Z33. House for contemporary art. Nu

Z33. Nu.

n u Z33. House for contemporary art. Nu. 2008 - 2010

EN Z33 is a house for contemporary art. Since its foundation in 2002, Z33’s mission has essentially boiled down to this: in projects and exhibitions, artists confront the visitor with impressions and experiences that motivate him to look at everyday aspects of any person’s life from a new perspective. Z33 is a unique laboratory and a meeting place for experiment and innovation. Z33 is a place for contemporary art and a driving force in its region: its aim is to bring the world to Limburg and show Limburg to the world. NL Z33 is een huis voor actuele kunst. Sinds de oprichting in 2002 volgt Z33 een missie die in essentie hierop neerkomt: via projecten en tentoonstellingen confronteren kunstenaars de bezoeker met indrukken en ervaringen die hem er toe aanzetten om vanuit andere invalshoeken te kijken naar alledaagse aspecten uit het leven van iedere mens. Z33 is een uniek laboratorium en een ontmoetingsplaats voor experiment en innovatie. Als huis voor actuele kunst is Z33 een hef boom voor haar regio: we willen de wereld naar Limburg halen en Limburg aan de wereld tonen.

Z33 audience during opening INNERCOMA, 26.06.2010

2008 - 2010

EN The Z33. Nu. publication is a compilation of its exhibition projects during the period October 2008 - October 2010. More than a mere overview, it gives the reader an insight into Z33’s current activities. What does this house for contemporary art stand for and how is this actually translated into the various exhibition projects that are currently taking place? We would like to examine this more closely by way of eleven projects. The theme of the publication derives from views expressed by Jan Boelen in an article that explores in greater depth the work done by Z33 as a house for contemporary art. Which criteria are used in formulating an exhibition policy? Which themes are addressed? Why is a particular artist invited to develop a solo project?

Introduction Inleiding

The thread that runs through Z33’s activities comprises several key words. They are beacons in the policy on the basis of which ideas and exhibition projects are constantly tested. The publication is divided into eleven chapters, each devoted to one of the projects. For each project, an introductory piece attempts to sketch a general outline of its content. This is followed by an extract from Jan Boelen’s notes in which he relates the project to the overall mission of Z33. It ends with a section for reflection: a look back at the project in word and/or image, or an idea for the continuation of the project.

NL De publicatie Z33. Nu. bundelt de tentoonstellingsprojecten die Z33 van oktober 2008 tot oktober 2010 heeft gerealiseerd. Meer nog dan een overzicht, biedt de publicatie een inzicht in de huidige werking van Z33. Waarvoor staat dit huis voor actuele kunst en hoe wordt dit concreet vertaald naar de uiteenlopende tentoonstellingsprojecten die er plaatsvinden? Aan de hand van elf projecten, willen we hier dieper op ingaan. Rode draad doorheen de publicatie vormt een visietekst van Jan Boelen. Hierin gaat hij dieper in op de werking van Z33 als huis voor actuele kunst. Welke criteria worden er gehanteerd in het uitstippelen van een tentoonstellingsbeleid? Welke thema’s komen er aan bod? Waarom wordt een bepaalde kunstenaar uitgenodigd om een soloproject uit te werken? Een aantal keywords lopen als een rode draad doorheen de werking van Z33. Het zijn bakens in het beleid waaraan ideeën en tentoonstellingsprojecten voortdurend worden getoetst. De publicatie is opgedeeld in elf hoofdstukken waarin elk project afzonderlijk wordt belicht. Een inleidende tekst per project tracht een algemeen beeld te scheppen van wat het project precies inhield. Aansluitend volgt een fragment uit de nota’s van Jan Boelen, waarin de algemene missie van Z33 getoetst wordt aan het project. Afsluiten doen we met een reflectief luik: in woord en/of beeld wordt teruggeblikt op of wordt er een vervolg gebreid aan het project.

EN Notes on Z33 by Jan Boelen

ists, architects or performers. The context of the beOur aim is to re- guinage site is exflect on societal and tremely important scientific developfor the development ments. This is trans- of exhibitions. It lated into concrete includes local elethemes in which eve- ments in its answer ryday things play a to global developcentral role, a focus ments. In other that is also implicit words, the context in the artists’ work. evokes glocal associThe process that ations. Consequentprecedes the exhibi- ly, the connection tion is at least as with context – as important as the well as the invesexhibition, the end tigative approach product, itself. The – means that exhibiway in which an extions in Z33 cannot hibition is presented simply be randomly is closely interwoven transferred to other with its research locations. Projects based substructure. that are picked up By taking a critiabroad (cf. Opencal approach to our Structures, Thomas activities, our aim is Lommée) can only to achieve a substan- adopt the concept tive in-depth context. and must adapt the Form follows conproject to the local tent. The research context. that precedes a Bringing the project is also made world to Limmore and more visburg and showible. Although an ing Limburg exhibition is generto the world – ally regarded as a Manifesta 9 finished product, & Z-OUT Z33 aims to broaden 2010 marks an the spectator’s view. important turning The trajectory that point in the – fairly we follow with the artist is also crucial. recent – history This aspect is closely of Z33 as a house for contemporary interwoven with art. Policy-wise, we Z33’s multidiscipliare more than ever nary approach. At steering a coherent some point a visual substantive course. artist functions as Also, we are the an architect or a initiator of two indesigner develops systems inherent in ternational projects visual arts... Crossthat extend beyond the walls of the overs between beguinage and touch design, art, archion a much broader tecture and so on Euregional context. are essential and Z33 initiated Maniinextricably linked festa 9 and Z-OUT, to our activities. In this case the concept which can both be seen as a logical of the artist stands sequel to the activifor designers, art-

ties of the house for contemporary art. Manifesta 9 In February 2010 it was announced that the European Biennial, Manifesta 9, would be coming to Limburg. From the very beginning Z33’s role was a pioneering one. Not only did Z33 initiate the idea of the Limburg candidacy for the biennial, it is also largely due to Z33 that Limburg managed to secure this internationally esteemed project. Manifesta is a nomadic Biennial that descends on a different European city or region every two years with politics, geo-politics or cultural history as its subject. It seeks out the boundaries of Europe and avoids large arts centres. Instead, it prefers to focus on the periphery, on less exposed and culturally less cultivated areas. Limburg is an area in motion, an interesting and complex region, which could act as a mirror for other regions in Europe. The region is involved in a reconversion process and is shedding an industrial past. The coal industry that developed in the first half of the 20th century left its mark on both society and the landscape. After the mines were closed between the 60s and the 80s, a new position had to be determined. This reconversion process

is still continuing and gives rise to questions concerning the legacy of the mining industry. It is a legacy which not only encompasses the mine buildings (heritage) and the artificial landscapes, but also difficulties – and riches – resulting from the stream of immigrants from countries like Turkey, Poland and Italy. The fact that Z33 invited Manifesta to come to Limburg is perfectly in line with its policy as a house for contemporary art. It has adopted a slightly peripheral position within the Belgian (and by extension, Euregional) arts field. From this position Z33 looks at what is happening in the centre and seizing this as a strength from which it can offer a critical counterpoint. This approach characterises both Manifesta and Z33. Programme-wise, the activities of Z33 are also consistent with the aims Manifesta considers to be of paramount importance: social phenomena, scientific developments and intersections between various disciplines. Taking the lead in this international Biennial project propels Z33’s activities a step forward: from the local, supra-local and national to the international. Z-OUT Z-OUT is a largescale project aimed at realising a series of fascinating, top-

[11] Introduction

[12] Introduction

quality works of art in public space in Limburg. Art in the public space is essentially different from organising an exhibition or a museum. Whereas in a museum the confrontation with a work of art is limited to the visitor who has chosen to come there, in the public space the work of art interacts not only with the spectator and unsuspecting passers-by, but also with nature, the surrounding architecture and with the public space itself. Through its experience in the field of visual art, Z33 will act as the pivotal organisation for the realisation of this large-scale project. Concepts such as context and relational connections, which the house for contemporary art has incorporated into its own policy, are crucial guiding principles. Z-OUT is a special artistic project, which in the coming years will operate on the intersection between art, architecture and the landscape. Although there is still plenty of open space for art in Limburg, it must also be said that Limburg has more than one face. The province is a recent construction, made up of regions that each have their own history, landscape and characteristic features. It would therefore not be appropriate to seek an

all-embracing story and graft various works of art onto it. Z-OUT divides the province into five areas and then highlights each one separately. Each cluster has its own story, which reflects the various faces of the province – urban, landscape, cultural heritage, industry and so on. Haspengouw is one of the clusters that has been included in the programme because of its natural beauty – the region is often described as Belgium’s Tuscany. This clustering ensures that the works of art interact with each other and with their surroundings, thus generating a dynamism that extends for miles around. A series of temporary and permanent works of art will be developed at an international artistic level in various stages and spread over time. For each cluster, an internationally respected curator will be invited. In turn, artists also will be asked to make artistic suggestions. It is extremely important that the projects developed within the context of Z-OUT are supported by the area, the region, the inhabitants, local politics and so on. Z-OUT must not be a coercive vehicle that spreads its tentacles across a region and ensconces itself there unannounced. As early as 2009, Z-OUT was launched

with an ambitious pilot project. The Dutchman Florentijn Hofman created Badeend, a gigantic inflatable version of the small yellow bath duck that is universally known and loved. Hofman launched the duck onto the water in Hasselt in June 2009 and repeated this during the course of the summer in Genk, Neerpelt, Lommel, Maasmechelen and OudRekem. The Badeend visited the five areas which make up Limburg, as a sort of foretaste of things to come. This pilot project also indicated the direction Z-OUT plans to take. Its aim is to radically change the perception of art in the public space and go beyond the phenomenon of sculptures on roundabouts and in parks. This outdated frame of reference is transcended here by means of ephemeral, temporary and participatory art projects. Both Manifesta 9 and Z-OUT are the result of the activities Z33 has been steadily building up for many years. The initiation and coordination of both projects closely follows the markers we have set out for ourselves: investigative processes, spatial and architectural contexts, multidisciplinarity, scientific and social developments, and so on.

NL Nota’s bij Z33 door Jan Boelen

ontwikkelt systemen die eigen zijn aan de beeldende kunst... We stellen ons Cross-overs tussen tot doel te reflecdesign, beeldende teren over maatkunst, architectuur schappelijke en en dergelijke meer wetenschappelijke zijn essentieel en ontwikkelingen. onlosmakelijk verConcreet vertaalt bonden met onze zich dat in thema’s werking. Het begrip die het alledaagse kunstenaar staat zocentraal stellen, een wel voor ontwerpers, focus die ook implibeeldende kunsteciet doorschemert naars, architecten in het werk van de of performers. De kunstenaars. Het context van de beproces dat aan de gijnhofsite is van tentoonstelling voor- groot belang voor afgaat, is minstens de ontwikkeling van zo belangrijk als de tentoonstellingen. tentoonstelling, het De context neemt loeindproduct zelf. kale elementen mee Hoe een tentoonstel- in zijn antwoord op ling gepresenteerd globale ontwikkelinwordt, is nauw gen: context roept verweven met de met andere woorden onderzoeksmatige glokale associaties onderbouw. Met een op. De contextgebonkritische houding denheid – maar ook ten aanzien van de de onderzoeksmatige eigen werking, wordt aanpak – heeft tot er gestreefd naar gevolg dat tentooneen diepe, inhoudestellingen in Z33 lijke context. Form niet vrijblijvend op follows content. De andere locaties geresearch die aan een toond kunnen worproject voorafgaat, den. Projecten die in wordt ook meer het buitenland overen meer zichtbaar genomen worden gemaakt. Een ten(cfr. OpenStructures, toonstelling wordt Thomas Lommée) doorgaans als een kunnen enkel het afgewerkt product concept overnemen beschouwd maar en de uitwerking Z33 wil hier de blik ervan adapteren aan van de toeschouwer de lokale context. verruimen, het onDe wereld naar derzoek transparant Limburg halen maken en delen. Ook en Limburg aan het traject dat we de wereld tonen samen met een kunstenaar doorlopen is – Manifesta 9 & Z-OUT cruciaal. Dit aspect 2010 markeert is nauw verweven een belangrijk keermet de multidisciplinaire aanpak van punt in de – nog vrij jonge – geschiedeZ33. Een beeldende kunstenaar functio- nis van Z33 als huis neert op een gegeven voor actuele kunst. Beleidsmatig varen moment als archiwe meer dan ooit tect, een ontwerper

een coherente inhoudelijke koers maar daarnaast treden we ook als initiator op van twee internationale projecten die buiten de muren van het Begijnhof treden en een veel bredere, Euregionale context zullen beroeren. Zowel Manifesta 9 als Z-OUT worden door Z33 geïnitieerd en kunnen gezien worden als een logisch vervolg op de werking van het kunstencentrum. Manifesta 9 In februari 2010 werd bekend gemaakt dat de Europese biënnale Manifesta 9 in 2012 naar Limburg zal komen. Z33 speelde hier van meet af aan de trekkersrol. Niet alleen lanceerde Z33 het idee van de Limburgse kandidatuur, Z33 speelde ook een cruciale rol in het binnenhalen van dit internationaal gewaardeerde project. Manifesta is een nomadische biënnale die iedere twee jaar in een andere Europese stad of streek neerstrijkt en de complexiteit van de regio op politiek, geo-politiek of cultuur-historisch gebied tot onderwerp neemt. Manifesta zoekt de grenzen van Europa op en vermijdt grote kunstcentra. In plaats daarvan richt zij zich liever op de periferie, op minder geëxposeerde en cultureel minder ontgonnen gebieden. Limburg is een gebied in beweging,

een interessant en complex gebied dat een spiegel kan zijn voor andere streken in Europa. De regio bevindt zich in een reconversieproces en schudt een industrieel verleden van zich af. De steenkoolindustrie die zich in de 1ste helft van de 20ste eeuw ontwikkelde, drukte een grote stempel op zowel de maatschappij als het landschap. Na de sluiting van de mijnen in de jaren 60 tot 80 moest een nieuwe positie worden bepaald. Dit reconversieproces is nog altijd gaande en doet vragen rijzen over de nalatenschap van de mijnbouw: de mijngebouwen (erfgoed), de artificieel ontstane landschappen, de problematiek – en tegelijkertijd de rijkdom – die voortvloeit uit de immigratiestromen uit ondermeer Turkije, Polen en Italië. Het feit dat Z33 Manifesta uitnodigde om naar Limburg te komen, ligt volledig in de lijn van haar beleid als huis voor actuele kunst. Z33 neemt een enigszins perifere positie in binnen het Belgische (en bij uitbreiding Euregionale) kunstenveld. Vanuit de periferie kijken naar wat er in het centrum gebeurt, en dit als sterkte aangrijpen om zich hier kritisch tegenover te stellen... Het is een aanpak die beiden kenmerkt. Ook programmatorisch sluit de werking van Z33 aan op de doelstel-

[13] Inleiding

[14] Inleiding

lingen die Manifesta hoog in het vaandel draagt: maatschappelijke fenomenen, wetenschappelijke ontwikkelingen, snijvlakken tussen verschillende disciplines. Het voortouw nemen binnen dit internationale biënnaleproject, drijft de werking van Z33 een stap verder vooruit: van het lokale, het bovenlokale en nationale naar het internationale. Z-OUT Z-OUT is een grootschalig project met als doel de realisatie van een reeks boeiende en kwalitatieve kunstwerken in de openbare ruimte in de provincie Limburg. Kunst in de publieke ruimte is van een andere orde dan de organisatie van een tentoonstelling of de inrichting van een museum. Waar in een museum de confrontatie met een kunstwerk zich beperkt tot de vrijwillige bezoeker, treedt het kunstwerk in de publieke ruimte niet enkel in wisselwerking met de toeschouwer maar ook met de toevallige passant, de natuur, de architectuur in de omgeving, en de open ruimte. Door zijn ervaring op het vlak van beeldende kunst en vormgeving treedt Z33 op als spilorganisatie voor de realisatie van dit grootschalige project. Het kunstencentrum schreef begrippen als context en relationele verbindingen

binnen haar eigen beleid in als cruciale leidraad. Z-OUT is een bijzonder artistiek project dat zich de komende jaren zal afspelen op het snijvlak tussen kunst, architectuur en het landschap. In Limburg is er nog veel open ruimte voor kunst en bovendien moeten we vaststellen dat Limburg niet één gezicht heeft. De provincie is een recente constructie van regio’s die elk hun eigen geschiedenis, landschappelijkheid en karakteristieken hebben. Het is dan ook niet opportuun om te zoeken naar één overkoepelend verhaal en daarop verschillende kunstwerken te enten. Z-OUT deelt de provincie op in een vijftal gebieden die elk afzonderlijk worden belicht. Elke cluster brengt zijn eigen verhaal dat aansluit bij de verschillende gezichten van de provincie – stedelijkheid, landschappelijkheid, cultureel erfgoed, industrie... Haspengouw is één van de clusters die omwille van haar landschappelijke karakter – de streek wordt vaak getypeerd als het Toscane van België – aan bod komt. De groepering in clusters zorgt er voor dat de kunstwerken met elkaar en met de omgeving interageren zodat er in de wijde omtrek een dynamiek ontstaat. In verschillende fases, gespreid in de

tijd, zullen een reeks tijdelijke en permanente kunstwerken van internationaal artistiek niveau ontwikkeld worden. Per cluster wordt een internationaal gewaardeerde curator uitgenodigd om in de regio aan de slag te gaan. Kunstenaars worden op hun beurt uitgenodigd om een artistiek voorstel te doen. Het is van groot belang dat de projecten die binnen het kader van Z-OUT ontwikkeld worden, gedragen worden door de streek, de regio, de bewoners, de plaatselijke politiek... Z-OUT mag geen dwingend vehikel zijn dat zijn tentakels over een gebied spreidt en zich daar onaangekondigd nestelt. Z-OUT werd in 2009 reeds aangekondigd en gelanceerd met een ambitieus pilootproject. De Nederlandse kunstenaar Florentijn Hofman creëerde Badeend, een gigantische opblaasbare versie van het kleine, gele badeendje dat universeel gekend en geliefd is. Hofman liet de badeend in juni 2009 in Hasselt te water en herhaalde dit in de loop van de zomer in Genk, Neerpelt, Lommel, Maasmechelen en Oud-Rekem. De badeend deed als het ware de vijf gebieden aan die samen Limburg uitmaken, als een voorsmaakje op wat komen zal. Dit pilootproject

toont ook aan welke richting Z-OUT wil uitgaan. Het wil de perceptie op kunst in de publieke ruimte bijstellen en voorbijgaan aan het fenomeen van sculpturen op rondepunten en in parken. Dit vastgeroeste referentiekader wordt hier overstegen door efemere, tijdelijke en participatieve kunstprojecten. Zowel Manifesta 9 als Z-OUT vloeien voort uit de werking die Z33 sinds jaren gestaag heeft opgebouwd. Beide projecten initiëren en coördineren sluit nauw aan bij de bakens die we voor onszelf hebben uitgezet: onderzoeksprocessen, ruimtelijke en architecturale contexten, multidisciplinariteit, wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen.

Baked clay. The bricks of the Z33 beguinage site – Ronny Delrue, Touching the earth and the Sky, 2008 (p. 40)

Furniture specially designed by Bram Boo for the Kapittelzaal in Z33, 2008. Bram Boo’s designs were also exhibited in SuperStories (p. 64)

Architectural design drawing of a flying bridge by Arnaud Hendrickx, in close collaboration with Gabriel Lester – ProMotion, 2009 (p. 80)

Curator Karen Verschooren at work in Z33 – Work Now exhibition, 2009 (p. 96)

A different perspective – bolwerK, Nepotists, opportunists, friends, freaks and strangers intersecting in the grey zone (p. 120)

Grand staircase in Z33’s Wing 58, the exhibition space that was built in 1958 – Ives Maes, The Great Exhibition Part 1: Europe, 2008 (p. 136)

Workshop Open Hardware, 1.12.2009, photo: Brussels Cooperation – Thomas Lommée, OpenStructures, 2009 (p. 160)

‘White plane’ by Frederic Geurts made on the occasion of Super!triënnale, Z33, 2005, photo: the artist – (un)balanced, 2009 (p. 176)

Announcement of Martino Gamper’s performance ‘Learning while Performing, Performing while Learning’ – finissage weekend Design by Performance, 2010 (p. 200)

Street decoration on the occasion of Virga Jesse festivities in 1947, Koning Albert street, seen from Luikerpoort – Philip Metten, INNERCOMA, 2010 (p. 224)

Tombs in the beguinage yard of Z33 – Arcangelo Sassolino, Time Tomb, 2010 (p. 240)

8

Z33 introduction / Z33 inleiding

11

Notes on Z33 / Nota’s bij Z33 Jan Boelen

40

Touching the Earth and the Sky Ronny Delrue

64

SuperStories

80

ProMotion Gabriel Lester

96

Work Now

120

Nepotists, opportunists, freaks, friends and strangers intersecting in the grey zone

136

The Great Exhibition Part 1: Europe Ives Maes

160

OpenStructures Thomas Lommée

176

(un)balanced Frederic Geurts

200 Design by Performance 224 INNERCOMA Philip Metten 240 Time Tomb Arcangelo Sassolino 256

List of Artists / Lijst kunstenaars

258

Colophon / Colofon

26.10.08 - 08.02.09

Touching the Earth and the Sky Ronny Delrue

EN Ronny Delrue is a painter and a drawer. His work shows and warns us about the pollution of the landscape and the mind, linked to a desire for purity. Over a four-year time span – between 2003 and 2008 – Ronny Delrue was in residence at the European ceramic work centre (.ekwc) in ‘s Hertogenbosch for three periods. During these periods he worked mainly with baked and unbaked clay. The artistic creations and ideas were collected in the IvOK project From Line to Stone, a study that culminated in a symposium and the exhibition at Z33. The exhibition focused on the trajectory from line to stone, from drawings to mind sculptures in baked and unbaked clay, but also went a little further, for instance, in the production of a video in cooperation with FLACC (2008). The video marked the end of the project and looked at the dream of the actual realisation of a mind sculpture as a main building in public space. During his research the artist cooperated closely with architects Wim Goes and Stéphane Beel. Together they reflected on the realisation of architectural mind sculptures in public space. The exhibition unfolded in a series of small rooms, in which drawings, paintings, sculptures in baked and unbaked earth, landscapes and videos were brought together. The drawings on the wall ran like a chronological timeline – from 2003 to 2008 – throughout the exhibition, thus representing the artist’s thought process. Video, sculptures and landscapes were presented in reverse chronological order: the video as the most recent work, then the mind sculptures that resulted from the participation with the architects. The first sculptures to be realised at .ekwc – i.e. the CCM (Centre for Cloning and Manipulation) and the bomb children – came in at the end. The hanging of the exhibition was the result of a long period of work at Z33. For several months the artist converted part of the exhibition space to his studio, which remained visible to visitors as a silent witness.

Ronny Delrue, ‘Touching the Earth and the Sky’ (movie), 2008

Ronny Delrue, ‘Touching the Earth and the Sky’ (entrance), 2008

Ronny Delrue, ‘Mind Sculpture’, 2008 / ‘Dairy Notes. Thought Exercises’, 2003-2004

Ronny Delrue, ‘Mind Sculpture’, 2008 / ‘Dairy Notes. Thought Exercises’, 2003-2004

Ronny Delrue, ‘Dairy Notes. Thought Exercises’, 2003-2004

Ronny Delrue, ‘Mind Sculpture’, 2007

Ronny Delrue, ‘Mind Sculpture’, 2004, 2005, 2008

Ronny Delrue, ‘Mind Sculpture’, 2005, 2008




Ronny Delrue, ‘Touching the Earth and the Sky’ (movie), 2008

NL Ronny Delrue is schilder en tekenaar. Zijn werk toont en waarschuwt ons voor de vervuiling van het landschap en de geest, gekoppeld aan een verlangen naar zuiverheid. Over een tijdspanne van een viertal jaren – tussen 2003 en 2008 – resideerde Ronny Delrue gedurende drie periodes in het Europees keramisch werkcentrum (.ekwc) in ’s Hertogenbosch. Hierbij stond het werken met gebakken en ongebakken aarde centraal. De artistieke creaties en ideeën werden gebundeld in het IvOK-project Van Lijn tot Steen, een onderzoek dat werd afgerond met enerzijds een symposium en anderzijds de tentoonstelling in Z33. De tentoonstelling plaatste het traject van lijn tot steen, van tekeningen tot mind sculptures in gebakken en ongebakken klei, centraal. De tentoonstelling ging ook een stukje verder, onder meer door de realisatie van een video die in samenwerking met het FLACC werd gerealiseerd in 2008. De video rondde dit geheel af met een blik op de droom van een mogelijke verwezenlijking van een mind sculpture als hoofdgebouw in de publieke ruimte. Tijdens het onderzoek werkte de kunstenaar ook nauw samen met architecten Wim Goes en Stéphane Beel. Samen met hen werd er nagedacht over de realisatie van architecturale mind sculptures in de publieke ruimte. De tentoonstelling ontvouwde zich in een enfilade van kleine kamers waarin tekeningen, schilderijen, sculpturen in gebakken en ongebakken aarde, landschappen en videowerk werden samengebracht. De tekeningen aan de muur gaven het denkproces weer en liepen als een chronologische tijdsband – van 2003 tot en met 2008 – doorheen de tentoonstelling. Video, sculpturen en landschappen werden daarentegen omgekeerd voorgesteld: de video als het meest recente werk; daarop volgend de mind sculptures die voortvloeiden uit de samenwerking met de architecten; de allereerste sculpturen die in het .ekwc werden ontwikkeld – het CCM (Centre for Cloning and Manipulation) en de bomb children – sloten achteraan aan. De accrochage van de tentoonstelling was het resultaat van een langdurige werkperiode in Z33. Gedurende enkele maanden doopte de kunstenaar een deel van de tentoonstellingsruimte om tot atelier, dat als stille getuige zichtbaar bleef voor de toeschouwer.

EN Notes on Touching the Earth and the Sky Jan Boelen Touching The Earth and the Sky was the result of years of research into fired and unfired clay. We were very interested in the exploration of boundaries separating various disciplines – paintings, drawings, ceramic sculptures, video and architecture. For example, we stimulated the artist by providing concrete spatial contexts in the form of a cooperation with Stéphane Beel and Wim Goes. Stéphane Beel and Ronny Delrue visited a gravel quarry in the Limburg Meuse, which was marked down as a flood area. On the basis of this situation, they both developed an idea for a tower volume, which, although it has no concrete future, transcends the utopian and has a chance of being executed. In 2007 a large-scale project like Z-OUT did not yet exist although the idea of exploring the subject of art in public space was already present. Now, three years later, Z-OUT is a fact and the realisation of a project like Ronny Delrue’s could actually become possible. When Z-OUT descends on the region around the Meuse, this will be the area where

the sculpture could be realised. The sculpture also shows Z-OUT’s potential and could serve as an idea in the coming years. We could compare this with the sculpture Square Depression that Bruce Nauman made in 2007 as part of Skulptur Projekte Münster and which was given a (permanent) place on the lawn in front of the University. The artist had already introduced the white concrete negative pyramid at the first edition of Skulptur Münster in 1977. Although its realisation was only possible 30 years later, these years were not wasted. In the meantime Nauman’s idea was carried over, was kept at hand as a possibility and served as a source of inspiration in mobilising people for this project. Ronny Delrue’s sculpture is an idea that is being carried over in this way.

NL Nota’s bij Touching the Earth and the Sky Jan Boelen

lijkheden. Wanneer Z-OUT in het gebied rond de Maasvallei neerstrijkt, is dit het gebied waar Touching The de sculptuur zou Earth and the Sky kunnen worden vormde de neerslag ontwikkeld. De van een jarenlang sculptuur laat ook onderzoekstraject het potentieel van naar gebakken en Z-OUT zien en kan ongebakken klei. de komende jaren Het aftasten van als idee meegenomen de grenzen tussen worden. We kunnen verschillende discidit vergelijken met plines – schilderijen, de sculptuur Square tekeningen, keraDepression die Bruce mische sculpturen, Nauman in 2007 video en architecrealiseerde in het tuur – was voor ons kader van Skulptur zeer interessant. We Projekte Münster. stimuleerden Ronny De witte, betonnen, Delrue hierin door negatieve piramide bijvoorbeeld concre- die in het grasveld te ruimtelijke convoor de Universiteit texten aan te bieden (permanent) haar in de samenwerking plaats kreeg, werd met Stéphane Beel reeds bij de eerste en Wim Goes. editie van Skulptur Stéphane Beel Münster in 1977 en Ronny Delrue door de kunstenaar hebben samen een voorgesteld. Pas dergrindwinningsgetig jaar later was de bied in de Limburgse realisatie mogelijk Maasvallei bezocht maar het waren geen dat als overstroverloren jaren. In mingsgebied gemartussentijd werd Naukeerd staat. Beiden mans idee meegehebben op basis van dragen, werd het als deze context een mogelijkheid achter idee voor een torende hand gehouden volume ontwikkeld en diende het als dat, hoewel zonder inspiratiebron om concrete vooruitmensen voor dit prozichten, het utopiject te mobiliseren. sche overstijgt en Ook de sculptuur kans maakt op reavan Ronny Delrue is lisatie. In 2007 was een idee dat op die er nog geen sprake manier meegedragen van een grootschalig wordt. project zoals Z-OUT, ook al leefde het idee toen al om iets rond kunst in de publieke ruimte te doen. Nu, drie jaar later, is Z-OUT een feit en behoort de realisatie van een project als dat van Ronny Delrue meer en meer tot de moge-

[45] Touching the Earth and the Sky

The realisation of a dreamed mind sculpture as main building Below you can find excerpts of conversations between Jan Boelen (JB), Ronny Delrue (RD), Stéphane Beel (SB) and Mieke Mels (moderator), kept during the exhibition at Z33. These excerpts shed light on the future and on a possible realisation of a mind sculpture by Ronny Delrue as a (main) building. The artist entered into dialogue with both Stéphane Beel and Wim Goes, which resulted in two different perspectives. Discussed below is Stéphane Beel’s point of view, which takes us to the territory of the Limburg Meuse valley. The unabridged interviews were published in the IvOK cahier nr. 13 – Touching The Earth And The Sky, 2009. JB: When Ronny Delrue proposed to work together with Stéphane Beel and Wim Goes – a combined residency at the .ekwc – I thought it was important to create a framework to make it possible for this thought experiment to take place. More than artists, architects need constraints from which they can create possibilities. I think it’s important that, when one talks about architecture, one keeps a certain context in mind. Will the main building be realised in an urban or rural context? How will it be proportioned with regard to its surroundings? I focused on two situations that did not preclude a possible realisation of the work. The gravel pits in the Meuse valley provided one of those contexts. The area is prone to flooding and the gravel extraction has severely violated the landscape. These wounds to the environment and the landscape itself seemed interesting elements that fit in with Ronny’s work.

