zo komt u veilig door de

m a g a z i n e •

Deze beleggers verdienen aan de kredietcrisis. En hoe.

j a a r g a n g 5 • n u m m e r 7 • n o v e m b e r/d e c e m b e r

ma g az i n e

I E X

Zij wèl

Beste adviseur...

Drie meesterplanners bespreken uw financiële toekomst

Risico gegarandeerd

Marcel Tak legt nog één keer uit hoe het zit met rendement en risico

jaargang 5 • nummer 7 november/december 2008 ¤ 4,95

www.iex.nl

2 0 0 8

zo ko m t u v e i l i g d o o r d e

A E X 2 6 5 , 7 2 – 7 n o v e m b e r 2 0 0 8

Schokbestendige aandelen Veilig sparen (met hoge rente) Tekst en uitleg van de beste adviseurs Strategieën voor uw pensioen Huizenprijzen en tophypotheken Beleggingsfondsen voor 2009

i n ho u d

16 | IEX Helpt 30 | Beste adviseur... Rubrieken Met scenario’s en tips Wat nu? va n b e l e g g e r s 42 Marcel Tak Warme wintertrui 46 Corné van Zeijl Corné’s overlevingstool 46 Warrum Buffet Crisismoe

voor beleggers 10 Sparen volgens IEX 46 Vier prachtplaatjes

Plus

4 Snapshots 26 Beleggingsfondsen 51 IEX Top-40

A a n de l e n i n di t n u mme r Wat als... uw hypotheeklasten de pan uit rijzen? Uw pensioenpotje is gehalveerd? U zou willen kopen maar niet durft? iex beantwoordt de meest prangende crisiskwesties in 9 pagina’s.

Hoe groot is de opgelopen schade van de beurscrisis en de economische recessie straks voor u? iex sprak met drie experts in financiële planning en vroeg om hulp in deze zware tijden.

36 | Survivors De nieuwe Soros?

48 | Dwars door de crisis

Juist in tijden van beurscrashes wordt duidelijk wie de goede beleggers zijn. iex vond de survivors van deze markt. Bill Gross, Jeremy Grantham, John Paulson en de fondsen van Yale en Harvard.

Peter de Coensel (Capital@Work) legt haarscherp uit hoe de kredietcrisis zich ontwikkelt. “We zitten erin, we moeten erdoorheen en we gaan er doorheen”. De gevreesde depressie wordt vermeden.

47 Akzo Nobel 18, 47, 48 Arcelor Mittal 47 ASML 50 Bank of America 47 BNP Paribas 47 Boskalis 50 Burlington Northern 47 DSM 18 Fortis 47 Fugro 47 Imtech 18, 48 ING 47 KPN 18 Nutreco 47 Philips 18 Randstad 46 Reed Elsevier 18, 47 Royal Dutch Shell 48 Société Générale 18 USG People

F o n dse n i n di t n u mme r 12 INGHoog Dividend Fonds 12 Aegon Strategic Allocation 80/20

Vijfde jaargang Nummer 7 november/december 2008 • Hoofdredactie: Pieter Kort ([email protected]) • Eindredactie: Laura Iseger ([email protected]) • Art direction en vormgeving: Studio Jaap van der Zwan, Amsterdam • Met medewerking van: Alain Cohen • Redactie: Fleur van Dalsem ([email protected]), Arend Jan Kamp ([email protected]), Peter van Kleef ([email protected]) en Michiel Pekelharing (michiel. [email protected]) • Medewerkers: Joop Bresser, Warrum Buffet, Léon Cornelissen, Nico van Geest, Jos Koets, Mark Leenards, Jerry de Leeuw, Jacques Potuijt, Cees Smit alias Frank van Dongen, Marcel Tak, Arnoud Wolff en Corné van Zeijl • Beeld: Robert Elsing en Michiel van Nieuwkerk • Koersen: MarketXS; nieuws: Dow Jones; fundamentele data: ShareCompany • Directie: Peter van Sommeren (uitgever), Hans-Poul Veldhuyzen van Zanten en Eric Visser • Abonnementsprijzen: Jaarabonnement in Nederland en Belgïe ¤ 39,60 (8 nummers) • Voor andere landen geldt een verzendtoeslag van ¤ 30,- • Losse nummers: ¤ 4,95, nazending: ¤ 6,95 • Abonnementen en bezorging: Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan en lopen automatisch door, tenzij vier weken voor de vervaldag schriftelijk wordt opgezegd. Nieuwe aanmelding via Abonnementenland: www.aboland. nl • Adreswijziging: Leden van IEX.nl kunnen zelf hun gegevens wijzigen via www.iex.nl/leden • Overige abonnees via Abonnementenland: tel: 0900-aboland of 0900-22 65 263 • (¤ 0,10 per minuut) of www.aboland.nl • Advertenties: Sergio Bouterse, Ido Kramer, Orlando Moelchand en Glenn Seca ([email protected]) • Traffic: Freek Vos en Joyce Wong ([email protected]) • Investor relations: Frans Gunnink • Marketing en sitemanagement: David Jessurun, Rogier de Ruijter, Niek den Tex en Chiel Versteege ([email protected]) • Drukkerij: Senefelder Misset Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van free media groep bv zijn van toepassing de voorwaarden welke zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Amsterdam. IEX magazine bevat informatie en wenken, die met de meeste zorgvuldigheid zijn samengesteld. Free media groep bv en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen, die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van in deze uitgave opgenomen informatie en wenken. De gegevens zoals wij die van u hebben ontvangen, kunnen worden gebruikt voor het toezenden van informatie en/of aanbiedingen door free media groep bv en speciaal geselecteerde bedrijven. Indien u dit niet wenst, gelieve een briefje te sturen naar: free media groep bv t.a.v. de klantenservice, Postbus 75662, 1070 AR Amsterdam.

IEX magazine wordt uitgegeven door free media groep bv en verschijnt acht keer per jaar. © IEX 2008

november/december 2008 • IEX MAGAZINE

5

SHOTS • s naps hots • snapshots • s naps h ots • s naps h ots • s naps h ots • snap editorial

IEX Helpt…bij recessie U

dacht dat beleggen iets voor de lange termijn was? In oktober was de aex terug op het niveau dat voor het eerst in juni 1996 werd bereikt. Oftewel, in twaalf jaar heb je aan een aex-belegging alleen het dividend overgehouden! Er zijn de laatste tijden veel onwrikbare wetmatigheden gesneuveld. Zo komt een beurscrash meestal totaal onverwacht en zakt een economie langzaam in recessie. Maar zo

n u m m e r

3

4

5

•

•

•

a p r i l

m e i / j u n i

j u l i / a u g u s t u s

2 0 0 8

2 0 0 8

2 0 0 8

A E X

A E X

A E X

3

2 5

5

Kortom, misschien was de heftigheid van de crash onverwacht, met de koersdaling op zich werd al geruime tijd rekening gehouden. Met de recessie lijkt het precies andersom te zijn. Meestal wordt het allemaal gestaag minder, maar nu is

er plots hard aan de noodrem getrokken. Van de ene op de andere maand zijn solvabele banken noodlijdend geworden, zien goedlopende bedrijven hun orderboeken leeglopen en implodeert het consumenten- en producentenvertrouwen. De paniek grijpt razendsnel om zich heen; het is voer voor massapsychologen. Ineens wordt iedere euro, dollar, yen of renminbi vijf keer omgedraaid voor hij wordt geïnvesteerd. Die recessie zal er dus wel komen, maar door de globalisering en een kapotte kredietkraan zal het verloop heel wat onvoorspelbaarder zijn dan we gewend waren – zo dat al het geval was. De gevolgen gaan hoe dan ook verstrekkend

zijn; het enige wat je nu kunt doen is je ertegen wapenen. Daarom hebben we deze hele uitgave van iex magazine gewijd aan de crisis – en met name aan de vraag hoe u zich er doorheen kunt slaan als belegger, spaarder, huizenbezitter, pensioenspaarder, et cetera. Want dat is nu even belangrijker dan een aandeeltje links of een fondsje rechts kopen. We keren terug naar de grondbeginselen van uw geldzaken of, zoals dat met een mooi woord heet, personal finance. Niemand is honderd procent recessieproof, zeker in deze vreemde tijden niet, maar met een beetje geluk en gezond verstand komt u een heel eind. Pieter Kort, hoofdredacteur

–

7

3 A E X

s e p t e m b e r

2 0 0 8

2 0 0 8

2 0 0 6

De AEX kan m’n rug op

–

m a a r t

2 0 0 8

2 0 0 6

2 0 0 6

2 0 0 6

f e b r u a r i

–

2 0 0 8

2 0 0 7

4 0 6 , 3 2

2

a p r i l

j u n i

A E X

–

4 3 5 , 0 9

–

A E X

2 0 0 7

2 0 0 7

4 5 1 , 6 1

d e c e m b e r

4 6 6

6

4 8 2 , 2 6

–

A E X

2 0 0 7

2 0 0 7

m a a r t

2 0 0 7

2 0 0 7

s e p t e m b e r

2 0 0 6

2 0 0 6

2 0 0 6

j a n u a r i

m e i

2 0 0 6

2 3

s e p t e m b e r

–

3 1

a u g u s t u s

m a a r t

d e c e m b e r

–

2 6 5 , 7 2

2 0 0 8

–

2 0 0 5

2 0 0 5

2 0 0 5

2 0 0 5

a u g u s t u s

2 0 0 5

2 2

s e p t e m b e r

o k t o b e r

–

2 7

2 0 0 5

n o v e m b e r

2 0 0 5

3 1

1 5

m e i

f e b r u a r i

–

a p r i l

2 3

1 0

–

3 9 4 , 6 7

d e c e m b e r

7

–

1

–

3 9 7 , 7 2

–

–

3 4 2 , 4 8

3 6 6 , 0 7

A E X

3 6 7 , 4 8

3 7 2 , 0 8

3 8 5 , 9 5

–

A E X

a p r i l

2 1

2 0

2 5

7

2 5

s e p t e m b e r

9

n o v e m b e r

–

2 0 0 7

–

–

–

a u g u s t u s

–

m a a r t

3 1

m e i

9

A E X

2 9

A E X

–

–

–

–

4 9 0 , 3 5

3 1

5 1 0 , 4 3

5 3 7 , 2 5

5 4 0 , 9 8

–

A E X

5 2 2 , 7 3

4 7 3 , 8 2

–

2 1

4 3 1 , 8 8

f e b r u a r i

4 7 6 , 9 0

1

4 7 5 , 7 1

–

A E X

A E X

A E X

5 0 5 , 5 9

–

A E X

A E X

A E X

A E X

A E X

4 2 6 , 1 7

4 4 0 , 4 1

A E X

4 6 2 , 6 4

4 6 6 , 6 7

A E X

A E X

4 7 8 , 0 0

A E X

A E X

A E X

4 8 9 , 0 3

A E X

2 0 0 5

2 0 0 6

5 4 0 , 3 9

A E X

A E X

A E X

2 0 0 8

2 0 0 8

n o v e m b e r/d e c e m b e r

n u m m e r

•

n u m m e r

7

•

2 0 0 8

n u m m e r

•

•

•

•

2 0 0 7

2 0 0 7

7

2 0 0 7

2 0 0 7

2 0 0 6

m a a r t

2 0 0 6

/

2 0 0 7

o k t o b e r

n o v e m b e r

5

5

d e c e m b e r

m a a r t / a p r i l

j a a r g a n g

5

n o v e m b e r

j a n u a r i / f e b r u a r i

•

5

•

m a g a z i n e

j a a r g a n g

•

•

I E X

j a a r g a n g

2

•

s e p t e m b e r/o k t o b e r

j a a r g a n g

8

1

n u m m e r

•

•

•

n u m m e r

7

6

•

n u m m e r

n u m m e r

•

8

n u m m e r

•

•

n u m m e r

n u m m e r

•

m a g a z i n e

•

•

4

•

5

m a g a z i n e

5

j a a r g a n g

m a g a z i n e

4

5

•

I E X

j a a r g a n g

j a a r g a n g

m a g a z i n e

I E X

j a a r g a n g

j a a r g a n g

I E X

I E X

•

2 0 0 7

•

2 0 0 7

•

o k t

•

j u l i

m a g a z i n e

/

m a g a z i n e

/

m a g a z i n e

2 0 0 7

m a g a z i n e

s e p t

I E X

m e i

j u n i

i e x

•

I E X

•

•

I E X

6

a p r i l

4

5

•

n u m m e r

3

n u m m e r

f e b r u a r i

n u m m e r

n u m m e r

j a n u a r i

•

•

•

•

•

•

2

4

1

4

n u m m e r

4

4

•

n u m m e r

3

j a a r g a n g

•

j a a r g a n g

3

•

j a a r g a n g

j a a r g a n g

4

•

4

•

j a a r g a n g

•

•

j a a r g a n g

j a a r g a n g

j a a r g a n g

m a g a z i n e

•

•

m a g a z i n e

•

m a g a z i n e

m a g a z i n e

•

2 0 0 6

2 0 0 6

2 0 0 6

2 0 0 6

2 0 0 6

/

2 0 0 5

s e p t e m b e r / o k t o b e r

2 0 0 5

a u g u s t u s

j u n i

I E X

m a g a z i n e

•

•

/

I E X

I E X

m a g a z i n e

m a g a z i n e

m a g a z i n e

5

6

/

I E X

i e x

i e x

i e x

s e p t e m b e r

I E X

m e i - j u n i

j u l i - a u g u s t u s

m a a r t

•

a p r i l

•

•

•

•

5

2

6

3

4

n u m m e r

n u m m e r

n u m m e r

n u m m e r

n u m m e r

•

•

•

•

•

3

3

3

3

3

j a a r g a n g

j a a r g a n g

j a a r g a n g

j a a r g a n g

j a a r g a n g

•

•

•

•

•

f e b r u a r i

m a g a z i n e

2 0 0 5

2 0 0 5

m a g a z i n e

n o v e m b e r

d e c e m b e r

j a n u a r i

m a g a z i n e

•

•

m a g a z i n e

7

1

n u m m e r

n u m m e r

m a g a z i n e

n u m m e r

n u m m e r

i e x

•

•

i e x

3

i e x

2

i e x

2

2

i e x

j a a r g a n g

•

j a a r g a n g

•

j a a r g a n g

j u l i

j a a r g a n g

m e i

•

m a a r t / a p r i l 2 0 0 5 j a n u a r i - f e b r u a r i 2 0 0 5

•

•

•

•

•

• •

m a g a z i n e

2

4

m a g a z i n e

1 1

m a g a z i n e

n u m m e r

n u m m e r

n u m m e r n u m m e r

m a g a z i n e

•

•

• •

i e x

2

2

2 1

i e x

j a a r g a n g

j a a r g a n g

j a a r g a n g j a a r g a n g

i e x

•

•

• •

i e x

m a g a z i n e

m a g a z i n e

m a g a z i n e m a g a z i n e

i e x

i e x

i e x i e x

7 n o v e m b e r

2 0 0 4

2 0 0 8

6

onverwacht was die koersval van september en oktober eigenlijk helemaal niet. Vorig jaar november organiseerde iex het Bull-Bear Debat op de Dag van de Belegger; ook toen was het al veel eenvoudiger om pessimisten te vinden – Kees de Kort, Willem Middelkoop en Frank van Dongen deden graag mee – dan mensen die het evangelie der stijgende koersen wilden verkondigen. Uit de peiling in de zaal bleek een jaar geleden al dat de bears veruit in de meerderheid waren.

Misschien bent u nog zo’n ouderwetse belegger die het koersverloop van de aex afleest aan de hand van een grafiek. Maar ook de stapel iex magazines geeft het beeld van de bullmarkt die bruut in de knop werd gebroken goed weer. iex magazine werd gelanceerd bij een aex van 342 punten en zag de index in het eerste jaar van haar bestaan keurig doorstomen naar 385 punten. Weer een jaar later stond er zelfs 475 punten op de rug van iex magazine en na drie jaar prijkt er zelfs een trotse 537 punten. Dit jaar is het eerste jaar uit het bestaan van dit onvolprezen magazine waarin de rug een dalende aex-stand laat zien. En hoe. We zijn in één klap ver onder het beginniveau aanbeland.

IEX MAGAZINE • november/december 2008

perfecte hedge

Goud: goed of fout?

B

ij elke dreiging van een beurscrash komen de gold bugs uit hun holen. “Vlucht in goud zolang het nog kan!” is hun boodschap. Maar is goud wel de perfecte hedge voor dalende aandelenkoersen? De grafiek hiernaast (januari 2006 tot heden) laat toch een iets ander plaatje zien. Goud én aandelen stegen tijdens de goede beursjaren en nu aandelen in elkaar getrapt worden, daalt de goudprijs op z’n best iets minder hard. De enorme volatiliteit jaagt beleggers ook juist uit het goud. Hoe zit het nu met die vermeende negatieve correlatie? John Hoek, DQS Fund: Gewoon een asset “Ik heb eigenlijk maar één antwoord op alle vragen: goud is één van de assets waar we positie in kunnen hebben. De posities worden bepaald door de modellen die we gebruiken. In geen enkel model maken we momenteel gebruik van correlaties. Het spijt me dat ik geen vlammend fundamenteel betoog kan houden. Dat kan ik natuurlijk wel verzinnen want achteraf is alles wel te verklaren, maar het blijft dan natuurlijk onzin want correlaties zijn altijd aan veranderingen onderhevig. Dat is nou juist voor veel beleggers het probleem bij het samenstellen van een portefeuille.”

Frank van Dongen: Strafbaar “Wie technisch naar de grafiek van goud kijkt ziet een soortgelijk patroon als dat van de olieprijs een paar maanden gelden. Maar ook is het vergelijkbaar met de Chinese markt voor de val en voor wie het nog niet duidelijk is met de Nasdaq voor de it-dip van vijf jaar geleden. Fundamenteel heeft goud sowieso geen waarde. Je krijgt geen winst of dividend uitgekeerd. Dat betekent niet dat er geen periode was dat je goud had moeten hebben, maar daarbij ligt de klemtoon op had moeten en dus verleden tijd. Wie denkt dat we een herhaling van 1929 krijgen, moet zich even verdiepen in de geschiedenis, want als je dat echt denkt, moet je ook rekening houden met een nieuwe Gold Act. Oftewel een wetgeving waarbij goudbezit strafbaar wordt gesteld en ingevorderd door de regering…” Corné van Zeijl: Niet veilig “Deze vluchthaven is even niet zo veilig meer. Het is bijzonder opvallend om te zien dat je in deze onzekere tijden het goud in prijs ziet dalen. Dat is een ongekend fenomeen. Juist nu zou goud het goed moeten doen. Dit is het scenario waar alle goudbulls al zo lang op hebben zitten wachten. Mijn verklaring voor dit fenomeen is dat er

Goud tegenover aandelen )-' )+' ))' )'' (/' (-' (+' ()' ('' /' ((&*&'/

JG,''

0&+&'/

.&,&'/

veel hedgefundposities zijn aangegaan in commodities. Daarbij hebben ze goud ook meegenomen. Dat verklaart ook tevens de positieve correlatie tussen het goud en de olieprijs. En nu alle posities

>fl[

,&-&'/

*&.&'/

(&/&'/

((&/&'/

moeten worden afgebouwd omdat de klanten van deze hedgefunds hun geld terug willen en de banken ze geen geld meer willen lenen, zullen ze ook het goud moeten verkopen.”

