Ziek van ‘te veel’ ....... ziek van ‘te weinig’ Ben ik te lang of te kort? Je gaat in deze opdracht uitzoeken of jouw lengte en jouw lichaamsgewicht een beetje bij elkaar passen. Til er niet te zwaar aan. Voor jullie is dit een momentopname. Bedenk dat jullie nog in de groei zijn. Op werkblad vind je een soort metertje waarmee je kunt bepalen of je lichaamsgewicht en lengte een beetje bij elkaar passen.Onderzoek samen met een klasgenoot hoe deze meter werkt. Zoek daarna uit of je gewicht en je lengte bij elkaar passen. Trek je conclusie.
Te zwaar... te licht Bedenk dat jullie allemaal nog in de groei zijn. Binnen nu en 5 jaar verandert er nog heel veel in en aan je lijf. Je wordt nog (heel) wat langer. De uitkomsten van vandaag kunnen dus nog veranderen (opdracht ). Voor volwassenen ligt dit anders. Omdat zij niet meer groeien, is het wel mogelijk om er nu een conclusie aan te verbinden. Een duidelijk advies geven kan ook. Bij volwassenen bepaalt de lengte het gewicht.
In de meter passen Een leerling weegt 76kg en is 1,70m lang. Volgens werkblad is het gewicht te hoog. Er is een risico voor de gezondheid. Maar deze leerling is nog in de groei. Hoeveel centimeter moet hij groeien om geen risico meer te lopen voor de gezondheid (het gewicht blijft 76 kg)? Welk advies zou je geven aan een volwassene van 1,86m met een gewicht van 92 kilo? Welk advies is te geven aan een volwassene van 1,68m met een gewicht van 52 kilo?
Hoezo welvaart? Veel mensen eten te veel en te vet. Het gewicht van veel Nederlanders is te hoog volgens veel doktoren. Dat zeggen ze niet zomaar. Kanker en hart- en vaatziekten worden bevorderd door te veel en ongezond eten. Harten vaatziekten ontstaan doordat bloedvaten dichtslibben. Er kan dan bijvoorbeeld niet voldoende bloed naar de hartspier. De hartspier krijgt dan geen zuurstof. Door zo’n gebrek aan zuurstof ontstaat een hartinfarct. Harten vaatziekten veroorzaken steeds meer slachtoffers. Kijk eens in figuur . In de staafgrafiek zie je het verband tussen het aantal slachtoffers door kanker en hart- en vaatziekten en de tijd. Je ziet dat in de loop van de afgelopen eeuw het aantal slachtoffers toeneemt. En die groei gaat nog steeds door. Een gezond menu bevat veel groente, fruit, graan en aardappelen en minder eiwitten en vet dan de gemiddelde Nederlander tot zich neemt.
Ziekten en voedsel Beantwoord de volgende vragen. Waardoor ontstaat een hartinfarct? Er kan ook een infarct in de hersenen ontstaan. Welke bloedvaten zijn dan verstopt? Een ziekte waar iedereen last van heeft is cariës ofwel tandbederf. Welke voedingsmiddelen veroorzaken cariës?
Gaatjes in het gebit zijn het resultaat van snoepen.
Gebreksziekten In landen waar voedselgebrek dagelijks aan de orde is, kunnen mensen te weinig vitamine A en andere vitaminen binnenkrijgen. Door een tekort aan vitamine A gaat de werking van hun ogen achteruit. Mensen met te weinig vitamine A kunnen in de schemering niet goed zien. We noemen dit dan ook wel ‘nachtblindheid’. Als iemand veel te weinig vitamine D binnen krijgt, worden zijn botten minder sterk. Kinderen die in de groei zijn krijgen door een tekort aan vitamine D slappe botten en daardoor kromme benen. Dit heet [lsquo ]rachitis’. Als er te weinig jodium in het voedsel zit, gaat de schildklier te hard werken. De schildklier wordt dan een bult net onder het strottenhoofd. Dit heet ‘krop’ of ‘struma’. Al deze ziekten heten gebreksziekten. De meest bekende gebreksziekte is bloedarmoede door ijzergebrek. Iemand met bloedarmoede voelt zich snel moe en is lusteloos. Dat komt doordat er niet genoeg rode bloedlichaampjes in het bloed zitten. Daardoor kan er niet genoeg zuurstof naar de spieren vervoerd worden. Mensen met bloedarmoede worden snel moe en herstellen zich slecht. Rachitis ofwel Engelse ziekte ontstaat door een gebrek aan vitamine D.
Té zout is ook niet goed Nierstenen ontstaan door te weinig water drinken of te veel zout of andere mineralen in het voedsel.
Beantwoord de volgende vragen Welke voedingsstof krijg je te weinig als je rachitis hebt? Welke ziekte krijg je bij te weinig vitamine A? Leg uit hoe struma ontstaat. Wat is bloedarmoede precies? Leg in je eigen woorden uit waarom je lusteloos bent als je bloedarmoede hebt. Zoek uit in biologieboeken welke gebreksziekten er zijn van de vitaminen B en C.