Ronny Delrue, ‘Dairy Note’, .ekwc, 22.07.2007

SB: The rural aspect of the gravel quarry, but also the combination with a ceramic – fired – object, is a wonderful but also bizarre point of departure. In my view, an architectural construction should make two contrasting movements in the landscape. It should both belong in the landscape and it should be alien to it. If it only has an alienating effect, it will not be interesting, because it will not provoke reaction. But the reverse is equally true: the architecture will not be interesting if it fits in the landscape completely. In this case, however, you can feel this tension. ... SB: With our intervention, we will create a landscape which is man-made. Similar to gravel extraction, we will mould the landscape and – with the material provided by the gravel extraction – turn it into a landscape that is ours. Our intervention comprises three aspects: we create a mind sculpture, the landscape is being transformed, and we establish a bond between those two. … SB: I want to dig out part of the site, and mould it to accommodate the sculpture. I don’t want to simply take a fragment of the landscape – I want to create a sort of sanctuary. Within this unnatural landscape – which at the same time also has a touch of naturalness about it – we create another landscape with the same materials. For the platform on which the mind sculpture is built, a different material like red brick could be used. ...


SB: Brick is an obvious choice, because it is simply another sort of ceramic material. Like the mind sculpture, it is also made of fired clay. The sculpture should also be rather monumental. If it’s built in the wrong spot, it will disappear in its surroundings. The red volume on which the mind sculpture is built will accentuate the cut in the hilly landscape. ... SB: The spectator can approach the sculpture in two different ways. However, when you visit the mind sculpture the first time, you experience it in a way that will exclude the other experience. If you enter the sculpture in dry weather, you experience an oppressive feeling because you have to pass through a narrow corridor. On the contrary, if you approach the sculpture by boat, there is a sense of spaciousness instead of oppressiveness. RD: You look down at the mainbuilding, which is filled with water and see yourself reflected, almost like Narcissus, who admired himself in the water. SB: Ronny approached me with a very clear idea about the mind sculpture he wanted to create. However, with regard to my own work, I always ask the various partners who participate in the construction process – the client, technicians and engineers – that they leave their own domain. Which is precisely what happened here. Ronny set foot on my domain, and I did on his. I didn’t want to change the shape of the mind sculpture, but there were elements that we could add – not literally, but in our mind – to make it more powerful. I’m thinking first and foremost of the transformation of the landscape, i.e. we wanted to put the mind sculpture in an environment that makes the whole more powerful.


De Buren, October 19, 2008. October 19, 2008.

De realisatie van een gedroomde mind sculpture als hoofdgebouw Wat volgt zijn fragmenten uit gesprekken die gevoerd werden tijdens de duur van de tentoonstelling in Z33 met Jan Boelen (JB), Ronny Delrue (RD) en Stéphane Beel (SB), gemodereerd door Mieke Mels. Deze fragmenten werpen een blik op de toekomst en de mogelijkheid een mind sculpture van Ronny Delrue als (hoofd)gebouw te realiseren. De kunstenaar trad zowel met Stéphane Beel als met Wim Goes in dialoog, wat twee verschillende pistes opleverde. Hier wordt de piste met Stéphane Beel gevolgd, die ons meevoert naar het grindgebied in de Limburgse Maasvallei. De volledige interviews werden gepubliceerd in het IvOK cahier nr. 13 – Touching The Earth And The Sky, 2009. JB: Toen Ronny Delrue zijn idee voorlegde om in het .ekwc – een combined residency – met Stéphane Beel en Wim Goes samen te werken, leek het me belangrijk om een kader te scheppen waarin de denkoefening kon plaats vinden. Architecten hebben – meer nog dan kunstenaars – beperkingen nodig om van daaruit meer mogelijkheden te creëren. Ik vind het belangrijk dat, wanneer je over architectuur spreekt, je ook een bepaalde context voor ogen houdt. Komt het hoofdgebouw in een urbane of een rurale context te staan? Wat is de schaal ten opzichte van de omgeving? Ik heb de focus gelegd op twee situaties waarbij een eventuele realisatie niet uitgesloten was. Het grindwinningsgebied in de Maasvallei was daar één van. Het staat ingekleurd als overstromingsgebied en door de grindwinning is het in de eerste plaats een zwaar geabimeerd landschap. Zowel die kwetsuur als het landschappelijke gegeven leken mij interessante aspecten die goed aansluiten bij het werk van Ronny.


SB: Het landschappelijke aspect van het grindgebied combineren met een keramisch gebakken object is een fascinerende maar ook bizarre denkoefening. Volgens mij moet een architecturale creatie in een landschap twee tegenstrijdige bewegingen maken. Het moet zowel thuis horen in het landschap als ervan vervreemd zijn. Als het alleen maar vervreemdend werkt, is het oninteressant want dan lokt het geen reacties uit. Omgekeerd is het ook niet interessant als het er volledig zou thuis horen. Hier voel je die spanning wel. ... SB: Wij gaan met onze interventie een gemaakt landschap creëren. Net als bij de grindwinning gaan we het landschap naar onze hand zetten en het met het materiaal van die grindwinning omvormen tot een landschap dat het onze wordt. De ingreep is drieledig: er komt een mind sculpture, het landschap wordt omgevormd én er ontstaat een relatie tussen beide. ... SB: Ik wil een stuk van het gebied dieper uitgraven, zelf kneden in functie van de sculptuur. Ik wil er niet zomaar een stuk uit nemen, maar een soort vrijplaats creëren. Binnen dat onnatuurlijke landschap, dat desondanks een zekere naturel heeft, maken we een ander landschap met dezelfde materialen. Het platform waar de mind sculpture op staat, kan eventueel in een ander materiaal zoals baksteen gebouwd worden. ...


SB: Baksteen is een evidente keuze omdat het een ander soort keramisch materiaal is. Het bestaat net als de mind sculpture ook uit gebakken aarde. De sculptuur moet ook vrij monumentaal zijn. Als het niet op de juiste schaal wordt gebouwd, verdwijnt het in zijn omgeving. De uitsnijding in het heuvelachtige grindlandschap wordt alleen maar versterkt door dat rode volume waarop de mind sculpture staat. ... SB: Als toeschouwer kan je de sculptuur op twee verschillende manieren benaderen. Als je de mind sculpture voor de eerste keer bezoekt, ervaar je het op een manier die echter de andere beleving uitsluit. Als je bij droog weer de sculptuur binnenwandelt, ervaar je een beklemmend gevoel door de smalle gang waar je door moet. Dat beklemmende gevoel maakt plaats voor een gevoel van ruimte als je de sculptuur met een bootje nadert. RD: Je kijkt van boven naar beneden in het hoofdgebouw dat vol water staat en ziet jezelf weerspiegeld, bijna als Narcissus die zichzelf in het water bewondert. SB: Ronny Delrue kwam naar me toe met een zeer concrete sculptuur in gedachten. Maar in mijn eigen werk is het wel zo dat ik van de verschillende partners die aan een bouwproces deelnemen – bouwheren, technici, ingenieurs – verlang dat ze hun eigen terrein verlaten. Dat is hier ook gebeurd. Ronny is op mijn terrein gekomen en ik heb zijn terrein betreden. Ik wilde niets veranderen aan de vorm van de mind sculpture maar er konden eventueel nog elementen aan toegevoegd worden – niet letterlijk maar in gedachten – om het geheel sterker te maken. Dan denk ik in de eerste plaats aan het omvormen van het landschap, de mind sculpture een omgeving meegeven die het geheel sterker maakt.

Ronny Delrue, ‘Dairy Note’, .ekwc, 24.07.2007 / next pages: ‘Gravel pits in the Meuse valley’, 2010

07.02.09 - 10.05.09

Super Stories

EN SuperStories is the second edition of the Hasselt Triennial for visual arts, fashion and design. This time the Triennial responded to the use of narrative and metaphorical elements in the world of visual arts, fashion and design. The stage for SuperStories was the city of Hasselt itself, created by a route past the different culture houses: House for contemporary art Z33, Culture Centre Hasselt, Fashion Museum, National Jenever Museum and CIAP. In total more than one hundred works of national and international artists, fashion designers and designers were on display. At Z33 we presented part II of the SuperStories-route, which focused specifically on contemporary art and design. The narrative theme was interwoven into the exhibition in different ways. First of all, we presented artworks and design pieces in which the story behind the work was a crucial element. The story behind the production process was the thread throughout the exhibition at Z33. We also presented some contemporary designers who shared a renewed interest in traditional techniques and production processes. Furthermore, the exhibition wanted to create new stories by confronting artists with designers. Yet another storyline was that of the modernist architecture of Wing 58. This was the starting point of two of the three artist commissions. The monumental architectural installation of Krijn de Koning and the light installation of Germaine Kruip provided a specific reflection on the building’s spatial conditions. A third commission work was executed by Thomas Rentmeister. He told mini stories with objets trouvés in his Diagrams. Another subplot of the story is that of father and son. Furniture and paintings by Maarten and Dan Van Severen were brought together, but also the thick-layered works of Bram Bogart were presented in the proximity of the multifunctional furniture of his son Bram Boo. In short: SuperStories was a crisscross of stories, with countless plots and subplots, filled with small anecdotes but also with long histories – personal, historical, spatial or productional.

Krijn de Koning, ‘Bench’ (commission), 2009

Bram Boo, ‘Gypsy things’, 2003 / Bram Bogart, ‘La Lumière’, 2001

Bram Bogart, ‘Haspengouw’, 2002

Joris Laarman, ‘Bone Arm Chair’, 2008

Martino Gamper, ‘If Gio Only Knew’, 2007

Christien Meindertsma, ‘Urchin Poufs’, 2006

Sylvie Zijlmans, ‘De Exporteur’, 2003 and ‘Conspiracy’, 2005 / Mats Theselius, ‘TXS Armchair’, 2001 Boym Partners Inc., ‘Chernobyl, April 26’, 1986 (from ‘Buildings of Disaster’), 1998-2009, photo: Boym

Krijn de Koning, ‘Bench’ (commission), 2009

Mats Theselius, ‘TXS Armchair’, 2001, photo: Marlene Harmström

Driessens & Verstappen, ‘Morfotheek #13, souvenir’, 2003, courtesy: Galerie Vous Etes Ici

Sylvie Zijlmans, ‘Mind over Matter’, 2001, courtesy: Centraal Museum Utrecht

Simon Martin, ‘Carlton’ (video still), 2006, courtesy: Carl Freedman Gallery

Sylvie Zijlmans, ‘Mind over Matter’, 2001, courtesy: Centraal Museum Utrecht

Thomas Grünfeld, ‘Hanging Plants’, 2008 and ‘Fireplace I & II’, 2005, courtesy: Jousseentreprises / Maarten Baas, ‘Clay Furniture’, 2006

Studio Job, ‘Robber Baron Mantel Clock’, 2006, courtesy: private collection Amsterdam

Simon Martin, ‘Carlton’ (video still), 2006, courtesy: Carl Freedman Gallery

Atelier NL, ‘Drawn from Clay (Belgian Edition)’, 2009 Hella Jongerius (Jongeriuslab), ‘Paravents’, 2005 / Atelier NL, ‘Drawn from Clay (Belgian Edition)’, 2009

Driessens & Verstappen, ‘The Factory’, 1995, courtesy: FRAC Lorraine

Thomas Rentmeister, ‘Diagrams’ (commission), 2009, courtesy: Ellen de Bruijne Projects & Galerie Otto Schweins

Germaine Kruip, ‘Counter Shadow II’, 2009, courtesy: the artist & The Approach

Thomas Grünfeld, ‘St. Faustina’, 2008 / Maarten Baas, ‘Clay Furniture’, 2006

Thomas Rentmeister, ‘Diagrams’, 2009 / ‘Untitled’, 2000

Hella Jongerius (Jongeriuslab), ‘Paravent’, 2005

Thomas Rentmeister, ‘Untitled’, 2000, courtesy: Galerie Aurel Scheibler

Casimir, ‘Max le Belge’, 1995

Maarten Van Severen, ‘Chaise Longue CHL98’, 1998

Dan Van Severen, ‘zonder titel’, 1958/59 & 1970

Harmen Brethouwer, ‘Pierrot’, 2003, courtesy: Gallery Hidde van Seggelen

Studio Makkink & Bey, ‘Cleanliness is next to godliness’, 2008, courtesy: Contrast Gallery



Casimir, ‘Poutrel’, 2008, ‘Box Nº1 & Nº2’, 2008 and ‘Max le Belge’, 1995

Aldo Bakker, ‘Water carafe’, 2007

Aldo Bakker, ‘Side Table (Urushi series)’, 2007


Aldo Bakker, ‘Urushi series’, 2005-2008 / Germaine Kruip, ‘The Wavering Skies – Hasselt’ (commission), 2009

Driessens & Verstappen, ‘The Factory’, 1995, courtesy: FRAC Lorraine

Aldo Bakker, ‘Urushi series’, 2005-2008 / Germaine Kruip, ‘The Wavering Skies – Hasselt’ (commission), 2009

NL SuperStories was de tweede editie van de Triënnale van Hasselt voor beeldende kunst, mode en design. Deze keer speelde de Triënnale in op het gebruik van verhalende en metaforische elementen binnen de wereld van de beeldende kunst, mode en design. Het podium voor SuperStories was de stad Hasselt zelf, gevormd door een parcours langs de verschillende cultuurhuizen: Huis voor actuele kunst Z33, Cultuurcentrum Hasselt, Modemuseum, Nationaal Jenevermuseum en CIAP. In totaal waren er meer dan honderd werken te zien van nationale en internationale kunstenaars, modeontwerpers en designers. In Z33 presenteerden we deel II van het SuperStories-parcours waar de focus vooral lag op actuele kunst en hedendaags design. De verhalenthematiek was op diverse manieren verweven in de tentoonstelling. In eerste instantie aan de hand van kunstwerken en designstukken waar het verhaal achter het werk een cruciaal element is. Het verhaal dat achter het productieproces verscholen ligt, was de rode draad doorheen de tentoonstelling in Z33. Ook toonden we enkele hedendaagse designers die met elkaar verbonden zijn door een hernieuwde interesse in ambachtelijke technieken en traditionele productieprocessen. Daarnaast wilde de tentoonstelling ook nieuwe verhalen creëren door kunstenaars te confronteren met vormgevers. Nog een andere verhaallijn was die van de modernistische architectuur van Vleugel 58. Deze vormt het uitgangspunt voor twee van de drie creatieopdrachten. De monumentale architecturale installatie van Krijn de Koning en de lichtinstallatie van Germaine Kruip gaven elk een specifieke reflectie op de aanwezige ruimtelijke condities. Een derde creatieopdracht werd uitgevoerd door Thomas Rentmeister, die met zijn Diagrams miniverhaaltjes vertelde met objets trouvés. Ten slotte leidde dit naar nog een laatste subplot van het verhaal: dat van vader en zoon. Meubelen en schilderijen van Maarten en Dan Van Severen werden samengebracht, maar ook de zware materieschilderijen van Bram Bogart werden gepresenteerd in nabijheid van de multifunctionele meubelstukken van zijn zoon Bram Boo. Kortom, SuperStories was een wirwar van verhalen, met talloze plots en subplots, vol kleine anekdotes maar ook lange geschiedenissen, persoonlijk, historisch, ruimtelijk of productioneel.

EN Notes on SuperStories Jan Boelen Art is not autonomous but always enters into relationships with the reality around us. It comments on it, provides insight and assumes an (independent) critical position. Art is not self-absorbed. The same applies to creating exhibition projects and functioning as a place for contemporary art. Z33 constantly seeks collaboration. By working together with other organisations, we can also provide platforms for artists/designers in places that would otherwise not be open to them. We initiated two platforms, Design Platform and Platform for Visual Arts. These platforms make all the processes and developments concerning contemporary art and design in Limburg visible. The partners involved – CIAP, FLACC, Academies,… – are linked by a website where the projects are contextualised and where reflection takes place. This website should be able to become a media channel, a point of reference and an archive. The networks also generate more extensive networking and a strong, substantive underpinning of the various activities. Z33 initiates projects so that, as a place

for contemporary art, it can help to shape policy. In this sense, city projects like SuperStories are also extremely important: various urban projects are linked and the critical mass is elevated to a higher level. This is very interesting for the organisations, visitors, artists and designers involved. The latter are indirectly stimulated in their personal career. In April 2010 we visited the designers’ fair in Milan, the Salone del Mobile, where several designs by Bram Boo were exhibited. We have been keeping track of Bram for some time now: we regularly exhibit his work or give him a commission (cf. designing the Kapittelzaal, a large meeting room at Z33). Frederic Geurts has also realised several projects at Z33. During the first Triennial in 2005 he created a monumental sculpture in the inner garden of the beguinage. Four years later he was given a solo platform. Z33 provides various possibilities for artists, designers and curators. During the first Triennial in Hasselt, Koos Flinterman was responsible for the section that was held at Z33. Three years later, at the second Triennial, he was the curator of all locations.

NL Nota’s bij SuperStories Jan Boelen

het beleid uitmaken. Stadsprojecten zoals SuperStories zijn in die zin ook van groot Kunst is niet belang: verschilautonoom maar gaat lende stadsprojecten altijd relaties aan worden met elkaar met de werkelijkverbonden en de kriheid rondom ons. Ze tische massa wordt geeft er commentaar omhoog gehaald. Dit op, biedt inzicht is interessant voor en neemt een (auzowel de organisatonoom) kritische ties, de bezoekers positie in. Kunst als de betrokken is niet in zichzelf kunstenaars en gekeerd. Hetzelfde ontwerpers. Laatstgegeldt voor het creënoemden worden op ren van tentoonsteleen indirecte manier lingsprojecten en het gestimuleerd in hun functioneren als huis persoonlijk traject. voor actuele kunst. In april 2010 trokken Z33 gaat steeds op we naar Salone del zoek naar samenMobile, dé designwerkingsverbanbeurs in Milaan waar den. Door samen te ondermeer een aanwerken met andere tal ontwerpen van organisaties kunBram Boo werden nen we kunstenaars getoond. We volgen en ontwerpers ook Bram al een tijd: platformen aanbieregelmatig tonen we den waar ze anders zijn werk of geven niet terecht zouden hem een productiekomen. Het opzetten opdracht (cfr. inrichvan twee platforms ting Kapittelzaal, een – designplatform en grote vergaderruimte platform beeldende in Z33). Ook Fredekunsten – is door ric Geurts heeft al Z33 geïnitieerd en meerdere projecten maakt alle procesgerealiseerd in Z33. sen en ontwikkelinTijdens de eerste gen op het vlak van triënnale in 2005 hedendaagse kunst maakte hij een moen design in de regio numentale sculptuur Limburg zichtbaar. in de binnentuin van De betrokken parthet begijnhof. Vier ners – CIAP, FLACC, jaar later kreeg hij Hogescholen… – een soloplatform. worden met elkaar Niet alleen kunsteverbonden door naars en ontwerpers, een website waar de maar ook curatoren projecten gecontexkrijgen bij ons meertualiseerd worden en dere mogelijkheden. waar gereflecteerd Koos Flinterman wordt. De netwerken verzorgde tijdens de zorgen ook voor een eerste triënnale in stevige, inhoudelijke Hasselt het gedeelte onderbouw van de dat in Z33 plaatsverschillende wervond, drie jaar later kingen. Z33 initieert tijdens de tweede zulke projecten waar- editie was hij curator door we als huis voor van alle locaties. actuele kunst mee

[69] Super Stories

Ils Huygens

[70]

S U P E R S T O R I E S.

Super Stories

About design of stories and stories of design [1]

There was a man in the land of Uz, whose name was Job; and that man was perfect and upright, and one that feared God, and eschewed evil. [2]

And there were born unto him seven sons and three daughters. [3]

His substance also was seven thousand sheep, and three thousand camels, and five hundred yoke of oxen, and five hundred she asses, and a very great household; so that this man was the greatest of all the men of the east. [4]

And his sons went and feasted in their houses, every one his day; and sent and called for their three sisters to eat and to drink with them. [5]

And it was so, when the days of their feasting were gone about, that Job sent and sanctified them, and rose up early in the morning, and offered burnt offerings according to the number of them all; for Job said, ‘It may be that my sons have sinned, and cursed God in their hearts.’ Thus did Job continually.

Over design van verhalen en verhalen van design [1]

Eens leefde er in Us een onberispelijk en rechtschapen man die Job heette; hij vreesde God en hield zich ver van het kwaad. [2]

Zeven zonen had hij en drie dochters; [3]

hij bezat zevenduizend stuks kleinvee, drieduizend kamelen, vijfhonderd spanrunderen, vijfhonderd ezelinnen, en zeer veel slaven en slavinnen: hij was de rijkste man van heel het Oosten. [4]

Zijn zonen waren gewoon om de beurt een dag feest te geven, ieder in zijn eigen huis; ook hun drie zusters nodigden zij op die maaltijden. [5]

Als ieder aan de beurt was geweest, riep Job hen bij zich voor een reinigingsceremonie; vroeg in de morgen bracht hij dan een brandoffer voor ieder van hen, want, zei hij, “misschien hebben mijn zonen gezondigd en God in hun hart vervloekt.” Dit was zijn vaste gewoonte.

N

OT a very long time ago in a land not so far away we were accidental witnesses to a lecture by Job Smeets, the male half of the designer duo Studio Job. At the start of his discourse he explained why his partner Nynke Tynagel was not present. Apparently, the organisers of the symposium had informed them by e-mail that they would only refund expenses for one of them. By way of introduction, Job read out the e-mail, titled Invitation for lecture, which also included practical arrangements concerning hotel, travel, length of the lecture, etc.

S

UBSEQUENTLY, he made it clear to the audience and the organisers how lucky they were, being able to witness this lecture, considering how thoroughly he detests both design and lectures. The rest of the assigned time Job read passages from the Old Testament Book of Job. The parable about the trials Job faces was occasionally mixed with dialogues from spaghetti westerns and personal thoughts Job has about his own status as a designer (“I am not a designer. I am not an artist”).

T

HE lecture was part of the symposium organised by the Victoria & Albert Museum in London in connection with the design exhibition Telling Tales (autumn 2009). The symposium’s theme was Narratives, Concepts & Contemporary Furniture. Designers were invited to shed light on the narrative element in their own oeuvre. Job however, never

N

IET zo lang geleden in een plek niet ver hier vandaan waren we toevallig getuige van een lezing gebracht door Job Smeets, de ene helft van het sterdesignerduo Studio Job. De reden waarom de andere helft, Nynke Tynagel niet aanwezig was, zo lichtte Job aan het begin van zijn voordracht toe, was dat de organisatoren van het symposium hem via e-mail geïnformeerd hadden dat zij slechts voor één van hen de nodige kosten zouden vergoeden. Ook de rest van de e-mail, getiteld Invitation for lecture, met daarin verdere praktische afspraken rond hotel, vervoer, duur van de lezing enzovoort, werd luidop voorgelezen bij wijze van introductie.

V

ERVOLGENS maakte hij de wakker geschudde toehoorders en organisatoren duidelijk hoe gelukkig ze zich mogen prijzen deze lezing te kunnen meemaken, daar Job naar eigen zeggen een grondige hekel heeft aan zowel design als aan lezingen. De rest van de opgegeven tijd vulde hij met het voorlezen van passages uit het Boek Job uit het Oude Testament. De parabel over de beproevingen van Job wordt nu en dan afgewisseld met dialogen uit spaghetti westerns en persoonlijke bedenkingen van Job over zijn eigen status als ontwerper: “I am not a desiger. I am not an artist”.

D

E lezing kaderde in een symposium georganiseerd door het Londense Victoria & Albert Museum, naar aanleiding van de designtentoonstelling getiteld Telling Tales in het najaar van 2009 en had als thema Narratives, Con-

[71] Super Stories

[72] Super Stories

stepped out of his role of storyteller and jester.

T

HE entire audience became quite ill at ease. Was this bizarre performance a highly original approach to the theme, a brilliant example of institutional critique, or was it simply Studio Job?

T

HE world of Studio Job is one big mythical story, a fairytale about an arrogant prince and a level-headed princess, who surround themselves with objects they create to turn their highly imaginary world into reality.

T

HE Robber Baron series (2006), represented in SuperStories and later in Telling Tales, is subtitled Tales of power, corruption, art and industry. This refers to the 19th-century industrialists and bankers who made fortunes in outrageous ways. Each of the five monumental bronze objects is filled with narrative motifs that refer to the glorious beginning of the industrial revolution of American tycoons and Russian oligarchs. But alongside the steam trains, coal mines and factories, gruesome elements like weapons, polluting gas clouds and war also make their appearance. In terms of style, the work is a pastiche of historical design styles associated with status. The use of luxurious materials (gilded elements, cast bronze) and the monumental proportions also turn the work into a satire on the excessive taste of the superrich.

cepts & Contemporary Furniture. Maar in plaats van het narratieve element in zijn eigen oeuvre te verduidelijken zoals andere geïnviteerde ontwerpers, stapte Job niet uit zijn rol van verhalenmaker en hofnar.

D

E zaal vulde zich met vertwijfeling. Was zijn bizarre performance nu een hoogst originele benadering van het thema, een geniaal staaltje institutionele kritiek dat het hele gebeuren in zijn blootje zette of was het gewoon Studio Job?

D

E wereld van Studio Job is één groot mythisch verhaal, een sprookje over een arrogante prins en een nuchtere prinses die zich omringen met objecten die ze creëren om hun hoogstpersoonlijke imaginaire wereld in werkelijkheid om te zetten.

D

E Robber Baron serie uit 2006, vertegenwoordigd in SuperStories en later in Telling Tales, draagt als ondertitel Tales of power, corruption, art and industry en verwijst naar de negentiendeeeuwse industriëlen en grootbankiers die op schandalige wijze fortuin schepten. Elk van de vijf monumentale bronzen objecten zit vol narratieve motieven die verwijzen naar de glorierijke beginperiode van de industriële revolutie van Amerikaanse tycoons en Russische oligarchen. Maar naast stoomtreinen, steenkoolmijnen en fabrieken verschijnen ook grimmige elementen zoals wapens, vervuilende gaswolken en oorlog. Qua stijl is het werk een pastiche van historische de-

T

HIS brings us to a different storyline Job hinted at in his lecture. The story of his own life as a top designer, the meta-story of design art, the exclusive limited edition design, a new myth created by the world of design critics, glossy magazines and renowned galleries. Once the collectors and investors became interested in design, the term design art made its appearance and remained. Top design is not a functional mass-produced article, but obtains the status of art object by its production as a limited edition. A certain form of uniqueness established by experts is decisive for its market value.

T

HE narrative tendency in contemporary design objects is part of this trend. Metaphors, fairy tales and symbolism can also be found in other top designers’ work, like Marcel Wanders’ Alice in Wonderland furniture and Tord Boontje’s Princess Chair, a white fairy-tale chair covered in a luxuriant satin collar. The showpiece of Telling Tales was Tord Boontje’s Fig Leaf Wardrobe. Shrouded in the symbolism of the Garden of Eden and made of 616 hand-painted copper fig leaves, this is a purely decorative object, made to be admired.

B

UT isn’t design that is intended to take us to a fairytale dream-world of excessive luxury a form of illicit escapism in the current quest for greater sustainability and in the context of economic crisis. With their eclectic mixture of historical styles and excessive use of materials,

signstijlen die geassocieerd worden met status. Ook het luxueus materiaalgebruik (vergulde elementen, gegoten brons) en de monumentale proporties maken van het werk een satire van de excessieve smaak van de superrijken.

D

AT brengt ons naar een andere verhaallijn die in Jobs lezing doorschemerde: het verhaal van zijn eigen leven als topdesigner, het metaverhaal van design art, het exclusieve limited edition design, een nieuwe mythe gecreëerd door de wereld van design critici, hippe tijdschriften en gerenommeerde galerijen. Eens ook de verzamelaars en beleggers hun aandacht gingen verleggen naar design deed de term design art definitief zijn intrede. Topdesign is geen functioneel serieproduct meer maar krijgt door zijn beperkte oplages de status van kunstobject. Een zekere vorm van uniciteit die vastgesteld wordt door kenners is bepalend voor de marktwaarde.

D

E narratieve tendens in veel hedendaagse designvoorwerpen maakt deel uit van deze trend. Metaforen, sprookjes en symboliek zijn ook bij andere topdesigners terug te vinden, denk maar aan Marcel Wanders’ Alice In Wonderland meubilair of Tord Boontjes Princess Chair, een sprookjesachtige witte stoel gehuld in een weelderige satijnen kraag. Het pronkstuk van Telling Tales was Tord Boontjes Fig Leaf Wardrobe. Gehuld in de symboliek van het Aards Paradijs en vervaardigd uit 616 handgeschilderde koperen vijgenbladeren is

[73] Super Stories

[74] Super Stories

these designers are ultimately copying the status symbolism they parody.

T

HE whole fuss about the term design art seems to be an insoluble conundrum. Or is it? Because the story of design art, no matter how problematic the term, undermines a different major narrative: the story of modernism and functional design, the modernistic adage ‘form follows function’, which allows only for a transparent and rigid formal language. But it also introduces the end of the separation between high and low, between the artistic genius on the one hand and the virtuosity of craftsmanship on the other, and between the unique individual work of art and the industrial mass-produced object.