Stemlokaal

700 miljard dollar en nu? De wereld twee jaar armoedevrij houden 37% (275 stemmen) Wall Street redden 9% (64 stemmen) AEX, Bel20 en ABN kopen 19% (137 stemmen) 10% van de goudvoorraad kopen 35% (261 stemmen)


7

SHOTS • s naps hots • snapshots • s nap interview

Jim Rogers geeft antwoord IEX sprak met grondstoffengoeroe en investment biker Jim Rogers en stelde uw vragen. Hieronder staat een deel van zijn antwoorden. Inflatie? “Het is niet de vraag óf er inflatie komt. Het is een zekerheid. Als je geld gaat bijdrukken, zullen de prijzen stijgen. Dus je moet jezelf beschermen met real assets. Ik ben meer commodities aan het kopen. Door de geforceerde verkopen zijn de fundamentals van commodities verbeterd.”

“De overheid is op hol geslagen. Dat hebben we vaker gezien, maar nog nooit op deze schaal. Er zijn altijd wel landen of regio’s geweest die de geldpers hebben aangezet, maar voor het eerst in de geschiedenis heeft de hele wereld dat tegelijk gedaan. Ik vind dat heel zorgelijk.”

Overheidsingrijpen? “Het probleem wordt niet kleiner als overheden ingrijpen. In de Verenigde Staten betalen nu 300 miljoen mensen om een situatie te redden die een paar mensen hebben gecreëerd. Natuurlijk had-

Rendement is (g)een kunst De kredietcrisis raakt niet alleen aandelen. In de kunstmarkt tekent zich ook een flinke correctie af. In de eerste maanden van dit jaar werden de mooie winsten uit 2007 weggevaagd en met name vorige week is het vertrouwen in de kunsthandel razendsnel gedaald. De kunstmarktvertrouwensindex amci is tussen 4 en 7 november gedaald van +6 naar -27. Deze de daling roept herinneringen op aan het begin van de jaren negentig. Tussen 1990 en 1992 viel de index met 44% terug omdat Japanse kopers zich massaal terugtrokken als gevolg van een recessie in dat land. Het afgelopen decennium was kunst juist weer een van de veilige havens voor beleggers. De aanslagen van 11 september hadden nauwelijks invloed op de prijzen en na de oorlog in Irak in 2003 steeg de amci zelfs met enkele procenten. Volgens de website artprice.com gaat de markt tot 2010 met 30 tot 40% terugvallen en zal de moderne kunst de zwaarste klappen krijgen.

8


die stelde zich op als hoeder van de vrije markt, maar als het niet ging zoals hij of zijn vriendjes wilden, ging hij er aan zitten morrelen. Hij heeft de rente veel te laag gehouden, waardoor de hele bubbel kon onstaan.”

den we een groot probleem gehad en waren er partijen omgevallen als de overheid niets had gedaan. Maar dat wil niet zeggen dat we nu geen probleem hebben. Wat we nu doen is krankzinnig. In een normale situatie laten incompetente mensen de zaak in het honderd lopen en dan nemen de competente mensen het over van ze en bouwen het opnieuw op. Nu zeggen we tegen de incompetente mensen: hier is het geld van de competente mensen, zodat jij in business kunt blijven. Dus als je gewoon goed en degelijk je best doet, wordt je gedwongen om te concurreren tegen incompetente mensen die dat ook nog eens met jouw geld mogen doen!”

Centrale banken? “Afschaffen! Laat de markt het regelen. Het is heel simpel: als we geen centrale banken hadden, hadden we deze problemen ook niet gehad. Ja, we hadden een recessie gehad, maar dat is normaal, die heb je van tijd tot tijd. Het idee van de vrije markt is een briljant concept. Maar wat deed meneer Greenspan,

“Weet je Long term Capital Management nog? Dat hedgefund dat kapot ging eind jaren negentig? Als ze dat fonds gewoon hadden laten omvallen, was deze hele crisis niet gebeurd.”

2009? “Nou, 2009 is het nog niet, maar ik zal zeggen wat ik pas heb gedaan. Ik ben in China en Taiwan aan het kopen. In die landen vind ik sectoren als Toerisme, Infrastructuur en Energie-opwekking interessant. En ik heb airlines gekocht. De luchtvaart was de laatste acht jaar zo’n beetje de slechtste business in de wereld. Maar de situatie verbetert daar.”

Olieprijs? “Ik ben positief op grondstoffen en olie is de grootste, dus ja, ik ben bullish op olie. Het International Energy Agency (iea) heeft pas gezegd dat er grote aanbodproblemen zitten aan te komen. Ik denk dat we over een jaar of tien ongelooflijk hoge olieprijzen gaan meemaken. Kijk op magazine.iex.nl/rogers voor het hele interview.

s pa a r rentes. . .

...volg e n s ie x

Sparen zonder vragen

Anadolubank 5,25% DSB Bank 4,7%

Credit Europe Bank 5,25% Amsterdam Trade Bank 5,0%

Wognum

Yapi Kredi Bank 4,5%

GarantiBank 5,0%

Alex Beleggersbank 4,0%

Leeuwarden

W

Friesland Bank 3,5%

ilt u sparen zonder die lastige voorwaardes (boetes, minimuminleg et cetera) en toch een rente die dichtbij Icesave-zaliger komt? Het kan. Hier, in eigen land. Dat scheelt u, mocht de bank in kwestie omvallen, in elk geval een retourtje Reykjavik. De hoogste rente krijgt u – zonder lastige vragen – bij de wereldberoemde Anadolubank. Ook andere exoten als Akbank en Yapi Kredi (beiden uit Turkije) doen driftig mee in het hengelen naar de inhoud van uw spaarvarkentjes. Voor de hoogste rentevergoeding kunt u terecht bij de Haagse NIBC, maar misschien schrikt u daarbij toch iets terug. Hadden die niet banden met Kaupthing, die andere IJslandse bank? Nou, de Ijslanders zagen op het laatste moment af van een overname omdat de financiering te lastig werd. Met de kennis van nu weten we waarom. Maar voor 5% of iets minder kunt u uw geld ook stellen bij meer vertrouwd klinkende namen als MoneYou of SNS Reaal. De heuse grootbanken bieden op dit moment niet veel meer dan 4,5%. Dat is nog net genoeg om de inflatie voor te blijven. Oude bekende Amsterdam Trade Bank doet met 5% ook goed mee. Met de lessen van Icesave nog vers in gedachten weten we dat een goede nachtrust meer waard is dan een kwart procent rente extra. Op basis daarvan kunt u deze kaart rustig uw keus maken. U kunt ook een dartpijltje werpen. Omdat de strijd om de spaarder in volle gang is, is het verstandig nog even de laatste spaarstanden te checken voordat u uw krabbel zet.

ABN Amro 4,5%

Den Haag

ING Bank 4,5%

ASN Bank 4,75% Aegon 4,5%

NIBC Bank 5,25%

Amsterdam

Rotterdam Akbank 5,2%

Robeco 4,0%

DHB Bank 5,2%

Utrecht SNS Reaal 4,75%

Amersfoort MoneyYou 5,1% Zeist Triodos Bank 3,0%

Fortis 4,5%

Arnhem

Den Bosch F. van Landschot Bankiers

Ohra 5,0%

3,5%

Eindhoven Bizner 3,4%

Rentes op 28 oktober 2008, zonder deposito’s

De hoogste rente mét voorwaarden, vindt trouwens u in Wognum, bij de Dirk Scheringa Bank (5,3%).

Loyalis 4,6% Heerlen

10


November/december 2008 • IEX MAGAZINE

11

B el eg gi ngsfondse n

Twee fondsen om nu te kopen

Voor beleggers die de boot niet willen missen, maar ook niet teveel risico willen lopen zoekt IEX magazine naar een oplossing op maat. Met ING Hoog Dividend Aandelen Fonds en Aegon Strategic Allocation 80/20 steekt u voorzichtig een paar teentjes in het water… door Peter van Kleef

12

IEX MAGAZINE • NOVEMBER/december 2008

D

e kans is groot dat uw beleggingsfondsenportefeuille dit jaar gehalveerd is. Zeker als u in de bullmarkt 2003-2007 zoals zoveel beleggers steeds meer aandelenfondsen hebt geselecteerd en steeds minder in mix- of obligatiefondsen. Het is het kenmerk van bullmarkten: beleggers stapelen steeds meer risico op risico. Logisch, want in stijgende markten wordt risico beloond en dat extra rendement wil je als belegger niet missen. Hoe meer de bullmarkt op zijn laatste benen begint te zwalken, hoe meer risico beleggers in het winkelwagentje laden. Het einde van het verhaal laat zich raden. De vraag is, hoe nu verder? Aandelen zijn optisch goedkoop en voor aandelenfondsen geldt dat net zozeer. Het is verleidelijk Fortis Obam nu te kopen, omdat het fonds 60% gedaald is in waarde. Maar dat is niet de manier waarop u naar een fonds moet kijken. De vraag is of u er nu in wilt stappen als u kijkt naar de verwachtingen voor beurs en economie voor de komende maanden en jaren. En die vooruitzichten zijn op zijn minst troebel. De typische, sexy producten van de bullmarkt moet je als belegger dus links laten liggen. Maar wat dan? iex zocht twee fondsen waarmee u weer meedoet met de markt zonder daarbij een overdaad aan risico te lopen.

Hoog dividend Eén van de relatief veilige trends die u kunt bespelen in de huidige markt is hoog dividend. De lage rente zorgt in

ING Hoog Dividend Fonds, top-5

1,55% 1,55% 1,54% 1,49% 1,49%

Vivendi (Media) Eni (Olie) Total (Olie) BP (Olie) Pfizer (Farmacie)

De typische, sexy producten van de bullmarkt moet je als belegger dus links laten liggen. Maar wat dan?

principe voor een klimaat waarin deze fondsen beter tot hun recht komen dan normale aandelenfondsen. Het dividend zorgt bovendien voor een stabiele inkomstenstroom. Bedrijven die ervoor kiezen dividend uit te keren, kunnen dat geld niet uitgeven aan riskante overnames of andere onvoorzichtige capriolen. Saai? Ja. Maar in de huidige markt wordt risico niet beloond en is saai een verantwoorde optie. Voor goede fondsen die zich richten op hoog dividend aandelen hoeft u niet ver te zoeken. ing biedt het ing Hoog Dividend Aandelen Fonds aan (-27,7% per 31 oktober), één van de meest succesvolle fondsen in deze niche. Een alternatief wordt gevormd door het Global of European High Dividend Fund van kempen. Dat fonds wordt gerund door hetzelfde team onder leiding van Jorik van den Bos dat jarenlang het ing Hoog Dividend Fonds runde. Het Kempen Global High Dividend Fund ligt dit jaar iets achter (-29,3%). Het aardige van beide fondsen is dat ze een brede portefeuille hebben, zonder bets op specifieke aandelen (maximale weging rond de 1,5%). Voor beleggers die wel exposure willen naar de aandelenmarkt, maar daarbij niet te veel risico willen lopen zijn deze fondsen een goede optie. Absoluut rendement valt niet te garan-

deren, maar er is een goede kans dat de fondsen het de komende jaren een paar procent beter doen dan de aandelenmarkt zelf.

Gemengde gevoelens Twijfelt u tussen aandelen- en obligatiefondsen? Dan is een dynamisch beheerd mixfonds een optie. U kunt dan kijken naar grote buitenlandse namen als axa Optimal Income of Carmignac Patrimoine. Maar een veel minder bekend fonds uit eigen land komt dit jaar bovendrijven. Het Aegon Strategic Allocation 80/20 fonds. Dat fonds is een paraplufonds van diverse huisfondsen van de verzekeraar en doet het met een handvol procenten rendement dit jaar meer dan goed. De portefeuille bestaat uit ongeveer tien beleggingsfondsen uit eigen huis, waarbij in de huidige markt gekozen is voor een lage aandelenweging. De helft van de portefeuille is weggelegd voor Aegon European Credit Fund en Aegon Hypotheken Fonds. Ook het Euro AAA Bond Fund telt met 15% flink mee. Aandelen en grondstoffen wegen op dit moment slechts voor een paar procent mee. Beleggers in dit fonds liften dus mee op de macrovisie van Aegon en dat pakt voorlopig goed uit. Het fonds past de strategische wegingen, indien gewenst, jaarlijks aan. Voor een fund of funds is de Total expense ratio met 0,24% laag. Voor onzekere beleggers in onzekere tijden biedt het Strategic Allocation 80/20 een prima vluchthaven.

Aegon Strategic Allocation 80/20, top-5

25,38% 23,08% 15,05% 7,69% 7,17%

Aegon European Credit Fund Aegon Hypotheken Fonds Aegon Euro AAA Bond Fund Aegon ABS Fund Aegon World Equity Fund

NOVEMBER/december 2008 • IEX MAGAZINE

13

a a nd elen

aan d e l e n

Wat... De kredietcrisis heeft zijn sporen achtergelaten in elke beleggingsportefeuille. De manier waarop daar het beste mee omgegaan kan worden, is voor alle beleggers verschillend. Er zijn drie dingen die alle beleggers nu vooral niet moeten doen. door Michiel Pekelharing

flinke klappen Wat als uw aandelenportefeuille zware klappen

heeft opgelopen, moet u nu alles verkopen?

T

om Elliott, beleggingsstrateeg bij JPMorgan Asset Management: “Het is te laat om te verkopen. Beleggers die nu nog van al hun aandelen afwillen, lopen een heel groot risico op of vlakbij de bodem te verkopen.” Particuliere beleggers hebben volgens hem de neiging om laag te verkopen en hoog te kopen, terwijl dat volgens een van de klassieke beleggingswijsheden juist precies andersom moet. “Het valt op zich

16

prima te begrijpen dat mensen in paniek zijn geraakt door de enorme koersdalingen van de afgelopen maanden, maar zoals met zoveel dingen is angst ook op de beurs een slechte raadgever.” Strategen zoals Elliott durven nog niet te zeggen dat de bodem nu al bereikt is. Veel hedgefunds zijn hard bezig om hun posities af te bouwen en beleggingsfondsen kampen met klanten die hun inleg terugvragen, waardoor ze gedwongen


zijn aandelen te verkopen. Deze verkoopdruk valt niet op korte termijn weg, aangezien verschillende partijen zoals go Capital, Spirit Aim en mei closed-end zijn geworden. Dat betekent dat deelnemers hun geïnvesteerde geld niet meer op elk ogenblik kunnen opvragen, wat er in veel gevallen op neerkomt dat gedwongen aandelenverkopen vooruit geschoven worden. De volatiliteit wordt nog verder aangewakkerd door een enorm

verdeelde nieuwsstroom. Op de ene dag bepalen tegenvallende kwartaalcijfers de krantenkoppen en de volgende dag staat het financiële nieuws in het teken van een nieuw reddingsplan. Juist in deze periodes moeten beleggers zich volgens Ronald Doeswijk, beleggingsstrateeg bij Iris, niet gek laten maken door de overdaad aan informatie. “De enige zekerheid die aandelenbeleggers hebben, is dat ze op de lange termijn worden beloond voor alle onzekerheden op korte termijn”. Wie na de enorme correctie van het afgelopen jaar nu besluit zijn aandelen te verkopen, heeft dus alleen maar risico gelopen zonder dat daar rendement tegenover staat. Wie nu de zijlijn opzoekt om af te wachten totdat de markt tot rust komt, kan zomaar een flink rendement mislopen. Zelfs als een belegger zich slechts enkele dagen niet op de beurs waagt. “Als je elk jaar de beste beursdag wegstreept voor de Dow Jones, zou deze index nauwelijks hoger staan dan in maart 1896”, vertelt Doeswijk: “als aandelen op basis van het risicoprofiel en de beleggingshorizon in de portefeuille passen, mag de huidige volatiliteit geen aanleiding zijn om langs de zijlijn te blijven – of deze op te zoeken.” Kortom, in het huidige beursklimaat lopen beleggers waarschijnlijk meer risico door op het huidige koersniveau (tijdelijk) te verkopen dan wanneer ze hun aandelen aanhouden.

Wat als uw aandelenportefeuille veel in waarde is gedaald, moet u zwaar inzetten op herstel?

N

iet alles of niets spelen. De beurskoersen zijn zo snel en zo ver teruggevallen, dat het heel verleidelijk is om alvast te anticiperen op een herstel. Wie op precies het goede moment met een grote hefboom instapt, kan in theorie de schade van het afgelopen jaar in één klap wegwerken. “Op basis van waardering verdienen aandelen nu een prominente plaats in de beleggingsportefeuille”, lijkt Elliott een argument aan te voeren om tóch zwaar in te zetten op een koersherstel. “Maar het grote probleem is dat waardering in de huidige markt geen rol meer speelt. Wij adviseren beleggers om aandelen iets zwaarder te laten meewegen in de portefeuille dan gebruikelijk, maar ook niet meer dan dat. Daarvoor zijn de risico’s nog veel te groot.” Daarmee verwijst Elliott vooral naar de enorme volatiliteit op de wereldwijde beurzen. “Het is aanlokkelijk om bij een opleving van 10%

of 15% te denken dat het ergste achter de rug is. Er zit echter nog behoorlijk wat slecht nieuws in de pijplijn die elke opluchtingsrally in de kiem kan smoren. Consumenten en ondernemingen houden de vinger op de knip, waardoor kwartaalwinsten van bedrijven voorlopig blijven tegenvallen.” De beurs is geen casino, alhoewel het door de enorme volatiliteit soms wel zo lijkt. Het rendement van aandelen ligt op de lange termijn ongeveer 4% boven dat van staatsobligaties, zodat beleggers beloond worden voor het risico dat ze lopen. In een casino is het rendement van alle bezoekers op de lange termijn juist negatief. En hoewel sommige beleggers er dankzij een riskante hefboomstrategie in slagen om (een deel van) hun verlies weg te werken, is het gevaar levensgroot dat er helemaal geen vermogen meer overblijft om van het verwachte herstel te profiteren.

als... november/december 2008 • IEX MAGAZINE

17

a a nd elen

Wat...

Help! Mijn pensioen verdampt

De kredietcrisis kan enorme gevolgen hebben voor uw oudedagsvoorziening. Hoe groot de schade is, hangt af van de wijze waarop het pensioen is opgebouwd.

