Wit licht. Het nachtelijke stadslandschap vernieuwen

Wit licht Het nachtelijke stadslandschap vernieuwen

Deze brochure geeft u een indicatie van de vele manieren waarop wit licht ‘s nachts de straten van de stad kan transformeren. En met ‘transformeren’ doelen we niet alleen op de esthetische effecten, maar ook op veiligheid, beveiliging en energiebesparing. De brochure bestaat uit twee delen. In het eerste gedeelte wordt een algemeen overzicht gegeven van de verschillende voordelen die wit licht biedt, terwijl het tweede gedeelte de onderzoeksgegevens en andere relevante informatie bevat die deze beweringen onderbouwen.

Inhoud Deel 1 Licht doet leven

pagina 4 - 5

Een nieuw tijdperk in buitenverlichting

pagina 6 - 7

Esthetische verbetering

pagina 8 - 9

Veiligheid

pagina 10 - 11

Voorkomen van ongevallen

pagina 12 - 14

Energiebesparing

pagina 15

Deel 2 Esthetische verbetering

pagina 16 - 18

Veiligheid

pagina 19 - 23

Voorkomen van ongevallen

pagina 24 - 25

Energiebesparing

pagina 26 - 28

Productoverzicht lampen

pagina 29 - 31

Productoverzicht armaturen

pagina 32 - 33

Productoverzicht LED

pagina 34

Werkenhuizenkaai, Laken, België Foto op omslag: Pont de la Guillotière, Lyon, Frankrijk 3

Plaza de la Libertad, Porto, Portugal

Licht doet leven Daglicht. Eén van de meest essentiële bestanddelen van ons leven. Daglicht is dynamisch, stimulerend, verrassend en inspirerend. Ondanks het voortdurend wisselende karakter wordt het als referentie gebruikt voor alle soorten kunstlicht.

4

Wanneer er onvoldoende of geen daglicht is, verlichten we onze wereld op een andere manier. Al in 1417 werden de straten van Londen ‘s winters bijgelicht met lantaarns met kaarsen erin. Na de ontdekking van achtereenvolgens gas, olie en uiteindelijk elektriciteit konden de stedelijke gebieden met behulp van straatverlichting uit de duistere tijden stappen. Tegenwoordig beschouwen miljarden mensen straatverlichting als vanzelfsprekend.

Historische context van geel licht Hogedruk-natriumlampen waren jarenlang de eerste keus bij straatverlichting, voornamelijk door hun hoge lichtopbrengst bij een bepaalde hoeveelheid energie en hun lange, betrouwbare levensduur. Het kenmerkende gele/oranje licht maakt het echter moeilijk kleuren te onderscheiden. We zijn gewend geraakt aan de onnatuurlijke tint van de nachtelijke stadsomgeving bij hogedruknatrium installaties, maar meer uit noodzaak dan uit keuze.

„ Hogedruk- en lagedruk-natriumlampen moeten niet meer voor nieuwe verlichting worden toegepast, omdat het gele licht een slechte kleurweergave heeft.“ Woordvoerder van Camden Borough Council, Londen, Engeland

Voor-situatie met hogedruk-natriumlampen

Na-situatie met MASTER CityWhite

Eindhoven, Nederland

Eindhoven, Nederland

De veranderende rol van buitenverlichting De rol van de buiten- en straatverlichting is met de jaren verder ontwikkeld. In de jaren dertig van de vorige eeuw moest de verlichting het rijden veiliger maken. Drie decennia later moest het ook visueel comfort voor automobilisten bieden. In de jaren tachtig kreeg straatverlichting een aanvullende taak: het gevoel van veiligheid bij de voetgangers verhogen. Tegenwoordig staat verlichting vaak centraal bij het creëren van een leefbare en sfeervolle openbare ruimte waar mensen graag gebruik van maken.