I

N the introduction to the Telling Tales catalogue curator Gareth Williams argues that the term design art does not do justice to the actual role that prototype design, limited edition design and experiment play in the history of design. Design art is in itself a story that can be read in two ways: as a new myth of star designers – a successful marketing strategy that responds to the demands of the art market – or as an expansion of the notion of design, which is able to acquire a different added value once liberated from the modernist canon of functionalism.

T

HE fact that design is increasingly found in galleries and museums creates space and

dit een puur decoratief object, gemaakt om bewonderd te worden.

M

AAR is – in tijden van economische crisis, en het streven naar meer duurzaamheid – design dat ons wil meenemen in een sprookjesachtige droomwereld van overdadige luxe geen vorm van ongeoorloofd escapisme? Kopiëren deze designers in hun eclectische vermenging van historische stijlen en excessief gebruik van materialen uiteindelijk niet de statussymboliek die ze parodiëren?

D

E hele heisa rond de term design art lijkt een onoplosbaar conundrum. Of toch niet? Want het verhaal van design art, hoe betwist de term ook is, vormt een ondermijning van een ander groot verhaal: het verhaal van het modernisme en zijn functionele design, het modernistisch adagium ‘form follows function’, dat enkel een heldere en strakke vormentaal toestaat. Het betekent echter ook het einde van de scheiding tussen high en low, tussen het artistieke genie aan de ene en de virtuositeit van het vakmanschap aan de andere kant, het unieke individuele kunstwerk versus het industriële massaproduct.

I

N de intro van de catalogus van Telling Tales schrijft curator Gareth Williams dat de term design art de echte rol die prototype design, limited edition design en experiment spelen in de designgeschiedenis weinig recht aandoet. Design art is zelf een verhaal dat we op twee manieren kunnen lezen, als een nieuwe

freedom for experiment and allows for more creativity and a research-based or conceptual approach. Designers are given more opportunities to break free from the market of supply and demand and from the pressure to make catchy products or interesting furniture. Its essence as applied art does not foreclose design from being a window on the world, induced by ethical or social concerns or a critical perspective.

T

HE narrative dimension in many contemporary designs may be such an added value, but it does not need to limit itself to the portrayal of fairy tales, myths and fantasies. Other stories, are also told in SuperStories, such as the renewed interest in crafts as a reaction against the impersonal industrial product. This return to traditional arts & crafts is clearly present in the work of Hella Jongerius, Makkink & Bey, Harmen Brethouwer and Mats Theselius amongst others, where the character of the hand-crafted, the unique and the imperfect play a role.

R

ELATED to this, stories about authentic materials emerge. By linking a product to its initial origins, it acquires a new meaning and value for the user. Atelier NL’s Drawn from clay project consists of a series of ceramic cups and saucers whose colour and texture disclose the geographic origin of the clay used and in doing so tell us something about the singularity and identity of the local soil.

mythe van het sterdesignerschap, een geslaagde marketingstrategie die handig inspeelt op de eisen van de kunstmarkt ofwel als een verruiming van het begrip design, dat bevrijd van de modernistische canon van functionalisme nu ook een andere toegevoegde waarde kan krijgen.

H

ET feit dat design nu ook meer en meer ingang vindt in galerijen en musea creëert immers ruimte en vrijheid voor experiment, voor meer creativiteit en voor een onderzoekende of conceptuele aanpak. Designers krijgen meer mogelijkheden om zich los te rukken uit de markt van vraag en aanbod en de dwang om telkens maar weer met nieuwe catchy producten of interessante meubels op de proppen te komen. Een ontwerp kan vanuit zijn essentie als toegepaste kunst ook een venster op de wereld zijn, vanuit een ethisch of maatschappelijk engagement of vanuit een kritische visie.

D

E narratieve dimensie in veel hedendaagse ontwerpen kan zo’n toegevoegde waarde zijn maar hoeft zich allerminst te beperken tot het uitbeelden van sprookjes, mythes en fantasieën. In SuperStories komen ook andere verhalen aan bod. Zoals de hernieuwde aandacht voor het ambachtelijke, een andere manier om zich af te zetten tegen het onpersoonlijke industriële product. Die terugkeer naar de traditionele arts & crafts spreekt uit de werken van o.m. Hella Jongerius, Makkink & Bey, Harmen Brethouwer en Mats Theselius, waar-

[75] Super Stories

[76] Super Stories

I

N her Flocks project, Christien Meindertsma also focuses on the origins of authentic materials. She knitted a sweater using the wool from one single sheep, and then labelled it with a passport with the picture of the sheep that provided the wool. After the sweaters she made a rug, rabbit wool mitts, goat wool hats and Urchin poufs that were made with special wool using a traditional technique from Kyrgyzstan. She continued her research into the use of animal products in her Pig 05049 book project, in which she followed every part of a pig – from skin and bones to meat and organs – to see what kind of product it is processed into. Oddly enough, it is not just bacon and sausages, but also candy, bread, beer, artificial fertiliser, pills, anti-wrinkle cream, paint, matches, bullets and explosives. Her deconstructive analysis shows how alienating and distant the chain of raw material processing has become. In her projects she appeals to specific values such as authenticity, naturalness and sustainability; not to teach us a lesson in ethics but to let each consumer draw his own conclusions.

D

ESIGNERS can tell a variety of stories, stories that are not necessarily pleasant or send us off into a dream world, but also uncomfortable stories that make us think about ethical, ecological or social matters. In a world where our identity is defined by commodities and gadgets, designers – even more so than artists – have the opportunity to force the

in de signatuur van het handgemaakte, het unieke en imperfecte een rol spelen.

H

IERAAN gerelateerd zien we ook verhalen opduiken over eerlijke materialen. Door een product terug te linken aan zijn oorspronkelijke herkomst krijgt het een nieuwe betekenis en waarde voor de gebruiker. Atelier NL’s project Uit de klei getrokken bijvoorbeeld bestaat uit een reeks keramische schotels en koppen waarvan kleur en textuur van de gebruikte klei de geografische oorsprong verraden en op die manier iets vertellen over de eigenheid en identiteit van de lokale bodem.

O

OK Christien Meindertsma focust met haar Flocks project op de oorsprong van het gebruikte materiaal. Met de wol van één schaap breide ze een trui die ze voorzag van een paspoort met een foto van het schaap dat de wol had geleverd. Na de truien volgden een vloerkleed, wanten van konijnenwol, mutsen van geitenwol of de Urchin poefen die vervaardigd werden met een speciale wol en aan de hand van een traditionele techniek uit Kirgizië. Ze zette haar onderzoek over het gebruik van dierlijke producten verder met haar boekproject Pig 05049, waarin ze elk deeltje van een varken – van huid en botten tot vlees en organen – volgt om te kijken in welk soort product het verwerkt wordt. Gek genoeg gaat het niet alleen over spek en worst maar ook over snoepgoed, brood, bier, kunstmest, pillen, antirimpelcrème, verf, lucifers, kogels en explosieven. Haar deconstructie-

public to think and broaden their horizon. Perhaps it is no longer the big stories that matter but by using small steps and minimal interventions, designers can make the consumer aware of the origin, social context and future of objects and production processes.

ve analyse maakt duidelijk hoe afstandelijk en ondoorgrondelijk de keten van grondstofverwerking geworden is. Met haar projecten appelleert ze aan specifieke waarden zoals authenticiteit, natuurlijkheid en duurzaamheid; niet met opgeheven vinger maar door de gebruiker de keuze te laten om zelf zijn conclusies te trekken.

D

ESIGNERS kunnen dus ook andere verhalen vertellen, die niet noodzakelijk aangenaam zijn of ons doen wegdromen. Het kunnen ongemakkelijke verhalen zijn die ons doen nadenken over ethische, ecologische of sociale kwesties. In een wereld waarin onze identiteit bepaald wordt aan de hand van gebruiksvoorwerpen, hebbedingetjes en gadgets, hebben designers misschien nog meer dan kunstenaars de mogelijkheid om het publiek te doen nadenken en hun blik te verruimen. Misschien zijn het niet langer de grote verhalen die er toe doen, maar kunnen designers met kleine stappen en interventies de gebruiker bewust maken van de oorsprong, sociale context en toekomst van voorwerpen en productieprocessen.

[77] Super Stories

Studio Job ‘Robber Baron Mantel Clock’, 2006 courtesy: private collection Amsterdam

Atelier NL, ‘Drawn from Clay’, 2006, photo: Paul Scala

Christien Meindertsma, ‘One Sheep Cardigan’, 2005

Christien Meindertsma, ‘Urchin Poufs’, 2006

Tord Boontje, ‘The Fig Leaf Wardrobe, Meta’, 2008

10.05.09 - 30.08.09

Pro Motion Gabriel Lester

EN For the ProMotion exhibition Z33 asked Gabriel Lester to create a radical spatial installation in the High Spaces. He played a bizarre architectural game with the help of film, scenery and theatre techniques. Lesters most radical intervention to redefine the spaces is the placing of a bridge that was designed for him by architect Arnaud Hendrickx. This floating ramp hovers just above the ground floor of the first space and takes you straight up to the first floor of the second space. The bridge remained after the exhibition and has now become a permanent part of the infrastructure of the beguinage houses. One of the first things you saw upon entering the spaces was a scale model of a historic American stunt ramp. A little figurine of a stuntman on a bike seemed to be getting ready to make the big jump, not knowing where he would land – an obvious reference to the classic American entertainment industry. In the second space a chandelier moved up and down, continuously repeating the same slow movement, lending the room a certain pathos. Walking up the bridge, one entered an unexpectedly poetical room, in which a variety of small plants, human and other figures had been mounted on a conveyor belt. Changing lighting created a varied, cinematographic shadow play. ProMotion, the title of the exhibition can literally be translated as: for movement. One literally had to move through the spaces and “moving through the exhibition means participating in a symphony of movement that surrounds you.” as Mai Abu EI Dahab (director of Objectif Exhibitions) described so strikingly in her contribution to the exhibition. The title also refers to the notion of promotion, climbing the social ladder. The fact that architect Arnaud Hendrickx is mentioned in the subtitle to the exhibition is also of significant importance. It is common practice in contemporary art to work with assistants, who unlike employees in the filmworld, rarely have their names mentioned. By crediting the architect in the subtitle to the exhibition (“introducing…”), he created a subtle link with the film world.

Gabriel Lester & Arnaud Hendrickx, ‘Diagonal’, 2009


Gabriel Lester, ‘Shadow animation’, 2009

Gabriel Lester, ‘Shadow animation’, 2009

Gabriel Lester, ‘Shadow animation’ (detail), 2009


Gabriel Lester, ‘ProMotion’, 2009

Gabriel Lester, ‘Cycle Killer’, 2009

Gabriel Lester, ‘Cycle Killer’, 2009

Gabriel Lester, ‘no title’, 2009



NL Voor de tentoonstelling ProMotion maakte Gabriel Lester op verzoek van Z33 een ingrijpende ruimtelijke installatie in de hoge ruimtes. De kunstenaar speelde in ProMotion een bizar architecturaal spel met behulp van technieken uit de cinema, decorbouw en theater. De meest verregaande ingreep waarmee Lester de ruimte herdefinieerde, was de brug die hij liet ontwerpen door architect Arnaud Hendrickx. Deze loshangende brug start zwevend op het gelijkvloers van de eerste ruimte en brengt je in stijgende lijn naar de eerste verdieping van de tweede ruimte. De brug is intussen een vast onderdeel van de infrastructuur van de begijnhofhuisjes geworden. Eén van de eerste dingen die je zag als je de ruimte binnenkwam, was een maquette gebaseerd op een klassieke Amerikaanse springschans. In de maquette maakte een miniatuurstuntman zich klaar om zich met zijn fiets aan de grote sprong te wagen, niet wetende waar hij zou landen – een niet te miskennen referentie naar de klassieke Amerikaanse entertainmentindustrie. In de tweede ruimte maakte een luchter een open neerwaartse beweging. Steeds opnieuw herhaalde hij dezelfde trage beweging en bracht de ruimte met de nodige pathos in beeld. Als je de loopbrug opliep, kwam je in een op het eerste gezicht onverwachts poëtische ruimte terecht: op een loopband stonden allerlei plantjes, mensjes en andere figuurtjes gemonteerd. Door het gebruik van wisselende belichting ontstond er op de muren een gevarieerd, cinematografisch schaduwspel. De titel van de tentoonstelling ProMotion kan letterlijk vertaald worden als: voor beweging. Je bewoog je letterlijk in de ruimte voort en, zoals Mai Abu ElDahab (directeur Objectif Exhibitions) zo treffend in haar tekst beschreef, is “ je doorheen de tentoonstelling bewegen, deelnemen aan een symfonie van beweging die je omhult.” De titel refereerde ook aan het begrip promotie als het opklimmen op de sociale ladder. De vermelding van architect Arnaud Hendrickx in de titel is eveneens van belang. In de hedendaagse artistieke praktijk is het uiteraard courant dat kunstenaars met medewerkers werken. In tegenstelling tot de filmwereld krijgen deze medewerkers amper naamsvermelding. Met de formulering ”met de introductie van…”, slaat Lester dan ook een brug met de filmwereld.

EN Notes on ProMotion Jan Boelen Two of the beguinage houses in Z33 were named High Spaces, in reference to the clearance of the interior, where even the floor of the first storey was removed. Although the outside fits perfectly into the neat row of terraced houses, it turns out to be purely a façade once you enter its raw architecture. This special architectural atmosphere inspired Gabriel Lester for the development of ProMotion, a project that was fully tailored to the space. This artist and filmmaker asked the architect Arnaud Hendrickx to help him devise a spatial intervention. The cross-disciplinary approach was important for the realisation/construction of the project which included a suspension bridge. It was also essential for the mounting of an installation in which every detail contributes towards the spectator’s experience. Apart from architecture and visual arts, cinematography played an important role. Although there were no video films to be seen, ProMotion was conceived in a very filmic way. A conveyor belt with trees, little men and other miniature objects was illuminated by

spotlights so that the surrounding walls told a story in a semi-filmic way. Gabriel Lester focused wholly on the experience the spectator would take with him upon leaving the installation. ProMotion was a project that you could walk into freely. The door was open, and there was no attendant in the vicinity to keep an eye on things. These were all factors that contributed to experiencing the spatial intervention. The artist describes it as follows: “My films and installations work from the inside out. They aim to propose dramatic tension and question the role of the spectator. These dramatic propositions are either implicitly narrative, explicitly visual or both at once.”

NL Nota’s bij ProMotion Jan Boelen

Twee van de begijnhof huisjes in Z33 kregen de naam Hoge Ruimtes mee, refererend aan het kaalgeslagen interieur waarin de verdieping is weggehaald. Wat aan de buitenkant volstrekt normaal in het keurige rijtje past, blijkt bij het binnentreden van de ruwe architectuur puur façadisme te zijn. Deze bijzondere architecturale sfeer inspireerde Gabriel Lester bij het uitbouwen van ProMotion, een project, volledig op maat van de ruimte. De kunstenaar/filmmaker vroeg architect Arnaud Hendrickx mee aan tafel voor het uitdenken van de ruimtelijke ingreep. Die disciplineoverschrijdende aanpak Gabriel Lester was belangrijk om created a sequence een dergelijke onderof images for the neming – met onder Z33. Nu. pubmeer een zwevende lication. These brug – niet alleen te filmic images are realiseren/construebased on one of ren, maar er tegelijthe ProMotion kertijd in te slagen installations at een installatie neer Z33. The result is a te zetten waarin elk storyboard where detail bijdroeg tot the shadow-play is de beleving van de employed in a new toeschouwer. Naast story. architectuur en beeldende kunst speelde de cinematografie een belangrijke rol. Hoewel er geen video’s te zien waren, was ProMotion zeer filmisch opgevat. Een transportband met bomen, mannetjes en andere miniatuurobjecten werd beschenen door

spotjes waardoor de muren rondom een semi-filmisch verhaal vertelden. Gabriel Lester zette voluit in op de ervaring die je als toeschouwer zou meenemen bij het verlaten van de installatie. ProMotion was een project dat je vrij kon binnenwandelen. De deur stond open en er was geen suppoost in de buurt om een oogje in het zeil te houden ... allemaal factoren die bijdroegen tot de beleving van de ruimtelijke ingreep. Zelf formuleert de kunstenaar het als volgt: “Mijn films en installaties werken van binnen naar buiten. Ze willen een dramatische spanning oproepen en de rol van de toeschouwer in vraag stellen. Deze dramatische voorstellen zijn of impliciet narratief of expliciet of beide tegelijkertijd.“ Gabriel Lester creëerde een beeldensequens speciaal voor de publicatie Z33. Nu. De cinematografische beelden zijn gebaseerd op één van de installaties van ProMotion in Z33. Het resultaat is een storyboard waarin het schaduwspel in een nieuw verhaal wordt ingezet.

[85] Pro Motion

28.06.09 - 27.09.09

EN In the Work Now exhibition we wanted to focus on the idea and interpretation of work in our present-day society. In view of current unfavourable economic conditions, work has become a hot topic, but even when our economy is flourishing it is worth reflecting on the major influence work has on our lives, our society and our identity. “Our choice of occupation is held to define our identity to the extent that the most insistent question we ask of new acquaintances is not where they come from or who their parents were but what they do, the assumption being that the route to a meaningful existence must invariably pass through the gate of remunerative employment.” – Alain de Botton

Work Now

The artworks in Work Now each shed a different light on the role of work in our society. The exhibition project dealt with themes such as flexibility, motivation, interpretation and the work-life balance. The works shown were either direct or veiled, playful or dead serious, but always critical and thoroughly researched. Do we want to join the discourse on work that is presented to us? Should we think of our daily work as a meaningful activity or is there room for meaningless work? Is there only room for creative, self-disciplined and flexible people or can we also interpret work differently? What does this mean for the general economic and social model? Work Now did not aim to answer these questions, but was intended to trigger reflection. The exhibition was accompanied by a series of additional activities. The Z33 garden was the setting for Lunch on the Lawn – Work Now… but not just now, a music festival during lunch break; Matchbox, a travelling miniature exhibition space; and the workrelated DOC’Z summer film programme. For the Work Now. Experts Speaking project, the heads of employer/employee organisations and academics discussed the work of art that moved them the most; for Cuisine Interne Keuken – At Work we asked people from different niches about how they perceive work. Finally, also the work behind the scenes was made visible this time: gallery spaces were open during construction, extra installations were added gradually during opening hours, and images, working documents and research were made available on the Work Now project site.

Reinigungsgesellschaft and Miklós Erhardt, ‘The Social Engine – Exploring Flexibility (Additional Expediture)’, 2007, photo: Stijn Vanderstraeten

Reinigungsgesellschaft and Miklós Erhardt, ‘The Social Engine – Exploring Flexibility (Additional Expediture)’, 2007

Hella Jongerius, ‘Powerpatch’, 2003, collection of Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam

Molleindustria, ‘Tamatipico – Your Virtual Flexworker’, 2003 / ‘Tuboflex’, 2003, photo: Stijn Vanderstraeten

Aaron Koblin, ‘The Sheep Market’, 2006

Atelier Van Lieshout, ‘Slave City’ (selection), 2005 - present

Santiago Sierra, ‘The Anarchists’, 2006, courtesy: Prometeogallery di Ida Pisani

Rossella Biscotti, ‘L’Italia e’una repubblica democratica fondata sul lavoro’, 2004

Mika Rottenberg, ‘Dough’ (detail), 2006, courtesy: the artist & Nicole Klagsbrun Gallery

Mika Rottenberg, ‘Dough’ (detail), 2006, courtesy: the artist & Nicole Klagsbrun Gallery

Theo Deutinger, ‘World At Work’ (commission, detail), 2009, photo: Stijn Vanderstraeten

Theo Deutinger, ‘World At Work’ (commission, detail), 2009, photo: www.we-makemoney-not-art.com

Artur Zmijewski, ‘Dieter’, 2007; courtesy: Video-Forum of Neuer Berliner Kunstverein (n.b.k.) Anatoly Osmolovsky, ‘Bread series’, 2006

Oliver Ressler, ‘Alternative Economics, Alternative Societies’, 2003 - 2007, (archival presentation), 2009, photo: Stijn Vanderstraeten

Helmut & Johanna Kandl, ‘Your way to the top’ (detail), 2003, 2009

Exhibition view ‘Work Now’, 2009

Helmut Stallaerts, ‘Pan-Optic’, 2005/2007, courtesy: the artist & Johnen Galerie, Berlin Julien Prévieux, ‘A la recherche du miracle économique’ (detail), 2006 2007, photo: Stijn Vanderstraeten

Helmut & Johanna Kandl, ‘Your way to the top’ (detail), 2003, 2009

Dan Perjovschi, commission, 2009

Helmut Stallaerts, ‘Prophecy’, 2007, Hort Family Collection

Julien Prévieux, ‘Lettres de nonmotivation’ (detail), ongoing project since 2000, courtesy: Jousse Entreprise

Nancy Davenport, ‘China/Norway animation’, 2008 (detail), courtesy: the artist & Nicole Klagsbrun Gallery

Richard Baker & Alain de Botton, ‘Accountancy’ (from the book ‘The Pleasures and Sorrows of Work’ by Alain de Botton), 2008

Martí Guixé, ‘HiBYE’ (detail instruction card), 2001 Martí Guixé, ‘HiBYE’ (detail pills), 2001

NL Met de tentoonstelling Werk Nu wilden we focussen op de idee en invulling van werk in de huidige samenleving. Werk is door de recente economische context een hot topic geworden. Maar ook in tijden van economische bloei is het de moeite waard om even stil te staan bij de grote invloed van werk op ons leven, onze samenleving en onze identiteit. “Er wordt zozeer van uitgegaan dat onze beroepskeuze onze identiteit bepaalt dat we van mensen die we ontmoeten niet in de eerste plaats willen weten waar ze vandaan komen of wie hun ouders zijn, maar vooral wat ze doen, vanuit de gedachte dat de weg naar een zinvol bestaan noodzakelijkerwijze door de poort van bezoldigde arbeid vloeit.” – Alain de Botton De kunstwerken in Werk Nu stelden elk op hun manier de rol van werk in onze samenleving in een ander daglicht. Thema’s als flexibiliteit, mobiliteit, motivatie, zingeving en de werk-leven balans kwamen aan bod. De getoonde werken waren direct of omfloerst, ludiek of bloedserieus, maar altijd onderbouwd en kritisch. Willen we meestappen in het discours rond werk dat ons wordt voorgeschoteld? Moeten we onze dagtaak zinvol vinden of is er plaats voor onzinvol werk? Is er enkel ruimte voor creatieve, zelfgedisciplineerde mensen die zich flexibel kunnen opstellen of kunnen we ‘werk’ ook op een andere manier invullen? Wat betekent dit dan voor een overkoepelend economisch en maatschappelijk model? Werk Nu had niet de ambitie deze vragen te beantwoorden, maar wilde vooral doen nadenken. Een reeks activiteiten omkaderde de tentoonstelling. De Z33tuin vormde het decor voor Bokes op ’t gras – Werk Nu… even niet, een muziekfestival tijdens de lunchpauze, Matchbox een rondreizende mini-exporuimte en de werkgerelateerde filmprogrammatie van DOC’Zomer. Voor het project Werk Nu. Experten aan het woord bespraken kopstukken van werkgevers/werknemersorganisaties en academici het kunstwerk dat hen het meest beroerde; voor Cuisine Interne Keuken – At Work vroegen we mensen uit verschillende sectoren naar hun werkbeleving. Het werk achter de schermen werd voor de gelegenheid zichtbaar gemaakt door o.a. het openstellen van de opbouw, het gradueel toevoegen van extra installaties en het ter beschikking stellen van werkdocumenten, beeldmaterialen en onderzoek via de Werk Nu projectsite.

EN Notes on Work Now Jan Boelen

or removed durNL Nota’s bij ing the exhibition. Werk Nu Each addition or Jan Boelen reflection was comWork Now fomunicated on the Werk Nu stelde cused on the theme website by way of de thematiek van of work, a subject interviews, short werk centraal, een that very explicitly films, photos, an ac- onderwerp dat zeer sought a connection tive blog and so on. expliciet aansluiting with everyday social These activities were zocht bij alledaagse developments. Work not simply intended maatschappelijke is something that as public-oriented ontwikkelingen. concerns everyone. activities, but were Werk belangt iederWe used this in an an integral part of een aan. Dat wilden exhibition, in which the exhibition. Work we in een tentoonthe leading part was Now evoked quesstelling gieten waarplayed by works of tions regarding the in kunstwerken en art and processes transparency with processen centraal that reflected on this which we were able stonden die reflecfact of everyday life. to expose the workteerden over dit dagThe job we do, as ing process behind dagelijkse gegeven. well as the way we the scenes. De job die we uitoerelate to our funcThe visitor is fenen, maar ook de tion, determines our usually confronted manier waarop we identity to a great with a finished ons verhouden ten extent. product, but the aanzien van onze Work Now inproduction process functie, bepaalt zeer volved not only of failure, success, sterk onze identiteit. artists and designmaking adjustments Werk Nu betrok ers, but also phior starting all over niet alleen kunlosophers, socioloagain is frequently stenaars en ontgists, cartoonists, far more interesting. werpers, maar ook curator collectives, It gives people more filosofen, sociologen, employees, employinsight into the cartoonisten, curaers, ABVV and ACV material beforehand torencollectieven, union delegates, so that they look at werknemers, werkand the top executhe final result from gevers, vakbondstives of employers’ a different angle. afgevaardigden federations such as This transparency van ABVV en ACV, UNIZO, VBO, VKW is typical of Z33 as a toplui van werkand VOKA. The house for contempo- geversorganisaties exhibition focused rary art. Work Now zoals UNIZO, VBO, wholly on multidisserved as an impulse VKW en VOKA. ciplinarity, because for the further De tentoonstelling this wealth of apdevelopment of this zette voluit in op de proaches completed transparency. multidisciplinariteit the story. Everyone omdat die rijkdom reacted, commented aan verschillende and reflected on the invalshoeken het subject based on verhaal vervolledigtheir own discipline, de. Iedereen ageerde, thus revealing the becommentarieerde project’s many layen reflecteerde vaners. uit de eigen disciWork Now was pline op het ondernot a project with werp waardoor de strict boundaries. gelaagdheid van het The exhibition was project zichtbaar opened to the public werd. while it was being Werk Nu was set up and works geen project dat zich of art were added strikt af bakende.

De opbouw van de tentoonstelling werd opengesteld voor het publiek en tijdens de tentoonstelling werden kunstwerken toegevoegd of weggehaald. Elke toevoeging of reflectie werd gecommuniceerd via de website met interviews, filmpjes, foto’s, een actieve blog... Deze acties kregen niet zomaar het label publiekswerking mee, maar maakten integraal deel uit van de tentoonstelling. Werk Nu riep vragen op over de transparantie waarmee we het werkproces achter de schermen konden blootleggen. Als bezoeker word je meestal met een afgewerkt resultaat geconfronteerd, maar het voorafgaande productieproces van mislukken, slagen, aanpassen of herbeginnen is vaak nog het meest interessante. Het geeft mensen vooraf een groter inzicht in de materie waardoor ze vanuit een andere interesse het eindresultaat bekijken. Deze transparantie typeert Z33 als huis voor actuele kunst. Met Werk Nu hebben we hierin een doorstart genomen.

[101] Work Now

Helmut Stallaerts, ‘Prophecy’ (detail), 2007, Hort Family Collection

[104] Work Now

From Zupermarkt to Work Now

and also highly problematic to create a product that criticises consumer culture, yet is itself intended to be Karen consumed. Verschooren Far more interesting – it was deemed – was the broader relationship 1. Navigating through grand old themes, searching between art and economics. Elaborate mappings were for focus, avoiding simplicmade of the different levels ity. Zooming in and out. on which this relationship As an end result, Work is played out, each with its Now was clearly a Z33 production. It placed this house own set of relevant quesfor contemporary art firmly tions – addressed in a series of provocative artworks. with its feet on the ground Yet, one factor seemed and in society. But Work to be missing; the research Now was also a process, a context became a ménagedialogue between an everà-trois involving arts, ecogrowing research context nomics and politics. More and inspiring artworks; schemes and sketches were which resulted in a tempomade – adding a political rary node, a crystallisation and social layer. of a particular direction, The effects of differa condensation around a ent political and economic topic whose particles have systems on the organisation now spread out again to be and production structures reconstituted elsewhere, in of the art world and its other condensation shapes outcomes were investigated. and forms. As to the reverse effect, I Before Work Now was concluded, together with called Work Now, it was called Zupermarkt; a project Charles Esche and Boris intended to address the con- Groys, that ‘art has no direct effect on politics or trasting situation in which economics (nor should it)’. artists on the one hand What the art world can do, criticise traditional market mechanisms for the creation has done and continues of today’s consumer culture to do, is to create a freeand materialism, while they zone to ‘imagine the world otherwise’. In a favourable on the other hand collabocontext, art creates a space rate with and relate to the where alternative scenarios business world for the production of their work. How- can be thought through. In these spaces (academia beever, it was soon decided ing another) models can be that “we weren’t ‘referring created which can be approto the supermarket or to shopping’, that ‘reference to priated when societies are in need of re-invention (be it consumer culture was bor[2] ing. Putting art on the same on a small or large scale). Avoiding the navellevel was dated and made gazing questions about no sense’, and that we also economic conditions in the didn’t want to ‘talk about art world, the final deci‘art as a commodity’ or ‘investigate’ the relationship sion was made to focus on what art and design could between art and consumer culture’’. [1] Besides, it would tell us about economics. The have been too easy to create main questions at the time a superficial, trendy-looking then became: What is the position of economics in supermarket where the society? How do the private ‘free and autonomous’ art and public sectors relate to world trashes the ‘evil and exploitative’ multinationals, one another? What are the influences and consequences

of the position of economics on the structure of contemporary society? How does this affect the sector of art and culture? What can the position of artists and art practices be vis-à-vis current economic models? “Is it” – to cite Marko Stamenkovic – “possible to offer an alternative to the one-sided, neo-liberal discourse in the world of economics and in the media, through analyses of economic mechanisms in contemporary art projects and artworks?” [3] The questions required a lens through which they could be addressed. The orange was there, it was time to find a way to slice it. [4] Production puts the individual in the midst of the economy in the same way as consumption does. And so the working hypothesis became: work could ‘work as a theme. It humanises the topic of economics. It potentially brings it back to the scale of the individual…’ [5] Through its selection of art projects, Work Now was intended to pass on the idea that the way we understand our reactions towards the job positions we take on in life – be they rational or emotional – is not necessarily – or only – personal, but also, and to a significant extent, part of a broader discourse on (labour) economics and politics. The personal is very general in some senses, though the feeling may stay the same. In this sense, Work Now is not only about how people understand work and relate to its main characteristics, it is also about economics and society. Zooming in to address the bigger picture. The road to Work Now could probably have been a lot straighter, but that would surely have made it a lot less interesting. Its windiness took us past relevant readings, exhibitions on related subjects and inspiring artworks.

