Engage ten slotte staat voor het stimuleren van engagement voor duurzame keuzes. Op dit vlak kunnen vooral de sociale en culturele organisaties een grote rol spelen. De christelijke koepelbeweging ACW bijvoorbeeld bereikt in België tot ongeveer 3 miljoen mensen. Het ACW heeft bijgevolg een enorme impact op het veranderen van sociale normen. We moeten de visionairen en pioniers in die organisaties meenemen in dat duurzame transitieverhaal.” In Nederland is dat volgens Jones moeilijker omdat het middenveld hier conservatiever en fragmentarischer is. “Er is geen collectief gedeeld streefbeeld van wat men eigenlijk wil. Dat is een belangrijke opdracht voor het middenveld in zijn eigen transitienetwerk: de vakbeweging moet samen met milieubeweging, culturele organisaties, de armoedebeweging, allochtone organisaties enz. wer-

ken aan een gezamenlijk verhaal, waarbij het one-issue karakter van de verschillende organisaties wordt overstegen. Ook de milieubeweging moet hier in participeren. Zij heeft vaak te weinig aandacht voor de sociale gevolgen van transities zoals werkgelegenheidseffecten. Die verbreding van de horizon naar een just transition, een rechtvaardige transitie, is mijns inziens een belangrijke opdracht van de milieubeweging.”

Positieve boodschap

Maar hoe vertel je mensen dat ze minder mogen gaan consumeren? Want daar komt het in de ogen van de meeste mensen toch op neer? Jones: “Je moet duidelijk maken dat je een positief verhaal vertelt, namelijk dat onze milieu-impact met een factor tien kan dalen en onze levenskwaliteit tegelijkertijd enorm kan toenemen. De enige sector waar dat niet kan is toerisme. Daar gaat het echt over consuminderen: minder ver en minder vaak vliegen. Dat is een moeilijke communiceerbare boodschap. Daar ben ik me terdege van bewust. Maar zoals wij in ons boek laten zien, kun je ten aanzien van mobiliteit, voeding en wonen wel een positieve, enthousiasmerende boodschap brengen. Iedereen kan heerlijk eten, prachtig wonen en zich op aangename wijze verplaatsen zonder de aarde te vernietigen. Dat vind ik het knappe van het werk van Urgenda. Zij hebben toekomstvisies ontwikkeld over hoe de steden er over 50 jaar uit kunnen zien. Dat zijn geen beelden van geitenwollensokkendragers die in boomhutten zitten te verkommeren en zich met koud water moeten wassen. Neen, dat zijn hoog attractieve beelden van hoe we in de toekomst kunnen leven met drastisch minder milieu-impact en een veel betere levenskwaliteit.”

Met deze positieve beelden en verhalen moeten we volgens Jones aan de slag. Daarbij is het belangrijk te beseffen dat

Maak kans op een gratis boek

Milieudefensie Magazine en Jan van Arkel geven 3 exemplaren weg van Terra Reversa. De Transitie naar een rechtvaardige duurzaamheid. Stuur een email naar redactie@milieu defensie.nl o.v.v. Terra Reversa.

verandering van gedrag niet op individuele basis plaatsvindt. “Mensen veranderen hun gedrag niet door bewustwording, door postbus 51 spotjes. Dat werkt helemaal niet. We moeten investeren in community change, waarbij groepen mensen samen worden gebracht in collectieve veranderingsprocessen die aangenaam worden georganiseerd, waarbij je nieuwe sociale netwerken creëert. De Transition Towns zijn hiervan een radicaal en integraal voorbeeld, maar er zijn minder verregaande voorbeelden, zoals de Klimaatwijken. De milieubeweging kan hier veel meer in investeren.” n Peter Tom Jones & Vicky De Meyere, Terra Reversa. De transitie naar rechtvaardige duurzaamheid (met een voorwoord van Jan Renders, Agnes Jongerius en Marius de Geus) wordt uitgegeven door uitgeverij EPO & Jan van Arkel. ISBN 978 90 6445 543 8.

De Postcode Loterij helpt! Milieudefensie is al sinds 1996 partner van de Nationale Postcode Loterij, de grootste goede doelen loterij van Nederland. Met steun van de Foto: zilveren maan, Lars Soerink/FN

Postcode Loterij zet Milieudefensie zich in voor het landschap, een gezonde landbouw en een goed klimaat. Voor € 9,00 per lot speelt u al mee. Meld u aan via 0909-0033 (15 cpm) of ga naar www.postcodeloterij.nl Alvast hartelijk dank voor uw deelname.

Banken te grijs V

an de grote Nederlandse banken scoort ING het slechtst op het gebied van duurzame elektriciteit, toont onderzoek voor de Eerlijke Bankwijzer. Slechts een kwart van haar investeringen in de totale elektriciteitssector gaat naar investeringen in zonne-, wind en andere duurzame elektriciteitsopwekking. ABN AMRO en de Rabobank doen het met respectievelijk 90 en 82 procent aanzienlijk beter. Koplopers zijn Triodos en de ASN Bank. Spaarders bij deze banken kunnen er van uitgaan dat hun spaargeld alleen in duurzame elektriciteitsopwekking wordt gestoken.

Nederlandse banken investeren gemiddeld meer in

Bank

Investering in duurzame elektriciteitsopwekking

Investering in de totale elektriciteitsector

Verhoudingen

ABN AMRO Nederland

€ 93,9 miljoen

€ 104,6 miljoen

90%

Aegon Bank

€ 2,5 miljoen

€ 23,6 miljoen

11%

ASN Bank

€ 114,3 miljoen

€ 114,3 miljoen

100%

Fortis Bank Nederland

€ 153,2 miljoen

€ 331,7 miljoen

46%

Friesland Bank

€ 15,2 miljoen

€ 41,5 miljoen

37%

ING Bank

€ 949,8 miljoen

€ 3.756,0 miljoen

25%

Rabobank

€ 967,9 miljoen

€ 1.178,6 miljoen

82%

Robeco Direct

€ 0,1 miljoen

€ 0,7 miljoen

13%

SNS Bank

€0

€0

-

SNS Regio Bank

€0

€0

-

Triodos Bank

€ 599,9 miljoen

€ 599,9 miljoen

100%

Van Lanschot Bankiers

Niet aangeleverd

Niet aangeleverd

Onbekend

gegevens aan te leveren. De banken wilden dit alleen als de opzet en de reikwijdte van het onderzoek werden gewijzigd. Aanvankelijk wilde Milieudefensie onderzoek naar duurzame energie in brede zin, waaronder ook oliewinning. Resultaat is dat het onderzoek zich nu beperkt tot elektriciteitsopwekking. Bovendien vallen de door banken beheerde beleggingsfondsen buiten het onderzoek. Hierdoor bleven enkele tientallen procenten van het totaal aan beleggingen en investeringen waar banken voor verantwoordelijk zijn, buiten beschouwing. Daarnaast is in overleg met de banken gekozen om alleen te kijken naar leningen en beleggingen in de laatste drie jaar, omdat dat beter aangeeft of banken nu een duidelijke keuze hebben gemaakt voor investeringen in duurzame elektriciteit. Ook wilden de individuele banken, in tegenstelling tot eerdere publicaties in het kader van de Eerlijke Bankwijzer, met dit onderzoek niet beoordeeld worden op hun resultaten. Opmerkelijk, omdat met een blik op de tabel iedereen in een oogopslag kan zien welke bank het beste scoort. Volgens Verhaak worden in het vervolgonderzoek in 2012 de investeringen van de banken in duurzame elektriciteitsopwekking wel expliciet vergeleken. “Om de klimaatdoelstellingen te halen, moeten banken in de periode tot 2030 minimaal 66 procent van hun investeringen in de elektriciteitssector steken in duurzame energie. Over twee jaar zullen we beoordelen of banken hier aan voldoen.” n

Totaal

€ 2.896,8 miljoen

€ 6.150,9 miljoen

47%

www.eerlijkebankwijzer.nl

Investeringsklimaat

Gemiddeld gaat van de twaalf door onderzoeksbureau Profundo onderzochte banken nog steeds meer dan de helft van de investeringen naar opwekking van niet-duurzame elektriciteit. “Veel te veel”, zegt Willem Verhaak van Milieudefensie, de opdrachtgever voor het onderzoek. “Om de

grijze dan in groene stroom. Dat blijkt uit onderzoek in het kader van de Eerlijke Bankwijzer. Freek Kallenberg

opwarming van de aarde tot 2 graden Celsius te beperken moet de komende twintig jaar twee keer zoveel geïnvesteerd worden in groene stroom dan in grijze stroom. Wij roepen banken daarom op om hun investeringen in de elektriciteitssector snel te verduurzamen.” Volgens Verhaak is het echter niet alleen de banken aan te rekenen dat zij te weinig investeren in duurzame elektriciteitsopwekking. “De Nederlandse overheid voert al jaren een zwabberend beleid ten aanzien van schone energie. Daarom is het investeringsklimaat voor duurzame energie ronduit belabberd en loopt Nederland achter bij de rest van de wereld. Maar de banken kunnen wel de keuze

maken om veel minder te investeren in fossiele elektriciteitsopwekking en via leningen en beleggingen in het buitenland meer te investeren in duurzame energieopwekking”, zo meent Verhaak.

Vertraging

De Eerlijke Bankwijzer onderzoekt elk kwartaal het beleid van banken op diverse maatschappelijke thema’s. Enkele keren per jaar wordt de praktijk van de banken onder de loep genomen. De publicatie van dit onderzoek liep echter vertraging op omdat lange tijd met de banken werd gesproken over de onderzoeksopzet. Om een zo eerlijk mogelijk onderzoek te doen, vroegen de onderzoekers de banken om interne

Tabel: Investeringen in duurzame elektriciteit per bank

10


Fakkels gedoofd

Balkenende V

Liesbeth Sluiter

Annemarie Opmeer

S

hell stelt geld beschikbaar om te stoppen met affakkelen in Nigeria. Het bedrijf zelf stelt 600 miljoen beschikbaar. In totaal moet er uit de joint venture, waar de Nigeriaanse overheid ook in zit, 2 miljard vrijkomen. Hiermee kunnen 26 van de 110 fakkels een afvanginstallatie krijgen. Milieudefensie voert campagne tegen Shell omdat het in Nigeria grote maatschappelijke en ecologische schade veroorzaakt. Onder andere door het affakkelen van gas, met grote vervuiling en CO2-uitstoot tot gevolg. Hiermee moest Shell in 2008 gestopt zijn, maar tot vandaag duurt deze praktijk voort. Daarom demonstreerde Milieudefensie buiten de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering. Gekleed als obers droegen activisten dienbladen met een olielampje. Zij vroegen de aandeelhouders om het vlammetje uit te blazen. Milieudefensie was niet de enige aanwezige, ook Amnesty International voerde daar campagne tegen het gedrag van Shell in Nigeria. Daarnaast wilde Amnesty een

advertentie plaatsen in de Financial Times, die echter geweigerd werd. Tot slot ging er een nep-persbericht de deur uit van de Nigeria Justice League, waarin de indruk werd gewekt dat Shell haar verantwoordelijkheid zou nemen. De Nigeria Justice League was een ad hoc actiegroep, een project van het Yes Lab: een activistenworkshop, opgezet door de Yes Men. Geert Ritsema, woordvoerder bij Milieudefensie, is verheugd over de stap van Shell, maar hoopt dat dit niet opnieuw een loze toezegging blijkt. “Shell heeft vaker beloftes gedaan, om die vervolgens niet na te komen.” Bovendien heeft Shell nog geen datum genoemd waarop ze de 26 fakkels wil doven. Ook is niet duidelijk wat er met de overige fakkels gebeurt. Daarnaast loopt er nog een rechtszaak tegen Shell, aangespannen door Milieudefensie, haar Nigeriaanse collega’s en enkele Nigeriaanse boeren, wiens land, water en visgronden door olielekkages vervuild zijn geraakt. n


michiel wijnbergh

Eindelijk, het is zo ver. Shell gaat stoppen met affakkelen in Nigeria. Tenminste, een beetje dan.