Wat als uw pensioen loopt bij een verzekeringsmaatschappij?

Wat als uw aandelenportefeuille zwaar is afgestraft, moet u rustig afwachten?

H

et is begrijpelijk als u even weinig zin heeft om uw aandelenportefeuille goed te bekijken. Wat is er nou makkelijker dan een of twee jaar te wachten tot de aex weer een flink stuk hoger staat en dan te kijken hoe de koers van uw aandelen zich heeft hersteld? Het laat zich echter nu al uittekenen dat het beursfonds de schade veel sneller gaat inlopen dan het andere. Bovendien is er een goede kans dat uw portefeuille inmiddels niet meer goed aansluit bij uw beleggingsprofiel. Als u uw geld binnen enkele jaren nodig heeft voor bijvoorbeeld pensioen, een dure aankoop of als opleidingskosten, is het verstandig om vooral in te zetten op stabiele, voorspelbare bedrijven die een hoog dividend uitkeren. Voorbeelden daarvan zijn Royal Dutch Shell, kpn en Nutreco. Het bedrijfsmodel van deze ondernemingen zorgt ervoor dat de inkomstenstroom in goede én slechte tijden redelijk stabiel blijft. Er is dus geen risico dat er opeens helemaal niets meer wordt uitgekeerd zoals bij ing en Fortis. Alleen het huidige dividendrendement van circa 6% zorgt bij dit trio al voor een rendement van ongeveer 35% bij herbelegging en samen met een mogelijke koersstijging kan de schade van het afgelopen jaar in zo’n periode voor een groot deel worden ingelopen. Beleggers met een wat langere horizon kunnen meer de nadruk leggen op cyclische aandelen. Het is niet de eerste keer dat de economie een moeilijke periode tegemoet gaat en het koersverloop na de vorige recessie vormt een aanwijzing van hoe krachtig de winst – en de koers – van sommige bedrijven zich kan herstellen. Randstad werd bijvoorbeeld in 2002 verhandeld voor 5 euro. In de zomer van 2007 was het aandeel gestegen naar ruim 65 euro en eind oktober noteerde de uitzender 11 euro. Andere bedrijven met een cyclisch karakter zijn usg People en Arcelor Mittal.

18


Als u pensioen opbouwt bij (of ontvangt van) een verzekeringsmaatschappij is het effect beperkt. Werkgevers en maatschappijen sluiten overeenkomsten af waarbij het rendement meestal gebasseerd is op staatsobligaties. Als daar ook een aandelenrendement in zit, bestaat het gevaar dat de indexatie (inflatiecorrectie) dit jaar uitblijft of heel beperkt is. In de praktijk komt dit erop neer dat de uitkering voor gepensioneerden niet stijgt, terwijl mensen die hun pensioen aan het opbouwen zijn geen aanspraak kunnen maken op een inflatiecorrectie voor volgend jaar.

Wat als u uw pensioen opbouwt bij een pensioenfonds?

De dekkingsgraad van pensioenfondsen is de laatste maanden hard gedaald. Hierdoor kan vaak niet tot indexatie worden overgegaan. Dit betekent een verlies aan koopkracht, waarbij kan worden aangetekend dat de inflatie volgend jaar waarschijnlijk beperkt is zodat dit effect meevalt. Een mogelijk gevolg van de lagere dekkingsgraad is dat de pensioenpremie’s volgend jaar stijgen om de schade in te lopen.

Wat als u uw pensioen in eigen beheer opbouwt?

De schade voor iedereen die in eigen beheer pensioen opbouwt kan meevallen (vooral staatsobligaties en sparen bij een betrouwbare bank) of enorm zijn (aandelen). In het laatstgenoemde geval hebben de drie aanbevelingen uit het hoofdartikel ook betrekking op u. Als de pensioendatum nog ver weg ligt, kan de schade op termijn worden ingelopen. Daarbij is het van belang om geleidelijk een deel van het vermogen in veilige beleggingscategorieën te parkeren zoals staatsobligaties. Wie niet de discipline heeft om dit zelf te doen, kan ervoor kiezen om in een levenscyclusfonds (ook wel Target Fund genoemd) te beleggen. Als de pensioendatum erg dichtbij ligt, is langer doorwerken de meest logische optie. Ook in dit geval is het overigens geen goed idee om meteen alle aandelen overboord te zetten, want dan wordt er niet geprofiteerd van een herstel. Op de pensioendatum wordt immers niet in één keer het volledige vermogen aangesproken.

Wat als mijn pensioenverzekeraar omvalt? De kredietcrisis heeft flinke schade aangericht op de beurs en zelfs in spaarland (Icesave), maar mensen hoeven zich geen zorgen te maken dat hun lijfrente in gevaar komt. De verzekeraars die dit soort producten aanbieden hebben onderling de afspraak dat ze bijspringen als een van de partijen in de problemen komt en bovendien staat de overheid garant voor lijfrentepolissen.

hy p otheken

h yp ot h e k e n

Wat... Zit u over een jaar of vijf nog veilig en lekker waar u zit, of moet u vrezen? Twee specialisten hebben wijze raad voor u als huiseigenaar: hypotheekadviseur en IEX-columnist Jos Koets en consumentenorganisatie Vereniging Eigen Huis (VEH). door Arend Jan Kamp

Huis raad Wat als de waarde van uw beleggingshypotheek dramatisch is gedaald?

J

os Koets: “Bij een beleggingshypotheek is het belangrijk hoe lang de beleggingshorizon nog is. Hoe lang moet de polis nog lopen? Wel is het verstandig om eens te kijken welke beleggingsfondsen door de geldgever worden aangeboden en te wat de rendementen van deze beleggingsfondsen hebben gedaan. Een switch naar een ander fonds die meer zekerheid biedt is een optie. Of er kan ook gekozen worden voor meer spreiding. Let wel op dat hier-

door het eindrendement waarschijnlijk niet behaald wordt en daarom kan er een aanpassing komen van de maandpremie. veh: “Het standaardadvies is blijf stil zitten als u geschoren wordt. Nog stoerder is het advies om juist nu bij te kopen. Maar laten we wel wezen: de meeste mensen hebben een beleggingshypotheek gesloten, omdat die in maandlasten voordelig was (en is) en omdat spaarhypotheken relatief duur waren door de

20 IEX MAGAZINE • november/december 2008

lage rente. De vraag of beleggingen wel bij u passen was meestal ondergeschikt. De meerderheid van deze mensen heeft nooit een beleggingsprofiel ingevuld: een persoonlijke test in de vorm van vragen met een puntenscore waarmee bepaald wordt of, en zo ja wat voor type belegger u bent. Wie zich inmiddels wat slap in de knieën begint te voelen, doet er in ieder geval goed aan eens zo’n formulier te downloaden bij zijn bank of verzekeraar, of op te vragen bij zijn adviseur.

Wat als u uw maandlasten van uw tophypotheek niet meer kunt betalen?

J Dan kan u verdere stappen ondernemen. Vaak kunt u eenvoudig binnen uw hypotheek switchen naar een geldmarkt- of rentefonds. Dat levert minder op, maar u slaapt in ieder geval rustiger. Hebt u een hybride hypotheek (spaarbelegging), dan kunt u zelfs overstappen naar sparen tegen hetzelfde rentepercentage als de hypotheek. Wel zult u dan het voordeel van de stijgingen in de toekomst missen, omdat u dan niet, of te laat, weer instapt. U bouwt minder op, dus u zult uw aflossingsplan wel nog eens onder de loep moeten gaan nemen. De meeste mensen hebben een beleggingshypotheek waarbij ze elke maand een bedrag inleggen. Voor hen is het goed te weten dat ze in deze tijden van lage beurskoersen automatisch goedkoop aandelen inkopen. Bij een herstel in de toekomst werkt dat als een vliegwiel. Maandelijks inleggen zorgt dus voor een dempend effect, zeker op de (middel-) lange termijn. Als u een hypotheek hebt waarbij u eenmalig een bedrag hebt ingelegd, is het dus slim om nu ook automatisch maandelijks te gaan inleggen.”

os Koets: “Bij een tophypotheek is de hypotheekschuld hoger dan de waarde van de woning. Dit betekent dat bij verkoop er een restantschuld ontstaat. Verkoop is daarom geen optie. Bij een hypotheek met Nationale Hypotheek Garantie (nhg) is er een vangnet als iemand in betalingsproblemen komt. Het is dan verstandig om de geldgever op tijd in te lichten en volledige medewerking te verlenen. Het is dan mogelijk dat bij een eventuele gedwongen verkoop de stichting de restantschuld overneemt. Bij een hypotheek zonder nhg doet de geldgever er alles aan om gedwongen verkoop te voorkomen. Er zal gekeken worden om de maandlasten te verlagen, door bijvoorbeeld polissen te beëindigen. Dit kan per geldgever behoorlijk verschillen, waardoor een eenduidig antwoord niet mogelijk is.”

waardedaling groot. Verkopen lijkt dan geen optie: u blijft immers zitten met een restschuld en als u de maandelijkse terugbetaling daarvan optelt bij een eventuele huur, kan uw nieuwe maandlast zelfs hoger zijn dan uw huidige netto hypotheeklast. Zet om te beginnen de uitgaven op een rij. Waarop kunt u besparen? Creëer als het even kan ruimte om te sparen. Met wat spaargeld achter de hand bent u nu eenmaal minder kwetsbaar als het financieel even tegenzit. Kijk naar uw hypotheek. Misschien kan die worden aangepast door tijdelijk de maandelijkse inleg op het spaar- of beleggingspolis te verlagen, of kan een deel van de beleggingsrekening worden overgeheveld naar een vrije rekening die u kunt aanspreken in tijden van nood.”

veh: “Het afsluiten van een tophypotheek is altijd riskant als u bent uitgegaan van het maximum dat u op uw inkomen(s) kunt lenen, omdat de lening in de regel hoger is dan de waarde van de woning. Bij een recessie is de kans op


21

hy p otheken

s pa r e n

Wat... Wat als u als starter een huis wilt kopen

Wat als uw spaargeld en uw hypotheek zijn

Wat als u uw bouwdepot bij Icesave heeft gestald

J

J

J

maar verwacht dat de huizenprijzen gaan dalen?

os Koets: “Als eerste is het verstandig eens goed in kaart te brengen, wat de maandlasten worden als u een huis gaat kopen. Vergelijk deze met huurlasten. Wilt u toch kopen, zet dan de maandlasten van de hypotheek een half jaartje opzij. Houd bovendien een tiental woningen in de gaten, hoe de prijzen zich daarvan ontwikkelen. Een juist moment van instappen is er niet, maar u weet in ieder geval dat uw maandlasten door het proefdraaien gemakkelijk kan opbrengen. Tot slot is het verstandig om een woning te kopen waarin u zeker tien jaar wilt blijven wonen.”

ondergebracht bij dezelfde bank en u bent niet zeker van de stabiliteit van die bank? os Koets: “Ik kan hier kort over zijn. Als een bank failliet gaat, zal het spaargeld worden verrekend met de uitstaande hypotheek. Het is daarom verstandig het spaargeld bij een ander onder te brengen.” veh: “Bij een eventueel faillissement wordt er gesaldeerd. De hypotheekschuld wordt dan verlaagd met het spaarsaldo. Daardoor lijdt u als klant in principe geen verlies. De hypotheek blijft op zich overeind. Een hypotheekportefeuille is een aantrekkelijke en verhandelbare bezitting, omdat die maandelijks vaste rente-inkomsten oplevert. Daarom zal die door een andere partij worden overgenomen, waarbij de bestaande voorwaarden gerespecteerd blijven. Vervelend in deze situatie is wel: uw spaargeld zit vast. Het kan daarom slim zijn uw spaargeld naar een andere bank te verplaatsen, dan hebt u de bescherming van het depositogarantiestelsel.” Op pagina 24 en 25 van dit nummer vindt u nog een aantal scenario’s op dit gebied.


en u uw geld voorlopig (of zelfs definitief) niet meer terugziet?

os Koets: “Zolang er geen geld is, kan er niet verbouwd worden. Het is wel te hopen dat het geld bij Icesave niet uit een hypotheek is gekomen. Indien dit wel zo is, is de betaalde hypotheekrente niet fiscaal aftrekbaar.” veh: “De grote banken hebben ons laten weten in deze gevallen met de klant mee te denken. Dat betekent dat deze mensen geholpen worden met een overbruggingslening ter hoogte van het garantiebedrag (maximaal 100.000 euro per rekeninghouder) waarbij ook rekening wordt gehouden met de extra rentelasten die dit voor de klant met zich meebrengt.”

Hoe veilig is uw spaargeld? Bent u uw schuld kwijt als uw bank omvalt? Wat gebeurt er als u zowel schuld als spaargeld bij één bank hebt staan die failliet gaat? En wat moet u niet (en juist wél) doen als u schulden hebt? IEX magazine zocht het uit. door Peter van Kleef

Spaarders en vrekken Wat als u meer dan 100.000 euro spaargeld heeft?

D

e depositogarantieregeling is per 7 oktober 2008 aangepast. Werd eerst 20.000 euro spaargeld gegarandeerd per persoon, per bank. Nu is dat opgeschroefd naar 100.000 euro. Dat is twee keer zo hoog als de nieuwe Europese richtlijnen die een garantie voor de eerste 50.000 euro voorschrijven. Wie meer dan 100.000 euro spaargeld heeft, doet er goed aan die over banken te spreiden. Voor en/of rekeningen geldt dat er een ton per rekeninghouder gegarandeerd wordt (dus 200.000 op een en/of spaarrekening). Bij het Register Kredietinstellingen en Financiële Instellingen van De Nederlandsche Bank kunt u navragen of uw spaarbank onder de garantieregeling valt. Bij vertrouwde, Hollandse namen is dat zeker het geval,

maar voor die exotische bank die net een kwart procentje meer rente biedt, is navraag noodzakelijk. Voor een overzicht van de hoogste spaarrentes in Nederland, kijkt u naar De Wereld Volgens iex op pagina 10 van dit magazine.


23

s pa r e n

s pa r e n

Wat... Wat als u alleen maar Wat als u uw spaargeld bij schulden heeft bij een bank een bank wilt onderbrengen, die nooit zal omvallen?

is dat nog wel veilig?

S

C

tel u heeft alleen maar schulden, bij een bank die vermoedelijk nooit zal omvallen. Moet u uw schuld dan zien te verhuizen naar een bank die mogelijk wel snel omvalt? Helaas, zo gemakkelijk komt u niet van uw schuld af. Als uw bank failliet gaat, zal de curator uw schuld onderbrengen bij een andere bank. U doet er dan beter aan uw schuld zo snel mogelijk terug te brengen, want de rente maakt de schuld alleen maar groter. Voor praktische tips: zie het kader: Spaartips en wat u vooral niet moet doen.

ash is king. En het is waar, in sommige beurstijden is cash echt king. Soms is het als belegger verstandig uw geld een tijdje weg te halen van de beurs en op een spaarrekening te parkeren. Even weg van de hectiek, rustig kunnen slapen en toch een paar procent bij kunnen schrijven. Want met een goede spaarrente zorgt u er in elk geval voor dat uw geld niet minder waard wordt. Sparen is een verantwoord wapen tegen inflatie. De Europese Centrale Bank heeft als doelstelling de inflatie in de eurozone niet verder op te laten lopen dan ‘een weinig meer dan 2%’. In de praktijk lag het inflatiecijfer de afgelopen decennia een stuk hoger, rond de 3%. En aangejaagd door torenhoge voedsel- en energieprijzen piekte de geldontwaarding deze zomer tot bijna 4% in ons land. Gelukkig gingen tegelijk ook de spaarrentes omhoog. Nieuwe spelers als het IJslandse Icesave gaven meer dan 5% rente op internetspaarrekeningen en andere, oudere spelers moesten wel mee. Was dit een free lunch? Met de kennis van achteraf weten we beter. De banken lokten spaarders met hoge rente omdat ze het geld hard nodig hadden om hun eigen balans en solvabiliteit op te krikken. Icesave lukte dat niet, ondanks meer dan


160.000 Nederlandse spaarders die de overstap maakten. We weten hoe het verhaal afliep. Icesave ging over de kop en minister van financiën Wouter Bos doet er alles aan de IJslandse overheid over te halen de eerste 20.000 euro te vergoeden. Bos garandeert euro’s 20.001 tot en met 100.000 en naar de rest kunnen spaarders – hoogstwaarschijnlijk – fluiten. Sparen is met andere woorden niet meer zo safe als het altijd leek. En vanwege de aanhoudende schokken die Europese banken blijven raken, is het goed eens goed naar uw eigen situatie te kijken.

Wat als uw spaartegoed én uw schuld bij dezelfde

bank staan en die bank gaat failliet?

D

e kans bestaat dat u bij uw bank zowel een spaartegoed hebt opgebouwd en een (hypothecaire) lening hebt lopen, bijvoorbeeld voor een huis. Wat gebeurt er dan als uw bank omvalt? Daar zijn verschillende scenario’s denkbaar, afhankelijk van de hoogte

van spaartegoed en schuld. Laten we er een paar onder de loep nemen. Stel u heeft bij de Kosjer Krediet Bank: een spaartegoed van 60.000 euro een hypotheekschuld van 120.00 euro De Kosjer Krediet Bank valt om een kinderachtige reden om. De schuld wordt verrekend met het spaartegoed en het saldo (nettoschuld van 60.000 euro) wordt door de curator van de failliete Kosjer Krediet Bank overgedragen aan een andere bank. U bent uw spaarcenten kwijt, maar uw hypotheekschuld is ook gehalveerd. Stel u staat er iets beter voor, omdat u net vorige week een fikse erfenis heeft gekregen van ruim 2 ton. U heeft: Een spaartegoed van 280.000 euro Een hypotheekschuld van 120.000 euro Ook nu velt de kredietcrisis de Kosjer Krediet Bank, die failliet gaat. De spaaren schuldsaldo’s worden verrekend en er blijft een netto tegoed van 160.000 euro voor u over. Wat zijn nu de scenario’s? In principe zijn er drie mogelijke afwikkelingen. Als de Kosjer Krediet Bank onder de garantieregeling van De Nederlandsche Bank valt, krijgt u 100.000 euro terug. De andere 60.000 euro moet hij via een advocaat op de failliete bank zien te verhalen. De vraag is of dit lukt, en in elk geval wordt dat een lange, hele vervelende worsteling. Als de spaarrekening echter ook op de naam van uw partner staat (een en/of rekening), dan mag u beiden de helft van spaarbedrag vorderen via de garantieregeling (ieder 80.000 euro). In dat geval ontspringt u de dans. In het slechtste geval bent u ooit bezweken voor de hoge rente van de Kosjer Krediet Bank en blijkt de bank niet onder de garantieregeling te vallen. Dan heeft u een serieus probleem. De volledige 160.000 euro moet dan teruggevorderd worden van de failliete bank.