It allowed not only for a positioning of the theme in a larger context, but also – and partly as a result of this – for a positioning of its end result – the exhibition – in a contemporary art historical context that has gained renewed interest in presenting artworks that focus on the social, economic and political issues of today’s society. 2. Opening up a context, turning inwards and outwards. Transparency is important to Z33 and the Work Now project gave us the perfect excuse to go a few steps further than we normally would. Resources (books, papers, etc.) that were used in the creation of the exhibition were made available, both online as well as in the exhibition space (in the card house construction by designer Christiane Högner). The physical construction of the exhibition in the weeks before the opening was also made public: ‘Welcome onto the construction site’ was an invitation to the public, every Thursday, to take a special guided tour through the exhibition under construction, and an alternative use of the surveillance camera images allowed passers-by an insight into the ongoing developments in the exhibition building. Much as an exhibition is created mentally, its physical creation in space is the ultimate goal. It is an effort which involves the expertise and enthusiasm of an entire team; it is a group work, which in the context of Work Now could and should not be a behind-the-scenes event. Work Now included the viewpoint of artists and designers vis-à-vis relevant work characteristics of our contemporary society, and as mentioned above did not shy away from looking inward to address and make public the effort going into creating the exhibition, and

thus also the work of the Z33 staff. But Work Now also included the general public and specialists, not only as visitors but also as an integral part of the exhibition project. For Cuisine Interne Keuken – At Work, a variation on the audio project by Constant vzw that delves into the internal organisation of the cultural industry – Z33 and City Mine(d) collaborated to create an At Work questionnaire. In the preparations for their Micronomics Festival (April 30 – May 2, 2009), City Mine(d) targeted the participants and founders of micro-initiatives, while Niels Quinten and Maaike Grugeon interviewed people who are part of the production process for making sugar cubes. The questions stayed the same, however: what place does work occupy in their daily life, how is their work organised, and what motivates them to wake up at 6am to start a work day. The results of these interviews were turned into an interactive installation in which one had to type on a keyboard to hear people talk about their work. For Work Now. Experts at Work, representatives of employers and employees unions [6] were invited for a guided tour, and afterwards were asked which works inspired them the most – negatively or positively. The results were pooled in an epilogue exhibition, in which visitors could hear what people whose daily occupation is thinking about the organisation and meaning of work had to say about Work Now. In this way and together with other activities including film programming and a music festival, a broad research context leading to a crystallisation in the presentation of art and design by twenty international artists was given a new context,

turning the exhibition into an exhibition project. It can be argued that, had working conditions been better – if the preparation time had been longer – parties from the second context (general public and specialists) could have been part of the first context as well. Z33 continues to work on it. 1 personal notes – October 8, 2008 2 notes after attending the Brussels Biennial debate – De Buren, October 19 - 20, 2008 3 Stamenkovic, M. (2007). About art-e-conomy. Retrieved November 17, 2008 from the World Wide Web: http://www. policiesforculture.org/administration/upload/Marko_Stamenkovic_art_e_economy.pdf 4 thanks to Prof. William Uricchio for the metaphor 5 personal notes – November 18, 2008 6 Jan Denys (Manager Corporate Communication and Public Affairs Randstad + Columnist De Morgen), Ignace Glorieux (professor at VUB), Bart Henckaerts (Provincial chairman of ABVV Limburg), Mathieu Verjans (Provincial chairman of ACV Limburg), Carien Neven (Head of Personnel Dept., ACV Limburg), Johan Poel (ACV activist), Marleen Vandebroek (ACV activist), Willy Gerits (ACV activist), Yvonne Scherpenbergh (ABVV activist), Rudi Vandersteegen (ABVV activist), Peter Nysten (t’Kookpunt), Michaël Verheyden (designer), Jan Kriekels (Jaga), Stijn Leën (Drukkerij Leën), Karel Van Eetvelt (Managing director of UNIZO), Ann Vermorgen (National Secretary of ACV), Pieter Timmermans (Director-General of VBO), Eddy Van Lancker (Federal secretary of ABVV).

[105] Work Now

Helmut Stallaerts, ‘Models’, 2006-2007, courtesy: the artist & Johnen Galerie, Berlin

Julien Prévieux, ‘Lettres de non-motivation’ (detail), ongoing project since 2000, courtesy: Jousse Entreprise

[108] Work Now

Van Zupermarkt tot Werk Nu

multinationals’ om zo een product te creëren dat de consumptiecultuur bekritiKaren seert, hoewel het in se ook Verschooren bedoeld is om geconsumeerd te worden. De bredere relatie tussen 1. Navigeren tussen kunst en economie leek veel grootse thema’s, op zoek interessanter. De verschilnaar focus, eenvoud uit de lende niveaus waarop deze weg gaand. In-/uitzoomend. relatie zich afspeelt, werden Als eindresultaat, was uitgebreid in kaart gebracht, Werk Nu duidelijk een Z33 elk met hun specifieke set productie. Het project van vragen, uitgewerkt in plaatste het huis voor actueen reeks provocerende ele kunst met beide voeten kunstwerken. Echter, één stevig op de grond en in de factor leek te ontbreken: de maatschappij. Maar Werk Nu onderzoekscontext werd dus was ook een proces, een dia- een ménage à trois tussen loog tussen een voortdurend kunst, economie en politiek. groeiende onderzoekscontext Er werden nog meer schetsen en inspirerende kunstwergemaakt die een politieke en ken, dat resulteerde in een sociale laag toevoegden. tijdelijk knooppunt, een krisDe effecten van politieke tallisatie van een bepaalde en economische systemen op richting, een condensatie de organisatie- en producrond een onderwerp waartiestructuren van de kunstvan de deeltjes nu opnieuw wereld werden onderzocht. verdeeld zijn om elders weer Wat betreft het omgekeerde, deel uit te maken van andere concludeerde ik samen met gedaantes of vormen. Charles Esche en Boris Groys Voordat Werk Nu Werk het volgende: “Kunst heeft Nu werd, was het Zupergeen direct effect op politiek markt, een project dat de of economie (en dat moet contrasterende situatie zou ook niet). Wat de kunstweadresseren waarin kunstereld kan doen, heeft gedaan naars enerzijds traditionele en blijft doen, is het creëren marktmechanismen voor de van een vrije ruimte om de ontwikkeling van de hedenwereld anders te bedenken. daagse consumptiecultuur en In een context, waarin het materialisme bekritiseren, is toegelaten, creëert kunst terwijl ze anderzijds samen- de ruimte waar alternatieve werken met en zich verhouscenario’s doordacht kunnen den tot de bedrijfswereld worden. In deze ruimtes (de voor de productie van hun academische context is een werk. Er werd echter al snel andere) kunnen modellen besloten dat “we niet naar de ontwikkeld worden die toege‘supermarkt’ of ‘het winkeëigend kunnen worden wanlen’ wilden verwijzen”, dat neer maatschappijen zich “de referentie naar consump- opnieuw willen uitvinden (op tiecultuur saai was en dat grote of kleine schaal).” [2] kunst op een gelijk niveau Om de navelstarende plaatsen voorbijgestreefd vragen omtrent economiis en geen steek houdt.” We sche omstandigheden in de wilden ook niet praten over kunstwereld te vermijden, “kunst als een gebruiksgoed werd de cruciale beslissing of de relatie tussen kunst genomen om te focussen op en consumptiecultuur.” [1] wat kunst en design kunTrouwens, het is veel te mak- nen zeggen over economie. kelijk om een oppervlakkige, Centrale vraagstellingen trendy supermarkt te maken werden vervolgens: Wat is waarin de ‘vrije en autonome de positie van economie in kunstwereld’ afgeeft op de de maatschappij? Hoe staan ‘boosaardige en uitbuitende de private en publieke sector

met elkaar in verbinding? Wat zijn de invloeden en gevolgen van deze positie ten aanzien van de hedendaagse maatschappijstructuur? … en … Hoe beïnvloedt dit de kunsten cultuursector?” Marko Stamenkovic: “Is het mogelijk om een alternatief aan te bieden voor het eenzijdige, neoliberale discours in de wereld van economie en media, aan de hand van analyses van economische mechanismen in hedendaagse kunstprojecten en kunstwerken?” [3] Deze vragen eisten een specifieke lens waarmee ze konden bestudeerd worden. De sinaasappel was er, nu werd het tijd om een manier te vinden om hem door te snijden. [4] Zoals consumptie het individu te midden van de economie plaatst, zo doet productie dat ook. En zo werd de werkhypothese: “werk kan werken als thema. Het vermenselijkt het onderwerp economie. Het kan het terugbrengen tot de schaal van het individu…” [5] In de keuze van de kunstprojecten wou Werk Nu de idee doorgeven dat de manier waarop we onze reacties met betrekking tot de banen die we in ons leven aannemen, begrijpen – rationeel of emotioneel – niet noodzakelijk of alleen persoonlijk zijn, maar ook en in belangrijke mate deel uitmaken van het ruimere discours over (arbeids)economie en politiek. In zekere zin is het persoonlijke zeer algemeen, al maakt dit het gevoel daarom niet minder persoonlijk. Werk Nu gaat niet louter over de manier waarop mensen hun werk begrijpen en zich verhouden tot de karakteristieken van hun werk, maar het gaat ook over economie en de maatschappij. Inzoomen om het groter geheel te betrekken. De weg naar Werk Nu had waarschijnlijk heel wat rechter kunnen zijn maar zou zeker en vast minder interessant geweest zijn. Alle

omwegen leidden ons naar relevant leesmateriaal, tentoonstellingen over aanverwante onderwerpen en inspirerende kunstwerken. Op die manier kon niet alleen het thema in een bredere context geplaatst worden, maar ook, en deels dankzij die omwegen, kon het eindresultaat – de tentoonstelling – in een hedendaagse en historische artistieke context geplaatst worden; een context met hernieuwde interesse in het presenteren van kunstwerken die focussen op sociale, economische en politieke problemen in de huidige maatschappij. 2. Een context ontplooien, naar binnen en buiten kerend. Transparantie is belangrijk voor Z33 en het Werk Nu project gaf ons het perfecte excuus om een paar stappen verder te gaan dan we normaal doen. Alle bronnen (boeken, papers, etc.) die we hebben gebruikt bij het maken van de tentoonstelling werden beschikbaar gemaakt, zowel in de tentoonstellingsruimte – de kaartenhuisconstructie van designer Christiane Högner – als op het internet. Maar ook de fysieke opbouw van de tentoonstelling in de weken voor de opening werd aan het grote publiek getoond: Welkom op de werf nodigde bezoekers elke donderdag uit voor een speciale rondleiding doorheen de tentoonstelling in aanbouw en een alternatief gebruik van de bewakingscamera’s gaven voorbijgangers tijdens de hele opbouwperiode de mogelijkheid om meer inzicht te krijgen in de ontwikkelingen binnen het tentoonstellingsgebouw. Hoe mentaal de opbouw van een tentoonstelling ook is, haar fysieke vertaling in de ruimte is het einddoel. Het is een inspanning die de expertise en het enthousiasme van het hele team vereist; het is een groepswerk dat – met de context van Werk Nu in het

achterhoofd – geen achterde-schermen gebeurtenis kon of mocht zijn. Werk Nu omvatte de standpunten van kunstenaars en designers ten aanzien van relevante werkkarakteristieken van onze hedendaagse maatschappij, en zoals gezegd ging het project het kijken naar zichzelf niet uit de weg om de inspanningen van het maken van de tentoonstelling – en dus van het Z33 personeel – aan te spreken en bekend te maken. Maar Werk Nu omvatte ook het grote publiek en specialisten ter zake, niet alleen als bezoekers maar als een integraal deel van het tentoonstellingsproject. Voor Cuisine Interne Keuken. At Work – een variatie op het audioproject van Constant vzw dat de interne organisatie van de cultuurindustrie onderzoekt – werkten Z33 en City Mine(d) samen om een At Work vragenlijst te creëren. Met het oog op de voorbereiding van hun Micronomics Festival (30 april – 2 mei 2009) richtte City Mine(d) zich op de deelnemers en stichters van de micro-initiatieven, terwijl Niels Quinten en Maaike Grugeon interviews afnamen van de mensen die deel uitmaken van het productieproces van suikerklontjes. De vragen bleven echter hetzelfde: welke plaats heeft werk in hun dagelijks leven, hoe is hun werk georganiseerd, en wat motiveert hen om elke werkdag om 6 uur ’s morgens op te staan. De resultaten van deze vragen werden verwerkt in een interactieve installatie waarin men moest typen om mensen te horen praten over hun werk. Voor Werk Nu. Experten aan het Woord werden vertegenwoordigers van werkgevers en vakbonden [6] uitgenodigd voor een begeleide rondleiding en achteraf werd hen gevraagd welke werken hen het meest inspireerden – in goede of slechte zin. De resultaten werden verzameld

in een slottentoonstelling waarin bezoekers konden horen wat mensen die dagelijks nadenken over de organisatie en de betekenis van werk te zeggen hadden over Werk Nu. Op die manier – en samen met andere activiteiten zoals filmprogramma’s en een muziekfestival – werd er een nieuwe context gegeven aan de brede onderzoekscontext die leidde tot een kristallisatie in de presentatie van kunst en design van twintig internationale kunstenaars, waardoor de tentoonstelling een tentoonstellingsproject werd. Men zou kunnen stellen dat, indien de werkomstandigheden beter waren geweest – lees: als de voorbereidingstijd langer was geweest – partijen uit de tweede context (het grote publiek en specialisten) ook deel hadden kunnen uitmaken van de eerste context. Z33 blijft verder werken. 1 knipsels uit persoonlijke notities – 8 oktober, 2008 2 notities na het bijwonen van het Brussel biënnale debat – De Buren, 19 - 20 oktober, 2008 3 Stamenkovic, M. (2007). About art-e-conomy. Ontleend aan het internet op 17 november, 2008: http://www.policiesforculture.org/administration/upload/ Marko_Stamenkovic_art_e_economy.pdf 4 met dank aan Prof. William Uricchio voor de metafoor 5 knipsels uit persoonlijke notities – 18 November, 2008 6 Jan Denys (Manager Corporate Communication and Public Affairs Randstad + Columnist De Morgen), Ignace Glorieux (hoogleraar VUB), Bart Henckaerts (Provinciaal voorzitter ABVV Limburg), Mathieu Verjans (Provinciaal voorzitter ACV Limburg), Carien Neven (Verantwoordelijke studiedienst ACV Limburg), Johan Poel (militant ACV), Marleen Vandebroek (militant ACV), Willy Gerits (militant ACV), Yvonne Scherpenbergh (militant ABVV), Rudi Vandersteegen (militant ABVV), Peter Nysten (t’Kookpunt), Michaël Verheyden (ontwerper), Jan Kriekels (Jaga), Stijn Leën (Drukkerij Leën), Karel Van Eetvelt (Gedelegeerd bestuurder UNIZO), Ann Vermorgen (Nationaal Secretaris ACV), Pieter Timmermans (Directeur-generaal VBO), Eddy Van Lancker (Federaal secretaris ABVV)

[109] Work Now

[110]

Selection of Resources:

Work Now

Literature: - Alain De Botton (2009) ‘Pleasures and Sorrows of Work’ - Richard Sennett (2008) ‘The Craftsman’ - Richard Sennett (1998) ‘The Corrosion of Character. The Personal Consequences of Work in the New Capitalism’ - Pierre Bourdieu (1998) ‘The essence of neoliberalism’ - Marion van Osten (2007) ‘The artist: a model for innovative work and lifestyles – the creative imperative’ - Brian Holmes (2001) ‘The flexible personality: for a new cultural critique’ - Brian Holmes (2008) Art after neoliberalism. - Pascal Gielen (2009) ‘The Biennial: A Post-Institution for Immaterial Labour’ - Tiziana Terranova (2000) ‘Free labor: producing culture for the digital economy’ - Beatrice von Bismarck (2004) ‘Creative Economies or artistic role models with narrow waists’ - Mark Deuze (2008) ‘The people formerly known as the employers’ - Trebor Scholz (2006) ‘The participatory challenge’ (in ‘DATA Browser 3 Curating Immateriality’) - Marko Stamenkovic (2007) ‘Art-e-conomy’ - Michael Hardt (1999) ‘Affective Labor’ - Andrew Ross (2004) ‘No collar. The human workplace and its hidden costs’ - Julian Stallabras (2004) ‘Contemporary art. A short introduction’ - Yochai Benkler (2006) ‘The wealth of networks. How Social Production Transforms Markets and Freedom’ - Majid Yar (2001) Article on Hannah Arendt’s

‘The Human Condition’ - Naomi Klein (2007) ‘The shock doctrine. The rise of disaster capitalism’ - Jaron Lanier (2006) ‘Digital Maoism: the hazards of the new online collectivism’ - Boekman 76 (2008) ‘Particulier initiatief ’ - Frame 21 (2001) ‘Job Satisfaction. The Workplace Issue’

- Wayward Economy, Main Trend Gallery. Taipei (RC), January 21 - February 26, 2005. - Shopping. 100 Jahre Kunst und Konsum. Schirn Kunsthalle. Frankfurt, October 28 - December 1, 2002. - Shopping. A century of Art and Consumer Culture. Tate Liverpool, December 20 - March 23, 2003. - The game is up! ART FOR SALE. Vooruit. Ghent, March 5 - 15, 2008. - Workwear. Work Exhibitions: Fashion Seduction. Stazione Leopolda. Florence, January - Business is still Business. An exhibition on 14 - February 8, 2009. WORKERS today. Centre - Workspheres. Design Culturel de Liège – Les Chir- and contemporary work styles. The Museum of Modoux. February 6th - March 27th, 2009. ern Art. New York: February - Art, Price and Value. 8 - April 22, 2001. Contemporary Art and the Market. Strozzina cultural Projects: centre. November 14, 2008 January 11, 2009. - City Mine(d) – Mirco- Private Dancers: Lanomics Festival. bour – Freedom – Security, - Le p’tit ciné – regards International Group Show, O3ONE, Belgrade. Curator: sur le travail. - Constant vzw – Cuisine Marko Stamenkovic. FebruInterne Keuken. ary 19 - 23, 2007. - Arteconomy. - Contrasted Working Worlds (CWW), O3ONE, Belgrade / In cooperation with CCC Programme (L. Schneiter & C. Queloz), Geneva. Curator: Marko Stamenkovic. May 19 - 24, 2007. - Be a happy worker: work-to-rule! Galerije Miroslav Kraljevic, Zagreb, 26 June - 20 July 2008. - Art-e-conomy. Video programme. Marko Stamenkovic. Venice, June 7 - 9, 2007. - Outsourcing (the invisible hand). Programme of video screenings. Artbus. Brooklyn and Williamsburg, December 2007. - Land of Human Rights: What do you do for a living? Rotor, association for contemporary art. Graz, Austria, June 28 - September 13 2008. - Equal and less Equal. Museum on the seam. Jerusalem, 2007.

Santiago Sierra, ‘The Anarchists’, 2006, courtesy: Prometeogallery di Ida Pisani

Helmut & Johanna Kandl, ‘Your way to the top’, 2003, 2009

Anatoly Osmolovsky, ‘Bread series’, 2006

[116] Work Now Ann Vermorgen – National Secretary of the ACV I think that in the crisis (…) people will again far more easily disregard questions of labour conditions and will tend to put values and expectations or wishes aside simply to find a job. It is a normal reflex: when you have a job, you mean something. I found myself confronted with this in several of the works here: your identity is closely related to your work.

Ann Vermorgen – Nationaal Secretaris ACV Ik denk dat met de crisis (...) mensen weer veel gemakkelijker vragen over arbeidsvoorwaarden achterwege laten en vlugger geneigd zijn waarden en verwachtingen of wensen opzij te zetten om toch maar een job te vinden. Het is een normale reflex voor mensen: werk hebben, dan beteken je iets. Dat heeft me hier wel in een aantal werken geconfronteerd: je identiteit als mens wordt sterk verbonden met je werk. Barry McGee, ‘no title, laying man’, 2005, collection museum Het Domein, Sittard

Bart Henckaerts – President of ABVV Limburg The exhibition expresses very well what work is. Work can be annoying, but it can also be fun. Sometimes it seems meaningless, but sometimes we do good things at work too. Work and all its emotions are shown very engagingly here.

Bart Henckaerts – voorzitter ABVV Limburg De tentoonstelling drukt heel goed uit wat werken is. Werken kan ergerlijk zijn, maar ook amusant. Soms voelt het zinloos aan, maar soms doen we ook mooie dingen op ons werk. Werk wordt hier in al zijn emoties heel mooi tentoongesteld. Christiane Högner, scenography ‘Work Now’

Ignace Glorieux – Professor of Sociology I find Theo Deutinger’s World at Work an extremely fascinating installation. You see the universe with the planets orbiting in it, and one of the small planets is the earth, the only one where people work. The world is a small town that doesn’t live around the clock, but stops at certain moments and is hyperactive at others. It’s actually a very nice image that shows that this increasing flexibility must really be put into perspective.

Ignace Glorieux – hoogleraar sociologie World at Work van Theo Deutinger vind ik een heel fascinerende installatie. Je ziet het heelal waarin planeten ronddraaien en een klein planeetje daarin is de aarde, de enige planeet waarop gewerkt wordt. De wereld is een kleine stad die geen 24u op 24u leeft, maar stilvalt op bepaalde momenten en hyperactief is op andere momenten. Eigenlijk een heel mooi beeld dat aangeeft dat die flexibilisering toch heel sterk moet genuanceerd worden. Theo Deutinger, ‘World At Work’ (commission, detail), 2009, courtesy: www.we-make-money-not-art.com

Stijn Leën – Managing Director of Leën printing company HiBye by Martí Guixé Carien Neven – ACV Lim- made the greatest impresburg Personnel Dept. sion on me. I think it has a I thought Lettres de nonlot to say about today’s socimotivation by Julien Prévieux ety. The design of the pills is very clearly showed the very clever too. You immediexperiences of people looking ately get an idea of how they for work. They have to look would feel in your mouth for and find work, but it’s and what you would do not always easy to respond with them. I’m certain that to every vacancy, and that’s people expect a great deal what is sometimes expected. from employees nowadays. The question is: how Certainly in more senior much do you have to adapt posts we have to make sure to every vacancy that comes they’re all the best and they along? I think this piece also have to be able to perform at shows that there is a limit to a peak level all the time. flexibility.

Carien Neven – studiedienst ACV Limburg Ik vond dat Lettres de non-motivation van Julien Prévieux heel goed weergaf wat mensen die werk zoeken ervaren. Zij moeten werk zoeken en werk vinden, maar het is niet altijd simpel om op elke vacature in te gaan, en soms verwacht men dat. De vraag is: hoe ver moet je je aanpassen aan elke vacature die er is? Ik denk dat het werk ook aangeeft dat er een einde is aan de flexibiliteit. Julien Prévieux, ‘Lettres de nonmotivation’ (detail), ongoing project since 2000, photo: the artist, courtesy: Jousse Entreprise

[117] Mathieu Verjans – President of ACV Limburg I found The Prophecy very meaningful in its references, on the one hand, to the power of the men in suits, the ones who take the decisions, have no face and do not make it clear what they have decided, and on the other hand to the impact this centre has on both the left, the people capable of forming a front and who work, and on the right, the people who are already on the sidelines of society. I think that now, with the financial and economic crisis, plus the employment crisis, we are feeling the impact very forcefully.

Mathieu Verjans – voorzitter ACV Limburg Stijn Leën – gedelegeerd Ik vond The Prophecy veelbestuurder drukkerij Leën betekenend in zijn verwijHet werk dat mij het zing enerzijds naar de macht meeste is bijgebleven is Hivan de mannen met maatpak Bye van Martí Guixé. Ik denk die de beslissingen nemen, dat we in dit werk veel dinzonder gezicht en zonder gen terugvinden over onze dat het duidelijk wordt wat huidige maatschappij. Ook beslist werd, en anderzijds de vormgeving van de pilde impact die dit centrum letjes is zeer knap. Je krijgt heeft naar links, de mensen meteen een idee van hoe het die een front kunnen vormen in je mond zou voelen en wat en die aan het werk zijn en je ermee zou doen. Ik ben ze- rechts de mensen die al aan ker dat men vandaag de dag de zijkant van de maatschapvan werknemers heel veel pij staan. Ik vind dat we verwacht. Zeker in hogere die impact vandaag met de functies moeten we allemaal financieel economische crisis toppers hebben die constant en de tewerkstellingscrisis op een piekniveau moeten heel sterk voelen. kunnen presteren. Martí Guixé, ‘HiBYE’ (instruction card), 2001, photo: Imagekontainer/ Knölke

Helmut Stallaerts, ‘Prophecy’, 2007, collection: Hort Family Collection

Work Now

[118] Work Now

Yvonne Scherpenbergh – former ABVV trade union delegate The work that most apPeter Nysten – proprietor pealed to me was Slavecity by Atelier Van Lieshout. I of ‘t Kookpunt restaurant sometimes wonder whether The work I’ve chosen is we aren’t evolving towards Dough, by Mika Rottenberg. that sort of model in Europe. In my trade we are more More and more flexibilconcerned with the art of ity and mobility is being cooking than with art plain demanded from people. and simple, and there, the I find it frightening. As a final result is more important than the process. When trade union delegate I recall how hard we fought for the people have a plate put in 8-hour workday. I wonder front of them, they are not so bothered about how it was what youngsters feel about it, but as an older person it made, as long as it’s good, scares me; it looks more like it’s fine. Some people can make an art out of it, but not slavery to me. everyone is so gifted.

Peter Nysten – zaakvoerder restaurant ’t kookpunt Het werk dat ik gekozen heb, is het werk van Mika Rottenberg, Dough. In mijn vak zijn we meer bezig met kookkunst dan met gewone kunst, en daar is het eindresultaat wel belangrijker dan het proces. Als mensen een bord voor zich krijgen, dan vragen ze zich niet zo zeer af hoe het gemaakt is, als het maar goed is. Sommige mensen kunnen er wel een kunst van maken, maar dat is niet iedereen gegeven. Mika Rottenberg, ‘Dough’ (detail), 2006, courtesy: the artist & Nicole Klagsbrun Gallery, photo: the artist

Yvonne Scherpenbergh – Ex-vakbondsafgevaardigde ABVV Het werk dat mij het meeste aansprak was Slavecity van Atelier Van Lieshout. Ik vraag me af of we stilaan in Europa naar dat model evolueren. Men vraagt van de mensen steeds meer flexibiliteit en mobiliteit. Ik vind dit toch een angstaanjagend feit. Als vakbondsafgevaardigde denk ik terug aan hoe we vroeger zo gestreden hebben voor de 8-uren werkdag. Ik vraag me af hoe de jongeren er tegenover staan, maar mij als oudere schrikt het af, ik zie het meer als slavernij. Atelier Van Lieshout, ‘Linked Sleep Sanitary Units (1x5)’, 2007

Karel Van Eetvelt – Managing Director of UNIZO I think there are entire generations on the way who will want to make flexible use of their time. It won’t be easy for the employers because they will have to adapt. You can see this reflected in Aaron Koblin’s work The Sheep Market. It shows someone who hands out tasks but also takes account of the way a society can change, the way generations adopt different attitudes towards the organisation of their lives.

Karel Van Eetvelt – Gedelegeerd bestuurder UNIZO Ik denk dat er hele generaties aankomen die hun tijd zelf flexibel willen invullen. Dat betekent voor de groep werkgevers geen evidentie want zij moeten zich daaraan aanpassen. Dat vind je terug in het werk The Sheep Market van Aaron Koblin. Het gaat om iemand die opdrachten geeft maar die ook rekening houdt met hoe een samenleving verandert, hoe generaties zich op een andere manier opstellen ten aanzien van de indeling van hun leven. Aaron Koblin, ‘The Sheep Market’, 2008, photo: the artist

Eddy Van Lancker – Federal Secretary of the ABVV I thought the finest work was by the young Belgian Helmut Stallaerts. The combination of works was aesthetically very appealing: the peep-boxes, the splendid triptych and the photos. I think part of what it says is: work makes people what they are. The taut lines, the discipline you have to put into your work, were also to be found in his piece. I thought it was the finest piece I saw.

Eddy Van Lancker – Federaal secretaris ABVV Het mooiste vond ik het werk van Helmut Stallaerts, de jonge Belg. Ik vond de combinatie van de werken esthetisch heel mooi: de inkijkdozen, het prachtige drieluik en de foto’s. Ik denk dat het voor een stukje zegt: werk boetseert mensen zoals ze zijn. Ook de strakke lijnen, de discipline die je in je werk moet leggen, vind je terug in zijn werken. Ik vond dat het mooiste werk dat hier te zien was. Helmut Stallaerts, ‘Models’, 2006-2007, courtesy: the artist & Johnen Galerie, Berlin

Michaël Verheyden – designer / manager I was most fascinated by the work of Anatoly Osmolovsky. It is a mixture of motivation, meaning and religion. Work gives meaning to your life. In this respect, work replaces a certain aspect of religion. But I think free time also gives some meaning too. It’s a shame that some people live for the weekend because they seem to find it the most meaningful part of the week. I think people would derive more pleasure from their work if their company were to give them a bit of responsibility.

