Workshop: Het kerkgebouw van het dorp: een vuurtoren in de tijd Vrijwel elk dorp heeft een kerkgebouw dat een centrale plaats inneemt in het dorp. Het kerkgebouw is als een baken, als een vuurtoren. De betekenis van de kerk voor de dorpelingen loopt vaak via het lijntje van het kerkgebouw. Hoe kan dit gebouw worden ingezet voor het hele dorp? Hoe kan het gebouw op meerdere manieren worden gebruikt? In de workshop zien we boeiende voorbeelden.
Welkom en inleiding Het gaat tijdens deze workshop niet alleen over het kerkgebouw, maar ook over kerk zijn voor en in het dorp. We kijken eerst naar wat er in de kerkgebouwen gebeurd, wie komen er allemaal over de vloer en daarna zoomen we uit en zien we wat er vanuit en rondom de kerk gebeurd. In de aanloop hier naar toe kon u een enquête invullen over het gebruik van het kerkgebouw en de betrokkenheid van de kerk bij het dorps- en buurtleven en meer dan de helft van de deelnemende gemeenten heeft de enquête ingevuld. o Kerkgebouwen… Over hoeveel kerkgebouwen hebben we het eigenlijk? Door Samen op Weg proces en Samenwerkingsverbanden zijn gemeenten samengevoegd en zijn ze in het rijke bezit gekomen van meerdere kerkgebouwen. Maar dat voelt vaker als een last dan als een lust…. er zijn mensen nodig die het gebouw beheren, die het kleine en het grote onderhoud moeten uitvoeren en onderhoud kost geld. In alle redelijkheid komt dan vaak een moment waarop een gemeente met meerdere kerkgebouwen moet besluiten om gebouwen af te stoten. Maar dat is eenvoudiger gezegd dan gedaan, want welk kerkgebouw hou je en welk kerkgebouw stoot je af? Veel gemeenteleden valt het zwaar als hun gebouw gesloten, misschien wel gesloopt wordt: het is de plek waar kinderen gedoopt zijn, waar je getrouwd bent, waar familie en vrienden begraven zijn, waar je kerst hebt gevierd, waar je God, anderen en jezelf bent tegen gekomen op een manier die je nergens anders vindt. Opvallend genoeg zijn het niet alleen de regelmatige kerkgangers die het betreuren als een kerk gesloten wordt, ook dorps en buurtbewoners hebben er vaak moeite mee. Het zijn mensen die je niet vaak in de kerk ziet, maar die het toch heel erg jammer zouden vinden als de kerk/het kerkgebouw zou verdwijnen. Want omwonenden beschouwen een kerkgebouw vaak als een onmisbaar ijkpunt en herkenningsteken voor het dorp. Kerkgebouw en toren staan vaak symbool voor de identiteit van een dorp. Dorpsbewoners en buurtgenoten blijken dan ook vaak bereid om geld te geven voor de instandhouding van het kerkgebouw of voor de restauratie van het orgel of de toren. Vraag aan de zaal: Ik wil graag iedereen die de enquête nog niet heeft ingevuld uitnodigen zich even de situatie in uw eigen kerk voor de geest te halen en antwoord te geven op vraag 1 van het antwoordformulier: Worden het kerkgebouw en eventuele nevenruimten verhuurd aan
andere groepen of organisaties? En worden er niet-kerkelijke activiteiten georganiseerd in het kerkgebouw? o Kerk als gastheer Laten we eerst eens kijken wie u als gemeente ontvangt in uw kerk. Gemeenten ontvangen in hun kerkgebouw: - Koren en muziekverenigingen - Diverse clubs en andere verenigingen (kaarten, bridge, hobby, gym tot toneel en vrouwenverenigingen) - Maatschappelijke organisaties zoals informatiepunt gemeente, steunstee, consultatiebureau en kinderopvang, voedselbank en maaltijdprojecten, stembureau - Feesten en recepties voor families, maar ook voor bedrijven - Cursussen en scholing, muziekles, theorieles en colleges van universiteit. Opvallende voorbeelden, is er iemand die er iets over kan vertellen? Langezwaag, Luxwoude en Jonkerslân: gratis ter beschikking aan organisaties voor maatschappelijk-culturele doeleinden; te huur voor niet-kerk gerelateerde organisaties In Surhuisterveen: koren 1 x per week (repetities), passage 1 x per maand, Blaast de Bazuin Brassband 1 x per week (rep), vrouwen van nu 1x per jaar, 50+ beurs, voedselbank 1 x per 2 weken, Abvakabo vergaderingen en spreekuur, ANBO, PCOB e.a. In Woudsend Kinder dagopvang, uitvaartverzorger, zonnebloem. In Heerenveen Koken voor mannen; Breicafé; Repair café; Taalcursussen; Sportgala Friesland; Vergaderingen bedrijfsleven: totaal ca. 100 huurders. In