Zes paar kousen jas HISTORIE VAN DE ZORG VOOR MENSEN MET EEN VERSTANDELIJKE BEPERKING IN DE PEELREGIO

Zes paar kousen & een jas

HISTORIE VAN DE ZORG VOOR

MENSEN MET EEN VERSTANDELIJKE BEPERKING

IN DE PEELREGIO

Stichting Rijtven 1958 – 1995

Aankoop hele complex L-huis, incl. school Beek en Donk

• 1 ( • 2 (

Paviljoen 2 (later de Bussel) Rijtven Deurne

Kinderboerder Deurne

(Opvang) schoolgebouwtje Ommel

Leonardushuis Beek en Donk

• Paviljoen 1 (later de Biekorf) Rijtven Deurne • Zusterhuis, later de Terp, Rijtven Deurne • Hoofdgebouw, later de Waag, Rijtven Deurne

1981 1980

1979 1977

1976 1975

1973 1969

1967 1965

1961

1958

1963

Aankoop grond voor Rijtven Deurne

Dagbesteding i

GVT Smalle Haven Deurne

• GVT Het Liender Asten • Dagbesteding in het Leonardushuis • KDC*** Binderen Helmond

GVT Den Dries Helmond

• GVT** De Waard Helmond • GVT De Bleek Beek en Donk DBC* De Vliert Vlierden

1958 – 1995

Sloop Leonardushuis

Othmarusstichting

1ste buitenhuis Bakel (Beatrixstraat) (later Romeinstraat) 2de buitenhuis Deurne (Stationsstraat) (later opgeheven)

Gebouw Centraal Technische Dienst, Rijtven Deurne • Zwembad De Kuip, Rijtven Deurne • Buitenhuis ’t Veld Deurne

Zusterhuis wordt de Terp (wonen) Deurne

rij Rijtven

Woningen Heideveld 1,2,3 Rijtven Paardenstallen Rijtven Deurne

Boogaardwoningen Rijtven Deurne

Woning Heideveld 4, Rijtven Deurne

1995

1992

1993

DBC De Hommel, Rijtven Deurne

1991 1990

1988

1989

• De Biekorf (dagbesteding en ­behandeling), Rijtven Deurne • Buitenhuis Romeinstraat Deurne

1987 1986

1982

1983

Buitenhuis Kesselkamp Asten

in nieuwe Leonardushuis

DBC De Meent Helmond

GVT De Eimer Mierlo

* Dagbestedingscentrum ** Gezinsvervangend tehuis *** Kinderdagcentrum

Woonvorm (herbouwd) De Bleek

• DBC Klokhuis Deurne • Kleinschalig wonen in woningen Brandevoort Helmond • Vrijetijd & Vorming/Aksent Helmond

• Woonvorm Tjerk Hiddesstraat Helmond • Logeerhuis Geldrop

Logeerhuis Asten

Lage en Hoge Hees (dagbesteding, respectievelijk wonen), op plaats van het Leonardushuis, Beek en Donk

Woonvorm Pos Someren

2008 2007

2006 2005

2004 2003

2002 2000

1997

1996

1998

Kleinschalig wonen Wilhelminastraat, Asten

• Centraal Bureau Helmond • Sloop (2de maal) Leonardushuis • Zorgboerderij De Peelwerker Ospel (in 2014 opgeheven) • Logeerhuis Helmond

• Vennenwoningen in de wijk Rijtse Vennen Deurne • Kleinschalig wonen Munnekenstraat Asten • Kleinschalig wonen Woonboerderij Bakel

• W M • D

• DBC De Libelle (in voor • Woonvorm Kraanmeer, • DBC Rakthof Helmond • Logeerhuis Deurne

Woonvorm (herbouwd) Smalle Haven Deurne

• Woonvorm Steengoed Bakel • Kantoorgebouw De Waag gerenoveerd, Rijtven Deurne • DBC De Ruijschenberg Gemert, in samenwerking met de Zorgboog

• DBC De Viersprong Someren • DBC Lindestraat Asten • Nieuwe paardenstallen Rijtven Deurne • 2de deel Noordzone Rijtven Deurne

ORO

2015

2014 2013

2009

2010

stelpark,

• Woonvorm Kromme Haagdijk Mierlo-Hout • Woningen Middenzone Rijtven Deurne • 1ste deel woningen Noordzone Rijtven Deurne

Woonvorm Den Dries Helmond

Woonvorm voor mensen met ASS (autisme spectrum stoornis) Meriadoc, in samenwerking met GGZE & Lunetzorg DBC Laan ten Roode Someren

rmalig CTD gebouw) , in samenwerking met GGZ

1996 – 2015

Inhoud 1 2 3 4 5

VOORWOORD — MIEKE OCKHUIZEN

02

HET RIJTVEN

04

Portret van Loek Kuijpers

22

DE OTHMARUSSTICHTING

24

Portret van Meike Hagenaar

40

COLUMN — WIM DANIËLS

44

DE FUSIE

46

Portret van Jos Spierings

62

SAMEN UITEINDELIJK STERKER

64

Portret van Annie van Lierop

78

LOCATIES – TOEN & NU

80

VERHALEN ACHTER MENSEN

82

Portret van Astrid van Stiphout

90

NAWOORD — ED VAN DE KERKHOF

94

VOORWOORD MIEKE OCKHUIZEN Voorzitter Raad van Bestuur ORO van 2003 tot 2015

Geen toekomst zonder kennis van het verleden

D

e geschiedenis van ORO is de geschiedenis van de zorg voor mensen met een ­verstandelijke beperking in de Peelregio. In dit boek is te lezen hoe ORO, ontstaan in 1996, en haar rechtsvoorgangers, aan de wieg hebben gestaan van vele ontwik-

kelingen en initiatieven op dit gebied. Ik vond het belangrijk de geschiedenis van ORO een keer op te schrijven. Om te laten zien waar ORO vandaan komt, hoe ORO geworden is tot wat het nu is. Om het heden te kunnen begrijpen, is het nodig het verleden te kennen.

ORO is een moderne organisatie met een rijk verleden, diep

van intensieve zorg voor ernstig verstandelijke gehandicapten.

geworteld in de regio. Een organisatie met een breed ­diensten-

Via Beek en Donk kwamen de zusters uit Asten in Deurne

­­pakket voor mensen, jong en oud, met een verstandelijke

terecht, in de bossen op Het Rijtven. En vanuit Het Rijtven

beperking. ORO biedt meer dan zorg alleen. Vanaf het begin

ontstonden nieuwe locaties in Deurne en omgeving.

af aan hebben ORO en haar voorgangers als doel gehad

Deel 1 vertelt het verhaal van Het Rijtven.

mensen met een verstandelijke beperking te ondersteunen in alle aspecten van hun leven, om hen in staat te stellen

De geschiedenis van de Othmarusstichting gaat veel verder

mee te kunnen doen in de samenleving en een aangenaam

terug. Vanaf de jaren ‘40 werd een aantal indrukwekkende

en gelukkig leven te leiden. ORO is een organisatie die naar

initiatieven genomen rondom na- en buitenschoolse opvang,

de maatstaven van de tijd altijd uitstekende zorg heeft

dagactiviteiten, gezinsbegeleiding en individuele begeleiding.

geleverd. Een organisatie om trots op te zijn.

Het eerste gezinsvervangende tehuis werd opgericht in 1969. In deel 2 wordt deze ontwikkeling beschreven.

Na WO II kwamen de activiteiten voor speciale opvang van mensen met een verstandelijke beperking goed op gang. De

Ook de fusie wordt beschreven, in deel 3. Aan het ontstaan van

middelen waren beperkt. Het was een tijd van pionieren en

ORO in 1996 is veel vooraf gegaan. Een lange voorbereiding

improviseren door bevlogen mensen met een groot hart.

in een bestuurlijk turbulente periode. De fusie was een

Vanaf eind jaren ‘50 was er in de Peel voor het eerst sprake

logisch gevolg van landelijke en regionale ontwikkelingen,

02 VOORWOORD

In dit boek ­kijken we terug. Nemen we ­afstand. Hoe zijn we ­geworden tot wat we nu zijn?

maar daarmee geen vanzelfsprekendheid. Het heeft nog

Dit boek heeft een lange historie. Er was links en rechts wat

vele jaren geduurd voordat er sprake was van één organisatie.

onenigheid, archieven verhuisden en fotomateriaal dreigde

Om het verhaal over ORO compleet te maken is de recente

verloren te gaan. Het boek is bij lange na niet compleet. Er is

periode kort beschreven in deel 4. Kort, omdat in een boek

nog veel meer over ORO te vertellen, er is nog veel materiaal

over de historie eigenlijk een zekere afstand past.

dat het bestuderen waard is; er zitten vooral nog veel herinneringen in de hoofden van mensen. En, hoe zorgvuldig de

ORO heeft veel te danken aan al die mensen die zich met

samenstellers ook te werk zijn gegaan, het boek is niet

bewonderenswaardige toewijding hebben ingespannen om

zonder fouten. De zoektocht was lang en de archieven

het leven van mensen met een verstandelijke beperking te

­spraken elkaar soms tegen. Er liggen voldoende uitdagingen

verbeteren. De meesten van hen blijven in dit boek anoniem,

voor verder onderzoek en uitwerking. De geschiedenis is

slechts enkelen worden in deel 5 genoemd. Tussen de hoofd­

nooit af…

stukken in vertellen enkele cliënten hun kant van het verhaal. De toekomst begint vandaag. In het laatste hoofdstuk, bij de Dit boek is een hommage aan al diegenen die hebben

recente ontwikkelingen, is aan de samenwerking met Diomage

­bij­gedragen aan het werk en de ontwikkeling van ORO. Dat

slechts een kleine passage gewijd. De fusie per 1 maart jl.

geldt voor de medewerkers, maar ook voor de ouders, de

tussen ORO en Diomage, is er niet meer in verwerkt. En wie

familie en voor de vele vrijwilligers.

weet wat er zich, na het schrijven van dit boek, nog meer aan nieuwe feiten voordoet. ORO blijft zich ontwikkelen en is

De tijd heeft niet stil gestaan. Maatschappelijke veranderingen

daarmee op de toekomst voorbereid. Samen met haar

hebben hun weerslag gehad op de wijze waarop men naar

cliënten.

onze medemens met een verstandelijke beperking keek. En op de wijze waarop ORO en haar voorgangers de dienst­ verlening hebben ingericht en uitgevoerd. Met die veran­de­-

Ik ben blij met het voorliggende resultaat. Maar vooral

ringen veranderde ook het taalgebruik. Dat zult u als lezer

trots op de ontwikkelingen die erin beschreven worden.

van dit boek ook merken.

Ik wens u veel leesplezier.

VOORWOORD 03

1 HET RIJTVEN

Het Rijtven We schrijven het jaar 1958. De professio­nele zorg voor kinderen met een verstandelijke ­beperking in de regio komt langzaam op gang. In Asten wordt in dat jaar de basis gelegd voor wat nu Het Rijtven heet. Die basis ontstaat min of meer toevallig, bij ­de missiezusters F ­ ranciscanessen van de Heilige ­Antonius. Een aantal zusters van deze congregatie werkt op dat moment in Asten als wijkverpleegster.

T

ijdens hun huisbezoeken worden ze geconfronteerd met schrijnende gevallen van gezinnen met thuiswonende ‘zwakzinnige’ kinderen, zoals ze toen nog genoemd werden. De situatie van deze kinderen gaat de zusters aan het hart. Soms worden ze door de ouders in achter-

kamertjes, soms in een schuur ­verstopt. Er gaan zelfs verhalen dat diepgestoorde kinderen overdag worden vastgebonden aan een tafelpoot. De zusters nemen spontaan de verzorging van deze kinderen op zich. Tegelijkertijd constateren ze dat hun hulp niet voldoende is. Om de moeders en de gezinnen te ontlasten wil een aantal zusters de kinderen liever in huis nemen. En dat gebeurt. In Ommel. Eerst in een klein kamertje van het klooster, later worden vijf tot zes kinderen verpleegd in een oud schooltje, naast het klooster.

06 HET RIJTVEN

HET LEONARDUSHUIS

was het zeer beperkte financiële

Z-verpleegkundigen bij. Op initiatief

Twee jaar na de eerste spontane

budget. De zusters waren afhankelijk

van zuster Walburga was dat. Ik vond

initiatieven willen de zusters graag

van de gemeentelijke sociale diensten.

haar niet alleen een prettig mens, maar

een volgende stap zetten. In Beek en

Ze moesten vooral heel zuinig zijn. En

ik vond het ook een ­moderne non;

Donk is dan een gebouw beschikbaar,

natuurlijk heel hard werken.

iemand die vooruit wilde.”

Het Leonardushuis, dat, weliswaar

Om hen te helpen zochten de zusters

En dat was nodig, vond Petra die eerder

na een grondige renovatie, mogelijk

in Beek en Donk naar jonge meisjes

al in Son bij Huize Zonhove had

geschikt zou kunnen zijn voor de

zonder een beroepsopleiding. In het

­gewerkt. “Ik had het gevoel dat ik vijftig

­opvang en verpleging van de kinderen.

begin assisteerden zij vooral bij het

jaar terug in de tijd ging”, vertelt ze.

Op 9 augustus 1961 werd deze eerste

vele huishoudelijke werk; in de wasserij

“Als we met de kinderen naar buiten

officiële voorziening feestelijk ­geopend.

en de keuken. Als ze lieten zien dat

wilden, moesten we ze één voor één

Het Leonardushuis werd geopend, met

ze daar goed in waren, mochten ze ook

van de trap af dragen. Pas later kwa-

aan het hoofd zuster Walburga. De

met de kinderen werken. Later, vanaf het

men er liften en ook rolstoelen.” De

nonnen waren blij.

midden van de jaren ­zeventig, waren er

nonnen zagen de gediplomeerde

ook enkele Z-verpleegkundigen in het

verpleegkundigen over het algemeen

De zusters besloten zich te richten op

Leonardushuis actief. Een van hen was

graag komen. Petra: “Toen ik de eerste

de verpleging van de diepstgestoorde

Petra Adriaans, die ook nu nog bij ORO

dag op mijn afdeling kwam vroeg een

kinderen. Kinderen waarvoor nauwelijks

werkt. In 1977 ging ze in Beek en Donk

zuster meteen aan mij wat ze moest

plaats was omdat er, zo dachten ze,

aan de slag. Over de tijd in het

doen. Ik vroeg waarom ze dat aan me

geen succes kon worden geboekt op

­Leonardushuis zegt ze: “Op de dag dat

vroeg. Ze zei: ‘Jij hebt diploma’s, dus jij

het gebied van vorming en opvoeding.

ik begon, kwamen er in totaal vier

bent de baas.’”

Het waren ‘hopeloze patiënten’. Maar niet voor de zusters die zich vol over­ gave stortten op hun werk. Werk dat soms tot verrassende resultaten leidde.

ZUSTER EGBERTA

Het werken in kleine groepen, met veel aandacht, zorgde ervoor dat de kinderen wel degelijk ontwikkeling lieten zien. De ‘bedpatiën­tjes’ kwamen steeds vaker uit bed. Ze verloren hun apathische gedrag, wilden spelen en hadden dus ook behoefte aan meer ruimte. Maar die was er niet in het steeds weer opge­kalefaterde Leonardushuis. Dat veranderde pas in 1967 toen de zusters gebruik gingen maken van het naast­ liggend schoolgebouw. De capaciteit van het Leonardushuis werd hiermee vergroot tot 64 bedden. Hoewel er veel aandacht was voor de ontwikkeling van de kinderen, lag de

“Om tien uur deden we onze­ laatste ronde. ‘Broeken’ noemden we dat. Kijken of de kinderen nog droog waren.”

nadruk in de eerste jaren toch vooral op een hygiënische verzorging. Nadeel

HET RIJTVEN 07

DEURNE Het Leonardushuis bleek al snel na de opening te klein. Dat zagen ook de zusters. Ze bleven daarom in de omgeving goed uitkijken naar mogelijk geschikte gebouwen of naar bouwgrond. Als in 1963 een terrein van een kleine twintig hectare wordt aangekocht, komt Het Rijtven een flinke stap dichterbij. Architect Hansen van het bureau Van der Laan, Hansen en Van Hal uit Rosmalen krijgt de opdracht om eens na te denken over de inrichting van een moderne instelling die het Leonardushuis op termijn kan vervangen. Op termijn, want haast is er allerminst. Die termijn wordt uiteindelijk zes jaar. En van een echte vervanging is ook dan geen sprake want het Leonardushuis blijft gewoon open. Een eerste paviljoen op Het Rijtven wordt geopend van wat volgens de regionale krant een ‘hypermodern streekcentrum voor zwakzinnigenzorg’ moet worden. Een centrum dat aan ongeveer 175 zwakzinnigen uit de regio een ‘levenslange verzorging’ moet bieden. Kinderarts mevrouw dokter Maas, verbonden aan Maria Roepaan in het Limburgse Ottersum, dat gezien kan worden als het voorbeeld voor de ontwikkeling in de Peelregio, wordt in 1970 aangesteld als geneesheer-directeur voor de beide vestigingen. Het dagelijkse ritme in het nieuwe paviljoen in Deurne werd nog steeds bepaald door de zusters. Maar er hing verandering in de lucht. Het personeel dat voor het nieuwe paviljoen werd aangetrokken, bestond niet alleen meer uit ongeschoolde meisjes. Er

zaten ook jonge verpleegkundigen

Christje was het eerste jongetje dat in Beek en Donk verzorgd werd. Zijn t­ oestand was diep triest. Een van de zusters zegt erover: “Dat kun je gewoon niet begrijpen hoe zijn ouders hem achterlieten. In een kapotte wieg. Een truitje zonder bandjes of sluitspeld. Niets. Niet één luier die niet in de ­rafels hing.”

tussen met een goede opleiding. Deze jonge mannen en vrouwen vormden de voorhoede van een generatie die het medisch model opzij zou schuiven voor een meer pedagogisch model. Het accent werd langzaam verplaatst van verzorgen naar ontwikkelen. Patiënten werden pupillen. Eén van de nieuwe verpleegkundigen was Ad van den Brand. Hij had de Z-opleiding gevolgd bij de Severinusstichting in Veldhoven. De eerste dag in Deurne was hij zich ‘wild geschrokken.’ Hij kwam op een ouderwetse ziekenzaal, met de bedden strak in het gelid en in het midden van de zaal een tafeltje met een pot bloemen erop.

stond een rij glazen potten waarin de

diverse Sociaal Pedagogische Diensten,

Op zijn eerste werkdag kreeg hij de

sondeslangen waren opgeborgen. De

de huisartsen en de wijkverpleegkun­

opdracht de bedden op de afdeling op

potten waren voorzien van pleisters met

digen in de regio in een iets formeler

te maken. “Ik had er twaalf opgemaakt

daarop de naam van de kinderen.

jasje gestoken. Zij verleenden ‘eerste hulp’ bij plotselinge noodsituaties in

en ik was apetrots”, vertelt hij. “Maar zuster Renata haalde ze één voor één

NIEUWBOUW

gezinnen en hadden veel behoefte

weer af. Toen gaf ze een van de

In 1972 kwam de ministeriële toe-

aan tijdelijke en direct beschikbare

­verzorgsters de opdracht: leerde gij dè

stemming om verder te gaan met

plaatsen, met name voor zwakzinnige

menneke maar ’s hoe dat hier moet.

bouwen op Het Rijtven. Nou ja, de

kinderen waarmee ouders zich geen

Het moest volgens het enveloppen-­

‘principiële’ toestemming kwam. De

raad wisten. Al eerder, in het Leonar-

model. Er mocht geen plooitje in zitten.

minister verbond er wel de voorwaarde

dushuis, werden overigens kinderen uit

Het was helemaal volgens het medisch

aan dat dan het veel te kleine en

deze situaties opgevangen. De hulp­

model geredeneerd: als je een beetje

brandgevaarlijke Leonardushuis

verleners in de regio wisten wel dat

een plooitje hebt en je moet er de hele

­ver­laten moest worden. Het zou nog

men altijd een beroep kon doen op

dag op liggen, dan kun je decubitus

twee jaar duren voor de nieuwbouw­

de sociale instelling van de zusters.

(doorligwonden) krijgen.”

kogel daadwerkelijk door de kerk was. Nadat alle berekeningen, op dringend

Het weer terugplaatsen in de gezinnen

Het dagritme speelde zich af tussen

verzoek van het ministerie, nog eens

was niet gemakkelijk. De verpleegkun-

half acht ’s morgens en half zes

waren doorlopen, kwam in 1975 de

digen en zusters pleitten regelmatig

’s avonds, het moment dat de patiën-

toestemming en werd nog in datzelfde

voor een blijvende opname. Dokter

ten gevoed en gewassen weer in bed

jaar, op 17 december, de eerste paal

Maas was echter resoluut: ‘Ik snap de

moesten liggen. Als gewone voeding

voor de nieuwbouw geslagen.

emotionele reactie, maar als we een kind blijvend opnemen is de nood in

te lang duurde of gewoon te moeilijk was vanwege de onhandelbaarheid en

Het nieuwe paviljoen bood plaats aan

één gezin gelenigd. Bij een short-stay

ongedurigheid van de patiënt, dan werd

tien short-stay of crisissituaties. Hier

opname kunnen we tijdelijk in veel

sondevoeding gegeven. In de keuken

ook werd de samenwerking met de

meer gezinnen verlichting brengen.’

HET RIJTVEN 09

NAAR EEN STICHTING VOOR HET RIJTVEN

Langzaam maar zeker vonden de

Met de invoering van de AWBZ (1968)

stapje terug. Steeds weer nieuwe

werden ook de eisen die gesteld

wettelijke regelingen, ingewikkelde

werden aan het verplegend en

structuren; het werd voor hen bijna

­verzorgend personeel steeds hoger. ­

ondoenlijk om als eigenaar en bestuur

Er moesten meer gediplomeerde

op te blijven treden. Misschien speelde

krachten op de loonlijst komen. Steeds

op de achtergrond ook het feit mee dat

meer verpleegkundigen van het

begin jaren zeventig de eerste tekenen

­Leonardushuis gingen daarom een

van de ontkerkelijking duidelijker

cursus volgen of werden intern

zichtbaar werden. Het aantal novicen,

­bij­geschoold. Dokter Maas, nog altijd

nieuwe zusters, bleef maar dalen en de

geneesheer-directeur en dus verant-

gemiddelde leeftijd in de kloosters

woordelijk voor het beleid in Deurne en

werd steeds hoger.

Beek en Donk, vond het prima. Ze was

Het leidde ertoe dat in maart 1972 een

een groot voorstander van de

commissie in het leven werd geroepen

­opleidingen. Het liefst had ze gezien

die de overgang naar een nieuwe

dat het Leonardushuis een eigen

stichting moest voorbereiden. De

Z-opleiding zou krijgen, maar daarvoor

zusters wilden graag dat die overgang

was het instituut te klein.

geleidelijk zou verlopen. Daarom

zusters het tijd worden voor een

wilden ze ook voorlopig vertegen­ woordigd blijven in het bestuur van de nieuwe stichting. De aanloopperiode duurde twee jaar. Op 1 januari 1974 ging de Stichting Het Rijtven, genoemd naar de buurtschap waarin het nieuwe tehuis gebouwd werd, officieel van start. Het doel van de nieuwe stichting was: ‘de intramurale

Men kon altijd een beroep doen op de sociale instelling van de zusters.

verzorging van diep zwakzinnigen in de regio Oost-Brabant’. Het eerste bestuur bestond uit de heren Veraart (voorzitter), Van Hout (rector), de heren Van der Grinten en Brouwers en zuster Callista. Zij was de enig overgebleven non in het bestuur.

DE OUDERS Vanaf de jaren zeventig wordt al langzaam maar zeker meer gekeken naar de rol van de ouders. Overal in het land klinkt de roep om ‘gesprekken rond het bed.’ De geneesheer-­directeur

10 HET RIJTVEN

van Maria Roepaan (in Ottersum) wil

Dankzij de goede zorgen van de zusters ontwikkelden veel kinderen zich van ­bed­patiëntjes tot semi-ambulante en zelfs ­ambulante kinderen, de zogenoemde oplopers.

zelfs nog wel een stapje verder. Hij stelt voor om de ouders op de afdelingen daadwerkelijk mee te laten helpen met de verzorging en bege­ leiding van hun kind. De begrippen ‘mantelzorg’ en ‘ouderparticipatie’ staan dan nog niet in de woorden­ boeken, de overeenkomst met het huidige tijdsbeeld is echter groot. De directie van Het Rijtven staat ­wel­willend tegenover deze nieuwe

contactouder moest zorgen voor de

niet meer aan kan, de ander omdat het

ontwikkeling. Maar makkelijk is het niet.

verbinding tussen de vereniging en de

contact met de rest van de ouders maar

Het verplegend en verzorgend perso-

ouders die meededen aan de ouder-

niet van de grond wil komen.

neel is er niet aan gewend dat ouders

middagen op de groepen. Het bleek

In zijn ontslagbrief schrijft de heer

over de schouder meekijken, laat staan

niet moeilijk om voldoende gegadigden

Bekx dat zijn rol als contactouder ‘niet

dat die zich daadwerkelijk met de

te vinden. Bij de aanstelling van de

is wat het zijn moet.’ De meeste ouders

dagelijkse gang van zaken bemoeien.

eerste contactouders in februari 1979

van de afdeling ziet hij nauwelijks.