20 Februari was een historische dag. Het kabinet Balkenende IV viel. Er ging een zucht van opluchting door de milieubeweging, maar was dat terecht? Algemeen werd aangenomen dat Balkendnde IV niet goed was voor het milieu. Men had ambitieuze plannen, stoere doelen, o ja, dat zeker. “Alle ministers klimaatneutraal!” jaja, prachtig. “Minder uitwaseming van broeikasgassen door staatssecretarissen!” Hoe kom je er op. “Een scheetverbod voor ambtenaren op de werkvloer!” Uitstekend, maar al deze prachtige doelen werden bij lange na niet gehaald. Niemand zag toe op de handhaving. Er werd evenveel op de burelen geruft als onder Balkendende I, II en III. Staatssecretarissen wasemden als nooit tevoren, ministers lapten alles aan hun laars en lieten enorme voetafdrukken op aarde achter, waarbij talloze dieren plantsoorten het loodje legden. Wat was men dus opgelucht toen men op 20 februari de stekker uit het kabinet trok.

vincent bijlo Men dankte de Taliban op de blote knieën, opportunistisch als de milieubeweging soms is. Men juichte te vroeg. Balkenende V staat voor de deur, en van de politieke waarzeggers heb ik inmiddels begrepen dat hij zeker tot MVII of misschien zelfs wel tot MVIII zal doorgaan. Wij weten inmiddels dat de westerse, christelijk georiënteerde mens, die zich de rentmeester van de aarde noemt, een zeer lage rente berekent. Of het nou gaat om de bankier of om de politicus. De mens is immers bij beiden de kroon op de schepping, en mag dientengevolge doen en laten wat hij wil. Hij mag een weerzinwekkende dierenindustrie opzetten van een omvang die veel en veel groter is dan de meeste mensen weten. In Nederland worden bijvoorbeeld per jaar 500 miljoen kippen geslacht. De mens, die het verschil niet ziet tussen God en geld, en al helemaal niet meer sinds God Zij Met Ons niet meer op de zijkant van de munten staat, de mens bestaat bij de gratie van de groei, althans, van de economische groei. Stilstand is achteruitgang. Materiële ontevredenheid is de motor van ons systeem. Die mens, daar waren en zijn we nog lang niet vanaf. Zolang het milieu een zaak blijft van idealisme zal het altijd het onderspit delven. Zodra duurzaamheid gaat lonen gaat zelfs de verstoktste fossiele brandstofrijder om. Zodra stroom goedkoper is dan de pomp zal de Telegraaf ophouden met hetzes. Geld, daar gaat het om, geld, Geld Zij met Ons, Geldverdomme. Is dat treurig? Ja, soms is dat heel treurig, maar het is zo. Dat kunnen we niet veranderen, maar we kunnen het wel in ons voordeel gebruiken. Dat gebeurt overigens al heel veel, maar ik kan er niet vaak genoeg op hameren, iedereen moet het weten. Ik wil reële idealen.

11

Ve r k i e z i n g e n

Gebrek aan groene kandidaten Milieu speelt in de verkiezingsprogramma’s en campagnes een marginale rol. Parlementskandidaten met zuiver milieubloed zijn zeldzaam.“Milieu is geen thema, en dat is heel mooi!” H a r ry P e r r é e

A

ls Nederland op 9 juni naar de stembus gaat, zal de economische crisis daar een grote stempel op drukken. De vraag over de toekomst van Nederland is, in veel media, vernauwd tot de vraag wie Nederland het best door economisch zwaar weer loodst. Als zelfs het integratievraagstuk naar het tweede plan verdwijnt - de PVV zakt tot ‘slechts’ twintig zetels in TNS-NIPO-peilingen - hoeft het milieu al helemaal niet op clemen-

tie van de kiezer te rekenen. Voor slechts drie procent van de kiezers geeft milieu de doorslag, voor economie is dat twintig procent, zo constateerden de opiniepeilers. Ook op de kandidatenlijsten van de politieke partijen zie je deze geringe aandacht voor het milieu terug. Die lopen immers over van economen, politicologen, kandidaten met een achtergrond in het bedrijfsleven of overheidsbestuur. Kandidaten die hun milieusporen heb-

ben verdiend moet je met een loep zoeken. PvdA-kamerlid en ex-Greenpeacer Diederik Samsom krijgt, uitgaande van de laatste peilingen van TNS NIPO, gezelschap van slechts drie collega’s met milieubloed (zie kadertjes). Speelt het milieu überhaupt nog wel een rol in de verkiezingen?

Niet zo somber

Toch wel, vindt André Krouwel, hoofddocent politicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. “Over kilometerbeprijzing bijvoorbeeld - niet het bezit maar het gebruik van de auto belasten is een verschil van mening. Het is PVV, VVD en TON tegenover de rest, die wel op een of andere manier beprijzing wil. En kerncentrales zijn ook weer helemaal terug. Heel rechts Nederland is vóór, de PvdA twijfelt. Dat zal zeker een flink debat opleveren.”

k a n d i d a at m e t m i l i e u b l o e d

Liesbeth van Tongeren Ex-Greenpeacedirecteur Liesbeth van Tongeren staat klaar om milieu woordvoerster te worden. Van Ton geren (1958) werkte in Australië voor organisaties voor daklozen, vluchte lingen en mishandelde vrouwen. In Nederland werkte ze voor de provin cie Noord-Holland en de gemeenten Amsterdam en Purmerend. In 2001 studeerde ze af in Internationaal Recht. Wat vindt zij van de geringe aandacht van milieu in de verkie zingsstrijd? “Vervelend, maar ik kan

12

GroenLinks plaats

me er wel wat bij voorstellen. Veel zichtbare milieupro blematiek is in Nederland aangepakt. Nu is er het verborgen probleem van klimaatverandering. De mensen gaan af op wat ze op radio en tv horen en dat is de economische crisis. Des ondanks ligt de oplossing in vergroe ning van de economie.”

6



Martine Vonk

Verder ziet Krouwel dierenwelzijn, de bio-industrie en voedselveiligheid in veel programma’s terugkomen. “Dus ik zou niet zo somber zijn. Er is nog voldoende te halen.” Dat weerspiegelt zich ook in het Kieskompas, waarmee de VU de Nederlandse kiezer de weg wil wijzen. “Vier van de dertig items die het Kieskompas in zijn stemwijzer heeft opgenomen zijn “pure milieu-items”, aldus Krouwel. En ja, er zijn zeker ook milieu-items die helemaal wegzakken van de politieke agenda, geeft de politicoloog toe. “Maar dat is juist heel mooi! Natuurbescherming, energiebesparing, windenergie ... het is allemaal heel normaal. Het lijkt dan alsof milieu geen thema is, maar milieu is zo’n breed thema geworden dat partijen er geen campagne meer op voeren.”

Beperkte rol

“Dat klopt”, reageert politicoloog Philip van Praag van de Universiteit van Amsterdam. “Niemand zal zeggen: ik ben tegen het milieu, zelfs de VVD niet. Maar dat is te gemakkelijk gezegd. Je moet naar de concrete maatregelen kijken: de VVD heeft zich tien jaar lang tegen de kilometerheffing verzet. Ze kiezen niet vaak voor een milieubeleid. CDA en VVD vinden milieubelasting, om mensen tot milieuvriendelijk gedrag te stimuleren, helemaal niks. Ze zijn vóór het milieu, maar het mag vooral niet door de staat worden opgelegd. Dat is een belangrijk verschil met GroenLinks, PvdA en D66.” Hoogleraar politieke theorie Marcel Wissenburg van de Radboud Universiteit milieudefensie magazine 5/6 – 2010

Milieu. Voor de ChristenUnie is het milieu “één van de drie hoofdthema’s”. Brengt het milieu beweging in de verkiezingsstrijd? “Ik hoop dat bij de grote lijsttrekkersdebatten zaken als rekeningrijden, kolencentrales en natuurbeheer besproken zullen worden”, mailt ze. Vonk wil zich in de Kamer als eerste hard maken voor duurzame energie, Natura 2000 en de ChristenUnie ecologische hoofd structuur. plaats

8

Nijmegen verwacht niet dat het milieu een rol speelt in de verkiezingen, maar voor het milieu is dat niet erg. “Milieu maakt deel uit van alle partijen. Crisis is niet goed voor het milieu, maar als we eenmaal uit het dal komen, dan stijgt milieu vanzelf weer hoog in de peilingen”, aldus de hoogleraar met speciale belangstelling voor milieufilosofie en groene politieke theorie. Bij de vorige parlementsverkiezingen waren de groene standpunten scherper, meent Van Praag. “Nu geven de meeste partijen prioriteit aan de economische crisis. In de verkiezingscampagne speelt milieu een beperkte rol. Milieu en klimaatverandering, daar maken de meeste mensen zich niet zo druk om.” En in de verkiezingscampagne volgen de politieke partijen de kiezers. “Er zou nog een debat kunnen ontstaan over kernenergie, dat is het enige onderwerp. Voor een deel van de kiezers is dat meer bespreekbaar dan tien of twintig jaar geleden. Zeker vanuit VVD en CDA zal dit als een klimaatmaatregel worden neergezet.”

Woordvoerders

Tot zover de programma’s. In de praktijk is papier geduldig en komt het er op aan in welke mate politici bereid zijn een vuist te maken voor milieu-onderwerpen. In de Tweede Kamer zitten huisartsen die onderwerpen in de gezondheidszorg naar zich toe trekken en economen die zich als woordvoerder financiële zaken opwerpen. Zijn er dus ook milieu-

R u b e n T i mm a n

Bij de ChristenUnie heeft Martine Vonk (1975) de beste papieren voor het milieuwoordvoerderschap. De partij omschrijft Vonk als generalist met specialistische kennis over duur zaamheid, milieu, landbouw, natuur en ontwikkelingssamenwerking. Vonk studeerde Sociaal Wetenschap pelijke Milieukunde, werkte als aio aan het Instituut voor Milieuvraag stukken van de Vrije Universiteit en is nu onderzoeker en adviseur bij het Centrum voor Landbouw en

mensen nodig om het woord voeren voor het milieu? Van Praag: “Een jurist of politicoloog kan net zo overtuigd zijn van het milieubelang als iemand die in Wageningen heeft gestudeerd. De werkervaring... dat is wat anders. Die kan er aan bijdragen dat mensen een open oog hebben voor milieufactoren in allerlei besluiten.” Hij betwijfelt of zijn opvatting valt te staven met onderzoek. Maar hij is niet de enige die in dit mechanisme gelooft. “Werkgeversorganisatie VNO pleit voor meer mensen uit het bedrijfsleven in de Tweede Kamer. Zij zeggen: mensen die zelf in de marktsector hebben gewerkt, hebben bij het vaststellen van beleid meer oog voor de gevolgen voor de markt dan mensen die in de publieke sector hebben gewerkt.” Zo zouden mensen met een milieuachtergrond het milieubelang beter behartigen.