Siddeburen de visclub; de EHBO; verschillende koren; sjoelclub; de NOVO, dagbesteding voor verstandelijk beperkte mensen; toneelopvoering van de openbare school; vogeltentoonstelling In Stedum toneelvereniging, informatiepunt van de gemeente Loppersum zoals:stemlokaal, steunstee (maatschappelijke dienstverlening),klankbord dorpsvernieuwing; bejaardensoos; vereniging dorpsbelangen; oranje vereniging met 4/5mei act; vocaal ensemble, voorlichting van de woningstichting; begrafenissen. Door voor al deze verschillende koren, verenigingen, maatschappelijke organisaties en particulieren de deuren open te zetten vervullen kerken een belangrijke functie in de samenleving. En denk aan de talloze concerten, tentoonstellingen en lezingen, maar ook bruiloften en begrafenissen waarvoor mensen niet zomaar een ruimte zoeken, maar een plek met sfeer en uitstraling. Ook andere groepen en organisaties in het dorp willen graag zoeken naar mogelijkheden om de kerk een grotere rol in de dorpsgemeenschap te laten spelen. Zoals in Garmerwolde waar de kerk vol zat bij een voorstelling van Scrooge voor en door dorpsbewoners: ‘Dan komt alles samen: muziek, toneel en dans. Dan is zo’n kerk heel belangrijk, omdat iedereen erbij is, kerkelijk of niet, dat maakt niet uit.’ Vraag aan de zaal: Er zijn nu heel wat voorbeelden aan bod gekomen, misschien denkt u, o ja, dat gebeurt bij ons op: schrijf het vooral op. Of misschien roept dit ideeën op voor wie de
kerk opengesteld zou kunnen worden. Daarom zou ik iedereen willen vragen op de tweede vraag op het antwoordformulier in te vullen. o Kerkgebouw als publieke ruimte in de 17e en 18e eeuw. Mocht nu u denken dat kaarten in de kerk, het geven van colleges en het uitdelen van voedselpakketten iets van de laatste jaren is, dan kan ik u vertellen dat dat zeker niet het geval is. We zien hier een tekening uit de 18e eeuw, dit is de Nieuwe kerk in Amsterdam, het koorhek komt u ongetwijfeld bekend voor van de inhuldiging van koning Willem Alexander, maar hier zijn een paar mensen op de trappen aan het kaarten. In Surhuisterveen is de kerk uitdeelpunt van de voedselbank. Dit schilderij uit de Buurkerk in Utrecht laat een tafereel zien uit de 19e eeuw: een opklaptafel hangt uit en er wordt brood uitgedeeld aan arme mensen. In deze kerk, waar nu museum Speelklok gevestigd is, hangt trouwens ook een bord waarop bezoekers vriendelijk verzocht wordt om in elk geval tijdens kerkdiensten niet met manden, tonnen, varkens, paarden en wagens door het dwarsschip van de kerk te komen. Buiten de kerkdienst kon de kerk dus blijkbaar wel gebruikt worden als overdekte straat. En tenslotte een tekening van college in de kerk, net zoals nu nog wel gebeurd in de Martinikerk en de Nieuwe Kerk in Groningen, maar ook in Dokkum, Lemmer, Ten Boer en Zweelloo wordt de kerk gebruikt om cursussen, dans of muziekles te geven. in de 17e eeuw werd in de kerk en op het kerkhof van Sebaldeburen op Hemelvaartsdag kermis gehouden werd. De kerk was verhuurd aan tappers en kraamverkopers en op het kerkhof stonden diverse kramen. Dus ook de winterfair in Farmsum heeft zo z’n voorgangers. Het kerkgebouw functioneerde in die tijd dus als een mengeling van kerk, concertzaal, burgerlijke stand, bibliotheek, school, begrafenisonderneming en overdekt park. De kerk was een plek waar je naar toe ging om andere mensen tegen te komen, waar je afsprak met vrienden en in een stad als Amsterdam waar je na je werk naar toe ging om naar een concert van Pieter Jan Sweelinck te luisteren. Tot ergernis van Constantijn Huygens gingen mensen niet aandachtig zitten luisteren, maar werden er nog allerlei zakelijke besprekingen gehouden en wat jongeren in donkere hoekjes uitspookten….. Dat kon allemaal omdat de kerken veelal geopend waren, je kon er zo even naar binnenlopen. Vaak verzuchten mensen dat het zo mooi zo zijn als ook hier de kerken vaker open zouden zijn, net zoals in Frankrijk op vakantie. Gerrit Groeneveld predikant in Parrega-Hieslum en Tjerkwerd-Dedgum en voorzitter van het Tsjerkepaad, heeft hier de nodige ervaring mee opgedaan en hij zal het een en ander vertellen over het ontstaan en de ontwikkeling van Tsjerkepaad en wat we ervan zouden kunnen leren.