Het vereist een radicaal andere opstel-

juichte het bestuur al over ‘een mijlpaal

‘Contactpersoon zijn van onze afdeling

ling. Er volgen gespreksrondes met staf

in ons bestaan als oudervereniging’

heeft weinig zin, omdat ik nooit met de

en groepsleiding. ‘Voor de groepen is

en ‘een historische dag.’ Er werden die

andere ouders in gesprek kom. Ik zie

het prettig als ouders interesse tonen.’

dag maar liefst vijftien contactouders

nooit iemand. Verschillende kinderen

Maar de oudervereniging hield men

aangesteld, zes voor Paviljoen I en

krijgen zeer weinig of bijna nooit

liever buiten de deur. ‘Het personeel wil

negen voor Paviljoen II. Het zal overi-

bezoek. Hoe moet ik dan met de

alleen de ouders betrekken van hun

gens niemand verbazen dat vooral

ouders in contact komen? Misschien

eigen afdeling, dus geen bestuursleden

veel namen van bestuursleden van de

ligt het op andere afdelingen anders.

van de oudervereniging, omdat men

oudervereniging op die eerste lijst

Probeer maar eens of er andere

bang is dat zo’n middag dan teveel

voorkwamen.

­ouders zijn die er zin in hebben’,

geprogrammeerd zal w ­ orden en dat

aldus de heer Bekx.

sommige ouders niet vrijuit kunnen

Het aanvankelijke enthousiasme slijt

praten,’ zo lezen we in een n ­ otitie uit

snel. Het wil maar niet duidelijk worden

De ouderbijeenkomsten zelf bleven

die tijd.

wat men nou precies van zo’n contact­

ondertussen een succes. Op sommige

ouder verlangt. Ook binnen Het Rijtven

afdelingen was men in het najaar van

De eerste oudermiddagen op de

buigt men zich over de kwestie. ‘In de

1980 al aan de vierde avond toe! En

groepen zijn een succes. In een van

praktijk blijkt dat zowel de groepsleiding

nog opmerkelijker: hoe groot ooit de

de eerste verslagen wordt gemeld

als de contactouders zelf, zich niet goed

aarzeling ook was, tegen de zomer

dat ‘men van mening is dat door deze

raad weten met deze functie’, vermeldt

van 1980 had het verplegend en

ouderdagen de contacten tussen

een nota. ‘Men hoort weinig geluiden

­verzorgend personeel zich volledig

ouders onderling en het verplegend

van ouders over het contactouderschap.

neergelegd bij de grotere betrokken-

personeel een stuk verbeterd worden.’

Soms weet men van het bestaan niet af,

heid van de ouders: ‘We zijn het er

De oudervereniging bleef, ondanks de

of men weet niet wie de contactouder

allemaal over eens, dat we samen

positieve geluiden, toch zoeken naar

is.’ Het gevolg laat zich raden. De ene na

moeten proberen een klimaat te

wat meer invloed. De contactouder

de andere contactouder geeft de

scheppen op Het Rijtven, waarin zoveel

werd bedacht en ingevoerd. Deze

functie terug. De ene omdat hij ‘de druk’

mogelijk ouders zich thuisvoelen!’

HET RIJTVEN 11

Om een ‘vijandige’ overname af te ­wenden werd contact gezocht met de ­Severinusstichting in Veldhoven, die kennelijk ook de ­­ hete adem van de grote instituten in de nek voelde.

Leonardushuis zich vooral moeten richten op samenwerking in de Brabantse regio en niet meer op Limburg. Met de rug tegen de grens met Limburg leek het kleine Rijtven een potentiële prooi voor overname door een van de grote Brabantse instituten te worden. Om een ‘vijandige’ overname af te wenden werd contact gezocht met de Severinusstichting in Veldhoven, een instituut dat kennelijk ook de hete adem van de grote instituten in de nek voelde en dat mogelijk bereid was om banden aan te knopen met Het Rijtven. Al vlug na het eerste contact in 1974 zaten de beide bestuursvoorzitters en de twee directeuren inderdaad aan tafel en bleek er een wederzijdse bereidheid tot nauwe samenwerking. De voordelen voor Het Rijtven waren

12 HET RIJTVEN

SAMENWERKING MET SEVERINUS

evident. De grotere Severinusstichting

Al midden jaren zeventig lijkt een

manieren helpen. Zo kon er werk ten

vergaande samenwerking met een

behoeve van de arbeidsactivering

ander, groter instituut onafwendbaar.

overgeheveld worden naar Beek en

Het Rijtven was inclusief Leonardus-

Donk. Stafleden uit Veldhoven zouden

huis. eenvoudigweg te klein. Toen ook

dokter Maas hulp kunnen bieden,

het Rijk concrete actie ondernam om

onder andere op het gebied van scree-

de schaalgrootte van de instellingen op

ning en fysiotherapie, en voor haar

te schroeven, werd gezocht naar

onderzoeken mocht dokter Maas

samenwerkingspartners. Aanvankelijk

gebruikmaken van de in Veldhoven

was het probleem opgelost door het

aanwezige laboratoriumfaciliteiten.

Leonardushuis te laten fungeren als

Verder kregen de verpleeghulpen uit

‘vervolg-instituut’ van het Limburgse

Deurne en Beek en Donk in Veldhoven

Maria Roepaan. Begin jaren zeventig

de gelegenheid om hun opleiding te

was er echter een nieuwe landelijke

volgen. Het Rijtven zelf kon daar voor-

gebiedsindeling tot stand gekomen,

alsnog niet veel meer tegenover stellen

gebaseerd op de provinciale grenzen.

dan de bereidheid van dokter Maas om

Het Leonardushuis hoorde voortaan bij

les te komen geven aan de Z-opleiding

rayon V van oostelijk Noord-Brabant,

van de Severinusstichting.

een gebied met ­Eindhoven en Helmond

Er zat zeker enige onevenwichtigheid

als centrale plaatsen. Als gevolg van

in de wederzijdse dienstverlening,

die nieuwe gebiedsindeling zou het

maar de Severinusstichting leek daar

kon Het Rijtven op alle mogelijke

niet zo zwaar aan te tillen. De samen-

Niet alleen dokter Maas, ook het

bestaande samenwerking en de

werking had immers ook als voordeel

bestuur van Het Rijtven reageerde

­mogelijkheden voor wederzijdse hulp

dat de doorstroming van pupillen beter

verheugd toen de Severinusstichting

opstellen. Deze zal aan de beide be­

geregeld kon worden. In het nieuwe

- uiteraard tegen een gepaste

sturen worden toegezonden’, stond in

samenwerkingsverband zou Het

­vergoeding - bereid bleek een psy-

het besluitenlijstje van de vergadering

­Rijtven zich gaan specialiseren ‘in

choloog voor een halve dag per week

van ‘de Bestuurscommissie van het

de opname van bedlegerige, half-­

uit te lenen aan Het Rijtven. Het leek

Leonardushuis’ in juni 1974. Na het

ambulante en vooral ook jonge

allemaal vlotjes te verlopen. ‘Dr. Lor-

zomerreces stond een eerste gecombi-

pupillen.’ De kinderen die zich tot een

mans en dr. Maas, de directeuren van

neerde vergadering van de besturen

hoger niveau ontwikkelden, werden

de twee organisaties, zullen gezamen-

van de Severinusstichting en de Stich-

overgeplaatst naar Veldhoven. Om een

lijk een nota ter formalisatie van de

ting Het Rijtven op het programma en

en ander in goede banen te leiden zou er een gemeenschappelijke opnamecommissie komen die één keer per maand de nieuw aangemelde gevallen ging bespreken. Daarmee was de door de overheid zo gewenste regionale samenwerking

ZES PAAR KOUSEN EN ÉÉN JAS

binnen de nieuwe rayons daadwerkelijk

Volgens de gegevens van Het Rijtven kostte een kind gemid-

op gang gekomen. Althans, gedeelte-

deld tussen de achthonderd en duizend gulden aan boven-,

lijk. Er waren nog meer instituten waar

onder- en nachtkleding en schoeisel per jaar. Er werd daarbij

in de toekomst mee samengewerkt

een onderscheid gemaakt tussen drie categorieën: kinderen

moest worden.

die permanent op bed verbleven, kinderen die niet permanent op bed verbleven en kinderen die zelfstandig konden lopen.

Van de Severinusstichting kreeg

De eerste categorie had slechts één jas of jack nodig, terwijl

dokter Maas de hulp van een

de kinderen van de andere groepen twee jassen of jacks nodig

­psycholoog. Het moet voor haar een

hadden. Lange pantalons hadden ze allemaal zes nodig. De

hele opluchting zijn geweest. Volgens

eerste twee categorieën hadden vier korte broeken nodig, de

de erkenningseisen van de AWBZ

zogenoemde oplopers zes.

moesten ook de kleine instellingen

Hetzelfde gold voor de overhemden (blouses): de eerste twee

over een eigen psycholoog of orthope-

categorieën acht, de oplopers tien. De eerste groep had maar

dagoog beschikken. Wellicht dat ze

drie truien per kind nodig, de middencategorie vier en de op-

daarnaast vooral persoonlijk behoefte

lopers zes. Voor rokken/jurken/overgooiers was de verdeling:

voelde aan een academisch gevormd

zes voor eerste twee categorieën, acht voor de laatste. De

klankbord in het Leonardushuis. Ze had

eerste twee categorieën hadden geen muts en handschoenen

al jaren gepleit voor de aanstelling van

nodig, de oplopers wel. De eerste categorie had geen zwem-

een ­psycholoog, ‘voor eventueel één

broek of badpak nodig, de andere twee wel. De eerste catego-

dag per week, voor het geven van

rie had maar zes paar kousen en zes sets ondergoed, de ande-

lessen en tevens om mede naar de

re twee categorieën ieder twaalf. De eerste twee categorieën

kinderen te kijken’, zoals ze in 1971 al

hadden genoeg aan één paar schoeisel, de oplopers hadden

aan de zusters liet weten. ‘Deze zal

twee paar nodig. Met de pyjama’s was het omgekeerde het

zeer nuttig zijn voor het mede bepalen

geval: de bedliggers hadden maar liefst twaalf pyjama’s nodig,

van de algemene lijn in het dagelijks

de middencategorie tien en de oplopers acht.

beleid’, herhaalde ze later nog eens.

HET RIJTVEN 15

Dokter Maas kreeg opdracht om bij Severinus te informeren ­ of er interesse was om met Het Rijtven samen te ­werken. Dat was niet zo’n vreemde keuze aangezien zij en de ­geneesheer-directeur van de Veldhovense stichting elkaar ­kenden. Dokter Lormans van de Severinusstichting was net als dokter Maas afkomstig van M ­ aria Roepaan. De twee tutoyeerden elkaar. Ze schreven elkaar brieven die begonnen met ‘Beste Jo’ en ‘Beste Jacques’.

al snel werd duidelijk dat een nauwere

zo snel mogelijk naar één stichting, één

samenwerking, mede door de uit­

stichtingsbestuur en één directie. Een

wisseling van bestuursleden, steeds

Eindhovense notaris had al een concept

concreter werd.

klaarliggen voor een overkoepelende stichting die de twee inrichtingen onder

Weer een paar maanden later, in mei

zijn beheer zou krijgen.

1975, werd het formele besluit genomen

Maar meteen bij de eerste geruchten

dat de twee besturen 3 à 4 maal per

over een mogelijke fusering ging het

jaar een gemeenschappelijke vergade-

personeel van Het Rijtven dwars liggen.

ring zouden gaan houden om ‘elkaar

“Iemand had bij Severinus gehoord dat

en elkaars opvattingen ten opzichte

zij met ons wilden fuseren. In Veldhoven

van de regionale problemen van de

hadden ze paviljoen 1 en 2 en waren ze

Geestelijke Volksgezondheid nader te

bezig met de bouw van twee nieuwe

leren kennen’ en om ‘tot onderlinge

paviljoenen die de nummers 5 en 6

samenwerking te komen op het gebied

zouden krijgen. De tussenliggende

van opname en begeleiding van pupil-

nummers, 3 en 4, staan al in Deurne,

len.’ Het begon er werkelijk op te lijken

zeiden ze erbij. We zijn toen bij mij

dat het niet lang meer zou duren tot de

thuis samengekomen en hebben naar

twee stichtingen tot één organisatie

de voorzitter van het bestuur gebeld.

zouden samensmelten…

Dat we hem nog diezelfde avond wilden spreken. Dat we wilden weten

KLEIN, KWETSBAAR MAAR HERKENBAAR

wat er aan de hand was”, zo meldt

De relatie met de Severinusstichting

houder van Het Rijtven.

Henk Kessels, de toenmalige boek­

ontwikkelde zich, ondanks een goed

16 HET RIJTVEN

begin, daarna toch uiterst moeizaam.

De gemoederen liepen vervolgens

In Veldhoven wilde de bestuursvoor­

hoog op. De nog jonge Ondernemings-

zitter, mr. L.M. van de Laar, het liefst

raad eiste per brief ‘dat er onder geen

enkele voorwaarde een fusie wordt

geëigende weg hiertoe is. Elementair

Ze konden van alles zeggen over het

nagestreefd en dat de eigen identiteit

hierbij is wel dat dan beleidsafstem­

Klein Duimpje onder de regionale

en onafhankelijkheid van beide

ming dient plaats te vinden en

inrichtingen, maar één ding was zeker:

­instituten wordt gewaarborgd en

beleidsafspraken moeten worden

aan zelfbewustzijn ontbrak het ze daar

gerespecteerd.’ Ook toenmalig direc-

gemaakt. De Severinusstichting en

in Deurne niet.

teur Albert van Duursen, die dokter

Het Rijtven en wellicht ook de andere

Maas in 1977 was opgevolgd, liet het

intramurale zusterinstellingen in de

De Veldhovense bestuursvoorzitter

bestuur weten dat een fusie ‘niet

regio, dienen dan ook onder meer

reageerde teleurgesteld. “Het

gewenst is of wordt.’ Kwade tongen

met elkaar overeen te komen voor

­innemen van onveranderbare stelling-

hadden wel eens beweerd dat hij naar

welke specifieke taakstelling op basis

namen, te weten ‘onder geen enkele

Deurne was gestuurd om het kleine

van bestaande of nog te ontwikkelen

voorwaarde fusie’, respectievelijk het

Rijtven als buit binnen te halen voor de

gewenste voorzieningen, het indi­

handhaven van de eigen identiteit, laat

expanderende Veldhovense stichting,

viduele instituut verantwoordelijk

in feite geen ruimte om, op welk gebied

nu echter liet hij zich zien als de man

gesteld wordt. Het Rijtven kan dan

dan ook, over samenwerking in

die vóór een zelfstandig Rijtven was.

ook haar speciale taak en doelstelling

­gesprek te komen. Immers zelfs de

In een brief van vier kantjes zette hij

meer optimaal verrichten en kwali­

zachtste vorm van samenwerking

uiteen waarom naar zijn mening niet

teitseisen stellen met betrekking tot het

houdt fuseren van activiteiten in en

gefuseerd moest worden. Een passage:

specifiek eigen voorzieningenpakket

brengt verandering van identiteit

met een eigen personeelsbeleid. Reden

teweeg”, aldus mr. Van de Laar.

“De huidige ontwikkelingen in

waarom een fusie, mede gelet ook

de zwakzinnigenzorg gebieden de

op de ontwikkelingen in regionaal

Een verdere confrontatie bleef uit.

instituten een samenwerking aan te

verband, niet gewenst is of wordt.”

Inmiddels had zich namelijk een

gaan. Op provinciaal en regionaal

ontwikkeling aangediend die verdere

niveau komt men steeds meer tot

“Wij zijn ons ervan bewust dat Het

besprekingen tussen Deurne en

de overtuiging dat - om een juiste

Rijtven klein en daardoor op bepaalde

Veldhoven overbodig maakte.

kwalitatieve zorgverlening te

onderdelen kwetsbaar is, maar hier-

Die ontwikkeling komt het best tot

­bereiken - het gezamenlijk zoeken

door ook goed herkenbaar bij ouders

uitdrukking in een schrijven van

(samenwerken en samen denken) de

en medewerkers”, schreef hij er nog bij.

­geneesheer-directeur Wijffels van de

HET RIJTVEN 17

Er zat beslist e­ nige onevenredigheid in de wederzijdse dienstverlening.

Severinusstichting - mede namens zijn collega-directeuren van de andere drie instituten in de regio - in de herfst van 1978. Het betrof een uitnodiging voor een informele bijeenkomst in Veldhoven. De letterlijke tekst luidde: “Zeer geacht bestuurslid, In de regio Zuid-Oost Brabant begint de onder­ linge afstemming van de zorg voor de intramuraal begeleide en te bege­ leiden pupillen gestalte te krijgen. Het lijkt daarom nuttig dat de be­ stuursleden en de directies van de vier regionale instituten namelijk van de stichting de Donksbergen, van Huize St. Jozefdal, van de Stichting Het Rijtven en van de Severinus­ stichting elkaar beter leren kennen. Gekozen is voor een informele bijeen­ komst. Deze zal worden gehouden op vrijdag 17 november a.s. om 15.30 uur in de vergaderzaal/bibliotheek van de Berkt, Heerbaan 1 te Veldhoven/ Oerle. De bijeenkomst zal duren tot ± 17.30 uur.” Het werd een historische bijeenkomst. Het informele onderonsje op die vrijdag in Oerle markeerde het begin van het regionale Interberaad. Dat Interberaad zou de jaren daarop het podium worden waarop zich het door de overheid zo gewenste regio­

18 HET RIJTVEN

nale intramurale overleg zou gaan afspelen. Enkele weken later al ondertekenden de vier instituten een intentieverklaring om ‘in onderling overleg te komen tot het opstellen en uitvoeren van plannen, die zowel op korte als op lange termijn, tot doel hebben, in voornoemde regio een adequaat pakket van voorzieningen voor algemene intramurale zwak­ zinnigenzorg te ontwikkelen en in stand te houden.’ In het voorjaar van 1979 liet Albert van Duursen aan het ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne in Leidschendam weten dat de uitwerking van het beloofde beleidsplan voor Het Rijtven weliswaar enige vertraging had opgelopen, maar dat er inmiddels volop aan gewerkt werd. Het goede nieuws was dat het plan geheel en al uitgewerkt zou worden in het kader van het nieuwe regionale overleg. “De uitwerking van bedoelde beleidsnota met bijbehorend masterplan is verlegd naar het eind 1978 ingestelde Interberaad Zuid-Oost Brabant en heeft binnen dit beraad op dit moment de volledige aandacht. Binnen dit overleg is besloten een goed op elkaar afgestemd opnamebeleid te ontwikkelen op basis van een adequaat voorzieningenpakket voor de intramurale zwakzinnigenzorg binnen de regio Zuid-Oost Brabant. In dit kader moeten binnen onze regio enkele oplossingen gezocht worden, waarbij ook Het Rijtven betrokken is. Derhalve leek het raadzaam het beleidsplan van Het Rijtven binnen dit samenwerkings­ verband onder te brengen, waardoor een goede afbakening van taak en functie gerealiseerd kan worden.”

HET RIJTVEN 19

­Helmond, zou Het Rijtven moeten uitgroeien tot een inrichting voor álle categorieën instituutsbehoeftige zwakzinnigen uit het gewest. En dat nu betekende een radicale koerswijziging. Statistische berekeningen leerden

Het Rijtven moest in de steigers,­ en liefst zo snel ­mogelijk. Om het ­predicaat ­‘integraal instituut’ waar te ­kunnen maken.

immers dat de behoefte aan instituutsplaatsen in het gewest halverwege de jaren tachtig zou zijn opgelopen tot boven de 300 plaatsen. Het Rijtven zou de capaciteit behoorlijk moeten uitbreiden, in een eerste fase tot ongeveer 190 plaatsen, in een tweede fase tot maar liefst 295 plaatsen. In enkele jaren tijd zou de omvang van Het Rijtven moeten verdubbelen! Om het aantal instituutsplaatsen eerlijker te verdelen, zegden de drie andere instituten toe ieder tien procent van hun capaciteit aan Het Rijtven af te zullen staan. Daarnaast was er nog de waslijst interne knelpunten. De bestaande

20 HET RIJTVEN

EEN RADICALE KOERSWIJZIGING

paviljoenen moesten ‘uitgedund’

Met de instelling van het Interberaad

creëren zouden er twaalf nieuwe

kwam ook een oplossing van de

groepswoningen gebouwd moeten

knelpunten binnen Het Rijtven in

worden, die plaats zouden bieden aan

zicht. Wat heet, het overleg tussen

in totaal 96 pupillen.

de vier directeuren leidde al snel tot

Ook was er nog een dringend verlang-

de conclusie dat het aantal instituuts-

lijstje van noodzakelijke ruimtes voor

plaatsen in Zuidoost-Brabant

dagactiviteiten, recreatie, onderzoek

onevenredig was verdeeld. Eindhoven

en behandeling en ook nog eens het

en de ­Kempen hadden maar liefst

zo gewenste dienstencentrum

drie ­inrichtingen, terwijl het gewest

­(keuken, restaurant, technische dienst,

­Helmond daar slechts één inrichting

linnendienst).

tegenover kon stellen, een inrichting

Het Rijtven moest in de steigers, en

die zich bovendien beperkte tot

liefst zo snel mogelijk. Om het predi-

slechts één categorie zwakzinnigen en

caat ‘integraal instituut’ waar te kunnen

daardoor ook beduidend kleiner van

maken, zou ook zo snel mogelijk

omvang was dan de andere drie. Dat

moeten worden overgegaan tot de

moest veranderen. Gezien het tekort

aanschaf van de eerste ‘buitenhuizen’

aan instituutsplaatsen in het gewest

(ook wel ‘fasehuizen’ genoemd), voor

worden. Om voldoende ruimte te

huisvesting van een eerste groep

en hoekje. En toen puntje bij paaltje

de verzorging van de dieren en om hen

‘betere’ pupillen.

kwam bleken de andere instituten

van nabij kennis te laten maken met

Het werd allemaal keurig vastgelegd in

helemaal niet zo bereid om een deel

het ontstaan van nieuw leven.’ De

de nota ‘Aanzet tot structuurschets Het

van hun capaciteit naar Deurne over

bewoners hadden ook al eens het gras

Rijtven in de regio Zuid-Oost Brabant’,

te hevelen.

bij de buren gemaaid. Als beloning

die na een heleboel overleg met het

Wat zo hoopvol begonnen was, bleken

hadden ze een taart gekregen.

Interberaad, regionale Sociaal Pedago-

enkele van de meest frustrerende jaren

gische Diensten en diverse inspecties

uit de geschiedenis van Het Rijtven

Maar een jaar later waren de witte-

uiteindelijk begin 1980 leidde tot een

te worden.

broodsweken voorbij. De buurt bleek toch niet helemaal gelukkig met de

nota die simpelweg ‘Structuurschets Het Rijtven’ heette.

DE BUITENHUIZEN

komst van het buitenhuis in hun wijk.

Het was een tijdrovend en energie­

Al in het midden van de zeventiger

De parkeersituatie en het luidruchtige

vragend proces geweest, schreef

jaren kwam er in Nederland een

gedrag werden door de buurt aan­

Albert van Duursen, ‘voor de bewoners

ontwikkeling naar meer deconcen­

gevoerd als problematisch.

van Het Rijtven wellicht nauwelijks te

tratie op gang. Mensen met een

Ook in Deurne, waar twee weken na de

verantwoorden.’ Nu hoopte hij maar

beperking, psychiatrisch of verstande-

opening van het eerste buitenhuis tien

dat de beleidsbepalende instanties snel

lijk, moesten geïntegreerd worden in de

cliënten komen wonen, blijkt de inte-

en adequaat zouden reageren ‘om ­

samenleving. Bewoners uit instellingen

gratie niet altijd mee te vallen. Op het

het intensieve voorbereidende werk

gingen in kleinschalige voorzieningen

adres Stationslaan 15-17 breekt na een

voor deze nota ten behoeve van de

in wijken en buurten wonen. In de regio

bommelding de nodige paniek uit en

bewoners, ouders en medewerkers

kwam deze ontwikkeling in het begin

moeten de bewoners geëvacueerd

van Het Rijtven recht te doen.’

van de tachtiger jaren op gang.

worden. Het blijkt loos alarm. Hoewel de opvang en organisatie van de

Het was allemaal ijdele hoop. De zo

Na eerst nog met hun ouders en de

evacuatie redelijk goed verlopen, wordt

noodzakelijke bouwvergunningen

toekomstige staf van het huis een

ook geconcludeerd dat er van concrete

werden door de steeds zuiniger

kennismakingsuitstapje naar de

hulp door buren en directe omgeving

wordende overheid jaar na jaar

Wanroyse Bergen te hebben gemaakt,

geen sprake is, aldus een verslag uit

vertraagd. Woorden als bouwplafond

konden acht bewoners in september

die dagen.

en ombuigingsoperatie kwamen al

1981 het eerste buitenhuis in Bakel,

halverwege de jaren ‘70 in de mode. ­

aan de Beatrixstraat betrekken. De

De ene na de andere bouwstop gooide

bewoners waren tussen de tien en

roet in het eten. Adviezen van het

achttien jaar. Ze zaten allemaal op

College voor Ziekenhuisvoorzieningen

de latere ZMLK-school in Helmond,

lieten op zich wachten. Steeds opnieuw

de school voor zeer moeilijk lerende

moest er gezocht worden naar ‘verso-

kinderen.

berende maatregelen’. Ook de provincie

Aanvankelijk leek alles van een leien

Brabant – die een geheel omvattend

dakje te gaan. Het ene succes na het

plan (pakket) aan het ministerie van

andere werd gemeld. De geboorte van

WVC moest presenteren – kwam maar

drie kuikentjes op 16 mei 1982 werd

niet met een advies. Houten noodbouw

als belangrijk genoeg gezien om in

en een zogenoemde ‘nissenhut’ moes-

het jaarverslag te worden opgenomen.

ten de grootste nood opvangen. In de

‘Voor het houden van huisdieren is

bestaande paviljoens werd gewinkeld en

gekozen om de bewoners te leren

gewoekerd met elk beschikbaar gaatje

verantwoordelijkheid te dragen voor

HET RIJTVEN 21

LOEK KUIJPERS Loek Kuijpers (8) heeft een zeldzame chromosoom­ afwijking. Het Pallister Killian Syndroom (PKS) komt in N ­ ederland bij ongeveer vijftien mensen voor. Loek is zeer ernstig verstandelijk en lichamelijk beperkt.

