Zelfverbranding, het ultieme offer Boeddhistische revival tegen de stroom in De lange weg naar de Kailash

Magazine over Tibet in al zijn facetten | Nummer 7 · november 2011 Uitgegeven door de Tibet Support Groep, het kenniscentrum over Tibet | Prijs € 3,95

Zelfverbranding, het ultieme offer Boeddhistische revival tegen de stroom in De lange weg naar de Kailash

.Redactie .Thema

De schreeuw om aandacht Maart is traditioneel een bijzondere maand voor de Tibetanen en hun supporters vanwege de herdenking van de volksopstand van 1959 en van de protesten in maart 2008. Maart 2012 is inmiddels een zwarte bladzijde geworden door de reeks zelfverbrandingen die heeft plaatsgehad – vooral door jongeren, religieuzen en leken, die het onafhankelijke Tibet van voor 1950 nooit hebben gekend. In maart was ook de jaarvergadering van het Volkscongres in Peking. Het was het laatste congres onder leiding van premier en partijsecretaris Wen Jiabao. Eens in de tien jaar, nu weer in oktober van dit jaar, komt er een machtswisseling. Bij de opening van het congres zei Wen: ‘Slechts als de etnische groepen verenigd zijn en voor de ontwikkeling van iedereen werken, kan China welvaart bereiken.’ Zo spreekt de ‘keizer’, en wie zal het daarmee oneens zijn? Maar tot dusverre leert de praktijk dat elke bijdrage van het regime aan dit schone doel, wat Tibet en de Tibetanen betreft, totaal mislukt. We zien slechts controle en repressie. Op het Congres zal worden besloten het

budget voor veiligheid met 12 procent te verhogen, maar geen woord wordt er gesproken over het lot van de Tibetanen. De zelfverbrandingen hebben de aandacht van de wereld gevestigd op de wanhoop en de woede van de Tibetanen. Maar de reacties van met name de westerse wereld komen niet verder dan de rituele veroordelingen en de belofte het op de agenda te zetten van het komende overleg met de Chinese regering. De wereldwijde protestbijeenkomsten op 10 maart van dit jaar waren zeer omvangrijk. Overal gingen meer Tibetanen dan in vorige jaren de straat op. Nooit zagen we op een dag meer Tibetaanse vlaggen wapperen. Maar zonder effect. Er is in Peking geen beweging en niets wijst erop dat er enige beweging gaat komen. Integendeel: het is kennelijk van het grootste belang voor dit regime om de roep om autonomie te negeren en de reacties daarop te onderdrukken. Stabiliteit gaat boven alles. De huidige staat van beleg is daarop gericht.

In dit nummer van Tibet.nu valt te lezen hoe in Oost-Tibet aan de basis een revival van het boeddhisme zichtbaar wordt. Niet in de kloosters, die volledig in de greep van het regime zijn, maar in de bergen en in nieuwe informele gemeenschappen. Het boeddhisme is de kern van de Tibetaanse identiteit. En dit blijkt met name de welvarende Han-Chinezen, die elke morele en spirituele oriëntatie zijn kwijtgeraakt, zeer aan te spreken. Deze onderstroom kan op den duur een bovenstroom worden. Net als de niet te stuiten drang tot zelfbeschikking die in de Chinese dorpen zichtbaar wordt. Hoe machtig de top ook mag zijn, niets is bestand tegen de vallende druppels die, met hulp van de winterse vorst, op den duur de steen splijten. De Partij kan de frustraties van de bevolking afkopen met economische groei, maar de groei stagneert en de export vangt dat niet op. Zelfs de ‘keizer’ is niet onkwetsbaar. Maar een hervormer heeft zich in Peking nog niet gemeld. Hans Wamsteeker, [email protected]

Tibet.nu informeert het Nederlandse publiek zo breed mogelijk over Tibet, de Tibetaanse cultuur en de strijd van de Tibetanen, binnen en buiten Tibet, .nu in dit nummer voor autonomie en behoud van de cultuur in Tibet.

en verder

4 9 11 13 20 27

‘Een offer van licht’ Zelfverbranding als ultiem protest

Schat Ontdekkers tegen de stroom in Een boeddhistische revival in Tibet

Op weg naar de Kailash Avonturen tijdens een pelgrimstocht

Stampleem versus beton De kracht van traditionele architectuur

5 Column Harry van

Bommel 7 Wat is karma in het

boeddhisme? 15 Column Floris-Jan van

Luyn 16 Fotogalerij 19 TSG in de regio 27 Vista project zorgt voor

scholing 28 In memoriam: Michel

Peissel 30 Boek en Beeld 31 Tibetwinkel

Boeddha de tuinkabouter De visie van Stephen Bachelor

Swastika’s en tegen de klok in Bon, de oergodsdienst

10 maart demonstraties 2

Tibet.nu

www.tibet.nu

Colofon 5e jaargang, nummer 8 ·mei 2012 | Tibet.nu is een uitgave van de Stichting Tibet Support Groep Nederland en verschijnt twee keer per jaar, in juni en november. Doel van Tibet.nu het zo breed mogelijk informeren van het Nederlandse publiek over Tibet, de Tibetaanse cultuur en de strijd van de Tibetanen, binnen en buiten Tibet, voor autonomie en behoud van de cultuur in Tibet. | Hoofdredactie Hans Wamsteeker | Eindredactie Pieter van den Broeke | Beeldresearch Eelko Hoek | Redactieleden Barbara van Beek, Amrita Chin, Iris Dijkstra, Renny Kootstra, Ine van Schaik, Thom Wennekes | Auteurs in dit nummer Eckart Dissen, Charles Halberstadt, Jeanet van der Woude, Harry van Bommel, Floris-Jan van Luyn | Fotografie Voy Addict, Tenzin Choejor, Sage Cohen, Zhangpin, Angchen, Kelsang, Keltse, Charles Halberstadt, Free Tibet, Eelko Hoek, martinnewmanfotography, Robert Koelewijn, Frans de Reeper, Hans Wamsteeker | Foto omslag Eelko Hoek | Contact & info [email protected] | Bladformule Lydia Stilma | Vormgeving & opmaak marnixdees.nl | Druk & afwerking Drukkerij Wilco, Amersfoort | Donateur/abonnement De donateur die € 5,– of meer per maand doneert, ontvangt Tibet.nu zonder kosten. Het abonnement gaat in na ontvangst van de machtiging tot overschrijving. Betaling op rekeningnummer 341919 t.n.v. TSG-NL o.v.v. donatie/Tibet.nu. Los nummer € 3,95 (+ porto) | Sponsors Tibet.nu wordt in 2011 voor 100% gefinancierd met het geld dat sponsors/adverteerders hebben bijgedragen. | Adres Tibet Support Groep Nederland, Minahassastraat 1, 1094 RS Amsterdam, tel. (020) 623 76 99, info@ tibet.nu | Websites www.tibet.nu, www.tibetwinkel.nl | Copyright Niets uit deze uitgave mag in enigerlei vorm gepubliceerd of openbaar gemaakt worden zonder de schriftelijke toestemming van de uitgever. | ISSN 1876-2417

Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

3

.Achtergrond

‘Buitenlandse regeringen krijgen steevast te horen dat ze zich niet met binnenlandse aangelegenheden moeten bemoeien’

Wanhoopsdaad is ultiem protest tegen onderdrukking

Zelfverbranding als ‘offer van licht’

23 en 24 januari. Tibetanen hadden zich rond de middag verzameld in het stadje Draggo in de provincie Sichuan. Aangezien het gebied volledig afgesloten is voor journalisten, is het lastig om exacte informatie over de gang van zaken boven tafel te krijgen. Naar verluidt werden er pamfletten uitgedeeld met de oproep aan Tibetanen om het nieuwjaar niet te vieren wegens de zelfverbrandingen. De onbekende auteur kondigde aan zichzelf op 22 februari, nieuwjaarsdag voor de Tibetanen, in brand te zullen steken.

Monks with placards around their necks are taken away in trucks, facing the streets, as to parade them to the public. Again, they have their names and crimes written on the placards around their necks.

door Jeanet van der Woude

Sonam Wangyal Sopa Rinpoche (42) stierf op 8 januari 2012 nadat hij zichzelf in brand had gestoken. Hij liet een soort testament achter, waarin hij onder meer benadrukte dat hij zijn lichaam opofferde uit solidariteit met de vele Tibetaanse helden die het afgelopen jaar zijn gestorven. Hij was niet op zoek naar persoonlijke faam of glorie. Hij gaf zijn lichaam weg als een ‘offer van licht om het duister te verdrijven en de mensheid te bevrijden van al het lijden’. Van de drieëntwintig Tibetanen die zichzelf sinds 2009 in brand hebben gestoken, was Sopa Rinpoche de oudste en eerste die een verklaring achterliet. In het artikel ‘Man on Fire’ legt Buchung K. Tsering uit dat de verklaring van Sopa Rinpoche verduidelijkt kan worden door te kijken naar de uitleg die de Vietnamese boeddhistische leraar Thich Nhat Hanh gaf aan de zelfverbrandingen van Vietnamese monniken in de jaren zestig van de twintigste eeuw. De monniken richtten zich op een verandering van beleid. De vijand was niet de mens, maar intolerantie, fanatisme, dictatuur, hebzucht, haat en discriminatie, welke zich in de harten van mensen bevinden. Pamfletten Ook zonder verklaringen is het duidelijk dat de jonge Tibetaanse (ex-)monniken en nonnen die zichzelf in brand staken protesteren tegen het gebrek aan vrijheid, in het bijzonder religieuze vrijheid. Een aantal riep door middel van slogans en pamfletten op tot de terugkeer van de Dalai

4

Tibet.nu

.Interview .Column

Lama naar Tibet en een lang leven voor Zijne Heiligheid. Er zaten veel monniken en voormalige monniken uit het Kirti-klooster in Ngaba (provincie Sichuan) bij degenen die tot deze wanhoopsdaad overgingen. Kirti Rinpoche, het hoofd van het Kirti-klooster, die zich nu in ballingschap bevindt, geeft hiervoor de volgende verklaring: ‘Door de willekeurige arrestaties die de Chinese overheid verricht en de onvoorstelbaar strenge straffen die op basis van valse verklaringen en aantijgingen worden opgelegd, is het Kirti-klooster omgevormd tot een virtuele gevangenis. Alle monniken, jong en oud, worden dag en nacht hun vrijheden ontnomen. In het klooster is geen toestemming om het lesprogramma te laten functioneren, en buiten het klooster vindt een dusdanige onderdrukking van de Tibetaanse religie en cultuur plaats dat het punt van wanhoop is bereikt waarop mensen ervoor kiezen te sterven in plaats van door te gaan met leven.’ Stroomversnelling Hoewel er ruim twee jaar tussen de eerste zelfverbranding (Tapey, Kirti-monnik, 27 februari 2009) en de tweede zelfverbranding (Phuntsog, Kirti-monnik, 16 maart 2011) zat, is de situatie sinds augustus 2011 in een stroomversnelling geraakt. Maandelijks komen er een of meer berichten over nieuwe zelfverbrandingen naar buiten, die op zich weer aanleiding vormen voor meer grootschalige protesten. Zoals op de eerste dagen van het Chinese nieuwjaar,