Michaël Verheyden – ontwerper / bedrijfsleider Ik was het meest gefascineerd door het werk van Anatoly Osmolovsky. Het is een mix van motivatie, zingeving en religie. Door te werken geef je zin aan je leven. In dat opzicht vervangt werk een stukje van religie. Maar ik denk dat ook vrije tijd voor een stukje zingeving zorgt. Ik vind het jammer dat veel mensen leven voor het weekend omdat blijkbaar dat voor hun de meest zinvolle periode van de week is. Ik denk dat mensen meer plezier in hun werk zouden hebben als ze een stukje verantwoordelijkheid van het bedrijf zouden krijgen. Anatoly Osmolovsky, ‘Bread series’ (detail), 2006

[119] Work Now

Mathieu Verjans – President of ACV Limburg I was particularly keen on the work by Dan Perjovschi. One cartoon shows an employee with a protest placard, which is then extended to the director by a spiral. This connection and, at the same time, the contrast between employer and employee really appealed to me. In fact we are all the same, yet we find too many contrasts.

Mathieu Verjans – voorzitter ACV Limburg Ik had het vooral begrepen op het werk van Dan Perjovschi. Eén cartoon toont een werknemer met een protestbord, dat dan met een spiraal is doorgetrokken naar de directeur. Die verbondenheid en tegelijkertijd tegenstelling tussen werkgever en werknemer sprak me wel aan. Eigenlijk zijn we één en toch vinden we te veel tegenstellingen. Dan Perjovschi, commission (detail), 2009

07.02.10 - 02.05.10

Nepotists, opportunists, freaks, friends and strangers intersecting in the grey zone

EN As from 2010, Z33 asks a young curator to create an exhibition in the Invited by series. The first Invited by was compiled by bolwerK, which describes itself as a non-exclusive temporary constellation that initiates, mediates and facilitates projects that revolve around questions. The exhibition was therefore not the result of a single curator’s work, but of a network of people forming (or transforming) an exhibition. “Nepotists, opportunists, freaks, friends and strangers intersecting in the grey zone was a project in which the definition, blurring and shifting of roles in and outside the art world crossed. The mise-en-scène at Z33 became a mise-en-action in which the artist, the visitor or the public was called upon to account for their presence, personal responsibility and potential action in relation to themselves and others. The form and structure of the undefined zone broke out of the framework of traditional presentation venues. The white or black box became grey or coloured, and always changeable.” – bolwerK In the art world, a gallery space is often described as a white cube: an empty white box in which the art is left in peace to be art. In theatre there is the black box, the stage where actors create an imaginary world. In this project, bolwerK turned towards the in-between space, an undefined, interpretative space found between the standard systems. The grey zone was an interpretable space. It was a zone full of potential, where the emphasis was on dynamism and action. The grey zone was an invitation to artists, viewers, exhibition visitors and passers-by to participate. The exhibition could best be compared to a continuous performance in which the visitor himself played a part. The exhibition project was composed of three separate acts. It started with space, displaced, a series of performances that started with a bus journey from Brussels to Hasselt. The second act, in search of a source/network, started with the release of the space and was then concerned with open source communities, peer-to-peer networks, hacker spaces and new distribution models. In the last act (an open-ended one), a strategy to edify our role, the participant played a crucial part. In three successive workshops and performances, people were invited to take part.

‘The first decision, Space Displaced’, Hasselt, Z33, 2010, photos: Caroline Vincart

NL Z33 nodigt vanaf 2010 in de Invited by reeks een jonge curator uit om een tentoonstelling te maken. De eerste Invited by werd gemaakt door bolwerK dat zichzelf omschrijft als een niet-exclusieve tijdelijke constellatie die projecten initieert, medieert en faciliteert waarin vragen centraal staan. De tentoonstelling was dus niet het resultaat van één curator, maar van een netwerk van mensen die samen een tentoonstelling (ver)vormden. “Nepotists, opportunists, freaks, friends and strangers intersecting in the grey zone was een project waarin rolbepalingen, -vervagingen, -verschuivingen binnen en buiten de kunst kruisten. De mise-en-scène in Z33 werd een mise-en-action waarin de kunstenaar, de bezoeker of het publiek op haar/zijn aanwezigheid, eigen verantwoordelijkheid en potentiële handelen in relatie tot zichzelf en anderen werd aangesproken. De onbepaalde zone brak in vorm en structuur buiten het kader van de klassieke presentatieplekken. Zo werd de witte of zwarte box, grijs of gekleurd, en altijd veranderlijk.” – bolwerK In de kunstwereld wordt er over een galerijruimte vaak gesproken als een white cube: een lege witte doos waarbinnen de kunst ongestoord kunst kan zijn. In het theater wordt gesproken over de black box, het podium waarop acteurs een imaginaire wereld creeren. Met dit project zocht bolwerK de tussenruimte op, een ongedefinieerde, interpretatieve ruimte tussen de plooien van de geijkte systemen. De grijze zone was een interpreteerbare ruimte. Het was een zone vol potentialiteit, waarin de nadruk lag op dynamiek en actie. De grijze zone nodigde dan ook de kunstenaars, de toeschouwers, de tentoonstellingsbezoeker en de toevallige passant uit tot participatie. De tentoonstelling viel het best te vergelijken met een doorlopende performance waarin de bezoeker zelf een rol speelde. Het tentoonstellingsproject was opgebouwd uit drie verschillende acts. Het project ging van start met ruimte, ontplaatst, een performatieve vernissage met als vertrekpunt een bustocht van Brussel naar Hasselt. De tweede act naar een bron/netwerk startte met het vrijgeven van de ruimtes en stond daarna in het teken van open-source communities, peer-to-peer netwerken, hacker spaces en nieuwe distributiemodellen. In de laatste act (met een open einde) een strategie om onze rol te verluchten, speelde de participant een cruciale rol. In drie achtereenvolgende workshops en performances werden mensen uitgenodigd om deel te nemen.

EN Notes on Nepotists, opportunists, freaks, friends and strangers intersecting in the grey zone Jan Boelen Marthe Van Dessel has collaborated with us on several occasions in such projects as Ruimte te Gebruiken (Space for use) (2007) and nowHere in Place@ Space – (re)shaping everyday life (2008). With her collective bolwerK and its constantly changing members she was invited to be a guest curator for the new Invited by series. In Nepotists, opportunists, freaks, friends and strangers intersecting in the grey zone bolwerK allocated several rooms to the purely experimental. The project reflected Z33’s critical approach to its own activities. It also reflected a more overarching institutional criticism and questioned the machinery behind the creation of exhibitions – the accepted formats, the pursuit of the so-called white cube and the self-evidence of traditional exhibition procedures. The Grey Zone was conceived as a performance: the result was varied, fluctuated and was unpredictable. The dynamic process and the movements the project generated played a central role. The Grey Zone was not a traditional exhibition or a clas-

sical performance as we know it in the performing arts. It was something in between, in which the spectator also played an active role. A project like The Grey Zone deviates from the exhibition policy we usually outline: a story based on research and which can be communicated to the visitor in a way that is both clear-cut and transparent. bolwerK created an experimental platform and forced Z33 to think about its own activities as an institution. bolwerK put together a number of questions and comments that arose during, but mainly after the completion of the project Nepotists, opportunists, friends, freaks and strangers intersecting in the grey zone. A number of these thoughts are included here.

NL Nota’s bij Nepotists, opportunists, freaks, friends and strangers intersecting in the grey zone Jan Boelen Marthe Van Dessel heeft al meermaals met ons samengewerkt, met projecten zoals Ruimte te Gebruiken (2007) en nowHere in Place@Space – (re) shaping everyday life (2008). Met haar voortdurend van constellatie veranderende collectief bolwerK werd ze uitgenodigd als gastcurator in de nieuwe Invited by reeks. Met Nepotists, opportunists, freaks, friends and strangers intersecting in the grey zone leverde bolwerK de ruimtes volledig uit aan het experiment. Het project reflecteerde een kritische houding van Z33 ten aanzien van de eigen werking. Het weerspiegelde ook een meer overkoepelende institutionele kritiek en stelde de machinerie achter het maken van tentoonstellingen in vraag – de geijkte formats, het zogenaamde white cube streven en de vanzelfsprekendheid die daarvan uitgaat. The Grey Zone was opgevat als een performance: de uitkomst was veelzijdig, fluctueerde en was onvoorspelbaar. Centraal stond het dynamische proces en de bewegingen die het project teweegbracht. The Grey Zone was geen klas-

sieke tentoonstelling maar ook geen klassieke voorstelling zoals we die in de podiumkunsten kennen. Het was iets tussenin waarbij de toeschouwer zelf een actieve rol te spelen had. Een project zoals The Grey Zone wijkt af van het tentoonstellingsbeleid zoals we dit normaliter uitstippelen: een op research gebaseerd verhaal dat welomlijnd en transparant gecommuniceerd kan worden aan de bezoeker. bolwerK creëerde een experimenteel platform en dwong Z33 om als instituut na te denken over de eigen werking. bolwerK verzamelde een aantal vragen en opmerkingen die tijdens, maar vooral ook na het afronden van het project Nepotists, opportunists, friends, freaks and strangers intersecting in the grey zone, opborrelden. Een aantal van deze bedenkingen worden hier opgenomen.

[125] Nepotists, opportunists, freaks, friends and strangers intersecting in the grey zone

HOW TO REACH THE EXHIBITION?

KAN JE WERKELIJK IEMAND KRUISEN?

LA GREY ZONE A T-ELLE BESOIN D’UN LIEU DÉTERMINÉ?

KAN EEN WITTE KUBUS GRIJS ZIJN?

WAS IT ABOUT VISUAL INTERFACES, POTENTIAL ACTION AND GLITCHES? FOR WHO?

IS THERE HOW A STORY LEFT WOULD A BEHIND, ROMANIAN A STORY NOMAD ARTTHAT IST SPEND MATTERS EASTER IN AT Z33 ANY WAY? IN HASSELT? IS THERE PLACE / BUDGET FOR SOME OF THESE PICTURES?

COULD THESE IMAGES TELL YOU SOME OF IT?

HOW TO CHANGE WHAT IT MEANS TO BE PRESENT?

De Buren, October 19, 2008.

WIE NICHT ‘GUT’ KOMMUNIZIEREN (UND LÄRM MACHEN)?

WHAT KIND OF OUTCOME HAS A CONSTRUCTED INTERSECTION OF DISCOURSES A. FOR THE CONSTRUCTOR, B. FOR THE DISCOURSES?

HOW DOES ONESELF RETHINK HIS POSITION WHILE REPRESENTING IT AT THE SAME TIME?

26.10.08 - 04.01.09

The Great Exhibition Part 1: Europe Ives Maes

EN Inviting Ives Maes meant we had a critical and committed artist on the premises. His project – The Former World Expo Sites visited by Extra-Terrestrials – proves this. Z33 presented the first part of this project: The Great Exhibition Part 1: Europe, which was also his first major solo exhibition. The title is based on the first world exhibition in London in 1851: The Great Exhibition of All Nations. At Z33 Ives Maes presented a new series of photographs in which he linked the remains of past world expos to elements from science fiction films. The confrontation of the optimistic ideal future of the exhibitions with the often apocalyptic world views, as shown in science fiction films provided an ironic analysis of recent history: utopia versus dystopia. For this exhibition Ives Maes travelled through Europe to take pictures of the remains of existing World Expo sites, from the first exhibition in London to the one in Zaragoza that ended in September 2008. Historically speaking, these exhibitions can be grouped into three periods: the age of industrialisation (1851-1938), the age of cultural exchange (1939-1991) and the age of cultural propaganda (1992-2008). Comparing the World Expo history with science fiction Ives Maes also distinguished three eras. These were shown in a subtle way in his exhibition. Taking the architectural individuality of Wing 58 – named after Expo ‘58 – as a starting point, Ives Maes made three spatial installations that responded to the architectural context. The subtle changes remained almost invisible to visitors who were not familiar with the architecture: for example the columns on the first floor were repeated identically on the ground floor. As part of the French presidency of the European Union in 2008, Ives Maes was given the chance to select works from the FRAC collections. He selected seven sculptural works, which had in common a utopian line of thought, and thus became an important part of The Great Exhibition. In this way, the project was a part of Carte(s) Blanche(s). All Eyes on the FRAC’s, and vice versa, for which more than 10 Belgian institutions including Z33, M HKA and S.M.A.K. were invited to set up a project with works from the FRAC collections.

Installation view: Ives Maes, ‘The Great Exhibition’ / Absalon, ‘Cellule n°2’, 1991, collection: Frac Aquitaine

Installation view: Ives Maes, ‘The Great Exhibition’ / Dan Graham, ‘Triangle Pavilion’, 1987, collection: Frac Bourgogne

Installation view: Ives Maes, ‘The Great Exhibition’ / Luciano Fabro, ‘Mezzo Specchiato mezzo trasparente’, 1965, collection: Frac Bourgogne

NL Met Ives Maes haalden we een kritisch en geëngageerd kunstenaar in huis. Dit blijkt o.a. ook uit zijn project Former World Expo Sites visited by Extra-Terrestrials. Z33 stelde het eerste deel ervan voor: The Great Exhibition Part 1: Europe meteen ook zijn eerste grote solotentoonstelling. De titel is gebaseerd op de eerste wereldtentoonstelling van 1851 in Londen, The Great Exhibition of All Nations. Ives Maes presenteerde in Z33 een nieuwe reeks foto’s waarin hij overblijfselen van voormalige wereldtentoonstellingen koppelde aan elementen uit sciencefictionfilms. De confrontatie van het optimistische toekomstideaal van de expo’s met de vaak apocalyptische wereldbeelden uit de films leverde een ironische analyse op van de recente geschiedenis: utopie versus dystopie. Voor deze tentoonstelling reisde Ives Maes door Europa om foto’s te nemen van restanten van bestaande Expo sites. Van de eerste expositie in Londen tot die in Saragossa die eindigde in september 2008. Geschiedkundig kunnen de wereldtentoonstellingen ingedeeld worden in drie tijdperken: het tijdperk van de industrialisatie (18511938), het tijdperk van de culturele uitwisseling (1939-1991) en het tijdperk van de culturele propaganda (1992-2008). In een vergelijking tussen de geschiedenis van de wereldtentoonstelling en de sciencefiction onderscheidde Ives Maes eveneens drie tijdperken. Deze werden genuanceerd gevisualiseerd in de tentoonstelling. Uitgaande van de architecturale eigenheid van Vleugel 58 – genoemd naar Expo ‘58 – maakte Ives Maes drie ruimtelijke installaties die inspeelden op de architecturale context. De subtiele ingrepen bleven quasi onzichtbaar voor de bezoeker die niet vertrouwd is met de architectuur: de zuilen op de eerste verdieping werden bijvoorbeeld op het gelijkvloers identiek herhaald. In het kader van het Franse voorzitterschap van de Europese Unie in 2008 kreeg Ives Maes de kans om werken te selecteren uit de FRAC-collecties. De kunstenaar selecteerde zeven sculpturale werken – in zekere zin ook utopische denkmodellen – die een belangrijk onderdeel vormden van The Great Exhibition. Het project maakte deel uit van Carte(s) Blanche(s). All Eyes on the FRACs, and vice versa – een 10-tal Belgische instellingen waaronder Z33, M HKA en S.M.A.K. werden uitgenodigd om een project te realiseren met werken uit de FRAC-collecties.

EN Notes on The Great Exhibition Jan Boelen

volume and finally to the architectural context. In dialogue with the artist, Ives’ exhibition developed The architectural into a meaningcontext was a very ful stage set. The important factor in first question one the development of should ask concerns Ives Maes’ The Great the necessity of an Exhibition. Wing 58 exhibition. Is an was built in 1958, exhibition the best the year of the Brus- way to tell this story sels World Fair, and or might a book be was seen as a return better? for the contribuSince 2004, Ives tions the Province Maes has worked of Limburg had on the R.R.C. (Recymade to the world clable Refugee Camp) event in question. project, which was The exhibition space completed in 2008. has inherited the Although Z33 folquality and traces of lowed this project that period and was from the start, it built in accordance did not seem a good with the traditional idea to show it in a needs of a museum – retrospective exhibidaylight from above, tion. However, it was large, high rooms worthwhile to go with optimal proalong with the new portions in relation story. Z33 follows to one another, and an artist, follows so on. For Ives Maes, his or her course, both the timing – enters into dialogue precisely 50 years and seeks turning after Expo ‘58 – and points in the oeuvre. the location were The attitude towards the perfect substrate an artist’s career is for a project like The often fairly passive: Great Exhibition Part it is followed and I: Europe. displayed. By conThe Great Exhibi- trast, Z33 challenges tion was a combinathem and stimulates tion of different them to make a new layers of meaning start. This is the – the work of Ives, only meaningful way the FRAC collections to collaborate. and the architectural interventions – which supplemented and questioned each other, but which also needed each other. Ives’ photos were supplemented threedimensionally by sculptures. Spatial works of art have the ability to widen the spectator’s view from a two-dimensional plane to a

NL Nota’s bij The Great Exhibition Jan Boelen

tweedimensionaal vlak over een volume naar de architecturale context. De tentoonstelling is De architecturale in dialoog met de context was een zeer kunstenaar gegroeid belangrijke factor bij naar een scenografie de ontwikkeling van die het geheel zinvol The Great Exhibition maakte. De eerste van Ives Maes. Vleu- vraag die men zich gel 58 werd in 1958, moet stellen is die het jaar van de Brus- van de noodzaak van selse Wereldtentoon- een tentoonstelling. stelling, gebouwd en Kan dit verhaal het gold als return voor beste verteld worden de bijdragen van de met een tentoonProvincie Limburg stelling of is bijaan dit wereldevevoorbeeld een boek nement. De exposibeter? tieruimte heeft de Sinds 2004 kwaliteiten en de werkte Ives Maes sporen meegekregen aan het R.R.C. (Recyuit die periode en is clable Refugee Camp) gebouwd volgens de project dat in 2008 klassieke noden van afgerond werd. Z33 een museum – zeniheeft dit project van taal daglicht, grote, bij het begin gevolgd hoge ruimtes met maar vond het niet optimale verhoudin- interessant om dit gen t.a.v. elkaar... retrospectief te Voor Ives Maes was tonen. Wél was het zowel de timing de moeite om mee – exact 50 jaar na te stappen in het Expo ‘58 – als de nieuwe verhaal. Z33 locatie, de perfecte volgt een kunstevoedingsbodem voor naar, legt samen met een project als The hem/haar een traject Great Exhibition Part af, treedt in dialoog I: Europe. en zoekt naar kanThe Great Extelmomenten binnen hibition was een het oeuvre. Vaak samenvoeging van wordt er een vrij verschillende bepassieve houding tekenislagen – het aangenomen: het werk van Ives, de parcours van een FRAC-collecties en kunstenaar wordt de architecturale gevolgd en getoond. ingrepen – die elZ33 daarentegen kaar aanvulden daagt hen uit en en elkaar in vraag stimuleert hen om stelden, maar elkaar een nieuwe start te ook nodig hadden. nemen. Alleen op die De foto’s van Ives manier is het zinvol werden driedimensi- om samen te werken. onaal aangevuld met sculpturen. Ruimtelijke kunstwerken hebben de capaciteit om de blik van de toeschouwer te verbreden, van een

[141] The Great Exhibition Part 1: Europe

Work in Progress

a conversation with Ives Maes

Work in Progress

een gesprek met Ives Maes ing?

Jan Boelen: Can you tell me how the work for Z33 came into be-

Ives Maes: I had just concluded the Recyclable Refugee Camp project, on which I worked from 2004 to 2008. Then I faced a very clear choice: either to do some sort of retrospective of that project or to initiate a new project. Because I had my doubts about the retrospective, I first did some research into the history of Z33. I discovered that the building and Expo ‘58 were linked. That is how I came across the world fairs theme. That theme made a deep impression on me and therefore I decided to make a new series about it. Jan Boelen: Kan je vertellen hoe het werk dat je voor Z33 hebt gemaakt tot stand gekomen is? Ives Maes: Ik had toen net het Recyclable Refugee Camp project afgesloten waar ik van 2004 tot 2008 aan had gewerkt. Ik stond voor een heel duidelijke keuze: ofwel maak ik een soort retrospectieve van dat project ofwel initieer ik een nieuw project. Omdat ik over een retrospectieve twijfelde heb ik eerst onderzoek gedaan naar de geschiedenis van Z33. Daar ontdekte ik dat het gebouw met Expo ‘58 te maken had. Zo ben ik op het thema van wereldtentoonstellingen gekomen. Dat thema heeft mij toen enorm aangegrepen waardoor ik beslist heb om daar een nieuwe reeks rond te maken.


JB: Did you know immediately that you wanted to make this a major new theme in your oeuvre? IM: I did not know whether I would stick to one exhibition or whether it would go beyond that. All the content needed to make it into a large project was there: temporary architecture and design, science, politics and so on. And history. The theme is so universal, like some sort of microcosm, a synthesis of world history. I knew it would keep me captivated, but you never know in advance if it will be a long-lasting project or not. Now, two years later, it turns out it was. The work continues to evolve and only when it is finished you can see that there was no real prior plan, but that it nevertheless clearly developed in a straight line. That margin is essential. Now I have a clear-cut plan for this series, but if I define it too tightly, there will be no space for innovation and change. JB: Wist je meteen of je hier een groot, nieuw thema binnen je oeuvre van zou maken? IM: Ik wist niet of het zou blijven bij één tentoonstelling of dat het verder zou gaan dan dat. Alle thematiek was aanwezig om er een nieuw groot project van te maken: tijdelijke architectuur en design, wetenschap, politiek en ga zo maar verder. En geschiedenis. Het thema is zo wereldomvattend, als een soort microkosmos, een synthese van de wereldgeschiedenis. Ik wist dat het me zou blijven boeien, maar je weet vooraf nooit of het een langdurig project wordt of niet. Nu, twee jaar later, blijkt van wel. Het werk blijft evolueren en pas wanneer het af is, kan je zien dat er geen echt vooropgesteld plan was, maar dat het toch duidelijk in een rechte lijn gegroeid is. Die marge is ook echt belangrijk. Ik heb nu een duidelijk plan met deze reeks maar als ik dat te juist aflijn, is er geen ruimte voor vernieuwing en verandering.


JB: In Z33 you combined the pictures of the world fairs with characters from science fiction films... IM: That is a good example of change. At that time the choice was very clear for me. World fairs consist of utopian thinking. The subtitle of Osaka Expo ‘70 is Progress and Harmony for Humankind. That of Expo ‘58 was A world view – A new humanism which shows a very positive belief in the future. In most science fiction films the opposite ideas play an important part, namely that technology will cause our doom. The notion of utopia versus dystopia interested me greatly and I wanted to give meaning to that, or make a statement about it. JB: In Z33 combineerde je de foto’s van de wereldtentoonstellingen met figuren uit sciencefictionfilms... IM: Dat is een goed voorbeeld van verandering. Toen was dat een duidelijke keuze. Wereldtentoonstellingen bestaan uit utopisch gedachtegoed. De ondertitel van Osaka Expo ‘70 is Progress and Harmony for Humankind. Die van Expo ‘58 is Balans der wereld voor een humaner wereld. Dat is een erg positief geloof in de toekomst. In de meeste sciencefictionfilms spelen net tegenovergestelde ideeën een belangrijke rol, namelijk dat we door technologie onze ondergang tegemoet gaan. Utopie versus dystopie, dat interesseerde mij in grote mate en daar wou ik een betekenis aan geven, of een statement over maken.


JB: One of the very important aspects of the Z33 exhibition were the wall installations with projected images. They were also a sort of sculptures, so it did have something to do with the use of space, even though the sculptures were very inconspicuous. IM: Despite the two-dimensionality of the photography, the Z33 exhibition was certainly conceived very spatially. Three enormous installations were made. I really wanted to do something with the building and that link with Expo ‘58. In the end I copied certain parts of the building in other segments of it. For this duplication I used the three main characteristics of the building: the curved wall in the entrance hall, the recess with the three pillars, and the round wall on the second floor. The photos on the real wall were hung at exactly the same place on a curtain wall which was its exact copy. From a distance the images appeared to be the same, but they were projection screens on which a very slow-moving film was projected from the back. That made the whole exhibition into one big installation. Which in turn was supplemented with a few sculptures from the FRAC collections that I had selected and which fitted in perfectly with the whole setting. A Cellule by Absolon, work by Dan Graham, Luciano Fabro, Ettore Sottsass, Liam Gillick and Dora García, plus Douglas Gordon with his Captain Kirk Kissing. The exhibition thereby became a single all-embracing concept. JB: Een heel belangrijk aspect in de Z33 tentoonstelling waren die muurinstallaties met de projecties. Het waren ook een soort sculpturen, dus ging het toch ook wel om het gebruik van de ruimte, ook al waren de sculpturen heel onopvallend. IM: De tentoonstelling in Z33 is ondanks het tweedimensionale van de fotografie, wel heel ruimtelijk geconcipieerd. Er zijn drie enorme installaties gemaakt. Ik wou echt met het gebouw en die link met Expo ‘58 iets doen. Uiteindelijk heb ik bepaalde stukken van het gebouw gekopieerd op een andere plek in het gebouw. De drie voornaamste kenmerken die in het gebouw zitten, heb ik gebruikt voor deze verdubbeling: de golvende muur aan de inkomhal, de inham met drie zuilen en de ronde muur op de 2de verdieping. De foto’s die op de echte muur hingen werden op exact dezelfde plaats op de valse muur gehangen. Van veraf leek het hetzelfde te zijn, maar het waren projectieschermen waarop langs achter een heel langzaam bewegende film geprojecteerd werd. Zo werd de hele tentoonstelling één grote installatie. Die op haar beurt weer aangevuld werd met enkele sculpturen uit de FRAC-collecties die ik uitgekozen had en die perfect aansloten bij het geheel. Een Cellule van Absolon, werk van Dan Graham, Luciano Fabro, Ettore Sottsass, Liam Gillick, Dora García en Douglas Gordon met zijn Captain Kirk Kissing. Op die manier werd de tentoonstelling een totaalconcept.


JB: What have you done with that project in the meantime? IM: Since then I have done a lot of group and solo exhibitions with this work. For the exhibition at Künstlerhaus Bethanien in Berlin (Die Stadt von Morgen, 2009), I began to make real installations with the pictures and light-boxes. The pictures were put up as objects in the space. In the photographs shown in my gallery (For Humankind, 2009) some characters still appeared, but they were already much less defined. They were more like shadows or prototypes of future humans. In my latest series the characters have disappeared altogether. In Void+ in Tokyo (Progress, 2010) I took the idea of picture installations even further and that worked out really well. The new series that I shot in Moscow and Japan are yet again being developed in a different way. JB: Wat heb je ondertussen gedaan met dit project? IM: Ik heb inmiddels verschillende groeps- en solotentoonstellingen gedaan met dit werk. Voor de solotentoonstelling in Künstlerhaus Bethanien, Berlijn (Die Stadt von Morgen, 2009) ben ik met de lichtbakken echte installaties beginnen te maken. De foto’s stonden als objecten in de ruimte opgesteld. In de werken die ik in mijn galerie (For Humankind, 2009) liet zien, verschenen nog wel een paar figuren, maar die waren al veel minder gedefinieerd. Dat waren een soort van schimmen of prototypen van toekomstmensen. In mijn laatste reeksen zitten al helemaal geen figuren meer. In Void+ in Tokyo (Progress, 2010) heb ik het idee van foto-installaties nog verder gedreven en dat werkte erg goed. De nieuwe reeksen die ik in Moskou en Japan heb opgenomen, worden nu weer op een andere manier uitgewerkt.


JB: Will you take this project even further? IM: Of course. The intention was, right from the beginning, to photograph all the world fair sites in the world. That is why the subtitle was Part 1: Europe. It was a megalomaniacal idea but it seems to be working out now. Since last year I have been working on Asia. Next year there will be a big tour around the sites in the USA and Canada and then it will be over. As a final result I want to make a large book, in which you can see an overview of the condition of almost all world fair sites between 2008 and 2012. Without science fiction. In this project I am onto something much more important than my own art: those images have an important historic value. Such a historic overview can be an interesting point of reference in the future, because so far there has been no research done whatsoever into the current state of the world fair sites. JB: Ga je nog verder met dit project? IM: Jazeker. De opzet was al van in het begin om alle expo sites van de wereld te gaan fotograferen. Daarom was de ondertitel ook Part 1: Europe. Het was een megalomaan idee maar het blijkt nu wel te lukken. Sinds vorig jaar ben ik met Azië bezig. Volgend jaar volgt een grote tour langs de sites in de Verenigde Staten en Canada en dan zit het er op. Als eindresultaat wil ik dan een groot boek waarin je een overzicht krijgt van hoe bijna alle wereldexposities erbij lagen tussen 2008 en 2012. Zonder sciencefiction. Ik ben met dit project ook iets veel belangrijker op het spoor dan mijn eigen kunst: die beelden hebben een historische waarde. Zo’n historisch overzicht kan in de toekomst nog interessant worden als referentiepunt want tot nu toe is er op geen enkel vlak onderzoek verricht naar de actuele staat van exposites.


