Zelfcoaching. Enneagram

Zelfcoaching met het Enneagram

Willem Jan van de Wetering

Zelfcoaching met het Enneagram Willem Jan van de Wetering © 2012, Enneageam College/Willem Jan van de Wetering Niets uit deze uitgave mag worden gebruikt voor commerciële doeleinden en niets mag worden gekopieerd, zonder toestemming van de auteur.

Jezelf coachen vanuit je persoonlijkheid

Jezelf coachen is niet moeilijk. Er is echter wel een bepalende voorwaarde en dat is dat je moet weten wie je werkelijk bent. ‘Weet ik dat dan niet?’ zul je misschien vragen terwijl je overtuigd bent dat je dat wel degelijk weet. De waarheid is dat we het niet precies weten omdat er een onbewust weten is naast het bewuste weten. Bewust weet je wie je bent. Dat is de optelsom van alles wat je hebt meegemaakt. Je kent jezelf best goed. Maar dat is op bewust niveau. Op onbewust niveau ken je jezelf helemaal niet. Wat zijn je onbewuste drijfveren, waarom kun je jezelf zo moeilijk veranderen, waarom trap je steeds in dezelfde val? Het zijn vragen waarop een antwoord mogelijk is. Het mooiste model om je onbewuste motivaties voor je gedrag duidelijk in beeld te brengen en jezelf door en door te leren kennen is het Enneagram. Ennea staat in het Grieks voor negen en Gramma voor punt. Het gaan om een model met negen punten op een cirkel die onderling met elkaar verbonden zijn. Ieder mens heeft in basis een van die negen structuren in zich. We zijn natuurlijk niet precies dat type want dan zou je jezelf in een hokje stoppen. We zijn veel meer.Vandaar dat de lijnen in het Enneagram belangrijk zijn. Die geven aan welke typen nog meer in jezelf zitten. Alleen is ook dat weer onbewust en maak je ook op dat niveau gebruik van die typen. Je hebt het zelf dus niet in de gaten. De twee naast je liggende typen zijn eveneens van belang want de mate waarin je die in jezelf ontwikkeld hebt geven je uniciteit aan ten opzichte van andere mensen van dat type. Daardoor zijn we toch weer allemaal uniek. Het Enneagram is ruim 3000 jaar oud en ooit was het een kosmopolitischmodel dat de energie van de planeten in schema bracht met de invloed daarvan op ons mensen. Het gaat dus om negen energieën die van invloed zijn op onze diepste aansturing. Alvorens de negen typen te gaan beschouwen moeten we eerst naar de basis. De basis zijn de driecentra in het Enneagram. Deze geven aan waar onze preoccupatie vandaan komt en waarom we andere stukken onvoldoende ontwikkeld hebben.

De drie centra De drie kosmische principes bepalen eigenlijk alles in ons bestaan. Die drie principes zijn: uitbreiding, inperking en stilstand. Het heelal is de oervorm van deze drie principes. Het heelal breidt uit, kent inperking en stilstand. De drie principes regelen dus alles wat er bestaat. Het is te vinden in de menselijke genen en in je ziel. Ze bestaan op alle niveau’s, van de meest subtiele tot het grondstoffelijke. Het principe van uitbreiding staat voor creativiteit, groei, opbouw, activiteit en de voorwaartse beweging. Het is het naar buiten treden, onzelfzuchtig dus zonder egoïsme. Dat zijn de positieve elementen van uitbreiding. Er zijn ook negatieve: agressie, oorlog, ruzie, destructiviteit, ongeduld en nog een hele reeks van deze begrippen. 4

Jezelf

c o a c h e n va n u i t j e p e r s o o n l i j k h e i d

Het principe van inperking staat voor harmonie en evenwicht, voor introspectie, geduld, bedachtzaamheid, naar binnen keren, zelfonderzoek. Het is het punt van inkeer. Het naar buiten treden van de uitbreiding is ook het buiten jezelf zoeken, het inperkende principe is het binnenin zoeken. Die twee moeten in balans zijn als je jezelf helemaal wilt begrijpen. Je zult ook eerst jezelf moeten begrijpen voor je de ander kunt begrijpen. Alle gezonde groei is organisch en gaat langzaam en gestaag.Wie snel stijgt zal hard vallen, is het gezegde en dat klopt als je deze principes wilt volgen. Inperking staat dan ook voor assimilatie, geleidelijkheid. In negatieve zin staat het inperkende principe voor achteruitgang, blokkades, oneerlijkheid, hebzucht, egoïsme, afzondering. Het principe van rust staat voor behoud. Het lijkt ogenschijnlijk op inperkende principe maar dat is het niet. Dit is geen beweging maar stilstand, zijnstoestand, tijdloosheid, gezonde passiviteit. Gezonde groei bestaat dus uit drie stadia: de beweging naar buiten, die naar binnen en het verwerken van beide principes in rust. Rust is essentieel in het tempo van groei. Het negatieve aspect is stagnatie, verrotting en levenloosheid. De ziel wordt ook door deze drie principes beheerst. In harmonie zijn betekend dat je de drie principes moet hanteren. Staan ze recht tegen over elkaar dan is er sprake van ruzie, disharmonie en ongezondheid. Ziekte heeft vaak te maken met een disharmonie tussen de drie principes. Wie alleen maar wil uitbreiden loopt een keer tegen de lamp. Wie te lang inperkt wordt snel ziek. Wie veel in rust is loopt een keer tegen verrotting aan. Ademhaling kent precies hetzelfde. Het is inademen wat staat voor uitbreiden, uitademen wat staat voor inperking en de adem inhouden wat staat voor rust. Brengen we dit naar het Enneagram dan staat het Enneagrampunt 3 voor inademen, Enneagrampunt 6 voor uitademen en Enneagrampunt 9 voor rust. In de Bijbel staat de vader voor uitbreiding, de zoon voor inperking en de heilige geest voor rust. Lichamelijke centrum

9 8

1

7

2

6

Intellectuele centrum

3

5

4

5

Emotionele centrum

Zelfcoaching

met het

Enneagram

Het Enneagram bestaat uit drie centra. Ook die staan voor dezelfde principes. De drie centra in het Enneagram bestaan uit het doecentrum, het denkcentrum en het voelcentrum. In het dagelijks leven gebruiken we het denkcentrum voor het sorteren van informatie, planning en analyses. Mensen die zich helemaal terugtrekken in hun persoonlijkheidstype, wat zich bevindt in het denkcentrum, kennen een versterking van de kwaliteiten van dit centrum en dan vooral van de negatieve kanten. Die zijn de angst voor wat er mis kan gaan of zou kunnen gebeuren, te weinig durf om te veranderen en te leven vanuit kracht. Het denkcentrum kent op zielenniveau echter ook objectiviteit, het creëren van nieuwe ideeën en vooruit kijken. Die kwaliteiten komen pas naar boven als de centra op zielenniveau in balans zijn gebracht en de verwarring ontward is. Het voelcentrum staat voor het herkennen op gevoel, het herkennen van andermans behoeften en aanvoelen van interpersoonlijke relaties. Maar mensen die zich sterk terugtrekken in de persoonlijkheid die zich in dit centrum bevindt kennen ook een overgevoeligheid voor emoties, het verkeerd interpreteren van emoties en het niet naar zichzelf kunnen kijken vanuit hoe je werkelijk bent. Op zielenniveau kennen deze mensen ook artistieke creatie, gratie, creatieve verdieping en anderen werkelijk zien op zielenniveau. Het doecentrum staat voor aktie, het ervaren van plezier en dingen voor elkaar kunnen krijgen. Maar het staat ook voor kwaadheid die verlammend werkt, overaktiviteit in een verkeerde richting en mensen tegen je in het harnas jagen. Op zielenniveau ontdekt men het ervaren van begeleiding, vreugde, liefde en inventiviteit. We moeten met het rechtzetten van de centra dus nog verder gaan. De centra vanuit de genen moeten eerst worden rechtgezet. Dat kan je zelf doen met de karateslag. Maak met de hele hand een vuist en sla drie keer in de palm van de andere hand. Daarna snel wisselen en sla je met de andere vuist in de andere handpalm. Dat hou je twee minuten vol en je zegt de affirmatie “ik accepteer en hou van mezelf en ben volledig in balans. Mijn drie centra zijn ontward en even sterk”.

De onbalans van de drie centra De drie centra horen dus in balans te zijn, maar zijn dat niet. Het zou kunnen dat het kind een beschadiging ondervindt doordat het vanuit een centrum reageert. Daardoor gaat het dit centrum onderdrukken. Aangezien de verwarring tussen twee centra en de onderdrukking van een derde centrum al heel jong begint is het mogelijk dat een kind vanuit een centrum reageert. Dat is het dominante centrum. Het valt steeds vaker terug op dat centrum en gaat het uiteindelijk in alle situaties gebruiken. Een tweede centrum is het support centrum en ligt daar vlak achter. Aangezien we ons helemaal toeleggen op het dominante centrum ontstaat er een verwarring tussen dat centrum en het supportcentrum. Die twee kunnen de zaak niet goed uit elkaar halen. Het onderdrukte centrum is nog wel aanwezig maar wordt zelden gebruikt of verkeerd gebruikt. Normaal gezien zouden we in een bepaalde situatie moeten reageren vanuit het centrum wat daar de beste methodiek voor heeft. We zouden in een bepaalde situatie dus vanuit het doe centrum moeten opereren. Als dat onderdrukt is en het emotiecentrum het dominante centrum is, gaat die persoon reageren vanuit een emotie terwijl aktie noodzakelijk is. Je zal begrijpen dat hierdoor heel vaak een totaal verkeerde reactie gegeven wordt. We kennen een centrum heel goed en reageren het liefst van daaruit. Maar aangezien dat centrum verward is met een ander kunnen we ook weer niet helemaal normaal vanuit het dominante centrum opereren. Het is net of het dominante centrum een stap voorwaarts doet als er iets gebeurt. 6

Jezelf

c o a c h e n va n u i t j e p e r s o o n l i j k h e i d

Het support centrum doet een klein stapje naar voren en het onderdrukte centrum blijft staan en maakt zich onzichtbaar. Het resultaat is dat we steeds meer verward raken en steeds vaker dezelfde reactie geven in situaties waarin een andere reactie noodzakelijk is. We kunnen dus steeds minder onszelf zijn.