Spaartips en wat u vooral niet moet doen Spaarlampen, licht uitzetten in kamers waar niemand is, waterbesparende douchekoppen en uw verwarming een uurtje eerder uitzetten. Sparen op water en energie is zo moeilijk niet. Maar voor sommige slimme bezuinigingen is net wat meer creativiteit of discipline nodig. De bespaartip-top 10: 1 Weg met de creditcard (90% wat u daarmee koopt is – geef het maar toe – niet noodzakelijk) 2 Zeg uw krantenabonnement op (het nieuws van gisteren hebt u toen al online gelezen) 3 Leg elke dag 1 euro opzij. Dat is 365 euro per jaar voor onverwachte uitgaven (kapotte koelkast of nieuw permanentje) 4 Verkoop uw auto en neem een Greenwheels-abonnement (en u heeft nooit meer een parkeerprobleem) 5 Word Marktplaats-freak (alles ‘zo goed als nieuw’ en in elk geval betaalbaar) 6 Koop kleding na het seizoen (handschoenen en sjaals in april, zomerjurkjes in september) 7 Twee keer plassen, één keer spoelen (in de categorie ‘niet fris, wel voordelig’) 8 De broodtrommel is back op kantoor (Echt, zes sneetjes brood met kaas is net zo voedzaam als lunch bij Pasta di Mamma) 9 Fietsen is best cool. (Als tip 4 te ver gaat, kunt altijd de auto af en toe laten staan. Pak de fiets en nee, u hoeft - als man - uw benen niet perse te scheren) 10 Kamperen is ook best cool. (Het is goedkoper dan een viersterrenhotel en op uw relatie kan het hetzelfde effect hebben als een teambuildingdag met uw collega’s in de Ardennen. Of niet, natuurlijk.) En wat mag u, al is de nood nog zo hoog, vooral niet doen…? • Geld lenen van goede vrienden. (U houdt toch graag vrienden over?) • Nu kopen, in 2012 betalen. (Klinkt leuk, maar klinkt 18% rente u ook als muziek in de oren?) • Speculatieve aankopen doen op de beurs en al helemaal niet in opties of hefboomproducten. (“Als dit goed uitpakt ben ik in één keer van mijn schuld af!” Ja, en als het niet goed uitpakt?


25

F i n a nci ële planning

Beste adviseur… wat nu?

Deelnemers

met de klok mee: Bram van Eijndthoven, manager financieel planningscentrum Van Lanschot Bankiers Kapé Breukelaar, directeur Capital Consult en voorzitter van de Vereniging van Onafhankelijke Financiële Planners. Arie Vemeulen, Hoofd Financiële Planning & Estate Planning ABN Amro Private Banking

Tja, en toen? Hoe groot is de schade van de beurscrash-pluskredietcrisis-plus-recessie? IEX zette drie experts in financiële planning aan tafel en vroeg om hulp in zware tijden. door Pieter Kort/fotografie Michiel van Nieuwkerk

IEX: Heren, kunt u een indruk geven hoe rampzalig het is wat er nu gebeurt? Hoe ingrijpend gaat dit zijn? Bram van Eijndthoven (BvE): Op dit moment valt de schade mee, zeker zolang mensen hun lasten nog kunnen betalen. Maar er is wel een sluimerend effect op de kapitaalopbouw voor de toekomst. Op korte termijn denk ik dat er niet veel gebeurt als er geen persoonlijke tegenslag op je pad komt, maar op de lange termijn ben ik heel benieuwd hoe dit gaat doorwerken. Arie Vermeulen (AV): In financiële planning heb je diverse knoppen om aan te draaien. Ik kom steeds uit op hetzelfde, namelijk dat als de gemiddelde Nederlander zijn baan behoudt het op korte termijn wel meevalt. Maar de onrust is heel goed voorstelbaar. BvE: Het belangrijkste is om mensen een zo goed mogelijk overzicht te geven van waar ze staan. De vraag of ze echt pijn hebben hangt ook af van hoe ze dat zelf zien. AV: Probleem is ook dat je niet weet hoe

het nu verder gaat. Loopt de economie nu echt zoveel terug dat heel veel mensen hun baan verliezen? Als je een buffer hebt kun je de klap even uitstellen als je je baan kwijtraakt, bijvoorbeeld. Maar een doorsnee Nederlander is toch vooral afhankelijk van het maandelijks inkomen. Over die Nederlander maak ik mij zorgen. IEX: Moeten die mensen nu heel snel buffers gaan aanleggen? BvE: De vraag is of dat zinvol is. Even een salaris dat wegvalt opvangen, dat heb je niet zomaar bij elkaar gespaard. Kapé Breukelaar (KB): Zolang je inkomen hebt kun je je maandelijkse uitgaven blijven doen. Aan de luxekant zullen de bestedingen minder worden. Uit de reisbranche hoor je nu al de verhalen dat


mensen veel minder wintersportreizen boeken. De vraag is of het uitstel is of afstel. Als het afstel is, tja, dan gaan we volgend jaar allemaal naar de camping op de Veluwe. BvE: Behalve het behoud van je baan, voor zover je daar invloed op hebt, is de rentevast periode, in de vorm van de maandlasten voor je hypotheek, ook een knop waar je op relatief korte termijn aan kan draaien. Maar daar houdt het dan ook wel mee op. In de kapitaalsopbouw naar de toekomst zie ik een veel groter probleem opdoemen. KB: Zeker, maar daarbij moet je onderscheid maken naar leeftijd. Iemand van 30 die nog aan het begin van zijn kapitaalsopbouw staat moet vooral lekker in aandelen gaan. Naarmate je ouder bent, hoe omzichtiger je moet opereren. Ik sprak laatst iemand, die zei: volgend jaar loopt mijn lijfrentepolis af en die zit vol in aandelen. En ik heb dat geld eigenlijk nodig als aanvulling op mijn inkomen. De vraag aan mij was of er in zo’n geval dan ook een vangnet van minister Bos is. Dan denk ik: je bent gewoon slecht gead-

viseerd! Je had alláng dat risico moeten afbouwen! BvE: En als je volgend jaar je boodschappen moet doen van die lijfrente is dit niet leuk hoor. Ik denk dat mensen vaak niet in de gaten hebben welke risico’s ze lopen in pensioenen en lijfrentepolissen. AV: Waar wij nu veel mee te maken krijgen, zijn mensen die hun pensioen in eigen beheer hebben. Daar zit helemaal geen polis achter. Bij die groep zal best pijn zitten.


31

“Als er een schuld blijft staan die je na dertig jaar niet meer mag aftrekken kan dat een kostbaar verhaal worden.” Bram van Eijndthoven

KB: Dat veel pensioenen in beleggingspolissen zitten is de tendens van de afgelopen tien, vijftien jaar geweest. Ook werkgevers die traditioneel goudgerande pensioenregelingen hadden, maken nu een knip. Modale werknemers zitten nog allemaal in een middelloonpensioen, maar als je meer verdient, wordt dat ook een belegggingspensioen. Dan wordt je dus ook zelf geacht om dat risico te dragen. BvE: De trend is dat mensen meer geacht worden om zelf te zorgen voor hun oude dag. AV: Ik vraag me alleen af of de gemiddelde Nederlander dat inzicht wel heeft en of die er wel mee bezig is. IEX: Is dat niet een vreselijk zorgwekkende ontwikkeling? Al vóór deze crisis waren heel veel mensen slecht of zelfs niet met hun pensioen bezig. Hoe dramatisch staan die er nu wel niet voor? BvE: Dat hangt heel erg van de termijn af. Dit kan ook een heel mooi instapmoment zijn hoor, als je nog voorin de cyclus van kapitaalsopbouw zit. Maar het hele idee van rendementen extrapoleren naar de toekomst is wel veranderd.

KB: Zo gaat dat altijd. Jarenlang hebben we geëxtrapoleerd naar de positieve kant. Nu doen we het naar het negatieve. De vraag is waar straks de knik zit, wanneer het vertrouwen weer gaat toenemen. Ik denk dat Nederland er niet eens zo slecht voorstaat vergeleken met andere landen. In Engeland, Spanje en de Verenigde Staten zie je dat er nu echt harde klappen vallen. Gaan die klappen aan ons voorbij of gaan we ze nog krijgen? Dat verklaart de onzekerheid van de consument. Onze kracht is dat wij een spaarzaam volkje zijn. De gemiddelde Nederlander heeft een redelijke buffer. We hebben 250 tot 300 miljard euro spaargeld en we hebben pensioenen die kapitaalgedekt zijn, dus zonder omslagstelsel. AV: Ik denk niet dat dat spaargeld zit bij de gezinnen met modale inkomens van 30.000 euro. De pijn zal bij een teruggang vooral gaan zitten bij die mensen, die zo’n buffer niet hebben. BvE: De structurele kapitaalsopbouw is redelijk goed geregeld in verhouding tot de rest van Europa. Maar als de indexatie van pensioenen nu uitblijft, creëer je wel een sluimerend effect dat mensen zich nu nog niet realiseren – ze realiseren zich überhaupt niet echt wat het pensioen voor hen betekent. AV: Dat indexatieprobleem is bij ons al langer bekend, maar voor de gemiddelde Nederlander zal het toch iets nieuws zijn, wat bovenop die kredietcrisis komt. Dat schendt het vertrouwen en dat betekent op den duur ook dat mensen voorzichtiger gaan worden met besteden. KB: Ja, maar ik denk dat meer dan de helft van de pensioenregelingen in Nederland sowieso al geen indexatie kent. In beleggingsverzekeringen zit per definitie geen indexatie. Maar je krijgt wel


die koersdreun voor je kiezen. Je ziet het ook bij alle beleggingsvormen die zijn afgesloten op basis van hypotheken. Ook mensen met garantiepolissen zetten nu vraagtekens bij de soliditeit van de verzekeraar die het uitvoert. In de twintig jaar hiervoor vroeg niemand zich dat af, maar nu zie ik echt mensen polissen voortijdig afkopen, omdat ze het niet meer vertrouwen. En dan krijgen de verzekeraars ook nog die hele woekerpoliszaak voor de kiezen. Dat gaat geld kosten, dus het is nog maar de vraag waar dat naartoe gaat. BvE: Vaak is maar een beperkt gedeelte van de hypotheken gepland om af te lossen. Als de huizenmarkt gaat schuiven en je nominale waarde van je hypotheek blijft staan, dan gaat dat problemen opleveren als het huis tegen die tijd niet is meegegroeid in waarde. Dat wordt erg onderschat, denk ik. Als er een schuld blijft staan die je na dertig jaar niet meer mag aftrekken kan dat een kostbaar verhaal worden. AV: Dat laatste klopt en dat realiseren mensen zich op dit moment nog nauwelijks. De visie dat huizenprijzen altijd omhoog gaan, en het idee dat het dan in de toekomst wel meevalt, is precies waardoor Amerika in deze ellende is terecht gekomen. KB: In Nederland zijn ook de afgelopen jaren veel aflossingsvrije hypotheken verkocht met het verhaal: goh, na verloop van tijd is uw huis zoveel meer waard, dat die hypotheek ten opzichte van de waarde van het huis niet zo hoog meer is. Door de inflatie halveert de last ongeveer in koopkracht. Macro-economisch zijn dat juiste redenaties, maar micro moet je wel even kijken hoe het in jouw specifieke plaatje past als het toch anders loopt. BvE: In Nederland is wel veel beter dan elders gekeken of mensen het wel kunnen betalen. Het aflossen van de schulden in de toekomst is een ander verhaal. We hebben situaties gezien waarin aflossing een non-issue was en waarbij het alleen maar ging om het netto-rentebedrag en dan het liefst kort gefinancierd. KB: De banken zijn nu strenger gewor-

“Als je tien jaar geleden hebt gekocht, dan kan er heel wat gebeuren met de huizenmarkt voor je overwaarde een onderwaarde is geworden.” Kapé Breukelaar

den en de rente is gestegen. Dat zijn twee negatieve factoren voor de huizenprijzen. Vervolgens stokt ook de vraag even. Het is de vraag of dat tijdelijk is of dat dat weer terugkomt. Frictievraag – mensen die moeten verhuizen om de een of andere reden - hou je altijd. Maar in de echte welvaartsvraag – mensen die van een huis van 3 ton naar een huis van 5 ton willen – zul je een uitsteleffect gaan krijgen. De vraag is: duurt dat maanden, of gaan mensen het langer uitstellen? BvE: Ik denk dat mensen in ieder geval hun reële bestedingen flink aan het uitstellen zijn. Kijk naar de vraag naar nieuw auto’s, die loopt flink terug. IEX: De AEX is de laatste tien jaar per saldo niet gestegen. Integendeel zelfs. Betekent dat niet dat de projecties voor toekomstige beleggingsrendementen – vaak 6% tot zelfs 8% – eigenlijk veel te rooskleurig zijn? KB: Ik reken standaard met 4%, vanuit de gedachte dat dat de risicovrije rentevoet is – hoewel je dat risicovrij de laatste tijd ook met een korreltje zout moet nemen. De simpele gedachte is dat als het met 4% lukt, dan lukt het met 5%, 6% en 7% ook. Soms kom je erop uit dat

het met 4% niet lukt om het plaatje rond te krijgen en moet je gaan rekenen met 5, 6 of 7%. Dan moet je risico toevoegen om je doelstellingen te kunnen halen. Je moet daar redelijk conservatief in zijn. BvE: Wij rekenen met variabele rentes diverse profielen door; daarmee geven we de klant inzicht in wat hij zich kan permitteren. Niet zozeer een vast rendement van 5 à 6%, wat in het verleden gangbaar was, maar we laten vijfhonderd economische scenario’s los op die variabele rendement en gaan kijken wat het oplevert. En of het haalbaar is of niet. AV: Uitgangspunt is: wat past bij de klant? Dat is niet altijd even makkelijk om vast te stellen. Uiteindelijk komt er een verwacht rendement uit met alle uitslagen die daarbij horen, en dan kan die uitslag naar beneden ook aanwezig zijn. Die moet je de klant ook voorspiegelen. BvE: Maar daar moet zo’n klant wel open voor staan. Het is vaak zo dat als je een gemiddeld rendement van 6% voorrekent, dat meteen tot minimum wordt verheven. Als je het minder doet, heb je het dan slecht gedaan. AV: Door deze crisis is het maar de vraag of we alle dingen die we als waarheden hebben beschouwd kunnen handhaven. Neem de stelling: op lange termijn is beleggen altijd beter. KB: De vraag is hoe lang die termijn is. Ik heb thuis een boek waarin de beleggingsresultaten over honderd jaar zijn gemeten. Daarin staat gewoon: de total return op Nederlandse aandelen over honderd jaar is gemiddeld 7%. Dat is dus 4% koerswinst en 3% dividend, zoiets. De inflatie was 3% over die honderd jaar. Deze eeuw zijn we heel slecht begonnen. Maar als iedereen roept dat de wereld veranderd is, moet je op je qui vive zijn.

IEX: Waar zit nu op het moment de grootste pijn? BvE: Als de reële economie onderuit gaat. Als mensen werkloos worden, dat gaat elkaar versterken. KB: Als er een recessie komt. Een échte, neigend naar depressie, dan gaan er echt harde klappen vallen. Maar in Nederland zijn de uitgangspunten heel gezond. BvE: Als huizenprijzen dalen hoeft dat nog niet eens een probleem te zijn. Het wordt pas problematisch als je het niet meer kunt betalen, of gaat scheiden bijvoorbeeld. KB: Ik zou het persoonlijk niet zo heel erg vinden als die huizenmarkt met 20% ofzo inzakt. Want dan ontstaat weer een gelegenheid om een nieuwe stap te kunnen maken. Als aandelen met 50% zakken ga je ook denken aan bijkopen, niet aan verkopen. Het wordt pas relevant als je moet verhuizen. Misschien dat hierdoor de arbeidsmobiliteit wat afneemt. BvE: Het hangt er ook vanaf welke waarde er nu in een huis zit en hoe strak de mensen gefinancierd zijn. KB: Als je tien jaar geleden hebt gekocht, dan kan er heel wat gebeuren met de huizenmarkt voor je overwaarde een onderwaarde is geworden. BvE: Maar ben je vorig jaar ingestapt als starter en top gefinancierd? Die zijn er ook. KB: Het grote problem op de huizenmarkt zijn de hypotheken die in 2003 op zes jaar vast zijn gezet. Op het moment dat je langer dan vijf jaar vast nam, mocht je op de actuele rente toetsen. Al die hypotheken gaan het komend jaar vrijvallen. Die mensen gaan rustig van 4% naar 6% rente. En het gekke is dat 80% tot 90% van de mensen dat klakkeloos accepteert. AV: Alleen de onrust heeft al een versterkende werking op de negatieve spiraal waarin we zitten. Ik merkte al eerder op dat behoud van het maandelijkse inkomen cruciaal is. Daarvoor dient wel de economie te blijven draaien. IEX: Ik neem aan dat die van de banken geen