5

Placencia, Spanje

Een nieuw tijdperk in buitenverlichting Tegenwoordig is buitenverlichting niet meer afhankelijk van geel licht. Er is nu een alternatief dat veel beter in staat is daglichtkwaliteit te combineren met de energiezuinige eigenschappen van een hogedruk-natriumlamp. Dit alternatief is hoogwaardig wit licht. Wit licht biedt duidelijk allerlei voordelen ten opzichte van geel licht. Om te beginnen wordt de ruimte als helder en natuurlijk ervaren. Verschillende praktijkonderzoeken hebben aangetoond dat men in overgrote meerderheid wit licht prettiger vindt.* Het natuurlijk en helder ervaren van de ruimte geeft ook een algemeen gevoel van meer veiligheid. Het eerder herkennen van gezichten en andere details kan misdadigers afschrikken en resulteert ook in duidelijkere opnamebeelden (bijvoorbeeld bij gebruik van bewakingscamera‘s). 6

Door het vergroten van de zichtbaarheid van automobilisten, fietsers en voetgangers worden de wegen ook veiliger. Onderzoek heeft aangetoond dat chauffeurs door wit licht de bewegingen langs de kant van de weg van een grotere afstand kunnen zien, waardoor ze meer tijd krijgen om te reageren. En dat is nog niet alles. Moderne wit-lichtbronnen verbruiken in vergelijking met hogedruk-natriumlampen evenveel of minder energie. Bovendien geven de nieuwste, onafhankelijke onderzoeken aan dat bronnen met wit licht in visueel opzicht effectiever zijn dan geel licht bij de gebruikelijke verlichtingsniveaus die ‘s nachts buiten worden toegepast. Een technische commissie van de CIE** werkt momenteel aan de aanbevelingen voor wit licht. Hierbij wordt rekening gehouden met de spectrale gevoeligheid van het oog bij lage verlichtingsniveaus zoals in de openbare verlichting.

Op de volgende pagina’s wordt nader ingegaan op de voordelen van wit licht: esthetische verbetering, veiligheid, voorkoming van ongevallen en energiebesparing.

„ We wilden wit licht gebruiken, niet alleen om de leefbaarheid van bewoners en bezoekers te verhogen, maar ook omdat wit licht een belangrijke rol speelt bij het verminderen van het aantal ongevallen. Dankzij het verbeterde beeldmateriaal kan de politie bovendien ook beter de criminaliteit bestrijden.“ Terry Felstead, manager straatverlichting voor het Londense Royal Borough of Kensington en Chelsea, over de Philips lampen en de apparatuur die is geïnstalleerd op Ladbroke Grove, één van de hoofdwegen van de stad

* De resultaten van dit en andere relevante onderzoeken die de claims over wit licht ondersteunen, vindt u in deel 2 van deze brochure. ** Commission Internationale de l´Eclairage (Internationale commissie voor verlichting) is een onafhankelijke non-profitorganisatie die zich richt op wereldwijde samenwerking en het uitwisselen van informatie over alle zaken die te maken hebben met het onderzoeken en toepassen van licht en verlichting, kleur en zicht, en beeldtechnologie. 7

Sint-Michielsbuurt, België

Esthetische verbetering Kenmerken van gebouwen, straten en andere stedelijke kenmerken komen mooier uit Wit licht is niet de enige keuze voor het verlichten van het nachtelijke stadslandschap. Er zijn ook andere opties beschikbaar, en er wordt vaak een combinatie van verschillende lamptypen gebruikt.

8

„ We zijn uiterst tevreden. De verlichting voldoet aan onze strikte esthetische eisen. Het witte licht benadert een natuurlijk beeld, waardoor het gevoel van veiligheid en de leefkwaliteit van de plaatselijke bevolking toenemen, terwijl ook de waarde van de woningen in het gebied stijgt.“ Voorzitter van de buurtvereniging Somosaguas, Madrid, Spanje