Gebreksziekten in welvaartslanden? In welvaartslanden hebben mensen de neiging te weinig groenten en fruit te eten en te veel vet en suikers. Vooral snacks zijn populair. Helaas bevatten die nog maar heel weinig vitaminen, mineralen en vezels. Zulke producten leveren wel veel energie maar onvoldoende voedingsstoffen die voor groei en bescherming zorgen. We noemen die energie dan ook ‘lege’ calorieën. Mensen die regelmatig van dit soort producten eten, krijgen een gebrek aan vitaminen en mineralen. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat veel groenten en fruit eten goed is voor de gezondheid. De kans op bepaalde vormen van kanker en hart- en vaatziekten wordt daardoor kleiner. In 1998 heeft de overheid een campagne gevoerd om groenten en fruit meer in de belangstelling en op het bord te krijgen. Groente en fruit zijn gezond.
Beantwoord de volgende vragen Leg in je eigen woorden uit waarom het eten van snacks niet zo gezond is. Wat bedoelen we met ‘lege calorieën’? Wat betekent, volgens jou, volwaardig eiwit?
Eiwitbehoefte Elk mens heeft per dag ongeveer 65 gram volwaardig eiwit nodig. Dierlijk eiwit is van een betere kwaliteit dan plantaardig eiwit. Een uitzondering hierop is soja-eiwit, dit is net zo goed als dierlijk eiwit. Door goed te combineren, bijvoorbeeld met graan en peulvruchten, kun je toch genoeg volwaardig eiwit binnen krijgen. Bij iemand die lange tijd veel te weinig eiwit heeft gegeten kan hongeroedeem (uitspraak: hongereudeem) ontstaan. Kinderen met deze ziekte hebben dikke buiken. In die dikke buiken zit echter geen vet maar vocht. Deze kinderen lijken genoeg te eten te krijgen, maar in werkelijkheid lijden ze honger.
Hongeroedeem ontstaat als er een eiwitgebrek is.
Beantwoord de volgende vragen Welk planteneiwit is op zichzelf een volwaardig eiwit? Neem de volgende zin over in je schrift en vul hem aan. Om volledig eiwit binnen te krijgen moet je peulvruchten in een maaltijd combineren met ....? Hoe ontstaat hongeroedeem?
Arm en rijk Bekijk figuur goed. Je ziet een staafdiagram over de hoeveelheden eiwit die mensen per dag binnen krijgen. Er zijn 33 rijke landen en 96 arme landen onderzocht. Beantwoord de vragen. Hoeveel gram dierlijk eiwit is er per dag beschikbaar in de 33 rijke landen? Hoeveel gram dierlijk eiwit is per dag beschikbaar in de 96 arme landen? Vergelijk de staven van dierlijk eiwit met elkaar. Hoeveel keer kan het kleine blok in het blok van de rijke landen? Hoeveel is de gewenste hoeveelheid eiwit? Hoeveel gram eiwit komt iemand uit de arme landen elke dag te kort? Hoeveel gram eiwit eet iemand uit de rijke landen elke dag te veel? Schrijf je mening op over het volgende: Als we al het eten op de wereld beter zouden verdelen, dan zou er echt niemand honger hoeven te hebben.
Consumptie van plantaardig en dierlijk eiwit per persoon per dag en het totale energiegebruik
1 g vet = 38 kJ 1 g eiwit = 17 kJ 1 g koolhydraat = 17 kJ In ouderwetse artikelen spreekt men wel over kilocaloriën (kcal.). 1 kcal. = 4,2 kJ
Eiwitconsumptie Elke volwassene heeft per dag ongeveer 65 gram volwaardig eiwit nodig. Om genoeg energie te hebben heeft een volwassene ongeveer 9200 kJ (kilojoule) nodig. Bekijk eens figuur . Je ziet een staafgrafiek uit 1971 over twaalf landen.
Beantwoord de volgende vragen Voor deze opdracht moet je goed naar figuur kijken. Welk land zat in dat jaar precies goed met de gewenste hoeveelheid eiwit? Hoe komt het dat er ook in 1971 Brazilianen waren die niet genoeg eiwit aten? Hoeveel van de onderzochte landen zitten boven de gewenste hoeveelheid eiwit? Hoeveel landen zitten onder de gewenste hoeveelheid energie? Onze dieren eten voedsel van arme landen. Als alle voedsel eerlijk werd verdeeld, zou er geen honger meer zijn. Ieder mens zou dan kunnen eten wat een Nederlander in 1952 at; 70 gram eiwit en 9800 kilojoule energie. Koeien en varkens krijgen veel voer te eten dat gemaakt is van sojabonen en graan. Een dier verbruikt 10 kilo planteneiwit voor 1 kilo vleeseiwit. Die planten zijn ook heel goed geschikt om mensen te voeden. Vaak worden die planten uit derde wereld landen gehaald zodat de mensen ze daar moeten missen. De koeien en varkens die dit te eten krijgen blijven echter in de rijke landen. We halen dus op grote schaal planteneiwit uit de arme landen en brengen er geen dierlijk eiwit voor terug.
De grondstoffen voor diervoer komen (voor een deel) uit arme landen.