JB: So is research the most important thing? IM: Understanding or grasping the world and what takes place in it motivates me the most. I try to come to some sort of understanding with the history and the objects in it. This understanding is more important to me than an attempt to make real art. Especially in this series, the research may be of interest for the future. But it always ends up as art in the form of imagery, design and installation. JB: Gaat het dan vooral om het onderzoek? IM: Het begrijpen of omvatten van de wereld en wat zich daarin afspeelt, zijn de voornaamste dingen die mij motiveren. Ik probeer tot een soort verstandhouding te komen met de geschiedenis en de objecten die zich daarin bevinden. Die verstandhouding is voor mij belangrijker dan een poging om echte kunst te maken. Zeker in deze reeks kan het onderzoek ook voor later interessant zijn. Maar het eindigt wel steeds als kunst in de vorm van beeldkeuze, vormgeving en installatie.

p. 142: Installation view: ‘The Great Exhibition’ / ‘Africa Museum Tervuren (Exposition Universelle et Internationale de Bruxelles, 1910) vs. Natural History Museum (Planet of the Apes, 1968)’, 2008 p. 143: Installation view: ‘The Great Exhibition’ p. 144: Installation view: ‘The Great Exhibition’ / ‘Palazzo dei Congressi (Esposizione Universale di Roma, 1942) vs. Darth Vader (Star Wars, 1977)’, 2008 pp 146-147 above: ‘The River Ebro (Exposicion Internacional de Zaragoza: Agua y Desarrollo Sostenible, 2008), 2008 / ‘D-Alem Lufthansa Junkers JU-52 (Internationale Verkehrs Ausstellung München, 1965) vs. Superman (Superman: the series, 1948)’, 2008 / ‘Plaza de Espana (Exposicion Ibero-Americano de Sevilla, 1929) vs. Saessee Tiin (Star Wars Episode II: Attack of the Clones, 2002)’, 2008 / ‘Heroes Square (Millennium Landesausstellung Budapest, 1896)’, 2008 pp 146-147 below: ‘Hyde Park (The Great Exhibition of the Works of Industry of all Nations, 1851) vs. The Fireman (Fahrenheit 451, 1966)’, 2008 / ‘Dutch Pavilion Trilogy (Universal Exhibition Hannover, 2000) vs. Storm (X-Men, 2000)’, 2008 / ‘Dutch Pavilion Trilogy (Universal Exhibition Hannover, 2000) vs. Graffiti (XMen, 2000)’, 2008 / ‘Dutch Pavilion Trilogy (Universal Exhibition Hannover, 2000) vs. Protest Manifestation (X-Men, 2000)’, 2008

p. 148: ‘Plans for the Future (Universal Exhibition Hannover, 2000) vs. Propaganda (Soylent Green, 1973)’, 2008 p. 149: ‘The Eiffel Tower and the site of the Buffalo Bill Wild West Show (Exposition Universelle et Internationale de Paris, 1900) vs. The 2nd historical Colonial Operation (Star Trek: the motion picture, 1979)’, 2008 / ‘The UN Friendly Alien (Expo 1992, 1993, 1998, 2000) vs. The Unfriendly Alien (Mars Attacks, 1996)’, 2008 p. 150: Installation view: ‘The Great Exhibition’ p. 152-153: Installation view: Ives Maes, ‘Die Stadt von Morgen’, 2009, Künstlerhaus Bethanien, Berlin p. 154: ‘Barcelona Pavilion (Exposition International de Barcelona, 1929)’, 2009 p. 156: ‘Pabellon del Futuro (Exposicion Universal de Sevilla, 1992)’, 2008 / ‘Vostoc Rocket (All-Russian Exhibit, 1939-1992)’, 2009 p. 157: ‘Tsukuba Expo Centre (Tsukuba Expo ‘85, 1985)’, 2010 p. 158: ‘Cosmos Pavilion (AllRussian Exhibit, 1939-1992)’, 2009 / ‘Polytechnical Museum (International Exhibition Moscow, 1891)’, 2009 / ‘Progress and Harmony for Mankind (Osaka Expo ‘70)’, 2010


26.09.09 - 13.12.09

Open Structures Thomas Lommée

EN In autumn 2009 designer Thomas Lommée introduced his research project OpenStructures. The project reflected a study into sustainable and democratic ways of designing. OpenStructures starts from a common geometric grid that is accessible to everyone and can be applied by anyone. It is an open source design system in which anyone can design for everyone. The designs made using this system are very varied and flexible. You can see it as a kind of collective Meccano, in which everything can be combined with everything else. In this way the objects gain a longer, almost endless lifecycle. The designs can vary from simple household appliances to complete houses. The flexibility and compatibility of the various objects allow for different solutions that respond to the needs of the moment. This way Thomas Lommée wants to provide an answer to the problem of sustainability. “On the one hand natural resources are running out and on the other there is a surplus of waste material. It is not only time to rethink our way of consuming, but also to redefine the lifecycle of products. The sustainability of a product is now often measured by how long it can be used until it is finally worn-out, broken or out of fashion. Once the product is discarded, an enormous amount of energy has to be put into the decomposition of waste or in the recycling of the discarded product.” Thomas Lommée’s design system is inspired by software design. In addition to closed software systems based on expensive licences, there is also open source software. Here, it is not only the software that is accessible to everyone, but also the source code. Everyone can develop and improve the software. OpenStructures is the physical translation of this open method of working. To express this idea in an exhibition format, Lommée invited several designers, craftsmen and DIY’ers to design within OpenStructures. Working with this system meant that the designers had to give up some of their freedom. But perhaps designers should learn to think inside the box instead of outside the box in order to deal with the ecological problems of the 21st century.

Brussels Cooperation, ‘Open Architecture Case Study 1’, 2009

Installation view ‘OpenStructures’


Thomas Lommée, Christiane Hoegner, Jo Van Bostraeten, Thermopol nv, Biogas-E, Alistaire Dewit, Michou-Nanon De Bruijn, Unfold, Lucas Maassen, ‘OS Kitchen’, 2009

Thomas Lommée, Christiane Hoegner, Jo Van Bostraeten, Thermopol nv, Biogas-E, Alistaire Dewit, Michou-Nanon De Bruijn, Unfold, Lucas Maassen, ‘OS Kitchen’, 2009


Unfold, ‘Coffee Grinder’, 2009

Lucas Maassen, ‘Script Chair’, 2009

Thomas Lommée & Jo Van Bostraeten, ‘Wheel-Bloc’, 2009

Jo Van Bostraeten, ‘OpenCargoBike’, 2009

Brussels Cooperation, ‘Construction Knot’, 2009

Thomas Lommée & Laurens Bekemans, ‘OS Transport Box’, 2009

NL In het najaar van 2009 stelde ontwerper Thomas Lommée zijn onderzoeksproject OpenStructures voor. Het project weerspiegelde een onderzoek naar duurzaam en democratisch ontwerpen. OpenStructures vertrekt vanuit een gemeenschappelijk geometrisch raster dat door iedereen opgevraagd en toegepast kan worden. Het is een open ontwerpsysteem waarin iedereen voor iedereen kan ontwerpen. De ontwerpen die binnen het systeem gerealiseerd worden zijn uiterst divers en flexibel. Zie het als een vorm van collectieve Meccano: alles kan gecombineerd worden met elkaar. Hierdoor krijgen voorwerpen een veel langere, bijna eindeloze levenscyclus. De ontwerpen kunnen variëren van simpele huishoudapparaten tot volledige woningen. Door de flexibiliteit en de compatibiliteit kan er met verschillende objecten telkens weer een oplossing gevonden worden die tegemoet komt aan de noden van het moment. Thomas Lommée wil hiermee een antwoord bieden op het duurzaamheidsprobleem: “Enerzijds raken de natuurlijke bronnen stilaan op en anderzijds is er een overschot aan afvalmaterialen. Het is niet enkel tijd om onze manier van consumeren te herdenken maar ook om de levenscyclus van producten te herdefiniëren. De duurzaamheid van een product wordt nu vaak afgemeten aan hoe lang dat product gebruikt kan worden, tot het uiteindelijk versleten is, stuk gaat, of uit de mode raakt. Eens het product afgedankt is, moet er bovendien een enorme massa aan energie gestoken worden in het afbreken van afval of om het recycleerbaar te maken.” Het ontwerpsysteem van Thomas Lommée is geïnspireerd op softwaredesign. Naast gesloten softwaresystemen die met dure licenties werken, bestaat er ook open source software. Dit soort software kan niet enkel door iedereen vrij gebruikt worden, ook de broncode van de software is voor iedereen toegankelijk. OpenStructures is de fysieke vertaling van deze open werkwijze. Om dit idee in een tentoonstellingsformat kracht bij te zetten nodigde Lommée een aantal ontwerpers, vakmannen en autodidacten uit om een ontwerp te maken binnen OpenStructures. Werken binnen dit systeem betekent voor ontwerpers wel dat ze een deel van hun vrijheden inleveren. Maar misschien moet men in plaats van outside the box net inside the box leren denken om met de ecologische problemen van de 21ste eeuw om te gaan.

EN Notes on OpenStructures Jan Boelen

important for the artist not to create this familiar frame of reference himself Exposing the but to pass on the mechanism behind source code to other a system is an idea designers. This way that was developed form and content befurther in Thomas came closely linked Lommée’s project and Thomas LomOpenStructures, in mée’s system was not which he presents simply displayed as a new yardstick for a utopian model. sustainable demoOpenStructures cratic design. The is set within a much title refers to open wider entropic world source developview, in which realments: unlike the ity consists of open old patent system, and dynamic proopen source softcesses. Social and ware is open and scientific developallows others to use ments are never isoit. Opening up ideas lated, but influence is a trend that has one another; order developed strongly and chaos, rational in the world of new and irrational, life media over the last and death are inexdecade. Via the Intricably linked. This ternet – the virtual entropic world view world – the possibil- is gaining ground on ities are endless. In the old mechanical the real world – the system, which develworld of architecoped from a closed, ture and design – it modernist pursuit is not always easy of progress. Unlike to trigger the same this world view, in dynamics. In Openwhich order is creStructures Thomas ated, a project like Lommée nevertheOpenStructures supless tries to achieve ports the idea that it this: how can we is not only the object design hardware like that counts but also software? How can the context. we develop a modular system based on several fundamental rules, a grid-like system that shapes the reality around us? The exhibition translated this open source principle into reality on the basis of different scale levels. These ranged from the smallest components of everyday utensils and structures (such as a kitchen system), to an architectural project. In this way the conceptual level was transcended. It was

NL Nota’s bij OpenStructures Jan Boelen

gaande van de kleinste onderdelen naar dagdagelijkse gebruiksvoorwerHet blootleggen pen over structuren van de mechaniek zoals een keukenachter een systeem systeem tot en met is een idee dat zich een architectuurproverder ontwikkelde ject, waardoor het in OpenStructures, conceptuele niveau het project van Tho- overstegen werd. mas Lommée waarin Het was belangrijk hij een nieuwe maat- dit herkenbare restaf aanreikte voor ferentiekader niet duurzaam demozelf te creëren maar cratisch design. De de broncode door titel refereert aan te geven aan andere open source ontwik- ontwerpers. Op die kelingen: in tegenmanier sloten vorm stelling tot het oude en inhoud van de patentensysteem tentoonstelling zeer wordt open source nauw bij elkaar aan. software opengesteld Thomas Lommées zodat anderen er systeem werd niet mee aan de slag kun- zomaar als utopisch nen. Het openstellen model tentoongevan ideeën is een steld. tendens die zichzelf OpenStructures het afgelopen decen- kaderde binnen een nium stevig ontwik- veel breder entrokeld heeft binnen pisch wereldbeeld de wereld van de waarin de realiteit nieuwe media. Via is opgebouwd uit het internet – de open en dynamivirtuele wereld – sche processen. zijn de mogelijkheMaatschappelijke den grenzeloos. In en wetenschapde reële wereld – de pelijke ontwikkewereld van archilingen staan nooit tectuur en vormgeïsoleerd maar geving – is het niet beïnvloeden elkaar; altijd evident om orde en chaos, ratio eenzelfde dynamiek en irratio, leven en teweeg te brengen. dood zijn onlosmaMet OpenStructures kelijk met elkaar stelde Thomas Lomverbonden. Dit enmée zich de vraag: tropisch wereldbeeld hoe kunnen we wint terrein op het hardware ontweroude, mechanische pen als software? systeem dat zich Hoe kunnen we een ontwikkelt vanuit modulair systeem een gesloten en ontwikkelen, gebamodernistisch voorseerd op een aantal uitgangsstreven. In basisregels, dat als tegenstelling tot dit een raster de werke- ordenende wereldlijkheid rondom ons beeld onderschrijft vorm geeft? een project zoals De tentoonstelOpenStructures de ling vertaalde dit idee dat niet alleen open source principe het object van tel is, naar de werkelijkmaar ook de context. heid vanuit verschillende schaalniveaus,

[165] Open Structures

The OpenStructures project Open Modularity

Het OpenStructures project Open Modulariteit

The OS (OpenStructures) project initiates a kind of collaborative Meccano to which everybody can contribute parts, components and structures.

Het OS (OpenStructures) project initieert een open modulair systeem, een soort van collaboratieve Meccano waaraan iedereen zijn zelf ontworpen stukken kan toevoegen.

“Open” hardware = OpenStructures Network model horizontal - bottom up

“Open” software (eg. Wikipedia) Network model horizontal - bottom up

“Closed” hardware (eg. LEGO) Hierarchical model vertical - top down

participant

participant

designer / producer

participant

participant

participant

participant

participant

participant

participant

participant

participant

participant

consumers

one designs a complete system for all

all design a small part of a common system for all

all design a small part of a common system for all (like a collaborative LEGO to which everybody can contribute their own blocks)

The OpenStructures toolbox OS grid

Het OpenStructures instrumentarium OS raster

In order to be compatible, all OpenStructures designs / components need to be designed from the same geometrical grid. This grid is freely accessible on the OpenStructures website and is either used in an analogue way as a ruler or digitally as a 3D file, ready to be integrated into 3D software. The OS grid is built up out of 4x4 cm squares. The borders of these squares mark the cutting lines, its diagonals mark the assembly points. The OS grid is the centrepiece of the whole OS system. It’s the common metrical tool that is shared among all participants, which allows them to design interchangeable parts, components and structures independently from each other.

Om compatibel te zijn, moeten alle OpenStructures onderdelen ontworpen worden vanuit eenzelfde geometrisch raster. Dit raster is vrij verkrijgbaar op de OpenStructures website. Het kan ofwel analoog gebruikt worden als een liniaal ofwel digitaal als een lineair meetinstrument in 3D ontwerpsoftware. Dit open raster is de kern van het hele OS systeem. Het is het gemeenschappelijk metrisch werkmiddel dat door alle betrokken ontwerpers gedeeld wordt en hen toelaat om, onafhankelijk van elkaar, compatibele onderdelen, componenten en structuren te ontwerpen.

(for more info go to http://www.openstructures.net/pages/9#deel2c)

The 4x4 cm square as the basic unit of the OS system Het 4x4 cm vierkant als basis eenheid van het OS systeem

(ga naar http://www.openstructures.net/ pages/9#deel2c om het raster te downloaden en te gebruiken)

The 4x4 cm square used as an analogue measuring- and design tool Het 4x4 cm vierkant als analoog meet- en ontwerpinstrument

The OpenStructures toolbox OS guidelines

Het OpenStructures instrumentarium OS richtlijnen

OpenStructures are dynamic puzzles by nature. In order to facilitate their design processes several design guidelines have been developed. These are rules of thumb that need to be considered while designing any part or component.

OpenStructuren zijn van nature uit dynamische puzzels. Om hun ontwerpproces te vergemakkelijken werden er enkele specifieke ontwerprichtlijnen ontwikkeld. Deze vuistregels dienen in acht genomen te worden bij het ontwerpen van om het even welk OS stuk of component.

1. Always favor assembly techniques that allow deconstruction without damage or loss in order to facilitate the re-use of components. 2. Always position assembly points according to the grid, and choose, whenever possible, dimensions that are derived from the OS grid in order to maximise universal compatibility. 3. Always favor 100% synthetic or biological recycable materials in order to support infinite material cycles.

1. Geef altijd de voorkeur aan assemblagetechnieken die deconstructie zonder schade of verlies mogelijk maken, met het oog op hergebruik van bepaalde componenten. 2. Positioneer de assemblagepunten altijd volgens het raster en gebruik, waar mogelijk, dimensies die afgeleid zijn van het OS raster om zo universele compatibiliteit te garanderen. 3. Geef altijd de voorkeur aan materialen die 100% recycleerbaar of biologisch afbreekbaar zijn om zo oneindige materiaalcyclussen te ondersteunen.

Design from the OS grid

Design for disassembly

Ontwerpen op basis van het OS grid

Ontwerpen die deconstructie mogelijk maken

4x4 cm vierkanten 4x4 cm squares

Stukken Parts

Componenten Components

Structuren Structures

Superstructuren Superstructures

The OpenStructures anatomy From Part to Superstructure

De OpenStructures anatomie Van Stuk naar Superstructuur

The structural build-up of an Open Structure follows the modular build-up of our own human body.

De structurele opbouw van een Open Structuur volgt de modulaire opbouw van het menselijk lichaam.

Namely: - 4×4 cm squares generate parts (like panels or beams). - Parts are assembled into functional components (like drawers or sinks). - Components are put together and interconnected into structures (like kitchens or bathrooms). - Several structures are combined into superstructures (like houses or cars).

Met name: - 4x4 cm vierkanten genereren stukken (zoals panelen of balken). - Stukken worden geassembleerd tot functionele componenten (zoals wasbakken of lades). - Componenten worden geïntegreerd in structuren (zoals keukens of badkamers). - Verschillende structuren worden gecombineerd tot superstructuren (zoals woningen of auto’s).

Just as: - Biological cells generate tissues (like muscle tissue). - An assembly of tissues forms a functional organ (like a stomach). - Collaborating organs form a system (like the digestive system). - A set of complementary systems form an organism (like a human being).

Net zoals: - Biologische cellen weefsel vormen (bijvoorbeeld spierweefsel). - Een geheel van weefsels een functioneel orgaan vormen (zoals een maag). - Organen die samenwerken een systeem vormen (zoals een spijsverteringsstelsel). - Een set complementaire systemen een organisme vormen (zoals een menselijk wezen).

Cellen Cells

Weefsels Tissues

Organen Organs

Systemen Systems

Organismen Organisms

OS workshops results Design Academy Eindhoven

OS workshops resultaten Design Academy Eindhoven

Kirstie Van Noort, ‘Set to cook, eat and keep your food’, 2009-2010

Philip Luschen, ‘Distractors’, 2009-2010

Marthe Biezen and Aukje Janssen, ‘Compatibles’, 2009-2010

Nacor Martina, ‘Compartmentalised drilling machine’, 2009-2010

Hanae Shimizu, ‘Recipient’, 2009-2010

Eva Smeltekop, ‘Modular China’, 2009-2010

08.11.09 - 07.02.10

(un) balanced Frederic Geurts

EN Frederic Geurts’ work consists of monumental but extremely fragile structures in which he takes the exploration of the limits of gravity and the material nature of the constructions to their extreme. In (un)balanced he was given the opportunity for the first time to create several monumental works and to make them relate to each other and the exhibition space. An intense six-week period of work at Z33 resulted in three large new installations, a new video work and a series of smaller works. In (un)balanced, Geurts worked on the theme of instability. He sought the point at which things start to topple and almost fall. This could be seen in all the works in the exhibition in one way or another. Sometimes prominently, as in the aluminium surface and the galvanised steel wire structure; sometimes not so obvious, but still there, for instance in the dance video. In his quest for balance, Frederic Geurts quite literally played with the viewer, who saw something that seemed almost impossible. The artist tried to bring about unease and uncertainty in the viewer and tried to literally and figuratively destabilise him, as the title suggested. Frederic Geurts: “The exhibition was one big story. In addition to my sculptures, I put what you might call measuring instruments in the side rooms. That way I wanted to pull the exhibition out of its isolation and put it in a broader context. For example, I showed a sundial to remind us that we are in orbit around the sun. I also installed an axis parallel to that of the earth, to point out that we are at an angle with regard to this axis. Which makes verticality a relative notion.” The exhibition was supplemented with a cabinet of Associations designed by Rik De Boe and Peter Morrens of Voorkamer in Lier. They presented work by scientists, old masters and contemporary artists such as Bas Jan Ader, Piranesi and Johannes Kepler that was loosely associated with Geurts’ artistic quest. This display was not intended as an explanatory guide or footnote, but more as a parallel track to the work.

Frederic Geurts, ‘Structure with galvanised steel wire’, 2009

Frederic Geurts, ‘Aluminium plate’, 2009

Frederic Geurts, ‘Spiral’, 2009

NL Frederic Geurts’ werk bestaat uit monumentale, maar erg fragiele structuren, waarbij hij tot het uiterste gaat in het aftasten van de grenzen van de zwaartekracht en de materialiteit van de constructies. Met (un)balanced kreeg hij voor het eerst de kans om meerdere monumentale werken te realiseren en deze met elkaar en met de ruimte in dialoog te laten gaan. Een zes weken durend intens werkproces in Z33 resulteerde in drie nieuwe grote installaties, een nieuw videowerk en enkele kleinere werken. In (un)balanced werkte Geurts rond het thema wankelheid. Hij ging op zoek naar het moment van de kanteling, het bijna vallen. Dit was telkens op één of andere manier terug te vinden in alle werken van de tentoonstelling. Soms prominent zoals bij het aluminium vlak of de structuur met verzinkte staaldraden; soms minder in het oog springend, maar even aanwezig, zoals in de dansvideo. In zijn zoektocht naar balans speelde Frederic Geurts letterlijk met de kijker door hem iets te tonen wat eigenlijk niet kan. De kunstenaar trachtte ongemak en onzekerheid bij de toeschouwer te veroorzaken en probeerde deze letterlijk en figuurlijk aan het wankelen te brengen, zoals de titel suggereerde. Frederic Geurts: “De tentoonstelling was één groot verhaal. Naast mijn sculpturen plaatste ik in de zijruimten wat je meetinstrumenten zou kunnen noemen. Ik wilde daarmee de tentoonstelling uit haar isolement halen en in een groter kader plaatsen. Ik toonde bijvoorbeeld een zonnewijzer om ons eraan te herinneren dat wij rond de zon draaien. Zo plaatste ik ook een as die evenwijdig is met de aarde, om ons er op te wijzen dat wij ten opzichte van die as scheef staan. Daardoor wordt verticaliteit opeens iets relatiefs.” De tentoonstelling werd aangevuld met een kabinet van Verwantschappen dat door Rik De Boe en Peter Morrens van Voorkamer in Lier werd vormgegeven. In een vrije associatie met de artistieke zoektocht van Geurts presenteerden ze werk van wetenschappers, oude meesters en hedendaagse kunstenaars zoals Bas Jan Ader, Piranesi en Johannes Kepler. Het kabinet wilde geen verklarende handleiding of voetnoot zijn bij het werk, maar eerder een parallel spoor aanbieden.

EN Notes on (un)balanced Jan Boelen

of the exhibition rooms inspired the artist in his creation of seemingly unstaFrederic Geurts’ ble sculptures. They solo exhibition, form a counterpart un(balanced), in to the stately archiWing 58 balanced tecture of Wing 58 on the edge of stable and the building’s and unstable equistrong belief in prolibrium as if it were gress. Geurts’ work constantly seeking throws the selfthat one unpredictassured architecture able turning point off balance. between the two. The exhibition In the catalogue also reflects a wider mathematician and understanding of philosopher of scithe word context: ence Jean Paul Van each individual work Bendegem refers to is anchored in a certhe famous butterfly tain context and ineffect: slight flucfluences other works tuations in tempera- of art. Geurts’ work ture, humidity, wind is constantly exposed force, pressure and to external influso on can eventually ences (cf. interview result in changing Jan Boelen, p. 186). weather types. It is In the exhibition therefore conceivthis was made clear able that in the long in the Associations term a butterfly flut- section, a collection tering in the Amathat was curated by zon causes a hurVoorkamer of Lier ricane on the other and consisted of hisside of the world. torical and contemThe unpredictabilporary works of art ity that is linked to and roving artifacts, this is reflected in which evoke numeran uneasiness that ous associations. is strongly present in Frederic Geurts’ oeuvre. The artist constantly seeks the beauty that is hidden in the unstable and in imperfection. Context was one of the most important threads running through the un(balanced) exhibition. The experience-oriented, room-filling installations were created to fit in with the size of the room. They were assembled on site and irrevocably demolished after the exhibition. The nature of the history

NL Nota’s bij (un)balanced Jan Boelen

teraf onherroepelijk afgebroken. Het karakter en de geschiedenis van de tenDe solotentoontoonstellingsruimtes stelling un(balanced) inspireerden de van Frederic Geurts kunstenaar in het in Vleugel 58 balancreëren van instabiel ceerde op de grens lijkende sculpturen tussen stabiel en die tegenwicht bolabiel evenwicht, als den aan de statige was ze voortdurend architectuur van op zoek naar dat ene Vleugel 58. Zijn werk onvoorspelbare kan- bracht de zelfverzetelmoment tussen kerde architectuur beide. In de catalouit balans. gus verwijst de wisDe tentoonstelkundige en wetenling weerspiegelde schapsfilosoof Jean ook een breder bePaul Van Bendegem grip van het woord naar het beroemde context: elk indivivlinder-effect: kleine dueel werk zit veranschommelingen in kerd in een bepaalde temperatuur, vochcontext en oefent tigheid, windkracht, invloed uit op andedruk... kunnen op re kunstwerken. Het termijn leiden tot werk van Frederic veranderende weerGeurts is voortdutypes. Het is dus rend onderhevig aan denkbaar dat een invloeden van buivlinder die fladdert tenaf (cfr. interview in het Amazonewoud Jan Boelen, p. 194). op langere termijn In de tentoonsteldaardoor een orkaan ling werd dit onder veroorzaakt aan de meer duidelijk geandere kant van de maakt door het luik wereld. De onvoorVerwantschappen, spelbaarheid die een kabinet dat door daaraan gekoppeld Voorkamer in Lier wordt, weerspiegelt werd gevuld met zich in een ongemak historische en actudat sterk aanwezig ele kunstwerken en is in het oeuvre van omzwervende arteFrederic Geurts. facten die tal van asDe kunstenaar is sociaties oproepen. voortdurend op zoek naar de schoonheid die verborgen zit in het wankele en in de imperfectie. Context is een van de belangrijkste leidraden doorheen de tentoonstelling un(balanced). De ervaringsgerichte, ruimtevullende installaties zijn gecreëerd op maat van de ruimte. Ze werden ter plaatse opgebouwd en ach-

[181] (un) balanced

Frederic Geurts, ‘Balance’, 2009

Frederic Geurts, ‘Balance’, 2009

[186] (un) balanced

The Falling Horse of Lascaux

a conversation with Frederic Geurts Jan Boelen: There are various pictures of artworks in your studio and if you look closely, you can see that certain elements from these artworks reappear in your own work. Can you tell me something about that? Frederic Geurts: All those things are memories, memories and things that move me. You often hear that in the twentieth century a break or change arose in the way of thinking, especially in art. But there are historical works that make me believe that the way of thinking has not evolved so much and that we still look at life in largely the same way. I believe art – the art that interests me anyway – still uses the same ingredients as 5000 or even 20,000 years ago. JB: Mankind may have stayed the same, but surely the context has changed. FG: Of course, but I think we tend to focus all too often on the difference. We also believe that we evolve. But looking at the earliest art, I seriously doubt that. We think, for example, that abstract art is something that originated in the twentieth century, but prehistoric caves are full of it. It is impressive to see how skillful and exquisite Lascaux is: the clear lines and perspective in the animals, abstract grids reminiscent of Mondriaan, but also the drawing at the end of one of the tunnels of a horse falling upside down into the dark abyss is particularly intriguing. JB: Which other artists do you think are also looking for that so-called horse in the gaping abyss? How do you relate to that? FG: Anish Kapoor comes very close, I think. His black pigment holes can also be seen as an abyss. Bill Viola’s Nantes Triptych (1992) also immediately comes to my mind. It also encompasses floating between life and death. But nowadays you cannot go drawing in a cave with some charcoal and a torch. That is just not right. We are living in a different context that demands a different imagery. I do think that throughout history the underlying

Frederic Geurts, ‘Axis Mundi’, 2009

[188] (un) balanced

themes have not changed that much. The abyss will keep knocking us off-balance. Although it may not be equally visible, my work is about things that throw me off-balance. You could consider my works as attempts to overcome gravity, which makes them doomed to fail. In other words, the abyss is certainly present. To counter the absurdity of our life with a gesture: that is what it was about before and that is what art is still about today. The fact that my work has a technical side to it is secondary; it is the medium I like to work with. JB: One of the pictures in the studio is a reproduction of Sleeping Venus (c. 1510) by Giorgione. Why is this painting so special to you? FG: We see a naked woman lying in a landscape. The work has continued to fascinate me since I first saw it in Dresden, which was twenty years ago. Titian and other great painters have copied him, but these works were never as good as the original by Giorgione. The setting – the woman in the foreground and the landscape in the background – is a strange combination when examined more closely. Imagine it without the landscape and the foreground becomes an interior due to the use of lighting and the drape of the fabrics. There is a breach between the foreground and the background, which gives the painting its power. Landscape and woman need each other. Without the landscape and the horizon the woman would lose much of her mystery and her erotic power. The woman that reveals herself is made elusive again by the landscape. I think it’s phenomenal that art can do that. JB: Do you think the function of art is to make the intangible visible? FG: Yes, but in the sense that Heidegger gives: of “emerging from the mystery”. A work opens itself, evokes meanings, but at the same time withdraws into itself over and over again. The double movement of revealing and concealing inspires me. JB: How do you experience and discover the context in which something is made? FG: I cannot create an artwork without thinking of the context. I believe there is no autonomous art. Context is always

present in different ways. There is the history and the artistic context that flows from it, in which you – as an artist – look for a position. But even more direct is the physical, spatial context in which you place your work. Like the foreground and background that reinforce each other in Giorgione’s work, I believe that an artwork consciously enters into dialogue with its surroundings – ranging from the architectural environment to the movement of the sun – which can lead to a more intense artistic experience. In that way the spectator is placed in a larger whole.