Nomaden Het protest breidde zich uit doordat nomaden uit gebieden rondom het stadje zich aansloten. Demonstranten riepen dat ze niet langer onder Chinese heerschappij konden leven en meer vrijheid wilden. De politie opende het vuur, waardoor ten minste drie Tibetanen om het leven kwamen en meerderen gewond raakten. Een week eerder schoten politieagenten in het aangrenzende Ngaba op Tibetanen die bijeen waren om te rouwen om de dood van Losang Jamyang (20), die zichzelf in brand had gestoken. Twee Tibetanen werden geraakt, het is niet duidelijk hoe zij eraantoe zijn. De Chinese regering bagatelliseert de zelfmoorden en gerelateerde protesten. Tot nu toe gaat de reactie niet verder dan te wijzen op een samenzwering tussen de Dalai Lama en het Westen. Door het staatspersbureau Xinhua werd beweerd dat de Dalai Lama en zijn supporters de zelfmoorden aanmoedigen en gebruiken om de overheid tot politieke concessies te dwingen. Buitenlandse regeringen die de situatie aankaarten, krijgen steevast te horen dat ze zich niet met binnenlandse aangelegenheden moeten bemoeien. Resolutie Een aantal buitenlandse regeringen en parlementen heeft zich in meer of mindere mate kritisch uitgelaten over de situatie, waaronder Australië, Canada, Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland, Polen, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Zwitserland. Tsjechië vroeg op 29 februari aandacht voor de zelfverbrandingen tijdens de 19e zitting van de VN-mensenrechtenraad. Het Europees Parlement riep China door middel van een resolutie op om onder meer de beperkingen en strenge veiligheidsmaat­ regelen die gelden voor het Kirti-klooster op te heffen. Namens de Europese Unie heeft de Hoge Vertegen­ woordiger van Buitenlandse Zaken Ashton de situatie nog altijd niet publiekelijk aan de kaak gesteld, ondanks de vele verzoeken en petities van Tibet- en mensenrechtenorganisaties en leden van het Europees Parlement. Minister Rosenthal zegde in november 2011

Harry van Bommel Tweede Kamerlid SP

Brand! Als er ergens brand uitbreekt, roep je al snel ‘Brand!’ en bel je de brandweer. Maar wat moet je doen als iemand zichzelf in brand steekt? In Tibet moet je dan zeker niet de Chinese autoriteiten bellen. Want China ziet deze mensen als ‘terroristen’. En net als voor Amerika geldt in China dat terreurverdachten vogelvrij zijn. Het aantal zelfverbrandingen van Tibetanen is de twintig inmiddels ruim gepasseerd. Zelfverbranding is de ultieme opoffering voor een zaak waar je sterk in gelooft. Opmerkelijk is het feit dat veel zelfverbranders jong zijn, vaak in de twintig, maar soms zelfs jonger. Dat iemand die zo jong is tot zo’n vergaande daad kan komen, zegt veel. Jonge mensen hebben immers nog een heel leven voor zich en zien vaak meer mogelijkheden tot verandering dan ouderen. De jonge Tibetanen die zichzelf in brand steken, zijn kennelijk ten einde raad. Dat is begrijpelijk: de onderdrukking in Tibet duurt al enkele generaties. Zelfverbranding schokt de gemeenschap, maar kan niet worden opgevat als een terreurdaad. Slechts het individu zelf, niet de omgeving lijdt direct. Het kan wel grote gevolgen hebben. De zelfverbranding van de Tunesische straatverkoper Mohammed Bouazizi was de opmaat naar een vreedzame revolutie die uiteindelijk leidde tot het vertrek van de dictator Ben Ali. De zelfverbranding van de Tjecho-Slowaakse student Jan Palach in 1969 uit protest tegen het neerslaan van de Praagse Lente veroorzaakte ook veel onrust. Heel anders was het met de zelfverbranding in 2011 van de Iraanse asielzoeker Kambiz Rousayi op de Dam in Amsterdam. Het leidde tot weinig protesten. Er is een overeenkomst tussen de zelfverbranding van de Iraanse asielzoeker in Nederland en die van de Tibetanen. In al deze gevallen protesteerden betrokkenen tegen wantoestanden die helaas maar al te goed bekend zijn. Dat heeft veel mensen murw gemaakt, misschien zelfs berustend. We kunnen van hieruit de misdadige onderdrukking door regimes als in Peking en Teheran nauwelijks beïnvloeden. Dat is een realiteit, maar ze is moeilijk te aanvaarden. Zeker voor iemand als ik, die dagelijks bezig is met de internationale betrekkingen. Toch moeten we doen wat we kunnen. Niet alleen uit solidariteit, ook omdat onze inspanningen een klein verschil kúnnen maken. Wegens dat kleine verschil maak ik mij grote zorgen over de nieuwe oriëntatie in het Nederlands buitenlands beleid. ‘Economische diplomatie’ is leidraad voor de nieuwe minister. De vorige nam mensenrechten als uitgangspunt van het buitenlands beleid. Die accentverschuiving is goed voor de economie maar slecht voor de mensenrechten. We zullen met ons allen de minister kritisch moeten volgen en blijven lastigvallen met vragen over de mensenrechten. Ook in landen waar we graag zaken mee doen, zoals China.

Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

5

.Religie door acharya Han de Wit

Feitenoverzicht Tibetaanse zelfverbrandingen (update 27 februari 2012)

Nederlandse Kamerleden toe zich hiervoor hard te maken in EU-verband, vooralsnog echter zonder resultaat. Op de recente EU-China Top van 14 februari is niet over de problematiek in Tibet gesproken. Waarnemers Tibet-organisaties dringen onder meer bij China aan op het verlenen van toegang tot de Tibetaanse gebieden aan journalisten en onafhankelijke (VN-)waarnemers om de situatie ter plaatse te beoordelen. Ook wordt aangedrongen op het hervatten van de dialoog met vertegenwoordigers van de Dalai Lama om tot een oplossing van de groeiende problemen te komen. Mensenrechtenorganisaties als Amnesty International en Human Rights Watch ondersteunen deze oproepen en veroordelen de wijze waarop de Chinese regering reageert op de crisis. Het excessieve geweld, het sturen van meer veiligheidstroepen en de toenemende onderdrukking zullen slechts leiden tot een verergering van de situatie. De Chinese regering moet de onderliggende mensen­ rechten­problematiek aanpakken. Dat de Chinese regering vooralsnog niet van plan is haar koers te wijzigen, blijkt uit het recent vastzetten van honderden Tibetanen die in januari de Kalachakra in Bodh Gaya (India) hebben bijgewoond. Dit is een belangrijke religieuze ceremonie waar de Dalai Lama

• • • • • • • • •

• • •

23 Tibetanen hebben zichzelf in brand gestoken sinds 27 februari 2009 20 mannen, 3 vrouwen van 15 van de 23 is bekend dat ze zijn overleden na hun protestactie 16 van de 23 komen uit de Tibetaanse Autonome Prefecturen Ngaba en Qiang, provincie Sichuan 3 komen uit de Tibetaanse Autonome Prefectuur Kardze, provincie Sichuan 1 komt uit de prefectuur Chamdo in de Tibetaanse Autonome Regio 3 komen uit Tibetaanse autonome gebieden in de provincie Qinghai 4 van de 23 waren monniken van het Kirti-klooster in Ngaba 8 van de 23 zijn voormalige monniken van het Kirti-klooster in Ngaba (het is niet duidelijk of zij er zelf voor hadden gekozen geen monnik meer te zijn of dat de autoriteiten hen uit het klooster hadden gezet) 2 van de 23 waren nonnen van het Mame Dechen Chokorling-klooster in Ngaba 22 van de zelfverbrandingen hebben plaatsgevonden sinds 16 maart 2011 een kaart met een overzicht van de locaties van de zelfverbrandingen is te vinden op: www.savetibet.org/media-center/ict-news-reports/ map-tibetan-self-immolations

boeddhistisch onderricht geeft. In deels geïmproviseerde detentie­centra worden zij onderworpen aan een heropvoeding. Deze patriottische heropvoeding waarmee de autoriteiten een wig tussen de Tibetanen en de Dalai Lama proberen te drijven, zoals in kloosters als Kirti, is nu dus uitgebreid naar Lhasa. De spanning in Tibet is en blijft om te snijden.

Uw mooiste Tibet-opnames op

Het woord karma betekent letterlijk ‘creatie’, ‘actie’ of een kettingreactie: de mentale patronen die we ons hebben eigen gemaakt, zijn de oorzaak van hoe we tegen een situatie aan kijken en in die situatie handelen. Op hun beurt laten onze handelingen een residu achter in onze geest, wat weer oorzaak is voor volgende handelingen. Zo ontstaat de zichzelf in stand houdende kettingreactie of cirkelgang die samsara wordt genoemd.

• Canvas 60x90cm (incl. spielatten) • Lambda fotoprint vanaf 50x60cm • Print direct op een plaat forex 60x90cm

25% Korting Tegen inlevering van deze advertentie (geldig t/m december 2011) Voor een uitgebreid overzicht van de mogelijkheden op het gebied van visuele communicatie verwijzen wij u graag naar onze website www.eyesonmedia.nl.

PRINT & FINISHING

VERKOOP

VERHUUR

PRINT & FINISHING

INTERACTIEVE DISPLAYS

ONLINE PRINTING

SCANCENTER

WEBSHOP

DTP & ONTWERP

Basisweg 45 1043 AN Amsterdam Telefoon: 020 585 85 85 www.eyesonmedia.nl [email protected] 6

Tibet.nu

Wat is ‘karma’ in het boeddhisme?

Deze cirkelgang kan in twee richtingen gaan: als een handeling er bijvoorbeeld op is gericht ons ego te beschermen en we voeren die handeling uit, dan slijpen we ons egocentrisme verder in. Men zegt dan dat zich zo in onze geest negatief karma verzamelt. Als onze handelingen vrij zijn van egocentrisme, dan verzamelt zich in onze geest positief karma. Negatief karma intensiveert ons egocentrisme en daarmee ons lijden. Positief karma heeft het omgekeerde effect; het bevrijdt ons van lijden en leidt ten slotte tot bevrijding van karma zelf.