Er zijn echter weinig of geen lichtbronnen die de flexibiliteit van wit licht bieden. Wit licht is geschikt voor algemene sfeerverlichting, verlichting van terreinen en sportvelden, het verlichten van gevels en vele andere toepassingen. Ook als aanvulling op moderne constructiematerialen als glas, staal en gepolijste steen, en voor het accentueren van klassieke structuren, is wit licht bij uitstek geschikt. Wit licht is ook perfect voor de functionele verlichting van straten en stedelijke gebieden, waarbij een natuurlijke omgeving ontstaat waaraan door velen de voorkeur wordt gegeven boven de traditionele gele gloed van natrium. Bijna 90% van de respondenten in ons recente onderzoek ervaart wit licht als authentieker. En wanneer u naar de andere voordelen kijkt, zoals verbeterde veiligheid, een groter gevoel van veiligheid onder voetgangers en een laag energiegebruik, wordt duidelijk dat het gebruik van wit licht de perfecte keuze is om straten leefbaarder en plezieriger te maken.

„ Het schijnwerpersysteem met wit licht benadrukt de ruimtelijkheid en de nuances in de grote constructie van het paleis. Het brengt de decoratieve details naar voren die voorheen niet zichtbaar waren bij de avondverlichting.“ Commentaar van de architect Johan Celsings op de Philips MASTER CityWhite schijnwerperverlichting voor het Zweedse koninklijk paleis in Stockholm Koninklijk paleis, Stockholm, Zweden 9

Veiligheid Mensen krijgen een veiliger gevoel wanneer ze ‘s avonds de deur uitgaan Veel mensen voelen zich ‘s avonds vaak niet op hun gemak in bepaalde straten. Vaak heeft dit te maken met het wantrouwen van het onbekende. In schaars verlichte gebieden zijn gezichten moeilijker te herkennen en weet je niet wie zich in de schaduw kan ophouden. Bij recent onderzoek in Polen gaf bijna driekwart van de deelnemers aan bang te zijn wanneer ze in een onverlicht gebied lopen.*

* Zie pagina 19 voor meer informatie. 10

„ Wit licht draagt bij aan de criminaliteitsbestrijding. Door de betere verlichtingsintensiteit wordt het herkennen van gezichten en kleuren makkelijker. Criminelen worden hierdoor afgeschrikt en de politie wordt hierdoor geholpen.“ Spreker van de gemeenteraad van Neath Port Talbot, Wales, Engeland

„ Sinds we wit licht gebruiken levert dit betere beelden op van bewakingscamera’s. Voor de bewijsvoering is dat voor ons een groot voordeel. In de probleemgebieden neemt de criminaliteit sterk af en voelen de bewoners zich veiliger.“ Inspecteur Jeanette Harris, politie van Avon en Somerset, over de pilot-projecten voor het gebruik van wit licht in Bristol, Engeland

Om mensen zich in het donker veiliger te laten voelen op straat is wit licht van doorslaggevende betekenis. Door de superieure kleurweergave en een waarneembaar grotere helderheid wordt het makkelijker om voorwerpen, kleuren, vormen en andere details te onderscheiden. Vooral gezichtsherkenning is makkelijker, zelfs van grotere afstand, waardoor veel ongerustheid of angst wordt weggenomen.

Wit licht levert betere beelden op voor beveiligingscamera’s

Wit licht geeft voor het gevoel minder donkere plekken in de straat, zoals een test in China aangaf. Toen aan de deelnemers werd gevraagd welke lichtbron de meest gelijkmatige buitenverlichting gaf, verkoos iedereen de Philips MASTER CosmoWhite lampen boven de hogedruknatriumverlichting. Wit licht heeft een stimulerend effect op de levendigheid van de openbare ruimte. Indien inwoners van een stad zich veiliger voelen in hun straten, zullen ze die vaker gaan gebruiken. Wanneer er meer mensen op straat lopen, fietsen en spelen, worden straten uitnodigend en minder desolaat, en worden vandalisme en criminaliteit ontmoedigd.