Ondernemers, creators, interactiven Deze verwarring en de verschillende sterkte van de centra in onszelf geeft dat er drie soorten mensen zijn die we indelen in Ondernemers, Creators en Interactiven. Ondernemers zijn de denkdoeners. (inperking) Ze hebben het denkcentrum en het doecentrum met elkaar verward en het emotiecentrum is onderdrukt. Ze gaan hun gedachten doen. Er zit dus een stuk agressie in deze mensen want hun werkelijke gevoel wordt onderdrukt. Ze maken verstandelijke interpretaties en reageren daarop. Ze zijn aktie gericht en egogericht. In het Enneagram zijn dit de typen 7, 8 en 3. Creators zijn de voeldenkers. (rust) Ze hebben het denken verward met het voelen en het doecentrum is verward. Hun gedachten en hun gevoelens lopen door elkaar. Het zijn introverte mensen die goed met zichzelf kunnen omgaan, goed alleen kunnen zijn maar vaak niet tot aktie kunnen komen. Ze zijn creatief en houden van diepgang. Het zijn de Enneatypen 4, 5 en 9. Interactiven zijn de doevoelers. (uitbreiding) Ze hebben het doen en voelen verward. Ze willen hun gevoelens doen. Daardoor zijn ze heel druk, willen het goed doen, niet bang om aan te pakken maar hun denkcentrum is onderdrukt. Ze reageren dus vanuit gevoel of vanuit hun lichamelijke impulsen. Het zijn de Enneatypen 1,2 en 6.

Ondernemers, denkdoeners De denkdoeners zijn naar buiten gericht en aktie gericht. Ze kijken naar de toekomst en kunnen doelen stellen. Omdat ze zich op denken en doen baseren zijn ze positief ingesteld. Ze zijn gewend om verder te kijken dan het obstakel dat ze tegenkomen groot is. Ze weten wat ze willen. Ze mijden mensen die ze als negatief ingesteld ervaren. Ze misleiden zichzelf door hun naar buiten gerichtheid te typeren als emotioneel. Hun emotionele intelligentie is echter nogal onderdrukt. Ze kunnen zich gefrustreerd voelen door de eisen en verwachtingen binnen relaties, maar zijn ook warm en vriendelijk in sociale of professionele situaties. Hun primaire aandacht is gericht op wat ze willen. Ze maken een geschreven of een mentale lijst van hun doelen of projecten. Omdat het emotionele deel in hun onderdrukt is betekent het dat ze het gewicht van emotionele intimiteit onderkennen. Ze kunnen diepe emoties ook vaak niet direct uiten. Sommige weten wat ze voelen, anderen niet. Persoonlijke relaties zijn niet waar ze hun aandacht vol op richten. Ze richten zich meer op vrienden en kennissen uit hun werksfeer. Als er problemen in hun relaties zijn willen ze die via wegen van de logica oplossen. Ze laten hun gevoelens dan achterwege. Ze storten zich liever op werk of leuke dingen dan op de relatie. Ze zijn ook snel over een relatieprobleem heen omdat ze niet naar hun gevoel gaan. De ander zal dan ook vaak snel kalmeren en het verder maar loslaten. Ze worden dus bevestigd in hun strategie. Als de tijd de wond niet heelt zoeken ze, materieel of verbaal of naar een gezamenlijke activiteit zoals een vakantie om de brug te bouwen en de wolken te laten verdwijnen. Hun gevoel richten ze op hun project, idee of doel zodat anderen hun passie voelen terwijl ze zelf hun gevoel nauwelijks benoemen of uitspreken. Eigenlijk vinden de doedenkers dat anderen veel te langzaam leven. Van nature en met het grootste gemak creëren ze nieuwe projecten en oplossingen voor problemen (doen en denken) en begrijpen niet dat anderen dat niet doen. Ze gebruiken humor 7

Zelfcoaching

met het

Enneagram

in veel gevallen om problemen op te lossen of te voorkomen. Dit zijn mensen die alles uit het leven willen halen dat er in zit. Ze slapen weinig want dat is zonde van de tijd en zijn van vroeg tot laat in de weer.

Creators, voeldenkers Deze mensen gebruiken het doe en voel centrum en onderdrukken het denkcentrum. Ze zijn betrokken bij anderen, zeer sociaal, interactief, druk. Ze reageren vaak op alle keren dat anderen een beroep op hen doen. Ze raken soms bij anderen heel nauw betrokken omdat de ander dat vraagt en hopen dan maar dat het allemaal goed komt. Ze zijn gewend op onmiddellijk op een situatie te reageren. Het is moeilijk voor hen om op lange termijn plannen te maken want ze reageren op de situatie van vandaag. Waar ze goed in zijn is hun eigenwaarde opwaarderen door zich op anderen te richten of op situaties die belangrijk voor hen zijn. Ze zijn zeer betrokken bij wat ze doen. Het denkcentrum is onderdrukt. Dat betekend niet dat ze niet goed na kunnen denken, maar dat ze het denken niet productief gebruiken. Ze gaan dan teveel analyseren, denken in cirkels of denken dat ze denken maar eigenlijk is het meer voelen. Ze willen meer informatie en analyseren het opnieuw, sorteren het weer maar er gebeurt feitelijk te weinig met het denken. Ze doen gevoel. Daardoor vertrouwen ze niet volledig op hun denken waardoor ze bijvoorbeeld anderen laten bepalen waar ze wanneer wat moeten doen. Dat gemis compenseren ze door extra loyaal te zijn, betrouwbaar, verantwoordelijk en sociaal. Ze hebben moeite met nee zeggen en om hun grenzen aan te geven. Ze zijn vaak indirect als wat ze willen zeggen anderen teleur kan stellen. In een groep willen ze graag waardering, vereniging en het openhartig delen van informatie. De waarden en normen van de groep zijn voor hen belangrijk en ze zijn toegewijde leden van een groep. Het is een ere code om tijd aan de groep te wijden. Ze stellen veel vragen om de zaken te kunnen doorgronden. Ze willen anderen graag begrijpen. Hun vermogen om van het ene onderwerp naar het andere te switchen kan op anderen verwarrend overkomen. Ze kunnen leiders zijn van een groep gelijkgestemden, maar kunnen zich ook op de achtergrond houden. Hun stijl is het om iedereen overal bij te betrekken.

Interactiven, de doevoelers Het denk en voel centrum worden gebruikt en het doecentrum is onderdrukt. Ze richten zich op het nieuwe, het andere en willen het doorvoelen of doorgronden. Omdat gedachten en gevoelens gemixt zijn kunnen ze of emotioneel of juist heel verstandelijk zijn. Ze kunnen zich erg terugtrekken, tijd en ruimte voor zichzelf nemen en heel inactief zijn. Ze zijn eerder pessimistisch dan andersom. Dat komt omdat hun doecentrum onderontwikkeld is. Hun spontaniteit is vaak niet zo groot. Ze willen graag diep gaan, diep voelen, diep denken en diepgaande gesprekken voeren. Ze willen dieper gaan dan vele anderen. Goed zijn ze in interessante conversaties. Anderen beschouwen hen vaak als anders, dieper, een stukje bedachtzamer en gevoeliger. Ze streven naar het allerbeste op hun terrein. Maar het kan ook zijn dat ze niets doen en niet vooruit komen omdat ze twijfelen aan zichzelf en hun capaciteiten of aan het nut van wat ze doen. Ze kunnen hun interne standaarden aan anderen opleggen en behandelen mensen die daaraan niet kunnen voldoen soms als minderen. Ondanks dat hun doecentrum onderdrukt is wil dat niet zeggen dat ze niets doen. Ze doen wat ze plezierig of interessant vinden, niet wat direct noodzakelijk is om te doen. Anders zijn of innovatief zijn is belangrijker dan praktisch zijn. Geld is niet een drijfveer. Ze zijn niet altijd in staat om hun succes te kapitaliseren. Het zijn 8

Jezelf

c o a c h e n va n u i t j e p e r s o o n l i j k h e i d

geen praktische denkers want dan zou hun doecentrum sterk zijn. Het zijn meer gevoelsmensen. Het vinden van een ingenieuze oplossing is hun sterke punt. Het zijn geen generalisten, meer mensen die een bepaalde kwaliteit hebben ontwikkeld en zich tot hun terrein beperken. Daar vinden ze hun waardering en geluk. Door iets wat je goed doet nog beter uit te diepen krijg je de bevrediging die voor hen van belang is. Ze werken eraan om gecompliceerde ideeen of gedachten (denkcentrum) en relaties (voelcentrum) te begrijpen. Ze begrijpen vaak de onderliggende structuren in denken of juist in gevoelens. Ze voelen zich vaak niet verbonden met de materiele wereld om hen heen. Ze kunnen zich opgesloten voelen in andermans ideeen of structuren.Vrijheid is voor hen belangrijk. Oefening In welk centrum herken je jezelf? Ben je meer een denkdoener, een doevoeler of een voeldenker? Noteer voor jezelf waar je je het meest in herkent.