Subtiel Het is een subtiel, maar héél belangrijk punt dat in de boeddhistische visie karma niet ons karma is, maar het karma van onze geest. Niet ons ‘ik’, niet wij verzamelen dus karma, maar onze geest. Daarin ligt het grote verschil met het hindoeïstische karma-begrip, dat ook door de theosofie en het new age-denken is over­ genomen. In die stromingen wordt het karmabegrip toegepast op ons ‘ik’ in plaats van op de menselijke geest. Dat leidt dan heel gemakkelijk tot een eigen schuld dikke bult-theorie

Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

7

.Reportage

Schat Ontdekkers tegen de stroom in

De boeddhistische revival in Tibet

Het levenswiel

in de trant van ‘je ellende heb je aan jezelf te danken’, en daarmee tot onverschilligheid tegenover het lijden van andere mensen. Ook zadelt het mensen op met zelfverwijt en schuldgevoel. Daarom is de lakmoestest voor het begrijpen van de boeddhistische opvatting van karma of zij ons gevoeliger en meer begaan maakt met alle lijden. Compassie en inzicht gaan dan hand in hand. Noodlot In het boeddhisme verwijst karma ook niet naar een ‘kosmische wet’ of naar ‘het noodlot’ waaraan mensen onderworpen zouden zijn. Het boeddhistische karma-begrip is juist gebaseerd op het inzicht dat mensen in hun diepste wezen vrij zijn (van karma), maar dat ze uit onwetendheid die vrijheid gebruiken om zichzelf gevangen te zetten in mentale patronen en handelingen die tot lijden leiden. De boeddhistische karma-theorie zoekt en

8

Tibet.nu

verklaart de diepere oorzaak van dit lijden. Ze stelt de vraag: ‘Waardóór lijd ik?’ Dat is een andere vraag dan die welke in het hindoeïsme en ook in het christendom vaak wordt gesteld: ‘Waaróm lijd ik?’ Die laatste vraag suggereert immers dat er een ‘wezen’ of een ‘instantie’ is die met ons leven een spirituele bedoeling heeft. Een soort Goddelijk Schoolhoofd, dat onze ‘levensschool’ zó heeft ingericht dat we, als we tegen zijn bedoeling ingaan, bij wijze van waar­schuwing bestraft worden met lijden. Alle boeddhistische tradities ontkennen het bestaan van zo’n instantie. Daarmee gaan ze in tegen elke theorie die het lijden acceptabel probeert te maken door te beweren dat het een doel heeft, dat het ‘ergens goed voor is’. Vanuit de boeddhistische optiek is zo’n theorie mis­leidend omdat ze mensen ertoe aanzet de reden van hun lijden te zoeken. Dat kan hen ervan afhouden om de oorzaken te zoeken en ze

weg te nemen. En omdat de oorzaken in de menselijke geest zelf liggen – zoals de waard is zo vertrouwt hij zijn gasten, en wie kaatst moet de bal verwachten – kunnen we ons er óók van bevrijden. Dat is de positieve kant. Ondeugdzaam Ten slotte: in vele soetra’s worden voorbeelden gegeven van handelingen waarover de ervaring heeft geleerd dat ze zeer waarschijnlijk negatief karma veroorzaken. De bekendste daarvan zijn de tien ondeugdzame handelingen, waarvan er drie met het lichaam worden verricht: doden, nemen wat ons niet gegeven is en (seksueel) wangedrag; vier met het spreken: liegen, kwaadspreken, schelden en leuteren; en drie met de geest: hebzucht, kwaadaardigheid, onjuiste opvattingen. Zich onthouden van deze tien ondeugden is een manier om onze humaniteit te cultiveren. Om je van deze tien te onthouden is geen boeddhistisch gebod, niet een op goddelijk gezag gebaseerd ‘Gij zult niet…’ En zelfs niet gebaseerd op het gezag van de Boeddha. Het zijn daarentegen tien aanbevelingen gebaseerd op ervaring; op de ervaring die de Boeddha en later zijn leerlingen in steeds wisselende culturen tot op de dag van vandaag hebben opgedaan bij hun streven om waarachtige menselijkheid te cultiveren. En daar kunnen we ons voordeel mee doen. De boeddhistische karma-theorie is dan ook bedoeld om toe te passen op onszelf, op onze eigen geest, op onze eigen belevingswereld en niet op andere mensen, op hun geest of er­varing. Ze is niet bedoeld om anderen (of ook onszelf) mee om de oren te slaan, maar om de oorzaken van lijden te ontdekken, zodat we dit lijden in de toekomst kunnen voorkomen. In het boeddhisme is inzicht in karma dus gericht op hoe we iets van onze toekomst kunnen maken.

De auteur is verbonden aan Shambhala Nederland. Dit artikel is een door de auteur bewerkte tekst uit zijn boek: De Lotus en de Roos. Boeddhisme in dialoog met psychologie, godsdienst en ethiek. Kampen: Ten Have, 1998.

Sinds de economische hervormingen, die door Deng Xiaoping in de jaren tachtig in gang werden gezet, zijn de mogelijkheden van de Tibetanen om hun religie te praktiseren toegenomen. door Antonio Terrone vertaling Hans Wamsteeker foto’s Antonio Terrone

Antonio Terrone promoveerde in 2010 aan de Universiteit Leiden op een Tibetaans-boeddhistisch onderwerp. Hij woont in Everston/Chicago (USA) en doceert Aziatische religies aan de Northwestern University.

Ondanks dat de Chinese grondwet ‘vrijheid van godsdienstbeoefening’ garandeert, wordt deze vrijheid feitelijk door de Chinese autoriteiten verregaand gereguleerd. Door controle en wettelijke regulering probeert China de Tibetaanse religieuze cultuur, die de kern is van de Tibetaanse culturele identiteit, aan te passen aan de belangen van de overheid. Chinese wetten regelen alle aspecten van de religieuze praktijk, van de toelating tot en educatie in de kloosters tot de bouw van religieuze gebouwen. Aanpassen Daarmee wil de overheid bereiken dat Tibetanen zich aanpassen aan de socialistische visie op religie die nog steeds de ideologie en

de praktijk van de Chinese Communistische Partij bepaalt. In de laatste drie decennia hebben de kloosters hun vooraanstaande positie als centra van Tibetaanse religieuze cultuur, opleiding en intellectueel leven zien afbrokkelen als gevolg van de niet-aflatende overheidsbemoeienis en de politieke campagnes die de religieuze autoriteit verzwakken. Maar dat betekent niet dat het Tibetaans boeddhisme zijn grote aantrekkingskracht en betekenis voor de Tibetanen is kwijtgeraakt. In reactie op de beperkingen die de kloosters worden opgelegd, trekken kluizenaars zich terug in de bergen en ontstaan er nieuwe centra van religieuze autoriteit. Machtsvacuüm De controle van de overheid op de kloosters en de verzwakking van de religieuze autoriteit en leiderschap die daarvan het gevolg zijn, hebben een machtsvacuüm veroorzaakt dat door alternatieve vormen van religieuze autoriteit wordt opgevuld. In Oost-Tibet hebben charismatische

Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

9

.Reizen beleving van het boeddhisme en de nieuwe golf van Han-Chinezen die in het Tibetaans boeddhisme geïnteresseerd zijn. De invloed van de Schat Ontdekkers en hun aantrekkingskracht op gelovigen reikt veel verder dan het volk en het gebied van de Tibetanen. Een groeiend aantal Han-Chinese boeddhisten en toeristen reist naar Tibet om lessen te volgen bij Tibetaanse leraren. Ze blijven er maanden en soms zelfs jaren. Het is nu heel gewoon om in deze centra Han-Chinese monniken, nonnen en leken aan te treffen. Niet alleen het Tibetaans boeddhisme, religie in het algemeen mag zich verheugen in een groeiende belangstelling van steeds meer Chinezen. boeddhistische leiders de laatste twee decennia nieuwe religieuze centra en plaatsen waar kluizenaars zich in de bergen kunnen terugtrekken mogelijk gemaakt. Deze overvleugelen geleidelijk de officiële kloosters, zowel in omvang als in aantal mensen dat zich daar vestigt. De boeddhistische leiders die leidinggeven aan deze nieuwe centra van religieuze beleving vallen terug op de traditie van de zogenoemde Schat Ontdekking*, die in Tibet teruggaat tot de achtste eeuw. Heropleving De groei in betekenis van deze religieuze centra, geleid door deze charismatische leiders die zich wijden aan de traditionele bestudering en praktijk van het boeddhisme, is een van de meest opvallende aspecten van de heropleving die het boeddhisme in Tibet kenmerkt. In Oost-Tibet zijn enkele boeddhistische leiders en Schat Ontdekkers van de Nyingma Orde, waaronder Khempo Jikmé Puntshok (19342003), Druwang Lungtok Gyaltsen (1927-2011) en Namtul Jikme Puntshok (1944-2011), zeer succesvol geweest in het verspreiden van het boeddhisme en het weer vormgeven aan religieus onderricht. Het succes van de hedendaagse religieuze centra is voor een deel het gevolg van de strikte controle waaraan de traditionele kloosters en hun volgelingen sinds de jaren na 1980 worden onderworpen. Wat in deze hermitages en centra gebeurt, zou je ‘religieuze zwaartekracht’ kunnen noemen. Een bron voor duizenden monniken en nonnen die elders geen goed boeddhistisch onderricht kunnen vinden. Bovendien bieden deze centra studieprogramma’s waarmee de spirituele academische graad van khempo kan worden behaald.

Indoctrinatie De religieuze centra van de Schat Ontdekkers onttrekken zich goeddeels aan de overheidsvoorschriften die voor de kloosters gelden. Dit komt doordat de politieke indoctrinatie van de overheid weinig of geen vat heeft op deze centra. Ze zijn onconventioneel doordat zij buiten de geijkte patronen van de religieuze organisaties blijven die de Chinezen gewend zijn te controleren, deze centra kennen geen formele toetreding en de leden van deze gemeenschappen komen niet in religieuze ceremonieën bijeen zoals die in de traditionele kloosters van monniken en nonnen op gezette tijden plaatshebben. In tegenstelling tot het rigide systeem van de traditionele kloosters hebben de leden van deze nieuwe centra een informele en losse hiërarchische organisatie. Bijna alle leraren doceren in een oecumenische stijl die haaks staat op de meer sektarische oriëntatie van de docenten in de traditionele kloosters. Deze stijl van lesgeven geeft ruimte aan een veel grotere bron van leerstof, want de leerlingen komen uit alle streken en scholen om een tijdje de lessen te volgen en gaan dan weer naar huis om de opgedane kennis aan anderen door te geven. Overheidssteun Een andere reden waardoor de centra aan de greep van de autoriteiten op het lesprogramma en haar leerlingen kunnen ontkomen, is het feit dat zij geen overheidssteun nodig hebben. Dat is wel het geval bij de grote kloosters die, na de Culturele Revolutie (1966-1976), met steun van de autoriteiten weer zijn opgebouwd. Er is een directe relatie tussen het succes van deze charismatische vormgeving van de

* Noot van de vertaler: ‘Schat Ontdekking’ De traditie in Tibet om religieuze instructies en voorwerpen als ‘schatten’ te verbergen, begon in de achtste eeuw met Guru Rinpoche. Het doel hiervan was dat deze teksten later door zogenoemde Schat Ontdekkers werden gevonden. Deze Schat Ontdekkers waren veelal geen monniken en preekten niet primair in kloosters. Zij bliezen op die manier, voor wie het maar horen wilde, deze oude instructies weer nieuw leven in.