33

“Een doorsnee Nederlander is toch vooral afhankelijk van het maandelijks inkomen. Over die Nederlander maak ik mij zorgen.” Arie Vermeulen

clementie hoeven te verwachten, want die zo hebben hun eigen problemen. Merken jullie dat banken zich anders opstellen? KB: De securitisatiemarkt is helemaal stilgevallen. Al die hypotheken die ze eerst van de balans konden houden door ze door te stoten naar beleggers, moeten ze nu zelf op de balans houden. Waarom haalt dsb zo verschrikkelijk veel spaargeld uit de markt? Omdat de securitisatie is weggevallen. Waarom willen ze de nhg-norm (Nationale Hypotheek Garantie – red.) ophogen naar 350.000 euro? Omdat dat goudgerande hypotheken zijn. Die kunnen ze straks als eerste weer doorstoten in de securitisatie. BvE: Het afgelopen jaar is al veel kritischer gekeken naar de hypotheekverstrekking dan daarvoor. Nu komt daar ook de consument nog bij die veel kritischer aan het kijken is welke risico’s hij wil aangaan. Zaken als dubbele inkomens en de kans dat er kinderen komen en er iemand stopt met werken hebben nu veel meer de aandacht. KB: Vorige week kreeg ik een een mailtje over een hypotheek van 1 miljoen euro met een taxatie van 1,8 miljoen. De strekking was: prima zo, komt eraan. Gisteren

kreeg ik te horen dat er toch nog drie aanvullende stukken nodig waren. In een relatief korte periode zijn die teugels strak aangetrokken. AV: En wat betekent dat voor die gemiddelde Nederlander die géén huis van twee miljoen koopt? Ik denk dat het voor starters alleen maar problematischer wordt. KB: Simpel, de prijs gaat zich weer bewegen naar niveaus waarop een starter weer een huis kan kopen voor vier keer zijn inkomen. Dat betekent dat we weer huizen van 110.000 euro gaan zien in de markt. Als je nu op Funda 110.000 euro in Amsterdam intikt krijg je alleen maar een paar garages aan de Herengracht. BvE: Wat je wel ziet is dat mensen nog overwaarde hebben en dat geeft lucht. De bijleenregeling heeft een gunstig effect op het comfort dat mensen hebben. IEX: Zijn jullie door al deze ontwikkelingen accenten aan het verleggen in het adviseren van klanten? BvE: Nee. KB: Ik niet. AV: Wij ook niet. Ik denk niet dat financiële planning op zich anders is dan een jaar of tien geleden, maar de mindset van ons allemaal was wel heel anders toen. KB: Het ging om het maximaliseren van rendement, nu gaat het om het managen van risico’s. Dus moet je zeggen, okay, als we die risico’s afgedekt hebben, hoe gaan we dan nog extra rendement creëren? In die volgorde. Risico’s managen wordt het thema van de volgende jaren. Een methodiek die wij al een jaar of vijf geleden hebben geadopteerd is dat we kijken: wat moet je jaarlijks onttrekken aan je vermogen? Daar gaan we niet


eens over nadenken, dat gaat gewoon in goudgerande obligaties. Daar zing je 20, 25 jaar makkelijk mee uit. Een mooi citaat van een klant van mij die ooit een bedrijf verkocht: ‘ik kan het mij veroorloven om niet in aandelen te beleggen’. Daarmee raak je wel de kern: risico moet je niet lopen, maar nemen. Op het moment dat je het neemt is het een bewust proces. BvE: Ik merk aan klanten dat ze terug willen naar Kiss: Keep it Simple and Stupid. Dat ze minder hongerig zijn naar dat extra stukje rendement. IEX: Ik kan me voorstellen dat het jullie taak ook is om zorgen te signaleren in plaats van te reageren op zorgen die ze zelf al hebben. Zie de problemen in de pensioenopbouw, waar kennelijk weinig mensen zicht op hebben... KB: Je moet juist óntzorgen. Dat had je de afgelopen jaren al moeten doen door gewoon een vangnet te creëren. Je hoeft geen risico te nemen. Je moet het je kunnen veróórloven om risico te nemen. AV: Er zijn de afgelopen maanden natuurlijk wel zorgen bijgekomen. Die gelden in de volle breedte. Daar moet je wel actie op ondernemen. BvE: Er gebeuren continu dingen waardoor mensen in een totaal andere situatie terechtkomen. Dat is nu misschien in de breedte zo, maar het is een doorlopend proces. Ik denk dat veel van de huidige onrust niet terecht is. Niet alles raakt alle mensen. AV: Maar je moet mensen wel duidelijk maken in hoeverre hun zorg reëel is. BvE: Ja, maar dat is maatwerk, anders gaat het niet werken. In hoeverre is het relevant of niet voor een cliënt dat de aandelen zijn gedaald? KB: Je moet niet alleen de schade-expert zijn die vaststelt hoe groot de deuk is, maar je moet ook uiteindelijk kijken hoe je die schade kan herstellen. BvE: Maar dan moet je eerst weten of er wel schade is. AV: Dat geeft maar aan hoe belangrijk financiële planning is. BvE: En nachtrust voor de klant.

Wil de nieuwe George Soros opstaan?

Survivors IEX magazine zocht en vond beleggers die in de kredietcrisis fier overeind blijven. door Fleur van Dalsem en Peter van Kleef


november 2008 • IEX MAGAZINE

37

A

nderhalf tot drie trillion dollar (drie biljoen in goed Nederlands), dat is het bedrag dat de kredietcrisis de banken al heeft gekost. En de teller staat nog niet stil. En dat zijn alleen de banken. Schattingen van hoeveel geld beleggers zijn kwijtgeraakt, zijn haast onmogelijk. Dat het meer is dan bovengenoemd gedrag, ligt voor de hand. Zeker is dat de crisis veel beleggers berooid heeft achtergelaten. De smeuïge verhalen van beleggers die een fortuin en soms ook nog hun gezin kwijtspeelden

“Ik heb in mijn hele loopbaan nog nooit zulke kansen gezien als nu.”

John Paulson (1955) Onderneming: Paulson & Co Rendement: 600%+ Strategie: Inspelen op crash huizenmarkt Opvallend: Heeft Alan Greenspan – de man achter de lage rente en huizenbubbel – in de arm genomen als adviseur.

duiken steeds vaker in de media op. Toch zijn er ook genoeg onder hen die meer verdienden dan verloren. Wil de nieuwe George Soros of de nieuwe Warren Buffett opstaan? Wie zijn deze beleggers, welke rendementen kunnen zij bijschrijven? Maar vooral: hoe doen ze dat nou, beleggen tegen de stroom in?

Hedgefunds

A

ls iemand de titel van nieuwe George Soros verdient, dan is het John Paulson, oprichter van hedgefundhuis Paulson & Co. In 2007 verdiende Paulson meer dan 12 miljard dollar en zo’n 25% daarvan was voor hem. Hij haalde in de zomer van 2007 geld op met het argument dat hij in zijn hele loopbaan “nog nooit zoveel kansen had gezien als nu”. Hij kon 3 tot 4 miljard dollar op zijn rekening bijschrijven en dat is meer dan Soros of iedere andere manager ooit (in één keer) op de beurs verdienden. Maar iedereen die belegde bij Paulson is rijk geworden van de kredietcrisis. Zijn drie hedgefunds behaalden vorig jaar rendementen van tussen de 100% en bijna 600%. Ook in 2008 gaat het de fondsen van deze New Yorkse superbelegger voor de wind. Tot en met augustus boekte het Paulson Advantage Plus fonds een rendement van ruim 19%, tegenover diepe beursverliezen wereldwijd. Zijn succes heeft Paulson – overigens geen familie van de Amerikaanse minister van financiën Henry Paulson – te danken aan het voorzien van problemen op de huizenmarkt en alle ellende die daarna kwam. In 2006 zag hij de kredietcrisis aankomen vroeg hij zijn traders posities in te nemen op een daling van de huizenen hypotheekmarkt. Eigenlijk was hij daarmee iets te vroeg. De eerste maanden verloor hij, maar daarna – en dat is geschiedenis – pakte zijn strategie meer dan goed uit. Paulson, nog steeds een relatief onbe-


kende belegger, leerde, voordat hij in 1994 zijn eigen bedrijf startte, het vak onder andere – ironisch genoeg – bij Bear Stearns, de zakenbank die tot één van de meest prominente scalpen van de crisis mag worden gerekend. Inmiddels is Paulson & Co met een beheerd vermogen van meer dan 35 miljard euro een van de tien grootste hedgefunds ter wereld. Het privé-vermogen van Paulson wordt door Forbes geschat op 4,5 miljard euro. Paulson heeft een bs (Bachelor of Science) in Finance van de Universiteit van New York en een mba (Master of Business Administration) van Harvard. Op deze prestigieuze universiteit eindigde Paulson in zijn jaar bij de top 5% beste studenten. Het succes heeft Paulson schuw gemaakt. Hij geeft liever geen interviews en schijnt software te hebben geïnstalleerd dat ervoor zorgt dat zijn klanten de mails over zijn fondsen niet kunnen doorsturen. Paulson is doodsbang voor copy cats. Zijn fondsen groeien door, maar zijn strategie naar de toekomst wijzigt amper. Hij is nog steeds negatief over de huizenmarkt en denkt dat het jaren kan duren voordat die weer genormaliseerd is. Hij is negatief over de creditcard- en autoleningen, maar kijkt ook – net als veel andere hedgefundmanagers – wanneer er geld te verdienen valt met zogeheten distressed debt, schuldpapier van bedrijven in de problemen. Beleggen in problemen, daar is Paulson duidelijk het best in.

Obligatiefondsen

B

ill Gross werd deze zomer door Dagblad De Pers uitgeroepen tot de nieuwe George Soros. De man die met een geschat vermogen van 1,3 miljard dollar de nummer 380 was in de Amerikaanse Forbes-variant van de Quote 500, werd in datzelfde artikel als “de volstrekt onbekende Bill Gross”. En dat terwijl Gross al 37 jaar betrokken is bij Pimco, de grootste obligatiebelegger ter wereld.

Bill Gross (1944) Onderneming: Pimco Rendement: +13% Strategie: Gross belegt op basis van kansberekening. De titel van zijn boek ‘Everything You’ve Heard About Investing is Wrong’ zegt veel over zijn contraire aanpak. Opvallend: Was voor zijn carrière in de financiële markten professioneel black jack-speler. Gross zegt zijn kansberekeningen en risicospreiding te baseren op zijn kennis die hij in het casino heeft opgedaan.

de schijnwerpers dan aandelenbeleggers. Op 5 september van dit jaar drukte Gross op de paniekknop. Hij voorzag een financiële tsunami en voorspelde in tegenstelling tot de meeste beleggers dat de kredietcrisis “veel, heel veel erger” zou worden. U weet het, september en oktober werden vervolgens een nachtmerrie voor buy-and-hold-beleggers. Terug naar de eretitel die De Pers bij Gross opspelde. Hij werd uitgeroepen tot ‘de nieuwe Soros’ omdat hij zich midden in de crisis helemaal volgeladen had met obligaties van Fannie Mae en Freddie Mac. De aandelenkoersen van de twee hypotheekbanken decimeerden, de obligaties knalden omhoog. Liefst 60% van het vlaggenschip van Pimco (belegd vermogen meer dan 130 miljard dollar) was belegd in waardepapier van de twee zwalkende zwaargewichten. Is dat wat Gross aan de black jack-tafel leerde? Het fonds liet op één handelsdag dankzij de megatrades een outperformance van 1,3% zien – en dat is heel veel voor een obligatiefonds. De beleggers van Robeco hadden de actie van Gross mogelijk afgekeken en probeerden het een dikke week later via verschillende fondsen met obligaties van Lehman Brothers. Waar de Federal Reserve en de Amerikaanse staat Fannie en Freddie redden, Lieten ze Lehman Brothers als een baksteen vallen.

Goeroes

“Risicospreiding en kansberekening heb ik aan de black jacktafel geleerd.” De obligatiegoeroe studeerde af aan de Duke University en heeft een mba aan de universiteit van Californië. Maar dat hij bij Nederlanders onbekend is, is vooral te wijten aan zijn speelveld. Obligatiebeleggers staan nu eenmaal minder in

J

eremy Grantham, de grijze eminentie van het Amerikaanse Grantham Mayo Van Otterlo (gmo), mag met recht een survivor genoemd worden. Hij was bovendien al vanaf 2005 een roepende in de woestijn, die voortdurend waarschuwde voor een huizenbubbel en omvallende banken. Toch ontsnapt ook gmo dit keer niet aan waardeverlies. Volgens Grantham omdat er, in tegenstelling tot de periode 2000-2002 dit keer geen plaats is om te schuilen. De kredietcrisis volgt op de periode die Grantham be-

“Op de korte termijn leren we gigantisch veel van deze crisis, op de middellange termijn steken we er aardig wat van op en op de lange termijn leren we er absoluut niks van.”

Jeremy Grantham (1938) Onderneming: GMO Rendement: “Voor het eerst in vijftien jaar verliezen we geld” Strategie: Short euro. Aandelen? “De grootste fout die je nu kunt maken is te vroeg kopen.” Opvallend: Werd de afgelopen drie jaar verguisd vanwege zijn waarschuwende geluiden over een bubbelende huizenmarkt en zijn voorspelling dat minstens één grote bank zou omvallen. Zoals al zijn voorspellingen bleken zijn doemscenario’s weer te positief.


39

schrijft als de grootste sucker rally uit de geschiedenis, de jaren 2003 tot en met 2007. Grantham werd veel bekritiseerd vanwege zijn negatieve visie bij een ogenschijnlijk kraakheldere hemel. Maar in oktober moest hij erkennen dat

“Wie de asset allocatie van de beste endowment funds nabootst, komt qua rendement tussen de slechtste uit”

zijn doemscenario’s veel te mild waren geweest. De hypotheekellende en kredietcrisis bleken veel dieper en ernstiger dan Grantham verwacht had. “De grootste fout die je nu kunt maken, is te vroeg kopen”, waarschuwde hij medio oktober in een interview in Barron’s. Twee gitzwarte weken later begint het toch te kriebelen. Op 31 oktober vindt Grantham het tijd “voorzichtig bullish” te worden, omdat aandelen wel erg goedkoop geworden zijn. “Pensioenfondsen huilen tranen met tuiten, maar ze kunnen zich troosten met de gedachte dat aandelen voor het eerst in twintig jaar echt goedkoop geworden zijn.” Daarmee mag Grantham zichzelf ook troosten, want gmo dreigt het jaar voor het eerst in vijftien jaar met verliezen af te sluiten. gmo zal stapsgewijs aan de koopzijde opereren bij dalende markten. Dat kan op beginverliezen stuiten, maar gmo manoeuvreert zich naar de pole position als het onvermijdelijke beursherstel komt. Volgens Grantham sluiten we met de kredietcrisis een tijdperk af. En of de financiële markt lering trekt uit de crisis? “Op de korte termijn leren we gigantisch veel van deze crisis, op de middellange termijn steken we er aardig wat van op en op de lange termijn absoluut niks.”

Endowment Funds

Yale & Harvard Onderneming: Yale University en Harvard University Rendement: 7 tot 9% Strategie: Spreiden en beleggen in toppicks Opvallend: De portefeuilles van de universiteitsfondsen zijn gespreid over veel asset classes. De beheerders hebben toegang tot de beste hedgefunds en private equity-firma’s

H

arvard Management Co, dat het endowment fonds (fondsen die giften aan de universiteiten beleggen en beheren) van de gelijknamige universiteit runt, behaalt een rendement van tussen de 7% en 9% over het fiscale jaar 2008, volgens de Wall Street Journal. Hoe het fonds dat exact voor elkaar krijgt, blijft onbekend, want niemand weet waar precies in belegd wordt. Wel is de asset allocatie vrij beschikbaar en dat leidt tot diverse pogingen om de portefeuille na te bootsen, bijvoorbeeld door een mandje met


etf ’s of trackers. De Zwitserse vermogensbeheerder Gottex is de laatste in de rij van spelers die de rendementen van de endowment funds bereikbaar wil maken voor de gewone belegger. Niet verwonderlijk, want de fondsen leveren jaar na jaar toprendementen. Het valt niet mee die performance na te bootsen. Het rendement van copy cats laat telkens weer te wensen over. Wie de asset allocatie van de top 10% van de endowment funds neemt en daar een portefeuille van namaakt, blijkt qua rendement uiteindelijk bij de slechtst presterende 40% van diezelfde fondsen uit te komen, blijkt uit onderzoek van Mebane Faber van Seeking Alpha. Het geheim zit ’m kennelijk niet alleen in de verdeling van geld over verschillende categorieën, maar vooral in de selectie van individuele posities. De beleggers van Yale, Princeton en Harvard University hebben toegang tot de beste private equity-firma’s en lijken vooral daarmee het verschil te maken. De grote weging voor alternatieve (en niet beursgenoteerde) beleggingsvehikels maakt het kopiëren bijna onmogelijk. Zeker als je bedenkt dat de fondsen erin slagen in die categorie de beste te selecteren. Wie het toch niet kan laten, kan een portefeuille samenstellen aan de hand van de asset allocatie in de onderstaande tabel, die een keurig gemiddelde is van de laatst bekende gegevens (uit 2007) van de Yale en Harvard-portefeuilles.

Assets volgens Yale & Harvard Amerikaanse aandelen buitenlandse aandelen (ontwikkelde) buitenlandse aandelen (opkomende) obligaties inflatiegelinkte obligaties onroerend goed commodities private equity hedgefunds cash

12% 9% 10% 7% 4% 12% 16% 15% 21% -3%

G est ructu reer de producte n

Warme wintertrui Beleggers moeten zich voorbereiden op een veel killer beursklimaat, waarbij zware koersdips steeds vaker voorkomen. Door actief beleid kunt u met garantieproducten verliezen beperken of zelfs op winst uitkomen. door Marcel Tak

V

olgens de weerkundigen wordt de kans op een Elfstedentocht steeds kleiner en zal deze tocht in de toekomst nog maar eens in de achttien jaar plaatsvinden. De opwarming van de aarde gaat niemand in de koude kleren zitten, zeker niet de liefhebbers van deze traditionele tour. Hoe anders is de situatie voor beleggers. Zij lijken zich juist te moeten voorbereiden op een veel killer beursklimaat, waarbij zware koersdips steeds vaker voorkomen. In 1997 kregen beleggers al een voorproefje toen de Azië-crisis de beurzen onder druk zette. Een paar jaar later was het goed raak met het uiteenspatten van de internetbubbel in 20002001. En nu worden we geconfronteerd met de kredietcrisis die de temperatuur op de financiële markten tot het spreekwoordelijke nulpunt doet dalen.

Autocallables

Marcel Tak is special products-specialist. In de rubriek ‘10 van Tak’ ontleedt en recenseert hij op IEX.nl alle nieuw uitgegeven notes en certificaten.

Financiële instellingen hebben onder deze winterse omstandigheden een extra trui nodig, zoals minister van financiën Wouter Bos het treffend uitdrukte. Maar wie sleept de belegger door de beursmalaise? De aandelenbelegger is het grootste slachtoffer van de financiële rampspoed. Obligatiebeleggers zijn tot nu toe redelijk gespaard, uitgezonderd natuurlijk de ongelukkige


houders van leningen op naam van Lehman Brothers of een paar IJslandse banken. Als ik kijk naar wat gestructureerde producten voor beleggers hebben betekend en kunnen betekenen in de huidige crisis is het beeld wisselend. Dat is niet zo verwonderlijk want er is een grote variëteit aan financiële constructies. Sommige hebben een verhoogd risico, met daaraan verbonden een hoger rendementsperspectief. Andere producten verlagen juist de risico’s, bijvoorbeeld door middel van een (gedeeltelijke) hoofdsomgarantie. Het zal u niet verbazen dat de producten met een bovengemiddeld risico enorme koersdalingen hebben ondergaan. Een in dit verband goed voorbeeld zijn de autocallable notes waarbij het resultaat afhangt van één of meer onderliggende waarden. Klik & Klaar Notes en Click Out Notes op financials, Dutch Power Notes met daarin Aegon als één van de onderliggende

waarden en High Yield Notes op ing, al deze producten ondergingen dramatische koersdalingen tot zelfs het niveau van 2% van de uitgifteprijs. Wat te doen in die situatie? Heel eerlijk gezegd zijn er geen echte oplossingen. Het verlies staat er, en alleen bij een significant herstel van de onderliggende aandelen gaat er nog een waterig zonnetje schijnen. Voor degenen die deze autocallable notes hebben aangeschaft met enkele aandelen als onderliggende waarden is het wel te overwegen te draaien naar (soortgelijke) constructies op een complete index. De afhankelijkheid van de prestatie van één enkel aandeel wordt dan verminderd. Ik verwijs u naar mijn column op iex.nl van 31 oktober waarin ik de aex Top Note van Rabobank besprak. Met deze note kan bij een beperkt beursherstel een behoorlijk rendement worden gemaakt.