..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

De drie centra zijn niet in balans. Dat zorgt ervoor dat onze aandacht vanuit één centrum aangestuurd wordt met een tweede als ondersteuner. De derde is nauwelijks aktief. Onze communicatie is derhalve verwarrend voor een ander. De ander kan namelijk ook iets communiceren vanuit zijn of haar dominante centrum wat bij ons het onderdrukte centrum is. We krijgen het dus anders binnen, interpreteren het totaal verkeerd en geven een nog vreemdere reactie af. De drie centra zijn niet vrij en we kunnen er niet vrij over beschikken. We zitten dus gevangen tussen de centra en er lijkt geen weg uit omdat we ons niet bewust zijn van ons gevangen schap. De eerste stap is om je te realiseren wat jouw dominante, wat het ondersteunende en het onderdrukte centrum is. Je kunt dan werken aan het in balans brengen van deze drie centra.

Negen typen Vanuit de drie centra zijn er weer drie onderscheidende typen. In het Enneagram wordt duidelijk welke typen dat zijn en waarom ze die karakter trekken hebben ontwikkeld. De denkdoe centrum bestaat uit de Enneatypen 7, 8 en 3. 9

Zelfcoaching

met het

Zeven: Avonturier

Enneagram

DE BAAS Vleugel

DE PERFECTIONIST De verwarring is tussen denken en doen terStresspunt wijl het voelen onderdrukt is. Eerst is er het denken en dat moet direct gedaan worden. DE AVONTURIER Maar iets echt doen wordt verstoord door nieuwe gedachten waardoor niets echt af DE LOYALIST Vleugel komt Ze zijn productief, druk, optimistisch en spontaan. Zevens hebben legio ideeën en DE WAARNEMER moeten veel opties hebben om goed te kunPrestatiepunt nen functioneren. Het zijn de charmeurs die het avontuur zoeken. Ze zijn gek op uitdagingen en zien weinig problemen, wel oplossingen. Ze zijn praktisch, maar hebben niet veel discipline. Het zijn uitstellers van zaken die niet leuk zijn om te doen. Ze zijn gezellig, leuk en charmant, maar hun impulsiviteit kan hen wel eens in problemen brengen.

Acht: Baas

DE BEMIDDELAAR Vleugel

De verwarring is tussen doen en denken. DE BAAS Het emotionele is onderdrukt. Ze gaan eerst doen en denken dan na. Dit zijn de echte doeners. Krachtig, sterk, dominant en vol DE HELPER Prestatiepunt DE AVONTURIER zelfvertrouwen. Achten beschermen graag Vleugel anderen, maar hebben een hekel aan zwakte. Het zijn trotse mensen die vaak lichamelijk sterk lijken. Ze willen controle over de situatie en als ze dat niet krijgen, worden ze DE WAARNEMER Stresspunt confronterend en intimiderend. Ze hebben een klein hartje maar zorgen ervoor dat anderen niet te dichtbij komen. Ze vertrouwen op hun eigen kracht. Het zijn de leiders uit het Enneagram.

Drie:Winnaar

DE BEMIDDELAAR

De verwarring is tussen denken en doen Stresspunt terwijl het gevoel het bepalende, maar toch onderdrukte deel is. Daardoor is imago bepalend, willen ze hun gedachten doen, maar DE HELPER Vleugel zorgt het gevoel ervoor dat ze steeds weer de bevestiging van succes bij anderen vandaan halen. Succesvol, hardwerkend en netwerDE LOYALIST kend is een goede omschrijving voor drie- Prestatiepunt DE WINNAAR ën. Ze zijn ambitieus, charmant, competent, hebben veel energie en hechten aan status. DE ROMANTICUS Ze maken zich vaak zorgen om hun imago Vleugel en wat anderen over hen zeggen. Ze zijn de workaholics die zich zeer competitief opstellen. Ze passen hun imago aan de situatie aan. Ze kunnen goed leidinggeven, verliezen nooit het doel uit het oog en willen altijd winnen. Het doevoel centrum wordt onderscheiden in de Enneatypen 1, 2 en 6. 10

Jezelf

c o a c h e n va n u i t j e p e r s o o n l i j k h e i d

Een: Perfectionist

DE BEMIDDELAAR

DE PERFECTIONIST

Vleugel De verwarring tussen het doe- en voelcentrum zorgt ervoor dat de enen vooral doen en ze doen dit met een innerlijke ‘drive’. Ze denken dat ze goed kunnen denken maar dat DE AVONTURIER DE HELPER Prestatiepunt Vleugel centrum is geblokkeerd. Hun denken komt dus voort uit emotie die voortkomt uit doen. Enen zijn gericht op perfectie en zeggen dat alles altijd beter kan. Ze zijn principieel en idealistisch, houden er hoge normen en DE ROMANTICUS waarden op na en beoordelen anderen of die Stresspunt daaraan voldoen. Ze willen alles verbeteren en zijn bang om fouten te maken. Ze zijn zeer goed georganiseerd en zorgen voor logica. Het zijn degenen die hoge standaards hanteren. Ze onderdrukken hun woede die er soms opeens uitkomt. Ze zijn wijs, realistisch, nobel en hebben een hoge moraal. Enen hechten veel waarde aan regels en aan structuren.

Twee: Helper

DE PERFECTIONIST

Vleugel De verwarring tussen het voel en doecenDE BAAS Stresspunt trum zorgt ervoor dat dit type werkt vanuit het voelen. De emotie is bepalend en DE HELPER ze willen de emotie vooral doen. Daardoor zijn Tweeën gericht op het helpen van anderen. Ze zijn gezellig, oprecht, vriendelijk en warm. Ze hebben het hart op de goede DE WINNAAR plaats. Tweeën richten zich altijd op de ander Vleugel en weten wat de ander nodig heeft. Ze offeDE ROMANTICUS ren zichzelf op om de ander te helpen. Deze Prestatiepunt typen kunnen sentimenteel zijn en willen anderen behagen. Ze letten daarbij niet erg op hetgeen ze zelf nodig hebben, maar willen nodig zijn voor anderen. Ze willen liefde van anderen door liefde aan anderen te geven. Diep van binnen voelen tweeën een gevoel van eenzaamheid.

Zes: Loyalist De verwarring is tussen voelen en doen terwijl het denkcentrum hun primaire, maar onderdrukte centrum is. Ze hebben dus de bevestiging van hun juiste gedachten nodig van anderen en raken soms verward tussen hun emoties en het doen. Ze zijn toegewijd, gericht op zekerheid, betrouwbaar, hardwerkend en verantwoordelijk. Zessen moeten wel goed uitgelegd krijgen wat er van hen wordt verwacht en wie waarvoor verantwoordelijk is. Ze kunnen in stress goed werken terwijl ze daarover erg klagen. Ze

DE BEMIDDELAAR Prestatiepunt

DE AVONTURIER Vleugel

DE LOYALIST

DE WAARNEMER Vleugel

11

DE WINNAAR Stresspunt

Zelfcoaching

met het

Enneagram

hebben problemen met hun zelfvertrouwen en hebben bevestiging nodig. Ze zijn vaak te voorzichtig en enigszins angstig. Zessen zijn gezellig en hechten veel waarde aan betrouwbare vrienden en collega’s. Ze komen op voor de zwakkeren. Het voeldenk centrum wordt gevormd door de Enenatypen 4, 5 en 9

Vier: Romanticus De verwarring is tussen voelen en denken. Gedachten komen binnen als emotie.Vandaar dat dit type heel erg vertrouwd op het gevoel, zeer intuïtief is en het doecentrum onderdrukt is. De Romanticus is zeer gevoelig, uiterst creatief, zelfbewust, gereserveerd. Vieren zijn emotioneel, eerlijk en persoonlijk, maar ze zijn onderhevig aan stemmingen. Het gaat op en neer. Ze voelen de gevoelens van anDE WAARNEMER deren alsof het hun eigen gevoelens zijn. Ze Vleugel kunnen zichzelf minderwaardig en kwetsbaar voelen. Ze zijn in ieder geval uniek en willen niet gewoon zijn.

DE PERFECTIONIST Prestatiepunt

DE HELPER Stresspunt

DE WINNAAR Vleugel

DE ROMANTICUS

Vijf:Waarnemer DE BAAS De verwarring is hier tussen denken en voeVleugel len. Ze hebben de indruk dat emoties het denken verstoren en gaan emoties analyseren. DE AVONTURIER Stresspunt Het doecentrum is onderdrukt waardoor ze slecht in hun lijf zitten.Vijven zijn alert, hebben inzicht en vooral overzicht. Ze zijn de DE LOYALIST Vleugel waarnemers die zichzelf kunnen isoleren om de zaak van alle kanten te bekijken en dan met een haarscherpe analyse naar voren te komen. Ze geven niet om kleding en imago DE ROMANTICUS DE WAARNEMER Vleugel en houden niet van emoties. Ze zijn rustig, analytisch, onafhankelijk en competent, maar kunnen excentriek zijn.Vijven zijn rustige mensen met een visie, die niet erg opvallen.