[189] (un) balanced

Frederic Geurts, ‘Ellipse’, 2009 / Frederic Geurts, ‘Stills Dance video’, 2009

Frederic Geurts, ‘Sketch Mobile’, 2008 / Frederic Geurts, ‘Mobile’, 2009

[194] (un) balanced

Het vallende paard van Lascaux een gesprek met Frederic Geurts

Jan Boelen: In jouw atelier hangen verschillende foto’s van kunstwerken en als je goed kijkt, zie je dat bepaalde elementen uit deze kunstwerken terugkomen in je eigen werk. Kun je daar iets over vertellen? Frederic Geurts: Het zijn eigenlijk herinneringen die daar hangen, herinneringen en dingen die mij aangrijpen. Je hoort vaak dat er in de twintigste eeuw een breuk of ommekeer is ontstaan in de denkwereld van de mens, en dan vooral in de kunst. Er zijn echter historische werken die mij doen geloven dat het denken helemaal niet zo sterk geëvolueerd is en dat we nog altijd grotendeels op dezelfde manier naar het leven kijken. Kunst – althans de kunst die mij interesseert – is volgens mij nog steeds met dezelfde dingen bezig als 5000 of zelfs 20 000 jaar geleden. JB: De mens is misschien hetzelfde gebleven, maar de context is toch veranderd? FG: Uiteraard, maar ik denk dat we vaak de neiging hebben om te focussen op het verschil. We geloven ook dat we evolueren. Maar als ik de vroegste kunst bekijk, durf ik dat toch te betwijfelen. Zo denken we dat de abstracte kunst iets van de twintigste eeuw is maar prehistorische grotten staan er vol van. Het is indrukwekkend om te zien hoe virtuoos en gelaagd Lascaux is: de klare lijn en de dieptewerking bij de dieren, abstracte grids die aan Mondriaan doen denken maar ook bijvoorbeeld de tekening – aan het uiteinde van één van de gangen – van een paard dat omgekeerd in de donkere diepte valt, is bijzonder intrigerend. JB: Welke kunstenaars gaan volgens jou nog op zoek naar dat zogenaamde paard in de gapende leegte? Hoe verhoud jij jezelf daar tegenover? FG: Anish Kapoor komt heel dicht in de buurt vind ik. Zijn gaten van zwart pigment kun je ook zien als een afgrond. Ik denk nu meteen ook aan Nantes Tryptich (1992) van Bill Viola. Daar zit ook het zweven tussen leven en dood in. Maar je kunt tegenwoordig natuurlijk niet meer met houtskool en fakkel in een grot gaan

Frederic Geurts, ‘Aluminium plate’, 2009

[196] (un) balanced

tekenen. Dat klopt gewoon niet. We leven in een andere context die dan ook een andere vormentaal vraagt. Wel denk ik dat de onderliggende thema’s doorheen de geschiedenis in wezen niet veel veranderen. De afgrond zal de mens ook in de toekomst uit balans brengen. In mijn werk gaat het – hoewel misschien niet altijd even zichtbaar – over de dingen die mij uit evenwicht brengen. Je kan mijn werken beschouwen als pogingen om de zwaartekracht te overstijgen waardoor ze gedoemd zijn te mislukken. De afgrond is met andere woorden zeker aanwezig. Een gebaar plaatsen tegenover de absurditeit van ons leven: daar ging het vroeger over en daar gaat het vandaag in de kunst nog altijd over. Dat mijn werk een technische kant heeft, is van een tweede orde, het is het medium waar ik graag mee werk. JB: Eén van de foto’s in het atelier is een reproductie van de Slapende Venus (ca. 1510) van Giorgione. Wat maakt dit schilderij voor jou zo bijzonder? FG: We zien een naakte vrouw liggend in een landschap. Het werk blijft me fascineren sinds ik het twintig jaar geleden voor de eerste keer zag in Dresden. Titiaan en andere grootmeesters hebben het na hem gekopieerd maar die werken zijn nooit zo goed als het oorspronkelijke van Giorgione. De setting – de vrouw op de voorgrond en het landschap op de achtergrond – is bij nader inzien toch een vreemde combinatie. Denk het landschap weg en de voorgrond wordt door de belichting en de drapages van de stoffen een interieur. Er is een breuk tussen voor- en achtergrond, wat volgens mij de kracht van het schilderij uitmaakt: landschap en vrouw hebben elkaar nodig. Zonder het landschap en de horizon zou de vrouw veel van haar mysterie en erotische kracht verliezen. De vrouw die zich onthult, wordt door het landschap weer ongrijpbaar. Het feit dat kunst daartoe in staat is, vind ik fenomenaal. JB: Is het zichtbaar maken van dat ongrijpbare volgens jou de functie van kunst? FG: Ja, maar in de zin zoals Martin Heidegger het zegt: “uit de verborgenheid tredend”. Een werk opent zich, roept betekenissen op, maar trekt zich ook telkens weer in zichzelf terug. Tonen en verbergen, die dubbele beweging inspireert mij.

JB: Hoe ervaar en ontdek je de context waarin iets gemaakt wordt? FG: Ik kan geen werk maken zonder aan de context te denken. Wat mij betreft bestaat er geen autonome kunst. Context is op verschillende manieren altijd aanwezig. Er is de geschiedenis en de daaruit voortvloeiende artistieke context waarin je als kunstenaar een positie zoekt maar veel directer dan dat is er ook de fysieke, ruimtelijke context waarin je je werk plaatst. Zoals bij Giorgone voor- en achtergrond elkaar versterken, zo geloof ik dat een werk dat bewust de dialoog aangaat met zijn omgeving – dat kan gaan van de architecturale omgeving tot de beweging van de zon – tot een intensere artistieke ervaring kan leiden. Op die manier wordt de toeschouwer in een groter geheel geplaatst.

[197] (un) balanced

‘Associations’, a cabinet composed by Voorkamer Lier

14.03.10 - 30.05.10

Design by Performance

EN In Design by Performance, Z33 continued in the direction it had taken with the Designing Critical Design exhibition in 2007. This exhibit presented the work of two designers and a designers’ duo (Jurgen Bey, Martí Guixé and Anthony Dunne & Fiona Raby), whose work is characterised by a powerfully elaborated and consistent critical vision. Designers who address issues regarding their own discipline, society or technology in their own oeuvre. In Design by Performance, we started out from another trend, whose origins lie in the art world, just like critical design. By the term performance we do not so much mean the performance art of the sixties, rather the notion of performance and all the aspects associated with it. These aspects range from the emphasis on action and active presentation to the abandonment of the autonomy of the work, which no longer stands on its own, but emerges from an interaction with time, space and public. Also, unpredictable and incontrollable elements are admitted into the design process. In other words, the emphasis was on the process, rather than on the finished product. Instead of static, autonomous finished products, design objects and products were presented as dynamic states that are changeable, unstable and which change and evolve under the influence of time, space and other external factors. This gave the exhibition space itself a new meaning. It was no longer an empty white space for the display of glossy design objects, but became an active place for experiences, subject to constant change. Some works were constantly evolving, some objects grew and changed, other installations were in continuous motion. Design by Performance also provided a platform for designers who carried out live interventions or performances during the exhibition period.

Eric Klarenbeek, ‘Work Survey’ (film still), 2008

Bruno Munari, ‘Seeking Comfort in an Uncomfortable Chair’, ca. 1950

Sofie Lachaert & Luc d’Hanis, ‘Anamorphosis’, 2008-09, photo: Liesje Reyskens

Eric Klarenbeek, ‘Work Survey’ (film still), 2008

Campaign image Design by Performance, based on Bruno Munari’s ‘Seeking Comfort’, performer: Seppe Baeyens

Installation view: Performing Objects space

Maarten Baas, ‘Sweeper-Clock’, 2009, photo: Liesje Reyskens

Pieke Bergmans, ‘Light Blubs’, 2008 / Pieke Bergmans & Madieke Fleuren, ‘Unlimited Edition’, 2006

Atelier NL, ‘Sleeping Beauty’, 2006

Studio Glithero, ‘Panta Rei’, 2008

Markus Schinwald & Oleg Soulimenko, ‘Stage Matrix II’, 2006

Laurent Liefooghe, ‘Woonmachine’, commission Z33, Dommelhof en Huis aan de Werf, 2010

David Bowen, ‘Growth Modeling Device’, 2009

Simon Heijdens, ‘Lightweeds’, 2006, photo: Liesje Reyskens

Installation view: Front Design, ‘Blow Away Vase’, 2009 / ‘Sketch Furniture’, 2005

Tjep., ‘Shock Proof Jonsberg designed by Hella Jongerius’, 2006

Unfold & Tim Knapen, ‘L’Artisan Electronique’, commission Z33, 2010



Simon Heijdens, ‘Lightweeds’, 2006, photo: Liesje Reyskens

Studio Libertiny, ‘Honeycomb Vases “Made by Bees”’, 2006

Oscar Diaz, ‘Poster Plants’, 2009

Atelier NL, ‘Sleeping Beauty’, 2006, photo: Liesje Reyskens

Laurent Liefooghe, ‘Woonmachine’, commission Z33, Dommelhof en Huis aan de Werf, 2010

Martino Gamper, ‘Learning while performing, and performing while learning’, commission Z33, 2010 Martino Gamper, ‘Learning while performing, and performing while learning’, commission Z33, 2010

Tjep., ‘Do Break’, 2001

Pieke Bergmans, ‘Light Blubs’, 2008, photo: Liesje Reyskens

Studio Glithero, ‘Running Mould’, commission Z33, 2010

Maarten Baas, ‘Sweeper-Clock’, 2009, photo: Liesje Reyskens

Lawrence Malstaf, ‘Nevel’, 2004

Lawrence Malstaf, ‘Nevel’, 2004

Studio Libertiny, ‘Paper Vases’, 2007

Edhv, ‘Debug’, 2009

NL Met Design by Performance ging Z33 verder op de ingeslagen weg van de tentoonstelling Designing Critical Design uit 2007. In deze tentoonstelling kwamen twee ontwerpers en een ontwerpersduo (Jurgen Bey, Martí Guixé en Anthony Dunne & Fiona Raby) aan bod wiens werk zich kenmerkt door een sterk uitgewerkte en consistente kritische visie. Ontwerpers die zich doorheen hun oeuvre vragen stellen over hun eigen discipline, de maatschappij of over technologie. In Design by Performance vertrokken we van een andere tendens die net als critical design zijn oorsprong in de wereld van de kunst kent. Met performance verwijzen we niet zozeer naar de performancekunst van de jaren zestig, maar naar het begrip performance en alle aspecten die ermee geassocieerd zijn. Gaande van de nadruk op actie en een actieve presentatie, naar het loslaten van de autonomie van het werk, dat niet langer op zichzelf bestaat, maar ontstaat vanuit interactie met tijd, ruimte en publiek, tot het toelaten van onvoorspelbare en oncontroleerbare elementen in het ontwerpproces. De nadruk lag met andere woorden op het proces eerder dan op het afgewerkte product. In plaats van statische en autonome eindproducten werden designobjecten en -producten gepresenteerd als dynamische gegevens die veranderlijk en instabiel zijn en die veranderen en evolueren onder invloed van tijd, ruimte of andere externe factoren. De tentoonstellingsruimte zelf kreeg hierdoor een andere betekenis en was niet langer een lege witte ruimte voor het tentoonstellen van glossy design objecten. Het werd een actieve ervaringsruimte, onderhevig aan voortdurende verandering. Sommige werken evolueerden voortdurend, sommige objecten groeiden en veranderden, andere installaties waren voortdurend in beweging. Design by Performance gaf ook een platform aan designers die live interventies of performances deden tijdens de tentoonstellingsperiode.

EN Notes on Design by Performance Jan Boelen Entropic philosophy (cf. Chapter Thomas Lommée, OpenStructures, p. 165) also played a central role in Design by Performance in the sense that here the process was as important as the product. Design by Performance focused on the realisation process of objects. The exhibition was not only about the final result, but especially about the production of an object, as well as the possible influence of the spectator on this process. The exhibition emphasised the importance of chance and variable environmental factors. We allowed randomness to infiltrate into innovative technological developments. Initially, we hoped to collaborate with a company specialised in 3D printing and develop some of the objects in the exhibition. In this case the creative performance would have run smoothly, perfectly, even though by definition a performance involves chance, temporality and the unexpected actions of the spectator. We linked the innovative character of design to human (unpredictable) interaction. Design by Performance brought per-

fection and imperfection together and allowed order and chaos to merge in a new hybrid world.

NL Nota’s bij Design by Performance Jan Boelen De entropische filosofie (cfr. Hoofdstuk Thomas Lommée, OpenStructures, p. 165) speelde ook bij Design by Performance een belangrijke rol in die zin dat het proces hier even belangrijk was als het product. Design by Performance spitste zich toe op het ontwikkelingsproces van objecten. Niet alleen het eindresultaat was in de tentoonstelling te zien, vooral de totstandkoming van een object stond centraal, net als de mogelijke invloed die je als toeschouwer op dit ontwikkelingsproces had. De tentoonstelling benadrukte het belang van toeval en van variabele omgevingsfactoren. We lieten randomness infiltreren binnen innovatieve technologische ontwikkelingen. Zo wilden we aanvankelijk met een bedrijf, gespecialiseerd in 3D-printing, samenwerken om een deel van de objecten in de tentoonstelling te ontwikkelen. In dat geval zou de performance van het creëren perfect verlopen zijn, terwijl een performance per definitie gepaard gaat met toeval, tijdelijkheid en de onverwachte handelingen van de toeschouwer. Hier koppelden we de innovatieve eigenschap

van design aan menselijke (onvoorspelbare) interactie. Design by Performance bracht perfectie en imperfectie samen, liet orde en chaos versmelten in een nieuwe, hybride wereld.

[205] Design by Performance


Design by Performance Ils Huygens

The exhibition Design by Performance presented a group of designers who push the envelope of the traditional applied arts disciplines in which they work and who allow room for experimentation, research, and reflection in their practice. Design by Performance focuses on a few specific tendencies, that can be brought together with the notion performance as a central starting point. We can observe a shift from a passive to an active experience and creation of objects. The final product remains important, but the process leading to this end result becomes at least as important. Performance. The most important consequence of the so-called performative turn of the sixties, writes Erika Fisher-Lichte in The Transformative Power of Performance, was “the transformation of the artwork into an event” (FL:23). The artwork is no longer an autonomous object (like a sculpture or a painting) that contains its significance within itself, but becomes an event, an action, a happening or an intervention. In performance, the artistic expression no longer exists in terms of representation – the showing or depicting of the world – but becomes defined by what an artwork ‘does’, which actions, or reactions it creates. The ‘performative turn’ went beyond the mere performance art of artists such as Vito Acconci, Allen Kaprow, or Marina Abramovic; the emphasis on the performative aspect can also be found in other movements such as minimal art, land art, action painting or body art. The concept of performativity lies at the base of the changing approach to art in which the work no longer exists in itself. Space and time as well as the presence of the audience become important factors that give the work a unique and singular character. Design & performance. In the contemporary design world we can presently observe a similar shift towards the event, towards design as performance. While design is traditionally associated with static and finished products, we observe more and more that designers are paying more attention to the process they use to come to a product. As such, we are increasingly often confronted with designers who are working live on design fairs and exhibitions. For about two

years now you can visit Craft Punk at Design Miami/Basel and in Milan, where you can see designers, such as Studio Libertiny, Maarten Baas, Front and Studio Glithero at work. During the Dutch Design week and Experimenta in Lissabon, design-acts have also become a regular item in the programme. In some cases the design-act is limited to a designer who moves his studio to a public place to do there what he would normally do in his studio. Other designers make use of the new possibilities those active forms of presentation present them with. Martino Gamper and Maarten Baas are but two examples of leading contemporary designers who offer their audience a genuine spectacle. Even though these acts may resemble artists’ performances, they are quite different in the sense that the designers’ actions are aimed at producing a product or object. Design by performance. Design by Performance not only refers to design performances but wants to address performance as a broader movement within the contemporary design practice. Just as in art, the emphasis shifts from the autonomous finished product to the process: from design objects to design acts. The locus of action can be the designer’s body, but also the object itself, an installation or a space. The production process itself, is also often acted out in a performance, such as in Panta Rei by Studio Glithero, a machine that continuously produces candles, or Sleeping Beauty, the lamp by Atelier NL that knits its own lamp shade. Design by Performance highlights performance from different angles (design performance, performing objects, performing machines, and performing space) that share the common characteristic of a focus on time and change as a factor in the design process. The object and the design process are part of the creative process shaped through action and interaction with elements such as time, space, or the visitor. Unlike the art world of the sixties, we find an increased influence of our contemporary visual culture, in which designers massively spread their ‘making of…’ images through YouTube. In their performative acts we can detect the influence of filmic elements, such as camera handling, mise-en-scène, or an emphasis on the narrative aspect. Film, theatre, performance, and design mix into a new design paradigm in which time, motion, process and action become the central elements.



Time and space. The exhibition space itself acquires a new meaning and is no longer an empty white space in which finished products and design objects are exhibited. Instead, it becomes an active experiential space that is subject to constant change. The exhibition features works that evolve constantly (Simon Heijdens, Oscar Diaz, David Bowen), objects that grow and change and installations that are constantly in motion (Studio Glithero, Lawrence Malstaf, Laurent Liefooghe). An action or event not only takes place in space but also in time. A recurring element in the works of Design by Performance is the introduction of this fourth dimension into the world of architecture and design, two disciplines we normally associate with stasis, stability and eternity. The time dimension is present in different ways. Studio Glithero for instance, is interested in capturing the moment when objects come to life, the moment when nothing transforms into something by a magical process. In Panta Rei and Running Mould they try to show the audience the wonder of becoming. The visualisation of this moment of creation is also the starting point of Sketch Furniture by Front, who draw tables and chairs in the air that are immediately materialised by means of motion capture and rapid prototyping techniques. In other artworks there is an interval of time: an action is not completed in one moment, but is a process that passes slowly, shown in real time. This concept was made visible in several artworks shown at Design by Performance: Oscar Diaz’ Poster Plants for instance, are white strips of paper that slowly absorb ink and, after several weeks, show a drawing. Lightweeds, the digital plants of Simon Heijdens, grow, move and die like real plants, generating new specimen with the pollen they spread. Maarten Baas’ clocks, in which filmed characters portray the hands of a clock for 24 hours, also took the real time experience as a starting point. The relation with cinematography is also strongly present in Laurent Liefooghe’s and Lawrence Malstaf’s large architectural installations. The spectator becomes immersed in a sort of cinematic sequence, which is experienced in 3D. Time – in the sense of duration, but also as something which is ephemeral and constantly passing – becomes an essential element in the experience of space, even in a discipline that is static by nature, such as architecture.

Design by Performance Ils Huygens

Design by Performance toonde een groep ontwerpers die verder durven gaan dan het klassieke kader van de toegepaste kunst waarbinnen ze werken en die binnen hun praktijk ook ruimte laten voor experiment, onderzoek en reflectie. Design by Performance focust op een aantal specifieke tendensen die we samenbrengen vanuit het begrip performance. We zien een verschuiving van een passieve naar een actieve ervaring en creatie van objecten. Het eindproduct blijft van belang, maar het proces ernaartoe wordt minstens even belangrijk. Performance. Zoals Erika Fischer-Lichte schrijft in The Transformative Power of Performance, was het belangrijkste gevolg van de zogenaamde performative turn in de jaren zestig, “de transformatie van het kunstwerk in een event” (FL: 23). Het kunstwerk is niet langer een autonoom object (zoals een sculptuur of schilderij) dat zijn betekenis in zich draagt maar wordt een event, een actie, happening of interventie. Met performance bevindt de artistieke expressie zich niet meer op het niveau van de representatie, het tonen of beschrijven van de wereld maar wordt ze gedefinieerd door wat een kunstwerk doet, welke acties of reacties ze laat ontstaan. De performative turn ging immers verder dan enkel de performance kunst van kunstenaars als Vito Acconci, Allan Kaprow of Marina Abramovic; de nadruk op het performatieve is ook voelbaar in andere stromingen zoals minimal art, land art, action painting of body

art. Het begrip performativiteit ligt mee aan de basis van een veranderende benadering van kunst waarin het werk niet langer op zichzelf bestaat. Ruimte en tijd, alsook de aanwezigheid en reacties van het publiek worden bepalende factoren waardoor het werk een uniek en onherhaalbaar karakter krijgt. Design & performance. In de hedendaagse designwereld stellen we momenteel een gelijkaardige verschuiving naar het event vast, naar design als performance. Terwijl design traditioneel geassocieerd wordt met statische en afgewerkte producten zien we dat meer en meer designers aandacht besteden aan het proces waarmee ze tot een product gekomen zijn. Zo worden we op designbeurzen en -tentoonstellingen steeds vaker geconfronteerd met designers die live aan het werk zijn. Sinds twee jaar kan je in Design Miami/Basel en in Milaan naar Craft Punk waar je designers live aan het werk kan zien (o.a. Studio Libertiny, Maarten Baas, Front, Studio Glithero). Ook tijdens de Dutch Design Week en Experimenta in Lissabon zijn design acts en performances tot een vast onderdeel van het programma uitgegroeid. Soms is het niet meer dan een designer die zijn atelier naar een openbare plek heeft verhuisd en daar voor een publiek doet wat hij normaal in zijn studio zou doen. Andere designers maken bewust gebruik van de nieuwe mogelijkheden die dit soort actieve presentatievormen met zich meebrengen. Martino Gamper of Maarten Baas zijn enkele voorbeelden van toonaangevende hedendaagse ontwerpers die hun publiek op ware spektakels trakteren. En hoewel deze acts misschien op performances van kunstenaars



lijken, onderscheiden ontwerpers zich hiervan omdat hun actie erop gericht is een product of object te creëren. Design by performance. Design by Performance verwijst niet uitsluitend naar ontwerpers die live performances brengen maar wil performance als een bredere tendens binnen de hedendaagse designpraktijk duiden. Net als in de kunst verschuift de klemtoon van het autonome, afgewerkte product naar het proces: van design objecten naar design acts. De locus van actie kan het lichaam van de ontwerper zijn, maar evengoed het object zelf, een installatie of de ruimte. Ook het productieproces zelf wordt vaak als een performance opgevoerd, zoals in Panta Rei van Studio Glithero, een machine die continu kaarsen produceert of Sleeping Beauty, de lamp van Atelier NL die haar eigen lampenkap breit. Design by Performance belicht performance vanuit verschillende facetten – design performance, performing objects, performing machines en performing space – die met elkaar gemeen hebben dat ze de tijd en verandering als factor in design naar voren schuiven. Het object en het ontwerpproces zijn deel van een wordingsproces dat vorm krijgt door actie en interactie met de tijd, de ruimte en de bezoeker. Anders dan in de kunstwereld van de jaren zestig merken we ook veel meer de invloed van onze huidige visuele beeldcultuur waarin designers massaal hun ‘making of…’ beelden op YouTube verspreiden. In hun performatieve acts merken we ook de invloed van filmische elementen zoals cameravoering, mise-en-scène of de nadruk op het verhalende. Film, theater,

performance en design vermengen zich tot een nieuw design paradigma waarin tijd, beweging, proces en actie de centrale elementen zijn. Tijd en ruimte. De tentoonstellingsruimte zelf krijgt een andere betekenis en is niet langer een lege witte ruimte voor het tentoonstellen van afgewerkte producten en design objecten maar wordt een actieve ervaringsruimte die onderhevig is aan voortdurende verandering. Zo zijn er werken die voortdurend evolueren (Simon Heijdens, Oscar Diaz, David Bowen), objecten die groeien en veranderen en installaties die voortdurend in beweging zijn (Studio Glithero, Lawrence Malstaf, Laurent Liefooghe). Een actie of event speelt zich niet alleen in de ruimte af maar ook in de tijd. Een terugkerend element in de werken van Design by Performance is dan ook de introductie van die vierde dimensie in de wereld van architectuur en design, twee disciplines die we traditioneel met stasis, stabiliteit en eeuwigheid associëren. Die tijdsdimensie is op verschillende manieren aanwezig. Zo is Studio Glithero geïnteresseerd in het vangen van het moment waarop objecten ontstaan, het moment waarop niets door een magisch proces transformeert in iets. In hun werken, zoals Panta Rei en Running Mould, proberen ze precies het wonder van het worden zichtbaar te maken voor de toeschouwer. Het visualiseren van dit ontstaansmoment is ook het uitgangspunt van Sketch Furniture van Front waarin ze tekeningen van tafels en stoelen maken in de lucht die onmiddellijk gematerialiseerd worden met behulp van motion capture en rapid prototyping technieken.

Bij andere werken is er sprake van een tijdsverloop, een actie die zich niet samenbalt in één moment maar een proces dat traag verloopt en dat getoond wordt in reële tijd. Zoals de Poster Plants van Oscar Diaz, witte stroken papier die langzaamaan inkt absorberen en zo na verloop van tijd een tekening zichtbaar maken. Of Lightweeds, de digitale planten van Simon Heijdens die groeien, bewegen en sterven zoals echte planten en nieuwe planten genereren door de pollen die ze verspreiden. De klokken van Maarten Baas, waarin gefilmde figuren 24 uur lang de wijzers van de klok uitbeelden, nemen eveneens deze real time ervaring als uitgangspunt. De relatie met de filmische tijd is ook sterk aanwezig in de twee grote architecturale installaties van Laurent Liefooghe enerzijds en Lawrence Malstaf anderzijds, waarin de toeschouwer ondergedompeld wordt in een soort filmische sequens, die hier in 3D wordt ervaren. Ook in een van nature statisch gegeven zoals architectuur wordt de tijd – als een tijd die duurt maar tegelijk ook veranderlijk is – een essentieel element van de ruimtelijke beleving.



Design performance. Whereas performance in the visual arts has known a broad and strong tradition, in design it remains a relatively recent phenomenon. Design performances come in many shapes and forms, from the traditional manual labour of Martino Gamper, who initiated himself in the art of woodturning during the exhibition’s closing weekend, to the poetic or elaborate choreographies of Eric Klarenbeek or Maarten Baas.

Design performance. Terwijl performance in de beeldende kunst een grote en sterke traditie kent, is dit een vrij recent fenomeen in design. Design performances kunnen veel verschillende vormen aannemen, van de artisanale handenarbeid van Martino Gamper die zich tijdens het finissageweekend liet initiëren tot de

Performing objects. Performing Objects refers to objects or products whose production is connected with a performance by the product itself. The object as it were produces itself and becomes part of an action, of a time sequence. In this way products can develop, grow and evolve after having left the design studio. The design process is opened up towards external and incontrollable factors, such as the surrounding space, elements of nature, the audience, or the end user. The designer does not

produce a static and functionally defined end product any more, but a becoming-object in which unpredictable formal developments and chance factors play an important part. Nature and its organic growth processes are often important sources of inspiration in this respect. Objects are for instance designed by the wind (Front’s Blow Away Vase), or by various animals (Design by Animals by Front or With a little help of the bees aka the Honeycomb Vase by Studio Libertiny).

Performing machines. In this section we present a number of performative installations in which the production process occurs in a performance. The end product and the making of the product coincide in one action. While some works (the knitting lamp by Atelier NL, the candle-making machine by Studio Glithero) express a clear fascination with mechanical and artisanal production processes, others experiment with new technologies extensively. Rapid prototyping machines

make real time interaction and instant production possible and create new performative possibilities for designers, such as L’Artisan Electronique by Unfold & Tim Knapen, in which the traditional process of pottery-making is combined with high-tech digital techniques. Remarkable is that coincidence and external factors play an important role in these processes, which means that the produced object is each time a unique and singular result.

Performing space. The discourse regarding performance is slowly permeating architecture as well. Here, it is mainly the activation of space that is being addressed. The space is not just laid out and structured but is designed as a place where certain actions can occur. It becomes an architecture that is not based on a programme but on potential actions. The works in this last section explore the link between performance and architecture through performative installations, in which not only the space

but also the audience is pivotal. What is remarkable here is not only the obvious link with theatre but also the significant influence of cinematographic elements. Various scenarios are developed and the experiences are influenced through the creation of scenes – by means of lighting, sound fragments, or footagein which the audience finds itself.

kunst van het houtdraaien, tot de poëtische of uitgekiende choreografieën van Eric Klarenbeek of Maarten Baas.


[214]

[215]



Performing objects. Onder Performing Objects worden enkele objecten samengebracht waarvan de creatie gepaard gaat met een performance door het object zelf. Het object maakt als het ware zichzelf en wordt onderdeel van een actie, van een tijdsverloop. Zo kunnen objecten nog ontwikkelen, groeien of veranderen

nadat ze de designstudio hebben verlaten. Het ontwerpproces wordt opengesteld naar externe, vaak oncontroleerbare factoren, zoals de omgevende ruimte, natuurelementen, het publiek of de eindgebruiker. De ontwerper levert geen statisch en functioneel gedefinieerd product meer, maar een object in wording waarin onvoorspel-

bare vormontwikkelingen en toevalselementen een rol spelen. De natuur en haar organische groeiprocessen vormen hiervoor vaak een belangrijke inspiratiebron. Objecten worden bijvoorbeeld door dieren of door de wind ontworpen zoals in Design by Animals of Blow Away Vase van Front, of With a little help

Performing machines. Onder deze noemer tonen we enkele performatieve objecten of installaties waarin het productieproces als een performance wordt opgevoerd. Het eigenlijke product en het maken van dat product vallen samen. Terwijl bepaalde werken (de breiende lamp van Atelier NL, de kaarsenmachine van Studio Glithero)

een duidelijke fascinatie voor mechanische of artisanale productieprocessen aan de dag leggen, wordt er ook volop geëxperimenteerd met nieuwe technologieën. Rapid prototyping machines maken real time interactie en instant productie mogelijk en creëren zo nieuwe performatieve mogelijkheden voor designers zoals Unfold & Tim

Knapen. Hun L’Artisan Electronique combineert het artisanale procédé van pottenbakken met hightech digitale technieken. Opvallend hierbij is het feit dat toeval en externe factoren een belangrijke rol spelen in die processen, waardoor het geproduceerde object telkens een uniek en eenmalig resultaat is.

Performing space. Ook in de architectuur zien we het discours rond performance doorsijpelen. Hier gaat het dan vooral over het activeren van de ruimte. De ruimte wordt niet alleen vormgegeven en gestructureerd maar wordt ontworpen als een plaats waar bepaalde acties kunnen plaatsvinden. Een architectuur die

niet vanuit een programma maar vanuit potentiële acties vertrekt. De link tussen performance en architectuur wordt geëxploreerd in de vorm van performatieve installaties waarin naast de ruimte ook het publiek een centrale rol speelt. Opvallend is niet alleen een duidelijke link met het theater maar ook een grote invloed van

cinematografische elementen. Scenario’s worden uitgewerkt en de ervaring wordt bepaald door het creëren van afwisselende scènes (met behulp van belichting, geluidsfragmenten of beeldmateriaal) waarin het publiek zich terecht ziet komen.

of the bees aka Honeycomb Vase van Studio Libertiny.