Dooddrukken

Parlementariërs met een milieuachtergrond, “die heb je toch?”, meent Krouwel. “Bij de Partij voor de Dieren is dat heel sterk. GroenLinks stelt continu milieu centraal.” Nu valt dat bij GroenLinks, als we naar de parlementariërs kijken, eigenlijk een beetje tegen. Maar belangrijker is volgens de politicoloog dat grote partijen het beleid van de kleine overnemen. “Grote partijen overleven omdat ze kleine partijen dooddrukken door hun onderwerpen over te nemen. De PvdA is in de jaren zestig en zeventig vergroend. Dat heeft zich in de jaren tachtig voort13

gezet. Hierna zijn de liberalen en de populisten aan de beurt. De VVD accepteert toch ook een heel groot gedeelte van de verzorgingsstaat. Ze weten dat ze daarin geen extreme positie kunnen innemen en dat willen ze ook niet. Dat geldt ook op milieugebied.” Niettemin ziet Krouwel dat personen het verschil kunnen maken. “De PvdA, die hebben Diederik Samsom. Die trekt de hele partij naar het milieu toe en houdt ze daar. Het is absoluut belangrijk dat in een fractie een of twee woordvoerders vanuit de milieubeweging zitten.” “Je moet een onderscheid maken tussen het in bezit zijn van milieuexpertise en milieuactief zijn geweest”, nuanceert Wissenburg. “Als milieuactivist heb je niet altijd milieuexpertise. Dat hoeft ook niet. En als milieudeskundige hoef je geen activist te zijn. Begrijp me niet verkeerd: ik vind activisme heel belangrijk, maar niet noodzakelijk voor een parlementariër.” Een gedegen milieuprofiel van een politieke partij begint volgens de hoogleraar met een programma waarin milieu een hoofdrol speelt. Maar is het niet beter een goed Kamerlid te hebben en een slecht programma, dan andersom? Wissenburg: “Het is stapje voor stapje. Het begint met steun van de achterban, dan het opnemen in het partijprogramma en vervolgens heb je nog iemand nodig die dat oppikt. Als je zo iemand hebt, maar

er is geen programma voor, dan wordt het een einzelgänger.”

Brede mix

En GroenLinks, waar je toch meer echt groene mensen op de lijst zou verwachten? Volgens Marijke Vos, voorzitter van de kandidatencommissie van GroenLinks is het niet nodig dat kandidaten per se een milieuachtergrond hebben. “Al

“Crisis is niet goed voor het milieu” onze kandidaten zijn gemotiveerd voor klimaat, milieu en groen. Voor GroenLinks Kamerleden is dit altijd integraal onderdeel van hun portefeuille.” Maar zou het niet sterker zijn als GroenLinks enkele milieukopstukken op de lijst zou plaatsen? Vos: “Op plaats 6 staat een ijzersterke milieukandidaat, Liesbeth van Tongeren, tot voor kort directeur van Greenpeace. Daarnaast hebben wij Jaap Dirkmaat voorgedragen, maar die werd door het congres te laag op de lijst geplaatst, waarna hij zich terugtrok. Ook andere kandidaten kiezen in hun werk voor milieu. Jesse Klaver is vanuit CNV

Jong bezig met duurzame werkgelegenheid. Bruno Braakhuis is bij Van Lanschot Bankiers de drijvende kracht achter verduurzaming van het financiële stelsel. Rik Grashof was als wethouder in Rotterdam en eerder Delft met milieupolitiek bezig en daarnaast bij woningbouwcorporaties degene die heeft gezorgd voor klimaatbeleid en energiebesparing.” D66 ziet geen been in de beperkte milieuachtergrond van haar kandidaten. Hoezo beperkt?, reageert Marty Smits, nummer 10 op de D66-lijst. “Wij hebben weinig mensen uit de klassieke milieubeweging, maar wij hebben wel mensen uit het bedrijfsleven die bezig zijn geweest met duurzaamheid. Zelf ben ik bij de adviesgroep waar ik voor werk verantwoordelijk voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. En nummer 9 op de lijst, Kees Verhoeven, heeft binnen MKBAmsterdam een duurzaam ondernemen initiatief aangezwengeld. Maas Goote heeft bij de overheid gewerkt. Vroeger werd duurzaamheid vanuit een soort tegengesteld belang behandeld, wij willen het meer vanuit samenwerking benaderen. Wij willen bewust een brede mix hebben van kandidaten uit bedrijfsleven, overheid en milieubeweging.” Dus toch kandidaten uit de milieubeweging? “Niet dat ze bij een milieubeweging hebben gewerkt, maar er zijn wel veel mensen lid van.” n


Maas Goote De gedoodverfde milieuwoordvoerder bij D66 is jurist Maas Goote (1967). Goote is topambtenaar bij het ministe rie van VROM en onderhandelaar pur sang. Hij onderhandelde voor Neder land over internationale milieuverdra gen voor de bescherming van de ozon laag, klimaatverandering, chemicaliën, luchtvervuiling en bioveiligheid. Afge lopen twee jaar leende Nederland hem uit aan de EU als hoofdonderhandelaar in de VN-klimaatonderhandelingen. Goote vindt dat duurzaamheid wel de gelijk een rol speelt in de verkiezingen. “Er is veel interesse voor. Dat merk ik dagelijks op campagne. Het gaat daarbij

14

D66 plaats

15

meer en meer over schone energie en energiebesparing, over onze carbon footprint, over schone lucht en klimaatverandering, over bewust consumeren.” En D66? “D66 wil af van onze verslaving aan vervuilende fossiele brandstoffen en een radicale transitie inzetten naar een economie en samen leving die geheel draait op schone, hernieuwbare energie”, mailt hij. Sleu telwoorden: technologische innovatie, decentrale schone energieopwekking, met feed-in tarief, belastingen vergroe nen. De deur naar nieuwe kerncentrales blijft op een kier.


L okale actie

Strijden voor groenvoorziening D

at het Beatrixpark in Schiedam een flinke opknapbeurt nodig heeft, daar is iedereen het over eens. Na de Schiedammer parkmoord in 2000 kampt het park met een imagoprobleem. Hoe het park gerestyled moet worden is echter een punt van discussie, maar de gemeente wil een flinke kaalslag. “Typisch iets voor de gemeente Schiedam om zo rigoureus te werk te gaan. Het is bij hen altijd een kwestie van alles of niets”, zegt Fred van der Drift van Milieudefensie Schiedam. De afdeling is het dan ook totaal niet eens met deze plannen. Goed, er moet iets gebeuren, maar een geleidelijke en doordachte aanpak, daar pleit Milieudefensie voor. “De structuur wordt als het aan de gemeente ligt zo open dat wij ons afvragen of we hier met een park of een golfbaan te maken hebben. Bovendien kost een dergelijk strak park veel onderhoud en daar is simpelweg geen geld voor. Deze armzalige gemeente hangt van subsidiegelden aan elkaar.”

Dankzij Milieudefensie Schiedam is de kap van driehonderd bomen voorlopig van de baan. Voorlopig, want waarschijnlijk dient de gemeente het plan in oktober weer in. “Het is hier dweilen met de kraan open.” Ronell a Bleijenburg voor het broedseizoen driehonderd van de zeshonderd bomen langs de Poldervaart gerooid zouden gaan worden. “Dat kregen we als een voldongen feit meegedeeld, maar de gemeenteraad had zich er nog niet over uitgesproken, laat staan alle Schiedammers.” Op een inspraakavond medio januari bleek dat de gemeenteraad achter de structuurvisie staat, maar de kap van de bomen te snel en te rigoureus vond. “Waarschijnlijk dienen ze dit plan in oktober weer in”, aldus Van der Drift, die sindsdien niks meer van de gemeente heeft gehoord.

“Volledige stilte en onduidelijkheid. Onbegrijpelijk! Maar we blijven aandringen op een gesprek. Dat is het enige wat we nu kunnen doen.”

Huisman

Het aantal leden van Milieudefensie Schiedam is de laatste jaren gekrompen. Er zijn nu nog vier actieve leden over. Zij zetten zich met name in voor de groenvoorziening in Schiedam die behoorlijk onder druk staat. Grote acties organiseert Milieudefensie Schiedam nauwelijks, daarvoor zijn er simpelweg te weinig men-

sen. Het is vooral lobbyen, nauwlettend volgen wat er allemaal gebeurt en bezwaarschriften versturen. De groep richt zich ook nog steeds op de langslepende Huisman Itrec kwestie. Dit straal- en spuitbedrijf aan de rand van een woonwijk plaatste in 2006 op last van de Raad van State zes schoorstenen die jaarlijks 40 duizend kilo oplosmiddelen mogen uitstoten. “Niemand wilde de schoorstenen, zelfs de gemeente niet. Maar zij gaat voor het economisch belang. Wij zoeken naar oplossingen als naverbranding en schakelen de Rijksuniversiteit Groningen in, maar dat is natuurlijk de taak van de gemeente of Huisman. Dat is frustrerend, maar zo is het nu eenmaal en zo zal het overal wel zijn. We blijven hoop houden.” n

Achteraf gezien is een projectgroep van de gemeente Schiedam al jaren bezig met een nieuwe structuurvisie. Van der Drift kwam daar eigenlijk bij toeval achter. “Er verdwijnt veel groen in Schiedam. In een brief aan de gemeente eind 2009 vroeg ik om duidelijkheid; wanneer zou wat gaan gebeuren? Ik kreeg een volledig afgerond plan over het Beatrixpark en men wilde mijn visie horen.” In het plan stond dat nog

Cees Kuiper

Voldongen feit

Leden van Milieudefensie Schiedam in het Beatrixpark. Links: Fred van den Drift


15

Foto's: Liesbeth Sluiter

A Rebours

E

r is weer een nieuwe loot aan de festivalboom: A Rebours oftewel ‘tegendraads’, en het Groningse festival draagt de naam met ere. Duurzaam en dwars, slim en grappig, voor techniekfreaks met een groen hart. Duurzame energie was een hot item met onder andere milkshakes trappen op een hometrainer, solar cinema, en

16

zonnecellen maken met behulp van tandpasta, potlood, hibiscusthee, jodium en twee stukjes glas. Een bouwvakker trok muren op van strobalen en gestampte aarde, en reflecterende straatstenen bleken een flinke besparing aan openbare verlichting op te leveren. Kunstenaars hadden met oud ijzer, snijbranders en lasapparaten vreemdsoortige wezens gebaard; Recycle

Bandit showde riemen en tassen van autobanden; er was meubilair van gerecycled materiaal dat je thuis meteen gaat namaken. Biologische tosti’s at je van oude langspeelplaten; de Goede Vissers verkochten handgeraapte oesters en Waddengoud harder. De directeur van Robodock bewoog zich over het festivalterrein voort in zijn grootwielige Dicyclet.

Als klap op de vuurpijl kon je actiepunten neerleggen bij de voorzitter van de Partij voor de Planten, een Ficus Benjamini, die voor verdere bekendmaking zorg droeg. Dat alles werd omspeeld door energieke, vrolijke muziek van nog net geen wereldberoemde bandjes. A Rebours mag blijven. www.rebours.nl n Liesbeth Sluiter



17

HIER: feest voor het klimaat De ‘HIER’-campagne was bedoeld als tijdelijk middel voor bewustwording over klimaatproblematiek. Maar HIER gaat door, zonder de grote milieuclubs. “De Klimaatwetcampagne van Milieudefensie is een van de weinige mislukte HIER-campagnes.”

W

Michiel Bussink

at hebben de AmsterdamDakar-rally, de 50-Plusbeurs, de Kijkshop en de Wehkamp met elkaar te maken? Ze zijn allemaal partners van de HIER-campagne. “‘Hier’ is de klimaatcampagne van dertig maatschappelijke

18

organisaties die gezamenlijk werken aan de oplossing van het klimaatprobleem. Mede mogelijk gemaakt door de Postcodeloterij, zo valt te lezen op de website van HIER: “Bedrijven en organisaties die klimaatvriendelijke producten op de markt brengen kunnen zich aansluiten

bij de HIER-coalitie.” Dat maakt nieuwsgierig naar wat dan bijvoorbeeld het klimaatvriendelijke product van de Amsterdam-Dakar rally is. “HIER past eigenlijk heel goed bij ons. Idealisme gekoppeld aan realisme. De samenwerking houdt in dat we dit jaar alle uitstoot - 490 ton CO2 - compenseren. Door bomen aan te planten en te investeren in energiebesparing en duurzame energieprojecten”, aldus Arthur Verheijen, initiatiefnemer van de autorace. En de Kijkshop is partner omdat in zijn assortiment soms een apparaat kan zitten met het Top-10-Hier-logo. Die Top10 van zuinige apparaten is samengesteld door Stichting Natuur en Milieu. Er


is alleen één probleem: Natuur en Milieu heeft zich teruggetrokken uit de HIERcampagne, net als Greenpeace, het Wereldnatuurfonds en Milieudefensie.