Negen: Bemiddelaar

DE BEMIDDELAAR

De verwarring is tussen denken en voelen terwijl hun primairecentrum, het doen, onderdrukt is. Ze komen dus moeilijk tot aktie, denken lang na en zijn gevoelig. Makkelijk en stabiel. Negens wekken vertrouwen en vermijden ruzies. Het zijn vriendelijke mensen die begrip hebben voor alle standpunten. Daarom zijn het vredestichters, maar ze kunnen zelf moeilijk kiezen of ze ja of nee zullen zeggen. Ze zijn spiritueel, begripvol en

DE BAAS Vleugel

DE LOYALIST Stresspunt

12

DE PERFECTIONIST Vleugel

DE WINNAAR Prestatiepunt

Jezelf

c o a c h e n va n u i t j e p e r s o o n l i j k h e i d

hebben tijd nodig om iets klaar te krijgen. Ze kunnen wel eens koppig zijn. Ze brengen graag mensen bij elkaar om een conflict uit te praten, maar verdoven zichzelf als er echte problemen in hun eigen leven zijn. Test Mocht je nog niet weten tot welke type je behoort, kijk dan even rustig naar deze korte beschrijvingen. Misschien herken je jezelf. Dat is overigens niet makkelijk, want je keus valt dan vaak op een type wat je graag zou willen zijn, en niet wat je bent. Het beste kun je een workshop volgen waarin je spelenderwijs met de Enneatypen kennis leert maken. Je kunt het ook laten uitzoeken bij een Enneagram IntegratieKunde (EIK) Coach (zie achterin) of een test doen op internet. Overigens zijn testen nooit objectief en geven nooit een zekerheid dat je het ook werkelijk bent. Ons advies: ga er voorzichtig mee om en zoek zorgvuldig uit welk type je bent. Je hebt al gemerkt hoe verward wij zijn. De kans dat je gaat geloven dat je een type bent is dus reëel aanwezig. Bij de beschrijvingen van de typen, verderop in dit boek heb je een goede mogelijkheid dat je erachter komt tot welk type je behoort. Kijk tevens eens naar de mensen om je heen. Hen herken je vaker sneller dan jezelf in de beschrijvingen. Er staan ook testen op www.enneagramtest.nl Verderop in het boek komen we nog uitgebreid terug op de negen typen en vooral hoe je jezelf vanuit het Enneagram kunt coachen.

13

Het coachen

Het Enneagram is een geweldig model om jezelf te coachen. Anderen trouwens ook. We hebben het nu al een aantal keren aangestipt dus nu is het tijd om de negen typen beter te leren kennen. Je zult nu jezelf ontdekken en je leert jezelf coachen vanuit je eigen beperkingen. Eerst beschrijven we het type. Daarna kun je zien welke kans je maakt dat type te zijn als je je in die beschrijving herkent.Vervolgens kijken we naar de vicieuze cirkel. Door die cirkel blijf je in je beperkingen hangen en doe je wat je altijd doet. Daarna lees je wat je kunt doen om daar uit te komen, hoe je jezelf kunt coachen en hoe je anderen kunt vragen om je daarbij te helpen.

Type 9 Bemiddelaar Conflicten zie ik allang van tevoren aankomen. Ik zal in eerste instantie trachten die onmiddellijk in de kiem te smoren. Daardoor wil ik mezelf nogal eens ontzien en cijfer ik mezelf dus te veel weg ten gunste van de lieve vrede. Ik heb echt een hekel aan conflicten. De eerste reactie is om ze op te lossen. Als dat niet lukt, laat ik het gaan. Loopt het echter helemaal uit de hand, dan doe ik vaak nog een poging. Ruziemaken zal ik ook niet snel doen, of men moet het er echt naar maken. Dan kan ik heel koppig zijn. Ik sta voor anderen klaar als die werkelijk hulp nodig hebben. Ook dan kan ik mezelf wegcijferen. Ik houd van gezelligheid, mensen om me heen, leuke feesten, maar ik heb ook behoefte aan rust. Ik wil gewoon even tijd voor mezelf. Ik kan goed alleen zijn. Dat kan ik zelfs in gezelschap. Ik vind het heerlijk om in de natuur te zijn. De natuur is rustgevend, prachtig en conflicten lossen zich in de natuur op natuurlijke wijze op. Ik ga vaak mee in de energie van anderen, vooral van dierbaren. Ik doe wat zij doen en verlies mezelf soms helemaal. In mijn jeugd was ik het modelkind dat over het hoofd werd gezien. Dat gevoel krijg ik nu nog wel eens. Men houdt geen rekening met mij, ik wel met hen. Ik weet dat ik meer voor mezelf op moet komen. Mijn kracht ligt daarin dat ik anderen begrijp, veel situaties vooraf goed inschat, liefde heb voor anderen en de natuur en liefde makkelijk kan geven zonder er iets voor terug te willen. Dat ik zaken vaak vertraag om niet in conflict te komen zie ik als positief, maar anderen kunnen zich daar nogal aan ergeren.

Test Mocht jij jezelf herkend hebben in het bovenstaande dan is er 60 procent kans dat je persoonlijkheid zich tot dit type kan rekenen. Er is 15 procent kans dat je het type vier bent en 15 procent dat je meer een type zes bent. Er is 10 procent kans dat je een een bent. Lees verder bij de andere typen om zekerheid te krijgen.

14

Het

coachen

De vicieuze cirkel Waar je slecht mee om kunt gaan zijn conflicten. Ruzie werkt verlammend en zeer destructief. Dus doe je veel om ruzie te voorkomen. Je gebruikt je verdedigingsmechanisme verdoving om conflicten niet te voelen. Je verdooft jezelf zodat je niet meer door hebt dat er een conflict is, of er geen last meer van hebt. Die zelfverdoving wordt nog versterkt door de passie traagheid. Je doet gewoon niets om een probleem op te lossen, want volgens jou lossen problemen zich meestal vanzelf wel op. En als je het direct op zou lossen leidt het meteen tot een conflict, anders was het al geen probleem. Zo blijft je fixatie van harmonie in stand. Jij streeft naar vrede, naar harmonie, ten koste van veel. Je kunt jezelf helemaal wegcijferen om maar een harmonieuze omgeving te hebben.

Coach Jezelf Als bemiddelaar ligt je grootste probleem in je verdedigingsmechanisme: zelfverdoving. De eerste opdracht is om jezelf niet meer te verdoven. Je moet je gaan realiseren dat je dat doet. Het is nu namelijk onbewust. Als je je gaat realiseren dat je het doet is het bewust. Dan kun je het veranderen. Wat er gebeurt als je besluit om je verdedigingsmechanisme niet te gebruiken is dat je je bewust wordt van je gedrag. Je kunt dan naar je passie traagheid kijken en besluiten om de zaken niet langer te vertragen. Je moet je bewust worden dat een conflict niet erg is, dat het juist duidelijkheid kan brengen en dat het leidt tot definitieve oplossingen. Durf dus conflicten aan te gaan. Een volgend punt waar je op moet letten is je woede. De woede wordt voornamelijk onderdrukt en zelden geuit. Wat je mag doen is je woede uiten. Woede is niet slecht. Woede is om je grenzen aan te geven. Durf het te uiten. Daardoor wordt je je meer bewust van je lichamelijkheid en wordt de vicieuze cirkel helemaal doorbroken. Als je dat doet komt je grote kracht helemaal vrij want je beperkingen worden opgeheven. Dan kun je vanuit werkelijke liefde opereren en je kracht optimaal benutten.

Type 6 Loyalist Ik ben een loyaal iemand. Ik heb veel vrienden en een sterke familieband. Het zijn mensen die ik vertrouw en waar ik alles voor over heb. Op mijn werk wil ik graag in een hecht team werken met mensen die te vertrouwen zijn. Ik laat anderen nooit vallen. Wel vraag ik me zo nu en dan af of anderen net zo loyaal zijn als ik. Ik twijfel nogal eens. Is dat wat mensen zeggen ook wat ze bedoelen? Ik vertrouw daar niet altijd blindelings op en hou er rekening mee dat het anders is. Met autoriteiten heb ik een ambivalente houding. Ik neem meestal aan wat ze vragen of zeggen, maar zo nu en dan kan ik er ook dwars tegenin gaan. Ze hebben tenslotte niet altijd gelijk. Ik houd van goede instructies, regels en duidelijke structuren. Ik houd sowieso van duidelijkheid en kan heel slecht tegen onzekerheid. Als mensen me onzeker maken probeer ik snel weg te komen en ga op zoek naar dingen of mensen die me zekerheid geven. Ik wil graag het naadje van de kous weten. De vraag die mij bezighoudt is of het juist is wat ik doe. Ik werk hard, want dingen moeten gedaan worden en moeten af. Maar als anderen er met de pet naar gooien, ga ik me niet uit de naad werken, hoor! Ik zie vaak direct een doemscenario voor me. Niet dat ik negatief ben ingesteld, helemaal niet. Maar als iets onzeker wordt, lijkt het net of de angst binnensluipt en ik kan er weinig tegen doen.Vaste gewoonten vind ik niet erg. Als het maar goede gewoonten zijn. 15

Zelfcoaching

met het

Enneagram

Test Mocht jij jezelf herkend hebben in het bovenstaande, dan is er 70 procent kans dat je persoonlijkheid zich tot dit type kan rekenen. Er is 15 procent kans dat je het type twee bent en 10 procent dat je meer een type zeven bent. Dat je tot het type vijf behoort heeft 5 procent kans. Lees verder bij de andere typen om zekerheid te krijgen.