A

ls Loek de stem van moeder Anita hoort,

­besloten daarom twee jaar geleden om te kijken of

probeert hij zich te draaien op het waterbed

Loek niet beter permanent kon wonen op Het Rijtven.

waar hij op ligt. Loek krijgt ‘belevingsgerich-

Anita: “We wilden niet dat hij tussen wal en schip zou

te dagbesteding’ bij Het Rijtven, waar hij ook woont.

vallen. Bovendien begon de verzorging ook fysiek wel

Anita komt dichterbij en aait Loek over zijn hoofd. Hij

zijn tol te eisen.”

lacht. Dit gevoel kent hij. Hij vindt het fijn. Loek heeft zijn plekje ondertussen helemaal gevonZes weken na de geboorte van Loek werd de diagnose

den. “Hij lacht. Is blij. Zit lekker in zijn vel. Hij laat ook

PKS gesteld. Een zeldzame ziekte die hij in een ernstige

goed merken wat hij leuk vindt. Massage, lekker op het

mate bleek te hebben. Anita: “Via MEE kwamen we

waterbed, snoezelen, zwemmen en op het huifbed,

bij kinderdagcentrum Binderen van ORO. Loek was

tussen de paarden; hij geniet er écht van.”

toen één jaar oud.” Anita bewaart er warme herinne­ ringen aan. “Het voelde goed. De aandacht, de warmte,

Bij ORO zit Anita ook al zeven jaar bij de Ouder-Kind-

de ­betrokkenheid. En Loek voelde zich er fijn. Dat

groep. Elke twee weken, op woensdagochtend, komt

merkte je.”

een groep ouders met hun zwaar gehandicapte kind naar die groep. Anita: “In het begin zag ik er tegenop,

Zeven jaar bleef Loek thuis wonen. Zonder problemen,

maar ik vond het al snel ontzettend fijn. Je zit allemaal

zegt Anita. “Tenminste, dat dachten we. Het gaat zo

toch min of meer in hetzelfde schuitje. We begrijpen

­geleidelijk dat je niet merkt dat het hele gezin in het

elkaar; hebben aan een half woord genoeg.”

­teken staat van Loek. Dat de andere kinderen aandacht te kort komen en dat je leven beperkt wordt.” Om toch

De toekomst van Loek is onzeker. Anita vindt het vooral

wat meer tijd voor andere dingen te hebben, ging Loek

belangrijk dat Loek gelukkig is. En daar twijfelt ze niet

wel af en toe logeren. Op Het Rijtven. “Ik vond het in

aan. “Ik ben blij dat we deze keuze gemaakt hebben.

het begin verschrikkelijk. Moest er echt aan wennen.”

Loek kan heel erg genieten van kleine dingen. Daar zouden anderen een voorbeeld aan kunnen nemen. De

Loek werd groter. Zwaarder. En er kwamen geluiden

wind in zijn gezicht, de zon, een aanraking. Zijn geluk,

over veranderingen in de zorg. Anita en haar man

omdat hij hier mag zijn wie hij is.”

2

DE OTHMARUSSTICHTING

De Othmarus­ stichting De eerste letter van ORO staat voor een naam. Pater Othmarus. De spin in het web van het sociaal pedagogisch werk in de regio. Het eerste contact tussen de zusters en de pater stamt waarschijnlijk uit de zestiger jaren van de vorige eeuw. Othmarus is dan bezig met de voorbereidingen voor de start van een ‘pensioentehuis voor debiele en imbeciele jongens’ in Vlierden.

N

agenoeg tegelijkertijd geven de Astense missiezusters aan dat ze op het aangekochte terrein in Deurne een ‘pension voor geestelijk onvolgroeide meisjes’ te willen bouwen, een voorloper van het gezinsvervangend tehuis. De geschiedenis zegt het niet met zoveel

woorden, maar het lijkt logisch dat Othmarus in ieder geval enige invloed heeft gehad op deze keuze en dat een eerste contact was gelegd.

DE START Voor de start van de Othmarusstichting moeten we wat verder terug, naar de eerste BLO-scholen (scholen voor Buitengewoon Lager Onderwijs) in ons land. We schrijven het jaar 1901 als deze scholen langzaam maar zeker hun intrede doen.

26 DE OTHMARUS­STICHTING

De eerste avondopvang in Helmond werd verzorgd door de Zusters van Liefde.

Bedoeld voor het onderwijs aan

nuttig waren in het huishouden en ­

een cursus ‘individuele ontwikkeling’,

­‘achterlijke’ kinderen en zeker ook ter

op het werk. In het tweede jaar van

er was een mattenvlechterij en zo’n

ontlasting van het onderwijs aan

de avondopvang waren er al twee

vijftien jongens deden mee aan een

‘normale’ kinderen. De eerste BLO-

­groepen: een voor lichtere en een

gesubsidieerde land- en tuinbouw­

school in Helmond dateert uit het

voor zwaar­dere ‘debielen’.

cursus, maar echt veel had het niet om het lijf.

begin van de jaren dertig. Met de komst van de BLO-scholen

Twee jaar later, op 3 maart 1948

Ondertussen kreeg het succes van

doemde al direct een andere vraag

wordt op initiatief van pater Patricius

de nazorg voor meisjes een logisch

op. Wat gebeurde er immers met deze

en het hoofd van de jongens-BLO,

vervolg. De avondverzorging werd

kinderen buiten schooltijd? Die vraag

meester Boshouwers, de Helmondse

overgeheveld naar de plaatselijke

leidde er in 1922 al toe dat in Amster-

Commissie voor RK Nazorg opgericht.

huishoudschool. Daar werd gestart met

dam een eerste nazorgambtenaar

Het zou later als het officiële begin van

een Cursus Buitengewoon Huishoud­

werd benoemd, die op huisbezoek ging,

de Regionale Stichting voor Gespeciali-

onderwijs. Met volwaardige en betaalde

baantjes regelde en ervoor zorgde dat

seerd Sociaal Pedagogisch Werk voor

leerkrachten én met de zusters die

ze op het rechte pad bleven. In die tijd

Helmond en Omgeving worden gehan-

hun werk als ‘liefdewerk’ en dus op

klonk ook de roep om avondscholen

teerd. Pater Patricius wordt voorzitter

vrijwillige basis bleven verrichten.

waar de oud-leerlingen van de BLO

van het bestuur. Nog in het oprichtings-

herhalingsonderwijs konden krijgen,

jaar overleed Patricius. Zijn opvolger

Belangrijk doel van de nazorg was ‘het

ontspanning en ‘morele begeleiding’.

was pater Othmarus.

in contact komen met de gezinnen.’ De twee schoolhoofden, zuster Liesbeth

De eerste avondopvang in Helmond,

Was de naschoolse opvang voor

en meester Boshouwers besloten

alleen voor meisjes, dateert uit 1946

meisjes al geregeld voordat de

lijsten op te stellen met de namen en

en werd verzorgd door de Zusters

­commissie officieel was opgericht,

adressen van oud-leerlingen, waarna

van Liefde. De zusters wilden de

de jongenstak kwam moeizamer van

de commissieleden op huisbezoek

meisjes trainen in vaardigheden die

de grond. Er was weliswaar sprake van

zouden kunnen. Het kwam er echter

DE OTHMARUS­STICHTING 27

Van de Cupertinostichting werd de eerste subsidie ontvangen: honderd gulden, bestemd voor de avondverzorging van de Zusters van Liefde. niet van. Dit was toch meer werk voor

Geestelijke Gezondheidszorg en

een beroepskracht, een maatschappe-

­Maatschappelijk Werk aan de Smalle

lijk werkster. Alleen, daarvoor was

Haven in Helmond, het bolwerk van

vooralsnog geen geld beschikbaar…

pater Othmarus.

DE NIEUWE STICHTING Al twee jaar na de oprichting van

DE KAPUCIJNEN VAN HELMOND

de Commissie voor Nazorg ontstond

Othmarus behoorde tot de paters

het plan om deze commissie om te

van de Ordo Fratrum Minorum

zetten in een stichting. De bisschop-

­Capucinorum. Al vanaf 1909 drukt

pelijke goedkeuring hiervoor liet niet

deze orde haar stempel op het

lang op zich wachten, maar omdat het

­maatschappelijk leven in de stad.

wel lang duurde voordat de status van

Aanvankelijk met de opzet van een

officiële rechtspersoon werd verkregen,

consultatiebureau tot ‘redding van de

kon pas in 1956 de Maria Gorettistichting

Drankzuchtigen’, later dus onder meer

opgericht worden, genoemd naar de in

ook actief in de Commissie voor

1950 heilig verklaarde Maria Goretti.

­Nazorg.

De stichting werd ondergebracht in een

In 1948 nam pater Othmarus de

koepelorganisatie waar ongeveer vijftig

touwtjes stevig in handen. En touwtjes

rooms-katholieke Sociaal Pedagogische

kwamen er steeds meer. Toen Ineke

Diensten onder vielen, de Cupertino­

Mommers werd aangesteld bood het

stichting. Van deze organisatie werd ook

kantoor aan de Smalle Haven onder-

de eerste subsidie ontvangen: honderd

dak aan een reeks uiteenlopende

gulden, bestemd voor de avondver­

diensten als het Consultatiebureau

zorging van de Zusters van Liefde.

voor Alcoholisme, het Medisch

Direct na de officiële handelingen werd

­Opvoedkundig Bureau, het Bureau

juffrouw Ineke Mommers aangesteld

voor Levens- en Gezinsmoeilijkheden

als eerste maatschappelijk werkster.

en de Sociaal-Psychiatrische Dienst.

Als eerste medewerkster mocht zij

De diensten werkten niet alleen voor

aanschuiven in het kantoor van het

Helmond maar ook voor elf omlig­

Gemeenschappelijk Instituut voor

gende gemeenten. Juridisch waren de

28 DE OTHMARUS­STICHTING

DE OTHMARUS­STICHTING 29

“Zijn energie flakkert van het departement in Den Haag naar de Hoven van Justitie in Roermond en Den Bosch, verder naar gevangenissen, sanatoria en convicten, naar bijeenkomsten en vergaderingen en tevens krijgt hij op zijn bureau aan de Beelsstraat in Helmond te maken met tal van afzonderlijke droeve mensendingen, die nooit tot de buitenwereld doordringen.” – Pater Concordius over pater Othmarus, 1955

De Commissie voor Nazorg en de Maria Goretti­ stichting vormen de start van de ­Regionale Stichting voor ­Gespecialiseerd Pedagogisch Werk voor Helmond en Omgeving

diensten zelfstandig, maar bestuurlijk

inmiddels een eigen BLO-school

gezien waren er nogal wat overlap­

­gekomen en als gevolg daarvan een

pingen en ook in de praktijk werd er

zelfstandige Nazorg-vereniging.

volop samengewerkt. Voor de pas aangestelde Ineke Als secretaris-penningmeester van de

­Mommers werd het er niet makke­

Maria Gorettistichting, waar Othmarus

lijker op. De opsplitsing betekende dat

na het overlijden van pater Patricius

ze niet meer voor één maar voor drie

voorzitter van was geworden, stelde

organisaties werkte. Elke week hield ze

hij een ander kleurrijk en ook voor de

vervolgens ook een dag kantoor in

geschiedenis van ORO beeldbepalend

Gemert én een dag in Deurne. In de

man aan: Antoon van Dijk.

lunchpauze werd ze op die dagen vaste klant van café-restaurant De Keizer in

DE SPD

Gemert en de Peelpoort in Deurne.

De Commissie voor Nazorg en later

Voor haar huisbezoeken kon ze van tijd

de Maria Gorettistichting kunnen

tot tijd gebruikmaken van een huur­

gezien worden als de start van de

auto, een Morris, die op bestelling door

Regionale Stichting voor Gespe­­cia­

het Helmondse autobedrijf Van de

liseerd ­Pedagogisch Werk voor

Vorst werd klaargezet.

Helmond en Omgeving. De komst

Om de zaken niet nodeloos ingewik-

van Ineke Mommers kan daarbij als

keld te maken bleef Ineke Mommers

katalyserend omschreven worden.

op de loonlijst van de Helmondse Maria Gorettistichting, die daarmee,

30 DE OTHMARUS­STICHTING

Het begin daarvoor lag in een tijdelijke

ondanks alles, een soort van ‘moeder-

afscheiding van de ‘Kring Deurne’ en

vereniging’ bleef.

de ‘Kring Gemert’ van de oorspronke-

Hoewel praktisch en op het eerste

lijke stichting. In beide plaatsen was

gezicht opgelost, werkte bovenstaande

In het gebouw aan de Smalle Haven deelde Ineke Mommers een kamer met de ­maatschappelijk werkster van het gemeentelijk Huwelijksbureau. Op de eerstvolgende ­vergadering na de historische bijeenkomst van 6 februari werd met algemene stemmen besloten om voor haar een bureau, dossierkast en dossiermappen aan te schaffen, k ­ ortom ‘alles, wat nodig is voor kaartsysteem, ­c­orrespondentie enz.’

toch niet optimaal. Er was behoefte

seerd Sociaal-Pedagogisch Werk, haar

peda­gogen bij de stichting zou worden

aan een nieuw, overkoepelend orgaan.

ontwikkeling en groei, en haar verdere

uitgebreid, was voor haar de emmer

In mei 1960 werd dat orgaan een feit

uitbouw in de toekomst.’

overgelopen. Het werd haar allemaal

met de oprichting van de Regionale

Engels, opgenomen in de staf van de

teveel, vertelde ze. ‘Ik was doodmoe’.

Stichting voor Sociaal Pedagogisch

stichting, komt in het rapport tot de

Misschien nam ze haar besluit te

Werk voor Helmond en Omgeving. De

conclusie dat naast de al bestaande

vroeg, misschien ook niet. Ook haar

nieuwe stichting, waarin Deurne en

nazorg, er ook een ‘zorg’ moet komen

opvolgsters, de dames Van de Broek,

Gemert hun relatief grote autonomie

én een voorzorg, voor de schoolgaande

Kolkman en Nelen, die in 1964 op de

behielden, zou de subsidieaanvragen

kinderen én voor de peuters en

loonlijst stonden, hadden het zwaar

vanuit de drie stichtingen gezamenlijk

­kleuters. Wat hij eigenlijk voorstelt is

met een overvloed aan taken. Alleen

indienen, de beroepskrachten in dienst

dat de stichting zich van de wieg tot

al met de 1512 huisbezoeken stond de

nemen en een eerste gezinsvervan-

het graf bezighoudt met wat tot op dat

agenda behoorlijk vol. Daarnaast

gend tehuis opzetten. Met name dat

moment nog altijd het ‘zwakzinnige

hadden ze nog bemoeienis met de

laatste was een belangrijke wens. Een

kind’ heet.

avond­verzorging, met het afnemen van de schoolpsychologische tests en

wens die niet uitvoerbaar bleek zonder verdere en nauwere samenwerking

Het plan van Engels zou de blauwdruk

met de sociale werkplaats. Bovendien

tussen de drie stichtingen.

worden voor alles wat zich in de jaren

werd van de dames verwacht dat ze

daarna ontwikkelde: een breedvertakte,

zich ook nog zouden inspannen voor

De komst van de nieuwe overkoepe-

regionale welzijnsorganisatie met als

de jaarlijkse vakantiekampen en zelfs

lende stichting bood ruimte voor

doel een allesomvattende dienstverle-

dat ze de pupillen ’s avonds naar hun

uitbreiding. Het werk zou immers veel

ning ten behoeve van de geestelijk

club ­zouden brengen als ze zelf geen

meer gaan omvatten dan alleen de

gehandicapten in de regio Helmond.

ander vervoer hadden. Bovenop dit

nazorg voor oud-leerlingen van de

alles kwam de administratie, het

BLO-scholen in de regio. Psycholoog

GROEI

schrijven van rapporten en het bij­

drs. Engels schreef er in 1961 een

De groei van het vele werk werd

houden van het kaartsysteem. Tijd

rapport over onder de naam ‘De

Ineke Mommers teveel. Juist op het

voor inhou­delijke of andere bespre­

Regionale Stichting voor Gespeciali-

moment dat het aantal sociaal-­­­

kingen was er nauwelijks.

DE OTHMARUS­STICHTING 31

Financieel was het lange tijd erg

zou worden betaald. Op het moment

moeilijk. De AWBZ was er nog niet en

dat een voorziening inderdaad was

de stichting leunde zwaar op de

gerealiseerd konden we het geld via de

­gemeentelijke sociale diensten en op

Bijstandswet wel weer terughalen, zo

wat men van particulieren wist los te

was de verwachting.”

peuteren. Van Gerard Kanters, in 1966 de eerste mannelijke maatschappelijk

HET ZORGENKIND

werker bij de stichting, werd verwacht

In het najaar van 1959 werd door een

dat hij na werktijd, gewapend met een

aantal ouders, los van de regionale

chequeboekje, ‘de boer op ging’ om

stichting, de RK Oudervereniging

geld bij elkaar te praten voor de aan-

‘Voor het Zorgenkind’ opgericht. Doel

koop van de gezinsvervangende

was onder meer om activiteiten op te

tehuizen. Volgens Kanters was het

zetten voor kinderen die de BLO-school

systeem daarachter bedacht door het

hadden verlaten.

toenmalige bestuurslid mr. H. Kurstjens,

Op het kantoor aan de Smalle Haven

advocaat uit Helmond. “Die had

werden de activiteiten van de kersverse

­bedacht dat je niet om giften moest

oudervereniging – die behalve Helmond

schooien, maar om een renteloze

ook Stiphout, Aarle-Rixtel, Mierlo en

lening moest vragen. Met een goed

Mierlo-Hout omvatte – met gefronste

contract, waarin werd beloofd dat het

wenkbrauwen gevolgd. Blijkbaar waren

geld binnen vijf of tien jaar weer terug

de ouders niet op de hoogte van de al bestaande activiteiten op dit gebied van de stichting. Of misschien vonden ze het activiteitenaanbod van de stichting wel te mager. Feit was dat de ouders al snel contact zochten met de Helmondse Levensschool. Men wilde graag een opvangmogelijkheid waar de jongeren onder deskundige leiding hun vrije tijd met bijvoorbeeld tafeltennis en handenarbeid zouden kunnen doorbrengen, met als doel ‘voor deze jongeren de mogelijkheid te scheppen tot contact met soortgenoten, zodat zij zich

Niet schooien om ­giften maar de boer op gaan voor renteloze leningen.

­minder onvolwaardig zullen voelen.’ De oudervereniging was ook maar alvast begonnen om her en der in de stad aan te kloppen voor financiële ondersteuning. Naast een bedelbrief aan ondernemers, had de oudervereniging het Helmondse gemeentebestuur ook al een vergunning gevraagd voor het houden van een buscollecte. De

32 DE OTHMARUS­STICHTING

collectanten kregen boekjes met uit-

start gegaan. Na Amsterdam en

scheurcoupons ter waarde van 25 cent,

Utrecht – zo meldde het Helmonds

50 cent, een gulden en een rijksdaalder

Dagblad trots – was dit het derde

mee. Aan de deken in Asten werd

kleuterdagverblijf voor zwakzinnige

verzocht de pastoors vanaf de preek-

kinderen in ons land.

stoel de collecte te laten aanbevelen.

En dat terwijl de Regionale Stichting óók de vestiging van een kinderdag­

Het was duidelijk, hier moest ingegre-

verblijf op de agenda had staan! Samen

pen worden. Niemand minder dan

met psycholoog Engels vertelde pater

drs. Engels haastte zich de daadkrachtige

Othmarus de oudervereniging dat ze

ouders voor te houden dat zij het wiel

moest ophouden de Regionale Stichting

niet opnieuw hoefden uit te vinden en

voor de voeten te lopen. Ouders dienden

dat de Regionale Stichting de vrijetijds-

zich niet te bemoeien met het uitvoe-

besteding en avondbesteding voor de

rend vlak. De oudervereniging, zo zette

geestelijk gehandicapte kinderen

de pater uiteen, was er primair ‘om de

statutair allang in haar doelstelling had

ouders duidelijk te maken dat het

staan. Voor de meisjes, zo legde hij uit,

hebben van een zorgenkind geen

werden er al cursussen koken, naaien

schande is en geen kwestie van per-

en dansen gehouden en voor de

soonlijke schuld’ en ‘om de mentaliteit

jongens was er een landbouwcursus.

van de maatschappij ten opzichte van

Engels gaf overigens wel toe dat er een

het zorgenkind te veranderen.’ En daar

groot tekort bestond aan leiders en

moesten ze zich toe beperken.

leidsters voor de avondbesteding. Hij

De gemengde gevoelens waarmee het

maakte van de gelegenheid gebruik

initiatief van de ouders werd ontvangen,

om de ouders voor te houden dat het

vinden we terug in een historisch

natuurlijk mooi zou zijn als de ouder-

overzicht van de hand van drs. Engels.

vereniging in het tekort aan vrijwilligers

“De oudervereniging”, zo schreef hij,

zou kunnen voorzien. Er was geen

“zorgde in haar grote ijver ook vlot

speciale opleiding voor nodig, zei hij

voor de eerste financiële basis van

er ook nog bij.

Zonzicht. Dat genoemde vereniging bij de opening van het kleuterdagverblijf

De consternatie aan de Smalle

in oktober 1960 sprak en schreef over

Haven in Helmond was helemaal

‘ons kleuterdagverblijf, dat reeds als

groot toen bleek dat de oudervereni-

één belangrijk doel van de vereniging

ging óók het initiatief naar zich toe

bereikt werd, willen wij gaarne voor

had getrokken voor de oprichting

lief nemen, met vol begrip voor het

van een kleuterdagverblijf voor

enthousiasme in de aanpak, dat deze

geestelijk gehandicapte kinderen.

vereniging (gelukkig) kenmerkt. De

De voortvarende ouders hadden

Regionale Stichting, en evenzeer de

daartoe contact gelegd met de ­Zusters

oudervereniging, dient zich echter te

van Liefde en in de herfst van 1960

realiseren, dat de oudervereniging

was in het voormalige weeshuis aan

géén uitvoerend apparaat is en de

de Markt daadwerkelijk het dagverblijf

Regionale Stichting wél. Vooral in de

onder de naam Zonzicht officieel van

ontwikkelingsfase welke het werk

Voor de meisjes, zo legde hij uit, werden er al ­cursussen koken, naaien en dansen gehouden en voor de jongens was er een landbouw­ cursus.

DE OTHMARUS­STICHTING 33

DE VLIERT Met de aankoop van Huize de Vliert sloeg de Regionale

bij hem thuis te komen praten, want het toeval wilde dat de

Stichting drie vliegen in één klap: de hoogstnoodzakelijke

wethouder tevens lid was van het kerkbestuur in Vlierden.

uitbreiding van het dagverblijf voor kleuters, de vestiging

Het kerkbestuur bleek maar al te graag bereid het voorma-

van een bezigheidsafdeling voor de schoolverlaters die niet

lige klooster aan pater Othmarus te verkopen. Halverwege

konden voldoen aan de normen van de sociale werkplaats

het jaar 1964 werd mondeling een voorlopige koopakte

én een eerste ‘pensiontehuis’ voor jongens die wél werkten

gesloten voor de prijs van veertigduizend gulden. Toen de

maar niet meer thuis konden wonen.

bestuursleden van de Regionale Stichting het gebouw gingen

De Vliert was een gelukstreffer. Al vele jaren was de Regio-

bekijken, schrokken ze behoorlijk. Het gebouw was uit-

nale Stichting Sociaal Pedagogisch Werk op zoek naar een

geleefd. De vloeren waren kaal en overal lag het puin van

gebouw dat zou kunnen voorzien in de groeiende behoefte

afgebroken muurtjes. In de lange gang beneden stonden

aan dagopvang en dat zo mogelijk ook nog een woonfunc-

nog twee aanrechten waarop de gerepatrieerden hun potje

tie zou kunnen krijgen. Even was nog overwogen om een

hadden gekookt. De onderkant van de muren in de gang

tweedehands houten gebouw te kopen van de tienduizend

waren zwart geteerd. De bovenste helft was ooit maagdelijk

gulden die op de begroting van het jaar 1963 stond voor

wit geweest, maar daar viel weinig meer van te zien. De

een nog aan te stellen directeur voor de Regionale Stich-

voormalige kapel had dienst gedaan als sportzaal. Nadere

ting, maar van dat plan was niks terecht gekomen.

inspectie leerde dat het dak op diverse plaatsen lekkages

Toen pater Othmarus en de inmiddels aangestelde directeur

vertoonde.