Garantieproducten Voor beleggers in garantieproducten is de situatie in het algemeen rooskleuriger, hoewel ook deze producten een flinke koersdaling moesten doorstaan. Maar in de meeste gevallen is het verlies beperkter dan die van de onderliggende waarde. Dat geeft nieuwe mogelijkheden. Laat ik eerst een voorbeeld geven van een garantienote die zich (relatief) goed heeft gehou-

den in deze turbulente tijden. Vorig jaar gaf Rabobank de aex Garant maart 2014 uit met een volledige hoofdsomgarantie. Bijna anderhalf jaar na uitgifte is de aex-index (startwaarde 540 punten) meer dan gehalveerd op een stand van 255 punten. De note noteert bij deze stand een koers van 85%. Het (tussentijdse) verlies van 15% is niet prettig, maar biedt toch mogelijkheden

van 15% snel worden ingelopen. Bij een indexstand van 255 punten is een 18% stijging tot 300 punten voldoende om het gehele verlies weer goed te maken. Rekening houdend met het (onzekere) dividendrendement van circa 5% wordt het verlies over een periode van een jaar zelfs al goed gemaakt bij een index van 288 punten. Dat is uiteindelijk geen slecht resultaat, als we be-

In de meeste gevallen is het verlies van garantieproducten beperkter dan die van de onderliggende waarde. ten opzichte van de scherpe aexdaling. Niets doen is een optie, maar dan moet de aex minimaal verdubbelen om met de note nog enig rendement te maken. Er zijn echter alternatieven.

denken dat bij deze indexstanden de directe belegger van het eerste uur in de index sinds de uitgifte van de note op een verlies van 40% staat (inclusief ontvangen dividend)!

1

Ook de belegger die op de huidige lage aex-stand toch risico wil blijven mijden heeft kansen om sneller uit de verliezen te geraken. Zo zijn er garantieproducten beschikbaar op de aex, met een lagere uitoefenprijs. Van de vele aex Garant Notes die Rabobank heeft uitgegeven is de constructie met afloopdatum ok-

U kunt overstappen van de ‘oude’ note naar een rechtstreekse belegging in de aex. Natuurlijk moet u dan wel vertrouwen hebben in de prestaties van deze index, en bovendien moet de mogelijkheid van een verdere koersdaling passen bij uw risicoprofiel. Maar als u de stap durft te wagen kan het opgelopen verlies

2

tober 2014 te koop voor 94 euro. De startwaarde van de aex is bij deze Garant gelijk aan 355 punten. Stel, we staan in 2014 weer op de oude aex-stand van de eerste note (540 punten). Die oude note lost dan af tegen 100, waardoor u vanaf de huidige koers van 85 een rendement maakt van 18%. Over de gehele looptijd maakt u in het geheel geen winst. Als u zou overstappen naar de recentere november 2014 note, is de aflossing in 2014 gelijk aan 152. Op de aankoopwaarde van 94 is dat een rendement van 62%. Rekening houdend met het 15% verlies op de eerdere note heeft u toch een mooie totaalwinst gemaakt. Natuurlijk is er ook risico, met name als de index niet meer boven de stand van 355 uitkomt. De november-note lost dan af op 100, een winst van 6 euro ten opzichte van de aankoopkoers. Met de oude note zou de winst op 15 euro (vanaf de koers van 85) zijn uitgekomen.

Verliezen beperken Mijn conclusie: garantieproducten zijn in de crisis ook tegen koersverliezen opgelopen, maar zakten niet door het ijs. Met actief beleid is het mogelijk sneller de (papieren) verliezen te beperken of zelfs weer op winst uit te komen zonder dat de onderliggende index op een pre-crisis niveau hoeft uit te komen.


43

B eu r s i n beeld Financials Retail Chemie Voeding/drankFinancials Energie Retail Elektronica/ITChemie Logistiek Voeding/drank Staal Energie

Prachtplaatjes Er wordt veel geschreven over de beurs, maar sommige trends komen in beeld veel duidelijker naar voren dan in woorden. Vier beursontwikkelingen op lange termijn.

Elektronica/IT Logistiek Staal

door Michiel Pekelharing

Lage waardering is hoog rendement | Laag kopen en hoog verkopen

Rendement in procenten

800 700 600 500

is een van de bekendste beurswijsheden. Maar wanneer staan de koersen laag en op welk rendement mogen beleggers dan hopen? In deze grafiek is de koers-winstverhouding van de AEX afgezet tegen het rendement van de daaropvolgende tien beursjaren. Slechts twee keer bleef de teller (net) onder de 200% steken bij een koers-winstverhouding van 10 of lager (de huidige koers-winstverhouding ligt ongeveer op 7). Het gemiddelde rendement komt op ruim 400%. Dat is maar liefst 17% per jaar!

400 300 200 100

Energie Voeding/drank Chemie Retail Energie Financials Voeding/drank Bouw Chemie Detachering Retail Vastgoed Financials Telecom Bouw Uitgeverijen Detachering Staal Vastgoed Logistiek Telecom Elektronica/IT Uitgeverijen Staal Logistiek Elektronica/IT

aangezicht van de AEX enorm veranderd. Traditioneel bepaalden de financials grotendeels het beeld op het Damrak. In 1985 (boven) waren banken en verzekeraars goed voor een weging van ruim 33% in de AEX. Tegenwoordig (onder) is dat nog maar een schamele 11,4%. Energie is inmiddels de dominante bedrijfstak. Samen met SBM Offshore en Fugro bepaalt Royal Dutch Shell voor een kwart het koersverloop van de index. Als de huidige weging van de AEX wordt afgezet tegen de samenstelling in 1985, valt op dat er in ruim twintig jaar tijd een veel mooiere spreiding is ontstaan. Met ‘dank’ aan de kredietcrisis uiteraard.

Koers-winstverhouding 0

5

10

15

S&P 10 jaars rollend | Een lange beleg-

gingshorizon is geen garantie voor rendement. In deze grafiek is het koersrendement over tien jaar van de Amerikaanse S&P 500 afgebeeld. Wie bijvoorbeeld op 1 september 1990 in de index was gestapt, had een rendement geboekt van bijna 400% (exclusief dividend) en de ongelukkige belegger die in september 1929 was begonnen keek tien jaar later tegen een verlies aan van meer dan 50%. Het is heel mooi te zien dat het toprendement elke cyclus hoger ligt. Over de afgelopen vijftig jaar is het gemiddelde rendement ruim 130% in een decennium, oftewel 8,6% per jaar.

20

25

30

35

400 350

30

Koersrendement tien jaar na dato in procenten

300 250

25

200

20

Aandelen met 40% korting |

AEX in procenten

0

AEX in balans | De kredietcrisis heeft het

Koers-winstverhouding door de jaren heen Gemiddelde koers-winstverhouding

150 15

100

10

50 0

5

-50 0

-100 1871


1892

1914

1936

1957

1979

2001

73

76

79

83

86

89

93

96

99

Beleggers hoeven er niet aan te twijfelen dat er al een ING flinke berg ellende in de beurskoersen is verwerkt. De DirechtAEX Verzekeringen wordt verhandeld voor ongeveer 7 maal de winst Europa 9% over de 20% voorgaande vier kwartalen. Dat is maar liefst 40% minder dan het gemiddelde over de afgelopen ING 25 jaar (inVerzekeringen deze grafiek is het koersverloop van de AEX Retail Banking Verzekeringen Direcht Amerika teruggerekend tot 1973). Effectenhuis Merrill Lynch 28% Europa 9% 19%dat 20% heeft berekend de bedrijfswinsten in een recessie Verzekeringen met 34% terugvallen, dus zelfs in een worst-case Verzekeringen Retail Banking Wholesale scenarioAziëlijkt de Amsterdamse Amerika beurs nog bescheiden 28% Banking 6% gewaardeerd. 19% 18% Verzekeringen Wholesale Azië 03 06 Banking 6% 18% november/december 2008 • IEX MAGAZINE

45

a a n d elen

Corné’s overlevingstool Welke bedrijven gaan de economische teruggang overleven? Ik kijk altijd naar minimaal

Beurs voorspelt de economie

drie zaken: stabiele cashflow, hoeveelheid schulden en stabiele dividendbetalers

60

7

4/11/08

6

beurskoersen door Corné van Zeijl

E

en artikel over hoe u deze orkaan op de beurs moet overleven? Dat is een onmogelijke opgave. De beurs vliegt alle kanten op. Bij de top 15 van grootste dalingen voor de aex ooit, staan er maar liefst vijf uit 2008 bij. Nummer 3, 4, 5, 6 en 7 wel te verstaan. Ook bij de beste dagen ooit staan er veel uit 2008 bij, alleen op minder hoge plaatsen. En zo is 2008 voor de aex een van de slechtste jaren geworden. Opvallend zijn de vele vragen hoe je je moet beschermen na deze gigantische daling. Deze vragen zijn ongeveer van hetzelfde niveau als de vraag hoe je je auto moet verzekeren nadat je hem tegen een boom hebt geparkeerd.

Economische voorspeller

Corné van Zeijl is senior portfolio manager bij sns Asset Management waar hij verantwoordelijk is voor de Nederlandse aandelenportefeuilles. Van Zeijl beheert het sns Nederland Aandelen Fonds.

Dus na zo’n enorme daling moet u eigenlijk helemaal niet op zoek naar veiligheid. In een herstelperiode, en die komt altijd op het moment dat u hem niet verwacht, moet u juist op zoek gaan naar enge cyclische, slecht gefinancierde bedrijven. Bedrijven waarvan de winsttaxaties flink naar beneden zijn bijgesteld. Kijkt u eens in het lijstje met slechtste aandelen dit jaar. U weet dan precies welke aandelen het goed gaan doen in een opgaande markt. Als deze rally op volle snelheid is, zal het even lijken alsof het een storm in een glas water is geweest. Nu, ik kan u vertellen dat zal zeker niet het


40

Wie zijn schuldenvrij? netto schulden/ebitda asmL

-1,55

Boskalis

-0,64 0,16 0,36 0,47 0,76 0,89 0,94 2,00

Royal Dutch Shell Philips Imtech Akzo Nobel Arcelor Mittal Fugro AEX gemiddelde

geval zijn. In 2009 zullen we het nog erg zwaar krijgen. Om een idee te krijgen kunnen we simpelweg naar de beurs kijken. De beurs is een prachtige voorspeller van de economie. Helaas niet andersom, anders konden we rijk worden. En gezien de huidige standen, voorspelt de beurs een flinke economische orkaan. Nu voorspelt de beurs dat wel vaker. Bijvoorbeeld in 1987 en 1988 was er een grote economische stilte, geen recessie, geen economische onrust, niets. En dus werd de

beurs als economische voorspeller afgeschaft. Wellicht is dat de achterliggend reden dat we geen cbs koersindex meer hebben. In de Verenigde Staten wordt die nog wel gebruikt als een van de elf officiële leading indicators. En terecht, want nog altijd blijkt dat de beurs uitermate efficiënt de economische ontwikkeling voorspelt. Als ik de grafiek mag geloven dan kunt u zomaar een daling van de economie van maar liefst 2% verwachten. En dat hebben we alleen in 1974 en in 19801982 meegemaakt. Met dezelfde krantenkoppen over de massaontslagen en failliete bedrijven.

opletten of deze orders makkelijk weer kunnen worden afgezegd. Als tweede moet u naar de balans kijken. Hoeveel schulden heeft het bedrijf? Ik maak altijd een lijst met bedrijven op basis van hun bedrijfswinst (ebitda) en hoeveel schuld ze hebben. Ik ken een tweetal bedrijven die naar verwachting eind 2008 per saldo schuldenvrij zijn: Boskalis en asml. Ook Philips, Royal Dutch Shell, Imtech, Akzo Nobel, Arcelor Mittal en Fugro zijn nagenoeg, maar niet helemaal schuldenvrij. Als laatste kijk ik naar de bedrijven die heel veel vrije cashflow hebben.

De balans

Dividendbetalers

Na een bearmarktrally moet u dus weer gaan kijken naar bedrijven die de economische storm goed zullen doorstaan. In welke aandelen moet u dan beleggen? Besef als eerste dat in het zware weer een aantal bedrijven zullen zinken. U moet dus op zoek gaan naar de aandelen met een stabiele cashflow. Telecommers, voedingsbedrijven en de Nederlandse uitgevers. Beseft u trouwens wel even dat Reed Elsevier nog een flink onderdeel in de verkoop heeft staan. Nu ze dat nauwelijks meer aan de straatstenen kwijt kunnen, zal hun balans nog even in onbalans blijven. Ook bedrijven die een vol orderboek hebben, zoals Boskalis, Imtech en Fugro kunnen de storm doorstaan. Wel even

Als laatste zullen waarschijnlijk de stabiele dividendbetalers het relatief goed doen. In de afgelopen recessie bleek deze strategie 400 een recept voor succes. Ik zag toevallig een rapport van 350 Morgan Stanley voorbij komen, met een hele lijst van stabiele dividendbetalers. Daarbij stonden ook een flink aantal Nederlandse bedrijven. In het rapport worden Royal Dutch Shell, Akzo Nobel, kpn, dsm, Philips en Wolters Kluwer genoemd. Ook ing staat erbij, maar dat is een beetje onzin. Er staat toch heel duidelijk in het persbericht dat door de 10 miljard euro van de staat aan ing de aandeelhouders dit jaar toch echt door Sinterklaas worden overgeslagen. Al met al denk ik dat er redelijk

4 20 2

0

0

-20

-2

-40

-60

economische groei

68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 00 02 04 06 08 10

-4

Dividendrendement AEX 8 7 6 5 4 3 2 1

1983 1985 1987 1989 1991

1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007

wat dezelfde namen naar voren komen. Houdt uw reddingsboei vast en laat u niet verleiden door de economische stilte voor de storm. Bedrijven gaan het echt moeilijk krijgen.

NB: om te voorkomen dat ik hier een hele lijst met posities van het sns Nederland Aandelenfonds moet vermelden, kunt u voor de wegingen kijken op magazine. iex.nl/portefeuillevanzeijl.


47

strat eg i e

Dwars door de crisis Om te komen tot beleggingskansen in de kredietcrisis, is het nodig een scherpe analyse te maken van de huidige situatie. Peter de Coensel, hoofd obligatiebeheer bij CapitalatWork, heeft zo’n analyse. door Peter van Kleef

Crisis tussen banken

1

“Er is sprake van een rechtstreekse herkapitalisatie door overheden die zo mede-eigenaar worden van banken. En daarmee krijgen ze meteen grip op het beleid, zoals de Nederlandse overheid bij ing. In het Verenigd Koninkrijk was dat al eerder ingezet en Frankrijk volgt. Met deze stap pakken ze de passiva van de banken aan. Verplichtingen (spaargelden) worden verzekerd en ook nieuwe schulden worden gegarandeerd. Maar ook aan de activazijde van de balans wordt gewerkt. Activaposten worden van de balans gehaald en vervangen door cash. Na de catastrofe die het laten vallen van Lehman Brothers is gebleken, is het zeker dat de overheden wereldwijd geen grote bank meer laten omvallen. De buffers van banken zijn fors verhoogd. En overheden moeten miljarden injecteren bij banken waarvan die buffer lager is, om zo een level playing field te creëren. Zo zag je dat onder andere bnp Paribas en Société Générale op ing volgden. Ondertussen daalt door

de garantiestelling van overheden voor interbancaire leningen ook de Euribor. De driemaands-Euribor is al van 5,45 naar 4,95% gezakt en de consensus is dat die medio 2009 tussen de 3 en 3,25% ligt. Daarmee komt de interbancaire geldmarkt weer los. De financiële crisis tussen banken is aan het overwaaien, maar er is wel grote impact op de reële economie, bijvoorbeeld bij grondstofbedrijven en industriële bedrijven.

Bedrijfswinsten

2

“De dossiers voor kredietverlening aan bedrijven worden dikker. Er komen veel striktere regels. Dat infecteert de winstgevendheid. De deleveraging van het bancaire systeem wordt zonder teveel collateral damage te veroorzaken versneld doorgevoerd. De balansen van bedrijven zijn, sinds 2003, over het algemeen beter dan die van banken en daardoor zal het negatieve effect op de winst minder zijn. Voor aandelenbeleggers is het zaak in bedrijven te beleggen waarvan de vrije kasstroom voor


de komende jaren veiliggesteld is. Zulke bedrijven kunnen vanuit die kasstromen hun schuld afbetalen en eventueel dividend uitkeren. De aandelenmarkt is erg pessimistisch over de toekomstige winsten en prijst een winstdaling van minstens 35% in. Dat biedt enorme kansen. Er wordt nu ingezet op een depressie, en die gaan we naar alle waarschijnlijkheid omzeilen.”

Paniek heerst

3

“Hoe heeft het zover kunnen komen? De paniek in september, oktober en gedwongen liquideren van posities door hedgefunds én gewone beleggingsfondsen zorgen voor enorme verkoopgolven. Hedgefunds kampen met opdrogende geldlijnen. De achtduizend hedgers zijn goed voor 2000 miljard dollar, maar volgens cijfers die in de markt rondgaan wordt de helft van dat bedrag uit de markt geduwd, door verliezen en redemptions. De impact daarvan hebben we de afgelopen twee maanden gezien. Een gezond bedrijf

als Arcelor Mittal is daardoor van 60 tot onder de 20 euro gedaald, met een free cashflow-rendement van 18% voor 2009. Dat is een ongelooflijke koop. Er wordt gehandeld op liquiditeit (creëren van cash), niet op waarde. In deze markt moet je niet in illiquide aandelen zitten, zoals we aan go Capital hebben gezien, en ook niet in illiquide obligaties, want gedwongen verkopen hangen nog steeds boven de markt. Maar liquide aandelen bieden prachtige kansen.”

“Er wordt nu ingezet op een depressie, en die gaan we naar alle waarschijnlijkheid omzeilen.”

Inflatie geen issue in 2009

4

“De inflatie in de Verenigde Staten en Europa komt de komende maanden fors naar beneden. Energie en Voeding zijn de afgelopen drie maanden bijna gehalveerd in prijs. Nu bedraagt de geldontwaarding nog respectievelijk 3,4 en 5%, maar medio 2009 ligt de inflatie maximaal tussen de 1,5 en 2% in de Verenigde Staten en Europa. Een Duitse nominale obligatie met een looptijd van tien jaar doet nu 4%. Een inflatiegelinkte obligatie geeft 2,5%. Het verschil (1,5%) is de verwachte inflatie voor de komende acht tot tien jaar. In juli lag dat nog op 2,7% voor de grootste economie van Europa. In de Verenigde Staten zie je hetzelfde. De verwachte inflatie voor de komende acht tot tien jaar is daar gedaald van 2,7% naar minder dan 1% op dit moment. Pas over vijf à tien jaar wordt inflatie weer een thema. De overheden geven nu veel staatspapier uit om de reddingsacties te financieren. Deflatie is voor hen ongunstig, en hoewel ze het niet zullen zeggen, is een redelijk hoge inflatie voor hen gunstig omdat de opgelopen staatsschuld dan inflateert.”