Campagnekantoor

‘Gaan jullie maatschappelijke organisaties nou eens samenwerken om het bewustzijn over klimaatverandering te vergroten’, vond de Postcodeloterij in de klimaathausse na Al Gore’s Inconventient Truth. ‘Dat is goed’; zeiden de clubs die allemaal voor een flink deel financieel afhankelijk zijn van die Postcodeloterij. Ze ontvingen tezamen 16 miljoen euro, via het voor de coördinatie benodigde campagnekantoor, dat de naam HIER kreeg. Maar, zeiden de clubs, het bureau mag geen doel op zich worden, de voorwaarde is dat we het na verloop van tijd weer opheffen. De HIER-campagne ging groots van start. Herinnert u zich nog de campagne om de was voortaan op dertig graden te doen? En voor het vervangen van gloei- door spaarlampen, met bekende gezichten als Sophie Hilbrand? Allemaal tot u gekomen via HIER. Ook meer politiek gerichte campagnes van bijvoorbeeld Milieudefensie voor een Klimaatwet en van Natuur en Milieu, voor meer windturbines op zee, werden met HIERgeld betaald. De deelnemende organisaties waren niet ontevreden: er was op een gegeven moment sprake van een flink klimaatbewustzijn. Het doel van HIERwas bereikt, het HIER-kantoor kon, zoals was afgesproken, worden gesloten.

Augmented Reality

Maar het kantoor ging niet dicht. Het draait gewoon door, met nieuwe campagnes als ‘Het klimaatstraatfeest’, in samenwerking met SBS6-weerman Piet Paulusma: vijfhonderd straten hielden, als beloning voor de klimaatmaatregelen die ze hadden bedacht, op 29 mei een straatfeestje. Op kosten van HIER mochten het bier en de chips bij de C1000 worden ingeslagen. Een andere flinke campagne was die in samenwerking met de NCDO (Nationale Commissie voor Internationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling): ‘Daar ben ik’. Die vroeg aandacht voor de ernstige volgen van klimaatverandering in ontwikkelingslanden. Het belangrijkste campagnemiddel was een pop-upboekje met zogenaamde Augmented Reality (AR): oud-VN-voorman Kofi Annan milieudefensie magazine 5/6 – 2010

nodigde lezers uit hun boekje voor hun webcam te houden. Op het beeldscherm kwam Halima tot leven, een meisje uit Ethiopië, dat elke dag zes uur moest lopen voor water en voedsel voor de geiten en kamelen. Met als effect, aldus HIER, “dat je er zelf deel van uit maakt. Je houdt ‘daar’ als het ware in je eigen handen. Om het besef te laten doordringen dat je hier bent, maar tegelijk ook daar.”

Wet van Michels

Die laatste campagnes moest HIER doen zonder Milieudefensie, Greenpeace, Natuur en Milieu en het Wereldnatuurfonds: HIER zou stoppen, was immers de afspraak. Maar zet twee mensen, als vertegenwoordigers van een groep, in een kantoor en de ‘IJzeren wet van Michels’

De productlogo’s waren milieuclubs soms een doorn in het oog treedt in werking. De vertegenwoordigers gaan zich op hun eigen belang richten: zelf aan het werk blijven. Afgezien daarvan wordt er binnen de milieuclubs gemopperd over onderdelen van de campagne. In het openbaar willen de daar naar gevraagde organisaties dat niet doen. Ze vinden het niet in hun belang om de vuile was buiten te hangen. Maar het is een publiek geheim dat vooral de door HIER verstrekte logo’s de milieuclubs een doorn in het oog waren. Een groot aantal bedrijven mag het HIER-logo dragen, een soort ‘klimaatbewust’ stempel. Maar HIER werkt daarin nogal op eigen houtje en kende logo’s aan bedrijven toe, waar de milieuclubs mee in de clinch lagen, zoals oliebedrijf BP. Na herrie daarover, is BP het Hier-logo ontnomen, maar het prijkt nog wel ergens op de website van het bedrijf.

Doorbraak

De drijvende kracht op het HIER-kantoor, Sible Schöne, is al decennia lang milieu-actievoerder. Begonnen met actievoeren tegen kernenergie in de jaren tachtig, werkte hij achtereenvolgens bij verschillende milieuorganisaties. Schöne is wél bereid het woord te doen, staat pal

achter zijn HIER-campagne en vindt het een groot succes: “Er is een doorbraak in de bewustwording over klimaatproblematiek bereikt. Dat hebben we met HIER gedaan. Vrijwel alle ontwikkelingsorganisaties hebben dankzij HIER klimaat stevig verankerd.” Het concert Live Earth in Amsterdam in juli 2007, de wassenop-30-graden-campagne, klimaatfeesten: toch mooie, succesvolle acties volgens hem. Dat HIER niet, zoals afgesproken, na een paar jaar is gestopt, vindt hij geen punt. Er zijn immers dertig andere organisaties (waaronder Staatsbosbeheer, de Waddenvereniging, De Kleine Aarde en de Milieufederaties), die HIER nog wél ondersteunen. Schöne wil ook nog wel kwijt dat hij een van de weinige mislukte HIER-campagnes de Klimaatwetcampagne van Milieudefensie vindt, waarbij handtekeningen voor een krachtige klimaatwet werden ingezameld. “Dat was te weinig een HIER-campagne, qua sfeer en uitstraling te veel een Milieudefensiecampagne en daarom niet aangeslagen.”

Zonneboiler

Willem Verhaak, campagneleider Klimaat van Milieudefensie is verbaasd over de kritiek, omdat HIER actief betrokken is geweest bij de totstandkoming van de campagne. Verhaak: “De voornaamste reden waarom de klimaatwetcampagne minder bij het grote publiek is aangeslagen dan bedoeld, is dat het niet is gelukt een TV-omroep mee te krijgen. Daar zag het in het begin wel naar uit. Overigens is er door onze campagne en onze lobby afgelopen jaren een breed draagvlak onder de politieke partijen voor een Klimaatwet of Energiewet. Afgaande op de Groene Kieswijzer is alleen het CDA nog tegen. Dat lijkt me geen mislukking.” De wedervraag is of we met gezellige straatfeesten en spaarlampenacties de nodige structurele veranderingen erdoor krijgen. “Hoe meer mensen praktisch aan de gang gaan, hoe meer druk op overheid en bedrijfsleven”, volgens Schöne. Maar op welke manier zorgt een klimaatstempel voor de Wehkamp, een straatfeest met Jim Bakkum en een boekje dat je voor je webcam moet houden, voor druk richting overheid en bedrijfsleven? Schöne: “Het plaatsen van een zonneboiler betekent nu hetzelfde, als voor een kerncentrale gaan zitten dertig jaar geleden.” n 19

de consument

Helemaal mis met vis

Pizza al Tonno Verde Zou pizza halen op het station wel eens een verantwoorde keuze kunnen worden? New York Pizza wil dat mensen pizza niet meer associëren met ongezond fastfood en onverantwoorde productie, en heeft de tegenaanval ingezet. Hun pizza’s zullen minder vet en zout en geen kunstmatige toevoe gingen meer bevatten. Ook worden hun pizzadozen tweemaal zo dun, met behoud van de isolatiewaarde. Begin dit jaar verkochten ze pizza’s met duur zaam gevangen, MSC-gecertificeerde tonijn. Maar dat is een proef. Blijven ze dat doen? Er is in ieder geval tot na de zomer MSC-tonijn ingekocht, laat New York Pizza weten. Daarna hangt de beslissing af van hoe groot de koopbe reidheid van klanten is geweest, hoe bereidwillig de franchisenemers zijn en hoe de MSC-markt zich ontwik kelt. NYP overweegt als alternatief hengel- en lijngevangen tonijn, minder duurzaam dan MSC, maar ook minder duur. Het besluit valt in het najaar. www.newyorkpizza.nl

20

Na The Inconvenient Truth bracht de Partij voor de Dieren met Meat the Truth een voor carnivoren moeilijk te verteren boodschap: de veeindustrie vormt een grotere milieubelasting dan de transportsector. In plaats van blij te zijn met deze zo praktische, voor ieder individu haalbare bijdrage aan broeigasreductie (als Nederlanders één dagje per week geen vlees eten halen we onze klimaatdoelstellingen) rolde iedereen over elkaar heen. De film moest wel gebaseerd zijn op foute cijfers. Sceptici moesten op hun schreden terugkomen en twee jaar later promoot ook het Ministerie van LNV het eten van minder vlees voor een beter milieu. Sea the Truth, een tweede aanvulling op Al Gores analyse, heeft een treurige boodschap voor iedereen die sindsdien is overgestapt op vis: ook die moet van het menu worden geschrapt. Rigoureus. Als het zo doorgaat zijn de zeeën over 40 jaar leeg, nu al is 90 procent van de roofvissen verdwenen. Verontrustend voorbeeld is het Canadese Newfoundland. Hier ligt de kabeljauwvangst al 18 jaar stil, zonder zichtbare verbetering. De reden: jonge kabeljauw raakt alsnog verstrikt in de netten van de garnalenvissers. Herstel van de populatie vereist drastische maatregelen. De rol van de consument is hierbij cruciaal. “Je vork is je meest effectieve wapen”, benadrukt een van de hoofdfiguren, onderwaterfotograaf Dos Winkel, in de film. Zijn

boek De huilende zee vormde de basis voor Sea the Truth. Er is door oprukking van garnalenkwekerijen nog maar een fractie over van de mangrovebossen – de kweekkamer van jonge vissen. De door de EU gesubsidieerde grootschalige visvangst vernietigt alle bodemleven. Er is vervuiling en opwarming van het water. Allemaal oorzaken die aanwas van nieuwe vis frustreren. Oceanen zijn echter ook nog eens belangrijke zuurstofproducenten die daarnaast CO2 absorberen. Vreemd genoeg is slechts 1 procent van de oceanen beschermd gebied. Van de belofte van regeringen om dit in 2010 tot 10 procent te laten toenemen is niets terecht gekomen. Andere argumenten tegen visconsumptie geeft de film te over, zoals verspilling van voedsel. Vis waarvoor geen vergunning is, wordt (zoals wettelijk verplicht) overboord gekieperd. Een derde van de vangst wordt verwerkt tot vee- of visvoer: voor 1 kilo gekweekte zalm is 3 kilo ansjovis nodig. Dan is er de moraal. Vissen voelen pijn en stress. De vismethoden zijn onethisch. En niet te vergeten, vis is niet zo gezond als het lijkt. In de film wordt een zwaardvis van de Amsterdamse Albert Cuijp getest en wat blijkt? Het loodgehalte overschrijdt de norm vele malen. Boek en film maken één ding duidelijk: de zee verdient onze aandacht, nu. Kijken en lezen dus! Wendy Koops Meer info binnenkort op www.seathetruth.nl


de consument ‘Zwartste’ WC-rol Een brandweerman onder het roet, een duister opgemaakt meisje, een rugbyspeler met zwarte wangen, een punker, een bokser. Ze promoten allemaal Satino Black. Opvallend, want Satino Black is gewoon wit toiletpapier. Hoewel, gewoon... Onder de slogan ‘durf zwart te zijn’ wil de producent mensen aansporen andere, betere keuzes te maken. Het papier is dan ook inderdaad anders dan het meeste toiletpapier. Satino Black is Cradle to Cradle gecertificeerd, wordt CO2-neutraal geproduceerd en draagt het Europees Milieukeur, is gemaakt van enkel gerecycled FSC papier. Producent Van Houtum, jawel, een Nederlands bedrijf, zet zich in voor eerlijke handel door gezonde winstmarges en is al tweemaal door ARBO verkozen tot het veilig ste bedrijf in de papierindustrie. Dit toiletpapier is sinds 26 april op de markt. Satino Black is ook verkrijg baar als papieren handdoekjes. Helaas richt Van Houtum zich op de zakelijke markt en is het voor particulieren niet zomaar verkrijg baar in de winkel. Het enige wat je kunt doen is je werkgever overtuigen. Maar, mensen met een Makro-pasje hebben geluk! Via de vakhandel, groothandel of schoonmaakbedrijven is het papier wel te verkrijgen. www.vanhoutum.nl/ black koop via www.beterenleuk.nl voor €11,95.

