Tobacco Theater, Amsterdam, 6 oktober 2015 – In zijn toespraak tijdens de platformbijeenkomst van Wijzer in Geldzaken, die als thema had ‘De stille macht van financiële veerkracht’, beklemtoonde Klaas Knot dat financiële veerkracht cruciaal is voor individuele burgers, dus op micro-economisch niveau, maar ook macro-economisch gezien, voor de samenleving als geheel.
Zie onder voor de volledige speech:
Titel speech: ‘Financiële veerkracht in een irrationele economie’
Majesteit, beste collega’s, dames en heren, Mijn complimenten voor het organiseren van dit symposium over zoiets geheimzinnigs als ‘de stille macht’. Het maakt zo’n onderwerp als ‘financiële educatie’ meteen een stuk spannender. En dat is goed, want het belang van voldoende financiële kennis, van financiële veerkracht is in deze tijd veel groter dan veel mensen zich realiseren. Ik weet niet hoe het bij u zit, maar ik weet nog heel goed dat mijn ouders mij voor het eerst zakgeld gaven. Wat was ik trots! Ik kreeg mijn eigen portemonnee en ik mocht er zelf over beslissen. Natuurlijk reikte die beslissing niet verder dan: zal ik die zak drop of dat autootje nou wél of níet kopen? Maar toch. Ik nam het zeer serieus. Ik leerde afwegingen te maken. Vandaag een autootje betekent: vandaag geen drop. U begrijpt: wat ik toen heb geleerd komt me in mijn huidige functie zeer van pas. In elk geval gaf het mij toen als kind precies het gevoel dat we in de titel van dit symposium omschrijven als: financiële veerkracht. Financiële veerkracht – dat is het gevoel: ik kan beslissen over mijn eigen financiën, ik weet hoe ik dat moet doen, ik weet wat ik mij wél en níet kan permitteren en ik ben op tegenvallers voorbereid. Het belang van die veerkracht kunnen we niet gemakkelijk overschatten. Ze is zowel cruciaal voor individuele burgers, dus op micro-economisch niveau, als macro-economisch, voor de samenleving als geheel. Vanmiddag wil ik u uitleggen waarom dat zo is.
1
Zoals veel van mijn collega’s bij De Nederlandsche Bank heb ik economie gestudeerd en zoals u weet zijn economen het nogal ‘s met elkaar oneens. Maar één opvatting delen we altijd: de economie is een zeer complex fenomeen. Telkens als we ervan overtuigd zijn dat we nu echt alle processen kennen en het verloop ervan betrouwbaar kunnen voorspellen, dan gebeurt er iets dat die overtuiging weer doet wankelen. Het aantal factoren dat invloed heeft op de economie is gewoon te groot. Een natuurramp aan het andere eind van de wereld, politieke drama’s bij een handelspartner, een doorgewoekerde mega-fraude: we kunnen ze niet voorspellen. En zo groot hoeft het niet eens te zijn. Ook de individuele beslissingen van individuele burgers kunnen we niet voorspellen. Omdat ze worden genomen op gronden die wel rationeel zijn, maar die we niet hadden kunnen bedenken. Of op gronden die írrationeel zijn, of genomen na adviezen van onbetrouwbare derden. En helaas vaak ook op verkeerde gronden, die voortkomen uit onwetendheid en gebrek aan kennis. Aan die eerstgenoemde onvoorspelbaarheden kunnen we niet veel doen. Maar aan die onwetendheid en gebrek aan kennis wél. En het zou de economie – zowel macro als micro – al geweldig helpen als we dat nu eens echt zouden aanpakken. Ik hoef maar even te refereren aan de recente financiële crisis en u weet precies wat ik bedoel. Burgers kochten financiële producten die ze niet snapten van bankmedewerkers die ze ook zelf niet eens meer begrepen. Dat mag nooit meer gebeuren. Zeker niet in deze tijd. Als de overheid als gevolg van de crisis complexe keuzes moet maken met grote gevolgen voor de burgers, dan is daarvoor draagvlak nodig in de samenleving. En het is cruciaal voor dat draagvlak dat de burgers in elk geval begrijpen waar het om gaat. Tien jaar geleden heeft De Nederlandsche Bank onderzoek gedaan naar de financiële kennis van Nederlanders. Daaruit bleek dat simpele vragen over rente en inflatie, en over belegging in aandelen of obligaties slechts door minder dan
2
de helft van de ondervraagden goed werden beantwoord. In deze informatie-maatschappij mag dat toch niet meer gebeuren. Maar niet alleen de overheid moet complexe keuzes maken. Ook individuele burgers moeten tegenwoordig zelf veel complexere en ingrijpender financiële keuzes maken dan vroeger. Over de financiële toekomst van henzelf en hun kinderen, over hun hypotheek, over hun pensioen, over mogelijke toekomstige zorgkosten. Als we mensen meer inzicht geven in financiële zaken, stellen we hen in staat om in die situaties betere beslissingen te nemen. Uit onderzoek van de Amerikaanse hoogleraar Annamaria Lusardi, expert op het gebied van financiële educatie, blijkt dat mensen die over meer financiële kennis en vaardigheden beschikken, betere economische beslissingen nemen. Het loont. Hun financiële veerkracht wordt groter. Er komt meer rationaliteit in de economie als geheel - en dus meer veerkracht. Want de economie, dat zijn wij allemaal. Het is de