Onderzoekje Veel volwassen mensen zijn niet tevreden over hun eigen gewicht. Wie weet kun je een aantal van hen duidelijk maken dat het wel goed zit met hun gewicht. Met werkblad kun je een onderzoekje doen naar het verband tussen gewicht en leeftijd. Interview tien volwassenen uit je kennissen- en familiekring. Stel ze de volgende vragen: 1 Hoe oud bent u? 2 Wat is uw lengte? 3 Wat is uw gewicht? 4 Wat voor werk doet u? 5 Wat eet u ’s morgens? 6 Wat eet u ’s middags? 7 Wat eet u ’s avonds? 8 Wat gebruikt u tussendoor? Tips! • Interview alleen mensen die het leuk vinden. • Stel je netjes voor en vertel waarom je ze het vraagt. • Vraag niet alleen aan bekenden. • Vertel dat de mensen anoniem blijven (je vertelt niemand hun naam). • Wees vriendelijk! Zoek met werkblad uit of het gewicht van deze mensen in orde is of niet. Trek zo mogelijk conclusies. Schrijf over je interview een verslag.
Schuimpjes Je leert de onderdelen van een ei kennen. Je gaat de eigenschappen van eiwit na. Je gaat bovendien schuimpjes maken.
Benodigdheden • • • •
2 eieren 100gr poedersuiker kleurstof (bijvoorbeeld cacao, sinaasappelkleur, geelwortel) garneermateriaal
Werkwijze 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Neem een ei. Teken het ei en weeg het. Scheid nu de dooier en het eiwit. Weeg de schaal, de dooier en het eiwit. Schrijf de getallen op. Doe hetzelfde met het andere ei. Weeg de poedersuiker en de vanillesuiker af. Klop de twee eiwitten stijf met een (schone!) garde. Voeg steeds een beetje suiker toe. Klop tot er een stijve massa is ontstaan. Voeg eventueel kleurstof toe. Doe het geheel in een spuitzak. Breng het schuim op een bakplaat. Garneer de schuimpjes eventueel. Laat de schuimpjes drogen op 140 °C in de oven gedurende een half uur. Laat ze daarna afkoelen, vervolgens kun je ze verpakken.
Opdracht Uit welke onderdelen bestaat een ei? Welke veranderingen van het eiwit heb je waargenomen? Waarom gebruik je poedersuiker en geen gewone suiker? Wat gebeurt er in de oven met het schuim?
Waarom eten we? Je kunt het nut van een goede voeding opschrijven. Welk eten is goed voor iemand?
Kranten schrijven veel over eten. "Eet dit en je wordt beresterk” of "Eet dat en je blijft eeuwig jong”. Lang niet alles is waar. Maar één ding is wel waar. Het is belangrijk dat mensen eten. Waarom eet je eigenlijk? Die vraag is niet zo makkelijk te beantwoorden. Soms eet je gewoon zijn omdat je je verveelt. Vorm een groepje van 3 tot 4 personen. Schrijf alle redenen op waarom jullie eten. Je hebt in deze taak onderzocht waarom een mens eet. Sommige redenen zijn belangrijk, ander minder belangrijk.
Neem onderstaande tabel over en vul hem in. Nr
Reden waarom je eet
Vind je dat een belangrijke reden?
Vind je dat een minder belangrijke reden?
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Eiwitbehoefte Je kunt door goed te combineren voldoende eiwit binnenkrijgen. Hongeroedeem ontstaat als er een eiwitgebrek is.
Een mens heeft per dag ongeveer 65 gram volwaardig eiwit nodig. Dat is geen probleem als je voldoende plantaardig eiwit eet, gecombineerd met dierlijk eiwit. Je gaat kijken hoe je aan eiwitten kunt komen. Je maakt een broodje gezond en rekent uit hoeveel eiwit je dan binnen krijgt. Benodigdheden: • 1/3 stokbrood (3 gram eiwit) Beleg naar keuze: • 2 plakken achterham (8 gram eiwit) • 1 plak kaas (5 gram eiwit) • 1 hard gekookt ei (7 gram eiwit) • 1/3 komkommer (1 gram eiwit)
• • • •
tomaat (1 gram eiwit) sla blaadje (0 gram eiwit) 5 gekookte champignons (3 gram eiwit) 1 glas melk (5 gram eiwit)
Werkwijze: 1 Snij het stokbrood in de lengterichting door, maar zorg ervoor dat beide helften aan elkaar vast blijven. 2 Maak het broodbeleg dat je wilt gebruiken schoon en laat het uitlekken. De eieren moeten zeker 8 minuten hebben gekookt. 3 Vul je stokbrood met het broodbeleg dat je hebt uitgezocht. 4 Eet smakelijk en drink er een glas melk bij. a Hoeveel eiwit heb je binnen gekregen door jouw broodje gezond te eten? b Hoeveel eiwit moet je vandaag nog eten om voldoende eiwit binnen te krijgen? c Hoe wil je dat tekort opvullen? Gebruik de gegevens uit de lijst benodigdheden of gebruik een voedingsmiddelentabel.