Vrije uitloopmayo Unilever, de producent van de sausmerken Calvé, Hellman’s en Amore, stapt van scharreleieren over op vrije uitloop. Twee Nederlandse en een aantal buitenlandse kippenhouderijen zijn speciaal voor deze overstap overgeschakeld op een diervriendelijker houdsysteem. De kippen kunnen voortaan naar buiten. Andere eierhoudende producten van de merken die Unilever beheert, zoals Conimex, zullen waarschijnlijk volgen. De overstap past binnen de duurzaamheidsstrategie van Unilever, waarmee het bedrijf zich wil onderscheiden van opkomende huismerken. De sauzen met vrije uitloopeieren verschijnen tussen mei en oktober in de winkel . milieudefensie magazine 5/6 – 2010

De stem des vorks De Partij voor de Planten, daar had ik graag op gestemd. Maar ze hebben niet genoeg geld binnengehaald om het officiële meedoebedrag te kunnen betalen. Jammer. Toch gaan ze door, als beweging voor plantendaken, meer openluchttheaters in parken en slogans als ‘Waarom zou ik biomassa verbranden, als ik het ook lust’? Alleen die ficus als hun lijsttrekker, vond ik niet zo sexy: zo’n stijve stoffige kamerplant. Dan had ik eerder een rozemarijn genomen, die immer groenblijvende en heerlijk geurende eetbare plant met ook nog eens een poëtische naam: Stem Rozemarijn. Maar wat nu? Welke partij moeten we belonen middels het rode potlood in het stemhokje? Hoe gaan we om met de aarde waarin we ons eten verbouwen: daar zouden de verkiezingen over moeten gaan. Over de essentie dus, de basis van het leven, oftewel de onderbouw. AOW, hoofddoekjes, hypotheekrente: allemaal bovenbouw, dat zien we later wel. De partij die dat zo’n beetje ook vindt is de Partij voor de Dieren. Maar ja, die wil de dierenpolitie op je af sturen als je zelf een kip slacht. Toch weer flink vervreemd. De SP is ook best groen, maar durft tegen de eigen aanhang niet te zeggen dat elke dag een Unox-rookworst echt te veel is. GroenLinks heeft wat aardige meningen, maar is verder tegenwoordig economisch rechts-

liberaal. Zo willen ze de AOWleeftijd verhogen. Terwijl het vanwege de ecologische voetafdruk logischer is die te verlagen: als stinkend rijk land moeten we terug in materiële welvaart, dus minder geld verdienen, dus eerder stoppen met werken. Verder jammer dat deze drie groenste partijen niet één bio-boer op de lijst hebben. Waardoor ze weer makkelijk als anti-boer kunnen worden weggezet door de vlees-industriewoordvoerders van het CDA. Ter compensatie hier een eerlijk Frans boerengerecht op onze wekelijkse vleesdag: cassoulet. Week vierhonderd gram gedroogde witte bonen een nacht in water. Breng ze aan de kook in een gietijzeren pan en schuim af. Doe er een halve kilo aan karbonade of varkensribbetjes en speklap bij en een in dikke stukken gesneden knoflookworst. Plus 300 deciliter gezeefde tomaten, 2 uien in ringen, 2 tenen gehakte knoflook, 2 gehakte winterwortelen, 1 laurierblad en een takje of theelepel tijm. Laat een uur zachtjes koken en kijk of de bonen bijna gaar zijn. Breng op smaak met peper en zout, verstop vier kippenvleugels in de bonen en zet de pan een uur in een op 180 graden voorverwarmde oven. Telkens wanneer de boel een bruine korst geeft, met een lepel de korst doorsteken. Ik stem met mijn vork. n Michiel Bussink

21

Brieven De redactie houdt zich het recht voor brieven te selecteren en in te korten. Het magazine verschijnt ook op internet. Reageren kan via e-mail: [email protected], of per post: postbus 19199, 1000 GD, Amsterdam.

PVV 1

Ik wil graag reageren op het interview met Richard de Mos van de PVV. Een serie over populistisch rechts en de milieubeweging kan erg interessant zijn, maar niet in deze vorm. Ik had graag een artikel gelezen waarin de milieustandpunten van de PVV besproken en becommentarieerd werden, maar het gepubliceerde interview vond ik weinigzeggend en niet erg beschouwend of kritisch. Verder vind ik het erg jammer dat Milieudefensie drie pagina’s tekst en een pagina foto geeft aan iemand die actief lid is van een partij met extreem rechtse en uitgesproken racistische opvattingen. Niet meer doen! Jack Stoop

PVV 2

Beste redactie, wij hebben ons ontzettend gestoord aan de voorpagina van Milieudefensie Magazine, met daarop in groot formaat de PVV-er Richard de Mos, waar wij en u waarschijnlijk toch ook beslist geen fan van zijn. De neiging om het blad meteen bij het oud papier te gooien was daarom groot. Natuurlijk is het belangrijk dat alle partijen hun mening kunnen geven in het magazine, ook de PVV, maar dat betekent toch niet dat de PVV in de verpersoonlijking van Richard de Mos, op de voorpagina moet worden afgebeeld? Bovendien denkt u toch niet dat uw lezers overwegen PVV te stemmen? Uw keuzes hierin zijn niet onafhankelijk lijkt ons. Als lang lid van Milieudefensie, 22

is dit het punt waarop we nu ons abonnement opzeggen. Wij gaan op andere wijze ons steentje bijdragen aan een goed milieu! Hein en Wies Hogenhuis

PVV 4

Het stoort mij dat u de PVV een podium geeft in uw blad en het stoort mij dat er een PVV-er op de kaft staat. U bent niet zomaar een blad dat weergeeft wat er zoal op de wereld leeft, u heeft een doel. Maar dient u dat doel met dit artikel door bijvoorbeeld de foute of op zijn minst naïeve standpunten over het milieu van de PVV onweersproken weer te geven? Nee dus. Als de PVV ontmaskerd zou worden door haar eenvoudig aan het woord te laten, zouden er niet zoveel mensen de neiging hebben op de PVV te stemmen. Dat werkt dus niet. Ook u geeft hiermee blijk van een grote mate van naïviteit. Als je bovendien weet waar de PVV (nog meer) voor staat, dan kun je de PVV geen podium geven zonder het over die (andere) kwalijke zaken te hebben. Tot slot: De titel die u het artikel geeft dekt de lading niet, het is bovendien een open deur, wij weten allemaal dat bijvoorbeeld een rechtsgelovige als ‘rentmeester’ heel goede standpunten kan hebben over het milieu zonder de maatschappij met zijn overige standpunten schade te berokkenen. Bij de PVV is dat laatste wel het geval. Bovendien berokkent de PVV door haar houding en haar (stem) gedrag ook het milieu schade. Ton Meurs

R: Naar aanleiding van het interview met PVV-er Richard de Mos kregen we meerdere brieven en opzeggingen. In Milieudefensie Magazine laten we zowel voor- als tegenstanders en alle politieke kleuren aan het woord. De PVV is in het huidige politieke debat niet te negeren, maar wat een stem op de PVV betekent voor het milieu, was nog onderbelicht. Onze interviewkandidaten stellen we kritische vragen en zetten we, mits goede foto’s beschikbaar zijn, op onze omslag. De Mos hebben we daarin niet anders behandeld. Milieudefensie is geen politieke organisatie; waar mensen op stemmen mogen zij zelf weten. Het magazine is bovendien journalistiek onafhankelijk: wat wij publiceren is niet noodzakelijk de mening van Milieudefensie.

Vissen

Ik werd onaangenaam verrast door de column van Michiel Bussink. Bij mij gaan dier en milieu hand-in-hand en ik ging er eigenlijk blind vanuit dat dat bij jullie ook zo was. Jullie snappen dan waarschijnlijk ook mijn verbazing over het stuk waarin de wrede behandeling van en één van de grootste genocide uit de geschiedenis op vissen wordt gepropageerd... De visserij is

een wreed instituut waarbij de oceanen worden leeggevist, vervuild en de vissen doorgaans op inhumane manieren, aan hun einde komen. Verderop staat opeens een kolom over de film ‘Oceans’; hebben jullie die zelf wèl gezien dan? Ik hoop dat ik in de toekomst verschoond kan blijven van dit soort columns. Zo niet, dan hoor ik dat graag zodat ik mijn lidmaatschap kan opzeggen. Paul

Biofolie

Sinds vorige zomer ontvang ik steeds meer tijdschriften in folie per post. Ook dat van jullie. Daar staat op dat het composteerbaar is. Nu heb ik vandaag de composthoop om gezet en alle GFT en tuinafval is mooie aarde, behalve de ‘composteerbare’ tijdschriftwikkels, die komen er kraakhelder weer uit. Wat betekent eigenlijk ‘composteerbaar’ en wat moet ik doen met dit folie? Joke Bloksma R: Het folie is ontwikkeld om te verteren in twaalf weken onder de gecontroleerde omstandigheden van compostering van afval uit de biobak. Helaas is de biobak daarom (blijkbaar) de enige plek waar dit folie hoort.

A dv e rt e n t i e

tel.: 0111-643307 / fax: 0111-644084 Tuin 12, 4307 CH Oosterland [email protected] / www.cadex.nl


Nu te koop in de Milieudefensie winkel

Verbeter de wereld begin bij bla bla… Probeer het maar eens uit: koop je eten, kleding, auto, huis en je technische apparatuur verantwoord en duurzaam in de omgang met de aarde, dieren en mensen. Als je dat serieus overweegt, moet je weet hebben van kinderarbeid, uitputting van boeren in de derde wereld en transport met CO2-uitstoot. Maar ook van verpakkingen en de recyclingmogelijkheden, en of het ook daadwerkelijk gebeurt en niet wordt gedumpt in corruptielanden ergens in een meer of woud. Je moet alles weten over de dierhouderij en de wijze hoe men daar met mooie termen een gunstige draai aan probeert te geven. Ja, en dan zijn er nog allerhande toevoegingen die allergieën en ADHD bij kinderen kunnen veroorzaken en die hebben een E en een nummer, die je dan weer moet opzoeken op internetsites. Voor velen is sowieso de portemonnee the limit.

Vrouw mouwloos stretch, roze ‘Lief voor bomen’ Maten: S Prijs: € 12,50

Kinder T-shirt, groen ‘Happy little tree’ Maten: 86/92, 98/104, 110/116, 122/128 Prijs: € 12,50

Man, zwart ‘Gek op bomen’ Maten: S, M, L Prijs: € 12,50

jaap dirkmaat Kortom: hoe onuitvoerbaar is de opdracht aan ons allen om de wereld te verbeteren en te beginnen bij onszelf? Want naast geld is een informatieboek ter dikte van een telefoonboek nodig om dingen zeker te weten. Bij alles wat je trouwens opzoekt of waar je navraag over doet, blijkt er constant een discussie onder deskundigen te bestaan, en dus onenigheid over wat goed is en beter, en zelfs tussen wat goed oogt en toch slechter is dan iets dat slecht oogt en toch beter kan zijn. Om er horendol van te worden. Is met de hand afwassen beter dan een vaatwasser? En gelden de argumenten ook voor alleenwonenden die nu in de meerderheid zijn? Zijn plastic flessen beter te recyclen dan glazen flessen? Kun je plastic wel recyclen als er allemaal verschillende soorten plastics zijn. Of maken we er alleen nog maar paaltjes van? Niks ‘cradle to cradle’! En dan mag je ook nog eens niet wijzen naar ‘Den Haag’! Maar wie daar zitten zijn speciaal vrijgemaakt om te regeren en te beslissen. Ze hebben daartoe tal van adviesorganen en kenniscentra en wetenschappers ter beschikking. Zij kunnen voor ons uitmaken wat goed en niet goed, wat gezond en ongezond, en wat duurzaam en onduurzaam is in het woud van complexiteit! Ze doen het bij roken en vet eten, bij vliegtax en bij drank maakt meer kapot dan je lief is. Als je huursubsidie geeft en hypotheekrenteaftrek kunt verzinnen, dan denk ik aan een tax voor potverteren en een subsidie of belastingaftrek bij de aanschaf van goed spul. Etiketten en bonnetjes verzamelen dus!