De vicieuze cirkel Je zit in de vicieuze cirkel, omdat je altijd onzekerheid probeert te vermijden. Je kunt er niet tegen als dingen onzeker zijn. Daardoor gebruik je direct je verdedigingsmechanisme projectie. Je schuift het door naar anderen. Je wantrouwt wat anderen zeggen, stelt veel vragen en als het onzeker wordt, projecteer je het op anderen. Dan ligt het aan hen. Als iemand zegt dat je het niet goed hebt gedaan, dan is jouw reactie dat diegene het dan verkeerd heeft uitgelegd. De drijfveer daarbij is angst. Angst om buiten de groep te komen, angst om dierbaren te verliezen en de angst om in totale onzekerheid terecht te komen. Het resultaat is dat je je fixeert op zekerheden. Je past je liever aan om zekerheid te krijgen dan dat je je onzeker gaat voelen.

Coach Jezelf Het eerste dat je aan moet pakken is je verdedigingsmechanisme projectie. Je hoeft niet steeds naar de ander te kijken en het op het bordje van de ander neer te leggen. Wees je ervan bewust als je dat doet. Daardoor kun je beslissen om het niet te doen. Dan wordt de passie angst duidelijk voor je. Je moet beseffen dat angst een blokkade is die je gericht houdt op zekerheid. Bij onzekerheid is er angst. Daardoor zoek je de zekerheid bij de ander. Als je die in jezelf gaat zoeken zul je ontdekken dat je eigenlijk heel zeker van je zaak bent. Je hebt een ander niet nodig om je dat te geven. Kijk objectief naar jezelf. Het neerleggen van een probleem bij anderen blokkeert je in je ontwikkeling. Door naar jezelf te kijken ontdek je je grote kracht en dat is dat je sterk bent en er voor anderen kan zijn in plaats van dat anderen er voor jou moeten zijn. Overwin de onbewuste angst en je bent vrij om te doen waar je goed in bent.

Type 3 Winnaar Als ik ergens een hekel aan heb, dan is het aan verliezen. Ik kom er eerlijk voor uit dat ik absoluut niet tegen falen kan. Als het tegenzit is dat weer een goede investering voor de toekomst, want ik zal nooit dezelfde fouten maken. Je kunt me dus wel als succesvol omschrijven, oftewel anderen zullen me zo zien. Dat ikzelf weleens twijfel of emotioneel te betrokken ben, zal ik nooit laten zien. Ik vind mijn imago belangrijk. Wat anderen van mij vinden is van gewicht als het mensen betreft waar ik zakelijk mee te maken heb. Ik zie er meestal goed uit, zoals bij mij past en zoals van mij verwacht wordt. Het is heerlijk om met andere succesvolle mensen om te gaan. Uiterlijk vind ik belangrijk. Het geeft aan wie je bent en wat je uitstraalt. Men weet dus wat ik ben. Met medewerkers ga ik liefdevol om, maar ik houd wel iedereen op hetzelfde doel gericht. Alle collega’s moeten wel hetzelfde willen als ik, anders krijg je filialen en daar schiet niemand iets mee op. Emoties vind ik best moeilijk. Ik ben eigenlijk emotioneel, maar kan die niet makkelijk laten zien.Verdriet moet ook snel verwerkt worden, want het houdt je ver weg van je uiteindelijke doel. Concurrentie is iets waarvan ik geniet. Er moeten enorme uitdagingen zijn als ik optimaal wil presteren. Met de meeste vrienden heb ik ook een zakelijke band. 16

Het

coachen

Ze zitten een beetje in dezelfde branche, maar het zijn wel echte vrienden.

Test Mocht jij jezelf herkend hebben in het bovenstaande, dan is er 70 procent kans dat je persoonlijkheid zich tot dit type kan rekenen. Er is 15 procent kans dat je het type zeven bent en 10 procent dat je het type acht bent. Dat je tot het type negen behoort, heeft 5 procent kans. Lees verder bij de andere typen om zekerheid te krijgen.

De vicieuze cirkel De vermijding, datgene dat je nooit wilt voelen, is verlies. Het gevoel van mislukking zorgt ervoor dat je direct je toevlucht zoekt naar je verdedigingsmechanisme identificatie. Dat wil zeggen dat je je heel snel identificeert met datgene wat voor jou succes betekent. Dat kan dus een ander zijn, maar ook je auto, je kleding, je huis, je kantoor. Meestal is het echter je succes waarmee je je identificeert. Door dat te doen voel je je eigen falen niet. De drijfveer is de passie ijdelheid. Door ijdel te zijn, wordt de identificatie nog meer versterkt en richt je je volledig op succes. Het succes wordt bijna een obsessie. Je moet winnen. Je bent succes. Je straalt in alles succes uit. En dat versterkt weer je gevoel van ijdelheid.

Coach jezelf Je blinde vlek is dat je je verlies niet wilt aanvaarden. Verlies zet je direct om in succes door een tegenslag als les te zien. Als je stil blijft staan bij je verlies en jezelf afvraagt waarom je een tegenslag hebt, wat het bij je doet dat je even geen succes hebt, dan ga je naar binnen toe, naar je werkelijke gevoelens. Dan kan je naar je ijdelheid kijken in zie je in dat je het eigenlijk niet eens belangrijk is wat anderen van je vinden. Het gaat erom hoe jij over jezelf denkt, hoe je in het leven staat en wat werkelijk belangrijk voor je is. Je ontdekt dat een relatie hebben meer is dan iemand nodig hebben. Werkelijke liefde komt van binnenuit. Je ontdekt dat het belangrijk is WIE je bent in plaats van WAT je bent. Dan gaat je eeuwige fixatie op succesvol zijn je niet langer in de weg staan om jezelf te zijn. Kijk kritisch naar jezelf, wees eerlijk naar jezelf en je zult kanten van jezelf ontdekken die je niet wist dat je die had.

Type 1 Perfectionist Ik wil graag dat de dingen goed gaan. Mijn overtuiging is dat het altijd beter kan. Goed is niet goed genoeg. Mensen zijn veel te snel tevreden. Er is altijd verbetering mogelijk. Eigenlijk is de wereld een grote chaos en ik wil orde brengen in die wanorde. Ik heb een hekel aan slordigheden, mensen die van alles vergeten en mensen die na drie keer iets uitgelegd hebben gekregen het nog fout doen. Als je iets doet, doe het dan goed of doe het niet. Ik gebruik veel regels. Regels geven duidelijkheid en zijn een handvat voor anderen. Ik erger me aan slordigheden en onvolmaaktheid. Als ik ergens binnenkom zie ik ook direct wat er niet goed is. Als je bij een bedrijf binnenloopt, weet je binnen een paar minuten of ze hun afspraken nakomen. Luister alleen maar even naar de receptioniste en je weet genoeg. Ik stel hoge eisen aan mezelf en mag die dus ook aan anderen stellen. Ik zie ook direct hoe iets verbeterd kan worden. Als ik ergens verantwoordelijk voor ben, kun je erop vertrouwen dat het goed komt. Bij mij thuis stoor ik me weleens als de dingen nooit worden teruggezet op de plek waar het vandaan wordt gepakt. 17

Zelfcoaching

met het

Enneagram

Dan laat je een ander toch maar weer zoeken. Of de sleutels steeds ergens anders neerleggen. Logisch dat je de volgende dag tien minuten moet zoeken voor je ze hebt. Ik heb overal een vaste plek voor en die plekken zijn heel logisch. Zodoende hoef ik nooit te zoeken. Ik heb best hoge normen en waarden. Ik ga ook het liefst om met mensen die dezelfde normen en waarden hebben. Waarom zou ik omgaan met mensen die hele andere normen hanteren? De lat wordt toch al zo laag gelegd tegenwoordig. Alles moet maar kunnen en we tolereren steeds meer. Zo gaat alles kapot wat we in eeuwen hebben opgebouwd. We moeten vooruit, niet achteruit. Ik maak dan ook vaak een duidelijke scheiding in mensen waarmee ik wel en niet privé wens om te gaan. Sommigen noemen mij perfectionistisch, maar dat is zwaar overdreven. Het is toch volkomen normaal dat je alles goed en zelfs beter wilt doen. Ik droom soms van een ideale wereld, een wereld zonder geweld, zonder rotzooi, met duidelijke regels en afspraken waaraan iedereen zich houdt. Ik corrigeer anderen als ik hen daarmee help om zichzelf te verbeteren, ik deel mijn kennis en zoek altijd naar een nog betere weg. Ik maak me best weleens kwaad, vooral als ik me stoor aan anderen, aan kleine dingen of aan mijn eigen fouten. Die kwaadheid komt er gelukkig niet vaak uit. Ik kan het redelijk in toom houden. Zo nu en dan ben ik het echt zat en dan is er even een uitbarsting. Anderen schrikken daar steeds weer van. Pas dan hebben ze door dat ze te ver zijn gegaan en gaat het weer even goed. Maar anderen blijken toch een natuurlijke neiging te hebben om de touwtjes maar weer snel te laten vieren. Dat doe ik mooi niet. Het gaat nu best goed, maar het kan altijd beter.

Test Mocht jij jezelf herkend hebben in het bovenstaande dan is er 70 procent kans dat je persoonlijkheid zich tot dit type kan rekenen. Er is 15 procent kans dat je jezelf terug zult vinden in het type twee, 10 procent kans dat je meer het type acht bent en 5 procent kans dat je het type zes bent. Lees verder bij de andere typen om zekerheid te krijgen.