Antoon van Dijk het jaar daarop hoorden dat het klooster in

Het klooster was in 1906 gebouwd op kosten van het Vlier-

Vlierden leeg stond ging het snel. Pater Othmarus belde de

dense kerkbestuur en had gediend als klooster, school en

gemeente Deurne en hoorde van wethouder Van Deursen

gasthuis voor de ouderen uit het dorp. In 1953 was het

dat het gebouw inderdaad leeg stond en eigendom was van

­gebouw leeggekomen en had het een tijdlang dienst gedaan

de parochie. Van Deursen nodigde Othmarus uit maar eens

als contractpension voor gerepatrieerden uit Indonesië.

36 DE OTHMARUS­STICHTING

momenteel doormaakt, is het goed

pedagoog, zuster Antonina en direc-

bestond uit twee kamers, een slaap-

deze belangrijke kwestie in het oog te

teur Van Dijk bij elkaar.

zaal, een speelkamer en buiten nog

houden, teneinde grote interne en

Het rooster van Zonzicht kende de

een speelplaats met zandbak. Dat was

externe verwarring te voorkomen.”

onderdelen: lichamelijke verzorging

echter niet genoeg. In 1963 stonden al

(zoveel mogelijk zichzelf leren aan- en

twaalf kinderen op de wachtlijst voor

Wat er zich verder allemaal achter de

uitkleden); werken met materiaal

Zonzicht en begin 1964 was die wacht-

schermen heeft afgespeeld, valt niet

(onder andere sorteeroefeningen en

lijst uitgegroeid tot vijftien kinderen.

of nauwelijks meer te achterhalen.

kleuroefeningen); muzikale vorming;

Het uiteindelijke resultaat was echter

handenarbeid (zoals schilderen en

Om iets aan die wachtlijst te doen,

dat Zonzicht alsnog werd ingelijfd door

plakken); lichamelijke oefeningen

werd in 1964 ruimte gehuurd bij het

de Regionale Stichting. Hoe diep het

(bijvoorbeeld traplopen en steppen);

buurthuis Hofke van Marijke in de

zat blijkt wel uit de brief waarin pater

vaardigheidsoefeningen (kralen rijgen

St. Jozefparochie in Deurne. Daar

Othmarus het ministerie van Maat-

en knopen of ritssluiting dichtmaken) en

werden vijf kinderen ondergebracht,

schappelijk Werk meldt dat het

tenslotte het uitvoeren van een­voudige

met de verwachting dat het er uitein-

kleuter­dagverblijf door de Regionale

opdrachten als een stoel gaan halen,

delijk acht of negen zouden worden.

Stichting was opgericht en wel op

een deur open of dicht doen en iets uit

De dependance werd gerund door de

1 januari 1962: “Door de stichting werd

de keuken halen.

dames Van Baars en Van de Waarsenburg. Helaas werd al snel duidelijk dat

per 1-1-’62 een dagverblijf opgericht, genaamd Zonzicht.” Maar was dat niet

De beschikbare ruimte voor het

het Hofke van Marijke niet heel lang

eigenlijk twee jaar eerder al gebeurd?

kleuterdagverblijf bij de zusters

onderdak kon blijven bieden.

Hoe dan ook, in oktober 1960 ging Zonzicht van start met een groep van acht kleuters. Eén kind was ­afkomstig uit Aarle-Rixtel, een uit Asten, een uit Bakel en een uit Beek en Donk. Vier kinderen waren afkomstig uit Helmond. Het jaar daarop werd een tweede groep toegevoegd. De dagelijkse leiding was in handen van zuster Antonina, bijgestaan door zuster Jeanette. Beide zusters waren gediplomeerd kleuterleidster. Als derde leidster werd Gerrie van Baars aangetrokken, die wel de cursus voor het Z-diploma had gevolgd, maar geen diploma had. Ook werden er drie assistentes in dienst genomen, te weten de dames Giebels, Van de Wassenberg en Van Seccelen. Al snel besloot men gebruik te maken van de diensten van een logopediste en een masseur. Om de pupillen te bespre-

Door de stichting werd per 1-1-’62 een dagverblijf opgericht, genaamd Zonzicht. Maar was dat niet ­eigenlijk twee jaar eerder al gebeurd?

ken kwam een keer per maand een team van dokter, psycholoog, sociaal

DE OTHMARUS­STICHTING 37

Pater Othmarus wil bestaande panden, liefst in een dorps- of stadskern aankopen en ombouwen. “Dan zitten ze meer tussen de mensen en kunnen ze ook eens de stad in gaan”.

DE VLIERT

doel dat de pupillen het simpele

Een eerste dagverblijf voor ouderen

­productiewerk konden blijven doen.

ontstond halverwege de jaren zestig ging hier om cliënten die niet konden

GEZINSVERVANGENDE TEHUIZEN, GVT’S

voldoen aan het vereiste prestatie­

Voor de eerste plannen voor een

niveau van de sociale werkplaats.

gezinsvervangend of pensiontehuis

Na de aankoop van Huize de Vliert

komen we terug bij de Astense

werd besloten om het experiment in

missiezusters die in Deurne het plan

Vlierden te vervolgen en uit te breiden.

hadden voor nieuwbouw voor de

En ondanks het feit dat het uitgeleefde

opvang van meisjes. Op dat moment

klooster nog volledig moest worden

is de Regionale Stichting bezig met

opgeknapt, werd een start gemaakt

besprekingen over een pensiontehuis

in een achterlokaal van De Vliert. De

voor jongens. Als in 1966 de Deurnese

leiding was in handen van de heer Van

schetsen voorlopig in de ijskast belan-

Heiningen en mejuffrouw Anneke van

den, gaat de stichting wel door. Pater

Bussel. In december 1965 was het

Othmarus kiest niet voor nieuwbouw,

aantal pupillen gegroeid tot elf, zes

maar wil bewust bestaande panden,

jongens en vijf meisjes. Een jaar later

liefst in een dorps- of stadskern aan­

was dit aantal al opgelopen tot achttien

kopen en ombouwen. “Dan zitten ze

en in 1967 werd een populatie van wel

meer tussen de mensen en kunnen ze

dertig pupillen verwacht.

ook eens de stad in gaan”, aldus de

De Vliert bleef zich daarna ontwikkelen.

pater in een van de notulen van de

Toen Jan Platzbeecker eind 1970 werd

bestuursvergadering.

aangetrokken, werd het ook meer en

Als in 1967 de wachtlijst voor een

meer een trainingsinstituut. Platzbeecker

‘kosthuis’ al meer dan dertig namen

ontwikkelde allerlei hulpmiddelen om

telt, komt er vooruitgang in de zaak.

het werk makkelijker te maken met als

Een leegstaande villa naast de brand-

op initiatief van Antoon van Dijk. Het

38 DE OTHMARUS­STICHTING

Nog in hetzelfde jaar woonden 24 pupillen in Huize de Bleek.

weerkazerne aan de Waardstraat, dicht tegen het Helmondse centrum, wordt aangekocht. Huize de Waard. Al meteen wordt ook de blik iets verder gericht. In Beek en Donk staat een oude fabrikantenvilla van de familie Van Thiel te koop. Huize de Bleek wordt daarmee het tweede gezinsvervangend tehuis van de stichting. Eind maart 1969 werd Huize de Waard geopend. Een maand later was het ‘vol’. Nog in hetzelfde jaar, in oktober, woonden 24 pupillen in Huize de Bleek.

MEIKE HAGENAAR Meike Hagenaar kletst honderduit. Ze werkt, woont in een studio in Steengoed, kookt zelf en poetst zelf. Fotografie is haar grote hobby. Ze lacht, is spontaan en geniet van het leven. Over de hulp die ze van ORO krijgt is ze soms een ­beetje laconiek. “Maar ik vind het wel fijn om met Patty te kletsen. Over van alles.”

P

atty van Berlo is de zorgcoördinator van

ding? Met Patty kijk ik of alles goed gaat en ze helpt

­Meike. Bij dit interview is ze niet aanwezig.

me met mijn financiën en mijn administratie. Dat vind

Dat doet Meike zelf wel. En dat doet ze heel

ik fijn want ik wil geen schulden hebben.”

goed. Ze vertelt over haar jeugd, in Asten, waar ze de eerste jaren op een reguliere basisschool zat. “Ik had

Het wonen in Steengoed bevalt goed. Lynn, die er ook

een leerachterstand”, vertelt ze. “Ik was dromerig en

woont, is een goede vriendin geworden. Ze gaan bij

pikte niet alles op. Ook op de school voor speciaal

­elkaar op bezoek, shoppen en gaan samen naar de film.

­basisonderwijs waar ik toen naartoe moest, ging het

Ook op haar werk gaat het goed. “Mijn jobcoach komt af

niet. Pas toen ze ontdekten dat ik epilepsie had en ik bij

en toe kijken. Of ik ook hele dagen zou kunnen werken?

Kempenhaeghe in Heeze terechtkwam, ging het beter.”

Nee, dat denk ik niet. Dan zou het wat te veel worden.”

De diagnose bracht rust bij Meike en bij haar ouders.

Op woensdag poetst Meike haar studio, doet ze bood-

Eindelijk een verklaring. Thuis ontstonden vervolgens

schappen en is ze bezig met haar grote hobby: fotogra-

de problemen die passen in het beeld van een opgroei-

fie. “Dat vind ik echt heel leuk om te doen. Ik hoop dat

ende puber. “Het was beter dat ik het huis uit ging. Ik

ik meer opdrachten krijg.”

wilde dat ook graag.” Als Patty de koffie aanvult, hoort ze haar cliënt volop­ Meike vond een plek in Steengoed, een nieuwe woon-

kletsen. “Leuke meid, hé”, zegt ze even later. “Die

voorziening van ORO in Bakel. Jongeren worden hier

stap naar zelfstandig wonen kan ze zeker een keer

begeleid in het vergroten van de zelfredzaamheid en

­maken. Maar een vorm van ambulante begeleiding zal

zelfstandigheid. Bij Meike is het doel dat ze ooit een

wel nodig blijven. Een meisje als Meike kan zichzelf

eigen appartement krijgt in Deurne, de plek waar ze

overschatten, maar ze wordt ook overschat door haar

vier dagen per week, steeds voor vijf uur, bij de Albert

­omgeving. Je ziet de kwetsbaarheid niet altijd. Maar

Heijn werkt. “Ik doe zoveel mogelijk zelf. De begelei-

die is er wel degelijk.”

COLUMN WIM DANIËLS Schrijver en voormalig stadsdichter van Helmond

De beperkingen van de taal

M

ensen met een verstandelijke beperking. Dat is tegenwoordig een gangbare benaming voor ­mensen die … een geestelijke beperking hebben. Over tien jaar kan weer een andere benaming gangbaar zijn, want de opvattingen over wat in dit geval gepast is, veran-

deren nogal eens. Ooit was het woord ‘debiel’ gangbaar, dat, zoals het woordenboek Van Dale nog altijd aangeeft, gezegd werd van personen bij wie op volwassen leeftijd de verstandelijke ontwikkeling niet uitkwam boven die van een kind van 9 jaar oud. Maar Van Dale geeft er ook het etiket ­‘verouderd’ bij. Het woord wordt dus niet meer gebruikt of in ieder geval zelden nog. Als ­synoniem voor ‘debiel’ geeft van Dale nog het woord ‘achterlijk’. Een debiel was vroeger een achterlijke. Het is een woordkeuze waarbij je nu bijkans moet ­rillen van ontzetting.

Lange tijd hebben we het gedaan met het woord ‘gehan­

kigen’ genoemd. Sommige van deze benamingen hadden

dicapte’, gespecificeerd in ‘lichamelijk ­gehandicapte’ en

dan betrekking op specifieke groepen van mensen met een

‘geestelijk gehandicapte’ of ‘verstandelijk gehandicapte’.

beperking. Van de genoemde woorden zijn er enkele nog vrij

Het woord ‘gehandicapt’ is in de Nederlandse taal nog geen

geregeld te horen, zoals ‘zwakzinnigen’ en ‘gekken’. Maar

heel oud woord. Het werd voor het eerst zo rond 1930 gang-

‘gekken’ is een heel algemeen woord, dat afhankelijk van

baar in de betekenis ‘beperkt’, maar dan niet met betrekking

de situatie voor heel veel mensen wordt gebruikt.

tot mensen: ‘Nederland is wat de wintersport betreft altijd

Lichamelijk gehandicapten heetten vroeger vaak ‘mismaakten’,

gehandicapt’, stond er in 1936 in een krant. Pas vanaf

‘lammen’ en ‘kreupelen’ en in sommige regio’s sprak men

­pakweg 1950 ging men mensen met een beperking soms

van ‘getekenden’, want ze waren getekend voor het leven,

‘gehandicapten’ noemen. Men sprak toen ook wel van ‘de

vond men. ‘Getikkenden’, zei men dan in Helmond. En voor

gehandicapte mens’. Mensen met een geestelijke beperking

kinderen met een beperking – geestelijk of lichamelijk – gold

werden voordien behalve ‘debielen’ en ‘achterlijken’ ook wel

de ­aanduiding ‘ongelukkig kiendje’: ‘Die mensen hebben ’n

‘zwakzinnigen’, ‘krankzinnigen’, ‘idioten’, ‘gekken’ of ‘gebrek-

ongelukkig kiendje.’

44 COLUMN

Sinds geruime tijd is het op zich dus onschuldige woord ‘gehandicapte’ ook min of meer taboe. We hebben het nu over mensen met een beperking.

De eerste vereniging in Nederland die zich actief met mensen

Nederlandse Centrale Vereniging voor Gebrekkigenzorg.

met een beperking bezighield, was de ‘Vereeniging tot

Het woord ‘gehandicapte’ is ontstaan uit ‘hand in cap’ (hand

verzorging van gebrekkige en mismaakte kinderen in

in een hoed), een benaming die hoorde bij een weddenschap-

­Nederland’, opgericht in 1899. Men sprak in die tijd en nog

spelletje waarbij iets uit een hoed gepakt moest worden.

heel lang daarna ook van de ‘gebrekkigenzorg’.

Daarbij was een neutrale persoon betrokken, die de benaming

In de VS en Engeland zocht men na de Tweede Wereldoorlog

‘handicapper’ kreeg. Die ‘handicapper’ werd later de scheids­

naar een aanduiding waaruit meer respect voor mensen met

rechter bij paardenwedstrijden en kon beslissen welke

een beperking sprak, want ook daar werden die mensen tot

combinatie van paard en ruiter extra gewicht meekreeg. Dat

dan toe via de taal op onprettige wijze aangeduid, neergezet

extra gewicht was dan de handicap. Na nog een aantal tussen-

of weggezet. De nieuwe aanduiding in de VS en Engeland

stappen zijn de benamingen ‘handicap’ en ‘gehandicapte’

voor de ‘gebrekkigenzorg’ werd ‘rehabilitation of the handicap’.

uiteindelijk gekoppeld aan iemand met een lichamelijke of

In 1952 werd door de Verenigde Naties ook een rapport met

geestelijke beperking. Maar sinds geruime tijd is het op zich

die titel gepubliceerd. In dezelfde periode (1952-1953) werden

dus onschuldige woord ‘gehandicapte’ ook min of meer taboe.

in Nederland voor­bereidingen getroffen voor de oprichting

We hebben het nu over mensen met een beperking. Dat is

van een Raad voor Revalidatie. In de publicaties die daarover

een benaming die ook geregeld voer voor discussie is. Want

gingen, werd al volop de term ‘gehandicapten’ gebruikt.

wij allen, alle mensen, hebben hun beperkingen. Iedereen is

Desondanks tooide de landelijke koepel­vereniging van alle

in dat opzicht ­‘iemand met een beperking’. Voor de mensen

organisaties die zich met mensen met een beperking bezig-

die we nu ‘mensen met een beperking’ noemen, kan dat

hield, zich tussen 1952 en 1964 toch nog met de naam

misschien wel een zekere geruststelling zijn.

COLUMN 45

3

DE FUSIE

De Fusie Terwijl Het Rijtven zich oriënteert op een ­samenwerking of fusie met de Severinus­ stichting, ­ontwikkelt de SPD, na de dood van pater Othmarus in 1984 omgedoopt tot Othmarusstichting, zich gestaag v ­ erder. Het is een niet al te grote maar wel hechte organisatie die zich tot doel stelt: ‘de dienstverlening aan de aan onze zorg toevertrouwde geestelijk gehandicapten in de regio Helmond zo optimaal m ­ ogelijk te vervullen.’

D

e Othmarusstichting bestaat op dat moment uit twee poten: ­behalve de afdeling maatschappelijk werk beheert de stichting ook een groeiend aantal voorzieningen: een kinderdagverblijf, twee dag­verblijven voor ouderen en vijf gezinsvervangende tehuizen.

Een aantal o ­ verigens dat de jaren erna nog verder zal stijgen. Verder is er een centraal bureau waar onder meer de financiële afdeling, de administratie en de afdeling personeelszaken is gehuisvest. Begin jaren tachtig staan er ongeveer honderd­dertig namen op de personeelslijst. Antoon van Dijk heeft dan zijn directie­ zetel overgedaan aan sociaal pedagoog Gerard Kanters. Van Dijk blijft wel bestuurslid.

48 DE FUSIE

de opname van cliënten en de uitbreiding van voorzieningen.

De SPD kende een vechters­mentaliteit. Alle mogelijkheden werden aangegrepen om de eigen positie te versterken of in ieder ­geval te ­behouden.

Om de subsidie van samenwerkingsprojecten niet mis te lopen, wil ook de latere Othmarusstichting zich aan­sluiten bij het ROZ. Het is ongetwijfeld even slikken ­geweest, maar de pil wordt minder bitter met de opsplitsing van het gebied in twee subregio’s, waarvan Helmond er een is. In deze subregio neemt de SPD al snel opnieuw het voortouw. Gerard Kanters wordt voorzitter van de subregio en op het moment dat hij te veel aan zijn hoofd heeft om de functie nog langer goed te kunnen vervullen, wordt hij opgevolgd door ­de sterke man uit zijn bestuur, drs. J.J. Berendes. De SPD kende een soort vechters­ mentaliteit waardoor álle mogelijk­heden

Hoewel vanuit Den Haag wordt

Daarom krijgt de SPD in de persoon van

werden aangegrepen om de eigen

­aangedrongen op een scheiding van

Dory van Kampen een eigen hoofd. In

positie te versterken of in ieder geval te

enerzijds de SPD en anderzijds de

1983 draagt zij haar rol over aan Willy

behouden. Er kon zich geen nieuwe

dag- en woonvoorzieningen, blijft

van Hoof, die zijn functie in 1989 opge-

ontwikkeling aandienen, of de SPD

men in Helmond vasthouden aan

waardeerd ziet tot directeur.

stond voorop om het initiatief in te

een geïntegreerde organisatie.

Van Hoof blijft, ook als hij veel later

lijven. Praktisch Pedagogische Gezins-

­‘Multidisciplinaire benadering van de

bestuurder is van MEE, voorstander

begeleiding, Begeleid Wonen,

pupil kan het best geschieden vanuit

van de geïntegreerde organisatie.

Praktische Thuiszorg, het samen­

een geïntegreerde organisatie, waar-

“Omdat je aan één loket de complete

werkingsverband VTO (vroegtijdige

door meer eenheid verkregen wordt

infrastructuur voor hulp- en zorgverle-

onderkenning van ontwikkelings­

in de benadering van de aan de ver-

ning bij de hand hebt”, zo vertelt hij in

stoornissen), hulpverlening aan

schillende semimurale voorzieningen

2009.

autisten, assertiviteitstrainingen,

toevertrouwde pupillen’, zo luidde de

­begeleiding van de Vrijwillige Pleegzorg, GJVW (Gespecialiseerd Jeugd- en

Elders was er twijfel. Logisch. Zou de

REGIONALE SAMENWERKING

verleiding niet bestaan om automatisch

Het Regionaal Overlegorgaan

stond als het ware te dringen om een

– en alleen – door te verwijzen naar

­Zwakzinnigenzorg Zuid-Oost Brabant

‘kern- en schakelfunctie’ in elk

eigen voorzieningen? Is er wel vol-

(ROZ) richt zich tot het begin van de

vernieuwings­project te spelen. Mocht

doende sprake van een ‘operationele

tachtiger jaren vooral op E ­ indhoven

het extra werk niet passen in de (vaak

zelfstandigheid’?

en De Kempen. Ook Het Rijtven maakt

al overvolle) portefeuille van de acht

De Othmarusstichting lijkt zich verplicht

vanaf de start deel uit van dit overleg­

maatschappelijk werkers, dan werd wel

te voelen om de onpartijdigheid ten

orgaan dat borg staat voor een goede

een vrijwilliger gevonden of een stagiair

opzichte van de buitenwereld te borgen.

regionale toetsing op het gebied van

of anders wel een gedetacheerde

verklaring daarvoor.

Volwassenenwerk), speelhulp – de SPD

DE FUSIE 49

Elk nieuw initiatief bewees het bestaans­ recht van de SPD, maar helaas hing ­boven elk nieuw ­ontwikkeld initiatief ook van meet af aan het zwaard van Damocles.

cliënt toenam, maar dat de personele bezetting verder inkromp. Elk nieuw initiatief bewees weliswaar het bestaansrecht van de SPD, maar helaas hing boven elk nieuw ontwikkeld initiatief ook van meet af aan het zwaard van Damocles in de vorm van de altijd aanwezige dreiging van een terugdraaien of zelfs geheel dichtdraaien van de subsidiekraan. Het Gespecialiseerd Jeugd- en VolwassenenWerk (GJVW) werd binnengehaald met een eigen nota om het belang van de nieuwe werksoort op het gebied van vakantie, ontspanning en scholing te onderstrepen; een jaar later al moest het project op een laag pitje gezet worden omdat het ministerie had besloten Helmond over te slaan bij het uitdelen van de experimentele subsidie. En omdat het

medewerker van de Helso of een

ministerie blééf weigeren een extra

dienstweigeraar om het nieuwe initiatief

beroepskracht te financieren, zakte de

te bemannen.

werksoort op den duur af naar de

Het was een overlevingsstrategie die

status van ‘aandachtsfunctie’ (om in

gevoed werd door een jarenlange

1986 overigens weer opgewaardeerd te

reeks van ingrijpende bezuinigingen

worden tot een aparte afdeling,

die het voortbestaan van het maat-

­ondanks het feit dat de ruimte voor

schappelijk werk binnen de stichting

begeleiding binnen het maatschappelijk

voortdurend bedreigde. “Vanaf 1 januari

werk nog steeds uiterst minimaal was).

1984 zal er ingeleverd dienen te worden

Het leiden van de SPD betekende

op het aantal maatschappelijke werk-

vooral ook een voortdurend gevecht

uren om het ontstaan van grote

om de centen.

financiële tekorten te voorkomen”,

50 DE FUSIE

klonk het somber in een van de jaar-

De twee andere instituten in de regio

verslagen. Het vooruitzicht was wrang.

– de Hubertusschool (school voor

Want waar maatschappelijke werkuren

ZMLK) in Helmond en Het Rijtven in

ingeleverd moesten worden, zouden

Deurne – waren bestuurlijk te zwak

ook bepaalde activiteiten moeten

om de leiding binnen de regio op te

worden stopgezet of in intensiteit

kunnen eisen. Als onderwijsinstituut

moeten worden gereduceerd, waarbij

was voor de Hubertusschool toch al

al gedacht wordt aan Praktische

niet meer dan een bijrol in het regio­

­Pedagogische Thuishulp en Gezins­

naliseringsproces weggelegd. Bovendien

begeleiding. Zo zag de SPD dat

kampte de school met een teruglopend

enerzijds de behoefte aan hulp bij de

aantal aanmeldingen en had men ook

Regionale Stichting voor Gespecialiseerd Sociaal Pedagogisch Werk Voorzitter pater Othmarus, Secretaris Penningmeester de heer Van Dijk Na overlijden van pater Othmarus in 1984 omgedoopt tot Othmarusstichting Voorlopers: 1948 Helmondse Commissie voor R.K. Nazorg 1956 Maria Gorettistichting, nazorg BLO

Stichting ORO (Othmarus Rijtven Organisatie) Eerste voorzitter de heer J.G.A. Schampers

1996

1974

1960

Stichting Het Rijtven Eerste voorzitter de heer J.B.M. Veraart

nog eens de handen vol aan allerlei

Donksbergen. Die had de stichting nu

groepsgebeuren zouden verstoren’, zo

perikelen rond de huisvesting. Het

geadviseerd om, in het kader van de

stond het in de interne verslaggeving

Rijtven had als gelijkwaardige partner

regionalisering, te zoeken naar een

van de Regionale Stichting.

wellicht de hoofdrol kunnen opeisen,

plaats dichter bij huis: Het Rijtven.

Enkele maanden na de overeenkomst

maar dat instituut was nog steeds niet

Directeur Albert van Duursen wilde wel,

belde Van Duursen dan ook naar

op de gewenste sterkte en kampte

maar moest tot zijn spijt bekennen dat

Helmond met de mededeling dat

bovendien met een snel oplopende

Het Rijtven nog niet veel te bieden had.

de ruil niet kon doorgaan. Als reden

crisis binnen het management,

Het Rijtven was nog geen volwaardig

vertelde hij dat de twee cliënten

een crisis die op den duur dusdanig

instituut en was bovendien nauwelijks

van de SPD ‘niet in het huidige

escaleerde dat in één jaar tijd de

ingericht voor tijdelijke opvang.

­groepsbestand van Het Rijtven

volledige top het toneel zou verlaten.

Dat was dan wel een streep door de

zouden passen.’