Clippers Quay, Docklands, Londen, Engeland

11

Vechta, Duitsland

Voorkomen van ongevallen De straten voor bestuurders en voetgangers veiliger maken

Verbeterde zichtbaarheid draagt in belangrijke mate bij aan verkeersveiligheid. Testen tonen aan dat bestuurders bij wit licht bewegingen langs de kant van de weg sneller en van een grotere afstand waarnemen. Dankzij dit feit krijgen bestuurders meer tijd om te stoppen wanneer een voetganger, fietser of dier op het punt staat over te steken, of wanneer een andere auto onverwacht nadert. Het omgekeerde gaat ook op.Voetgangers zullen naderend verkeer eerder zien en daarop dus eerder kunnen reageren. Wit licht maakt verkeerssituaties daarom veiliger en voorkomt mogelijk ernstig letsel of zelfs dodelijke ongelukken. Dit draagt ‘s avonds en ‘s nachts weer bij aan een verbeterde leefkwaliteit van bewoners in bebouwde gebieden. Er zijn zelfs onderzoeken die aantonen dat betere zichtbaarheid het aantal ongevallen met voetgangers verlaagt, omdat ze minder snel over obstakels of onregelmatige oppervlakken op voetpaden struikelen.

„W  it licht verbetert het zicht en speelt daarom een belangrijke rol in het reduceren van ongevallen.“ Terry Felstead, manager straatverlichting voor het Londense Royal Borough of Kensington and Chelsea, Engeland.

12

Sion, Zwitserland

„H  et zicht is verbeterd, waardoor chauffeurs andere auto’s en voetgangers sneller zien. Het is onze wens dat alle nieuwe verlichtingsinstallaties wit licht krijgen.“ Medewerker persoonlijke veiligheid van de buurtvereniging van Somosagua, Madrid, Spanje 13

14

„D  ankzij MASTER CosmoWhite hebben we niet alleen wit licht, maar realiseren we ook een energiebesparing van 22%.“ Rudy de Bock, afdeling openbare verlichting, Antwerpen, België

Energiebesparing De vereiste hoeveelheid licht wordt geproduceerd

Frankrijk Lei, Antwerpen, België

met minder energieverbruik. Hierdoor wordt het milieu gespaard, maar ook geld bespaard! Voorheen was de energiebesparing een van de belangrijkste redenen voor het gebruik van hogedruk-natriumlampen. Dankzij de voortdurende verbeteringen in de prestaties van wit-lichtbronnen (MASTER CosmoWhite - compact keramisch metaalhalogeen) zijn deze nog zuiniger geworden dan vergelijkbare natriumlampen. Deze lichtbronnen zijn daarom de ‘groene’ oplossing voor buiteninstallaties waarmee op een aantal manieren aanzienlijke besparingen kunnen worden gerealiseerd. Het is bijvoorbeeld mogelijk om in nieuwe installaties een grotere afstand tussen de lichtpunten te hanteren of om bij renovaties de bevestigingshoogte te verlagen of lampen met een lager wattage te installeren. Zo reduceert u de lopende kosten, is de CO2 uitstoot lager dan wat voorheen voor mogelijk werd gehouden, en verkrijgt u bovendien een superieure lichtkwaliteit. Het duidelijke voordeel van wit licht is de bewezen waarneembaar grotere helderheid. Omdat wit licht wordt ervaren als helderder dan geel licht bij lage verlichtingsniveaus, zal een lager lichtniveau met wit licht door de burger als een vergelijkbare hoeveelheid licht ervaren worden ten opzichte van geel licht. De besparingen die hiermee gepaard gaan, zijn enorm. Dit voordeel wordt al erkend in Britse verlichtingsnormen. In Groot-Brittannië kan het wettelijk vereiste verlichtingsniveau op secundaire wegen en paden met wel 30% worden verminderd wanneer de gebruikte lichtbron een kleurweergave van Ra 60 of meer heeft, wat het geval is bij wit licht (maar niet bij hogedruk-natrium).

