Woord vooraf bij de vijfde druk

© Noordhoff Uitgevers bv

Woord vooraf bij de vijfde druk Toegepaste organisatiekunde gaat over het boeiende vakgebied van de interne en externe organisatiekunde. De eerste druk is in 1994 geschreven. De bij aanvang gewenste marktpositionering van dit boek als ‘door toegankelijkheid en leesbaarheid markante onderscheidende inleiding in de organisatiekunde’ lijkt gezien de vele duizenden jaarlijkse gebruikers – tot verrassing en vreugde – geslaagd. Inmiddels al weer aanbeland bij de vijfde druk zien we de volgende aanpassingen ten opzichte van de vorige druk: • Het boek heeft een nieuw en eigentijdser uiterlijk gekregen. • Veel krantenknipsels, illustraties en toepassingen zijn geactualiseerd. Inhoudelijk zijn er vele aanvullingen: • De managementklassiekers zijn anders vormgegeven, inhoudelijk bijgewerkt en er zijn klassiekers aan toegevoegd (‘The Seven Habits of Higly Effective People’ van Covey, ‘Blue Ocean Strategy’ van Chan Kim & Mauborgne, ‘The Third Wave’ van Toffler en ‘Good to Great’ van Collins). • In ieder hoofdstuk komen we een beschrijving van zogeheten managementmythen tegen. • In hoofdstuk 5 zijn voor het eerst een zevental businessmodellen opgenomen die gebruikt kunnen worden om een strategie uit te voeren. Ook werd een paragraaf over Blauwe-oceaanstrategieën toegevoegd. • In hoofdstuk 6 is het begrip openbookmanagement toegevoegd. • In hoofdstuk 7 zijn criteria voor effectieve planning toegevoegd. • In hoofdstuk 8 is een paragraaf toegevoegd over het begrip ‘lerende organisatie’. • Aan hoofdstuk 9 is een paragraaf toegevoegd over HRM. • In hoofdstuk 10 is meer aandacht besteedt aan de intrinsieke en extrinsieke motivatie. • Het begrip ‘weerstand’ is verschoven naar hoofdstuk 10. • Aan hoofdstuk 10 is een nieuwe paragraaf toegevoegd over leiders en volgelingen. • Aan hoofdstuk 10 is met betrekking tot leiderschap de beschrijving toegevoegd van een aantal psychologische aspecten die daarbij een rol spelen (onder andere attitude, cognitieve dissonantie, perceptie, persoonlijkheid). • Ook is aan hoofdstuk 10 een nieuwe paragraaf toegevoegd over coaching. • Eveneens is aan hoofdstuk 10 Collins’ definitie van leiderschapsniveaus toegevoegd en de ‘level 5-leider’. • In hoofdstuk 11 is een paragraaf toegevoegd over de externe factoren die van invloed zijn op het meest geschikte beheersingssysteem. • Ook is in hoofdstuk 11 de financiële planning- en controlcyclus toegevoegd. • De interviews met de carrièrestarters uit de vorige druk zijn bijgewerkt; we zien nu in ieder hoofdstuk hoe de geïnterviewden van destijds zich ontwikkeld hebben. Dit item heet nu, mede gezien de vorderingen van de deelnemers, ‘Uit de beroepspraktijk’. Bij het maken van deze vijfde druk heb ik onder meer dankbaar gebruikgemaakt van het vakkundige commentaar van L. Berenbroek van Inholland Hogeschool en G. van der Meulen van de Stenden Hogeschool.

%RHNLQGE


Ook ben ik dank verschuldigd aan Yvonne Ritzen, Inez Schüremann, Inge van Hoven, Luc Geenen, Judith Kivits, Julienne Erckens, Etienne Packbier, Aukje Thomassen, Gitta Menne, Maartje Janssen en Maurice Meeuse voor het feit dat ze opnieuw wilden meewerken aan een interview voor het item ‘beroepspraktijk’. Sittard, januari 2010 ir. Peter Thuis

%RHNLQGE


Inhoud Inleiding 11

Deel 1 Het begrijpen van organisatiekunde en management 15

%RHNLQGE

1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

Een begrippenkader voor de organisatiekunde 21 Wat is een organisatie? 22 Organisatie, bedrijf en onderneming 25 Rechtsvormen 27 Productiviteit, effectiviteit en efficiëntie 33 Waarom organisatietheorieën bestuderen? 36 Samenvatting 38 Kernbegrippenlijst 39 Vragen en opdrachten 41