10 Tibet.nu

Aanbidders De Chinese autoriteiten ervaren deze groeiende sociale en politieke invloed van religie als een zaak waartegen politieke maatregelen moeten worden genomen. De snelle groei van allerlei religieuze activiteiten in China en de toename van aanhangers en gelovigen is een onverwacht verschijnsel waarop door niemand is geanticipeerd. De herontdekking van religie en de snelle groei van religieuze centra in China zijn de Chinese autoriteiten erg onwelkom, maar zij zijn een direct gevolg van de grote aantrekkingskracht die religie altijd in China heeft gehad en van het loslaten van de strenge restricties op religie door het centrale gezag. De Han-Chinezen interesseren zich steeds meer voor het Tibetaans boeddhisme, niet alleen omdat dat tegemoetkomt aan hun spirituele behoefte, maar mede door het romantische beeld van dat mysterieuze land van Shangri-la dat hun wordt opgedrongen doordat Tibet als een exotische toeristische bestemming wordt gepresenteerd. Tibet wordt een consumptiegoed dat prima past in de toegenomen welvaart. Rituelen Veel Tibetaanse religieuze leraren reizen regelmatig naar alle delen van China om daar teachings te geven, religieuze bijeenkomsten en ceremonieën te houden en het openen van nieuwe religieuze centra te begeleiden. Er zijn collectieve rituelen die erop gericht zijn dieren te ‘bevrijden’, zoals vogels, vissen en zelfs wilde dieren die door Chinezen gevangen worden gehouden. Veel boeddhistische organisaties worden op deze manier door rijke Han-Chinese gelovigen van geld voorzien, zodat gebouwen en voorzieningen kunnen worden gerealiseerd. Dat komt tegemoet aan hun spirituele toewijding maar geeft hun ook heil en zegen die hun verder helpt in dit aardse bestaan.

door Lieke Bootsma

Nachtmerries en dromen van een pelgrim

Op weg naar de Kailash Via West-Nepal in noordelijke richting naar Tibet doorsteken, om dan, aan de achterkant van de Himalaya, de heilige berg Kailash te omcirkelen. Lieke Bootsma wilde de traditionele pelgrimsroute volgen. Maar een pelgrim moet flexibel zijn. Eerlijk is eerlijk – ik vraag me tijdens deze reis meermalen af: Waarom doe ik dit? Waar zijn we mee bezig? Ben ik gek? Ik doe dit toch vrijwillig? Natuurlijk besef ik dat een pelgrimstocht niet van een leien dakje kan gaan, maar wat worden we beproefd. Het lijkt alsof we tegenslag op tegenslag te incasseren krijgen. Onze grote wens om te voet de grens van WestNepal naar Tibet over te steken, valt letterlijk en figuurlijk in het water. Dagenlang wachten tot onze binnenlandse vlucht vertrekt, en Nepalganj is niet bepaald het oord waar je vast wilt komen te zitten. Snikheet en zo vochtig dat alles verroest is – inclusief het toilet. Het is een grote, vieze rommelstad. Werkelijk overal op straat ligt afval, waar de varkentjes vrolijk in rondstruinen.

Modderpoelen Maar zelfs het tetterende straatbeeld van Nepalganj went gek genoeg. Riksja’s, motoren, paardenwagens en ossendrijvers vliegen allemaal kriskras door elkaar over de weg. We kunnen hele fotocollages maken van de plaatselijke fietsenmaker, kapper, kindertjes, multivitamine- en baby care-reclame, direct naast de troep. Maar helaas, het wachten leidt ons niet naar ons doel; modderpoelen op de landingsbaan en volle legerhelikopters laten onze droom in duigen vallen. Een wijze les in geduld en to accept the things we cannot change, plus een mooie band met zijn vijven is het enige wat we uit een verloren week kunnen halen. Maar een reiziger is geen echte reiziger als je je plannen niet flexibel kunt bijstellen. Dan maar via de andere kant Tibet in.

Stakingen Bij de oostelijke grensovergang, met de jeep over land, duurt het nog eens twee dagen voordat we Tibet in kunnen. Stakingen aan Nepalese zijde en road blocks aan Chinese zijde houden ons vast en uiteraard is er de nodige controle aan de grens. Mijn boekje over de Kailash en mijn dagboekje worden minutieus gecontroleerd, maar een afbeelding van de Dalai Lama wordt niet gevonden. Vervolgens raken we in een idioot hoog, Japans reistempo verzeild. Met de lange reisdagen in de jeep lijkt het in eerste instantie nog alsof mijn jeugddroom van de ‘Camel Trophy’ uitkomt. We rijden door ijswater, riviertjes en moeten een keer uit het grind worden gesleept. Genoeg avontuur dus, maar na uren en uren hobbelen word je het wel zat.



Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

11

.Cultuur Doolhof En welke weg volgen we eigenlijk? Het is één groot doolhof van zandwegen. Als je niet goed oplet, bots je tegen een zandberg of een onafgemaakte brug; vooral in het donker is dat spannend. Daar waar we ’s ochtends nog met half bevroren tenen, mutsen, wanten, sjaal en dubbele fleece zitten, wordt het met de felle zon op ons dak al snel verstikkend heet. Raampjes openen heeft niet veel zin, want dan is het stof happen geblazen. Bovendien speelt de hoogte ons flink parten. Bloedneuzen, een toenemende druk waardoor je hersenpan voelt alsof er een snelkookpan ontploft, letterlijk happend naar de zuurstof die je mist, desoriëntatie en flarden van hallucinatie. Maar dit zijn allemaal overkomelijke probleempjes vergeleken bij wat onze lieve reisgenoot te verduren zou krijgen. Zij moet na de tocht rond de Kailash met longoedeem in een ziekenhuis in Saga worden opgenomen. Ja dus, we zijn gek dat we deze tocht maken. Fabelachtig Maar... het fabelachtig mooie landschap staat voor altijd op mijn netvlies gebrand en de magie van de Kailash is in mijn ziel gekerfd. Weidser dan dit kan een landschap niet zijn. dimsum-adv tibet 93x130fc DEF2:dimsum

Modderpoelen en volle legerhelikopters laten onze droom in duigen vallen Onwerkelijk verre, eindeloze horizonten. Het is zo mooi dat ik niet weet of mijn kippenvel van de kou of van geluk komt. Het lijkt een droom. Kale bergen met yeti-vormige klauwen in talloze kleuren waar de schaduwen van de wolken op worden geworpen. Grasland in herfstkleuren met daarachter zandduinen, blauwe meren en besneeuwde pieken. Adembenemend mooi. En dan komen we eindelijk bij ons doel: de Kailash. De heiligste berg voor Tibetaans boeddhisten, hindoes en mensen van de Bon-religie. Heilige rivieren, waaronder de Ganges en de Brahmaputra, ontspringen hier. Shiva en de toekomstige Boeddha, Maitreya, huizen hier in de hemel. Vandaar de vele pelgrims. Het voelt zeer gastvrij en als een grote eer om tussen hen de driedaagse kora (rondgang) mee te lopen. Vol verwachting lopen we door het weidse landschap met rood-oranje kleurige bergen en de schaduwen van de Kailash. De zonsondergang kleurt Kailash goud. 28-02-2012

11:31

Bijzondere groepsreizen en individuele reizen naar Azië

door Ymkje Repko

Drolma La Na een koude nacht in ons tentje vertrekken we voor onze grote dag: de Drolma La-pas van 5660 meter oversteken. De pas staat symbool voor de transitie van je oude leven naar een nieuw leven. De pas beklimmend ‘ga je dood’ en daarna voel je je als ‘herboren’. Daarom laten veel pelgrims wat van zichzelf achter, bijvoorbeeld een kledingstuk of zelfs bloed. Ik laat een pluk haar achter en hoop ‘de longen uit mijn lijf-hoest’ daar te laten. Maar helaas, na de afdaling neemt de hoest toe en krijg ik koorts. Ik zit letterlijk en figuurlijk in een diep dal. Ik kan eigenlijk niet meer, maar gelukkig houdt de mooie natuur me op de been. Als het al bijna donker is, komt een jakherder, onze reddende engel, ons tegemoet met een thermoskan hete thee. De laatste dag is een geweldig toetje, een schitterende kloof loodst ons terug naar het begin van de kora. Euforie – we hebben het volbracht.  

Pagina 1

De kracht van de traditionele architectuur

Stampleem versus beton Er wordt veel gebouwd in Tibet – niet alleen voor Chinese migranten, ook voor Tibetanen. De meeste nieuwbouw is van beton. Traditionele Tibetaanse architectuur is milieuvriendelijk, gebiedseigen en aardbevingbestendig. Behoud, promotie en verdere ontwikkeling van de

LID SGR / ANVR

Tibetaanse bouwtraditie verdient daarom steun.

TIBET Nepal • Bhutan • Ladakh Spiti • Zanskar • Oost-Tibet • Amdo • Kham • Mount Kailash • authentieke festivals

•

www.dim-sum.nl www.reizen-naar-tibet.nl tel. 030 - 230 08 47 [email protected] 12 Tibet.nu

•

Monniken schilderen van beton nagemaakte houten elementen, Manigango 2006

Etnocultureel Tibet beslaat naast de Tibetaanse Autonome Regio, waar 3 miljoen Tibetanen wonen, ook de delen van Qinghai en Sichuan, waar 5 miljoen Tibetanen woon­ achtig zijn. In dit hele gebied, dat bijna vier keer zo groot is als Frankrijk, schieten nieuwe steden, woonwijken, scholen, ziekenhuizen, overheidsgebouwen en tempels als paddenstoelen uit de grond. Bijna alle nieuwbouw is van beton, geschilderd in de kleuren van traditionele Tibetaanse gebouwen. Waarom wordt er zo veel gebouwd? Ten eerste is de omlooptijd kort: de meeste bebouwing is na dertig jaar aan vervanging toe. Ten tweede speelt de trek van het platte­land naar de stad een rol. In China wordt dit mondiale verschijnsel met bouw- en woonsubsidies gereguleerd. Daardoor groeien kleine kernen uit tot steden en verrijzen langs de hoofdwegen lintdorpen en in the middle of nowhere gelegen woonwijken. Vervangen Het bouwen van nieuwe tempels wordt op verschillende manieren gefinancierd. Tibetanen doneren vanuit hun geloof geld voor de herbouw van verwoeste tempels. De overheid laat tempels vervangen omdat die wegens instortingsgevaar onveilig zouden zijn. Westerlingen dragen bij aan de bouw van tempels omdat ze Tibet een warm hart

Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

13

.Column Niet van oud te onderscheiden nieuwe tempel, Labrang 2006

Floris-Jan van Luyn Filmmaker, journalist

Wereldse aanpak Foto: Shutterstock/ YANGCHAO

‘Tibetaanse architectuur kent een meer dan duizend jaar oude traditie’

toedragen. Waarschijnlijk wordt ongeveer de helft van de nieuwe tempels op traditionele wijze gebouwd en wordt de andere helft van beton vervaardigd. Betonnen bebouwing in de kleuren van Tibetaanse gebouwen met van beton nagemaakte ‘houten’ elementen is echter geen Tibetaanse architectuur. Die kenmerkt zich door het gebruik van natuurlijke materialen uit de directe omgeving en kent een meer dan duizend jaar oude traditie. Gelukkig wordt er nog steeds, of beter gezegd steeds meer, op traditioneel Tibetaanse wijze gebouwd. Leemsteen Op veel plaatsen in het oostelijke deel van Tibet trekken mensen hun eigen huizen op van stampleem. Ze stampen tussen een paar planken een mengsel van zand, klei, grind en kalk aan, zodat er muren ontstaan die hard zijn als steen. Hele kloosters worden op deze manier gerenoveerd, zoals recentelijk de kloosters van Derge, Tawu, Beri en Galengtang. Het equivalent van stampleem, dat in het westen van Tibet wordt gebruikt, is leemsteen: in mallen geperste blokken klei die in de zon zijn gedroogd. Ook van natuursteen verrijzen elke dag nieuwe tempels en woningen in Tibet. In Labrang zijn vorig jaar tempels opgeleverd die nauwelijks van oude tempels verschillen. In Lhasa worden herenhuizen gebouwd volgens de Tibetaanse 14 Tibet.nu