De vicieuze cirkel De perfectionist kent opbouwende woede. De woede bij het Enneatype een mag er niet uit, want dat is een uiting van onvolmaaktheid. Dat gevoel wil dit type niet krijgen dus gebruikt het zijn verdedigingsmechanisme reactieformatie. Dat wil zeggen dan men de tegenovergestelde reactie geeft dan wat men feitelijk wil. Dat doet het type een om de kwaadheid maar niet te hoeven uiten. Daaronder schuilt de drijfveer kwaadheid. De kwaadheid is eigenlijk de motor die de fixatie perfectie aanstuurt. De kwaadheid als passie zorgt ervoor dat de kwaadheid gevoed wordt door onvolmaaktheid. De kwaadheid is steeds een bevestiging dat men leeft en dat er nog altijd iets hogers is om naar te streven. Helaas is de band met het hogere totaal verbroken, zodat de kwaadheid een instituut op zichzelf is geworden. De fixatie is perfectie. Het kan altijd beter. Het moet beter. Perfectie geeft dit type een heerlijk gevoel. Het geeft het idee om met iets bezig te zijn wat buiten deze wereld treedt. Het schept de illusie dat men streeft naar het hogere. Wat het Enneatype een vermijdt is onvolmaaktheid. In de vroegste jeugd heeft men de verwijdering van de moeder ervaren als onvolmaaktheid van zichzelf. De baby geeft zichzelf de schuld en gaat zich als overcompensatie richten op volmaaktheid. Het gevoel van onvolmaaktheid probeert men te voorkomen.

18

Het

coachen

Coach jezelf Hoe perfecter hoe beter. Dat denk je vaak en het lijkt je grote kracht. Maar is dat niet een beperking? Kijk eens van de andere kant naar jezelf en zie hoe je jezelf in de weg staat omdat alles altijd maar beter kan. Kijk ook eens naar je eigen vrees om fouten te maken. Het eerste wat je moet doen is je verdedigingsmechanisme aanpakken. Zeg dus wat jouw kwaad maakt, ergert of irriteert. De kwaadheid mag er best uit want de kwaadheid is de drijfveer die jouw gefixeerd houdt op perfectie. Laat de boosheid helemaal los. Uit het, laat het komen. Zeg wat je eigenlijk wilt zeggen in plaats van altijd de goede reactie te willen geven. Je zult zien dat het je enorm oplucht en dat je hang om door te gaan tot het perfect is verdwijnt. Natuurlijk is het goed om het beste na te streven, maar het zal je niet langer in de weg staan. Leer te genieten, ook als iets nog beter zou kunnen. Kijk eens naar wat wel goed is in plaats van naar wat niet goed is. Je zult jezelf er een enorme dienst mee bewijzen, en daardoor anderen ook.

Type 4 Romanticus Al zolang ik me kan herinneren heb ik het gevoel dat ik anders ben. Niemand begrijpt mij echt. Zelfs mijn moeder niet. Ik ken toppen en dalen. Heerlijk is dat. Het genieten van het mooie van het leven en daar tegenover het intense verdriet. Ik zou die toppen en dalen niet willen missen. Ik leef tenminste intens. Ik heb een hekel aan oppervlakkige gesprekken. Ik moet het intense beleven, het echte. De meeste anderen zijn niet echt. Ik voel dingen heel goed aan. Ik heb dan ook een sterke intuïtie. Ik geniet van schoonheid en esthetiek. Ik wil het leven mooier maken. Ik geniet van mooie dingen, schilderijen, meubelstukken, kleding, alles wat mooi is. Ik ben creatief omdat ik in mijn hoofd vaak mooie dingen zie, die ik vervolgens kan maken of realiseren. Het kan ook zijn dat ik het mooie zie in werksituaties, waardoor ik mijn creativiteit daarin kwijt kan. De stemmingswisselingen die ik doormaak zijn voor de omgeving vaak onbegrijpelijk.Voor mezelf ook trouwens en het komt voor dat ik het zelf ook niet wil, maar het overkomt me. Ik ben heel gevoelig, maar kan ook hard zijn. Ik ben gevoelig in het emotionele, maar als anderen mij iets trachten aan te doen ben ik bikkelhard. Ik houd van de natuur, want de natuur is echt. Ik kan dan ook genieten van een bloem die uitkomt of een boom die uitloopt. Het nieuwe in de natuur en de kleuren maken het zo mooi. Wat jammer dat anderen mij zo slecht begrijpen. Liefde is heel belangrijk voor me. Anderen begrijpen echter niet zo erg veel van liefde.

Test Mocht jij jezelf herkend hebben in het bovenstaande dan is er 75 procent kans dat je persoonlijkheid zich tot dit type kan rekenen. Er is 8 procent kans dat je het type negen bent en 5 procent dat je meer het type twee bent en 2 procent kans dat je een een bent. Lees verder bij de andere typen om zekerheid te krijgen.

De vicieuze cirkel De vicieuze cirkel voor de romanticus begint bij het gevoel dat je altijd wilt vermijden: gewoon zijn. De kernovertuiging is: ‘Ik ben niet om van te houden’. Je hebt diep vanbinnen het gevoel dat niemand je echt begrijpt en niemand echt van je houdt. Daardoor voel je jezelf minderwaardig. Je lijkt vaak net zo saai en gewoon als anderen. Om dat gevoel nooit te krijgen gebruik 19

Zelfcoaching

met het

Enneagram

je het verdedigingsmechanisme introjectie. Je trekt de emoties van anderen naar binnen en kan dan het onderscheid niet maken van wie die emotie is. Je eigen emoties en die van anderen vermengen zich. Daardoor kun je je heerlijk labiel voelen, depressief worden en je wentelen in het gevoel dat niemand echt om je geeft. Dat alles om het gevoel van ‘gewoon zijn’ niet te hebben. De drijfveer is afgunstig zijn op andermans geluk of creativiteit. Dat versterkt de fixatie van bijzonder zijn. Je wilt graag anders zijn dan anderen, want alle anderen zijn maar zo gewoon. Je wilt niet gewoon zijn, dus gebruik je al die mechanismen om aan jezelf weer te geven dat je zo bijzonder bent. Door introjectie blijf je in die trance en kun je creatief zijn, want anderen begrijpen je toch niet.Voor jou bestaat geluk uit het verfraaien van je eigen wereld.

Coach jezelf Hoe moeilijk is het om uit een emotie te komen, uit het gevoel te stappen dat je helemaal omhult en je dat melancholische gevoel geeft dat je alleen bent of dat er niemand is die je echt begrijpt. Toch moet je dat wel doen. Wat je je af moet vragen is of je emotie wel jouw emotie is. Kan het zijn dat je het van iemand anders hebt overgenomen. Ga eens na wie je de afgelopen uren hebt ontmoet en wie jouw die depressieve gevoelens heeft gegeven. Realiseer je dat ze niet eens van jouw zelf zijn. Het overkomt je, het gebeurt gewoon, maar je kunt er net zo makkelijk weer afscheid van nemen. Ga naar buiten, loop door het park, de wei of wat dan ook en geniet van de eerlijkheid en de schoonheid van de natuur. Als je dit allemaal doet verdwijnt Introjectie en kan je naar je drijfveer afgunst kijken. Ondanks dat je denkt geen afgunst te kennen is het onbewust toch aanwezig en vooral de afgunst naar andermans creativiteit of geluk. Natuurlijk gun je de anderen alles, maar is dat wel echt waar? Ga het iemand werkelijk gunnen vanuit je hart. Wat je daarvoor moet doen is maar één ding: van jezelf houden. ‘Dat doe ik” zul je misschien zeggen. Maar hou je onvoorwaardelijk van jezelf? Ga eens diep naar binnen, naar je allerdiepste gevoelens en vertel aan jezelf dat je bent om van te houden. Dat het goed is om van jezelf te houden en zeg volmondig: ‘Ik hou van mij’. Realiseer je dat je heel bijzonder bent, maar ook dat anderen heel bijzonder zijn. Ieder mens is uniek, ook jij maar ook de ander. Je zal zien dat je vrij komt van veel emoties. Ze raken je niet meer en je hervindt de balans in jezelf.

Type 2 Helper Ik werk graag met andere mensen. Anderen zijn heerlijk om mee om te gaan. Ik ben vriendelijk, sociaal, hou van praten, uitgaan, gezelligheid. Ik ben meer een groepsmens en doe er veel voor om het gezellig te hebben. Als er maar mensen om me heen zijn. Ik heb de gave dat ik weet wat anderen nodig hebben. Ik voel vaak het verdriet van anderen en hun behoeftigheid. Ze hebben me gewoon nodig. Daardoor doe ik vaak te veel voor anderen, zodat ik te weinig tijd voor mezelf overhoud. Dat is niet erg, want ik vind het heerlijk om voor anderen te zorgen. Ik ben stemmingsgevoelig. Als mensen me niet mogen, voel ik me erg ongemakkelijk. Ook als ze mijn hulp niet op prijs stellen voel ik me slecht, want ik heb een hekel aan afwijzing. Ik kan mezelf heel goed wegcijferen zodat de ander beter tot zijn recht kan komen. Als ik eens op de voorgrond sta vind ik dat best prettig.Vooral als ik waardering krijg voor wat ik doe. Dat is wel belangrijk voor me. Ik wil graag aandacht en waardering van de mensen om wie ik geef of die ik te hulp schiet. Hard werken vind ik niet erg, maar er moet wel tijd zijn voor gezelligheid met de collega’s. Ik praat graag, ook over wat ik meemaak. Als ik thuiskom, vertel ik wat ik die dag 20

Het

coachen

heb meegemaakt. Het is toch heerlijk om dat te kunnen delen. Ik kan soms echt uit m’n slof schieten. Soms is het frustrerend dat ik de pijn of het verdriet van anderen zo goed aanvoel en naar mijn idee te weinig voor hen kan doen. Het zou goed voor me zijn als ik eens wat meer ‘nee’ kon zeggen. Ik wil graag dat anderen me als hartelijk en een goed mens zien, maar als er geen rekening met mij wordt gehouden kan ik erg emotioneel worden. Het belangrijkste voor mij zijn mijn gezin en goede relaties. Ik ben bereid om daar veel voor te doen.