o Kerk in, voor, met het dorp Kerk-zijn in en voor de wijk of het dorp betekent niet alleen de deuren opzetten en wachten tot er mensen binnenkomen, maar het betekent ook erop uitgaan, contacten leggen met andere groepen en organisaties waarmee je als kerk raakvlak hebt. Zo zijn gemeenten betrokken bij maaltijdprojecten, rommelmarkten, palmpasenoptochten, dorpsoverleg en sommige gemeenten staan met een stand op jaarmarkten of bij stadsfeesten.
Drie kwart van de gemeenten die de enquête hebben ingevuld organiseert wel eens wat buiten de deur. Vaak is dat letterlijk buiten, zoals een rommelmarkt of een wandeling, maar meestal gaat het dan om een kerkdienst rondom een dorpsfeest. In zorginstellingen worden vieringen georganiseerd. Een enkele keer wordt er iets gedaan in een andere kerk en een deel van het kerkelijk leven speelt zich natuurlijk in huiselijke kring af. Behalve bij de dorpsfeesten is bijna de helft van de kerken betrokken bij dodenherdenking, een moment bij uitstek waarop mensen zoeken naar bezinning, naar woorden van troost en hoop en daarin kan de kerk behulpzaam zijn. Opvallende voorbeelden, is er iemand die er iets over kan vertellen? In Stiens wordt de dodenherdenking verzorgd door het Interkerlijk Werk (IKW), met vesperviering voorafgaand aan de stille tocht. De pinksterdienst wordt gehouden op het 'kaatsveld' in het dorp. Vorig jaar heeft de kerk voor alle Stiensers een Kerstbelevenistocht georganiseerd. Nu zijn we bezig met het schrijven! en later uitvoeren van een musical waarbij ook alle Stiensers worden uitgenodigd. En 1x per maand wordt met alleenstaande ouderen gegeten. Gemeenteleden koken de maaltijd. Niet kerkelijke Stiensers worden ook genodigd. In Oudega is de kerk betrokken bij de volkstuin voor daklozen opvang. In Woudsend doet de kerk mee met de dodenherdenking, Oranjefeesten tentdienst, kerk is open tijdens shantyfestival en sleepbootdagen, en er was een Passion uitvoering i.s.m. hele dorp, kerkgemeenschappen en scholen. In de Nieuwe Kerk in Groningen is het festival van de Geest, daarbij wil de kerk graag een huiskamer zijn voor de Hortusbuurt. Er zijn dan diverse activiteiten in en rond de kerk zoals een buurtbrunch, culturelemarkt, lezingen etc. In Ten Post is de kerk het startpunt van de wandelvierdaagse en er is een eetgroep. In Scheemda wordt een passiespel georganiseerd in het dorp, terwijl in Noordbroek, net zoals in Stiens kerstwandelingen plaatsvinden. Vraag aan de zaal: Met welke dorpsactiviteiten zou u als kerkelijke gemeente mee kunnen doen? Waarom zou je dit allemaal doen? Is het nog niet lastig genoeg om de boel draaiende te houden, moeten er dan nog meer dingen bij? Om te beginnen kan verhuur van het kerkgebouw en nevenruimten als oefenruimte, vergaderruimte concertruimte enzovoort geld in het laatje brengen. Daarnaast is openstelling van het kerkgebouw, niet alleen voor bezichtiging, maar ook op andere manieren zoals eerder genoemd, een goede manier om kerk in en voor het dorp te zijn. Het biedt mogelijkheden om contacten te leggen met andere groepen in het dorp en in de buurt en samen te werken aan de instandhouding van het kerkgebouw, dat is een gemeenschappelijk doel. Maar nog belangrijker: als je op deze manier naar het kerkgebouw kijkt, roept dat hele fundamentele vragen op: Voor wie willen wij een geloofsgemeenschap zijn? Wat nemen we waar in onze context?
Wie kunnen wij uitnodigen? Met wie kunnen wij samenwerken? Waartoe zijn wij kerk? Wat is onze bestaansreden? Iets om op de terugweg en thuis nog eens over na te denken. En daarbij is het denk ik goed om de woorden Jan Boer in gedachten te houden: Kerken bennen gain dooie stainbulten oet n verleden tied, dij heur dainst nou doan hemmen. Zai bennen bouwd veur de aiwegheid, omdat mensen aaltied bezinnen neudeg hemmen.