Ook zonder die crisis zou het overigens

rekening, om de samenwerking toch

Kanters liet het er uiteraard niet bij

de vraag zijn geweest of de directie

in gang te zetten, werd besloten om

zitten. Afspraak is immers afspraak.

van Het Rijtven ooit opgewassen zou

twee zware ‘probleemgevallen’ uit het

Omdat ze er samen niet uitkwamen,

zijn geweest tegen die van de SPD/

dagverblijf van de stichting over te

besloten de beide directeuren het

Othmarusstichting.

nemen. In ruil daarvoor zouden enkele

geschil voor te leggen aan de Regionale

betere buitenhuisbewoners van Het

Plaatsingsadvies en Toetsingscommissie

BANDEN AANGEHAALD

Rijtven gebruik gaan maken van het

van het ROZ. Wat de uitslag ook was, ze

In 1982 werden de banden tussen

dagverblijf van de stichting.

zouden zich erbij neerleggen, zo luidde

de Othmarusstichting en Het Rijtven

de afspraak.

weer aangehaald. Was het eerste

Op papier een mooie deal, in de

De uitspraak was in het nadeel van

contact naar alle waarschijnlijkheid

praktijk echter niet zo heel goed

Van Duursen. De twee cliënten, zo

gelegd door pater Othmarus, nu was

overdacht, zo blijkt enige tijd later.

luidde het ‘vonnis’ van de commissie,

het de naar hem genoemde stichting

Logischerwijs bleek de uitruil behoorlijk

hoorden thuis binnen de dagopvang

die de telefoon op Het Rijtven deed

nadelig voor Het Rijtven. Zijzelf leverden

van een regionaal internaat.

rinkelen. De reden was vrij praktisch.

twee ‘goede’ pupillen en kregen daar-

In een zure brief liet Van Duursen

Al vele jaren namelijk plaatste de

voor in ruil twee dames die ‘in hoge

vervolgens weten dat hij zich weliswaar

Helmondse stichting enkele ZMLK-­

mate verzorgingsbehoeftig’ waren en

zou houden aan de uitspraak, maar dat

leerlingen tijdens de vakantie bij de

‘dermate dubbelgehandicapt dat ze het

hij helaas nog niet kon overzien hoe

DE FUSIE 51

lang de procedure zou gaan duren voordat de twee definitief zouden zijn ondergebracht. En verder stak hij niet onder stoelen of banken dat hij zich door de Regionale Stichting behoorlijk

• wederzijdse beleidsuitwisseling en -afstemming; • het opzetten van een afgestemd zorgcircuit; • integratie op bepaalde onderdelen

In de vergadering van 24 mei 1984 wordt verslag gedaan van een eerste ontmoeting. Het gesprek tussen beide besturen is in een prettige sfeer ­ver­lopen en afgesproken is dat de

in het pak genaaid voelde. “Wij zijn

van de zorg b.v. maatschappelijk

directeuren van beide stichtingen een

overigens wel tot de constatering

werk of personeelszaken;

notitie over nadere samenwerking

gekomen dat de oorspronkelijke opzet van plaatsing op basis van ‘uitruil’ een ongelijkwaardige ruil voor Het Rijtven inhoudt. Derhalve lijkt het ons dan ook

• het alert zijn op probleemstellingen binnen de regio en • het effectief besteden van de ­beschikbare financiële middelen.

niet juist om het principe van het

zullen opstellen, waarin ze ook de Hubertusschool zullen betrekken. De vijf pagina’s tellende nota verschijnt in september 1984. Het centrale vraagstuk is hoe de drie instellingen in

zogenaamde ‘gesloten beurzen’-­

Enkele maanden later komt Van D ­ uursen

de regio Helmond tot een meer geïn-

systeem hierop van toepassing te laten

het algemeen bestuur van de Helmond-

tegreerde en op elkaar afgestemde

zijn”, aldus Van Duursen aan Kanters.

se stichting toelichting geven op de

zorg kunnen komen. Om die samen-

voorziene groei van Het Rijtven naar

werking verder te onderzoeken wordt

OP WEG NAAR MEER SAMENWERKING

een capaciteit van ­tweehonderdvijftig

nog dat­zelfde najaar besloten tot de

plaatsen, met daarin – met name in de

­instelling van Commissie Advisering

Ondanks die ietwat valse start, groeide

voorziene buitenhuizen – ook plaats

Regionale Samenwerking, al snel

het besef dat de twee organisaties

voor een contingent gehandicapten

afgekort tot CARS. Namens Het Rijtven

elkaars natuurlijke partners waren en

van een hoger niveau dan de doel-

nemen Luc Leclerq en Pauline van de

dat ze binnen de regionalisering

groep van zwaarst gehandicapten waar

Vorstenbosch plaats in de commissie,

voorbestemd voor, zo niet veroor-

men zich traditioneel op richtte.

namens de SPD Willy van Hoof en

deeld waren tot elkaar. Tijdens een

Guus van Dooren en namens de

gezamenlijke bijeenkomst in april 1982

Wat het maatschappelijk werk

­Hubertusschool Jos van Lieshout.

had Van Duursen al gepleit voor het

­betreft denkt men aan verdere

De eerste taak die de commissie zich

verder ontwikkelen van ‘een gestructu-

samenwerking in de vorm van onder

stelt is zicht te krijgen op elkaars

reerd overleg tussen Het Rijtven en de

andere gezamenlijke intake-teams.

werk­zaamheden en een analyse te

Sociaal Pedagogische Dienst waardoor

“Zelfs een algehele samenwerking zou

maken van het gewestelijk zorgcircuit

een gemeenschappelijke benadering

hieruit, mede gezien de bezuinigingen,

zoals het er op dat moment bijligt.

van het zorgcircuit gestalte kan krijgen.’

kunnen voortvloeien”, zo concludeert

Vervolgens komt men aan een

Als doelstellingen voor het overleg­

de vergadering.

­inven­tarisering van wat er allemaal

kader werden een aantal punten

De tijd is er dus rijp voor dat ook de

nog ontbreekt in het gewest, de zoge-

genoemd:

besturen samen om tafel gaan.

naamde ‘knelpunten­notitie’.

DE FUSIE 53

De agenda’s van Het Rijtven en de

vakantie- en vrijetijdsvoorzieningen.

Hubertusschool zijn bescheidener.

Alles onder één dak, zodat de ouders

De Hubertusschool verwacht van de

ook niet meer gedwongen zijn om

samenwerking in eerste instantie niet

hun verhaal steeds weer opnieuw te

veel meer dan een steunbetuiging in

moeten vertellen.

hun huisvestingsperikelen en Het Rijtven op zijn beurt verwacht via

Het Regionaal Steunpunt wordt

eenzelfde steunbetuiging meer druk te

uiteraard gevestigd op het adres van

kunnen uitoefenen om eindelijk eens

de Othmarusstichting. De naam wordt

de uitbreidingsplannen te kunnen

toegevoegd aan het bord bij de voor-

­verwezenlijken.

deur, er komt een stuk in de krant, er komt een folder, een informatiemap

De samenwerking begint daad­

en een video-voorlichtingsband die

werkelijk met de voorbereidende

‘De zorg voor geestelijk gehandicapten

werkzaamheden voor een Regionaal

in de regio Helmond’ gaat heten. Een

Steunpunt. Het steunpunt is bedoeld

stagiaire gaat aan de slag om de

als een centraal adres waar ouders en

benodigde lectuur te inventariseren en

familie alle informatie kunnen krijgen

te verzamelen voor het nieuwe infor-

over de in de regio aanwezige hulp­

matiepunt of documentatiecentrum.

verlening, onderwijs, mogelijke dagbesteding, woonvoorzieningen en

Het Regionaal Steunpunt ontwikkelt zich tot het platform waarop zich, via de weg van de geleidelijkheid, de verdere integratie van de instituten moet afspelen. Prioriteit krijgen de hiervoor al enkele keren genoemde projecten Praktische Pedagogische Gezinsbegeleiding (PPG), Begeleid Wonen (BW) en Praktische Thuishulp (PT), drie projecten uit de koker van de

De balans van dit ­alles was dat de ­Othmarusstichting een inbreng van ruim vierhonderd uur per maand claimde...

SPD, die daarmee de teugels in handen lijkt te houden. “Mede in het licht van de landelijke ontwikkelingen, dat PPG-zorg en Begeleid Wonen ambulante hulpverleningsvormen zijn en wat betreft de Praktische Thuishulp de coördinatie en waar nodig praktische en professionele ondersteuning gegeven wordt door de SPD, lijkt het voor de hand liggend deze projecten om praktische redenen onder uitvoeringsverantwoordelijkheid van de Othmarusstichting te plaatsen”, zo werd al in 1986 gemeld. De twee

54 DE FUSIE

...er komt een stuk in de krant, een folder, een informatiemap en een ­video die ‘De zorg voor geestelijk gehandicapten in de regio Helmond’ gaat heten.

andere instituten gingen er ook mee

van Het Rijtven maar schamel afstak.

altijd aanwezige capaciteitstekorten in

akkoord om Willy van Hoof als project-

De inbreng van de Hubertusschool

de diverse voorzieningen en de nood-

coördinator aan te stellen vanuit de

haalde zelfs de twintig uur niet...

zaak van een logeerhuis in de eigen

commissie.

regio om aan de toenemende vraag

Het Rijtven en de Hubertusstichting

ZORG OP MAAT

naar kortverblijfopvang te kunnen

mochten wel meebetalen aan de

In de jaren daarop komt een project-

voldoen.

kosten: “Ten aanzien van beheerskos-

groep iedere maand bij elkaar voor

ten wordt afgesproken dat die gelijk

overleg over de onderlinge samen-

Uiteraard staan ook de nieuwe

over de drie stichtingen zullen worden

werking en het afstemmen van de

­ontwikkelingen in het landelijk beleid

verdeeld.” En verder zag de ­Othmarus­-

zorgfuncties op elkaar. Onderwerpen

voortdurend op de agenda. In het

stichting natuurlijk wel graag dat de

van bespreking vormen bijvoorbeeld

kader van de kostenbeheersing komt

eigen inbreng ‘gekapitaliseerd’ zou

de dagvoorzieningen (als gevolg van

de overheid met het concept ‘Zorg op

worden en presenteerde daartoe een

bezuinigingen binnen de sociale werk-

Maat’, waarmee een verschuiving van

minutieus uitgewerkt tijdschema

voorziening en de toenemende

voorzieningengericht denken naar

waarin de werkzaamheden van de

vergrijzing van het pupillenbestand

functiegericht denken en werken op

diverse eigen medewerkers tot op het

zitten steeds meer pupillen hele dagen

gang komt. In de nieuwe terminologie

kwartier stonden berekend: vergade­

werkloos in het gezinsvervangend

komt men meer en meer begrippen

ringen, voorbereiding, reistijd,

tehuis en wordt de druk op de dag­

tegen als productieafspraken, markt-

administratie, niets werd vergeten.

verblijven steeds groter), het opstarten

werking en cliëntgebonden budgetten.

De balans van dit alles was dat de

van een activiteitencentrum voor licht

De instituten in de regio zien zich

Othmarusstichting een inbreng van

geestelijk gehandicapten in Helmond

gedwongen tot nóg nauwere

ruim vierhonderd uur per maand

(Aksent), de verdere ontwikkeling van

­samenwerking.

claimde, waarbij de nog geen vijftig uur

het Info-Documentatiecentrum, de nog

DE FUSIE 55

TRANSMURALE SAMENWERKING Intern is inmiddels de boel op orde, concludeert Rijtven-directeur Piet Bekkers in 1993. Bekkers, afkomstig uit Sint-Oedenrode en een volle neef van de bisschop die de zusters van Asten dertig jaar eerder de kans had gegeven om te starten met hun ­‘zegenrijke werk’ in het oude klooster in Beek en Donk, werd in 1988 aan­ gesteld om rust te brengen in de organisatie. Nadat Albert van Duursen in 1988 met ziekteverlof was gegaan, kwam hij niet meer terug. Hij zou in hetzelfde jaar nog plotseling overlijden. Twee interimdirecteuren, Moussault en Van Gorp, stonden maar kort aan Het Rijtven-roer. Toch zorgden zij, en met name Frans van Gorp, voor een grote verandering in denken. Het accent kwam vanaf dat moment te liggen bij de leefgroep van de cliënt. ‘Daar wordt hij verzorgd, begeleid; krijgt hij genegenheid, vindt hij privacy, bescherming en geborgenheid. Voor dit alles staat een groepsleid(st)er garant, zoals het een goed vervangende ouder betaamt’, zo stond het in de nota ‘Het Rijtven, haar filosofie en haar organisatie’, die Van Gorp schreef. ‘We leveren met onze 24-uurszorg een goed product’, stelt Bekkers in 1988. Maar, realiseert hij zich ook, “om de verstandelijk gehandicapte cliënt in de regio een allesomvattend pakket aan zorg te kunnen bieden dienen er organisatorische keuzes te worden gemaakt.” Tot nu toe, schrijft hij, is de samenwerking binnen ROZ en het Regionaal Steunpunt redelijk vrij­ blijvend geweest. “Dat kan gezien de geconstateerde ontwikkelingen niet

56 DE FUSIE

lang meer voortduren”, vindt hij.

termijn in kannen en kruiken moet zijn,

De muren rond de instituten zullen

waarbij hij denkt aan een tijdsbestek

definitief geslecht moeten worden.

van één tot hoogstens vier jaar.

“Voor de subregio Helmond zal er

Na een aantal initiërende gesprekken,

één functieplan ­moeten komen”, aldus

besluiten beide directeuren in april

Bekkers. ­‘Transmurale samenwerking’

1994 hun besturen te vragen hen een

wordt het nieuwe toverwoord.

dwingende opdracht te verstrekken om op korte termijn de mogelijkheden tot

Bekkers trekt uit dit alles de logische

nauwere samenwerking te onderzoeken.

conclusie dat, wil de regio een com-

Nadat de besturen hebben ingestemd,

pleet pakket kunnen aanbieden, een

ronden de directeuren in juni het

nauwere samenwerking en desnoods

onderzoek al af. Ze hebben hun stuk

een samengaan van de diverse in­

de veelzeggende titel ‘Eén Zorg – Onze

stituten moet worden nagestreefd.

Zorg’ meegegeven. De conclusie valt

Qua capaciteitsuitbreiding van de

in één zin samen te vatten: er moet

24-uurszorg denkt hij in de richting

één stichting komen die in de regio

van het Limburgse Maria Roepaan en

Helmond de totale zorg voor de

de Augustinusstichting (die immers

­verstandelijk gehandicapten onder

uitbreiding zoeken aan de Brabantse

haar hoede neemt.

kant van de provinciegrens) en wat

Per 1 januari 1996 moet er gefuseerd

betreft de ‘beoogde verregaande

zijn.

verticale samenwerking’ denkt hij aan de ­dag- en nachtvoorzieningen van

De onderhandelingen die volgen

de Othmarusstichting.

krijgen een steeds grimmiger karakter

Er is echter één probleem: Bekkers eist

en zijn soms zelfs snoeihard. De

een scheiding tussen de SPD en de

Othmarusstichting wil ‘haar’ SPD niet

overige voorzieningen: “Er zal een

afstoten en eist ook een dikkere vinger

nadrukkelijke en principiële scheiding

in de bestuurspap dan Het Rijtven

moeten bestaan tussen het systeem

eigenlijk wel zou willen.

van vraag- en aanbodregulering

Als de rookwolken opgetrokken zijn

­(herkenning/verwijzing, indicatie,

constateert de bestuursvoorzitter van

plaatsingsadvisering en (soms) zorg-

de Othmarusstichting dat de buit

toewijzing) én het systeem en circuit

binnen is. “In deze bekroning van ons

van verstrekkingen/verstrekkers”, stelt

aller inspanning – dat wil zeggen die

hij in de beleidsnotitie van Het Rijtven.

van bestuurders en medewerkers –

En juist daar heeft de Othmarusstichting

heeft de Othmarusstichting opnieuw

onder leiding van Gerard Kanters nog

laten zien haar plaats in de eredivisie

altijd geen zin in.

waar te kunnen maken en we kunnen er gepast trots op zijn bepaald niet het

Toch komen de gesprekken tussen

zwakste aandeel in de nieuwe Stichting

beide directeuren op gang. Bekkers

te leveren”, aldus de genotuleerde

heeft haast. In de beleidsnotitie stelt

woorden van drs. J.J. Berendes tijdens

hij uitdrukkelijk dat de verregaande

de laatste bestuursvergadering.

samenwerking in de subregio op korte

De enige concessie die de stichting

DE FUSIE 57

bouten en moeren samengevoegd en kartonnen verpakkingsmateriaal in elkaar gezet. Professioneel was het allemaal niet, zo herinnerde zuster Jeanetta Vintges zich later nog. “Enkele meisjes konden

Vrijdags was het feest want dan kregen de deelnemers een ­‘loonzakje’ mee naar huis. De inhoud was een rijksdaalder, twee gulden en vijftig cent.

breien, maar bij gebrek aan materiaal werd het werk na de dagtaak voor een gedeelte uitgetrokken om ze de volgende dag weer bezig te houden.” Officieel werden de meisjes vooral huishoudelijke vaardigheden bijgebracht als stoffen, vegen, afwassen, wassen, bedden opmaken enzovoorts, met daarnaast ‘enig eenvoudig brei- of borduurwerk’. De jongens leerden de tuin bij te houden en dieren te verzorgen. Beide groepen zouden daarnaast getraind worden in ‘beter lopen en bewegen’, zichzelf aankleden en zelfstandig netjes eten. Ook samen zingen stond op het programma. Vrijdags was het feest want dan kregen

heeft moeten doen is de heer Berendes

de deelnemers een ‘loonzakje’ mee

terug te trekken als kandidaat voor

naar huis. De inhoud was een rijks­

het voorzitterschap van de nieuwe

daalder, twee gulden en vijftig cent.

stichting, ORO.

Wat de koffie betreft diende de hand op de knip gehouden te worden: “Van

AAN HET WERK

10.00 - 10.15 uur en van 3.15 - 3.30 uur

Tijdens de fusieperikelen ging het

kan gepauzeerd worden en krijgt de

dagelijkse werk gewoon door.

leiding een kop koffie. De pupillen van

Mensen met een verstandelijke beper-

het dagverblijf krijgen een kop thee.”

king en ‘regulier’ werk. Het is tot op de

58 DE FUSIE

dag van vandaag een moeilijk onder-

Volgens het latere hoofd Ad Heiligers

werp. Voor de eerste relatie tussen

was het vooral zuster Jeanetta die

ORO en de sociale werkvoorziening

vond dat er méér was dan werk

gaan we terug naar de eerste dagen

alleen en dat het dagverblijf niet per

van De Vliert. De eerste bezoekers van

se een kopie moest worden van de

dat centrum waren jongens en meisjes

werkplaats. Heiligers: “De sociale

die door de Helso, de Helmondse

werkplaats gold bij veel mensen als het

sociale ­werkplaats, waren afgewezen.

voorbeeld. Ook bij de ouders. De

Bij de Vliert werd al snel zo ‘echt’

pupillen moesten het idee krijgen dat

­mogelijk gewerkt. Er werden pluizen

ze werkten. Dan hoorden ze er bij.

van dekens gehaald, spijkers gesorteerd,

Vandaar ook dat zogenaamde loon­

zakje aan het eind van de week. Maar

in Venray werden bijvoorbeeld ver­

het bestuur van de sociale werkvoor-

zuster Jeanetta vond dat ook de andere

schillende soorten soep ingepakt. Ook

ziening en de maatschappelijk werkers

mogelijkheden van deze kinderen

werden wasknijpers en diaraampjes

waren volop betrokken bij de begelei-

ontwikkeld moesten worden. Zij was

gemaakt en ingepakt en was er inpak-

ding van ‘hun’ pupillen in de werkplaats

van de versjes en de liedjes. Dat had

werk van een kauwgumfabrikant. Voor

en op de afdeling Test en Training van

misschien dan wel niet zoveel zin, maar

een firma uit Eindhoven werden haar-

de Helso. Het personeelsbestand van

de pupillen vonden het heel leuk om te

speldjes op kartonnetjes gestoken.

de Helso bestond op dat moment voor

doen! Wat dat betreft werd ze weer

Later werden er ook gebaksdozen voor

eenderde deel (ongeveer twee­honderd­­

helemaal de kleuterleidster die ze

bakker Schiks uit Deurne gevouwen.

vijftig mensen) uit p ­ upillen van de Regio-

eigenlijk was.”

De opbrengsten waren te verwaarlozen.

­­nale Stichting Sociaal Peda­gogische

Volgens Ad Heiligers was zuster

“We konden er de benzine voor het

Dienst.

Jeanetta ook de motor achter de

vervoer van betalen en één keer per jaar

Dat was een enorme sprong voorwaarts

jaarlijkse verkooptentoonstelling van

konden we ervan op vakantiekamp.”

vergeleken met de aanvanke­lijke tegen­

producten die door de pupillen van

zin van de werkplaats om schoolverlaters

het dagverblijf waren gemaakt. Die

van het regionale Buitengewoon

tentoonstellingen waren elk jaar weer een succesnummer. In 1967 bijvoorbeeld werden er maar liefst zes­honderd bezoekers geteld. En in het jaarverslag over 1969 stond: “Onze tentoonstelling in augustus 1969 werd weer een groot

Op de Vliert­ ­konden ze bijvoor­ beeld allemaal met mes en vork eten...

succes. Alle werkstukken gemaakt in

Onderwijs in dienst te nemen. De leiding van de werkplaats koesterde eind jaren ’50 sterke twijfels ‘aan het vermogen van deze minder begaafden om enig werk, hoe eenvoudig ook, te verrichten’, zo lezen we in een boek uit 1973. Othmarus en de zijnen hadden

1969, voor zover niet gekocht door de

Ad Heiligers vertelt over de visie: “Je

echter net zo lang gelobbyd, dat er

ouders of familie van de makers en

moest de pupillen op de eerste plaats

begin 1959 gestart kon worden met een

maaksters, werden hier tegen kostprijs

het gevoel geven dat ze iets deden

proef in een klein kamertje van het

te koop aangeboden. Ook dit jaar werd

wat zinvol was, zodat ze op hun manier

barakkencomplex van het oude

alles verkocht. Deze tentoonstelling

toch enige arbeidsvreugde konden

St. Antoniusgasthuis aan de Molenstraat,

werd door ruim zevenhonderd personen

hebben. Maar daarnaast moest je ook

het toenmalige onderkomen van de

bezocht.”

andere dingen doen. Handenarbeid,

Gemeentelijke Sociale Werkvoor­ziening.

gymnastiek, hand­werken, muziek,

Om de kosten te drukken werd er

Onder leiding van de eind 1970 aange-

zwemmen. En het aanleren van zelfred­

opnieuw een beroep gedaan op de

trokken Jan Platzbeecker ontwikkelde

zaamheid natuurlijk. Op de Vliert konden

zusters. Eind februari 1959 was het

het dagverblijf zich niet alleen verder

ze bijvoorbeeld allemaal met mes en

zover en ging een afdeling van start

als bezigheidscentrum, maar ook als

vork eten. Je merkte het verschil als er

met de eerste vier meisjes. Zuster

trainingsinstituut.

pupillen kwamen die eerst een aantal

Elisabeth Evers was de eerste werk-

“We probeerden minimaal de vaar­

jaren op de werkplaats hadden gezeten.

meesteres, later bijgestaan door

digheden die ze hadden aangeleerd op

Die liepen, sociaal gezien, een heel eind

zuster Ludolfus.

de Hubertusschool op peil te houden.

achter op de pupillen die al die tijd op

Kleuren herkennen, h ­ er­kennen van

het dagverblijf hadden doorgebracht.”

vormen, het benoemen van aantallen.”

In 1959 waren drieëndertig meisjes werkzaam op deze werkplaats. Ze

De relatie met de Helso Bedrijven was

kwamen graag en ze waren zeer ijverig.

Behalve het van de Helso ‘geleende’

ondertussen uitstekend te noemen.

Werkobjecten zijn onder andere het

werk, kwam er ook langs andere

Pater Othmarus en Antoon van Dijk

aanbrengen van cellofaan om klosjes

wegen werk binnen. Voor een bedrijf

zaten namens de ­Othmarusstichting in

garen, het machinaal wikkelen van

DE FUSIE 59

.... het aanbrengen van ­cellofaan om klosjes garen, het machinaal wikkelen van stopgaren en pijpjes zijde, het inpakken van suiker en hagelslag, het afwerken van lingerie en het herstellen van ritssluitingen.

deze norm konden voldoen, werd er een Test- en Trainingafdeling in het leven geroepen. Gerard Kanters, als sociaal pedagoog eind jaren zestig onder andere verantwoordelijk voor de contacten met de werkplaats: “Cliënten van de gewone BLO-school waren doorgaans slim genoeg om op den duur te kunnen doorstromen naar de A-categorie. Maar als ze van de Hubertusschool kwamen, dan haalden er een hoop die A-categorie niet. Dan was er een probleem. We probeerden ze natuurlijk wel zo lang mogelijk op de

stopgaren en pijpjes zijde, het inpakken

vreselijk om over één kam te worden

afdeling Test en Training te houden.”

van suiker en hagelslag, het afwerken

geschoren met de schoolverlaters van

De Helso zelf vond echter dat de

van lingerie, het maken van rokken en

de Hubertusschool. Dus werd er ge-

pupillen die ook na een inwerktijd de

het herstellen van ritssluitingen. Een

zocht naar mogelijkheden om te komen

norm niet haalden, weg moesten. “De

grote verscheidenheid van werk is

tot een gescheiden werkplaats, met een

Werkplaats is geen bezighoudafdeling”,

noodzakelijk. De zusters kijken goed

speciale afdeling voor de zwaarder

verklaarde de directeur van de sociale

voor welk werkobject de pupillen het

verstandelijk gehandicapten.

werkplaats nadrukkelijk.