Vrouw, groen ‘Lief voor bomen’ Maten: S, M, L Prijs: € 12,50

Per bestelling € 3,– verzendkosten

Diverse maten nog beschikbaar, 5,– plus verzendkosten.

Wilt u t-shirts of iets anders bestellen? Dat kan! Mail uw bestelling, en uw naam en adres naar [email protected] W www.milieudefensie.nl/winkel T 020 6262 620 (Servicelijn)

Jaap Dirkmaat Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap.

www.milieudefensie.nl/winkel

na

onderkant pagina

Winkel Ad MD Mag okt def.indd 1


26-05-10 09:29

23

Radicale NGO’s hebben effect: dankzij Greenpeace schakelt Nestlé over op duurzame palmolie.

De noodzaak van boe roepen Kritische milieuorganisaties liggen onder vuur. Maar ze zijn cruciaal voor verantwoord ondernemen bij bedrijven, toont het promotieonderzoek van Mariëtte van Huijstee. “Win-win gaat niet altijd op.” Annemarie Opmeer

M

ilieudefensie wordt wel verweten een ‘boeroepclub’ te zijn. Wat bedrijven ook doen, ze doen het nooit goed genoeg. Het is de afgelopen twintig jaar de trend dat milieuorganisaties samenwerken met bedrijven om resultaat te boeken. Bedrijven vinden orga24

nisaties die dat niet doen maar lastig en ouderwets. En daarom, zou je denken, bereiken deze kritische milieuorganisaties vast niet zo veel. Maar dat blijkt niet waar. Radicale milieuorganisaties hebben een onmisbare invloed op hoezeer bedrijven aan maatschappelijk verantwoord ondernemen

(MVO) doen. Dit concludeerde Mariëtte van Huijstee in het onderzoek ‘Bedrijven en NGO’s in interactie, een zoektocht naar maatschappelijk verantwoord ondernemen’ waarop ze 16 april promoveerde aan de Universiteit Utrecht. Ze bracht het samenspel tussen bedrijven en NGO’s in kaart en onderzocht welke invloed deze interacties hebben op de betrokken partijen. Ze bekeek ‘partnerende’ organisaties, zoals het WNF, ‘niet-partnerende’ milieuorganisaties, zoals Milieudefensie en organisaties daar tussenin, zoals Environmental Defense Fund. En ze bekeek wat voor effect dit heeft binnen de milieudefensie magazine 5/6 – 2010

bedrijven en de organisaties zelf. “Mijn onderzoek laat duidelijk zien dat nietpartnerende milieuclubs een belangrijke rol spelen in het aanjagen van MVO binnen bedrijven. Dit leek me wel een opsteker voor de milieubeweging, in deze moeilijke periode” zegt Van Huijstee.

Greenpeace/Til

Reputatieschade

Hoe werkt dat precies dan? Van Huijstee constateerde dat met name bedrijven die afhankelijk zijn van de publieke opinie, consumentenbedrijven dus, gevoelig zijn voor druk. Het onderzoek toont hoe bedrijven bepalen aan welke maatschappelijke ‘issues’ ze gaan werken: door middel van issue-management en risico-management. Dit zijn daarom niet noodzakelijk de meest legitieme issues, maar juist diegene waarbij de kans op reputatieschade voor het bedrijf groot is. Ze brengen daarvoor factoren in kaart die bepalen hoe groot de kans is dat een onderwerp actueel wordt en hoe groot de schade kan zijn. Kritische, campagnevoerende milieuorganisaties beïnvloeden die kans en de eventuele reputatieschade van een bedrijf zeer. Zij hebben op die manier invloed op de issues waar een bedrijf aan gaat werken. Dat is in tegenspraak met de huidige opvatting dat bedrijven zelf hun verantwoordelijkheid wel zullen nemen. Van Huijstee gelooft er niet in dat ‘de markt’ dergelijke problemen wel zal oplossen zonder kritiek van NGO’s. “Samenwerken ligt gewoon lekker”, zegt Van Huijstee. “Winwin, wie wil dat nou niet? Maar mijn onderzoek laat zien dat win-win lang niet voor alle MVO-thema’s op gaat. Soms is het gewoon win-lose.” Dat wil niet zeggen dat MVO niet ‘echt’ zou zijn. “MVO is zeker niet alleen maar windowdressing: het móet wel echt zijn, anders loop je alsnog reputatieschade op. Maar daarom móet je ook kritisch zijn, anders is dat gevaar er niet. Als de druk van kritische organisaties op bedrijven verdwijnt, stopt maatschappelijk verantwoord ondernemen ook heel snel. Dan worden bedrijven lui”, voorspelt Van Huijstee. “Gelukkig is het nu iets makkelijker dan pakweg vijf jaar terug om te zeggen: MVO moet niet alleen maar vrijwillig zijn. Er worden langzaam maar zeker stappen gezet richting een minder vrijblijvende vorm.”

Geld

Als een bedrijf dat onder vuur ligt, gaat werken aan een schone lei op het bemilieudefensie magazine 5/6 – 2010

treffende onderwerp, komt het tegenwoordig dus steeds vaker voor dat het daarbij samenwerkt met milieuorganisaties. Kritische organisaties zou het bedrijf daarbij misschien graag uit de weg gaan, maar die luxe heeft het niet altijd. De houding van de milieuorganisatie bepaalt het karakter van de interactie, maar niet of er al dan niet contact wordt gelegd, constateert Van Huijstee in haar onderzoek. Soms is een radicale organisatie gewoon een speler van formaat. Wat voor effect dit overleg heeft op de milieuorganisatie zelf, ligt aan hoe de NGO ermee omgaat. “Het hangt af van of je geld aanneemt,” aldus van Huijstee. “Als je kritisch wil blijven, moet je geen geld aannemen. Er zijn organisaties die met bedrijven samenwerken, zonder hun kritische houding te verliezen, zoals Environmental Defense Fund. Die moeten zich wel voortdurend verantwoorden naar de achterban. Waar komt het geld vandaan, wat gebeurt ermee? Transparantie is dan heel belangrijk. Maar bij een organisatie als het WNF, waar samenwerking niet zo moeilijk ligt, is de achterban minder kritisch. Die vinden het allemaal o.k., als er maar zoveel mogelijk geld voor natuurbescherming beschikbaar komt.”

Ketentransparantie

Maar hoe zit het met de bedrijven die niet bekend zijn bij het grote publiek? Dat is een enorme groep die zich gemakkelijker onttrekt aan de maatschappelijke druk om aan MVO te doen, concludeert Van Huijstee. Om hen te bewegen moet de overheid actie ondernemen. “Met de aandacht voor ketenverantwoordelijkheid hebben milieuorganisaties de grenzen van wat ze kunnen bereiken enorm opgerekt. Maar het probleem is dat er nauwelijks gegevens zijn. Milieuorganisaties moeten alles zelf uitzoeken. Ketentransparantie zou verplicht moeten worden. Dan kunnen milieuorganisaties hun tijd en geld veel beter besteden.” Zouden milieuorganisaties daar een deel van hun lobby op moeten richten? “Tja, ik zou zeggen, probeer het minstens op Europees niveau, liever zelfs de VN of de WTO.” Want eigenlijk is het een fout in het systeem, zegt Van Huijstee. “Het is, denk ik, echt niet zo dat er in bedrijven enge topmannen zitten die willens en wetens slechte dingen doen. Het systeem dwingt bedrijven naar het afvoerputje te

gaan. We moeten iets doen aan de manier waarop we vooruitgang meten.”

Collectief succes

Het is de combinatie tussen samenwerken en kritiek leveren, die milieuorganisaties invloed geeft. De trend naar steeds meer samenwerken baart Van Huijstee daarom zorgen, omdat de balans op lange termijn kan worden verstoord. “Partnerende NGO’s geven allemaal toe dat ze meer onderhandelingsmacht hebben als zo’n bedrijf onder vuur ligt van kritische NGO’s. Kritische en samenwerkende organisaties moeten ervoor waken dat ze niet tegen elkaar worden uitgespeeld: ‘het WNF vindt ons o.k., waarom jullie niet?’ Nu lijkt steeds meer samenwerken misschien effectief, maar op termijn kan het het veld als geheel negatief beïnvloeden. De grootste drijfveer voor MVO is wel degelijk echte kritiek.” Wat kunnen milieuorganisaties doen om dit effect tegen te gaan? “In ieder geval elkaars rol respecteren, maar er zou misschien ook collectief strategisch afgestemd kunnen worden. Dat lijkt heel moeilijk, een partnerende NGO kan natuurlijk niet strategisch gaan lekken naar een kritische NGO. Maar planmatig afstemmen zou veel kunnen uitmaken, misschien niet per bedrijf, maar bijvoorbeeld per sector. ” Het heeft natuurlijk voordelen om een kritische organisatie te zijn: je kunt je handen schoon houden. Maar voor samenwerking is veel meer draagvlak. Er is weinig erkenning voor radicale organisaties, en dat maakt het moeilijk. “Kritische organisaties zouden impact assessments moeten doen van hun werk om te laten zien dat zij wel degelijk effect hebben. Hun successen claimen. Maar het lastige is: successen die uit samenwerking ontstaan, zijn óók door kritische organisaties tot stand gebracht. Zoiets zou je collectief moeten claimen.” De milieubeweging zou dus wat meer een echte beweging moeten zijn? “Ja! Elkaar publiekelijk bedanken. Laten zien dat het aanvullende rollen zijn. Daarom ben je een beweging.” n Het onderzoek van Mariëtte van Huijstee is te bestellen bij het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG): website: www.knag.nl email: [email protected]

25

media Festival Dutch Environmental Film Festival

Televisie Earth’s Frontiers Maandelijks slaat CNN in het programma Earth’s Frontiers een brug tussen toekomstverwachtingen en de realiteit van het beheren van de natuurlijke bronnen. Steeds wordt een thema vanuit verschillende invalshoeken benaderd. Reportages zijn terug te zien op CNN’s website waar bezoekers filmpjes over hun persoonlijke bijdrage aan het verkleinen van hun voetafdruk kunnen uploaden. Earth’s Frontiers: juni: 24 (14.30, 18.30 uur), 26 (9.30, 19.30, 22.00 uur), 27 (9.30, 17.00 uur); juli: 29 (14.30, 18.30 uur), 31 (9.30, 19.30, 22.00 uur). Zie ook http://edition.

Wie het Dutch Environmental Film Festival in het Amsterdamse Studio/K bezoekt, draagt direct bij aan het milieu. Alle inkomsten worden besteed aan de verduurzaming van deze bioscoop. Een concept dat organisator Strawberry Earth, dat concrete, slimme en vrolijke manieren bedenkt om de wereld te vergroenen, vaker toepast. Het programma biedt vooral positieve en oplossingsgerichte films. Over chefkoks die een culinaire revolutie beginnen (geen fabrieks- maar echt eten), pogingen de grote hoeveelheden door supermarkten weggekeilde

etenswaren opnieuw te distribueren (bijvoorbeeld via voedselbanken), beginnend milieuactivisme in China, of de toekomst van de Egyptische Zaballeen die leefden van het recyclen van afval (80 procent) nu ze zijn vervangen door grote machines (die slechts 30 procent recyclen). Thuisblijvers kunnen Plastic Bag, het poëtische relaas van een plastic zakje, tot zijn schrik afgedankt door zijn verwekker, bekijken op www.futurestates.tv/episodes/ plastic-bag. DEFF, van 3 t/m 6 juni in Studio/K te Amsterdam, zie www.strawberryearth.com/deff

cnn.com/CNNI/Programs/earths.frontiers.

