PROBLEMATISCHE SCHULDEN EN ZELFREDZAAMHEID in Amsterdam oktober 2013
Steeds meer mensen hebben schulden en de schulden die zij hebben zijn groter dan voorheen. In 2012 melden 11% meer mensen zich bij kredietbanken en publieke en private schuldhulpverleners1. In dat jaar had één op de zes Nederlandse huishoudens een problematische schuld of liep een grote kans die te krijgen2. Problematische schulden komen niet vanzelf. Er liggen verschillende psychische, sociale en praktische problemen aan de basis van die schulden. Die problemen zijn ook handicaps bij het oplossen van problematische schulden.
SOORTEN SCHULDEN Schulden zijn in Nederland heel gewoon. Ze duiden ook lang niet altijd op financiële instabiliteit. Ongeveer 52 procent van de huishoudens heeft een lening, bijvoorbeeld voor het kopen van een huis. Meer dan de helft van de mensen met een lening ervaart die lening als een 3
last . Het Nibud signaleert dat ruim 30% van de Nederlanders achter loopt met betalingen en ruim 70% van hen heeft meerdere soorten schulden4. Knellende schulden zijn er in soorten, de oorzaken en de gevolgen zijn verschillend en de mogelijkheden om ze op te lossen eveneens. Sommige Nederlanders hebben voldoende inkomen om hun noodzakelijke uitgaven te betalen, maar laten dat na. Ze zijn (nog) niet gewend aan een lager inkomen, of geven voorrang aan consumptieve uitgaven die ze zich eigenlijk niet (meer) kunnen permitteren. Ongeveer een derde van de mensen met betalingsachterstanden geeft aan dat de rekeningen wel betaald hadden kunnen worden, maar dat ze het zijn vergeten.5 In andere gevallen ontstaan schulden doordat er structureel onvoldoende inkomen is om de aller belangrijkste zaken te betalen, zoals huur, nutsvoorzieningen, zorgverzekering en levensmiddelen.
1 2 3 4
5
Jaarverslag 2012: kwaliteit en innovatie. NVVK 2012 Huishoudens in de rode cijfers 2012' A.C. Kerckhaert, L.S. de Ruig, 2013 Jaarverslag 2012: grip op geld in crisis. Nibud,2012 Kans op geldproblemen" nibud maart 2013 (http://www.nibud.nl/fileadmin/user_upload/Documenten/PDF/onderzoeken/2012/kans _op_financiele_problemen.pdf) jaarverslag 2012: grip op geld in crisis. Nibud,2012
1
Het aantal mensen dat langdurig geen geld heeft voor elementaire zaken groeit. Het toenemende beroep op de Voedselbanken is daar een gevolg van. De 130 voedselbanken in Nederland verstrekken nu wekelijks aan 50.000 mensen een voedselpakket.6 PROBLEMATISCHE SCHULDEN IN NEDERLAND Schulden die, in verhouding tot het inkomen, zo hoog zijn dat iemand ze redelijkerwijs niet binnen 3 jaar kan afbetalen, noemen we ¨problematische schulden¨. Volgens een onderzoek in opdracht van het ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid lopen tussen de 719.000 en 961.000 huishoudens een risico op problematische schulden en tussen de 373.000 en 531.000 huishoudens heeft problematische schulden. Dat is samen iets meer dan één op de zes Nederlandse huishoudens (17,2%). Sinds 2009 is het aantal huishoudens met een risico op problematische schulden gestegen. Roodstand, creditcardschulden en meer dan drie soorten achterstallige rekeningen komen vaker voor7.
PROBLEMATISCHE SCHULDEN IN AMSTERDAM In Amsterdam is armoede een probleem vooral voor komt onder alleenstaande minima, oudere minimahuishoudens en langdurige minima. Zij hebben bovendien weinig perspectief op verbetering. Deze arme huishoudens van Amsterdam wonen meer dan gemiddeld in Nieuw West, Zuidoost en Noord. Bij de gemeente Amsterdam staat in 2012 ongeveer 17% van haar inwoners geregistreerd als mensen met een minimum inkomen. Dat zijn meer dan 73.000 huishoudens. In totaal zijn er 11.484 huishoudens in Amsterdam die in het DIA (Dynamisch Inkomenbestand Amsterdam) geregistreerd staan als gebruikers van schuldhulpverlening via bureaus voor schuldhulpverlening of de Raad voor de rechtsbijstand.8 OORZAKEN VAN PROBLEMATISCHE SCHULDEN De economische neergang van de afgelopen jaren is een belangrijke oorzaak van schulden. Het Nibud berekent dat in 2013 vrijwel alle Nederlanders voor het vierde jaar op rij minder te besteden hebben. De koopkracht kan wel met 7,7% dalen.9 6 7 8 9
www.voedselbanknederland.nl Huishoudens in de rode cijfers 2012' A.C. Kerckhaert, L.S. de Ruig, 2013 Amsterdamse Armoedemonitor 2012, bureau onderzoek en statistiek, Gemeente Amsterdam 2013 Koopkrachtontwikkelingen 2012 – 2013, voorbeeldberekeningen januari 2013. Nibud, 2013
2
Mensen met (risico op) problematische schulden zijn vaker huishoudens met kinderen zijn en wonen vaker in een huurwoning. Opvallend is dat inkomen of opleidingsniveau geen indicatie zijn voor een verhoogd risico op problematische schulden10. OPLOSSEN VAN PROBLEMATISCHE SCHULDEN Nederlanders met problematische schulden hebben de mogelijkheid schuldenvrij te worden. Daarvoor is er de Wet Schuldsanering Natuurlijk Personen (WSNP). Een schuldenaar kan pas een beroep op de WSNP doen nadat er een minnelijke schikking is geprobeerd te treffen met de schuldeisers.