Breskens, Nederland

„ I k ben altijd een voorstander geweest van slimme investeringen die zich op den duur terugbetalen. Als u de aanschaf van de nieuwe verlichting (MASTER CosmoWhite) afzet tegen het feit dat we tot 50% aan energieverbruik besparen, is dat zeker de moeite waard. De besparing per kilometer is ruwweg € 2000 per jaar. Bij de huidige energieprijzen betaalt de investering zich binnen acht jaar geheel terug.“ Günther Nacke, plaatselijk ambtenaar verantwoordelijk voor straatverlichting, Vechta, Duitsland

South Tyneside, Engeland

15

Deel 2 – Inleiding

Opmerking:

In dit gedeelte wordt nader ingegaan op de

Zoals eerder genoemd op pagina 4 en 5

onderzoeksresultaten en andere gegevens die

is geel licht al jarenlang de traditionele

de claims in deel 1 van deze brochure ondersteunen:

keuze voor verlichting van wijkverzamel

- esthetische verbetering

en –ontsluitingswegen. Hiervoor wordt nu

- veiligheid

gewoonlijk gebruikgemaakt van de MASTER SON PIA hogedruk-natriumlamp, vanwege

- voorkomen van ongevallen

het hoge rendement en de betrouwbaarheid

- energiebesparing

gedurende de levensduur. Daarom wordt de MASTER SON PIA gebruikt als de gele lamp in alle vergelijkingen op de volgende pagina‘s.

Esthetische verbetering Wit licht is geschikt voor allerlei toepassingen bij het verlichten van het nachtelijke stadslandschap. Veel mensen geven de voorkeur aan wit licht boven geel licht en wit licht speelt een sleutelrol bij het leefbaarder en plezieriger maken van de straten.

De waarneming van verlichtingskleur door mensen meten met de EVALUM*-veldtest De veldtest werd uitgevoerd in 2005 in Lyon, Frankrijk, door een samenwerkingsverband bestaande uit de afdeling openbare verlichting van Lyon, Philips Lighting, EDF** en ADEME***.

Deelnemers waren studenten van de INSA*-campus en bewoners van het zogenaamde ‘zesde district’ van de stad. De deelnemers werd gevraagd de verschillende soorten verlichting te beoordelen aan de hand van een vragenlijst. De resultaten worden getoond in afbeelding 1.

Lamptype 1. MASTERColour 3000 K

1

2. MASTER CosmoWhite 2800 K 3. Geel hogedruk-natrium

2

(met verbeterde Ra) 2150 K 4. Geel hogedruk-natrium 2000 K

3

5. Koel wit compact fluorescentie 4000 K

4

6. MASTERColour CDM 4200 K

5 6 0 = neutraal, 50 = tevreden

0

5

10

15

20

25

30

Algemene tevredenheidsindex

Afbeelding 1: Evalum-testresultaten bij perceptie van de verlichtingskleur 16

25

35

40

45

Er was een duidelijke voorkeur voor het warmere type wit licht dat wordt geproduceerd door lampen zoals MASTERColour CDM 3000 K en MASTER CosmoWhite. De tevredenheid over deze lampen was groter dan die over gele hogedruk-natriumlampen en het koele witte licht (4000 – 4200 K).

* EVALUM: Evaluatie van lichtbronnen voor duurzame verlichting

** Électricité de France (EDF): Belangrijkste bedrijf voor de productie en distributie van elektriciteit in Frankrijk. *** ADEME: Bureau voor energiemanagement en milieu **** INSA: Nationaal instituut voor toegepaste wetenschap in Lyon

Straatverlichting in China

North Henan Road, Shanghai – gele hogedruk-natriumlamp (250 W)

Qi Pu Road, Shanghai - MASTER CosmoWhite (140 W)

Wit licht is ideaal voor het verlichten van straten en stedelijke gebieden. Het creëert een natuurlijke omgeving waaraan veel mensen de voorkeur geven boven de gele gloed van natriumlampen. Deze en andere conclusies kunnen worden getrokken uit een onderzoek dat in 2007 in Shanghai is uitgevoerd door de Electric Light Research Centre van de Universiteit van FuDan. De resultaten worden getoond in afbeelding 2.

Bij het onderzoek is gekeken naar de verlichting van twee wegen met vergelijkbare verlichtingsniveaus: North Henan Road, verlicht met 250 W hogedruk-natriumlampen, en Qi Pu Road, verlicht met 140 W MASTER CosmoWhite keramische metaalhalogeenlampen.