Actie

DVD Natuur vs. mens

Met een tussenpauze van tien jaar regisseerde Jan van den Berg een tweeluik over de botsende belangen van boerengemeenschappen en natuurbeschermers. De dicht tegen

26

de werkelijkheid aanleunende drama’s Taming the Floods (1999) en Het Galgenven (2009) kwamen onlangs samen uit op dvd. Taming the Floods speelt in een Poolse rivierdelta die veelvuldig overstroomt. Landschapsarchitect Jan Dijkstra (Jan Decleir) wil het gebied rigoureus herinrichten: de plaatselijke bevolking moet wijken en de natuur (onder andere het water en de bijna verdreven wolven) moet weer vrij spel krijgen. Uiteraard strijkt hij hiermee iedereen behalve de wolvenbeschermers tegen de haren in. De Poolse betrokkenen worden vertolkt door de plaatselijke

bevolking in een setting die soms duidelijk geënsceneerd en soms meer documentair is. Dat laatste geldt ook voor de Limburgs gesproken opvolger Het Galgenven. Van den Berg besteedt in beide gevallen veel aandacht aan de lokale leefstijl en de hiërarchie in de gemeenschap. Zeer omstreden plannen voor de herbestemming van het Limburgse natuurgebied De Meer als industriegebied dienden als inspiratiebron voor Het Galgenven. Hierin neemt de na jaren in haar geboortedorp teruggekeerde fotograaf Anna Smeets (Claudia Colaris) het op tegen een groot-

Milieudefe nsie Maga zine geeft 3 dvd’s we g. Stuur een e-mail naa r redactie@ milieude fensie.nl o .v.v. Het Galgenven . grondbezitter met plannen voor een golfbaan en Staatsbosbeheer, dat een stuk natuur voor mensen wil afsluiten ten faveure van de adder. Als boerendochter en natuurliefhebber wil zij het echt fantastisch in beeld gebrachte natuurgebied behouden. Ondanks wat mankementen (onevenwichtig in stijl, niet altijd even geloofwaardig) zijn beide films thematisch origineel en visueel bijzonder. Taming the Floods & Het Galgenven, te bestellen voor €17.95 via www. hetgalgenven.nl


recensie

Dieren eten Ik had eigenlijk weinig zin in Dieren Eten. Weer zo’n boek over hoe vreselijk we met dieren omgaan. Maar Jonathan Saffran Foer is een echte schrijver, auteur van de romans Alles is verlicht en Extreem Luid & Ongelofelijk dichtbij. Voor ik het wist was ik halverwege het eerste hoofdstuk. Of we dieren zouden moeten eten of niet, is voor Foer een culturele en emotionele zoektocht. Net zo goed als een zoektocht naar waarheid en cijfers, en het boek laveert tussen gruwelijkheden en romantiek. Wat Foer wil weten is: kan ik mijn zoon dieren voorschotelen? Hij is net vader geworden. Plots maakt het uit wat hij eet. Is het het waard om zijn zoon culturele gebruiken, joodse gerechten en familieverhalen die verbonden zijn met dierlijk voedsel, te ontzeggen? Foer ontrafelt hoe dergelijke verhalen de onwetendheid over ons dieet in stand houden en wat de waarheid is. Dat maakt het boek levendig en onderzoekend. Hij schrijft over het ene gerecht dat zijn joodse grootmoeder kan maken, over z’n hondje George en over z’n knipperlichtrelatie met het vegetarisme. Hij geeft een recept voor hondenstoofpot, bezoekt ‘s nachts een kalkoenhouderij met een dierenactivist, bedenkt een vislabel dat bijvangst toont, laat een bioindustrieboer en een PETA-activist aan het woord. Hij vond zelfs een vegetarische rundveehouder en een veganistische slachthuizenbouwer. Toch was er een punt waarop ik milieudefensie magazine 5/6 – 2010

wilde afhaken: aan het eind van twee hoofdstukken over ziektedreiging en institutionele wreedheid, kun je wel een ‘verhaaltje’ gebruiken. Maar dan volgt een paragraaf over wijdverbreid sadisme door uitgebuite slachthuiswerknemers, dat nog doorbloedt in het volgende hoofdstuk. Wat je dieet ook is, je voelt je als mens schuldig dat dit bestaat. Ik wel tenminste, en ik voelde me ook een beetje in de val gelokt. Want het blijkt natuurlijk allemaal zo ellendig als ik vreesde, zo niet ellendiger. Foer filosofeert tot slot over de kracht van persoonlijke keuzes. Maar wat blijft hangen is ongeloof over hoe dit groteske systeem in korte tijd heeft kunnen ontstaan. Voor mij was dit boek dan misschien niet nodig geweest, maar voor Foer wel. Hij begon zijn drie jaar durende, ontroerende zoektocht niet als schrijver, maar als vader, en vond dingen die hij niet voor zich kon houden. Ja, 1 procent van het vlees in de VS vindt hij acceptabel geproduceerd. Maar als hij zelfs daar verval ontwaart, kiest hij voor vegetarisme. Is het in de VS erger dan hier? Vast wel. Maar na lezing van Dieren Eten zul je je, net als de geciteerde PETAactivist, voor altijd afvragen waarom er voor smaak, als uitzondering onder de zintuigen, zo veel wreedheden toegestaan zijn. n Annemarie Opmeer

Vinex-duurzaamheid Breng composttoiletten maar eens op een hippe manier. Het kan echt, toont het boek van Nienke Oosterbaan: Fred & Wilma in de Vinexwijk. Een humoristisch en praktisch boek vol met tips die je voor de helft eigenlijk nauwelijks in je eigen huis kunt uitvoeren: zelf schapen scheren, kippen slachten of een waterzuiveringsinstallatie aanleggen. Maar voor de helft ook juist wel, en dat wordt je enorm gemakkelijk gemaakt. Worstendraaien of een kinderbedje maken, het leek nog nooit zo bereikbaar. Het boek zit vol met stap-voor-stap beschrijvingen. Los ingevoegd: een groot vel met een bouwplan voor een stoeltje van Piet Hein Eek en een ‘vinex-tulpenvaas’ van Roderick Vos. Fred & Wilma in de Vinexwijk. Maak van je huis een zelfvoorzienend paradijs. Nienke Oosterbaan. Uitgeverij Snor, Utrecht, 2008. ISBN 978-90-810-917-7-0. 144 pagina’s plus A1 poster. Prijs: €16,95

publicaties Groene vragen Welke auto vervuilt het meest? Over hoeveel jaar smelt de Noordpool? Simpele, geldige vragen, die vooral kinderen stellen. Bas van Lier schreef een boekje met antwoorden, genaamd: Hoeveel papier gaat er in een boom? Hier en daar duikt er nog wel wat volwassen taalgebruik op, zoals ‘ernstig’ in plaats van ‘heel erg’ of ‘vruchten’ in plaats van ‘fruit’. Maar over het algemeen een erg leesbaar en nuchter boekje voor wat oudere kinderen. En, voor wie het zich afvraagt: uit een boom van tien meter lang en dertig centimeter dik kunnen ongeveer achtduizend velletjes A4. Hoeveel papier gaat er in een boom? Bas van Lier, illustraties Irene Goede. Uitgeverij Nieuw Amsterdam. ISBN 978-90-4680712-5. 112 pagina’s. Prijs: €9,95

Soortenrijkdom De VN noemde 2010 het Jaar van de Biodiversiteit, dus een diversiteit aan boeken over soortenrijkdom viel te verwachten. Waarom zijn er zoveel soorten kan in dit rijtje. Onder andere kleine lettertjes, niet al te veel illustraties en het gebruik van de zeldzame spellingen ‘oecologie’ en ‘oecosysteem’ werpen een barrière. Kan komen door de vertaling uit het Engels. Het boek is daarnaast een bron van kennis en interessante verhalen. Voor de evolutieboekenliefhebber. Waarom zijn er zoveel soorten? De oecologie van de biodi-

Dieren Eten. Jonathan Safran Foer. Ambo Anthos 2009. ISBN 9789026321672. 256 p. Prijs €19,95

versiteit. Menno Schilthuizen. KNVV Uitgeverij, 2010. ISBN 978-90-5011-3083. 195 pagina’s. Prijs: €14,95.

27

opinie

Het milieu, een linkse zaak De milieubeweging presenteert zich als neutraal, maar wordt weggezet als ‘linkse hobby’. De milieubeweging moet daarom weer politiseren en haar eigen boze burgers koesteren, zegt: Merijn Oudenampsen Een vreemde zaak heeft zich voorgedaan in de afgelopen jaren. Campagnes uit rechts populistische hoek hebben het milieuvraagstuk in verre mate gepolitiseerd. Dat terwijl de milieubeweging zelf steeds verder gedepolitiseerd is. Geconfronteerd met het verwijt dat het milieu een linkse hobby is, presenteert de milieubeweging zich tenslotte liever als neutraal en apolitiek. Het lijkt een goede verdedigende strategie op korte termijn. Maar op langere termijn is het een garantie voor irrelevantie. Wil de milieubeweging een rol kunnen spelen in de komende decennia, dan zal zij de handschoen moeten opnemen die het rechtspopulisme en het neoliberalisme haar hebben toegeworpen.

‘Milieumaffia’

Er werd volop gescoord in de afgelopen tijd. De toon was gezet met de rel rond Wijnand Duyvendak. De persoonlijke aanval die de Telegraaf wist te ontketenen naar aanleiding van Duyvendak zijn activistische verleden was natuurlijk opmerkelijk. Maar nog opmerkelijker was het gebrek aan weerwoord, het gebrek aan respons. Terwijl Joschka Fischer met een rechte rug zijn activistische verleden bespreekbaar wist te maken, bleek Duyvendak niet eens geïnteresseerd om zichzelf te verdedigen. Duyvendak trad af, de Telegraaf triomfeerde, en op basis van de casus Duyvendak werd vervolgens de hele milieubeweging in het beklaagdenbankje gezet. De zaak Duyvendak maakte het mogelijk voor rechts om een narratief rond 28

de milieubeweging op te bouwen als zijnde crimineel, gewelddadig of op zijn minst links-elitair, ondemocratisch en subsidie-afhankelijk: de ‘milieumaffia’. In een samenspel tussen politici, bedrijfsleven en journalisten werd een aantal incidenten aaneengeregen. Er was de zaak van de vissers tegen Greenpeace. Er was het verhaal van VNO/NCW voorman Bernard Wientjes: gesubsidieerde milieuclubs zouden geen overheidsbesluiten mogen dwarsbomen. Er was het verhaal rond fout hout. Er was het verhaal rond de zinloosheid van ontwikkelingshulp (waaronder dus ook de internationale activiteiten van milieuorganisaties). En in de laatste maanden is men druk bezig geweest om, onder de noemer van ‘climategate’, klimaatverandering af te doen als één grote samenzwering, geleid door een milieubeweging die voornamelijk in zichzelf en haar subsidies geïnteresseerd is. Nu was de gemiddelde lezer van de Telegraaf nimmer een groot voorstander van het milieu. De vraag is legitiem of het wel wat uitmaakt wat de krant van Wakker Nederland van de daken schreeuwt. Maar niemand kan ontkennen dat de milieubeweging ernstig in het defensief is gedrongen in het publieke debat. Vanouds was het altijd de milieubeweging zelf die via aanvallende publiekscampagnes, het bedrijfsleven en de overheid in het nauw bracht. Tegenwoordig is het de milieubeweging die als onderdeel van de zittende macht het vuur aan de schenen wordt gelegd. Het milieu als goede zaak

heeft daarmee haar vanzelfsprekendheid verloren. Het gevolg is dat de milieubeweging meer dan ooit strijd zal moeten leveren om mensen te doordringen van de urgentie van milieuproblematiek.