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9

De belangrijkste stromingen in de organisatiekunde 45 Uitgangssituatie 46 Klassieke organisatiekunde 50 Gedragskundige benadering 58 Revisionisme 61 Systeembenadering 64 Contingentiebenadering 69 TQM-stroming (totale kwaliteitszorg) 70 De lerende organisatie 72 Managementgoeroes 73 Samenvatting 76 Kernbegrippenlijst 77 Vragen en opdrachten 80

3 3.1 3.2 3.3 3.4

Management 83 Soorten managers 84 Managementvaardigheden en basisfuncties van management 90 Tien rollen van de manager 95 Internationaal management 99 Samenvatting 103 Kernbegrippenlijst 104 Vragen en opdrachten 106


Deel 2 De externe organisatie 109 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

Strategische situatieanalyse 115 Doelstellingen 116 Het formele planningsproces van strategieverandering 123 Omgevingsanalyse 124 Analyse van de interne organisatie 142 Uitgewerkte SWOT-analyse 149 Samenvatting 152 Kernbegrippenlijst 153 Vragen en opdrachten 155

5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

Strategieontwikkeling 159 Alternatieve hoofdvormen voor een strategie 160 Alternatieve uitgangspunten voor een strategie 161 Alternatieve richtingen voor een strategie 175 Alternatieve methoden voor het uitvoeren van een strategie 184 Evaluatie en selectie van strategische alternatieven 193 Samenvatting 197 Kernbegrippenlijst 199 Vragen en opdrachten 202

6 6.1 6.2 6.3 6.4

Strategie-implementatie 205 Het strategisch veranderingsproces 206 Begeleiding van het strategisch veranderingstraject 213 Kanttekeningen bij de strategische cyclus 218 Het 7S-model 228 Samenvatting 231 Kernbegrippenlijst 232 Vragen en opdrachten 233

Deel 3 De interne organisatie 237 7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5

%RHNLQGE

Planning 245 Voor- en nadelen planning 246 Soorten plannen 247 Criteria voor effectieve plannen 249 Besluitvorming 249 Planningstechnieken 269 Samenvatting 282 Kernbegrippenlijst 283 Vragen en opdrachten 286


8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7

Organisatie (creëren van een basisstructuur) 289 Organiseren 290 Arbeidsverdeling 291 Organisatiestelsels 299 Coördinatie 313 Organisatiemodellen 317 Organisatiemetaforen 329 De lerende organisatie 331 Samenvatting 337 Kernbegrippenlijst 339 Vragen en opdrachten 343

9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5

Organisatie (een verdere invulling) 347 Communicatie 348 Organisatiecultuur 355 Ethiek in organisaties 362 Personeel en Humanresourcesmanagement 373 Organisatieadvisering 383 Samenvatting 388 Kernbegrippenlijst 389 Vragen en opdrachten 391

10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6

Leidinggeven 395 Leiders 396 Leiderschapsstijlen 402 Leiders en volgelingen 414 Psychologie en leiderschap: motivatie 415 Andere psychologische aspecten bij leidinggeven 427 Leidinggevenden als coach 439 Samenvatting 443 Kernbegrippenlijst 444 Vragen en opdrachten 447

11 11.1 11.2 11.3

Beheersing 451 Enkele beheersingsthema’s 452 Procesbeheersing: logistiek 468 Procesbeheersing: kwaliteit 479 Samenvatting 489 Kernbegrippenlijst 490 Vragen en opdrachten 493 Literatuur 495 Register 503 Illustratieverantwoording 508