Test Mocht jij jezelf herkend hebben in het bovenstaande dan is er 60 procent kans dat je persoonlijkheid zich tot dit type kan rekenen. Er is 20 procent kans dat je het type zes bent en 12 procent dat je meer het type negen bent. Kijk ook eens bij het type vier, want je hebt 8 procent kans dat je dat bent. Lees verder bij de andere typen om zekerheid te krijgen.

De vicieuze cirkel ‘Ik ben niet goed genoeg’ is wat de twee overal bevestigd ziet. Als iemand kritiek heeft denkt de twee onmiddellijk: Ik doe het niet goed genoeg. Daardoor schiet je direct naar je verdedigingsmechanisme verdringing. Je verdringt je eigen behoeften en richt je altijd op de ander. Je weet wat anderen nodig hebben, maar weet je ook wat jij nodig hebt? Steeds weer lijkt de ander belangrijker dan jezelf. Je hoopt dat de ander je waardeert om wat je voor hem of haar doet. Daardoor krijg je aandacht en kun je aan jezelf bevestigen dat je goed genoeg bent. De drijfveer daarbij is trots. Het geeft je een heerlijk gevoel van trots als je iets heel goed doet en de ander je de aandacht en waardering geeft. Maar o wee als je trots gekrenkt wordt. Dan ben je toch kwaad, of verdrietig, of teleurgesteld of noem maar op. Die trots zorgt ervoor dat je je altijd richt op je fixatie en dat is de ander. Het sociale, de groep of de mensen in je omgeving zijn het punt van aandacht, in plaats van dat je aandacht aan jezelf geeft.

Coach jezelf Je bent heel bijzonder, echt wel. Als je dat weet, waarom wil je dat dan steeds van anderen horen. Waarom wil je dat anderen je vertellen dat ze je geweldig vinden, dankbaar zijn dat je voor hen klaar staat en er altijd voor hen bent. Je verdediging is het verdringen van wat jij wilt. Je kijkt liever naar wat anderen willen.Vanaf nu doe je dat niet meer.Vraag jezelf steeds af, vooral als anderen een beroep op je doen: wat wil ik. Is het goed voor mij. Wat is het belangrijkste voor mij. Je drijfveer is trots. Trots lijkt een goede eigenschap, maar als je je laat leiden door de trots is het niet goed. Want als jouw trots gekrenkt wordt kun je heel boos of juist verdrietig worden. Je trots wordt gekrenkt door anderen. Dat mag eigenlijk niet meer gebeuren. Niemand mag jou kunnen kwetsen. Dat kan als je voldoende zelfrespect hebt. Hou van jezelf, kijk naar je eigen behoeften en let op wat jij werkelijk wilt. Daardoor verdwijnt de drang om je steeds op anderen te richten.

Type 8 Leider Ik ben sterk en betrouwbaar en heb daarom vaak de leiding. Ik weet wat ik wil en hoe ik er moet komen. Als ik al eens twijfel dan zal ik dat niet aan anderen laten zien. Ik zorg dat ik altijd 21

Zelfcoaching

met het

Enneagram

controle heb en niet afhankelijk ben van anderen. Ik merk het direct als anderen ontzag voor me hebben en soms maak ik daar ook misbruik van. Ik zorg altijd dat ik krijg wat ik wil. Ik ben heel duidelijk en iedereen weet wat ze aan mij hebben. Ik kan heel slecht tegen onrecht en kom op voor mensen die geen kans hebben gekregen. Maar ik heb een hekel aan mensen die wel kansen hadden, maar die niet gegrepen hebben. Dat zie ik als zwakte. Ik ben er erg goed in om mijn zwakte niet te laten zien.Voor mij is het altijd alles of niets. Ik hou niet van halve maatregelen. Ik merk het direct als mensen tegen me liegen of de situatie trachten te manipuleren. Ik heb dan geen pardon met hen. Ik hou van mensen die direct tegen me zijn. Als ik geen respect heb voor anderen, dan vind ik het heel moeilijk om hun orders of aanwijzingen op te volgen. Ik kan het dan veel beter zelf. Als ik boos ben uit ik dat. Ik vind het moeilijk om dat dan voor me te houden. Ik kom altijd voor vrienden en mijn dierbaren op, vooral als ze onheus bejegend worden. Dat ik soms als verliezer uit de bus kom doet me niets. Ik heb het in ieder geval geprobeerd. Ik vertrouw alleen mezelf. Als ik echt iemand vertrouw en intiem word, durf ik mijn zwakke kanten te laten zien en kan ik eveneens mijn emoties tonen. Respect is voor mij belangrijk.

Test Mocht jij jezelf herkend hebben in het bovenstaande dan is er 80 procent kans dat je persoonlijkheid zich tot dit type kan rekenen. Er is 10 procent kans dat je het type drie bent en 10 procent dat je het type twee bent (vooral bij vrouwelijke achten). Lees verder bij de andere typen om zekerheid te krijgen.

De vicieuze cirkel Je kunt er slecht tegen als je de zaak niet meer onder controle hebt. Je wilt altijd alles onder controle houden. Lukt dat niet, dan ontken je dat gewoon, want dat is je verdedigingsstrategie. Je ontkent je eigen zwakte en geeft aan jezelf weer dat je krachtig bent. De drijfveer is de passie wellust en dat wil zeggen dat je het nu wilt. Je zult krijgen wat je wilt hebben en wel zo snel mogelijk. Daardoor blijf je gericht op macht. Je wilt alles gewoon bepalen. Je wilt macht. Het ontkennen van eigen zwakte heb je zelf niet eens in de gaten. Je vindt jezelf namelijk helemaal niet zwak. Je komt altijd direct in actie als iets je niet zint, je zegt onmiddellijk wat je dwarszit, dus je hebt eigenlijk altijd controle. Wellust zorgt ervoor dat je je woede snel gebruikt om te krijgen wat je hebben wilt zonder de consequenties direct te overzien. Met de gevolgen zit je niet, want dat is dan een feit dus dat accepteer je. Je hebt in ieder geval je gelijk gehaald.

Coach jezelf Ontkenning is een verdediging die moeilijk te herkennen is. Bij ontkenning wordt bedoeld het ontkennen van je eigen zwakte. Je wilt altijd maar sterk zijn. Zwakte laten zien kan betekenen dat je aangevallen wordt op je zwakke plek. Dat wil je voorkomen dus ga je altijd uit van kracht en nooit van zwakte. Daardoor blijf je in de vicieuze cirkel hangen. De eerste stap in het coachen van jezelf is om je zwakte te erkennen. Het is helemaal niet erg om daar naar te kijken. Het maakt je zelfs sterker als je erkent wat je zwakke kanten zijn. Als je dat doet kun je ook naar je drijfveer ‘wellust’ kijken. Wellust is dat je iets nu wilt. De lust is de motor naar de fixatie macht. Je wilt maar controle. Als je de controle nu eens overlaat aan het universum zal blijken dat je vooral controle hebt over je eigen leven als je je zwakte durft te laten zien en je iets niet meer direct verlangt van anderen. Laat los. Ga er van uit dat het goed komt en laat anderen het maar eens uitzoeken. Het is moeilijk, maar het brengt je veel verder. 22

Het

coachen

Type 5 Waarnemer Het gaat om wat je weet. Ik erger me aan mensen die iets zeggen zonder dat ze iets weten. Ze praten als iemand die de klok heeft horen luiden, maar die niet weet waar de klepel hangt. Ik zeg iets als ik iets weet. Ik zoek iets uit tot op de bodem, verdiep me er echt in en dan durf ik er wel mee naar buiten te komen. Gelukkig dat er specialisten zijn, daar heb ik respect voor. Ik ben best gevoelig, maar kom op anderen vaak bot over. Ik zal emoties dan ook nooit laten zien. Emoties staan nuchter nadenken en analyseren enorm in de weg. Om uiterlijk vertoon geef ik niets. Onbegrijpelijk dat mensen een imago opbouwen door kleding, auto, waar ze wonen. Ik heb genoeg. Ik heb graag een kamer voor mezelf waar ik me rustig kan terugtrekken. Op mijn werk vertel ik niet veel over thuis. Dat is toch iets waar ze niets aan hebben. En thuis hebben ze niets aan verhalen over mijn werk, want wat weten ze er nou vanaf. Aan verjaardagen en zo heb ik eigenlijk een hekel. Die gesprekken gaan nooit ergens over. Waar ik van kan genieten is een goed boek, een prachtig tv-programma en praten met gelijkgestemde mensen. Ik kan ongelooflijk opgewonden raken van een nieuwe ontdekking. Kennis maakt macht. Ik zorg dat ik meer weet dan een ander. Ik moet dingen begrijpen. Mijn interesse gaat vaak uit naar ingewikkelde zaken. Die analyseer ik tot ik het begrijp. Waar ik weinig van begrijp is mensen die achter een idee dat of stelling aanlopen die niet bewezen is. Geloven doe je maar in de kerk, ik wil bewijzen. Ik ben graag alleen. Dan kan ik me beter concentreren. Ik heb ook graag mensen om me heen, maar niet altijd en niet de hele dag. Ik vind mezelf makkelijk, want ik vraag weinig van anderen.