Koop plain vanilla-aandelen

5

“Uiteindelijk wil je je zowel als professionele als particuliere belegger veilig voelen. Dat kan bij simpele beleggingen. Dat zijn aandelen met een grote transparantie en voldoende liquiditeit of bedrijfs- en

overheidsobligaties met voldoende liquiditeit en zonder teveel toeters en bellen. Plain vanilla-aandelen en -bonds. Geen obligaties die achtergesteld zijn of met call-put options die per definitie lagere liquiditeit creëren. We zitten nog steeds midden in hoge onzekerheden. De economie komt er door de globale aanpak van overheden wel bovenop. En uiteindelijk zal ook de opmars van opkomende markten voortgezet worden. Die landen blijven marktaandeel winnen, met dank aan een jonge, ambitieuze bevolking en de nieuwste technologieën. De druk op sommige opkomende landen is niet te vergelijken met de Azië-crisis eind jaren negentig. De zaak ligt nu 180 graden anders. Opkomende markten bulken van de overschotten en reserves. Wereldwijd hebben de centrale banken 7000 miljard aan reserves. Daarvan is China alleen al goed voor 1500 miljard. Rusland 500 miljard en Brazilië 215 miljard. Beleggers zijn enorm geschrokken door de enorme volatiliteit en verkoopschokken, maar toch is dit het moment om met zachte hand risico op te bouwen. Het is ongelooflijk wat er gebeurd is. Maar we zitten erin, we moeten erdoor en we gaan er ook doorheen.”

Peter de Coensel

Cash+ is king | Echt heel geweldig doen de obligatiefondsen van CapitalatWork het

dit jaar niet. De opgelopen reële rente zit Inflation at Work (inflatiegelinkte obligaties, voor 95% overheidspapier) behoorlijk dwars, maar het gewonde obligatiefonds, Bonds at Work, bevindt zich pas in het derde kwartiel van haar peer group. Positieve uitzondering is het nieuwe Cash+ at Work, dat wel in zijn cateDe rendementen per 24 oktober 2008 gorie tot de toppers Cash+ at Work +2,5% behoort. Dat fonds Inflation at Work -7,4% bestaat uit euro-obliBonds at Work -9,9% gaties met een looptijd van maximaal drie De exacte verdeling van Cash+ at Work, per eind oktober jaar en uit termijnde43% Europese staatsobligaties posities die uit risico37% Hele korte bedrijfsobligaties oogpunt verspreid zijn 20% Termijndeposito’s over drie banken.


49

strat eg i e

Liever Amerika Veel beleggers kijken nauwelijks nog verder dan de eigen beurs. Volgens Jonathan Armitage, hoofd US Large Cap Equity bij effectenhuis Schroders, komt het herstel juist verder van huis. door Michiel Pekelharing

De bodem

Vroeg voor vroegcyclisch

1

“Het is een heel goed teken dat de geldmarkten weer normaal functioneren. In dollars uitgedrukt is de rente die banken elkaar onderling berekenen, de Libor, gedaald tot het laagste niveau in vier jaar en de liquiditeit op de commercial paper-markt is weer op een normaal niveau. Dat laatste is heel belangrijk, want voor veel ondernemingen is de commercial paper-markt de levensader. Als de geldkraan helemaal dichtzit, komen zelfs gezonde bedrijven in de problemen. Toch is het te vroeg om te zeggen dat we de bodem definitief achter ons ligt. Eind 2007 begon de vertraging van de Amerikaanse economie. Als je naar de geschiedenis kijkt, duurt een recessie in het ergste geval zestien maanden en op de beurs wordt het dieptepunt ongeveer een jaar na de start bereikt. Dit wijst erop dat de bodem rond het eind van dit jaar of begin 2009 gezet wordt.”

Europa loopt achter

2

“Het economisch herstel in de Verenigde Staten gaat voorlopen op Europa. Dat komt doordat de Federal Reserve als doelstelling heeft om inflatie tegen te gaan én om economische groei te stimuleren, terwijl de Europese Centrale Bank alleen de prijsstabiliteit moet bewaken. Hierom is de Amerikaanse rente veel eerder en veel sneller gedaald dan de Europese en dat goedkope geld kan volgend jaar

3

Jonathan Armitage

“Als je naar de geschiedenis kijkt, duurt een recessie in het ergste geval zestien maanden.” de economie aanjagen. Daar komt bij dat ik verwacht dat Barack Obama na zijn aanstelling als president met een stimuleringsplan voor de economie gaat komen. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van een tijdelijke belastingverlaging of gunstigere voorwaarden voor kleine ondernemers, die hij in zijn campagne al een warm hart toedroeg.”


“De tijd is nog niet rijp om al in te spelen op een economisch herstel. De winstverwachtingen moeten de komende maanden nog een stuk omlaag en cyclische bedrijven gaan daarbij het hardste getroffen worden. Beleggers moeten oppassen voor zogeheten value traps. Dat zijn aandelen die ogenschijnlijk goedkoop zijn maar waarvan de winst snel gaat dalen als de economie verder afkoelt. Een voorbeeld van een cyclisch aandeel dat er wel goed voorstaat is spoorwegmaatschappij Burlington Northern. Goederenvervoer per rails wint momenteel snel terrein ten opzichte van vervoer over de weg en bovendien richt de onderneming zich tegenwoordig scherp op winstgevendheid in plaats van omzetgroei. Het is dan ook een van de grootste overwegingen in onze portefeuille. Daarnaast zetten we sterk in op defensieve bedrijven zoals cosmeticafabrikant Avon Products en vuilnisverwerker Waste Management. De financiële sector laten we nog even links liggen, aangezien daar nog heel wat ellende kan voorkomen. Bank of America is een van de weinige banken die ik nu durf te kopen. Het bedrijf heeft een goede naam en veel Amerikanen hebben hun spaargeld daarom bij Bank of America geparkeerd. Het verschil tussen de spaarrente die hierover betaald wordt en de rente waartegen de bank het geld uitleent kan snel toenemen en daarnaast is het bedrijf aantrekkelijk gewaardeerd.”

40

magaz i ne

top ve e rtig

Signalen Analistenmomentum ( /  / ) Worden de taxaties naar boven of naar beneden bijgesteld?

Top-5 De grote favorieten uit de IEX 40 voor de komende maanden.

Unilever Ook in slechte tijden moeten mensen gewoon eten. Het is een enorme dooddoener, maar Unilever bewijst dat deze beurswijsheid nog steeds opgaat. De onderneming zag de omzet in het derde kwartaal sneller dan verwacht toenemen en Unilever is voor beleggers dan ook een veilige keuze in bange dagen.

Technisch ( /  / ) De richting van de (middel)lange trend

Ahold Fundamenteel ( /  / ) Hoe zijn de financiële vooruit-zichten

De Belgische prijsvechter Colruyt trekt zich schoorvoetend van de Nederlandse markt terug en Ahold versterkte de eigen positie met 56 winkels bij de verkoop van het belang in Schuitema. De thuismarkt is veilig gesteld en Ahold past nu met succes de prijsvecht-strategie toe in de Verenigde Staten.

Winstgroei De verwachte wpa-groei in 2008/2009 PEG Price/Earnings Growth. Geeft aan hoe de koers-winstverhouding zich verhoudt tot de winstgroei. Hoe lager, hoe relatief goedkoop het aandeel is ten opzichte van de verwachte groei.

Arcelor Mittal Het staalconcern wordt op de beurs gewaardeerd als een bedrijf dat failliet dreigt te gaan in plaats van een onderneming die een miljardenwinst boekt. Beleggers lopen vooruit op een totale instorting van de staalmarkt. De kans dat het echt zo ver komt is heel klein - en in alle andere gevallen is Arcelor Mittal op het huidige koersniveau een prachtig koopje.

120

Smit International

110 90 80 70

Smit International

60

De score van de topman Wat verdiende de CEO sinds zijn aantreden voor u? Bron: VEB, peildatum: 7 november 2008

De koerswinst die volgde na het bod van Boskalis is als sneeuw voor de zon verdwenen. Het is onzeker of de baggeraar echt werk maakt van een overname en ook of het havenbedrijf een beschermingswal gaat opwerpen. Voorlopig lijkt de kans op een transactie groter dan 50% en dat is evenveel kans als beleggers hebben op een free lunch van circa 20%.

100

AEX

50 40 11/07

1/08

3/08

6/08

8/08

10/08

OPG Screaming buy klinkt een stuk beter dan schreeuwende koop. SNS Securities gebruikte niet voor niets de eerste uitdrukking. Het komt dan ook niet vaak voor dat een bedrijf de winstverwachtingen met de helft verslaat en ook nog eens heel aantrekkelijk gewaardeerd is.


51

TOP VEERTIG Aegon 110 100

Aalberts

Aegon

Corio

Analistenmomentum  Technisch  Fundamenteel O Winstgroei 2% PEG 4,0

Analistenmomentum N Technisch N Fundamenteel N Winstgroei -5% PEG nvt

Analistenmomentum M Technisch  Fundamenteel O Winstgroei 2% PEG 5,0

7

90 80 70 60 50 40

Bij Aalberts is het opmerkelijk stil. De laatste serieuze overname dateert van mei 2008. Kennelijk noopt de economische teruggang op veel eindmarkten het concern tot de nodige voorzichtigheid. Analisten hebben koersdoelen neerwaarts bijgesteld. Contrair kopen kan voor de lange termijn rendabel zijn.

Aegon AEX

30 20 11/07

1/08

3/08

Jan Aalberts Rendement sinds 6 april 1987 1129%

6/08

8/08

10/08

H

et onderliggende resultaat bij Aegon is met 28% gedaald ten opzichte van vorig jaar, maar de koers is met maar liefst 70% teruggevallen. Dankzij 3 miljard van de Nederlandse overheid is de verzekeraar een stuk beter in staat om de storm op de beurs te doorstaan. Omdat het lot van de verzekeraar verbonden is met de beurs, zal de koers voorlopig minstens even hard bewegen als de wereldwijde aandelenmarkten.

Akzo Nobel

Draka

DSM

Analistenmomentum  Technisch  Fundamenteel O Winstgroei -2% PEG nvt

Analistenmomentum O Technisch  Fundamenteel O Winstgroei 4% PEG 1,4

1

John Rishton Rendement sinds 16 november 2007 -14%

Het duurde even voordat beleggers doorhadden hoe mooi de cijfers over het derde kwartaal waren. Ahold lijkt met succes de prijsvecht-formule te exporteren naar de Verenigde Staten en dat belooft veel goeds – vooral in het huidige economische klimaat.

Analistenmomentum M Technisch N Fundamenteel O Winstgroei 6% PEG 3,0

2

Hans Wijers Rendement sinds 1 mei 2003 63%

Ondanks de economische tegenwind in zowel Europa als enkele opkomende markten, blijft Akzo Nobel goed op koers liggen. De integratie van ICI ligt voor op schema en ondanks de nettowinstdaling van 23% in Q3 wordt vastgehouden aan de verwachtingen voor heel 2008.

ASML

Harrie Noy Rendement sinds 1 juli 2000 331%

Analistenmomentum N Technisch N Fundamenteel N Winstgroei 0% PEG nvt

7

Eric Meurice Rendement sinds 1 oktober 2004 34%

De bodem van de halfgeleidercyclus komt in zicht. ASML ziet de omzet snel teruglopen en durft nog niet te voorspellen wanneer de markt weer aantrekt. Dat is een instapsignaal voor iedereen met een lange horizon. Andere beleggers moeten nog even wachten.

3

Sandy Lyons Rendement sinds 1 oktober 2007 -67%

Hoe zwaar worden de bouwen autosector getroffen door de kredietcrisis? En in welke mate dreunt die klap weer door bij Draka, dat veel klanten heeft in deze bedrijfstakken? Beleggers hebben het aandeel zover afgewaardeerd dat speculanten vast mogen instappen.

Fugro Analistenmomentum O Technisch  Fundamenteel O Winstgroei 18% PEG 0,4

En dat was Fortis. De ambitieuze Nederbelgen gokten en verloren. Wat rest is een holding vol onduidelijke activa en Peter Paul de Vries op de voicemail. Leuk voor gokkers, maar in deze Top-40 doen we geen serieuze pogingen meer om er op langere termijn iets over te zeggen.

Boskalis

Heineken

Heijmans

Analistenmomentum N Technisch N Fundamenteel M Winstgroei 10% PEG 1,0


Analistenmomentum M Technisch  Fundamenteel  Winstgroei -20% PEG nvt

7

Aan nieuwe opdrachten geen gebrek, maar BAM krijgt het steeds moeilijker om de financiering van projecten rond te krijgen. De hogere winstverwachting is echter een opvallend teken van vertrouwen en BAM verdient het voordeel van de twijfel.


6

Peter Berdowski Rendement sinds 8 mei 2006 29%

Alsof de ellende op de financiële markten nog niet genoeg is, schopte Boskalis de eigen beurskoers onderuit met een bod op Smit International. Hoewel de vooruitzichten voor de komende jaren goed zijn, is het beeld op korte termijn behoorlijk vertroebeld.

2

Jean-François van Boxmeer Rendement sinds 1 oktober 2005 -1%

Langzaam maar zeker kalft de goede positie van Heineken op de wereldwijde brouwmarkt af. Inbev is na de overname van Anheuser-Busch veel groter en voor Heineken rest steeds meer een rol in de marge, waarbij een iets lagere winstgroei hoort.

120 110 Klaas Wester Rendement sinds 1 okober 2005 20%

Op het Damrak is Fugro een van de voornaamste slachtoffers van de lagere olieprijs. De komende maanden gaat blijken of de olie-industrie verder kijkt dan de recente daling, waardoor de orderinname van Fugro op peil kan blijven – en de winst verder kan groeien.

BAM

100 90 80 70 60

DSM AEX

50 40 11/07

1/08

3/08

6/08

8/08

10/08

D

8

Rob van Gelder Rendement sinds 1 juli 2008 -56%

Na vijf winstwaarschuwingen en een nieuwe topman lijkt het even rustig bij Heijmans. Het gevaar is nog niet uit de lucht, want bij een stijging van het werkkapitaal wordt de kaspositie wel erg krap. Binnen de bouwsector krijgt BAM dan ook de voorkeur.

  Snelle groei / 2  Trage, gestage groeier / 3 Even geduld, er staat iets te gebeuren / 7  Voor een gokje 1 5Mogelijk slecht nieuws in aantocht / 6  Niet vooruit te trekken / 8  Niet aankomen / 4  Jojo-fonds

raka stapelt het ene kostenbesparingsprogramma op het andere. Er is echter geen enkel bedrijf dat zich ooit door een recessie heeft heen bezuinigd. Hoewel het mooi klinkt dat de kosten in 2010 15 miljoen euro lager liggen, is het voorlopig nog te vroeg om met het aandeel Draka al vooruit te lopen op een herstel op de beurs.

DSM

3


Joop van Oosten Rendement sinds 1 januari 2006 -50%

Feike Sijbesma Rendement sinds 27 maart 2007 -34%

De winstwaarschuwing eind oktober kwam als een koude douche, maar het chemieconcern gaat gestaag door met het zichzelf opnieuw uitvinden. Ondanks de liquiditeitscrisis verwacht DSM nog altijd onderdelen te verkopen in 2010.

Fortis

6

D

7

Analistenmomentum  Technisch  Fundamenteel  Winstgroei -100% PEG nvt

Karel de Boeck Rendement sinds aantreden nvt

Gerard Hoetmer Rendement sinds 20 april 2005 -55%

In het huidige marktklimaat zouden voedingsbedrijven uit moeten blinken. CSM presteert het echter om twee kwartalen op rij diep teleur te stellen en zelfs voor de grootste optimist is het nu wel heel lastig om lichtpuntjes te zien: afblijven.

Analistenmomentum N Technisch N Fundamenteel O Winstgroei 4% PEG 2,3

Een goed gevulde werkportefeuille, prima resultaten, maar toch wil het de laatste tijd niet met Arcadis. Met name de economie in de VS baart beleggers zorgen, ondanks de tegenwerping van Harrie Noy dat Arcadis daar vooralsnog weinig directe hinder van ondervindt. Het aandeel lijkt bepaald niet overgewaardeerd.

D

De focus op Turkije kan over enkele jaren zowel een geniale als een kansloze zet blijken te zijn. Voorlopig blijft het land buiten schot bij de problemen in Oost-Europa, maar de huidige strategie maakt Corio tot een van de riskantere vastgoedfondsen op het Damrak.

Draka

8

Ahold

2

e verkoop van het belang in Schuitema heeft Ahold in Nederland 56 winkels opgeleverd en voorlopig is de onderneming op de thuismarkt gedwongen tot kraaltjes rijgen. Het goede nieuws komt tegenwoordig uit de Verenigde Staten, waar Ahold zich steeds meer als prijsvechter ontpopt. Met het oog op de verzwakkende Amerikaanse economie kan die tactiek nog een paar mooie verrassingen opleveren.

Wat voor zinnigs kunnen we nog over Aegon zeggen? In september en oktober daalde het aandeel met 60%. Dat heeft weinig meer met fundamentals te maken. Op zich is Aegon sterk – helemaal met steun van Wouter Bos – maar als er al een rally komt zal dat puur en alleen op basis van ‘technisch herstel’ zijn.

7

Gerard Groener Rendement sinds 1 mei 2008 -21%

CSM Analistenmomentum  Technisch N Fundamenteel  Winstgroei 2% PEG 4,5

Analistenmomentum M Technisch O Fundamenteel O Winstgroei 4% PEG 3,2

Arcadis Ahold

4

Alex Wynaendts Rendement sinds 23 april 2008 -67%

40 p To

e winstwaarschuwing kwam terecht keihard aan bij DSM. Op 25 september verhoogde het bedrijf nog de verwachtingen voor het lopende jaar, om precies 32 dagen later te waarschuwen dat het operationeel resultaat gaat tegenvallen. Dat wijst erop dat het management de markt bepaald niet goed aanvoelt en met een volatiele periode voor de rug, belooft dat weinig goeds. Het is dan ook geen wonder dat de koers flink omlaag is gegaan.