De directie van Helso adviseerde om

Hoe het er aan toe ging op de afdeling

Eind 1960 was het aantal deelnemende

de werkplaats ‘Peelland’, die geleidelijk

Test en Training vertelde Wies van

meisjes gegroeid tot zestig en later

ontvolkt raakte, te bestemmen als

Bokhoven. “De overgang van school

bestond zelfs 95% van de ‘dames­

werkplaats voor geestelijk gehandicap-

naar werk was te groot en wij moesten

afdeling van Helso Bedrijven’ uit

ten. Deze werkplaats ging echter kort

ze voorbereiden. Ze moesten bijvoor-

pupillen van de stichting. In het najaar

daarna definitief op slot en kwam niet

beeld weerstandjes voor Philips

van 1960 werd binnen de Helso ook

meer in aanmerking. In plaats daarvan

inpakken. Er moesten er tien in een

een ‘nazorgwerkplaats’ voor jongens

werd gewerkt aan de vestiging van een

doosje. Dan controleerde je dus elk

geopend. Eind dat jaar werkten er al

nieuw gebouw in de buurt van de be-

uur hoeveel ze in één uur konden

dertien mannelijke pupillen, afkomstig

staande werkplaats in Helmond, dat

doen en dat schreef je op een kaartje.”

uit Asten, Bakel, Deurne, Helmond

bestemd zou zijn voor de ‘gescheiden

Behalve het inpakwerk voor Philips

en Mierlo.

tewerkstelling’ van ‘de in duidelijke mate

werden er zakdoeken en pyjamabroeken

Het succes had echter ook een keer­

zwaarder geestelijk gehandicapten’.

genaaid en ook werd karton gevouwen.

zijde. Halverwege de jaren zeventig

De nieuwe werkplaats kwam er en

De resultaten werden zorgvuldig

bestond de helft van het totale perso-

ging de Bokhorst heten.

genoteerd. “En één keer in de week

meest geschikt zijn.

neelsbestand van de Helso uit pupillen

ging ik met ze dansen, in een soort

van de Regionale Stichting. Dat was

De Wet Sociale Werkvoorziening

gymzaal. Daar werd ook een rapportje

kennelijk niet gunstig voor het imago.

bepaalde dat werknemers ‘tenminste

over gemaakt, hoe ze motorisch waren.

Sollicitanten werden afgeschrikt als ze

een derde van een redelijke minimum-

Eens per week zaten we dan als team bij

merkten dat ze de werkvloer moesten

prestatie in het normale arbeidsproces’

elkaar en dan werd zo’n kind besproken.

delen met zichtbaar gestoorde collega’s.

moesten kunnen leveren. Omdat veel

Ze bleven een maand of drie op de ­

Vooral de ‘betere’ debielen vonden het

schoolverlaters aanvankelijk niet aan

Test- en Trainingafdeling; als wij vonden

60 DE FUSIE

dat ze in staat waren om te werken,

het orthopedagogisch dagcentrum

gingen ze naar de andere afdeling.”

voor kinderen, Het Huis te Binderen, ook drie dagbestedingscentra voor

ORO

volwassenen. Er zijn inmiddels zeven

Op het moment van fusie is Het

gezinsvervangende tehuizen, al dan

Rijtven een volwaardig instellings­­

niet met dependances en in Gemert

terrein en zijn er in de omgeving van

is een logeerhuis, een gezamenlijk

Deurne, Bakel en Asten diverse

project van Het Rijtven, Othmarus-

buitenhuizen. Dagbesteding wordt

stichting en het activiteitencentrum

verzorgd in de Biekorf, het vroegere

Aksent.

paviljoen 1 en de Waag is in gebruik als kantoorgebouw. Vlak voor de fusie

De Sociaal Pedagogische Dienst is

wordt ook de Hommel geopend, een

inmiddels opgesplitst in drie afdelingen:

nieuw dagbestedingscentrum.

Dienstverlening, Hulpverlening en

De Othmarusstichting telt behalve

Regionale Ondersteuning.

DE FUSIE 61



JOS SPIERINGS Jos Spierings is 61 jaar. Hij groeide op in de Helmondse binnenstad. Zat op de Hubertusschool, die nu Antoon van Dijkschool heet. “Een fijne school”, noemt hij het. Waar hij veel geleerd heeft. Hij woonde onder meer in Huize Den Dries en in de Hermelijnstraat. Nu staat zijn luie stoel in de Hoge Hees in Beek en Donk. Daar woont hij met veel plezier en leidt hij een actief leven.

D

e weekkalender van Jos is goed gevuld. De

danspartner. En nou is die hier ook komen wonen. Dat

pictogrammen op het bord aan de muur

is leuk, ja.”

­vertellen het verhaal. Jos weet het precies.

“Op maandag, dinsdag en donderdag ga ik naar De

Jos leeft in een woongroep, maar heeft ook een eigen

Nieuwe Werf. Werken. Verder heb ik op maandag logo-

kamer. Rond zeven uur wordt hij daar elke ochtend

pedie om beter te leren praten. Op woensdag doe ik de

wakker. Dan smeert hij zijn brood, kijkt de krant door

boodschappen bij de Plus. Dat doe ik niet meer alleen.

en drinkt een kopje koffie. Als het busje voorrijdt om

Vroeger wel. Als ik dat nu doe dan weet ik de weg niet

hem naar De Nieuwe Werf te brengen, is hij helemaal

meer precies.”

klaar voor de dag.

Ook de avonden zijn goed gevuld. “Op vrijdag en

In zijn kamer kijkt hij televisie als hij het in de groep

soms op zaterdag ga ik naar Aksent. Naar de soos.

te druk vindt. Daar staat zijn bed en daar is zijn grote

Zeker als Mark mee gaat. Die woont hiernaast. Hij is

badkamer. “Ik vind het wel fijn als er begeleiding in

mijn vriend. En Toon ook trouwens. Met hem ga ik

de buurt is”, zegt hij. “In de Hermelijnstraat was dat

vaak koffie drinken in de huiskamer.” De woensdag is

anders, maar ik word een dagje ouder, hé. Ik bel ze ook

zijn vaste kegelavond en op donderdag staat de weke-

wel soms. Als ik iets nodig heb.”

lijkse repetitie van de Rimboband op het programma.

In zijn kamer hangt een groot shirt van PSV. Met zijn

“Ik speel tamboerijn. Vroeger ook keyboard, maar nu

naam erop. Jos is voetbalfan. “Zeker. Vroeger ging ik

niet meer.”

ook naar het stadion. Nu niet meer. Ik kijk wel veel naar het voetballen op televisie.”

Jos is een echte levensgenieter. Hij gaat graag met een vast groepje cliënten op vakantie en hij houdt van

De ouders van Jos zijn overleden. Wel heeft hij nog

muziek. “Dansen en playbacken. Ik ben ook op dans­

een broer en twee zussen. “Hans, Truus en Lenie. Die

les geweest, samen met Annemieke. Dat was mijn

­komen vaak op bezoek. Dat vind ik altijd gezellig.”

4

SAMEN UITEINDELIJK STERKER

Samen uiteindelijk sterker In 1996 is de fusie tussen de Othmarusstichting en Het Rijtven dus een feit. ORO ontstaat, de Othmarus Rijtven Organisatie. ORO is ook synoniem voor ‘goud’, maar die gouden glans wordt in de beginjaren van de fusie toch als vrij dof ervaren. Twee bloedgroepen, twee culturen komen min of meer gedwongen bij elkaar. De verschillen zijn groot.

P

ersoneel valt onder verschillende CAO’s, werkwijze en visie zijn niet hetzelfde en de doelgroep waarvoor gewerkt wordt mag dan vallen onder dezelfde noemer, die van ‘mensen met een verstandelijke beperking’, ook daarin zijn de verschillen groot. Zo is de gemiddelde

medewerker van Het Rijtven, vanwege de zeer kwetsbare cliëntenpopulatie, in eerste instantie toch vooral een ‘zorger’ terwijl bij de Othmarusstichting de zelfstandigheid van de cliënt al veel meer benadrukt wordt. Het duurt dan ook even voordat beide groepen zich realiseren dat ze veel van elkaar kunnen leren, dat wederzijdse kennis en ervaring aanvullend kunnen werken en dus van toegevoegde waarde kunnen zijn.

66 SAMEN UITEINDELIJK STERKER

Twee culturen komen bij ­elkaar. De verschillen zijn groot. RITSSLUITING

­misschien wel het meeste tegenop

de cliënten, een gericht en specifiek

Van bovenaf werd de nadruk in de

omdat de cliënten op Het Rijtven vaak

aanbod werd ondergebracht. Het

eerste jaren na de fusie vooral gelegd

van een erg laag niveau waren. Een

Grafisch Centrum ontstond, ArtORO

op een organisatorische eenwording.

niveau waar zij bovendien niet voor

werd de verzamelplek voor kunstzinnige

De clusterhoofden van Het Rijtven

gekozen hadden. En daarbij: als de

activiteiten, er kwam een klusbus.

kregen er de leiding van gezinsvervan-

cliënten van een laag niveau waren,

De cliënten kregen een keuze uit het

gende tehuizen van Othmarus bij en

dan zou het met het personeel wel niet

aanbod. Hield een cliënt van schilderen,

omgekeerd kregen leidinggevenden

veel beter zijn, zo luidde de vaak

dan ging hij of zij naar ArtORO. Het

van Othmarus zeggenschap over

onuitgesproken gedachte.

vervoer? Dat was geen probleem. De

locaties op Het Rijtven.

Bij Het Rijtven was er, zeker vanwege

kosten voor het vervoer werden achter-

Ook het MT werd opnieuw samengesteld.

de financiële ruimte bij de Othmarus-

af op basis van nacalculatie afgerekend.

Geert Kanters was inmiddels met

stichting, wat meer optimisme. Zo was

Niemand die zich er zorgen over maakte.

pensioen. Piet Bekkers werd directeur.

de dagbesteding binnen Het Rijtven

De sky was de limit.

Arjan van Gogh adjunct-directeur met

matig ontwikkeld. Veel cliënten hadden

Financiën als portefeuille, Henk Mensink

eigenlijk geen fatsoenlijke dagbesteding.

De nieuwe indeling gaf wel onrust

was directeur Zorg, Jos Versleijen

Het was bovendien duidelijk dat

onder de medewerkers. Leidinggeven-

manager Wonen, Ad van den Brand

­Othmarus in de voorliggende jaren

den zaten niet meer op de juiste plek.

manager Dagbesteding, Ton van Geel

veel alerter was geweest bij het aan-

Nieuwe mensen werden aangenomen,

deed de zorgondersteuning en Willy

spreken van landelijke subsidiepotten.

intern werd er flink geschoven en

van Hoof was directeur SPD. Voor zover

sommigen konden de nieuwe manier

DAGBESTEDING EN WONEN

van werken niet meer bijbenen en

het MT het ‘rits­­sluitings­principe’ aan­ gehouden. Bekkers, een man van Het

De nota ‘Op weg naar één trans­

Langzaam ontstond er wel een eerste

Rijtven, was directeur, eronder moesten

murale dagbesteding’ zorgde ervoor

vorm van kruisbestuiving. Personeels-

twee ‘stevige’ Othamurusfuncties

dat de dagbesteding binnen ORO

leden van de ‘oude’ bloedgroepen

komen die werden ingevuld door Arjan

volledig opnieuw georganiseerd werd.

werden geïntegreerd, er werd van

van Gogh en Ton van Geel. De nadruk

Uitgangspunt was dat iedere cliënt

elkaar geleerd, de verschillende visies

lag op een zo eerlijk mogelijke verde-

voortaan recht had op een volwaardige

zorgden, hoewel nog mondjesmaat,

ling. Naar de inhoud werd wat minder

dagbesteding. Er werd flink gereorga­

voor een gezamenlijke verrijking.

gekeken.

niseerd. De tot dan toe vooral

mogelijk werd bij de samen­stelling van

zochten hun heil elders.

aanbodgerichte dagbesteding ging op

“Voor de medewerkers van Het

De integratie van medewerkers

de schop. Het brede pakket dat op de

Rijtven ging er met de fusie een

verliep, misschien mede door boven-

verschillende centra werd geleverd

nieuwe wereld open”, zo vertelt

staande keuze, niet optimaal. Het

moest worden aangepakt. Er kwamen

Nick Thijssen, die in 2001 een van de

personeel van Othmarus zag er

nieuwe centra waarin, op vraag van

nieuwe managers Wonen werd.

SAMEN UITEINDELIJK STERKER 67

“Het Rijtven was synoniem aan zorg-

Echt werken aan meer gezamenlijk-

zaam, beschermend. Met de fusie

heid was in die jaren moeilijk. Ook al

kwamen wij ineens in contact met

omdat de groei groot was. Met name

verkeers­veilige cliënten, cliënten met

de sector Wonen kreeg steeds meer

een compleet andere zorgvraag. Dat

werk. Het leidde ertoe dat directeur

heeft wel vele ogen geopend, ja. We

Bekkers in 2000 startte met een

zagen dat het ook anders kon. Je hoeft

herstructurering van die sector. De

niet alles van een cliënt over te nemen,

verschillen tussen de groepshoofden

laat ze ook zelf de regie nemen, daar

van Het Rijtven en de locatiehoofden

waar dat mogelijk is. Het is een visie die

van Othmarus moesten verdwijnen

in de jaren daarna steeds meer en

en er moest een managementlaag

breder omarmd is, ook op Het Rijtven,

weg, waardoor er efficiënter gewerkt

ook bij meer kwetsbare cliënten.

kon worden.

De ­fusie werkte wat dat betreft als

Bekkers stelde een projectgroep samen

een katalysator.”

die deze herstructurering ging vorm-

Maar ook voor de medewerkers van

geven. Tegelijkertijd gaf hij echter een

de Othmarusstichting bracht de fusie

soortgelijke opdracht aan een extern

een nieuwe kijk op het werk. De kruis-

organisatiebureau. Dat bureau kwam al

bestuiving zou bijvoorbeeld tot gevolg

snel met een concreet plan over hoe

hebben dat er meer oog kwam voor de

de sector er in de toekomst uit moest

kwetsbaarheid van cliënten. Eigen regie

zien. ‘Maar wat moeten wij dan nog

is goed, maar soms moet je cliënten

doen’, zo reageerde de projectgroep die

ook in bescherming durven nemen.

zich door de directeur niet serieus genomen voelde. Bekkers had geen zin

GESTUNTEL

in al te veel discussie. ‘Als jullie er niet

Dat de organisatiestructuur vooral

uitkomen, ga ik reorganiseren’, zei hij.

was voortgekomen uit de gedachte

En zo gebeurde. In 2001.

dat de posities tussen de twee ­deelnemende organisaties eerlijk

De reorganisatie bleek achteraf

­verdeeld moesten worden, werd in

niet zo’n slecht idee. Er kwam een

de eerste jaren na de fusie steeds

drielaagse organisatiestructuur die op

pijnlijker duidelijk. De inhoud stond

wat aanpassingen na, tot 2013 stand

niet centraal, er was geen sprake van

zou houden. Uiteraard heeft het

een gezamenlijk gedragen visie op

­management in de loop der jaren ook

de toekomst. Goed voorbeeld is de

veranderingen ondergaan. Er was een

vestiging van het centraal bureau. Op

MT, een middenmanagement en een

verschillende locaties was ruimte, maar

uitvoeringslaag. Het draagvlak was,

ondanks dat werd er uitgeweken naar

ondanks de voorgeschiedenis, al snel

een leegstaande etage van het Elkerliek

gevonden. Er kwamen nieuwe banen,

ziekenhuis in Deurne. Er kon geen

sollicitatierondes, belangstellings­

­sprake van zijn dat het hart van de

registratie en assessments.

organisatie ging ‘inwonen’ bij Het Rijtven óf de Othmarusstichting. Dat lag nog steeds allemaal erg gevoelig.

68 SAMEN UITEINDELIJK STERKER

AMBULANT Al in 1991 werd er gelogeerd bij het Kinderdagcentrum Binderen. Vanaf 1996 neemt deze ontwikkeling een vlucht. Wat begon als vraag naar een opvang voor de zaterdag, ontwikkelde zich tot logeeropvang na school, in de weekenden en in de vakanties. Veelal was sprake van respijtopvang: opvang van kinderen zodat ouders even tijd voor zichzelf of voor de andere gezinsleden hadden. Even op adem komen in de hectische wereld van zorg voor je kind met een verstandelijke beperking. De komst van de logeerhuizen – er kwam zelfs een aparte logeerboerderij in Bakel – kan gezien worden als voorbeeld van de ondernemersgeest die er op dat moment al heerste. Er was een vraag vanuit de klant, er waren PGB’s, er was nadrukkelijk géén productie­ plafond, dus de ontwikkeling kon, tamelijk ongeremd doorgaan. Ook de ambulante tak werd verder ontwikkeld en onder meer het be­ geleid werken werd doorontwikkeld. Kortom, de organisatie bloeide op. Een dreiging hing ondertussen wel in de lucht. In 2002 kwamen de eerste geluiden over een ontmanteling van de organisatie. De SPD, onderdeel van de Othmarusstichting en dus van ORO, zou terug moeten naar haar oorspronkelijke taak: het geven van advies en het uitsluitend verlenen van kortstondige hulp. De SPD zou de adviestaak niet objectief kunnen vormgeven terwijl het zelf onderdeel was van een organisatie die ook het vervolgtraject aanbiedt, zo was de heersende gedachte.

SAMEN UITEINDELIJK STERKER 69

GEÏNTEGREERD?

realiseren. Dit gebeurde onder de later

snelle verzelfstan­diging. Die kreeg in

In 2003 verlaat Piet Bekkers, vanwege

gekozen naam Diomage (Dienstverle-

2011 zijn beslag.

het bereiken van de pensioengerech-

ning op maat Gemert). ORO droeg 52

tigde leeftijd, de ORO-organisatie. De

plaatsen van de sector Wonen over en

SPD

eerste directeur had ervoor gezorgd

werd daarmee, samen met Dichterbij,

Een van de eerste zaken die de

dat die organisatie stevig was neer­

een belangrijke partner. Dat partner-

nieuwe bestuurder voor haar kiezen

gezet. Zijn doel was om het beste van

ship werd nog versterkt door de

kreeg was de ontvlechting van de

twee werelden bij elkaar te brengen.

jarenlange dagbesteding bij ORO voor

SPD. In 2005 werd dit, met het ont-

Een begin daarmee was zeker gemaakt.

cliënten van Diomage en omdat ORO

staan van MEE Helmond , een feit. De

Toch was onder het personeel nog

geregeld verschillende diensten op het

totstandkoming ervan zegt veel over

altijd weinig sprake van een echt

gebied van personeels- en facilitaire

de toenmalige werkwijze. Een – erg –

geïntegreerde organisatie. Toen Mieke

zaken voor Diomage verzorgde. Het

breed samengestelde projectgroep

Ockhuizen in 2003 het stokje van Piet

unieke van Diomage was kleinschalige

moest de ontvlechting begeleiden.

Bekkers overnam, had ze dat al snel

zorg in een gewoon huis in een gewone

Toen Ockhuizen werd aangesteld ‘was

in de gaten. Met haar economische

wijk. Mieke Ockhuizen was er gedele-

het bijna rond’, zo luidde de informatie

achtergrond moest ze er vooral voor

geerd bestuurder.

aan de nieuwe bestuurder. En dat leek te kloppen. De ontvlechting was zelfs al

zorgen dat ORO de financiën weer op orde kreeg. Daarnaast viel ze

Er waren vier bestuurders waarvan

zo ver dat was afgesproken dat de

­midden in de ontvlechting van de SPD

één van ORO en één van Dichterbij.

Helmondse SPD zou gaan fuseren met

en was ORO in Gemert bezig om haar

Directeur was Louis Storms.

de Eindhovense evenknie. Daarmee

strategische positie te verstevigen,

Diomage wilde graag meer op eigen

zou MEE Zuidoost Brabant ontstaan,

alleen was daar de juiste vorm nog

benen staan. Ockhuizen was er niet op

als onderdeel van de landelijke MEE-­

niet voor gevonden.

tegen, maar koos liever voor de weg

organisatie. Alles was in kannen en

der geleidelijkheid. Eerst een goede

kruiken. Het briefpapier was bij wijze

DIOMAGE

analyse van de sterke en zwakke

van spreken al besteld.

Al voor de fusie in 1996 startte een

kanten van de orga­nisatie, dan kijken

voor de toekomst interessante ont-

of, hoe en wanneer die verzelfstandi-

“Toen ik me erin ging verdiepen bleek

wikkeling. Voor een paar cliënten

ging zou moeten plaatsvinden. Het

dat er toch wel wat stappen waren

ontstond het plan om in Gemert klein-

Zorgkantoor wilde daar echter niet op

overgeslagen”, kijkt Mieke Ockhuizen

schalige woonvoorzieningen te

wachten en drong sterk aan op een

terug. “Men was al bijna klaar met de nieuwe fusie, maar over een goede ontvlechting was nauwelijks gesproken. Er was geen projectplan, er was bijna

De ontvlechting was zelfs al zo ver dat was afgesproken dat de ­Helmondse SPD zou gaan fuseren met de Eindhovense evenknie. 70 SAMEN UITEINDELIJK STERKER

niets.” De SPD bleek volledig verweven met het dienstencentrum van ORO, waar Chris Janssen werd aangesteld als manager SPD/Dienstencentrum ad interim. Willy van Hoof was al directeur van de SPD en hij zou samen met zijn Eindhovense collega de nieuwe Raad van Bestuur van MEE Zuidoost Brabant gaan ­vormen. Ockhuizen koos voor zorg­vuldigheid. “Een ontvlechting is

een omgekeerde fusie”, kijkt ze terug. “Dat had nét iets meer tijd nodig dan men hier dacht.” Uiteindelijk ontstond MEE Helmond in 2005 en fuseerde deze organisatie in 2006 met MEE Eindhoven. Ongeveer de helft van de personeelsleden ging naar MEE, de andere helft bleef aan de slag op het dienstencentrum waarvan

Het had net iets meer tijd nodig dan men dacht.

Chris Janssen manager werd.

FINANCIËN Het was raar. Waar andere, vergelijkbare instellingen met gemak zwarte cijfers noteerden in de financiële jaarverslagen, stond ORO er aan het begin van de eenentwintigste eeuw niet zo best voor. Vooral de slechte administratie, het ontbreken van een goede bewaking van de inkomsten en uitgaven en het niet juist verwerken van productiegegevens zorgden ervoor

vestigden; de zogenoemde omgekeerde

De opzet van Het Rijtven bestemd

dat Mieke Ockhuizen direct met finan-

integratie. Uitgangspunt was het

voor mensen met een verstandelijke

ciële zorgen werd geconfronteerd.

Zweedse model waarbij de burger met

beperking, dateert uit het midden

een beperking als volwaardig burger

van de jaren ’60 en het begin van de

MASTERPLAN HET RIJTVEN

moest kunnen deelnemen aan de

jaren ’70. Maar sinds die tijd is er

maatschappij. De overheid bedacht

natuurlijk veel veranderd in de vraag

We gaan weer even terug naar

een eenvoudige maatregel om die

naar zorg, specialistische ondersteu-

het jaar 2001. Het was de tijd dat

gedachte kracht bij te zetten: zorg­

ning en de behoeften op het gebied

instellingsterreinen massaal gesloten

aanbieders mochten voortaan alleen

van kortverblijfopvang, dagbesteding

werden. Cliënten gingen in ‘normale’

nog maar bouwen buiten de bestaande

en vrije tijd.

woonhuizen in ‘normale’ wijken wonen.

instellingsterreinen. De gevolgen voor

Het kwam ook voor dat ‘buitenstaan-

Het Rijtven waren simpel: er kwam

ders’ zich op instellingsterreinen

een bouwstop.

SAMEN UITEINDELIJK STERKER 71

Besloten werd om zelf het initiatief te nemen en­ een Masterplan Het Rijtven te maken.

De vraag veranderde, de visie ook,

buurt gevestigde boerderij de oorzaak

gezamenlijk gedragen bestemmings-

maar gebouwen, zeker de gebouwen

van de vertraging.

plan aan de Deurnese gemeenteraad

die in die tijd gerealiseerd werden,

worden voorgelegd. In 2008 wordt

kunnen niet direct met die verande­

ORO kreeg een nieuwe bestuurder,

zelfs gestart met het bouwrijp maken

rende visie mee. Zo was een van de

Deurne een nieuwe ­burgemeester. En

van De Rijtse Vennen zodat nog in

wensen om de groepsgrootte sterk te

dus werden de gesprekken in 2003

datzelfde jaar met de bouwactiviteiten

verkleinen. Op Het Rijtven woonden

nieuw leven ingeblazen. Het plan werd

begonnen kan worden.

mensen in groepen van twaalf, terwijl

opgeduikeld en er volgden nieuwe

Maar dat gebeurt niet. Of het nu aan

men eigenlijk graag naar kleinere

besprekingen. De vraag naar groeps-

de gemeente, aan de provincie of aan

groepen, liefst van zes, ging.

verkleining klonk ondertussen steeds

andere factoren heeft gelegen, feit

In 2001 gingen de gesprekken met de

luider. Maar er waren meer argumenten

is dat we in een brief van de ORO-­

gemeente Deurne over dit onderwerp

om haast te maken met veran­de­ringen

bestuurder aan het college van B&W

van start. Positief was dat de gemeente

binnen Het Rijtven. De woningen

van Deurne lezen dat er op 6 decem-

al plannen had voor de ontwikkeling

werden ouder en kwalitatief was er ook

ber 2011 ‘… nog altijd geen aangepast

van het gebied naast Het Rijtven. In

wel wat aan te merken. Bovendien

bestemmingsplan is vastgesteld en dat

het plangebied Rijtse Vennen II zouden

steeg de behoefte aan plaatsen voor

dit pas in mei 2012 zal gebeuren. De

woningen komen. Prima, zo vonden

dag­besteding op het terrein en zaten

voorgenomen bouw van de Noordzone

de beleidsmakers bij ORO, want een

ook de zorg­onder­steunende diensten

kan dan starten in juni 2012.’ Mieke

woonwijk naast het instellingsterrein

in verouderde gebouwen.