Neoliberale of linkse bril

Het verwijt dat de milieubeweging een linkse hobbyclub is, komt gek genoeg in een tijd dat zij steeds minder uitgesproken links en politiek is. Milieuorganisaties zijn geprofessionaliseerd en geïnstitutionaliseerd. Hun geluid is veelal gematigd, de adviezen gericht op de onderhandelingstafel. Welk producten moeten consumenten wel kopen, welke niet? Welk overheidsbeleid heeft de voorkeur? Acties en demonstraties hebben het moeten afleggen tegen publieksvoorlichting en grote evenementen, zoals Live Earth en Beat the Heat. De Dam is ingeruild voor de Jaarbeurs in Utrecht. Contact met de achterban verloopt eerder via de acceptgiro dan via activisme en vrijwilligerswerk. Het milieu-activisme is daarmee overwegend iets van professionals en Bekende Nederlanders geworden. Onderdeel van deze institutionalisering is dat milieuproblematiek en klimaatverandering als neutrale en apolitieke thema’s gepresenteerd worden. Op de kritiek vanuit rechtse hoek dat het milieu een ‘linkse’ hobby zou zijn, wordt dan ook gereageerd met het commentaar dat het milieu niet links of rechts is, welnee, het milieu is van iedereen. Het is waar, het milieu is tegenwoordig ook van VVD’ers en ondernemers. Nu zou het goed zijn als er een wereldwijde consensus zou ontstaan over het terugdringen van klimaatverandering en milieuproblemen over alle politieke kleuren en culturen heen. Maar deze consensus zou alleen maar mogelijk zijn door het probleem in de meest oppervlakkige termen te formuleren, zodat iedereen zich erin kan vinden. Dat is precies milieudefensie magazine 5/6 – 2010

s y lv i a w e v e

wat we op dit moment zien gebeuren op het gebied van klimaatverandering. Het maakt echter nogal wat uit, of je naar het milieu kijkt met een neoliberale VVD bril, of met een linkse bril. Het eerste perspectief beperkt zich tot het veranderen van het gedrag van de consument en het vinden van technologische oplossingen voor de crisis. Het tweede perspectief verbindt het milieu met het thema van sociale rechtvaardigheid, zoals onlangs het Climate Justice Action netwerk dat deed rond Kopenhagen. Een linkse analyse gaat ervan uit dat het milieu en het klimaat verdelingsvraagstukken zijn. Zo hebben zuidelijke landen meer te lijden onder de effecten van klimaatverandering. En rijkere landen dragen meer verantwoordelijkheid voor het veroorzaken van klimaatverandering.

Conflict

We kunnen het milieu niet los zien van het politieke en economische systeem, milieudefensie magazine 5/6 – 2010

dat in haar oneindige zucht naar groei, weinig duurzaam is en grote ongelijkheden creëert. Deze politieke visie op milieu is echter steeds verder verstomd door de op consensus gerichte koers die de milieubeweging is gaan varen. Met de economische crisis en de blamage in Kopenhagen zijn de tekortkomingen van deze consensuele aanpak verder zichtbaar geworden. Nu het neoliberalisme in crisis verkeert, zou men volop in de aanval moeten gaan om een duurzamere economie te eisen die minder ongelijkheid creëert. Maar in plaats daarvan staan milieuorganisaties met lege handen, of dreigt het milieu het slachtoffer te worden van economische bezuinigingen. Aan de andere kant laten de gefaalde onderhandelingen in Kopenhagen zien, dat werkelijke veranderingen niet van bovenaf zullen worden doorgevoerd, maar van onderaf moeten worden afgedwongen. Dat kan alleen door bestaande elites en machtsverhoudingen te bekritiseren.

In plaats van zich steeds verder terug te trekken in het politieke midden, is het tijd voor de milieubeweging om haar eigen linkse anti-establishment geluid weer te laten horen. Wat we ook mogen vinden van de standpunten van Wilders, het rechtspopulisme heeft laten zien dat een politiek gericht op conflict zeer succesvol kan zijn. Het antwoord op de rechtse conflictpolitiek ligt niet in het varen van een veilige middenkoers, maar juist in het aangaan van conflict. Om verder te gaan waar Duyvendak verzuimde. In deze tijd van bakens die verzet worden, ligt er volop ruimte voor de milieubeweging om weer het politieke initiatief te grijpen en te polariseren. Milieuorganisaties moeten hun eigen boze burgers weer gaan koesteren. n

Merijn Oudenampsen is freelance onderzoeker, met name op het gebied van het Nederlands populisme. Dit essay is deel drie in een serie over de boze burger. 29

oproepen & agenda Regeladvertenties Ook een regeladvertentie plaatsen? € 5,50 per regel. Uitsluitend aanleveren via de website van Milieudefensie: www.milieudefensie.nl/publicaties/magazine/ regeladvertenties Op 9 juni zijn de verkiezingen. Vind jij natuur, milieu en duurzaamheid belangrijk? Wil je weten welke partijen het beste bij jouw standpunten daarover passen? Doe de Groene Kieswijzer op www.groenekieswijzer.nl.

Schrijvers gezocht!

Earth Alarm is een schrijfproject van Milieudefensie, waarmee je samen met ruim achtduizend deelnemers milieumisstanden aan de kaak kunt stellen. Brieven schrijven voor een beter milieu en voor de rechten van de mens. Doe ook mee! Meld je aan als Earth Alarm schrijver via www.milieudefensie. nl/earthalarm

Doof de fakkels

Op haar website zegt Shell dat ze hard werkt aan de vermindering van de CO2-uitstoot. In werkelijkheid laat Shell in Nigeria dag en nacht 110 gasfakkels branden. Die verpesten het klimaat en vervuilen de lucht. Milieudefensie wil dat Shell de fakkels stopt. Help mee. Teken de oproep aan Shell op nigeriabrandt.nl of bestel een actiepakket bij de Servicelijn van Milieudefensie, telefoon 020 62 62 620

Zoek Fout hout

Milieudefensie onderzoekt wat voor hout gemeenten

en provincies in hun bouwprojecten gebruiken en welke eisen zij stellen aan de herkomst van het hout (het aanbestedingsbeleid). Daar hebben we jouw hulp bij nodig! Meld je aan en onderzoek het gebruik van hout in interessante bouwprojecten in jouw eigen gemeente of provincie, of vraag ons om meer informatie. Het is een doorlopend onderzoek, dus je kunt het doen wanneer het jou het beste uitkomt. Interesse? Mail naar lokale.aanbestedingen@milieu defensie.nl of bel de Servicelijn: 020 6262 620.

OBILOT NATUURTEXTIEL Sinds 1982 in Zutphen, winkel voor mode en basics van biokatoen, Demeterwol, hennep, linnen etc. Biologische babyuitzet, goed advies. Groenmarkt 1, 0575-517091, www.obilot.nl

Word actief!

Meehelpen bij activiteiten van Milieudefensie? In je eigen woonplaats of in het land, samen met anderen? Meld je nu aan voor de emailnieuwsbrief “activiteiten nieuwsbrief ”! Het meest actuele en complete overzicht van alle activiteiten van Milieudefensie acht keer per jaar in je mailbox. Interesse? Mail naar: [email protected]

A dv e rt e n t i e

Lekker naar Buiten

zo 13 juni, Bezoekerscentrum Sonsbeek Arnhem. Zomers festijn georganiseerd door Milieudefensie Arnhem. Met biologische- vegetarische proeverij, optreden Prosecco’s, IVN-rondleidingen door Park Sonsbeek, bezichtiging Witte Watermolen, en fietstocht naar de Ommuurde tuin in Renkum. Het volledige programma vindt u op www.arnhem.milieudefensie.nl

A dv e rt e n t i e

30


V

Bureau voor het bewuste kantoor

oor veel ondernemers geldt dat hun werk geen 9 tot 5 baan is en dat de dingen waar ze mee bezig zijn het leven grotendeels beheersen. Dat geldt ook voor Betsie Wassenaar en Ton Bals van Bureaubewust in Utrecht. Niet alleen vanwege alle uren die er in deze groene winkel worden doorgebracht. Hun eigen levensideaal van een milieuvriendelijk, duurzaam en bewust leven is in de winkel verwerkt. Het is een bewuste keus om op deze manier consumenten kennis te laten maken met een breed assortiment aan milieuvriendelijke producten en hen te stimuleren om duurzame producten te kopen.

Duurzaam, degelijk, eigentijds, kleurig, eerlijk, ambachtelijk, milieuvriendelijk; Bureaubewust in hartje Utrecht verkoopt het allemaal. Ronell a Bleijenburg wilden een volledig nieuw concept in de markt zetten en het moest aansluiten op het leven dat wij leiden: duurzaam en bewust”, vertelt Wassenaar. Zo ontstond het idee voor de verkoop van duurzame artikelen. In eerste instantie kleinschalig, vanuit een catalogus, en bij tijd en wijle vanaf een marktkraam verkochten ze kantoorartikelen en houten accessoires voor de zakelijke markt. “Er bleek veel belangstelling voor en we werden steeds enthousiaster. Op deze manier konden we onze levensfilosofie uitdragen naar anderen.” Het concept groeide uit tot een winkel in Utrecht waar je tal van groene producten kan kopen rondom wonen en werken, cadeau en kantoor. Bovendien is er een webwinkel en blijft het

Ambachtelijk

hart en ziel

Trendonderhevig

Hoewel Bureaubewust altijd een trouwe klantengroep heeft gekend, is ook deze winkel trendgevoelig. “Toen we begonnen was iedereen erg enthousiast. Bedrijven kochten heel bewust

www.bureaubewust.nl

Jesse Pouw

Bureaubewust begon in 1993 als leverancier van milieuvriendelijke kantoorartikelen. Betsie Wassenaar en Ton Bals waren toentertijd werkloos en wilden een nieuwe carrièrestart maken. “Wat we wilden gaan doen maakte niet zo heel veel uit, maar we

assortiment tot op de dag van vandaag uitbreiden. Je kunt het zo gek niet verzinnen of het is in de winkel aanwezig: van enveloppen tot een tas van autobanden, van fotoboeken tot stoelen, van biologische kleding tot moerbeipapier. “Steeds weer vinden we nieuwe producten voor onze winkel”, zegt Wassenaar. We struinen beurzen en groothandels af naar duurzame, degelijke, eigentijdse, kleurige, ambachtelijke, eerlijke en milieuvriendelijke producten; andere eisen dan dit stellen we niet.”

groene producten en we konden ons heel sterk als een milieuvriendelijk bedrijf profileren.” Later kreeg het onderwerp milieu minder aandacht en waren Wassenaar en Bals genoodzaakt zich veel meer te richten op de uitstraling van de winkel en de aantrekkelijkheid van het assortiment. “Nu mag het milieuvriendelijke label weer veel meer de nadruk krijgen, maar toch blijven we ons ook richten op een vrolijke en kleurrijke uitstraling. Daarmee bereiken we een bredere groep mensen.” Volgens Wassenaar biedt Bureaubewust de consument de mogelijkheid om zonder moeite duurzaam in te kopen. “Klanten komen bij ons binnen en vinden een bovenverwachting groot assortiment. Dat resulteert vaak in meerdere aankopen. En dat is wat we willen bereiken; dat steeds meer mensen meer duurzame producten gaan kopen en daar ook het belang van inzien.” n

31

Stop illegale houthandel

Wetgeving tegen import van illegaal gekapt hout in de EU: over een maand kan het realiteit zijn. Na jaren van discussie in Brussel, zijn de onderhandelingen voor EU-wetgeving tegen illegale houthandel een cruciale laatste fase ingegaan.

Knuffel een boom! Laat weten dat je hart hebt voor bossen! Ga op de foto met je favoriete boom of plant, en plaats de foto op www.stopillegaltimbertrade.com

www.stopillegaltimbertrade.com

Zoeken naar groene kandidaten. Peter Tom Jones over transities - HIER: een feestje? Boeroepclubs blijken cruciaal. v e r k i e z i n g e n

Recommend Documents