/


53

TOP VEERTIG ING

Imtech

ING

Royal Dutch Shell

SBM Offshore

Analistenmomentum  Technisch  Fundamenteel M Winstgroei 10% PEG 0,7

Analistenmomentum  Technisch  Fundamenteel N Winstgroei -10% PEG nvt


Analistenmomentum  Technisch O Fundamenteel  Winstgroei 0% PEG nvt

1

René van der Bruggen Rendement sinds 23 april 2002 62%

Kredietcrisis? Waar dan? Imtech doet overnames alsof er niets aan de hand is en bovendien is het bedrijf hard op weg om de doelen voor 2012 ruim voor die tijd te halen. De beurskoers is echter wel hard gedaald en slimme beleggers maken daar gebruik van.

I

s ING na een paar turbulente beursmaanden een ultiem koopje of betalen beleggers op de huidige koers te veel voor de financial-inzwaar-weer? Voorlopig neigen we naar het eerste. De enorme spaartegoeden die bij ING Direct gestald zijn, kunnen voor een flinke impuls zorgen. Het verschil tussen de rentevergoeding die ING betaalt over het spaargeld en de rente-inkomsten die binnenkomen door dit geld uit te lenen, lijken snel toe te nemen. Op termijn kan dat eindelijk weer eens een positieve verrassing opleveren.

Randstad 100 90 80 60

Randstad

50

Smit International


Analistenmomentum M Technisch N Fundamenteel O Winstgroei 11% PEG 0,6

Analistenmomentum O Technisch  Fundamenteel M Winstgroei 8% PEG 1,2


1

Ad Scheepbouwer Rendement sinds 1 november 2001 166%

Bravo, KPN is slechts een kleine 15% gedaald dit jaar en daarmee is het samen met Ahold een witte raaf in de AEX. “Wij zijn niet immuun voor een recessie”, zegt Ad Scheepbouwer, maar aan de cijfers te zien heeft hij er tot nu toe opzienbarend weinig last van. Hou vast, Ad.

30 11/07

R

1/08

3/08

6/08

8/08

10/08

andstad gaat een moeilijke periode tegemoet. En dan nu het goede nieuws: zodra er uitzicht komt op betere tijden kan het aandeel in ongekend tempo omhoog schieten. In 2002 waren de vooruitzichten eveneens slecht en Randstad noteerde toen 5 euro. Vorig jaar werd hetzelfde aandeel voor ruim 60 euro verhandeld. Contraire beleggers weet wat ze te doen staat.

2

Wout Dekker Rendement sinds 1 juli 2000 -33%

Het vis- en veevoerbedrijf lijkt redelijk gepositioneerd voor de onvermijdelijke economische dip. De balans is sterk, grondstoffenprijzen zijn wat teruggevallen en de agri-sector zal noch het eerste, noch het zwaarste slachtoffer zijn, zo lijkt het.

6

Koen Slippens Rendement sinds 1 september 2008 -29%

De winst over 2008 valt tegen. In plaats van ruim 80 miljoen euro verdient Sligro waarschijnlijk 70 miljoen en de onvoorspelbare vooruitzichten voor 2009 maken de onderneming tot een weinige aantrekkelijke belegging.

OPG

SNS Reaal

Super de Boer


Analistenmomentum  Technisch  Fundamenteel  Winstgroei -4% PEG nvt

Analistenmomentum  Technisch  Fundamenteel O Winstgroei 2% PEG 50

1

Marc van Gelder Rendement sinds 1 december 2005 -22%

Als de cijfers van het derde kwartaal maatgevend zijn, dan is OPG een hele mooie veilige haven in de komende maanden of zelfs jaren. Het apothekersbedrijf overtrof alle verwachtingen met zo’n 50%. En nog is het aandeel relatief goedkoop gewaardeerd. Een screaming buy volgens onder andere SNS Securities.

4

Sjoerd van Keulen Rendement sinds 18 mei 2006 -63%

SNS Reaal heeft het zwaar – dat geldt voor alle financials – maar is vooralsnog niet midscheeps geraakt door de kredietcrisis. Dat maakt het zeker niet immuun. Overheidsgeld is niet nodig, bezweert CEO Sjoerd van Keulen. Lovenswaardig, maar die teksten hebben we vaker gehoord. Over een half jaar praten we verder.

Philips

Randstad

Telegraaf Media Groep

Analistenmomentum O Technisch  Fundamenteel O Winstgroei 6% PEG 2,0


Analistenmomentum O Technisch  Fundamenteel  Winstgroei -2% PEG nvt

6

Gerard Kleisterlee Rendement sinds 30 april 2001 -53%

De strategie om minder gevoelig te worden voor de grillen van de economie heeft bepaald niet het gewenste resultaat op de koers. Daarnaast is de aandeleninkoop, die een bodem kon leggen onder de koers, voorlopig gestaakt. Even geen Philips dus.


4

Ben Noteboom Rendement sinds 1 maart 2003 111%

Randstad staat voor twee vuren. De afzwakkende economie heeft een desastreus effect op de uitzendbranche en Vedior moet soepel in de bestaande organisatie wordt geschoven. Als in 2009 meer zichtbaarheid komt, zit er wellicht een inhaalslag in.

8

0 p4 o T Ad Swartjes Rendement sinds 1 mei 2005 -20%

De winstval van de Duitse 6%-deelneming ProSieben Sat 1.Media gooit nog wat extra zout in de open wond bij TMG. Volgens onderzoeksbureau Nielsen zijn de mediabestedingen nog niet zijn gedaald. Negatief is dat de klap van teruglopende advertentie-inkomsten dan kennelijk nog moet komen.

100 90 70

Smit International

60

AEX

50 40 11/07

1/08

3/08

6/08

8/08

10/08

D Ben Vree Rendement sinds 1 juni 2002 112%

De koers van Smit is een speelbal van de commotie rond het bod van Boskalis. Dat bedrijf wil 62,50 betalen per aandeel en hoewel de koers daar even heen steeg, zakte het daarna weg tot onder de 50 euro nadat Smit een beschermingsconstructie overwoog. Toch lijkt de opwaartse potentie richting 62,50 euro een free lunch.

Océ

110

80

1

Analistenmomentum M Technisch  Fundamenteel  Winstgroei -10% PEG -

Rokus van Iperen Rendement sinds 1 september 1999 -80%

Anthony Mace Rendement sinds 15 mei 2008 -42%

Hoe hard wordt SBM Offshore geraakt door de lagere olieprijs? Zijn de kostenoverschrijdingen nu definitief achter de rug? Gaat de nieuwe topman zijn stempel op het bedrijf drukken? Alle vraagtekens maken SBM voorlopig tot een echte dobbel.

Sligro Food Group

AEX

40

Weer een miljardenwinst en een (gaap) verhoging van het dividend. Zelfs de aankondiging van een nieuwe topman kon beleggers niet wakker schudden. Voor degenen die een rustige rit niet erg vinden en die tevreden zijn met 6%, is dat allemaal geen probleem.

120

7

Nutreco

Op 23 oktober vierde Océ dat het al vijftig jaar aan een beursnotering heeft aan het Damrak. Beleggers hebben de laatste tijd weinig te vieren en zolang het vertrouwen in de onderneming niet terugkeert, lijkt het aandeel stuurloos.

70

Ongelooflijk dat zelfs de mammoettanker uit Amsterdam-Zuid even slagzij maakte in de kredietstorm. De injectie van Bos zorgt voor rust, maar wat er de komende tijd ook gaat gebeuren, smooth sailing gaat het niet worden voor ING.

2

Jeroen van der Veer Rendement sinds 3 maart 2004 9%

KPN

5

110

4

Michel Tilmant Rendement sinds 27 april 2004 -55%

Smit International

e strijd om Smit International is in volle gang. Boskalis wil 62,50 euro bieden, circa 10 euro boven de huidige koers. Voor 8 december komt de baggeraar met een openbaar bod op alle uitstaande gewone aandelen. Hoewel Smit zich nog niet gewonnen geeft, lijkt de rit naar in elk geval 62,50 euro een gratis lunch. Een hoger bod kan niet uitgesloten worden. Bijna te mooi om waar te zijn.

Telegraaf Media Groep

6

Jan Brouwer Rendement sinds 29 augustus 2006 4%

De sterke opleving van het aandeel Super de Boer in het derde kwartaal heeft geen stand gehouden. Sinds de vroege kwartaalcijfers medio september is er vooral radiostilte rond de grootgrutter. In de huidige markt is een sterke verbetering van de resultaten niet te verwachten. Even afstand houden dus.

Ten Cate

S


2

Loek de Vries Rendement sinds 24 augustus 2008 82%

De resultaten over het derde kwartaal waren een beetje vlees-noch-vissig, maar grote beleggers als Allianz en Kempen bouwden vlak na de cijfers hun belang in Ten Cate iets af. Het bespeurt nog weinig negatieve effecten van de kredietcrisis, hoewel de winstgroei in Q3 tegenviel.

  Snelle groei / 2  Trage, gestage groeier / 3 Even geduld, er staat iets te gebeuren / 7  Voor een gokje 1 5Mogelijk slecht nieuws in aantocht / 6  Niet vooruit te trekken / 8  Niet aankomen / 4  Jojo-fonds

lecht nieuws voor Telegraaf Media Groep (TMG). Het Duitse ProSieben, waarin TMG een belang van 6% houdt, zag de nettowinst exclusief eenmalige baten/lasten in het derde kwartaal dalen van 68,4 miljoen vorig jaar naar 0,6 miljoen euro. TMG gaat zelf ook door moeilijke omstandigheden en gaat verlieslatende activiteiten dumpen. Ook wordt in het personeelsbestand gesneden. Dat alles vloeit voort uit een moeizame advertentiemarkt.

/


55

TOP VEERTIG TNT 110 100

Tom Tom Analistenmomentum  Technisch  Fundamenteel N Winstgroei 4% PEG 1,9

3

90 80 TNT

60

AEX

50 1/08

3/08

6/08

8/08

10/08

H

et ene moment staat TNT in de warme interesse van zowel Fedex als UPS, om even later keihard onderuit te gaan omdat de omzetgroei tegen dreigt te vallen. De kans is groot dat het bedrijf al was overgenomen als er geen kredietcrisis was geweest, die het voor de Amerikaanse partijen lastig maakt om de financiering van een overname rond te krijgen. Nu de geldmarkt weer gestabiliseerd is, lijkt het een kwestie van tijd voordat er een nieuwe ronde aan de overnamespeculatie wordt toegevoegd. Wie biedt?

Unilever

aar veel voedingsbedrijven nog kampen met een zwakke economie en hogere grondstofprijzen, verrast Unilever met een omzetgroei van dik 8%. De onderneming slaagt er prima in om de hogere prijzen door te berekenen aan de klanten, zonder dat het volume in een vrije val komt. Dat weegt veel zwaarder dan de onzekerheid over de nieuwe topman en voor de lange termijn is Unilever dan ook afgetekend favoriet binnen de sector.

7

Unilever

USG People Analistenmomentum O Technisch  Fundamenteel  Winstgroei -2% PEG nvt

2

Patrick Cescau Rendement sinds 10 mei 2005 13%

Unilever slaagt er uitstekend in om de hogere kosten door te berekenen aan de afnemers. Volgend jaar komt de helft van de omzet uit emerging markets, zodat de omzetgroei ook in de toekomst kan verrassen. Rustig kopen, wegleggen en over een paar jaar blij verrast worden dus.

Harrold Goddijn Rendement sinds 27 mei 2005 -60%

Van 60+ naar 6+. Aan de glijvlucht van het aandeel TomTom komt geen einde. Tegenover lagere winstverwachtingen staan vooral kleine stapjes voorwaarts, zoals de uitbreiding op de Russische navigatiemarkt. Zo langzamerhand wordt Tom2 tegen de huidige waarderingen wel een gokje waard.


4

Ron Icke Rendement sinds 16 november 2005 -38%

Het kan twee kanten op. Of de resultaten van USG gaan volgend kwartaal instorten of beleggers zijn vooruit gelopen op een winstdaling die niet komt. Dat maakt het aandeel voer voor speculatieve beleggers.

Vopak

Wavin

Analistenmomentum M Technisch N Fundamenteel O Winstgroei 2% PEG 4,2 John Paul Broeders

Analistenmomentum M Technisch  Fundamenteel  Winstgroei -25% PEG nvt

Er zijn weinig gaten te schieten in het businessplan van Vopak. De opslag van vloeibaar gas en andere producten heeft niet erg veel last van de conjunctuur, maar wordt vooral gestuurd door structurele ontwikkelingen. Met 95% van de capaciteit benut zal Vopak naar groei blijven zoeken.

Gevoelig voor conjunctuur- èn financieringskwesties: meneer Houben heeft genoeg aan zijn hoofd. Na de financiële sector is de bouw de een-na-minst favoriete branche onder analisten. Wavin heeft de koersafstraffing geïncasseerd en speurt nu naar lichtpuntjes in de vorm van verhoogde infrastructuuruitgaven.

1

W

Peter Bakker Rendement sinds 1 november 2001 -15%

Twee maanden geleden noemden we TNT op deze plek nog saai, maar daar komen we schielijk op terug. Sinds begin augustus stuitert wel-of-geen-overnametarget TNT alle kanten op, maar vooral omhoog. Rook is er, in ieder geval. Nu eens kijken of dit TNT wil ontbranden.

70

11/07

TNT Analistenmomentum  Technisch N Fundamenteel N Winstgroei 4% PEG 2,7

Rendement sinds 1 januari 2006 9%

3

Wereldhave

Wolter Kluwer

Analistenmomentum  Technisch O Fundamenteel O Winstgroei 4% PEG 1,8


2

Gijs Verweij Rendement sinds 1 maart 1994 15%

De sterke balans betekent dat Wereldhave kan profiteren van de kredietcrisis door vastgoed dat gedwongen in de uitverkoop gaat goedkoop op te pikken. Tel daar een discount van 25% bij op en er tekent zich een mooi instapmoment af.


8

Philip Houben Rendement sinds 17 oktober 2006 -69%

Nancy McKinstry Rendement sinds 1 september 2003 -5%

Wolters Kluwer blijft rustig kraaltjes rijgen. Toch ziet de uitgever de markt verder verslechteren. Om de marges te verbeteren wordt het besparingsprogramma verder uitgebreid. Voorlopig lijken de Wokkels niet bovenaan het verlanglijstje van beleggers te prijken.

colum n

Crisismoe Terwijl u met uw klamme handen en het restant van uw geld langs de zijlijn stond, is de markt er in volle galop vandoor gegaan. door Warrum Buffet

B

Warrum Buffet geniet wereldwijde bekendheid als bedenker en beoefenaar van de blijzin en de bijkomkomma. Buffet wenst niet verantwoordelijk te worden gehouden als hij in zijn columns de draad, zichzelf en de lezer kwijtraakt (in willekeurige volgorde). Eventuele psychische schade ontstaan door het lezen van de columns van Buffet kan niet op de auteur worden verhaald. De columns dienen gelezen te worden met een flinke dosis relativeringsvermogen.

ent u ook zo crisismoe? De markt functioneert een beetje als een heteluchtballon. We dalen en dalen en de enige manier om niet met een smak tegen de bodem te slaan, is om zandzakjes overboord te werpen. Die zandzakjes, dat zijn u en ik. Tenminste, voor zover wij overboord en dus uit de markt springen. Dat geeft de markt de laatste loodrechte zwieperd naar beneden en daarna kan de stijging weer beginnen. Zonder u en zonder mij. Het probleem met dit soort markten is dat het eerst in volle snelheid neerwaarts de overdrijvingsfase penetreert. U bent het met de markt eens dat we naar beneden hollen, want de economie worstelt maar komt niet boven en dan zwijgen we nog over de vertrouwenscrisis en de bevroren interbancaire leningmarkt. Afijn, u kunt begrip opbrengen voor de daling, maar stapt vervolgens keer op keer weer in als u denkt dat het ergste achter de rug is en experts uit alle windrichtingen verklaren dat de ellende nu wel ingeprijsd is. Vervolgens krijgt u keer op keer het vermaledijde deksel op uw neus.

Gemiste kans Natuurlijk, ú hebt gelijk. Maar het is, zegt u nu zelf, een tikkeltje naïef om te veronderstellen dat de markt rekening houdt met uw gelijk. Na drie bezoekjes aan De Koude Kermis houdt u het voor


gezien. U gaat niet langer proberen om vallende messen, laat staan een vallende markt op te vangen. U bent Atlas niet. Nee, u weet nu wel beter. Want u bent een handvol ervaringen rijker en een kruiwagen vol euro’s armer. Nee, meneer de Haan laat zich niet meer foppen. Wijs geworden legt u een limietorder in, een procentje of 15 onder het huidige niveau. En vanaf dat moment begint de beurs te stijgen. U veniet en vidiet, maar u viciet niet, want dat gaat niet als u met uw handen in uw zakken langs de lijn staat. En in die handen staat het klamme zweet. Links en rechts ziet u buurmannen, collega’s en schoonmoeders instappen. Eerst één teentje in het water en als de piranha’s niet happen (omdat ze verzadigd zijn of een dagje vrij hebben), nog een teentje. Dan een hele voet, onderbeen, bovenbeen en door tot aan de navel. U slaat de handen voor uw ogen. De sneue sukkels! En elk moment denkt u het hap-hap-hap te gaan horen, maar het enige dat u hoort is het vredig klotsende water. Ergens is iets goed fout gegaan. Terwijl u met uw klamme handen en het restant van uw geld langs de zijlijn stond, is de markt

er in volle galop vandoor gegaan. U wacht nog tot de markt terugkomt, maar de stofwolken aan de horizon worden steeds kleiner en het geluid sterft langzaam weg. Dan dringt het besef tot u door. Net als in het voorjaar van 2003 hebt u het ultieme koopmoment gemist. Wéér zult u zichzelf jarenlang verwijten dat u zich op een AEX van 250 niet helemaal het schompes hebt gekocht. “Hoe kon ik zo stom zijn”, zult u zichzelf keer op keer horen zeggen en hoe meer tijd er verstrijkt, hoe grotesker deze onvergeeflijke blunder in uw beleving wordt.

Te lang bear Uiteindelijk, murw gebeukt, grijpt u naar het medicijnkastje en probeert met financiële zelfmoordwapens als turbo’s, speeders en andere hefboomproducten de gemiste rendementen alsnog binnen te harken. En dat terwijl u diep van binnen weet hoe dat gaat aflopen. En het ergste is dat aan het einde van de stijgende markt precies hetzelfde proces gaat plaatsvinden, maar dan omgekeerd. Dan blijft u kopen, terwijl de markt uitgeraasd is. U bent te laat bullish geworden en blijft tot overmaat van ramp te lang bull in een bearmarkt. Is er dan geen positieve wending in dit treurspel? Jawel, het goede nieuws is dat uw geld op deze manier ooit opraakt en u niet langer de paljas uit kunt hangen op het beursschavot.

zo komt u veilig door de

Recommend Documents