bouwtraditie, met achterover hellende gevels van rechthoekige blokken graniet, compleet met kleine steentjes in de ‘voegen’. Deze markante muren zijn spouwmuren die aan de basis veel dikker zijn dan bovenaan. Verankerd De Tibetaanse architectuur is verankerd in het landschap, waar het bouwmateriaal aan wordt ontleend. Het Tibetaanse landschap varieert van grazige heuvels tot bosrijke rivierdalen, kale hoogvlaktes, lieflijke valleien en hooggebergte; en de architectuur varieert mee. Toch zijn er constanten. De gevels van natuursteen, leemsteen, stampleem en hout hebben bijvoorbeeld altijd een ruwe, natuurlijke, levendige look. De woonvertrekken liggen bijna altijd op de bovenste verdieping en hebben vaak grote ramen op het zuiden. Voorname huizen en tempels zijn herkenbaar aan donkerbruine friezen, gemaakt van strak samengebonden ganzeriktwijgen. De eerste tempels in Tibet in de zevende eeuw werden al min of meer op deze manier gebouwd. De architectuur is in de loop der eeuwen technisch verbeterd en verfijnd. Met de bouw van het zomerpaleis van de Dalai Lama in Lhasa, in 1956, kwam voorlopig een einde aan de geschiedenis van de Tibetaanse architectuur. Dit paleis lijkt op een zeer forse moderne villa. Het heeft enerzijds alle kenmerken van traditionele Tibetaanse architectuur, maar anderzijds

relatief grote ramen en een paar vides die het interieur bijzonder licht maken. Restauratie Van 1960 tot 1985 is er vrijwel niets op traditioneel Tibetaanse wijze gebouwd. Het communistische regime bouwde alleen in beton. Pas eind jaren tachtig kreeg men oog voor Tibetaanse architectuur en is met de restauratie van het Potala-paleis en de herbouw van het Ganden-klooster begonnen. Sindsdien is de aandacht voor Tibetaanse architectuur alleen maar toegenomen. Hiervan getuigen publicaties in het Chinees en Tibetaans en diverse bouw- en restauratieprojecten. De aardbeving in Yushu in 2010 leverde het bewijs dat stampleem aardbevingbestendig is. Het Tibet Heritage Fund (THF) renoveerde in 2007 in Yushu een woongebouw van stampleem dat, op eenvoudig te herstellen scheuren na, de ramp goed heeft doorstaan. Dit is belangrijk, aangezien vaak wordt gedacht dat stampleen niet aardbevingbestendig zou zijn. André Alexander Het THF is misschien wel de meest vakkundige buitenlandse organisatie op het gebied van Tibetaanse architectuur. Het fonds werd in de jaren negentig van de twintigste eeuw opgericht door de Duitser André Alexander, die op 21 januari van dit jaar is overleden. Het THF heeft veel woongebouwen en tempels

in Tibet gedocumenteerd en gerestaureerd. De THF-website informeert over technische en cultuurhistorische aspecten en geeft bovendien inzicht in de bouwkosten. Het THF signaleert dat er bijzonder weinig traditionele Tibetaanse bebouwing is overgebleven. Het is dan ook van het grootste belang de resterende objecten voor de toekomst te bewaren. Daarnaast is het wenselijk dat nieuwbouw op traditioneel Tibetaanse wijze extra wordt gestimuleerd en de Tibetaanse bouwtraditie wordt doorontwikkeld. Wie gaat de lijn voortzetten die in 1956 brak? Wie gaat moderne Tibetaanse gebouwen ontwerpen op basis van de traditionele materialen en technieken? Nu China razendsnel moderniseert en in toenemende mate oog krijgt voor tradities, duurzaamheid, milieu, culturele verscheidenheid, kwaliteit en esthetiek, gloort er misschien een mooie toekomst voor de traditionele én moderne Tibetaanse architectuur.

Ir. Ymkje Repko is landschapsarchitect en publicist. Ze geeft lezingen over Tibetaanse architectuur en organiseert reizen naar China en Tibet. Zie www.architectuurreis.com en www.tibetreis.com.

Over onderdrukking praten of die ervaren, dat is een heel verschil. In de 23 jaar die ik tot nu toe in en rond China heb gespendeerd, treft het me vaak bij donderslag als ik niet alleen over de repressie struikel, maar er midden in blijk te zijn getrapt. Dit keer ligt de ontnuchtering in de Tibetaanse stad Yushu (Yulshul) op straat – als een dampende bak teer. Onderweg langs de Yangtze-rivier kruist mijn pad de door een zware aardbeving getroffen stad in het zuidoosten van de provincie Qinghai. Zeven seconden 6,9 op de Schaal van Richter bleken in 2010 lang genoeg om tussen de 5000 en 8000 mensen van het leven te beroven en 85 procent van de stad te verwoesten. De stad, of wat ervan over is, ligt er nog altijd ontredderd bij. En de mensen die de ramp hebben overleefd, wonen bijna zonder uitzondering in tenten. Als nomaden in een ruïnestad. Maar twee jaar na die natuurramp zit Yushu alweer ruimschoots in zijn volgende ramp – een mensenramp dit keer. Honderd weken Peking-tijd blijken lang genoeg om 80.000 inwoners van hun waardigheid te beroven en de laatste brokken etniciteit te verwoesten. Yushu zit namelijk in zijn ‘opbouwfase’ Chinese stijl. Want zoals dat bij veel rampen in China gaat, is ook deze aangegrepen om de eenheid van de Volksrepubliek te benadrukken. Nergens heb ik de Chinese vlag zo uitbundig zien wapperen als hier. En overal langs de bultige en kuilige wegen schreeuwen rode spandoeken om steun aan Yushu – met als meest in het oog springend de aansporing tot de bouw van een ‘Nieuw Socialistisch Yushu’. Draai de klok een halve eeuw terug en je waant je getuige van de bezetting van Lhasa. De nieuwe stad wordt gebouwd naar Han-Chinees model, en meestal ziet dat eruit als een verkleinde kopie van Peking: brede boulevards, uniforme verlichting, strakke aanplant, geflankeerd door monstrueuze overheidsgebouwen met overdimensionale opgangen. Verdrietigste moment: de massale bus-uittocht van Tibetaanse scholieren die overal elders op scholen in China worden ondergebracht, behalve in Tibet en Qinghai – in afwachting van de bouw van hun nieuwe scholen. Met wuivende ouders langs de kant van de weg die weten dat hun kinderen het Tibetaanse onderwijs op die manier zal worden ontnomen – hetgeen volgens verscheidene omstanders precies de bedoeling is. Bevolkingspolitiek onder het mom van rampenbestrijding. Het Chinese beschavingsoffensief kent vele slachtoffers – en het overkomt de inwoners van Yushu niet voor het eerst.

Zie ook www.tibetheritagefund.org.

Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

15

Foto: VoyAddict

16 Tibet.nu



Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

17

.TSG in de regio

advertorial

door Martineke Prins, TSG Friesland

Uit den Vreemde geeft een beeld van Tibet Anke Reichenfeld verzamelde al jaren boeddhabeelden en Ad Koops had veel in Azië gereisd; ze kenden de Tibetaanse cultuur en het boeddhisme. Hun eerste beelden verkochten ze op jaarmarkten, bij de Beverwijkse Bazaar en op braderieën, en dat liep geweldig. Toen volgde er een grote stap: ze zegden hun banen in het onderwijs op en openden een winkel in Haarlem. Wat begon met wat dozen met spullen die per vliegtuig binnenkwamen, is nu uitgegroeid tot een groothandel die volle containers laat overkomen en vele maanden vooruit de inkoop moet plannen. Dat loopt nu al jaren. Uit den Vreemde trekt klanten uit heel Nederland, maar ook uit België, Engeland, Ierland en Duitsland. Affiniteit De interesse voor de Tibetaanse cultuur komt bij Anke en Ad van binnenuit. Met Tibetaanse kunst moet je affiniteit hebben; het blijft bijzonder en er is maar een kleine groep mensen die daar geld voor over heeft. Dat verkoop je niet alleen voor de handel, en van het importeren en verkopen van deze producten alleen kun je niet leven. Het moet een deel van een groter geheel zijn. De verkoop van spullen met een hoge omloopsnelheid maakt het assortiment Tibetaanse kunst in de beide winkels mogelijk. Dat geldt bijvoorbeeld voor wierook. Tibetaanse wierook is een specialistisch product met een hoge kwaliteit waar veel vraag naar is. Daarom is er een website die alle informatie over dit assortiment en de verkoopadressen biedt (www.tibetaansewierook.nl).

Ad kreeg, ondanks de strenge beveiliging, de ingeving met een mooie mala in zijn handen op de Dalai Lama af te stappen. Zijne Heiligheid reageerde meteen, liep op Ad af en kreeg de mala omgehangen. Dat was een heel aangrijpend en emotioneel moment. Teksten van de Dalai Lama worden op de kerstkaarten van de zaak gebruikt. ‘We zijn dan wel geen boeddhist, maar we streven er in ons persoonlijk leven naar de goede punten na te leven en in ons werk steunen we de Tibetaanse zaak op onze manier’, aldus Anke en Ad. In de ruimte boven de winkel in Santpoort wordt yoga gegeven voor kinderen en volwassenen en Anke geeft een meditatiecursus.

Zandmandala Bij de opening van de winkel in Santpoort in juli 2010 werd een Tibetaans inzegeningsritueel gehouden. Bovendien was er een tentoonstelling met werk van Tashi Norbu en werd er een zandmandala gemaakt, waarna de bezoekers aan het einde van de dag wat zand van de mandala mee naar huis kregen. De mensen in Santpoort hebben het er nu nog over. Uiteraard had Uit den Vreemde een stand in de RAI bij het bezoek van de Dalai Lama in 2009.

Goudprijs Er is nog steeds veel belangstelling voor de Tibetaanse producten en er zit ook nog volop toekomst in, maar het is nu niet de makkelijkste tijd. Door de hoge goudprijs is het moeilijker mooie boeddhabeeldjes te verkopen. Tegelijkertijd lijkt het erop dat de mensen door de recessie gaan nadenken, en dan zijn er waarheden in het Tibetaans boeddhisme waar we wat van kunnen leren. Tibet blijft leven.

18 Tibet.nu

‘We hebben in Friesland onze eigen projectjes’

Uit den Vreemde · winkel Kruisstraat 20, Haarlem · winkel Hoofdstraat 172, Santpoort www.uitdenvreemde.nl [email protected]

De regiogroep TSG Friesland bestaat ongeveer tien jaar. De afgelopen jaren was Ria Bakker de coördinator van deze groep. In december is zij daar helaas mee gestopt en ik heb haar taak overgenomen. Wij proberen in Friesland vrij actief te zijn door regelmatig op markten te staan en informatie te geven. Zo staan wij op 5 mei op de Befrijdingsmarkt Leeuwarden en op 2 juni op de Multicultimarkt Heerenveen. Hiernaast hebben wij ook onze eigen ‘projectjes’. Zo hebben we eens in de zoveel tijd een benefietconcert en kijken we elk jaar weer of we ergens wat kunnen organiseren om meer bekendheid te geven aan de TSG, maar vooral ook aan de situatie in Tibet. Zo zijn we nu ongeveer twee jaar bezig met een onderwijsproject. Er wordt voor basisscholen een leskist gemaakt, met daarin lessen en spullen over Tibet. De lessen gaan over het land, de cultuur, het boeddhisme en de relatie met China. Wij hopen binnenkort dit project te voltooien, zodat we de kist aan de scholen kunnen aanbieden.