[216]

[217]



[218]

[219]



[220]

[221]



[222]

[223]



Martino Gamper, ‘Learning while performing, and performing while learning’, performance i.c.w. Paul Smeets (Flemish Woodturning Guild), 2010, photo’s: Ellen Eurlings

Front Design, video stills ‘Sketch Furniture’ Performance, 2005, courtesy: Friedman Benda, New York and Front Design

Studio Glithero, video stills ‘Running Mould’, video: Iddo De Ru, 2010, courtesy: Z33 & Studio Glithero

Laurent Liefooghe, video stills ‘Woonmachine’, 2010, video: Kristof Vrancken

27.06.10 - 10.10.10

INNERCOMA

Philip Metten

EN In June 2010 Z33 presented the somewhat unusual exhibition INNERCOMA. Philip Metten was the artist behind this colossal project, which converted Wing 58 into a gigantic sculpture. It was his first solo exhibition and at the same time a sort of explosion in the urban context of Hasselt. Philip Metten chooses to make sculptures, despite the fact that he is not trained to do so, because this medium contrasts greatly with the transience of our era. Sculptures are unwieldy and static constructions that do not square with the dynamic aspect of the present time. He develops this contrast even more. Philip Metten endeavours to be innovative with form within the bounds of sculpture. His sculptures are generally characterised by ethnic patterns in bright colours, with which he creates a link between contemporary archetypes and more primitive, religious art forms. INNERCOMA was not a solo project pur sang. Works by Romeo Hoornaert, Eva De Leener, Tom Tosseyn and Toon Aerts were also integrated in the sculpture: they are artists Metten can relate to but whose work differs from his. Furthermore, the exhibition was launched and concluded with performances by Quasar Noise Lab (Dave Schroyen and Aldo Struyf) and POWERHOUSE (Tim Vanhamel), two collectives that are inextricably intertwined with the work of Philip Metten. For the artist this project was a kind of synthesis of a long period, of which INNERCOMA was the XL summary. All elements he has worked with these past years, were used here. Philip Metten’s exhibition was organised during the Virga Jesse Festivities that took place in Hasselt in August. These originally religious festivities have been held in Hasselt every seven years for more than six centuries and attract hundreds of thousands of visitors. During the Virga Jesse Festivities performances, exhibitions and the traditional Virga Jesse Procession are organised and festive decorations are put up throughout the city. Philip Metten responded to this religious aspect with his temporary architectural construction.

‘INNERCOMA’, film still (directed by Toon Aerts), 2010

‘INNERCOMA’, Philip Metten, Tom Tosseyn, 2010, photo: Bolster

‘INNERCOMA’, Philip Metten, Romeo Hoornaert and Tom Tosseyn, 2010, photo: Bolster

‘INNERCOMA’, film still (directed by Toon Aerts), 2010

‘INNERCOMA’, film directed by Toon Aerts, 2010

‘INNERCOMA’, Philip Metten, Eva De Leener, Romeo Hoornaert, 2010

‘INNERCOMA’, Philip Metten, Eva De Leener, Romeo Hoornaert, 2010

‘INNERCOMA’, Quasar Noise Lab (Dave Schroyen and Aldo Struyf), performance, 26.06.2010, photo: Bolster

‘INNERCOMA’, Quasar Noise Lab (Dave Schroyen and Aldo Struyf), performance, 26.06.2010


‘INNERCOMA’, POWERHOUSE (Tim Vanhamel), performance, 26.06.2010, photo: Bolster

‘INNERCOMA’, POWERHOUSE (Tim Vanhamel), performance, 26.06.2010

NL Eind juni 2010 ging de ietwat aparte tentoonstelling INNERCOMA in Z33 van start. Philip Metten, de kunstenaar achter dit reusachtige project, bouwde Vleugel 58 om tot een gigantische sculptuur. Het was zijn eerste solotentoonstelling en meteen een soort explosie binnen de stedelijke context van Hasselt. Philip Metten kiest ervoor om sculpturen te maken, ondanks het feit dat hij daartoe niet opgeleid is, omdat dat medium in contrast staat met de vluchtigheid van deze tijd. Sculpturen zijn logge en statische constructies die niet stroken met het dynamische aspect van tegenwoordig. Dat contrast werkt hij verder uit. Philip Metten streeft ernaar om vormelijk innovatief te zijn binnen de beeldhouwkunst. Zijn sculpturen worden doorgaans gekenmerkt door etnisch aandoende motieven in felle kleuren waarmee hij een link legt tussen hedendaagse archetypen en eerder primitieve of archaïsche, religieuze kunstvormen. INNERCOMA was geen soloproject pur sang. Er werden werken van Romeo Hoornaert, Eva De Leener, Tom Tosseyn en Toon Aerts in de sculptuur geïntegreerd: kunstenaars die Metten apprecieert maar wier werk vormelijk verschilt van het zijne. Bovendien werd de tentoonstelling gestart en afgesloten met performances van Quasar Noise Lab (Dave Schroyen en Aldo Struyf) en POWERHOUSE (Tim Vanhamel), twee collectieven die onlosmakelijk met het werk van Philip Metten verbonden zijn. Voor de kunstenaar gold INNERCOMA als een synthese van een lange periode, een zogenaamde XL-samenvatting. Alle elementen waarmee hij de afgelopen jaren had gewerkt, kwamen hierin aan bod. De tentoonstelling van Metten liep tijdens de Hasseltse Virga Jessefeesten die in augustus plaatsvonden. Deze religieuze festiviteiten worden al ruim zes eeuwen lang om de zeven jaar in Hasselt gehouden en trekken honderdduizenden bezoekers. Tijdens de Virga Jesse feesten worden onder meer optredens, tentoonstellingen en de traditionele Virga Jesse Ommegang georganiseerd. Dit alles wordt opgeluisterd met feestelijke decoraties in de stad. Philip Metten speelde met zijn tijdelijke architecturale constructie in op dit religieuze aspect.

EN Notes on Innercoma Jan Boelen Like Arcangelo Sassolino, we commissioned Philip Metten to create a public sculpture, which would correspond to the scale of the architectural context of Z33, in this case Wing 58. The large-scale project very obviously monopolised the beguinage as a public space: in all its monumentality it demolished the walls of the historical site. How, as a house for contemporary art, can we examine the limits of the exhibition rooms that are physically present? INNERCOMA explored the limits of our potential: the immense scale of production behind this project exceeded the exhibition projects realised so far. Moreover, in realising this project we acquired know-how about working on such a monumental scale. INNERCOMA radically questioned the architectural contexts of Z33, as it chose its exterior as a platform rather than the classical and ideal white cube exhibition rooms. The artist’s concern was not the monumentality itself but the spectator’s experience. This included the indirect spectator: the masses who flooded Hasselt during the exhibition in August in honour of Virga Jesse.

In this sense, Philip Metten’s work was a foretaste of the possibilities Z-OUT can provide in the public space. Our aim is not to build large, monumental sculptures in the public space, but to create a committed substrate for art that has public support.

NL Nota’s bij Innercoma Jan Boelen

schouwer – inclusief de onrechtstreekse toeschouwer: de massa die gedurende Net als Arcangelo de tentoonstelling Sassolino gaven we in augustus de stad Philip Metten de op- Hasselt overspoelt dracht een publieke ter verering van sculptuur te realiVirga Jesse. seren die zich zou In die zin geldt meten met de schaal het project van van de architectuPhilip Metten als rale context van Z33, voorsmaakje van wat in dit geval Vleugel Z-OUT aan mogelijk58. Het grootschalige heden in de publieke project legde zeer ruimte te bieden manifest beslag op heeft. We streven het begijnhof als niet naar het realipublieke ruimte: het seren van grootse, sloopte in al haar monumentale sculpmonumentaliteit de turen in de publieke muren van de histo- ruimte, maar wél rische site. Hoe kun- naar het creëren van nen we als huis voor een geëngageerde actuele kunst de voedingsbodem voor grenzen van de fykunst die gedragen siek aanwezige tenwordt door een toonstellingsruimtes publiek. onderzoeken? INNERCOMA tastte de grenzen van onze mogelijkheden af: de immense productie die achter dit project schuilging, overtrof de tot nog toe gerealiseerde tentoonstellingsprojecten. Met de realisatie van dit project werd knowhow opgebouwd over het werken op een dergelijke monumentale schaal. INNERCOMA stelde de architecturale context waarin Z33 functioneert zeer radicaal in vraag door het exterieur als platform te kiezen en niet de klassieke en ideale white cube tentoonstellingsruimtes. Het is de kunstenaar in eerste instantie niet te doen om die monumentaliteit an sich, wel om de beleving als toe-

[229] Innercoma

‘INNERCOMA’, POWERHOUSE (Tim Vanhamel), performance, 26.06.2010

Installation view: ‘INNERCOMA’, Philip Metten, Tom Tosseyn, 2010

Installation view: ‘INNERCOMA’, Philip Metten, Tom Tosseyn, 2010

Installation view: ‘INNERCOMA’, film directed by Toon Aerts, 2010


30.05.10 - 29.08.10

EN Arcangelo Sassolino made at Z33’s request, a radical spatial installation in the High Spaces. The result was the extraordinary installation Time Tomb, constructed with a metal mechanism and two tombstones. It was the Italian artist’s first exhibition in Belgium. Time Tomb was a gigantic and slow metronome that occupied almost the entire space. The installation consisted of two iron arms of seven metres long that swung back and forth driven by a pneumatic mechanism, as if it were a metronome indicating time. Two tombstones from the church ruin of Z33 were attached to the ends of the metronome’s arms and created a balance.

Time Tomb Arcangelo Sassolino

The installation was continuously in motion, both day and night. Sassolino: “The soft motion of the work makes it look like it goes on forever. The speed of its moving back and forth was crucial for me, because I wanted to achieve a hypnotic feeling. It is like looking at the ocean: you follow your line of thought and then you get lost in that.” The artist used the visual contrast between the intimacy represented by the tombstones, and the ruthlessness of the mechanism to make us reflect on the irreversible ticking of time. “In my work elements such as weight, friction, destruction and something that is lost forever are always present. In Time Tomb the graveyard added an element of mystery that intrigues me. The tombstones belonged to someone lost in time that I will never meet. I think I will only be able to fathom that idea and its possible meaning of it later on.” Arcangelo Sassolino realises architectural projects with mainly industrial material and machines. His realisations include an installation that catapults glass bottles at a speed of 800 km/h against a steel wall. The direct confrontation with the materiality and the potential danger of the installations generate a physical and psychological reaction in the spectators and emphasise our vulnerability in a high tech environment.

Arcangelo Sassolino, ‘Time Tomb’, 2010

NL Arcangelo Sassolino maakte op onze vraag een ingrijpende ruimtelijke installatie in de Hoge Ruimtes. Het resultaat werd de bijzondere installatie Time Tomb, opgebouwd uit een metalen mechaniek en grafzerken. Het was de eerste tentoonstelling van de Italiaanse kunstenaar in België. Time Tomb was een soort reusachtige en trage metronoom die bijna de volledige ruimte in beslag nam. De installatie bestond uit twee ijzeren armen van zeven meter lang die door een pneumatisch mechanisme zachtjes heen en weer schommelden. Ze vormden als het ware een metronoom die de tijd aangaf. Twee grafstenen uit de kerkruïne van Z33 werden aan de uiteinden van de armen van de metronoom bevestigd en zorgden voor de balans. De installatie was ononderbroken dag en nacht in beweging. Sassolino hierover: “Door de zachte beweging van het werk lijkt dit een eeuwigdurend proces. De snelheid van de op-en-neergaande beweging was cruciaal voor mij, omdat ik een hypnotiserend gevoel wou teweegbrengen. Het is zoals kijken naar de oceaan, je volgt een gedachtegang en verdwaalt daarin.” Met het visueel contrast tussen het intimistische waarvoor de grafzerken stonden en het meedogenloze van het mechanisme wilde de kunstenaar ons doen stilstaan bij het onherroepelijk doortikken van de tijd. “In mijn werk keren elementen zoals gewicht, frictie, destructie en iets dat voor altijd verloren is voortdurend terug. In het geval van Time Tomb voegde de begraafplaats een mysterieus element toe dat me intrigeert. De grafstenen behoorden toe aan iemand, verloren in de tijd, die ik nooit zal ontmoeten. Ik denk dat ik dit idee en de mogelijke betekenis daarvan pas achteraf zal kunnen doorgronden.” Arcangelo Sassolino realiseert architecturale projecten met voornamelijk industriële materialen en machines. Hij realiseerde onder meer een installatie die glazen flessen aan een snelheid van 800 km/u katapulteert tegen een stalen wand. De directe confrontatie met de materialiteit en het potentiële gevaar van zijn installaties genereren een fysische en psychische reactie bij de toeschouwer en benadrukken onze kwetsbaarheid in een hoogtechnologische omgeving.

EN Notes on Time Tomb Jan Boelen Arcangelo Sassolino worked in the same room as Gabriel Lester whose suspension bridge has become a permanent feature of the High Spaces. Sassolino always works with contexts. The experience of the beguinage and its historical depth, in contrast with the bare High Spaces, provided the artist with a context. in which he created a public sculpture where experience played a central role. To some extent Arcangelo Sassolino’s project Time Tomb reflects our aim, as a house for contemporary art, to enter the public space. Despite its private nature, the beguinage which houses Z33, is open to the public. The site is often not perceived as public, but rather as a private domain. From this point of view Sassolino’s installation can be regarded as a preliminary study for the development of Z-OUT as an art project in the public space on a larger scale – the province of Limburg (cf. Notes on Z33 by Jan Boelen, p. 11-12). Like Lester’s ProMotion, Time Tomb was a project that you could walk into freely, enhancing the experience of the spatial intervention. Arcangelo Sassolino gave his instal-

lation – which was literally bursting its seams and which explored the limits of the architectural context – back to the public. He didn’t do this without making an unmistakable physical impact on the visitor. As part of this publication, Arcangelo Sassolino selected a part of the poem Dei Sepolcri (1807), a classic work by the Italian poet Ugo Foscolo (1778-1827). This poetic passage fits in seamlessly with Time Tomb, the installation at Z33.

NL Nota’s bij Time Tomb Jan Boelen Arcangelo Sassolino ging in dezelfde ruimte als Gabriel Lester aan de slag, wiens zwevende brug een vast onderdeel van de ruimte is geworden. Sassolino werkt altijd met contexten. De beleving van het begijnhof – de historische beladenheid – en in contrast daarmee de kaalgeslagen Hoge Ruimtes, verschaften de kunstenaar een context waarin hij een publieke sculptuur creëerde waarbij de beleving centraal stond. Het project Time Tomb van Arcangelo Sassolino weerspiegelde enigszins de doelstelling om als huis voor actuele kunst de publieke ruimte te betreden. Het begijnhof waarin Z33 is ondergebracht, is ondanks haar besloten karakter publiek toegankelijk. Vaak wordt de site niet als dusdanig gepercipieerd, maar veeleer als privaat domein. De ruimtelijke installatie van Sassolino kan in die optiek gezien worden als een vooronderzoek naar de ontwikkeling van Z-OUT als kunstproject in de publieke ruimte op grotere schaal, Limburg (cfr. Nota’s bij Z33 door Jan Boelen, p. 14). Time Tomb was, net zoals Lester’s ProMotion, een project dat je vrij kon binnenwandelen, wat bijdroeg tot

de beleving van de ruimtelijke ingreep. Arcangelo Sassolino gaf zijn ruimtelijke installatie – die bijna letterlijk uit haar voegen barstte en de limieten van de architecturale context aftastte – terug aan het publiek. Hij deed dit niet zonder een onmiskenbaar fysieke impact op de bezoeker na te laten. In het kader van deze publicatie selecteerde Arcangelo Sassolino een fragment uit het gedicht Dei Sepolcri (1807), een klassieker van de hand van de Italiaanse dichter Ugo Foscolo (1778 – 1827). Dit poëtische fragment sluit naadloos aan bij Time Tomb, de installatie in Z33.

[245] Time Tomb

[246] Time Tomb

Ugo Foscolo - Dei Sepolcri Deorum manium jura sancta sunto. XII Tab. All’ombra de’ cipressi e dentro l’urne confortate di pianto è forse il sonno della morte men duro? Ove piú il Sole per me alla terra non fecondi questa bella d’erbe famiglia e d’animali, e quando vaghe di lusinghe innanzi a me non danzeran l’ore future, né da te, dolce amico, udrò piú il verso e la mesta armonia che lo governa, né piú nel cor mi parlerà lo spirto delle vergini Muse e dell’amore,

[247] Time Tomb

[248] Time Tomb

unico spirto a mia vita raminga, qual fia ristoro a’ dí perduti un sasso che distingua le mie dalle infinite ossa che in terra e in mar semina morte? Vero è ben, Pindemonte! Anche la Speme, ultima Dea, fugge i sepolcri: e involve tutte cose l’obblío nella sua notte; e una forza operosa le affatica di moto in moto; e l’uomo e le sue tombe e l’estreme sembianze e le reliquie della terra e del ciel traveste il tempo. Ma perché pria del tempo a sé il mortale invidierà l’illusïon che spento pur lo sofferma al limitar di Dite? Non vive ei forse anche sotterra, quando

[249] Time Tomb

[250] Time Tomb

gli sarà muta l’armonia del giorno, se può destarla con soavi cure nella mente de’ suoi? Celeste è questa corrispondenza d’amorosi sensi, celeste dote è negli umani; e spesso per lei si vive con l’amico estinto e l’estinto con noi, se pia la terra che lo raccolse infante e lo nutriva, nel suo grembo materno ultimo asilo porgendo, sacre le reliquie renda dall’insultar de’ nembi e dal profano piede del vulgo, e serbi un sasso il nome, e di fiori odorata arbore amica le ceneri di molli ombre consoli.

[251] Time Tomb

[252] Time Tomb

Ugo Foscolo - Of Tombs

Ugo Foscolo - Over de graven

Shaded by cypresses, and kept in urns, Consoled by weeping, is the sleep of death Really not quite so rigid? When the sun For me at length no longer fills the earth With such a family of plants and beasts, And when the hours to come no longer dance Bright and illusory before my eyes, And when, dear friend, I hear your verse no longer With that sad music which decides its rhythm, And when the spirit in my heart no longer Speaks of the virgin Muses and of love (That spirit all that guides my wandering ways), What solace for days lost would be a stone Made to distinguish mine from other, countless Bones which death scatters over land and sea? For truly, Pindemonte, even Hope, Last of the gods to go, deserts the tomb; Oblivion draws all things into its night; A force that never tires wears all things out, Never at rest; and man and tombs of men, The final shape of things, and the remains Of land and sea are all transformed by time. But why — before time does — must man begrudge Himself the illusion which, when he is dead, Yet stops him at the doorway into Dis? Buried, does he not go on living, with Day’s harmony to him inaudible, If he rouse this illusion with sweet care In friendly memories? It is heaven-sent, This correspondence of such deep affection, A heavenly gift for human beings; and often This means we go on living with our friend, And he with us, if reverently the earth, Which took him as a child and nourished him, Offers a final refuge in her lap, And keeps the sacredness of his remains From outrage of the storm-clouds and profane Feet trampling, and a stone preserves his name, And fragrantly in bloom a friendly tree Comforts his ashes in its gentle shade.

In schaduw van cipressen en in tomben, getroost door tranen, is de slaap des doods daar soms zachter? Als niet langer mij de Zon dit schoon geslacht van dier en plant op aarde bevrucht, niet meer de stoet van toekomsturen vol ijdele beloften voor mij danst, noch ik van jou, mijn vriend, je verzen hoor, de droeve harmonie die hen bestiert, noch langer in mijn hart de geest zal spreken der maagdelijke Muzen en der liefde – slechts zij bezielt mijn zwervend leven nog – kan dan een steen verloren tijd vergelden, mijn botten onderscheidend van die vele welke de dood in land en water zaait? En waarlijk, Pindemonte! Ook de Hoop ontvlucht het graf, als laatste der Godinnen: vergetelheid stort alles in haar nacht, en alles sloopt een ijverige kracht: de tijd verkleedt de mens, zijn graf, zijn resten, het overschot van hemel en van aarde. Maar waarom zal de sterveling voortijdig zichzelf de waan misgunnen die hem, dood, nog even ophoudt voor het huis van Hades? Leeft hij onder de grond niet voort, wanneer der dagen harmonie hem is verstomd, als in de liefdevolle zorg der zijnen hij haar weer wekt? Dit hemelse verkeer van diep beminnende gevoelens is de mens een godsgeschenk, en dikwijls blijft ons zo de dode vriend nabij en wij ook hem, als vroom de aarde die hem als haar kind ontving en voedde, in haar moederschoot een laatste haven biedt, zijn overschot gevrijwaard bergt voor wolkensmaad en de profane voet des volks, en als een steen zijn naam bewaart, een vriendelijke boom, van bloemen geurig, hem met schaduw troost.

Ugo Foscolo, ‘Of Tombs’, translated by J.G. Nichols, published in Translations and Literature, 1995

Ugo Foscolo, ‘Over de Graven’, vertaald door Reinier Speelman, Camposanto Pers, Amsterdam, 1989

[253] Time Tomb

List of Artists Lijst kunstenaars Touching the Earth and the Sky 26.10.08 - 08.02.09 Ronny Delrue Stéphane Beel Wim Goes

SuperStories 07.02.09 - 10.05.09 Atelier NL Maarten Baas Aldo Bakker Bram Bogart Bram Boo Boym Partners Inc. Harmen Brethouwer Casimir Krijn de Koning Driessens & Verstappen Martino Gamper Thomas Grünfeld Hella Jongerius / Jongeriuslab Germaine Kruip Joris Laarman Simon Martin Christien Meindertsma Thomas Rentmeister Studio Job Studio Makkink & Bey Mats Theselius Dan Van Severen Maarten Van Severen Sylvie Zijlmans

ProMotion 10.05.09 - 30.08.09 Gabriel Lester Arnaud Hendrickx

Work Now 28.06.09 - 27.09.09 Dan Perjovschi Nancy Davenport Theo Deutinger Aaron Koblin Molleindustria Hella Jongerius Martí Guixé

reinigungsgesellschaft & Miklós Erhardt Atelier Van Lieshout Santiago Sierra Rossella Biscotti Artur Zmijewski Richard Baker & Alain de Botton Mika Rottenberg Anatoly Osmolovsky Julien Prévieux Helmut Stallaerts Oliver Ressler Barry McGee Helmut & Johanna Kandl Christiane Högner

Nepotists, opportunists, freaks, friends and strangers intersecting in the grey zone 07.02.10 - 02.05.10 68Septante Franziska Aigner Helga Baert Brecht Buysse Judith Clijster Ondine Cloez Audrey Cottin Christina Della Giustina Delphine Deguislage Erki De Vries Yentl De Werdt Christie Di Perna Lise Duclaux Vincent Dunoyer Factory of Found Clothes Jordi Ferreiro FLACC Frans Masereel Centrum Dora García Annemie Ghekiere Sarah Gerats Franziska Glozer Isabela Grosseova Wannes Goetschalckx Katja Gretzinger Gynaika Koen Hagedoorns Marcus Heerkens Paul Hendrikse HackerSpace Brussels David Helbich Saskia Holmkvist Annette Hollywood Pepa Ivanova &

Maria Lukova Daniel Izquierdo Jamila al khawarizm Kris Kimpe Johanna Kirsch Lucie Kolb KHACK (Koninklijke Hasselts A Capella Koor) Dirk Knaeps The League of Noble Peers Rebecca Lenaerts Caroline Mathieu Sara Manente Mobile Institute Nadine Noor Nuyten The New ImagiNatives Oostenrijks Cultuurforum Otark Roberto Pablos Fernandez Lieven Paelinck Isabelle Pauwelyn Karl Philips Katrien Oosterlinck radical_hope radio arthur Yvonne Rainer Michiel Reynaert Laia Sadurní Valentina Stieger Sfumato Caroline S’jeghers Jan-Willem Smeyers Nina Stoupina Tuning People Marthe Van Dessel Benjamin Vandewalle Lauren von Gogh Kaat Van Looken Anke Vanquathoven Wendy Van Wynsberghe Karen Verschooren Catherine Vertige & Kosten Koper Tom Vertongen  Iuliana Varodi Caroline Vincart  Inneke Van Waeyenberghe Wendy Van Wynsberghe Christine Woditschka Zaal België Joaquin Wall Zorka Wollny Zweedse Ambassade

The Great Exhibition Part 1: Europe 26.10.08 - 04.01.09 Ives Maes Dora García Absalon Luciano Fabro Liam Gillick Douglas Gordon Dan Graham Ettore Sottsass

OpenStructures 26.09.09 - 13.12.09 Thomas Lommée Laurens Bekemans Biogas-E vzw Nicolas Coeckelberghs Kar Yan Cheung Brussels Cooperation Alistaire Dewit Lise Foré Christiane Hoegner Bob Jacobs Fabio Lorefice Lucas Maassen Jeroen Maes Samyrah Moumouth Karl Philips Thermopol nv Jo Van Bostraeten Michou Nanon de Bruijn Unfold

(un)balanced 08.11.09 - 07.02.10 Frederic Geurts Axel Antas Bas Jan Ader Gerard Van Lankveld Galilei Galileo Johannes Kepler Gerrit Van Bakel Markus Raetz Hendrick Golzius Osvaldo Cavandoli Giovanni Battista Piranesi Roman Signer Erwin Wurm Dirk Braeckman Ann Veronica Janssens Paul Gees Rik De Boe Michael Ballou Hiroshi Sugimoto

Vladimir Shukov Peter Morrens Werner Cuvelier Joachim Bandau Dries Van Tieghem Marc Nagtzaam Guy Van De Plassche Lieve d’hondt Johan De Wilde Leen Degezelle Ruben Bellinckx René Heyvaert Christophe Fink

Design by Performance 14.03.10 - 30.05.10 Bruno Munari Eric Klarenbeek Maarten Baas Martino Gamper Sofie Lachaert & Luc d’Hanis Tjep. Pieke Bergmans i.s.m. Madieke Fleuren Studio Libertiny Oscar Diaz Front Studio Glithero Atelier NL David Bowen Unfold & Tim Knapen Edhv Markus Schinwald & Oleg Soulimenko Laurent Liefooghe Simon Heijdens Lawrence Malstaf

INNERCOMA 27.06.10 - 10.10.10 Philip Metten Romeo Hoornaert Eva De Leener Tom Tosseyn Toon Aerts Quasar Noise Lab (Dave Schroyen & Aldo Struyf) POWERHOUSE (Tim Vanhamel & Philip Metten)

Time Tomb 30.05.10 - 29.08.10 Arcangelo Sassolino

Z33 would like to thank: As it is impossible to mention every person, we address this word of thanks to all (freelance) collaborators, volunteers, trainees, student jobbers, partners of Z33, Visual Arts Platform Limburg and Design Platform Limburg, who all with great enthusiasm worked on this project. A special word of thanks to the Audiovisual Studio of the Province of Limburg for the production of the videotaped interviews. Z33 dankt: Alle namen vermelden is onmogelijk, vandaar een algemeen dankjewel aan alle (freelance-) medewerkers, vrijwilligers, stagiair(e)s, jobstudenten, partners van Z33, Platform Limburg Beeldende Kunsten en Design Platform Limburg die met enthousiasme hebben meegewerkt aan de projecten. Voor de productie van de video interviews dankt Z33 in het bijzonder de Audiovisuele studio van de Provincie Limburg.

editorial coordination / redactiecoördinatie: Jan Boelen, Mieke Mels, Tim Toubac concept: Jan Boelen, Mieke Mels, Tim Toubac, Vika Varganova texts / teksten: Jan Boelen, Maaike Grugeon, Ils Huygens, Mieke Mels, Lieve Vanhoyland, Karen Verschooren

Z33 is an initiative of the Province of Limburg, Culture delegate Gilbert Van Baelen and is supported by the Flemish Community. Media partners are Knack and Klara. Z33 is een initiatief van de Provincie Limburg, gedeputeerde van Cultuur, Gilbert Van Baelen en wordt ondersteund door de Vlaamse Gemeenschap. Mediapartners van Z33 zijn Knack en Klara.

translations / vertalingen: Gregory Ball, Sara Jacobs, Liesbet Piessens photography / fotografie: Kristof Vrancken if not, mentioned otherwise / indien niet, anders vermeld graphic design / vormgeving: Vika Varganova printing / druk: Lannoo, Tielt publisher / verantwoordelijke uitgever: Jan Boelen, Z33 co-published with: MER. Paper Kunsthalle Geldmunt 36 B-9000 Gent Belgium t +32 (0)9 329 31 22 f +32 (0)9 329 31 23 [email protected] www.merpaperkunsthalle.org ISBN: 9789490693077 wettelijk depot: D/2010/7852/89 distributed by Exhibitions International [email protected] www.exhibitionsinternational.be © 2010 MER. Paper Kunsthalle vzw, Ghent, Belgium All rights reserved

Zuivelmarkt 33 B-3500 Hasselt t +32 (0)11 29 59 60 f +32 (0)11 29 59 61 [email protected] www.z33.be In making ‘Z33. Nu.’, we have quoted images taken from various resources. Information concerning the original authors and sources has been credited as detailed as possible. Despite these efforts, some sources nevertheless could not be identified. Please contact Z33 in case of questions or objections. ‘Z33. Nu.’ bevat beelden en beeldfragmenten af komstig van verschillende bronnen. Informatie over de oorspronkelijke auteurs en de bronnen is zo gedetailleerd mogelijk vermeld, maar ondanks onze inspanningen konden enkele auteurs niet geïdentificeerd worden. Met vragen of bezwaren kan u steeds terecht bij Z33. © Z33 All rights reserved. Nothing from this publication may be multiplied, saved in an automated data file or published, in any form or way (electronically, mechanically, by copying, recording, photographing or in any other way) without prior written authorisation from the publisher. © Z33 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt worden, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Z33. House for contemporary art. Nu

Recommend Documents