Ockhuizen is duidelijk in haar brief: ‘We

zou diverse mogelijkheden bieden voor

Besloten werd om zelf het initiatief te

constateren vertraging op vertraging.

verschillende vormen van integratie.

nemen en een Masterplan Het Rijtven

Geen vastgestelde planning en geen

te maken. Het was een tweeledig plan:

definitieve datum waarop we kunnen

Lange tijd bleef het vervolgens stil.

de ontwikkeling van bouw- en huisves-

starten met onze bouwactiviteiten. Dit

Het stedenbouwkundige plan voor

ting op Het Rijtven samen óf zonder de

alles heeft ons voor grote financiële

de Rijtse Vennen hapte stof in de

gemeente. Er moest wat gebeuren.

problemen gesteld. Deze problemen

gemeentelijke bureauladen. Aanvanke-

En er gebeurde wat. Samen met de

worden aanzienlijk vergroot als we niet

lijk was de stankcirkel van een in de

gemeente Deurne kon in 2007 een

snel kunnen starten.’

72 SAMEN UITEINDELIJK STERKER

Vanaf dat moment gaat het snel.

voor alle toekomstige projecten binnen

Het werk in de dagbestedingscentra

Fase voor fase wordt aangepakt. De

Het Rijtven.

heeft zich verder doorontwikkeld. Zo

ingang van het terrein wordt verlegd.

wordt steeds meer aansluiting gezocht

De parkeerplaatsen, de verlichting. En

DAGBESTEDING

met bewoners en initiatieven in de wijk of

de ondergrondse infrastructuur gaat

De ontwikkeling die zich in 1967 al

buurt waar het centrum staat. In Gemert

helemaal op de schop. Voor wat betreft

had ingezet, toen bij Huize de Vliert

opende in 2014 een nieuw dag­

de indeling komen er drie zones met

een verkooptentoonstelling van

bestedings­centrum in een ruimte van

elk een eigen karakter. De noordzone

zelfgemaakte producten werd

een verzorgingshuis. De cliënten

wordt de nieuwe plek voor mensen die

­gehouden, is anno 2015 nog altijd

hebben daar een open ruimte waar ze

extra structuur en rust nodig hebben.

herkenbaar. Bij nagenoeg alle dag­

creatieve werkzaamheden verrichten.

Zestig cliënten krijgen er een mooie

bestedingscentra is ook een eigen

Daarnaast helpen ze mee bij activiteiten

woonplek én dagbesteding. De midden-

verkooppunt of winkeltje ingericht.

met ouderen, maken ze gemeenschap-

zone krijgt een wat andere uitstraling

Cliënten verkopen er hun kunstwerken,

pelijke ruimtes schoon en wassen ze

met het ‘Boerderijwonen’. Hier is plaats

maar ook zelfgebakken taarten of

speelgoed van een paramedicus die in

voor iets meer dan vijftig cliënten.

op bestelling andere lekkernijen. Veelal

het gebouw ­spreekuur houdt. In Beek

Belangrijkste doel van de grootscheepse

onder begeleiding van vrij­willigers

en Donk en in Helmond zijn cliënten

operatie is dat cliënten kleinschaliger

staan ze zelf in de winkel en helpen ze

actief in de buurt. Onder meer met

en moderner kunnen wonen. De woon-

de bezoekers.

kleine klusjes en opruimwerkzaamheden.

vormen bieden meer comfort en meer

Op diverse plaatsen in de regio heeft

privacy. De Biekorf kan een verbindende rol gaan vervullen met de naastgelegen woonwijk De Rijtse Vennen. De nieuwe of soms gerenoveerde woningen worden allemaal voorzien van de meest moderne apparatuur op het gebied van veiligheid en ­bescherming. Wilbert de Groot is projectleider Domotica. Over de plannen zegt hij: “In het gebouw De Waag komt een nieuwe zorgcentrale waar alle systemen bij elkaar komen. Per cliënt kijken we welke beveiliging of bescherming gewenst is. Het nieuwe systeem biedt enorm veel mogelijk­ heden en kan ook diensten vervullen voor andere ORO-voorzieningen of andere organisaties.” In 2015 zijn de ontwikkelingen nog in volle gang. Er wordt druk gebouwd in de noordzone, de nieuwe paarden­ stallen zijn bijna klaar en onder de naam ‘Puur Het Rijtven’ is een plan gepresenteerd dat de leidraad vormt

74 SAMEN UITEINDELIJK STERKER

De ontwikkeling die zich in 1967 al had ingezet is anno 2015 nog altijd herkenbaar.

ORO werkposten ingericht. Daar werken cliënten, meestal in kleine groepjes, onder begeleiding van een jobcoach die continu aanwezig is. Ook bij ­verzorgingshuizen in Helmond worden huishoudelijke klussen gedaan en worden ouderen geholpen bij het eten. Bij een pretpark wordt in de tuin gewerkt en er wordt geassisteerd in de keuken. Bij een dierentuin wordt het park schoongehouden, bij een bierbrouwer en bij diverse andere productiebedrijven in de regio wordt

We streven ernaar om mensen met een ­verstandelijke ­beperking zo optimaal mogelijk deel te laten nemen aan de ­maatschappij.

divers magazijnwerk verricht. Ook bij een speciaal vakantiehotel voor kinderen zijn cliënten van ORO actief. Daarnaast zijn op diverse plaatsen eetpunten ingericht in wijken. Buurtbe-

Voor cliënten die, al dan niet betaald

mensen die, vanwege hun complexe

woners kunnen elkaar hier ontmoeten

en al dan niet met veel begeleiding, op

problematiek, niet terechtkunnen op

en tegen betaling een warme maaltijd

de reguliere arbeidsmarkt terechtkun-

de ‘gewone’ arbeidsmarkt.”

nuttigen. Cliënten helpen bij de berei-

nen, is een eigen afdeling actief. Deze

De coaches begeleiden de cliënt,

ding, serveren en opruimen. Het is een

afdeling heette eerst Werklijn, maar later

maar ook het systeem van de cliënt,

hele lijst, toch is het slechts een greep

is gekozen voor de naam Ambitie. Een

de werkgever en de collega’s. Yvon:

uit de vele werkzaamheden die cliën-

naam die een concept inhoudt, ontwik-

“Wat wij doen is steeds goed kijken

ten buiten de eigen locaties verrichten.

keld samen met een aantal andere

naar de randvoorwaarden. Zijn die

En waar ze enorm van genieten.

organisaties (Lunet Zorg, SWZ en Cello).

­optimaal ingevuld, dan kan onze cliënt zijn werk doen. Maar er hoeft niet veel

Onderken de talenten van de cliënten,

Bij Ambitie werken jobcoaches en

te gebeuren om de balans te verstoren.

ontwikkel dat wat ontwikkelbaar is en

trajectbegeleiders. Doel is om zeer

We praten dan ook nagenoeg altijd

zoek naar een zo hoog mogelijke plek

moeilijk plaatsbare mensen met een

over langdurige begeleidingstrajecten.

op de participatieladder. Dat is wat

verstandelijke beperking aan het werk

Een jobcoach moet in principe de

ORO graag wil. De participatieladder

te krijgen. Betaald of onbetaald, maar

begeleiding na drie jaar afsluiten. Dat

streeft ernaar om mensen met een

altijd bij bedrijven in de regio. Zo’n

is bij deze doelgroep bijna onmogelijk.”

verstandelijke beperking zo optimaal

zeventig tot tachtig staan er in 2014 op

mogelijk deel te laten nemen aan de

het lijstje van werkgevers! Jobcoaches

Naast de grote bureaucratische

maatschappij. De hoogste trede daarin

en trajectbegeleiders staan borg voor

rompslomp, hebben de coaches en

is het verrichten van betaald werk in

de begeleiding. Een bemiddelaar zorgt

bemiddelaars hun handen vol aan de

het reguliere bedrijfsleven. Natuurlijk

voor de intake. Yvon Leenders is een

begeleiding van de cliënten die bij

is die stap voor lang niet iedereen

van de jobcoaches: “Onze doelgroep is

zeventig tot tachtig bedrijven in de

haalbaar. Zo blijft er een categorie die

de ‘top’ van de cliënten die dagbeste-

regio werken. “Bij ondernemers met

alleen gebaat is bij een belevingsgerichte

ding hebben. Mensen waarvan wordt

een groot hart”, zegt Yvon. “Onderne-

dagbesteding die ORO onder andere

verwacht dat ze kunnen doorgroeien

mers die we soms ook in bescherming

op Het Rijtven aanbiedt.

naar de hoogste treden van de parti­

moeten nemen omdat het op de

cipatieladder. Maar tegelijkertijd ook

werkvloer niet lukt. Onze cliënten

SAMEN UITEINDELIJK STERKER 75

hebben vaak forse problemen, die je

seerde samenwerkingsverbanden is

ken uit de dagelijkse praktijk bij ORO.

niet direct ziet. Veel in de sociaal-­

sprake van een breed netwerk waarin

Met Atlant wordt samengewerkt om

emotionele sfeer. Dat zorgt voor

ORO flink verweven is.

cliënten aan het werk te helpen en

problemen, waarbij je moet masseren,

daar te begeleiden, cliënten werken

begeleiden en vertrouwen winnen om

Zo is er de samenwerking met de

op werkposten van De Zorgboog, in

een werkbare situatie te handhaven.

Antoon van Dijkschool, waarmee ORO

Gemert assisteren ORO-cliënten die

Het is ook voor ons emotioneel niet

vakantie- en buitenschoolse opvang

dagbesteding doen bij de zorg aan

altijd makkelijk omdat er heel veel

organiseert. Uiteraard is er veel over-

ouderen die in het gebouw wonen en

problemen op tafel komen.”

leg en samenwerking rondom de

bij diverse dagbestedingscentra of

kinderen die de stap maken van het

wijkgebouwen in de regio verzorgen

SAMENWERKEN

Kinderdagcentrum naar de school en

cliënten de inrichting van een eetpunt

Samenwerking met andere organisa-

zijn er onder­linge verbanden als het

voor buurtbewoners.

ties. ORO heeft er in de geschiedenis

gaat om stages en het kennismaken met

veel mee te maken gehad. Toch was

eventueel toekomstige werkplekken.

TRANSITIES IN DE ZORG Lang, heel lang is erover gesproken.

met name Het Rijtven lange tijd een naar binnen gekeerde organisatie.

Met de kinderartsen van het Elkerliek

Al in 2004 wordt duidelijk dat de

Niet zo gek overigens, omdat de

ziekenhuis werkt ORO al vele jaren

overheid van plan is om delen van de

ouders van de cliënten de rust,

nauw samen. Zo is er een gezamen­

AWBZ over te hevelen naar een Wmo,

­veiligheid en bescherming van het

lijke poli opgezet voor cliënten met het

een Wet maatschappelijke ondersteu-

instellingsterrein koesterden. Boven-

Downsyndroom. Aanvankelijk was deze

ning. De zorg gaat teveel geld kosten.

dien was Het Rijtven in die tijd geen

voorziening er voor kinderen tot achttien

Wat begon als een voorziening voor

uitzondering. Ook andere organisaties

jaar, maar op verzoek van met name de

Bijzondere Zorg werd een vergaarbak.

waar mensen met een ernstige

ouders van deze cliënten is dit uitge-

Gevolg was dat de kosten onbeheers-

­verstandelijke beperking woonden, en

breid met een poli voor volwassenen.

baar werden en er moest worden ingegrepen in het zo geroemde stelsel

psychiatrische inrichtingen, kozen in die jaren de luwte van een bosrijke

Samen met GGzE en Lunet Zorg

van sociaal maatschappelijke voorzie-

omgeving, liefst zo ver mogelijk af

opende ORO in 2008 Meriadoc in

ningen.

van de ‘bewoonde’ wereld. Raar?

Geldrop. Dit is een woonvoorziening

Een aantal transities heeft per 1 januari

Misschien wel, zeker als je kijkt naar

voor jongvolwassenen met een autisme­

2015 definitief vorm gekregen. Delen

de voorloper van Het Rijtven, het

spectrumstoornis. De samenwerking

van de AWBZ gingen over naar de

Leonardushuis in Beek en Donk.

tussen de drie zorgaanbieders staat

Wmo, de Participatiewet wordt van

Bewust midden in het dorp. Waar de

garant voor een mooie combinatie van

kracht en de Jeugdwet gaat in. De

kinderen als eerste naar de kermis

kennis en ervaring.

gemeenten krijgen er een aantal forse taken én financiële taakstellingen bij.

mochten, waar in diezelfde tijd paling voor de kinderen en de nonnen werd

Op het terrein van Huize Padua in

gebracht en waar al vroeg sprake was

Boekel werkt ORO samen met GGz

ORO heeft vanaf de start van dit traject

van een grote mate van integratie.

Oost Brabant in de woonvoorziening

actief geparticipeerd. Belangrijkste doel

Kraanmeer. Ook hier vullen kennis en

was om de mogelijke gevolgen van de

De samenwerking werd in de loop

kunde uit de psychiatrie en de VG-sector

veranderende wetgeving niet ten koste

der jaren steeds gewoner. Ook onder

elkaar aan ten bate van een specifieke

te laten gaan van de cliënt. Niet wachten

invloed van de fusie met de Othmarus-

cliëntengroep die hier verblijft.

tot onomkeerbare besluiten werden

stichting, die zich al veel eerder

genomen, maar pro-actief inspelen op

open­stelde voor de buitenwereld. Als

De samenwerkingsverbanden zijn

de zichtbare trends. Door een nieuwe

we in 2015 kijken naar de geformali-

ondertussen niet meer weg te den-

organisatiestructuur in te voeren en

76 SAMEN UITEINDELIJK STERKER

functies beter te laten aansluiten bij deze veranderingen. Er kwamen zorgcoördinatoren die verantwoordelijk werden voor de totale zorg van de cliënt. Vervolgens werd de managementlaag uitgedund en als laatste stap werden wijkteams samengesteld. Cliënten krijgen vanaf 2015 zorg, ondersteuning én dagbesteding dichtbij huis. Ondertussen was Jan Roelofs op 1 februari 2012 als nieuw lid van de Raad van Bestuur aangenomen.

“ORO is al lang geen ‘instelling’ meer, zoals we vroeger genoemd werden. Een instelling die er was om een overheidstaak uit te v ­ oeren voor een specifieke groep mensen. ORO is een organisatie die actief is mee­gegroeid met alle veranderingen. Die e­ igentijds is en onder­ nemend in zorg en dienst­ verlening. Dat is wat we zijn en waar we voor blijven gaan.” Jan Roelofs – Raad van Bestuur

Management Team ORO v.l.n.r. Charles van Eemeren, Chris Janssen, Ingrid de Vries, Mieke Ockhuizen, Anja Korsten, Ruud Visser, Nick Thijssen en Jan Roelofs.

SAMEN UITEINDELIJK STERKER 77



ANNIE VAN LIEROP Annie van Lierop woont in de Keltenstraat in Deurne. 83 jaar is ze. Maar dat vindt ze niet erg. Ze heeft het prima naar haar zin. Maakt grapjes met de begeleiding, grasduint diep in haar geheugen naar verhalen van ­vroeger en vindt het leuk dat ze op de foto mag. ­ ‘Als ik maar blief plekken’.

D

e grote familiefoto aan de muur blijkt een

In 1996 verhuisde Annie naar een flat boven het

mooi en noodzakelijk ruggensteuntje. Vader

­winkelcentrum in de Koolhof en later naar een huis

en moeder zijn dood. “En ons Jantje ook.

in de wijk, aan de Weerijs. Ze kon maar niet wennen

We hadden tien kinderen. Kijk, dat is ons Mien. En dat

aan het feit dat de begeleiding maar één keer per dag

ben ik.” Toen de ouders van Annie overleden, woonde

een uurtje kwam. “Ik moest veel huilen”. Annie voelde

ze nog even bij haar zus Noor, die in het ouderlijk huis

zich vaak eenzaam en bang. Ze wilde de begeleiding

bleef wonen. In 1975 kreeg ze een plekje in de toen

liever wat dichter in de buurt hebben en kwam weer

nieuw gebouwde woonvoorziening aan de Smalle Haven

terug op de Smalle Haven. Toen die werd vervangen

in Deurne. Met begeleidster Conny van Laarhoven af

door nieuwbouw verhuisde ze voor de laatste keer. Nu

en toe als aangever vertelt Annie: “Ik hielp altijd mee

naar een plek waar meer oudere cliënten wonen, naar

met het eten. Aardappels schillen en de pitjes eruit

de Keltenstraat. “Hier vind ik het fijn”, zegt ze. “En ik

snijden, tafels dekken. Ik vond het daar leuk. We had-

heb drie vrijwilligers. Djeminten en Gerda komen elke

den een hondje, Basje, en kippen en konijnen, geloof

week hier. Gezellig! Een beetje ‘auwbetten’, puzzelen,

ik. En er was een zuster Mechtild. Die had lange haren

thee drinken. En Marian is ook een vrijwilliger. Met

die ze in een knotje droeg. Ze droeg geen zusterskleren

haar ga ik boodschappen doen, soms gaan we naar de

en ze kwam altijd op de fiets.”

film en ik ga bij haar op bezoek. Dan word ik heel erg verwend.”

Langzaam komen de herinneringen boven. Aan het subhoofd, Guido Verachtert, die pijp rookte, en aan de

Annie lacht. Het gaat goed met haar. Sinds haar heup­

vierentwintig medebewoners die allemaal om half zes

operatie heeft ze geen pijn meer en kan ze weer goed

’s avonds aan tafel zaten. Annie werkte in die tijd bij

lopen. “Moet nou ook die foto nog? Zorg wel dat ik er

de Helso. Ze bewaart er goede herinneringen aan. “We

mooi op kom, hè.”

werden met een grote bus opgehaald. Bij de Smalle­ Haven was het verzamelpunt. Dat was makkelijk.”

Locaties Toen & Nu

NU – BLEEK, BEEK EN DONK

TOEN – BLEEK, BEEK EN DONK

TOEN – SMALLE HAVEN, DEURNE

NU – SMALLE HAVEN, DEURNE TOEN – LEONARDUSHUIS, BEEK EN DONK

NU – HOGE EN LAGE HEES, BEEK EN DONK

NU – LEONARDUSHUIS DAGVERBLIJF, BEEK EN DONK

TOEN – DEN DRIES, HELMOND

NU – DEN DRIES, HELMOND

TOEN – RIJTVEN, DEURNE

NU – RIJTVEN, DEURNE

NU – POSTELPARK, SOMEREN

NU – KROMME HAAGDIJK, MIERLO-HELMOND NU – TJERK HIDDESTRAAT, HELMOND

NU – STEENGOED, BAKEL

NU – KELTENSTRAAT, DEURNE

LOCATIES 81

5 VERHALEN ACHTER ­MENSEN

Verhalen ­achter mensen Elke organisatie kent ze: de markante personen. Zij die kleur hebben gegeven aan de ontwikkeling, zij die voorop stonden en hun nek uitstaken. Zijn ze belangrijker dan de mensen achter de schermen? Nee, waarschijnlijk niet. De historie is een samenspel van kartrekkers, waterdragers en zeker ook ­critici. In dit hoofdstuk tillen we toch enkele pijlers van vóór de fusie uit onze historie op tot boven het maaiveld. In de wetenschap dat we zeker mensen tekort doen.

DR. J.B.M. VERAART

E

en belangrijke rol in de beginjaren van Het Rijtven was weggelegd voor de toenmalige inspecteur van de geestelijke volksgezondheid in Zuid-Nederland, de zenuwarts dr. J.B.M. Veraart. Veraart, geboren in Amsterdam, kwam in 1931 naar Limburg om er te werken in de psychi-

atrische inrichting Sint Anna. In zijn rol als inspecteur bezocht Veraart het klooster van de missiezusters in Asten. Het klikte tussen hem en de nonnen.

84 VERHALEN ACHTER MENSEN

Veraart wordt geroemd om zijn affiniteit

kon zijn. “Af en toe mochten we een

heid bij het werk. Ik ben er nog altijd blij

met zwakzinnige kinderen. Die affiniteit

uurtje in de zon zitten, met een hand-

om dat ik dat heb mogen meemaken.

moet ontstaan zijn in de beginjaren van

werkje. Of zitten lezen. Maar dan

Want dàt heb ik van haar meegekregen,

het Limburgse Maria Roepaan. Iedere

moesten éérst de kinderen mooi

die betrokkenheid.” Ad van den Brand,

zaterdag ging hij naar Ottersum om er

schoon in bed gelegd zijn”, vertelt

ook in Deurne begonnen als assistent-­

de nonnen les te geven, de ouders van

zuster Egberta.

paviljoenshoofd: “Zuster Walburga was een monument.”

de patiëntjes te ontvangen en er een zaalronde te doen.

Egberta is 91 jaar als we haar spreken.

Ook Egberta heeft alleen maar goede

In 1956 haalde Veraart huisarts Gerrit

Klein, breekbaar, maar vooral vrolijk,

herinneringen aan dat ‘monument’.

van der Most binnen als medisch

blijmoedig en optimistisch. “De

“Het was een vriendelijke vrouw. Een

directeur voor ‘zijn’ Maria Roepaan.

zusters hier vinden dat ik ze te weinig

vakvrouw. Streng? Nee, helemaal niet.

Dokter Van der Most zou zich al spoedig

bel”, lacht ze in de kamer van haar

Het was een natuurlijk leiderstype. Die

doen gelden als een bevlogen pionier

appartementje. “Maar waarom zou ik

hoefde niet streng te zijn.”

op het gebied van de zwakzinnigen-

dat doen? Als ik van boven geroepen

zorg. Onder zijn leiding groeide Maria

word, dan ga ik toch. Dan vinden ze me

Op de vooravond van Koninginnedag

Roepaan uit tot het voorbeeldinstituut

wel.” Vrij snel na ons interview wordt ze

1982 ontving zuster Walburga een

van moderne zwakzinnigenzorg in het

daadwerkelijk geroepen.

koninklijke onderscheiding. In het

zuiden van ons land. Maria Roepaan

“Walburga kwam uit een gezin van

jaarverslag staat over deze gebeurtenis:

werd grootleverancier van leiding­

veertien kinderen, van wie zij het elfde

“In de persoon van zuster Walburga

gevend en verplegend personeel

was”, vertelt Egberta, diep in haar

wordt aan de Congregatie van de

voor de instituten die nadien werden

geheugen gravend. Na haar intrede bij

Missiezusters van de H. Antonius van

opgericht in Brabant en Limburg.

de Missiezusters van Asten begon

Asten de gouden eremedaille, verbon-

Walburga in de gezinszorg. Daarna was

den aan de orde van Oranje-Nassau

In maart 1972 werd dokter Veraart

ze tien jaar actief in de bejaardenzorg.

uitgereikt. Met deze onderscheiding

voorzitter van de commissie die

‘Maar toen onze hulp werd ingeroepen

wordt het feit herdacht dat de Congre-

de komst van een nieuwe stichting,

voor zwakzinnige kinderen uit de regio

gatie 25 jaar geleden begon met de

los van de congregatie, moest voor-

was de beslissing snel genomen en

intramurale zwakzinnigenzorg en wordt

bereiden. Veraart was ondertussen

besloot ik mij voor die groep in te

dank uitgebracht voor de verdiensten

gepensioneerd en vanuit Leidschendam

zetten’, vertelde ze later in een inter-

van de Congregatie en zuster Walburga

naar Leende verhuisd.

view. Om zich te bekwamen in de

in het bijzonder voor de wijze waarop

Deze stichting werd op 1 januari 1974

zwakzinnigenzorg begon ze op

zij gestalte hebben gegeven aan de

een feit: Stichting Het Rijtven. Dr. Veraart

36-­jarige leeftijd nog aan de opleiding

zorg voor geestelijk gehandicapten.”

werd de eerste bestuursvoorzitter.

B in psychiatrisch instituut St. Anna in Venray om vervolgens ook nog

Op 7 april 2008 overleed zuster Wal­burga

ZUSTER WALBURGA

de Z-opleiding bij Maria Roepaan in

Kooiman in het Moederhuis van de

De leiding van het Leonardushuis was

Ottersum te gaan volgen.