Overleg De TSG Friesland komt ongeveer eens in de 4 maanden bij elkaar voor overleg. We vergaderen dan bij iemand thuis en maken een planning voor de komende tijd. In het begin overvalt het mensen vaak, al die projecten. Gaandeweg valt het doorgaans mee, aangezien er alle begrip voor is als een project wat langer duurt dan gepland of als iets even niet lukt. Een ander neemt het dan over of het wordt even uitgesteld. De groep is altijd erg betrokken bij elkaar en dat werkt fijn. Op dit moment zijn we echter nog maar met z’n drieën en we zouden graag wat enthousiaste mensen erbij hebben. Dus woon je in Friesland en wil je een paar uurtjes per jaar aan de TSG besteden, dan ben je van harte welkom. Mailen kan met [email protected] of bel met 0513 62 32 22.



Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

19

.Interview door Iris Dijkstra

door Thom Wennekes foto Robert Koelewijn

– dat letterlijk ‘de ontwaakte’ betekent. Maar volgens Batchelor is dat te simpel geredeneerd. ‘Boeddha was geen mysticus’, zegt hij in zijn boek Boeddhisme zonder geloof. ‘Door zijn ontwaken als eenmalige gebeurtenis te beschouwen, word het boeddhisme een religie. Terwijl het dat van oorsprong niet is.’

Stephen Batchelor over misverstanden en uitdagingen

Boeddha de tuinkabouter Overal kom je ze tegen, de boeddhabeelden. Ze staan in tuinen, op terrassen of in woonkamers te pronken. Bij Blokker struikel je erover en in tuincentra barst het ervan. Je kunt er zelfs boeddha­ fonteinen kopen. Prijzen variëren van een paar tientjes tot bijna duizend euro. Maar dan heb je ook wat: Boeddha in eigen persoon bij je thuis. Boeddha zou je daarom gekscherend de nieuwe tuinkabouter kunnen noemen. Ook mensen die niets van het boeddhisme weten, halen zo’n beeld in huis. Gewoon omdat ze het mooi vinden, of omdat het rust uitstraalt. Of omdat ze zich op een of andere manier tot het boeddhisme 20 Tibet.nu

aangetrokken voelen. ‘Ik heb er wel iets mee’, zeggen ze dan. Maar wat is dat ‘iets’ dan? Boeddhist en leraar boeddhisme Stephen Batchelor verdiept zich daar al jaren in. Ooit was hij een boeddhistische monnik – eerst in India, toen in Zwitserland, later in Korea. Nu is hij getrouwd en schrijft hij boeken over boeddhisme en verzorgt hij lezingen. Afgedwaald Volgens Batchelor is het boeddhisme zoals dat nu overal ter wereld wordt gepraktiseerd ver afgedwaald van de oorspronkelijke leer. Zo denken veel mensen dat verlichting bereiken een mystieke ervaring is. Ze zien het als een

‘ontwaken’, als een heilig moment waarop ‘de absolute waarheid’ zich ontvouwt en alles samenvalt. Maar dit correspondeert niet met wat Boeddha zelf over zijn ontwaken heeft gezegd. Volgens hem is ontwaken een proces, waarbij je continu met de vier edele waarheden aan het stoeien bent. Er is dus niet één moment waarop alles in één klap duidelijk wordt. En er is ook geen ‘absolute waarheid’. De manier waarop de Boeddha in Tibet vaak wordt afgebeeld, met geloken ogen terwijl hij met zijn vingertoppen de grond aanraakt, suggereert ook dat er één moment was waarop hij verlicht raakte. Vóór de verlichting was hij Siddharta, erna was hij Boeddha

Waarheden Zo zijn er meer misverstanden. Veel hedendaagse boeddhisten zien de Vier Edele Waarheden bijvoorbeeld als een soort stellingen waarin je moet geloven. Terwijl Boeddha het heel anders bedoeld heeft. Hij heeft juist de nadruk willen leggen op wat je moet dóén om te kunnen ontwaken, hij propageerde een methode (de dharma) – geen geloof. Je moet begrijpen wat het lijden veroorzaakt, dan moet je de bron van dat lijden loslaten, ophouden het lijden te verwezenlijken en het achtvoudige pad ontwikkelen. Stuk voor stuk uitdagingen waartoe Boeddha zijn volgelingen probeerde aan te sporen. Door de Vier Edele Waarheden als een soort stellingen te presenteren, als de dogma’s van het boeddhisme, komen boeddhisten op dezelfde lijn te staan als christenen, moslims, joden enzovoort. Stadium Bovendien staan de edele waarheden niet los van elkaar, zegt Batchelor. Ze maken deel uit van

een heel proces, waarbinnen het een niet belangrijker is dan het ander. Het zijn ook geen opeenvolgende fasen, het is dus niet zo dat je een bepaald stadium ‘gehad’ hebt en dan door kunt naar het volgende. Vergelijk het met een tuin. Die moet je ook onderhouden. Je moet zorg hebben voor alles wat groeit en bloeit. Het een is daarbij niet belangrijker dan het ander, de tuin is een mooi geheel doordat je aan alles aandacht besteedt. Ook het idee van karma en reïncarnatie is een eigen leven gaan leiden. Voor veel mensen lijken er maar twee opties te zijn: je gelooft er wel in of je gelooft er niet in. Maar er is een tussenweg: je kunt namelijk ook zeggen dat je het niet weet. Dat was ook de opvatting van Boeddha. Die legde meer de nadruk op de psychologische dan op de kosmologische betekenis van karma. Volgens hem was ‘karma’ niets meer en niets minder dan ‘intentie’: de bedoeling die er achter je handelen schuilgaat. Door je met intenties bezig te houden, zie je ook hoe ze je gedrag bepalen. Daarmee kun je je voordeel doen, want als je weet hoe je intenties je ervaringen beïnvloeden, kun je ook invloed uitoefenen op de toekomst. Die toekomst hoeft geen volgend leven te zijn, het kan ook de dag van morgen betekenen. Volgens Boeddha hoef je dus ook niet – uitsluitend – aan vorige levens te danken hebben wat je in het huidige leven overkomt:

Boeddha was een agnosticus: iemand die niet gelooft in iets wat niet bewezen kan worden ervaringen van nu kunnen ook door eerdere ervaringen tijdens dít leven zijn beïnvloed. Misleidend Zo zijn in het boeddhisme geleidelijk aan elementen geslopen die er oorspronkelijk helemaal niet in thuis horen. Eigenlijk is de aanduiding ‘boeddhisme’ al misleidend. Het suggereert een religie, terwijl het dat – zoals gezegd – helemaal niet is. Boeddha was een agnosticus: iemand die niet gelooft in iets wat niet bewezen kan worden, maar die zoiets ook niet a priori verwerpt. Hij had iets van ‘ik weet het niet’. Hij zag de dharma ook niet als een bron van antwoorden op alle levensvragen, maar als een methode die je proefondervindelijk zelf moet uitproberen. Denkt u daar nog eens aan als u uw boeddhabeeld afstoft.

Bron: Stephen Batchelor, Boeddhisme zonder geloof. Een leidraad voor een nieuwe cultuur van ontwaken. Rotterdam: Asoka, 1997

Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

21

.Religie door Sjoerd de Vries

Bon, de oergodsdienst van Tibet

Swastika’s en ‘verkeerd om’ lopen Wie zich met Tibetaanse zaken bezighoudt, komt vroeger of later met het fenomeen bon (in het Tibetaans uit te spreken als phön, met een lange ö) in aanraking. Velen plaatsen voor het gemak alles binnen het Tibetaansboeddhisme wat enigszins neigt naar vreemde rituelen, zoals animisme of sjamanisme, onder het kopje ‘bon’, de ‘oergodsdienst’ die in Tibet bestond voor het boeddhisme daar in de zevende eeuw werd geïntroduceerd. In het boeddhisme zijn de typische bon-gebruiken, zoals exorcisme en offers van dieren, in de loop der eeuwen geassimileerd en onderdeel geworden van het uiterst ingewikkelde ritueel van de boeddhistische leer. Minderheid In feite weten we heel weinig van deze fascinerende cultuur, die al zo veel eeuwen naast het boeddhisme in een bijna identieke vorm, maar wel als minderheid, bestaat. In CentraalTibet zijn er nog maar twee functionerende bon-kloosters: het hoofdklooster Menri, en Yungdrung Ling, aan de noordoever van de Tsangpo-rivier, ten oosten van Shigatse. In het oosten van Tibet, in Kham en Amdo, is nog een aantal grote kloosters, terwijl ook in het westen van Nepal (Dolpo en Mustang) een levende bon-cultuur bestaat. Anders dan vaak wordt gedacht, is de bontraditie niet van puur Tibetaanse oorsprong. Oorspronkelijk zou deze uit het westen (Iran?) komen, en pas tijdens de introductie van het boeddhisme in Tibet werd het mythische koninkrijk Zhang-Zhung, ergens in de buurt van de heilige berg Kailash in het westen van Tibet, het centrum van de bon-cultuur. Rituelen Zoals het boeddhisme zich in de tiende en elfde eeuw ontwikkelde tot een kloostercultuur, zo heeft de bon-godsdienst zich ook gestructureerd: er werden bon-kloosters gesticht, en ook hier ontstonden reïncarnatielijnen van abten, om zo de spirituele tradities vast te houden. Net zoals de boeddhistische scholen 22 Tibet.nu

kregen de bonpo’s ook een eigen canon van teksten en rituelen, nauwelijks te onderscheiden van elkaar. Is volgens de boeddhisten de Boeddha Sakyamuni de historische stichter, zo kennen de bonpo’s Thönpa Shenrab als stichter, die er op afbeeldingen precies zo uitziet als de Boeddha. De bij deze tekst afgebeelde thangka lijkt centraal een beeltenis van Boeddha Sakyamuni te tonen; wie nauwkeurig kijkt, ziet echter dat de figuur niet een vajra, maar een typische bon-scepter in zijn hand houdt. Swastika Dit maakt het moeilijk om een onderscheid te maken tussen bonpo’s en boeddhisten: alles lijkt zeer sterk op elkaar. Enkele verschillen zijn echter van doorslaggevend belang: het gebruik

kloosterschool, hun eigen typische mutsen en petten, de bon-priesters zijn getooid met de zogeheten lotushoed, een muts met een reeks lotusbladeren als rand. Pantheon In het Tibetaans boeddhisme is een omvangrijk pantheon van goden ontstaan – van boeddha’s, bodhisattva’s tot woeste beschermgoden. Ook de bonpo’s hebben hun eigen pantheon met goden die zich nauwelijks van die der boeddhisten laten onderscheiden, behalve door kleine details, zoals hun attributen en – bij de woeste beschermgoden – vaak merkwaardige dierenkoppen boven hun andere hoofden. In 1959 heeft de Volksrepubliek China definitief Tibet geannexeerd, met als gevolg dat de

De bonpo’s hebben hun eigen pantheon met goden die zich nauwelijks van die der boeddhisten laten onderscheiden van het typische bon-symbool de swastika, een symbool dat bij ons een onaangename bijsmaak heeft gekregen door het gebruik van de nationaal-socialisten in Duitsland in de vorige eeuw, maar dat van oorsprong een oeroud Indiaas gelukssymbool is en staat voor de draaiing van de zon. Deze swastika is meestal linksdraaiend, maar kan ook andersom gebruikt worden. Een ander kenmerk is dat de religieuze omloop bij bonpo’s en boeddhisten tegengesteld is: boeddhisten lopen altijd met de klok mee – dus linksom – om heilige plekken, bonpo’s doen dat rechtsom. Dat kan tot komische situaties leiden bij objecten die door beide partijen als heilig worden gezien, zoals bij de religieuze omloop van de heilige berg Kailash. Ook kan men een bon-priester direct herkennen aan zijn hoofddeksel. Hebben boeddhisten, al naargelang de

verschillende kloostertradities zijn uitgeweken naar India, waar zij hun hoofdkloosters hebben ‘hersticht’. Iets vergelijkbaars is gebeurd bij de bonpo’s. Zij hebben in Dolanji – in Noord-India – hun hoofdklooster Menri weer opgebouwd, waar nu de belangrijkste bon-lama resideert: de Menri Trizen, de 33e in successie. Doorbraak Een belangrijke doorbraak binnen de Tibetaanse religieuze wereld – waar rivaliteit tussen verschillende tradities, net als bij ons, een belangrijke rol speelt – is dat de Dalai Lama de bon-traditie een aantal jaren geleden officieel tot een van de belangrijke pijlers van de Tibetaanse cultuur heeft verklaard, en eigenlijk tot een van de Tibetaans-boeddhistische tradities heeft gemaakt.

Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

23

.Achtergrond

De zwarte kanten van de Tibetaanse bodemschatten

door Renny Kootstra

Lithium, zegen of vloek?

Eind vorige eeuw werd China zich ineens bewust van de rijkdom in ‘eigen’ bodem. Geologen ontdekten tijdens hun zoektocht naar delfstoffen koper, ijzer, lood, zink en olie, onder andere in het Tsaidam Basin. Er werd ook lithium gevonden, maar daar was toen nog nauwelijks vraag naar. Dat veranderde door de razendsnelle ontwikkeling van laptops, iPads, mobiele telefoons en niet te vergeten elektrische auto’s – allemaal producten waar lithium(batterijen) voor nodig zijn. Lithium wordt ‘het goud van de 21e eeuw’ genoemd. De vraag is wat de keerzijde hiervan is.

In 1999 is er door ongeveer 1000 onderzoekers serieus werk van gemaakt om de bodemschatten van Tibet in kaart te brengen. Naast de al bekende aanwezigheid van 126 mineralen met een groot aandeel in de wereldreserves in onder meer lithium, chroom, koper en ijzer, werden er nog eens 16 grote bronnen met koper, lood, zink en andere mineralen gespecificeerd met een totale waarde van 128 miljard dollar. Door een van de hoogste ambtenaren van de Tibetaanse Autonome Regio (TAR) wordt er dan ook gesproken over een centrum van mijnbouw. Tibet is ‘gezegend’ met maar liefst 200 mijnbouwgebieden. Investering China is Tibet op een dusdanige manier aan het exploiteren dat er van een echte investering in het land geen sprake meer is. De bodemschatten leveren meer geld op dan er investeringen worden gedaan. Alleen al het winnen van ijzer heeft een reductie van de import hiervan met 20 procent tot gevolg gehad. Om over de gigantische koperreserves in het zo tere milieu van Yarlung Tsangpo Gorge nog maar niet te spreken. China roept zijn burgers – niet zonder effect – op om te helpen bij een versnelling van de ontginning van ‘WestChina’ ofwel Tibet. Het is er tegenwoordig een drukte van jewelste met gretige Chinezen en hun bedrijven die uit deze rijkdom hun slaatje willen slaan. Daar waar de markt eerder slechts lithium nodig had voor de glas- en keramische

24 Tibet.nu

Zelfs Warren Buffet en Bill Gates kochten aandelen in dit ‘bedrijf van de toekomst’

industrie, smeerolie en als medicijn voor psychiatrische aandoeningen, is de vraag recent enorm toegenomen. Als lichtste metaal is het bij uitstek geschikt voor lichtgewicht­ batterijen en in de elektronica zijn lithium-ionbatterijen niet meer weg te denken. Ondanks het feit dat Bolivia de grootste reserve lithium heeft – maar het door allerlei omstandigheden niet goed weet te winnen – is China zijn marktaandeel rap aan het vergroten. Bill Gates De lithium-ion-batterijen zijn onontbeerlijk voor laptops, gsm’s, iPads, MP3-spelers en accu’s in elektrische en hybride auto’s. De producent van dergelijke batterijen, Build Your Dream (BYD), dacht er zijn slag mee te slaan. Met een agressieve marketingcampagne eiste BYD een marktaandeel op met een nieuw te lanceren elektrische auto M6. Zelfs twee van de rijkste mannen op aarde, Warren Buffet en Bill Gates, kochten aandelen in dit ‘bedrijf van de toekomst’. Ondanks dat BYD hun claims niet tijdig kon waarmaken, groeit de lithiumbusiness met tientallen procenten per jaar. China is nu dé lithium-ion-batterijfabriek van de wereld. Vloek Tibet beschikt naast Bolivia, Chili, Argentinië en in mindere mate Australië over een van de grootste bronnen aan lithium. Lithium is niet zozeer schaars als wel dat het moeilijk economisch haalbaar te winnen is. Het delven van

lithium is energie-intensief en is ook vervuilend. Het materiaal is echter wel uitstekend recyclebaar. Als we ervan uitgaan dat elektronische en hybride auto’s inderdaad in de zeer nabije toekomst het straatbeeld zullen bepalen, dan is er volgens sommige experts zelfs te weinig winbare grondstof. En dan is straks het probleem van het dreigende olietekort verlegd naar een andere bron die uitgeput raakt, namelijk lithium. Er is een tweede heikel punt. Om zuiver lithium te verkrijgen – en dat is in grote hoeveelheden nodig voor accu’s in elektrische auto’s bijvoorbeeld – zijn zwaar giftige oplosmiddelen nodig. Nu wordt gezegd dat China steeds meer reguleert en het toezicht op de ecologische impact van mijnen flink heeft versterkt, met name in Tibet. Ongeveer 30 procent van een investering zou zelfs gaan naar het verzekeren van ecologisch verantwoorde omstandigheden. Afvalwater Maar de oplosmiddelen die nodig zijn voor het winnen kunnen kanker veroorzaken. En sommige bedrijven en zelfs provincies nemen het niet zo nauw met de regels wanneer er geld mee gemoeid is. Bij het beroemde Kumbumklooster kwam er vervuild water in het watersysteem en lieten fabrieken afvalwater in beekjes stromen, waardoor het drinkwater sterk werd vervuild. Monniken en lokale bewoners werden er lusteloos, duizelig en misselijk van. Sommigen hadden dusdanig ernstige klachten dat zij in het ziekenhuis moesten

worden opgenomen. Dergelijke gebeurtenissen staan niet op zich. Recentelijk zijn er vele protesten geweest in ‘West-China’ tegen de ongecontroleerde mijnbouw, waaronder het winnen van lithium. Er zijn bij die protesten zelfs doden gevallen. Duurzaam Het Tibetaanse plateau herbergt extreem af­gelegen gebieden. Juist daar vindt veel van de lithiumwinning plaats en deze winning wordt verder opgeschroefd. Wie controleert of de milieuregels daar toegepast worden in deze zo lucratieve business? Misschien zijn de duurzame elektrische en hybride auto’s van de toekomst toch niet zo ‘groen’ als we dachten en hoopten. Het maken van lithium-ion-batterijen kost veel energie en het winnen van lithium vervuild mogelijk de lucht, het water en zelfs de aarde. Zeker in de zo rijk met grondstoffen toebedeelde, afgele­gen gebieden in Tibet is het de vraag of er zorgvuldig met de milieuregels wordt om­gesprongen.

Bronnen ‘Tibet’s resource curse’ door Gabriel Lafitte (www.tibet.net) ‘The politics of Lithium Reserves’ door Dave Hurst – Pike Research (www.matternetwork.com) ‘De mineralen van Tibet’ door Jean-Paul Desimpelaere (www.chinasquare.be)

Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

25

.hart voor Tibet

Vista Project zorgt voor scholing in regio Sershul

door Elisa Kriek

schrijven en lezen, zowel in het Chinees als in het Tibetaans, en bovendien leren zij over hun eigen cultuur. Na de basisschool kunnen de leerlingen doorstromen naar de vakopleidingen of naar een middelbare school. Het project heeft de goedkeuring van de Chinese overheid en is begonnen in tenten bij het klooster Ju Mohor in Junyong. Vorig jaar is een lemen schoolgebouw gereedgekomen waar nu zo’n honderd kinderen lessen volgen. Er staan echter nog veel meer kinderen op de wachtlijst en voor hen willen we verder uitbreiden.

Het Vista Project is opgezet door Amnyi Trulchung Rinpoche, de abt van het klooster Ju Mohor in Junyong, en wordt gerund door Tibetanen uit de regio Sershul, in de provincie Sichuan. In dit gebied wonen de khampa’s, een vriendelijk en onafhankelijk volk met een rijke culturele geschiedenis waar ze trots op zijn. Tot enkele jaren geleden waren de meesten van hen nomaden met kudden jaks en leefden ze van de melk, de wol en het vlees van de dieren.

Vier vakantiewoningen (2 personen, geen kinderen) in het hart van het adembenemend mooie heuvelland van Zuid-Limburg. Een plek om te herbronnen. De ruimte te ervaren die stilte en rust bieden. Er is een meditatieruimte op het terrein. www.hofvanbommerig.nl Herman en Ineke van Keulen | telefoon 043-45 53 447

26 Tibet.nu

Er zijn echter twee belangrijke factoren die ervoor hebben gezorgd dat hun levens ingrijpend zijn veranderd. Zo is er de opwarming van de aarde waardoor er veel minder regen valt en de graslanden sneller uitgeput raken. Ten tweede dwingt de lokale overheid de nomaden hun tenten te verlaten en te verhuizen naar barakwoningen waar ze huur moeten betalen. Vervallen Juist doordat de traditionele beroepen komen te vervallen, wordt scholing heel belangrijk, maar slechts een vijfde van de Tibetaanse bevolking in de regio Sershul kan lezen en schrijven. Zij behoren tot de armste bevolkingsgroepen in China met gemiddelde jaarinkomens rond 350 euro. Zonder scholing kunnen zij geen ander werk vinden, waardoor ze nog meer afhankelijk worden van hulp van buiten.

Om deze vicieuze cirkel te doorbreken, is het uiterst belangrijk dat de bevolking wordt opgeleid. Daarom is het Vista Project in 2005 gestart met programma’s om diverse vormen van onderwijs aan te bieden. Allereerst zijn er vakopleidingen gestart voor jongeren om motorfietsen en trekkers te leren repareren, is er een opleiding ontwikkeld om groenten te kweken in een groentekas, kunnen er kamermeisjes, kelners en koks in ons hotel en restaurant leren werken en volgen artistieke jongeren een cursus voor houtbewerker of thangkaschilder. Basisschool In 2007 zijn we begonnen met het ‘Kansen voor Kinderen Project’, bestemd voor kinderen tussen 6 en 14 jaar die niet naar een normale Chinese basisschool kunnen. Zij leren rekenen,

Slaapgebouwen Omdat hun ouders ver van school wonen en de lange winters zeer koud zijn, moeten de kinderen kunnen overnachten op school. De volgende fase van het project behelst daarom de bouw van slaapgebouwen. De bouwkosten in Tibet zijn de laatste jaren enorm gestegen. Een kamer van 5 bij 6 meter, inclusief bedden, dekens en kussens voor tien kinderen, kost ongeveer 10.000 euro. In totaal hebben we vijftien kamers nodig om iedereen onderdak te kunnen bieden. Fondsen Vista Project wordt financieel gesteund door de Nederlandse Stichting Rigdzin die fondsen werft in Europa. Alle medewerkers – in Tibet en in Nederland – zijn vrijwilligers en meer dan 95 procent van de donaties gaat naar de projecten in Tibet. Als u de kinderen in Tibet een goede toekomst wilt geven en mee wilt helpen aan hun scholing, dan is uw donatie meer dan welkom bij Stichting Rigdzin, giro 1230645 in Hoogwoud. Meer info over de projecten is te vinden op www.vistaproject.nl.