Met ingang van 1 juli 2012 is de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) in werking getreden. Gemeenten krijgen hiermee de wettelijke taak om breed toegankelijke en integrale schuldhulpverlening te organiseren voor hun inwoners. Die hulp is per gemeente verschillend georganiseerd.
Schuldenaars in Amsterdam zoeken of krijgen hulp van een schuldhulpverlener van een de schuldhulpbureaus van de welzijnsorganisaties (Madi’s), die de wet uitvoeren namens de gemeente. Om te beginnen ondersteunt de Madi de schuldenaar bij het in balans brengen van inkomsten en uitgaven (stabilisatiefase). Vervolgens kan de schuldhulpverlener samen met de gemeentelijke kredietbank een minnelijke schikking voorstellen aan de schuldeisers. Wanneer een minnelijk traject niet slaagt, kan de gang naar de rechter gemaakt worden voor de WSNP. Na een succesvolle schikking of rechtelijke uitspraak is de schuldenaar in de regel na drie jaar schulden vrij.11
In 2012 kregen de Amsterdamse schuldhulpverleningsbureaus ruim 12.000 aanmeldingen, er deden 2.586 Amsterdammers een aanvraag voor een saneringskrediet en er waren in dat jaar 1.809 succesvolle saneringen.12 KNELPUNTEN BIJ DE SCHULDHULP Dienst werk en Inkomen van de gemeente Amsterdam (DWI) signaleerde dat een deel van de schuldenaars die zich met een schuld bij Madi’s meldde niet in staat bleek om zelfstandig het schuldhulpverleningstraject te doorlopen. Schuldenaren misten de vaardigheden om te voldoen aan wat er van hen verwacht werd. Bovendien bleek hun netwerk vaak slecht ontwikkeld en in dat 10 11
12
Huishoudens in de rode cijfers 2012' A.C. Kerckhaert, L.S. de Ruig, 2013 Schuldsanering is veel complexer dan hier in kort bestek kan worden uitgelegd. De Raad voor Rechtsbijstandgeeft handzame brochures uit over oplossen van schulden en WSNP. http://www.wsnp.rvr.org Amsterdam in cijfers 2013, DWI/bewerking KWIZ
3
netwerk zaten geen mensen die wel over de noodzakelijke vaardigheden beschikten. Daardoor eindigde hun traject voortijdig en zonder succes.13 Praktijkervaringen in Amsterdam laten zien dat er duidelijke risicogroepen zijn voor het vastlopen in een schuldhulptraject. Mensen met een verminderde (geestelijke) gezondheid, verstandelijke beperkingen, verslaving, beperkte sociale vaardigheden of taalachterstand lopen eerder de kans om problematische schulden op te bouwen en zijn minder goed in staat die vervolgens weer op te lossen. VONK’S COACHENDE MAATJES Voor schuldenaren die niet zelfstandig het schuldsaneringstraject kunnen doorlopen hebben de Voedselbank en de Regenbooggroep, VONK ontwikkeld. De vrijwilligers van VONK ondersteunen Amsterdammers met problematische schulden; ze coachen de schuldenaars en begeleiden hen bij het schuldhulpverleningstraject, om zo uitval uit de schuldhulpverlening te voorkomen. Uiteindelijk wil VONK dat haar klanten: -
Rust/ stabiliteit vinden in hun financiën (al of niet via een sanering)
-
Zelfredzamer worden
-
Contact met hun omgeving en professionele hulpverlening versterken
Om dat te bereiken traint en begeleidt VONK vrijwilligers. Zodoende hebben zij de vaardigheden om schuldenaars in het schuldhulpverleningsproces te ondersteunen. Dat doen ze in de regel een jaar lang door wekelijkse huisbezoeken af te leggen en soms door mee te gaan naar afspraken. In 2012 waren er ruim 180 vrijwillige coaches voor VONK aan de slag. Zij begeleidde meer dan 300 klanten met problematische schulden14. In 2012 leidde dat er toe dat ruim 180 schuldenaars echt een stap verder kwamen in hun schuldhulpverleningstraject. In 2013 verwacht VONK meer klanten te helpen en ook meer vrijwilligers in te zetten dan de voorgaande jaren.
13 14
mondelinge informatie Nynke Vlieger, projectleider VONK , de Regenbooggroep Amsterdam Verantwoording VONK 2012, De Regenbooggroep, 2013
4
MEER INFORMATIE
www.nvvk.eu www.kennisbankschuldhulpverlening.nl www.nibud.nl www.wsnp.rvr.org www.eropaf.org http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/schulden http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/rapporten/2013/04/02/huishoudens-in-de-rode-cijfers-2012.html www.voedselbanknederland.nl www.os.amsterdam.nl/pdf/2013_armoedemonitor_2012
SAMENSTELLING VONK Oranje Nassaulaan 51 - II 1075 AK Amsterdam 020 465 03 70
[email protected] www.deregenboog.org/vonk
VONK is onderdeel van de Regenbooggroep
5