optelsom van bakkerij De Boer en timmerbedrijf Jansen, van Ahold en Heineken en FrieslandCampina, van het groeiend leger der ZZP-ers – en van u en mij. De vraag is dus: hoe kunnen we de onwetendheid bestrijden en de kennis vergroten? De Nederlandsche Bank wil daar graag aan meewerken. Op 22 september heeft u, Majesteit, het nieuwe Bezoekerscentrum van De Nederlandsche Bank geopend. Je kunt daar door middel van games, filmpjes of een speurtocht, interactief ontdekken hoe de economie werkt, wat De Nederlandsche Bank doet, en wat de invloed hiervan is op je eigen financiën. We hebben grote ambities met dat centrum. We willen dat er twee keer zoveel mensen komen als in het oude voorlichtingscentrum. Zodat we veel meer mensen iets kunnen leren over economie en financiële zaken. In het bezoekerscentrum zetten we de deur open voor iedereen: scholieren en studenten, werkenden en gepensioneerden: iedereen is welkom en iedereen kan zo binnen lopen. Daarmee laten we zien dat financiële educatie voor iedereen belangrijk is, en wij van De Nederlandsche Bank de hand naar iedereen willen uitreiken. 3
Maar voorlichting alleen is niet voldoende. We moeten ook naar de mensen luisteren, om beter te weten welke kennis ze precies nodig hebben. Onlangs hebben wij een rondetafelgesprek georganiseerd over het belang van financiële educatie. Met een aantal partners, zoals Wijzer in Geldzaken; met aanbieders van financiële producten en diensten, maar ook met gebruikers daarvan, zoals scholieren, studenten, ZZP-ers en gepensioneerden. In dat gesprek bleek dat iedereen vindt dat producten eenvoudiger en begrijpelijker moeten. Maar ook dat het aanbod aan financiële educatie op dit moment niet altijd perfect afgestemd is op de vraag. En dat moeten we ons ter harte nemen. Er zijn veel goede initiatieven ontwikkeld door veel verschillende partijen, allemaal bedoeld om financiële kennis en vaardigheden te verbeteren. Maar ondanks dat brede aanbod hebben de gebruikers niet het gevoel dat ze goed worden geïnformeerd. Ze hebben geen idee wie nu wat doet. Ze weten niet waar ze terecht kunnen met hun vragen. Daar ligt dus een mooie rol voor het Wijzer in Geldzaken platform. Laten we in het kader van dit platform onze eigen belangen opzij zetten om zo beter samen te werken. Er zijn zoveel goede initiatieven en al die initiatieven zijn goed bedoeld. Maar daarmee zijn ze niet altijd effectief en het schort ook nog wel eens aan de uitvoering. Er is genoeg informatie beschikbaar om mensen van betere financiële kennis te voorzien. Er zijn genoeg goede initiatieven die echt iets kunnen betekenen. En er zijn genoeg helpende handjes beschikbaar, verspreid door het hele land. Wat we nu nog nodig hebben is een integrale aanpak van aanbod, toezicht en educatie. En nauwere samenwerking. Want alleen wanneer we onze krachten op een efficiënte manier bundelen, goed luisteren naar de behoefte van mensen en handelen in het algemeen belang, dán pas kunnen we er met z’n allen voor zorgen dat Nederlanders - en daarmee Nederland als geheel - financieel veerkrachtiger worden. Dat krijgen we natuurlijk niet in één jaar voor elkaar - waarschijnlijk niet eens in 10 jaar. Het is een zaak van lange adem. We hebben een taak bij de volwassenen, die in verschillende fasen van hun leven voor verregaande 4
beslissingen staan. De aankoop van een huis, het afsluiten van een hypotheek, de keuze van een pensioenvoorziening. En we hebben zeker ook een taak bij de kinderen. Het is belangrijk dat ze op school al leren hoe ze met geld moeten omgaan. Dat ze de mogelijkheden leren van geld uitgeven en van sparen – en daarover zelf leren beslissen. Vandaag drop betekent vandaag geen autootje. Jong geleerd .. precies. Voordat we alle generaties goed hebben bereikt – dat kost tijd. Maar als ik kijk naar de inspanningen van dit platform, dan ben ik heel optimistisch. Majesteit, dames en heren, Het thema van dit symposium is ‘de stille macht van financiële veerkracht’. Ik vind dat een prachtig thema. Wanneer we er in slagen de veerkracht van al die individuele burgers te verbeteren – dan wordt stilletjes aan, heel geleidelijk de economie van ons land er beter, stabieler en veerkrachtiger van. Die enorm complexe, vaak irrationele economie wordt stabieler door de macht van vele beter opgeleide, beter geïnformeerde burgers. ‘Strength by numbers’. Dat bedoel ik met de stille macht. Wat ik er niet mee bedoel, is dat u – de partners in dit platform – uw werk in stilte moet doen. Integendeel! Laat zien waar u mee bezig bent. Bazuin het rond! En laten we vooral blijven samenwerken. En aan de scholieren, studenten, belangengroepen en al die andere gebruikers van financiële producten en diensten wil ik vragen: laat ons weten hoe we u kunnen helpen. Economie blijft complex en moeilijk voorspelbaar. Maar het kan veel beter dan het nu is. Wij samen vormen de stille macht. We gaan het redden, met elkaar. Daar ben ik zeker van. Ik dank u wel.
5