Wilt u de kinderen en de projecten in OostTibet bezoeken? Dan kunt u deelnemen aan de trip naar Tibet die van 2 t/m 23 juli 2012 plaatsvindt o.l.v. de directeur van het Vista Project, Amnyi Trulchung Rinpoche. Zie www.amnyitrulchung.org/tibettrip.

Meer informatie: Elisa Kriek, tel. 06 12565989 of e-mail [email protected], of Jeannet Appel, tel. 06 48544575, of e-mail [email protected]. Stichting Rigdzin, Westfriesedijk 3, 1719 NK Aartswoud

Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

27

.In memoriam hij de kleine koninkrijkjes Ladakh en Zanskar in NoordIndia, onmiddellijk nadat dat gebied voor bezoekers werd opengesteld. In 1980 trekt hij naar de bron van de Ganges en verkent hij de bovenloop van de Indus op zoek naar de nazaten van de troepen van Alexander de Grote. Twee jaar later steekt hij, vermomd als local, de staakt-het-vuren-lijn tussen India en Pakistan over, nadat hem een permit voor de regio was geweigerd. Nog steeds is zijn reislust niet bevredigd. In het begin van de jaren negentig maakt hij een trektocht door het tropische en ontoegankelijke zuidoostelijke deel van Tibet, waar de Brahmaputra met een grote bocht door een diepe kloof in de richting van India stort.

door Hans Wamsteeker

Michel Peissel, een avontuurlijke Tibetoloog (1937-2011) Michel Peissel was een veelzijdig mens – hij was ontdekkingsreiziger, schrijver, verhalenverteller, schilder en Tibetoloog. Hij schreef twintig boeken, een biografie, twee romans en zeventien documenten over zijn expedities. Tot op hoge leeftijd maakte de Fransman reizen naar afgelegen gedeeltes van de Himalaya. Ironisch genoeg stierf de avonturier – op 7 oktober 2011 – in zijn geboortestad: Parijs.

Als zoon van een Franse diplomaat groeit Michel Peissel op in Engeland. Als tiener loopt hij bij toeval tegen een boek aan over de Tibetaanse taal en dat moment bepaalt zijn leven. Peissel wil de Himalaya bereizen en gaat naar Tibet, Bhutan en Nepal. In Kathmandu ziet de charmante diplomatenzoon kans toestemming van de koning van Nepal te krijgen om een tocht te maken naar het tot dan toe voor bezoekers verboden Mustang, een enclave in Nepal met een half-autonome status. Schapenjas Mustang werd geleid door een eigen raja, een boeddhist die vloeiend Tibetaans spreekt. Met een kudde jaks en gekleed in een Tibetaanse schapenjas trekt Peissel Mustang binnen en blijft hij er de hele zomer van 1964 om het gebied en de cultuur te bestuderen. Hij is de eerste westerling die het gebied bezoekt en schrijft bij thuiskomst in 1965 een hoofdartikel over zijn ervaringen in de National Geographic (vol. 128, nr. 4). In 1967 schrijft hij Mustang, a lost Tibetan kingdom. Hij behaalt er een aantal prijzen mee en het boek wordt een bestseller. Zo vestigt hij zijn reputatie en verdient hij genoeg om nieuwe avonturen te financieren. Guerrilla’s Mustang werd aan drie kanten omringd door het door China bezette Tibet. Het was een vluchthaven voor de Tibetaanse khampa’s, die als guerrilla’s vanuit Mustang te paard, bewapend met eenvoudige geweren, overvallen pleegden op de zwaarbewaakte transporten van het Chinese leger in Tibet. Deze khampa’s waren niet erg welkom in Mustang, omdat ze voor hun levensonderhoud afhankelijk waren van het weinige wat in Mustang aan voedsel verbouwd kan worden. In 1972 schrijft Peissel daarover het boek Cavaliers of Kham. The secret war in Tibet. De khampa’s werden in het geheim door de CIA gesteund. Door de details van deze

28 Tibet.nu

guerrilla-oorlog te beschrijven, haalt hij zich de woede van China, Nepal en de Verenigde Staten op zijn hals, waardoor hij jarenlang niet meer welkom is in China. De khampa’s legden de wapens pas neer nadat de Dalai Lama hun dat had verzocht. Vervolgens werden zij door het Nepalese leger opgejaagd en velen van hen werden gedood. Mustang werd na die roerige periode gedurende meer dan 25 jaar verboden terrein voor bezoekers. Hovercraft Maar de regio liet Peissel niet meer los. In 1972 vaart hij met een zelfgebouwde hovercraft de woeste Kali Kandaki op, tussen de toppen van ruim 8000 meter van het Annapurnaen het Dhaulagiri-massief door. Later dat decennium bereist

Mekong Maar zijn belangrijkste expeditie in die tijd is zijn trip naar het moeilijke en nauwelijks betreden gebied van de bovenloop van de Mekong, op zoek naar de nog niet vastgestelde oorsprong van deze rivier (The last Barbarians. The discovery of the source of the Mekong, 1997). Eveneens in 1997 maakt Peissel een van zijn laatste grote reizen als hij een bezoek brengt aan Guge, in het weinig bereisde westen van Tibet, op zoek naar resten van het gelijknamige oude koninkrijk. In het boek Tibet, the secret continent (2003) vat hij zijn ervaringen samen van al zijn reizen door de regio. Hij beschrijft daarin naast de cultuur ook de flora en fauna, de geschiedenis van Tibet vanaf het stenen tijdperk en de gouden eeuwen van het Tibetaans boeddhisme met de opkomst van de Dalai Lama tot aan de militaire invasie van de Chinese bezetters in 1950. Hij beschrijft de vernietiging van de Tibetaanse beschaving tijdens de Culturele Revolutie en tevens de recente reconstructie van een aantal kloosters. Zijn werk vormt een uitmuntende toegang tot de Tibetaanse cultuur. Wetenschappelijk verantwoord en vol met mooie verhalen. Dat hij ook een voortreffelijk aquarellist was, blijkt wel uit de illustraties bij dit in memoriam.

Voor al uw periodieke uitgaven, brochures en boekenproducties. Wilco. Uitdagingen welkom.

Vanadiumweg 9 • 3812 PX Amersfoort • telefoon 033-469 95 00 • www.wilco.nl

Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

29

.Boek & Beeld door Ine van Schaik

Fluïde dharma

De Boeddha ontdekte de leer niet zelf, zo stelt de traditie, hij herontdekte hem. (...). Dat deden alle boeddha’s voor hem en alle boeddha’s na hem zullen dat precies zo doen (...) De bundel omvat zes studies; verhandelingen over traditionele boeddhistische onderwerpen die in de moderniteit voortleven, in enige getransformeerde vorm. De beschouwing over het fenomeen Dalai Lama, vanuit Tibetaans-boeddhistisch perspectief een verschijningsvorm van bodhisattva Avalokiteshvara ofwel Chenresig, die in deze hoedanigheid veertien keer op aarde zou komen om ‘mededogen uit te dragen’, leidt mede naar de legende die zegt dat Avalokiteshvara zich oneindig eerder in de tijd in Tibet openbaarde en als zodanig als de vader van het Tibetaanse volk te beschouwen is. Tenzin Gyatso, Zijne Heiligheid de 14e Dalai Lama, overstijgt zo ruimte en tijd en verbindt synchroon en diachroon – en voert aldus de hem direct nabije vanuit het hier en nu naar grensloze dimensies.

Paul van der Velde, Eeuwig jong en tijdloos oud. Boeddhisme in transformatie. Rotterdam: Asoka, 2011 – 315 p., ISBN 978 90 5670 274 8

Wilde wijsheid

Hoezeer hebben we geprobeerd om verbinding te maken met ons hart? En hoeveel verzet was er tegen die poging om contact te maken uit angst om iets vreselijks te ontdekken? Als je oprecht contact wilt maken met je hart: wie ben je dan, waar is je hart? Als (...) je je hart voelt, dan voel je tederheid (...) en het doet pijn. En je wilt je hart openstellen en meevoelen met anderen. Die vorm van tederheid brengt een zekere onbevreesdheid met zich mee (...) – aldus Chögyam Trungpa Rinpoche (19391986), in een van de vele vormen van zijn overdracht van de leer aan het Westen, aanvankelijk als monnik, later op meer profane wijze... Crazy wisdom. Life and Times of Chögyam Trungpa Rinpoche – Boeddhistische Omroep Stichting (BOS) 2011, dvd – 60 min.

Aanwezig in afwezigheid In 1955 geboren te Changchun in de noordoostelijke Chinese provincie Jilin – in 1989 als een van de ‘Vier Wijzen van het Plein’ betrokken bij de studentendemonstraties op het Tian’anmen in Peking – in 1989 gearresteerd, gevolgd door twee jaar eenzame opsluiting wegens ‘gewapend verzet onder het volk’ – in 1995 negen maanden ‘residentieel toezicht’ in een huis in een buitenwijk van Peking – in 1996 drie jaar detentie met ‘heropvoeding door arbeid’ – in 2008 opgepakt naar aanleiding van het medeauteurschap van Charta 08, een blauwdruk voor een democratische Chinese grondwet, door driehonderd prominenten ondertekend – in 2009 veroordeeld tot elf jaar gevangenisstraf – in 2010 uitgeroepen tot winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede, welke hij opdraagt aan de slachtoffers van 4 juni 1989, zo weet hij via zijn vrouw Liu Xia bekend te maken – Chinees mensenrechtenactivist Liu Xiaobo...

Spuistraat 185a Amsterdam www.tibetwinkel.nl

Gesignaleerd

Gau Dharmachari Nagaraja, Boeddha’s nachtlichtjes. Houten: Unieboek, 2011 – 144 p., geïllustreerd, ISBN 978 90 491 079 25

Unieke Gau met boeddha in reistasje en draagriem.

Tibetaanse gebedsmolen

€ 35,–

Thangka

Prachtige, met de hand beschilderde, unieke thangka.

€ 150,–

Drie jaar, drie maanden, drie dagen. Bevrijding door afzondering. Image Impossible 2012, dvd – 55 min.

Diverse mooie,originele gebedsmolens. Draai hem op dejuiste manier rond en de gebeden worden verhoord.

Vanaf € 14,95

Wierook geschenkdoosje

Spreuken van de Dalai Lama Tibetaanse thee van Sorig Tibetaanse thee van Sorig uit het MEN-TSEE-

Liu Xiaobo, Ik heb geen vijanden, ik ken geen haat. Breda: De Geus, 2012 – 412 p., ISBN 978 90 445 1876 4

Wierook geschenkdoosje gemaakt door Tibetaanse nonnen in het Kopan Klooster.

€ 9,95

30 Tibet.nu

Diverse spreuken van de Dalai Lama op doek, gemaakt door Tibetaanse nonnen in het Kopan-klooster.

Khang instituut uit Dharamsala. Onder andere Loong Thee die zorgt voor een perfecte balans in je lichaam.

€ 15,–

€ 6,95

Nummer 8 · 2012

Tibet.nu

31