%RHNLQGE

11


Inleiding Toegepaste organisatiekunde behandelt de grondbeginselen van de organisatiekunde. Een gangbare indeling van de organisatiekunde is de indeling in externe en interne organisatiekunde. Bij de interne organisatie gaat het om het interne functioneren van de organisatie. Bij de externe organisatie gaat het om de organisatie van de externe relaties van de onderneming. Hierbij kan gedacht worden aan de wijze waarop organisaties concurreren en soms ook samenwerken. Alfred Chandler, een belangrijk organisatiekundig denker, schreef in 1962 het boek Strategy and Structure. Hoewel de in 2005 overleden oer-managementgoeroe Peter Drucker dit al langer verkondigde is sinds dit boek van Chandler het gezegde ‘Structure follows strategy’ door velen geaccepteerd. Men bepaalt eerst de strategie van een onderneming en probeert vervolgens de bijbehorende organisatiestructuur te realiseren. Aan de hand van deze traditie is ervoor gekozen eerst de externe organisatie (onder andere strategievorming) in deel 2 te behandelen om daarna in deel 3 de interne organisatie (waaronder structuurvorming) aan de orde te stellen. Vóór de behandeling van de externe en interne organisatie in deel 2 en 3 wordt eerst in het inleidende deel 1 getracht een fundamenteel begrippenkader te presenteren waarmee de behandeling van een organisatietheorie duidelijker wordt. De titel van het eerste deel van dit boek is dan ook ‘Het begrijpen van organisatiekunde en management’. In hoofdstuk 1 wordt een eerste begrippenkader voor de organisatiekunde aangereikt. Hoofdstuk 2 behandelt de belangrijkste stromingen uit de organisatiekunde, waarvan de meeste vandaag de dag nog heel invloedrijk zijn. Hoofdstuk 3 leidt ten slotte het begrip ‘management’ in. Na het geven van de nodige basiskennis in deel 1 volgt in deel 2 de behandeling van de externe organisatie. In hoofdstuk 4 wordt begonnen met de behandeling van de analyse van de strategische situatie van een organisatie. Dit betreft het bepalen van de ondernemingspositie voor de lange termijn. Vervolgens komt in hoofdstuk 5 de strategieontwikkeling aan de orde die plaatsvindt als gevolg van de beschreven situatieanalyse. Dit houdt het bedenken van manieren in waarmee men de langetermijnpositie kan verbeteren. Ten slotte wordt in hoofdstuk 6 de planning voor de implementatie van de gekozen strategie besproken. Dit betreft de planning en de daadwerkelijke uitvoering van de eerder bedachte verbeteringsacties voor de lange termijn. Mede op basis van de uitgangspunten die de externeorganisatietheorie opleverde, wordt in deel 3 de interne organisatie van een bedrijf of instelling belicht. Hierbij wordt met name gekeken naar vier belangrijke taken van een manager: plannen in hoofdstuk 7, organiseren in hoofdstuk 8 en 9, leidinggeven in hoofdstuk 10 en beheersen in hoofdstuk 11. De lezer wordt bij het doorlezen van dit boek telkens begeleid door het hiernaast afgedrukte schema. Het schema toont de inhoudelijke relatie tussen de verschillende organisatiekundige componenten en geeft tevens aan welke component men op dat moment bestudeert.

%RHNLQGE

12

I N L E I DI N G


Hoofdstuk 1 Een begrippenkader voor de organisatiekunde Deel 1 Het begrijpen van organisatiekunde en management

Hoofdstuk 2 De belangrijkste stromingen in de organisatiekunde

Hoofdstuk 3 Management

Hoofdstuk 4 Strategische situatieanalyse

Deel 2 De externe organisatie

Hoofdstuk 5 Strategieontwikkeling

Hoofdstuk 6 Strategieimplementatie

Hoofdstuk 7 Planning

Hoofdstuk 11 Beheersing

Hoofdstuk 8 Organisatie (structuur)

Deel 3 De interne organisatie Hoofdstuk 9 Organisatie (invulling)

Hoofdstuk 10 Leidinggeven

%RHNLQGE


I N LE I DI NG

13

Aan het begin van ieder hoofdstuk wordt de inhoud grafisch weergegeven. Studenten blijken dit overzicht graag te gebruiken als samenvatting van het hoofdstuk (naast de geschreven samenvatting aan het einde van ieder hoofdstuk). Ook is het grafisch overzicht een geschikte verwijsbron voor studenten die het boek niet kennen, maar bijvoorbeeld voor projectonderwijs of scripties onderwerpen zoeken. In ieder hoofdstuk staat een interview met een enkele jaren geleden afgestudeerde professional. Het interview geeft inzicht in de beroepsoriëntatie, de eerste werkervaringen, reflectie op de gevolgde studie en de carrièreplanning van betrokkene. Daarnaast treft men beschrijvingen aan van zogeheten managementklassiekers (belangrijk boek uit de organisatiekunde), maar ook van managementmythen en bevatten de hoofdstukken vele voorbeelden en krantenartikelen. Aan het einde van ieder hoofdstuk is een samenvatting en een begrippenlijst opgenomen. Elk hoofdstuk sluit af met theorievragen en toepassingsvraagstukken over het hoofdstuk. De juiste antwoorden zijn geplaatst op de bijbehorende website, zodat de lezer op eenvoudige wijze kan nagaan of hij in voldoende mate heeft kennisgenomen van de theorie. Voor open vragen en meer toepassingsvraagstukken wordt verwezen naar de begeleidende website. Deze twee typen vragen kunnen uitstekend dienen als voorbereiding op tentamens en toetsen. De website is te vinden op: www.toegepasteorganisatiekunde.noordhoff.nl

%RHNLQGE

Woord vooraf bij de vijfde druk

Recommend Documents