Congregatie in Asten. Ze werd 88 jaar.

in handen van zuster Walburga. De

Huub van Baars, die haar in Deurne

zusters woonden in bij de kinderen. Ze

zou opvolgen als paviljoenshoofd,

JO MAAS

sliepen op chambrettes op de zolder

vertelde over haar:

Kinderarts Jo Maas, net zoals ­

van het voormalige klooster, behalve

“Ze was een heel moderne non. Een

dr. Veraart afkomstig uit Amsterdam,

zuster Walburga zelf. Zij sliep op

no-nonsense vrouw. Ze was haar tijd

was de eerste vrouwelijke en enige

dezelfde verdieping als de kinderen.

ver vooruit. Ik heb twee jaar met haar

geneesheer-directeur die ooit bij

De zuster was geliefd bij haar perso-

samengewerkt. Wat me vooral bij is

ORO heeft gewerkt. Vreemd genoeg

neel. Ondanks het feit dat ze erg streng

gebleven is haar enorme betrokken-

is er over haar in de archieven niet

VERHALEN ACHTER MENSEN 85

veel terug te vinden. Vreemd ook

Maatschappelijk Werk A en B gedaan.

die daarnaast op parttime basis deel-

omdat ze toch een duidelijke stempel

Zijn carrière was hij begonnen als

nam aan de pupillenbesprekingen aan

op het beleid van de toenmalige

kantoorbediende op een bank, waarna

de Smalle Haven. Als de vergaderingen

organisatie drukte.

hij nog tien jaar bij de Gemeentelijke

daar afgelopen waren bleef Vissers

Dokter Maas trad in 1960 in dienst van

Sociale Dienst in zijn geboortestad had

vaak nog een tijdje op het kantoor van

Maria Roepaan. Ze werd er lid van het

gewerkt. Vervolgens stapte hij over

Antoon van Dijk hangen om wat na te

Medisch Team. In 1970 kwam ze als

naar het Arbeidsbureau, waar hij 23

praten. Of ze stapten samen in de auto

geneesheer-directeur naar de regio

jaar werkte en opklom tot adjunct-­

en gingen naar een van de nieuwe

om leiding te geven aan zowel het

directeur. Voor de Maria Gorettistichting

gezinsvervangende tehuizen kijken.

Leonardushuis als Het Rijtven. Maas

zette hij zich in als secretaris-penning-

“Hij ging daar ’s avonds nog vaak op

stond bekend als een groot voorstander

meester. Daarnaast gaf hij over het

bezoek, om te kijken hoe het ging en

van opleidingen. Jarenlang liet ze

werk overal in de regio lezingen en

hoe ze het deden. Die man had een

doorschemeren dat ze het beter zou

ging hij op huisbezoek bij de ouders

geweldige inzet.”

vinden als het Leonardushuis een

van pupillen. Antoon van Dijk was over het algemeen

opleiding tot Z-verpleegkundige zou krijgen, maar realistisch als ze was, wist

Toen er begin jaren zestig sprake van

erg uitgesproken in zijn opvattingen.

ze ook dat het instituut daar te klein

was dat de Regionale Stichting een

In die tijd kwamen de minirokjes op. Als

voor was.

directeur zou moeten krijgen, viel de

hij iemand met een minirokje zag, zei

De voorgenomen samenwerking met

keuze vrijwel onmiddellijk op hem.

hij: ‘Je kunt je niet fatsoenlijk bukken,

de Severinusstichting was voor de

Eenmaal aangesteld, wordt duidelijk

ga maar naar huis, doe maar iets

kinderarts een uitgelezen mogelijkheid

dat Antoon van Dijk een bevlogen

anders aan en kom dan maar terug.’

om meer nadruk te leggen op opleiding

directeur is die geen gelegenheid

Volgens Jan Platzbeecker, het toenma-

en onderzoek. Zelf wilde Maas ook wel

voorbij laat gaan om nieuwe cliënten

lige hoofd van Huize de Vliert, hoefde

weer graag les geven aan de opleiding

voor de Regionale Stichting te werven.

voor Van Dijk het personeel ook niet zo

tot Z-verpleegkundige die in Veldhoven

Hij trok ze – bij wijze van spreken – zó

nodig bijgeschoold te worden. “Mensen

wel aanwezig was. Zoals bekend kwam

van de fiets. “Als ik in die tijd aan het

moesten een goed hart hebben. Ze

het nooit zo ver. In 1977 verliet Jo Maas

fietsen was en ik kwam een gehandi-

moesten uit het goede hout gesneden

de regio om opgevolgd te worden door

capte tegen, dan stapte ik af en vroeg

zijn en dan kwam het vanzelf goed.” En

Albert van Duursen.

waar hij of zij woonde. Ik ging dan naar

ze moesten natuurlijk vooral niet te

die ouders toe, om hem of haar op het

duur zijn. Een van de medewerksters

ANTOON VAN DIJK

dagverblijf te krijgen”, zo vertelde hij

uit die jaren: “De nonnen lagen bovenin

Met ingang van 15 februari 1964

eens in een interview.

de kast bij meneer Van Dijk. Die hoefden

kreeg de Regionale Stichting voor

En over de begintijd van de stichting:

nooit vrij en die kostten niks.”

Gespecialiseerd Sociaal Pedagogisch

“We hadden toen geen geld, we

Werk een eigen directeur in de vorm

­hadden er geen verstand van en we

van Antoon van Dijk, een Helmonder

begonnen maar.”

MIEKE VAN DIJK OVER ANTOON VAN DIJK

in hart en nieren, getuige ook zijn

Zijn inzet was spreekwoordelijk. “Ik

Niemand binnen het huidige ORO

vaak gebruikte uitspraak: ‘Het is

mag het natuurlijk niet hardop zeggen,

kende Antoon van Dijk zo goed als

nergens zo goed als in Helmond.’

maar ik denk wel eens dat Van Dijk te

Mieke van Dijk. De achternaam

De in 1910 geboren Van Dijk had enkele

weinig eer heeft gekregen van al het

­verraadt veel. Mieke trouwde in 1975

jaren aan de kweekschool gestudeerd,

werk dat hij gedaan heeft”, oordeelde

met een van de drie kinderen van

een opleiding Statistiek gevolgd, het

drs. Gerard Vissers, die halverwege de

Antoon van Dijk. Ondertussen werkt

praktijkdiploma Boekhouden gehaald

jaren zestig als gestichtspsychiater in

ze veertig jaar voor dezelfde

en daarna nog Arbeidsbemiddeling en

Huize Padua in Boekel kwam werken en

­werk­gever. “We trouwden in 1975. In

86 VERHALEN ACHTER MENSEN

DIRECTEUREN / BESTUURDERS

RIJTVEN

SPD / OTHMARUS

Zuster Walburga

1961 – 1970 (hoofd)

Antoon van Dijk

1964 – 1976

Jo Maas

1970 – 1977 (geneesheer-directeur)

Gerard Kanters

1976 – 1996

Albert van Duursen 1977 – 1987 Interimperiode

Moussalt en van Gorp 1987 – 1988

ORO

Piet Bekkers

1988 – 1996

Piet Bekkers

1996 – 2003

Mieke Ockhuizen

2003 – 2015

Jan Roelofs

2012 – heden

VERHALEN ACHTER MENSEN 87

erkenning. Ook de Koninklijke onderscheiding die hij later kreeg deed hem veel deugd.” Waar Othmarus het gezicht naar buiten was, lijkt Van Dijk meer de stille werker achter de schermen. “De pater was een voornaam man. En zo gedroeg hij zich ook wel een beetje. Hij had een naam opgebouwd in het land. Had een boekje geschreven. Hij reed in een grote auto

Waar Othmarus h ­ et gezicht naar buiten was, lijkt Van Dijk meer de stille werker achter de schermen.

en liet zich graag vergezellen door zijn secretaresse. Het was een aardige, gezellige man, maar in verhouding tot de rest ook erg ‘werelds’.” Van Dijk, door Othmarus aangesteld als directeur, schikte zich prima in zijn rol. Hij kwam bijna dagelijks bij een van de huizen, hield een oogje in het zeil om te kijken of iedereen wel op tijd kwam en organiseerde van alles om geld en bijvoorbeeld kleren bij elkaar te sprokkelen. Mieke: “Mijn schoonvader was

88 VERHALEN ACHTER MENSEN

de kerk van Ommel”, vertelt Mieke.

een mensenmens. Paste zich ook

“Pater Othmarus deed de mis.”

moeiteloos aan. Tijdens de vergaderin-

Haar schoonvader herinnert Mieke zich

gen nam hij een sigaar en dronk hij een

als een harde werker. Van ’s morgens

biertje. Wij lachten ons thuis een

vroeg tot ’s avonds laat. Zijn werk was

ongeluk. Hij rookte en dronk nooit.

zijn leven. Thuis praatte hij eigenlijk

Vond bier ook helemaal niet lekker, maar

alleen over zijn werk en keek hij naar

hij vond dat het er in die vergaderingen

sport op televisie. Dan moest het stil

bij hoorde. Dat deed iedereen immers.”

zijn. MULO was zijn club. Later werd hij

Antoon van Dijk werd 101 jaar en over-

ook scheidsrechter. Verder was het

leed in september 2011. Samen met zijn

thuis een stille man.”

vrouw ligt hij begraven in Ommel.

Van Dijk was in zijn hart eigenlijk een

PATER OTHMARUS

onderwijsman. Hij zat ook in de Raad

Pater Othmarus werd in 1909 in

van Toezicht van de Hubertusschool.

Klundert geboren als de boerenzoon

Toen die school nieuw ging bouwen en

Johannes Matheus Lips. Nog voordat

een naam voor de school moest worden

hij twintig jaar werd, trad hij in bij de

bedacht, kwam de Antoon van Dijk-

orde der Kapucijnen. In 1936 werd hij

school uit de koker. “Hij was er apetrots

tot priester gewijd. Vóór de oorlog was

op”, vertelt Mieke. “Hij werkte hard,

hij onder andere als aalmoezenier

maar was ook blij met een stukje

belast met de werklozenzorg in

’s Hertogenbosch. In een interview bij

onze wagen laden. Die arme schepsels

kracht te beschikken. Dachau, zo

gelegenheid van zijn pensionering in

waren zo afschuwelijk vermagerd, dat

schreef hij nadien, was ondanks de

1974 vertelde hij over die periode:

ik, die toen zelf nog slechts 45 kilo aan

vernederingen en de pijn niet tever-

“Daar heb ik armoede gezien. De

gewicht had, er gemakkelijk een alleen

geefs geweest. “Het heeft mij dichter

controleurs kropen over de daken om

kon dragen. We moesten dan die arme

gebracht bij de paupers, de ellendigen,

de mensen er op te kunnen betrappen,

lichamen, ook in de winter zonder

bij hen die niets meer van het leven

wanneer zij iets voor zichzelf maakten.

kleren, meters ver door wind en ontij

menen te mogen verwachten, bij de

Het stempelen was steeds op andere

naar de voor hen bestemde barak

uitgestotenen en de geschandvlekten.”

tijden om de mensen hun afhankelijk-

vervoeren. Ik kan u niet beschrijven,

Na een herstelperiode bij zijn familie in

heid te doen voelen. Wij hebben toen als

wat er toen vaak bij mij is omgegaan

Moerdijk, werd hij eind 1949 naar

groep ervoor gezorgd, dat iemand alle

temidden van die bleke uitgemergelde

Helmond gestuurd, waar hij, gesteund

kaarten gelijk ging laten stempelen.”

lichamen: hoe vaak heb ik gepoogd, ze

door een reclasseringsambtenaar, een

In 1941 werd Othmarus gearresteerd

met mijn eigen handen te verwarmen,

zenuwarts en een overheidssubsidie

door de Gestapo, op beschuldiging

maar wat hielp dat?! Met zo’n stakker

van 2.350 gulden begon aan de

‘dasz er als Geistlicher in offener Form

tegen mij aangedrukt, heb ik ooit

­uitbouw van zijn ideaal, dat hij formu-

gegen die Neuordnung in den Nieder-

opgezien naar de donkere nachthemel

leerde als ‘de integratie van de hulp

landen und gegen das Reich hetzt’. In

met in mijn hart een radeloze schrei tot

aan de mens in nood, uitgaande van de

een tweetal preken in Vught had hij zijn

God! - En in het badgebouw liepen

verschillende specifieke benaderings-

toehoorders voorgehouden dat het

S.S. - mannen en gevangenenverplegers

wijzen en behandelings­methoden’.

nationaal-socialisme niet te verenigen

maar rond en wezen ons de nog leven-

was met de christelijke beginselen.

den aan: “Nee, laat die maar liggen, die

Op zijn zilveren priesterfeest, gevierd

­Othmarus werd als politiek misdadiger

is al ‘kapot!’…. Hier en daar schopten

op 23 augustus 1961, rijmde zijn mede-­

naar het concentratiekamp Dachau

ze tegen een menselijk lichaam aan,

pater, Gesinus, op de melodie van

gestuurd. Aangekomen in Dachau

om te zien, of het nog reageerde: als

‘Zilverdraden tussen het goud’ een

moest hij zijn pij verruilen voor een

het slachtoffer ver genoeg wég was,

tragikomisch feestlied dat begon met

boevenpak. Als gevangene nummer

moesten we het ook laten liggen, want:

de regels:

27673 woog hij in het voorjaar van

‘zie je niet, dat die al crepeert?!’ - Ze

1942 nog maar 45 kilo.

stierven in onze armen, ze stierven op

Ergens op de Smalle Haven

onze wagen, ze stierven op de grond,

Heeft Othmarus zijn Bureau.

ze stierven overal...’

’t Is een huis waar leken draven,

‘Wij waren met zeventien geestelijken aangewezen, om met zo’n wagen

Want er is veel werk en zo.

allerlei karweitjes op te knappen:

Aldus een fragment uit het boek ‘Van

Dagelijks schuifelen cliënten

kolen en voedsel sjouwen (opladen,

pij en boevenpak, het vierjarig verblijf

Door de hal en op de trap.

trekken en afladen), maar ook zieken.

van P. Othmarus o.f.m. cap, in het

Ja, met de subsidiecenten

Veertien zijn er daarbij van ellende en

concentratiekamp van Dachau’.

Werkt men daar bijzonder knap!

’s nachts soms uit onze korte slaap

Eind mei 1945 was Othmarus terug in

Pater Othmarus overleed in 1984.

gewekt door het bevel: ‘Invaliden

Nederland. Een ‘grauwe, kleurloze man

rijden!’ Slaapdronken en rillend trokken

van ondefinieerbare leeftijd met gemil-

wij de wagen dan naar het badgebouw.

limeterd hoofdhaar en schuwe blikken’,

Daar lagen honderden uitgemergelde

zoals een van zijn mede-paters zich het

en ‘doodgereisde’ mensen. Wij moesten

weerzien in het quarantainegebouw

de levenden er tussen uithalen en de

in Eindhoven wist te herinneren.

stumpers, naakt, zonder kleren, op

Hij bleek echter over de nodige veer-

uitputting gestorven. We werden dan

VERHALEN ACHTER MENSEN 89



ASTRID VAN STIPHOUT Astrid van Stiphout is 45 jaar, woont in Mierlo en voedt haar twee dochters, Mariët (14) en Britt (12) alleen op. Vier dagen per week is ze actief als postbezorger. Vanwege een lichte verstandelijke beperking krijgt ze hulp van ORO. Ambulant hulpverleenster Sjan van de Boomen ondersteunt haar op dinsdag en donderdag een aantal uurtjes met het ‘runnen’ van haar gezin.

“I

k vind het moeilijk om consequent te zijn.

eenmaal ‘was wie ik was’. En dat ik me daar niet voor

Ben te zachtaardig, denk ik.” Astrid lijkt

hoefde te schamen.”

nerveus als ze zonder haar begeleidster het

Hulp in de opvoeding bleef wel nodig. “Ik vind het fijn.

gesprek aangaat. Ze kijkt schichtig rond als ze ver-

Ik kan goed met Sjan praten, ze helpt de kinderen met

telt over haar eigen jeugd. “Na de basisschool ben ik

het huiswerk en geeft adviezen. Bijvoorbeeld over de

twee jaar naar de LHNO, de huishoudschool gegaan,

regels in huis. Vooral de jongste kan erg boos worden.

maar dat vond ik niet fijn. Op de koksschool heb ik

Ze is twaalf, maar ze reageert soms als een driejarige.

mijn diploma gehaald. Terwijl iedereen zei dat me dat

Britt zit bij ORO op dramatherapie. Dat helpt wel, ja.

nooit zou lukken.” Tot haar 23-ste woonde ze thuis

Door het toneelspel kan ze zich beter uiten.”

en in 1997 trouwde Astrid met de man die ze toen al elf jaar kende. Twee kinderen werden geboren, maar

De oudste, Mariët, vaart ook wel bij de hulp van Sjan.

het huwelijk was geen lang leven beschoren. In 2005

“Zij zat vroeger op het speciaal basisonderwijs en gaat

leidde een periode van ruzies en woordenwisselingen

nu in Eindhoven naar de Antoon Schellensschool.”

tot een onvermijdelijke scheiding. Astrid snapt dat haar kinderen in een moeilijke “Ik vond het opvoeden van de kinderen in het b ­ egin

­ontwikkelingsfase zitten, maar ze weet ook dat die

al moeilijk”, vertelt Astrid die van zichzelf zegt dat

­situatie de komende jaren niet verandert. “Soms wordt

ze ‘zwakbegaafd’ of ‘minder begaafd’ is. “Na de

het me allemaal te veel. Op die momenten moet ik er

scheiding heb ik hulp gezocht. Ik kwam bij ORO

wel voor zorgen dat ik hier de baas blijf. Sjan helpt me

terecht.”

daarbij.” Binnenkort start Astrid met een cursus. “Opkomen voor jezelf, heet die. Ik vind het nog moeilijk

In 2005 kwam er voor het eerst een ambulant hulpver-

om nee te zeggen. Hoe ik de toekomst zie? Met de hulp

lener in huis. “Ik kreeg ook psychische hulp, maar die

van ORO moet het lukken, denk ik. Ik zou niet zonder

hield na een tijdje op. De psycholoog gaf aan dat ik nu

kunnen. Nog niet in ieder geval.”

N AW O O R D ED VAN DE KERKHOF Oud-journalist Eindhovens Dagblad

“Ge kondt er gewoon niet mee ­spelen”

D

e straat waarin wij woonden was nog onverhard en in de herfst hing bij de ­buurvrouw een geslacht varken tegen de leer. Gerrit woonde aan het eind van de straat. Zijn vader was iets aan de gemeente. Gerrit was de op een na jongste in een gezin van twaalf. Dat was niks bijzonders. De gezinnen waren groot in die tijd.

Wij waren een beetje bang van Gerrit. Omdat hij anders was. Hij had een enorme tong die vol met kloven zat. Hij wilde altijd meespelen, maar hij snapte niks van de spelregels. En hij was loeisterk. Je kon beter een eindje bij hem vandaan blijven.

Op een middag ben ik teruggegaan naar de straat van mijn

werden die dag met een busje vanuit Helmond naar het dorp

jeugd. Om het verhaal nog eens te horen van vroeger. Over

gebracht. Het was een engeltjesmis.

hoe Gerrit zijn dagelijkse gang door het dorp maakte, naar de slager, voor een schijfje worst. Over hoe hij stukjes van

Ik ben ook bij de familie van Mariet geweest. Niemand die na

een krant scheurde die hij dan overal in de bus deed, waarbij

haar geboorte precies wist wat Mariet mankeerde. De dokter

hij alle passanten groette zoals ook de postbode dat deed.

voorspelde dat het meisje niet veel ouder zou worden dan

Zijn broers en zus vertelden hoe blij hun ouders waren toen

zeven jaar. Dat was in 1951.

ook Gerrit op zekere dag naar school mocht. Hij ging sinds-

Het was de tijd van de katoenen luiers. Van kookwas en de

dien met sprongen vooruit en wilde elke dag naar school,

waslijn buiten. Stofzuiger en wasmachine ontbraken. Van

ook al was hij ziek. “Dan viet-ie z’n tas en dan ging-ie toch

Mariets moeder werd verwacht dat ze, naast de zorgen voor

klaarstaan”, vertelden z’n broers en zus.

het gezin, ook haar deel verrichtte van de werkzaamheden

Ze hielden van hem. “Ze waren allemaal even wit met ‘m”,

op de boerderij.

zei z’n schoonzus.

Mariet kon als kind nauwelijks eten binnenhouden. Het enige

Gerrit was veertien toen hij stierf. De kinderen uit zijn klas

wat ze binnenhield was chocolademelk. Ze was ook niet

94 NAWOORD

Dit boek is voor Gerrit en voor Mariet.

zindelijk te krijgen. Het bed van het meisje stond in de voor-

Dit boek is voor Gerrit.

kamer en er was kippengaas overheen gespannen.

En voor zijn familie.

’s Zomers zat ze met mooi weer buiten, op een stuk gras dat

Dit boek is ook voor Mariet.

was afgemaakt met gaas. Ze gooide zand over haar hoofd

En voor haar familie.

en smeerde zich in met alles wat ze maar te pakken kreeg.

En voor al die andere ouders en broers en zussen die

Praten deed ze niet. Met de andere kinderen had ze geen

­moesten leren leven met wat in die dagen een zorgenkind

contact. “Ge kondt er gewoon niet mee spelen”, aldus haar

heette.

oudste broer. Toen Mariet zeven was, zorgde de huisarts ervoor dat het

Dit boek is ook voor al degenen die zich de afgelopen

meisje opgenomen werd bij de zusters in Ommel. Daar was

jaren met hart en ziel hebben ingezet voor de verstandelijk

het vooral zuster Clementia die zich over haar ontfermde.

gehandicapten in de regio. Voor de maatschappelijk

“Zij heeft ons Mariet leren eten. Ons moeder kreeg dat niet

­werkers en de fysiotherapeuten, de kinderartsen en de

voor elkaar. Dat is een enorm geduldwerk geweest.” Aldus

psychologen en het personeel van de scholen voor buiten-

haar oudste zus.

gewoon onderwijs. Voor de chauffeurs en de boekhouders

Niemand weet wat er in Mariet omging toen haar moeder

en de mannen van de technische dienst en de mevrouwen

stierf. Dat was in 1988. Volgens de groepsleiding heeft ze die

van de balie en voor de directieleden en de bestuurders

dag wel gehuild en toen haar vader op bezoek kwam, heeft

en de secretaresses en alle vrijwilligers die ooit kwamen

ze hem vastgehouden. Later, in het mortuarium, is ze bij de

helpen.

muur op de grond gaan zitten.

Maar vooral ook is dit boek voor al die mensen met ‘het vuile

Als het mooi weer is gaan ze nog steeds met haar wandelen.

schort’ en het engelengeduld, de opvolgers van de zusters

Dan zit Mariet in de rolstoel of in de driewieler die haar broer

van Asten en de zusters van Helmond, de verzorgsters en

dan fietst. Soms grijpt ze vliegensvlug een blaadje van een

verzorgers die nog dagelijks hun armen uitstrekken. Zij zijn

boom. Soms huilt ze en niemand weet waarom.

de ware helden.

NAWOORD 95

Werkgebieden ORO BOEKEL

ELSENDORP

HANDEL

GEMERT DE RIPS MARIAHOUT

BOEKEL DE MORTEL BEEK EN DONK

LIESHOUT AARLE RIXTEL HANDEL

SON EN BREUGEL

ELSENDORP BAKEL

GEMERT NUENEN MARIAHOUT

LIESHOUT MIERLO

DEURNE DE MORTEL

HELMOND BEEK EN DONK

DE RIPS

VLIERDEN AARLE RIXTEL

SON EN BREUGEL

BAKEL OMMEL

GELDROP

ASTEN DEURNE

NUENEN

HELMOND

MIERLO

SEVENUM LIESSEL

LIEROP

HEUSDEN VLIERDEN

HELENAVEEN NEERKANT

SOMEREN SEVENUM

OMMEL

GELDROP

LIESSEL

LIEROP ASTEN

HELENAVEEN

HEUSDEN

WONEN DAGBESTEDING KORTVERBLIJF VRIJE TIJD SPECIALISTISCHE BEHANDELING EN BEGELEIDING WERKPOST WONEN DAGBESTEDING KORTVERBLIJF VRIJE TIJD SPECIALISTISCHE BEHANDELING EN BEGELEIDING WERKPOST

SOMEREN

NEERKANT

COLOFON

Zes paar kousen en een jas HISTORIE VAN DE ZORG VOOR MENSEN MET EEN VERSTANDELIJKE BEPERKING IN DE PEELREGIO

Stichting ORO Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden ­verveelvoudigd, door middel van druk, fotokopieën, geautomatiseerde gegevensbestanden of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave voor bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samenstellers tekst Ed van de Kerkhof, Mieke Ockhuizen en ­ Arnold Otten (Comtext) Grafisch ontwerp Oranje Vormgevers Fotografie Vincent van den Hoogen, portretten op pagina 03, 22, 40, 62, 77, 78, 90 en omslag Druk NPN Drukkers bv De samenstellers van dit boek hebben hun uiterste best gedaan om een waarheidsgetrouw beeld te scheppen van de historie van ORO. Woorden vertellen een verhaal, foto’s zíjn een verhaal. De foto’s die we in dit boek tonen, zijn afkomstig van bij ORO aanwezige en van ­persoonlijke archieven. Zij schetsen een sfeerbeeld van de mensen, de omstandigheden en de tijd waarover we vertellen. Voor zover mogelijk is getracht toestemming te krijgen voor publicatie van de fotograaf en de personen op de foto. Wij hopen dat, daar waar dit niet gelukt is, begrip is voor de moeilijke zoektocht die aan een dergelijke productie ten grondslag ligt. Veel dank gaat uit naar alle mensen die hun bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van dit boek. We noemen met name Peternell Nies en Rianne Aarts, omdat zij vooral in het uitzoeken van de archieven en foto’s veel werk hebben verricht. Via www.oro.nl kunt u naar ‘ORO schrijft geschiedenis’. Hier vindt u niet alleen een digitale versie van ‘Zes paar kousen en een jas’, maar ook de uitgebreide tekstversie die aan dit boek ten grondslag ligt.

WWW.ORO.NL