Test Mocht jij jezelf herkend hebben in het bovenstaande dan is er 60 procent kans dat je persoonlijkheid zich tot dit type kan rekenen. Er is 20 procent kans dat je het type een bent en 12 procent dat je het type negen bent. Er is 8 procent kans dat je het type zes bent. Lees verder bij de andere typen om zekerheid te krijgen.

De vicieuze cirkel Het type 5 raakt in een vicieuze cirkel doordat de vermijding oppervlakkigheid is. Als je de indruk hebt dat je het niet weet, is er de angst dat je oppervlakkig bent. Daardoor treedt het verdedigingsmechanisme isolatie in werking. Dat zorgt ervoor dat je je terugtrekt in je ivoren toren. Je neemt de tijd om iets goed uit te zoeken, te bestuderen of te analyseren. En als je het dan begrepen hebt, kom je weer naar buiten en kun je verder. De drijfveer is de passie gierigheid. Je wilt alles voor jezelf houden en niet graag delen met anderen. De gierigheid is gericht op kennis en dat is dan ook de fixatie. In wezen verberg je de angst het leven niet te begrijpen. Je begrijpt het leven niet. Dat raadsel probeer je te ontrafelen. Daardoor raakt het je als je iets niet begrijpt. Dan trek je je terug om het wel te begrijpen. Daarbij heb je helemaal niemand nodig, want dan moet je blootleggen dat je het zelf niet begrijpt; dus ben je gierig in het delen van kennis en blijf je op zoek naar kennis.

Coach jezelf Je bent rustig en analyseert eerst voor je stappen onderneemt. Je grootste valkuil is je isolatie. Je trekt je steeds terug om helemaal alleen te analyseren wat je moet doen, wat het beste is, waar het probleem ontstaat en wat de oplossing is. Dat doe je zonder hulp van anderen. Daardoor er23

Zelfcoaching

met het

Enneagram

varen anderen je als bot of ontoegankelijk.Wat je moet doen is je niet meer terugtrekken. Gooi je gedachten eens in de groep. Stel de juiste vragen. Laat anderen ook oplossingen aandragen en deel je gedachten met hen. Daardoor wordt het niet ongestructureerd, zoals jij denkt, maar komt er juist een lijn in voor anderen. Je gierigheid naar kennis wordt dan duidelijk voor je. Je kunt daar dan iets aan gaan doen. Waarom moet je altijd meer weten voor je tot aktie komt. Je moet beseffen dat je genoeg weet en dat je al doende bijleert. Je kunt jezelf coachen door te beseffen dat je meer weet dan de meeste mensen, dat je niet alles hoeft te begrijpen om te aanvaarden dat het zo is. Deel je kennis met anderen en je fixatie op kennis verdwijnt en je kunt je veel beter ontspannen en meer genieten van het leven.

Type 7 Levensgenieter Ik geniet met volle teugen. Het leven is een groot avontuur en ik wil alles meemaken. Als ik geen enkele keuze heb, dan ben ik bang dat ik al het goede mis. Ik wil graag kunnen kiezen, dat geeft me een gevoel van vrijheid. Mijn sterke punt is dat ik van alles iets afweet en overal over mee kan praten. Ik kan me in hele korte tijd in iets verdiepen zodat ik de finesses ken en met nieuwe ideeën kan komen. Ik heb altijd wel ideeën.Veel mensen doen dan ook een beroep op me als ze vastlopen en dat vind ik prettig.Waar ik slecht tegen kan is vervelende dingen te moeten doen. Die stel ik vaak te lang uit. Ik doe liever leuke dingen. Mijn hele leven is eigenlijk een feest waarvan ik het middelpunt ben. Ik heb veel kennissen en vrienden, word vaak voor party’s gevraagd. Details zijn vervelend. Ze houden je enorm af van een creatief proces van vernieuwing. Ik zie zelden problemen, wel uitdagingen. Ook nieuwe mensen zijn vaak een uitdaging voor me. Ik zoek snel uit of ik kans heb op vriendschappen of nieuwe ervaringen. Ik ga graag uit, want dat is spannend en vooral leuk. Ik bind me niet snel, maar als ik dat eenmaal doe is het voor altijd. Aan een baan bind ik me niet snel. Ik heb meestal snel het totaaloverzicht in zaken. Ik ben er goed in om ogenschijnlijk loshangende zaken met elkaar te verbinden waardoor het sterker wordt. Als ik mijn interesse verlies, dan wordt het moeilijk om iets af te maken. Ik geloof erin dat iedereen recht heeft op een plezierig en boeiend leven.

Test Mocht jij jezelf herkend hebben in het bovenstaande dan is er 65 procent kans dat je persoonlijkheid zich tot dit type kan rekenen. Er is 15 procent kans dat je het type drie bent en 12 procent dat je meer het type twee bent. 5 procent is de kans dat je een zes bent en nog 3 procent kans dat je een acht bent. Lees verder bij de andere typen om zekerheid te krijgen.

De vicieuze cirkel Door je vermijding van pijn kun je zelden bij je grote potentieel en blijf je in een trance door het leven gaan. Als je iets als pijnlijk en vervelend ervaart, ga je rationaliseren. Je geeft overal een mooie draai aan waardoor je het niet als pijnlijk hoeft te ervaren. Dat wordt nog versterkt door de passie gulzigheid. Gulzigheid is vooral gericht op plezier, je hebt nooit genoeg. Wat je feitelijk doet is weglopen voor vervelende dingen en die niet voelen door er een plausibele verklaring aan te geven. Daardoor kan niemand echt boos op je worden, want je praat je overal uit. Je relativeert door er een grap over te maken of een leuk verhaal te vertellen. Daardoor 24

Het

coachen

versterk je je gulzigheid en is er nooit genoeg lol in je leven. Je wilt altijd meer leuke dingen en veel ervaringen opdoen.

Coach jezelf Het probleem bij jou is dat je overal een plausibele verklaring voor hebt. Waarom heb je het nodig om alles te rationaliseren? Kun je niet gewoon de waarheid onder ogen zien. Wat is daar zo erg aan? Geef nu eens geen verklaring. Verdedig je nu eens niet als je je aangevallen voelt. Erken als je een fout hebt gemaakt of weg loopt voor iets waar je geen zin in hebt. Zeg het gewoon en kijk eens hoe anderen daarop reageren. Je zult versteld staan. Je denkt dat anderen je niet door hebben, maar meestal hebben ze dat wel. Ze pikken het van je omdat je zo charmant bent en je met een grap weer ergens uit kan praten. Maar ze zien het heus wel. Als je niet meer rationaliseert komt je gulzigheid vrij, je drijfveer. Dat zorgt ervoor dat je weg loopt voor vervelende dingen en je alleen maar kan richten op plezier. Leer om een ding tegelijk te doen, om iets af te maken, om rust te hebben. Daardoor krijgt je visie een breder draagvlak. Je gaat ervaren dat het afmaken van iets geen pijn oplevert maar een veel groter plezier dan je zou hebben als je naar iets anders zou zijn overgestapt. Genieten mag, maar je moet eerst doen wat je moet doen, hoe vervelend dat ook even mag lijken. Neem je verantwoordelijkheid, ga door je pijn heen, erken je valkuil en je zult het grootste geluk ontdekken.

Samenvatting Voor iedereen is de blinde vlek datgene wat verborgen ligt onder je verdedigingsstrategie. Je kunt jezelf coachen door je onbewuste gedrag bewust te maken. Kijk naar je verdedigingsstrategie. Wat doe jij altijd weer als je je aangevallen voelt of als er iets vervelends op je pad komt. Als je dat duidelijk hebt kun je het gaan aanpakken. Breng je verdediging nu eens niet in stelling. Ervaar maar eens wat het is om door dat vervelende heen te gaan. Het zal blijken dat het anders in elkaar zit dan je dacht. Dan pas kun je onder je verdediging kijken. Daar zit je onbewuste drijfveer, de passie. Die is de motor naar de fixatie. Het vervelende is dat de meeste mensen hun fixatie als hun sterke kant zien. De perfectionist is er trots op dat hij perfectionistisch is. Maar het is juist de valkuil. De fixatie houdt je er van af om te groeien, om de zaken in een breder perspectief te zien. Jezelf coachen is je fixatie verzwakken, een bredere blik krijgen en andere kwaliteiten die je hebt naar boven halen waardoor je bij je grote potentieel kunt komen.

25

Tot besluit Ik hoop dat je iets meer inzicht hebt gekregen in hoe je jezelf kunt coachen vanuit het Enneagram. Ik geef regelmatig workshops in Dedemsvaart en in Doorn en ook wel in andere steden. Kijk op de website www.enneagramcollege.nl voor alle informatie. Ik geef de opleidingen Enneagram IntegratieKunde (EIK, Enneagram Professional Coach en Energetic Psychology). Ik geef ook cursussen zoals Afslanken met het Enneagram en Hoe schrijf je een boek. Mijn gegevens zijn: Enneagram College Postbus 126 7700 AC, Dedemsvaart [email protected] www.enneagramcollege.nl Heel veel plezier met de zelfcoaching. Willem Jan van de Wetering 25 januari 2012.

26