Vragen

North Henan Road

Qi Pu Road (wit

(geel licht - hogedruk-

licht - keramisch

natrium)

metaalhalogeen)

Welke straat is volgens u helderder verlicht?

7.7%

92.3%

Welke straat heeft meer duidelijk verlichte voorwerpen bij dezelfde afstand?

3.8%

96.2%

Welke straat is meer gelijkmatig verlicht?

0%

100%

Welke straat is stralender verlicht?

57.7%

42.3%

Welke straat is volgens u in het midden en de zijkanten gelijkmatiger verlicht?

11.5%

88.5%

Welke straat heeft volgens u een authentieker verlichtingseffect op de personen en objecten onder de straatlantaarns?

11.5%

88.5%

Welke straat biedt over het algemeen een betere en comfortabeler omgeving?

7.7%

92.3%

Afbeelding 2: Onderzoeksresultaten, Shanghai, China (n=96)

Alle ondervraagden antwoordden dat de straat met MASTER CosmoWhite gelijkmatiger was verlicht. Een opvallend resultaat was dat bijna 90% van de ondervraagden vindt dat wit licht ‘authentieker’ is. Zelfs een nog hoger percentage vindt dat dit licht over het algemeen resulteerde in een betere en comfortabelere omgeving.

17

Testen van waargenomen helderheid Vergelijkende gepaarde tests zijn in 2006/2007 uitgevoerd bij het Lighting Research Center* in Troy, New York, om te beoordelen hoe de verlichtingseffecten worden ervaren bij nachtelijke omstandigheden. Het onderzoek werd uitgevoerd door Yukio Akashi en John Bullough van het Lighting Research Center.

Aan 61 mensen, variërend van 16 tot 70 jaar, werd gevraagd hun voorkeur uit te spreken voor één van de twee lamptypen, MASTER CosmoWhite of gele hogedruknatrium. Hierbij werd gelet op de volgende zaken:

• Onder welke verlichting lijken volgens u de voorwerpen en de straat helderder?** • Onder welke verlichting lijken volgens u de voorwerpen en de straat duidelijker?** • Onder welke verlichting zien de kleuren van voorwerpen, wegmarkeringen en groenstroken er natuurlijker uit? • Onder welke verlichting zien de kleuren van voorwerpen, wegmarkeringen en groenstroken er aantrekkelijker uit? • Bij welke verlichting zou u zich veiliger voelen in het donker? • Welke verlichting zou u het liefst vanuit uw raam zien? • Welke verlichting is geschikter wanneer u op een terras op straat zit te praten?

Helderheid van voorwerpen → Duidelijkheid van straten en voorwerpen → Natuurgetrouwheid → Kleurvoorkeur van locatie → Gevoel van veiligheid in het donker → Voorkeur voor uitzicht vanuit raam → Gezelligheid bij terras op straat → 0 Geel

20

40

60

80

100

% van voorkeur

Wit

Afbeelding 3: Voorkeur voor lamptypen

In afbeelding 3 worden de voorkeuren vergeleken die mensen aangaven voor de twee lamptypen. Als de vergelijking tussen wit en geel wordt gemaakt bij hetzelfde verlichtingsniveau (5 Lux), heeft iedereen die

de bovenstaande zeven vragen heeft beantwoord, een voorkeur uitgesproken voor wit. Zo voelt bijna 90% van de ondervraagden zich ‘s avonds op straat bij wit licht veiliger dan bij geel licht.

* Het Lighting Research Center is een wereldwijd toonaangevend universitair onderzoeks- en opleidingscentrum dat zich richt op verlichting. Het centrum is gevestigd in Troy, New York,VS. ** De resultaten van de eerste twee vragen worden meer uitgebreid behandeld in het gedeelte over veiligheid op pagina 23. 18

Veiligheid Wit licht is van doorslaggevend belang om mensen ‘s avonds op straat een veiliger gevoel te geven. Door de hogere kleurweergave en de waarneembaar betere helderheid is het eenvoudiger om voorwerpen, kleuren, vormen en andere details te onderscheiden. Vooral gezichtsherkenning is makkelijker, zelfs van grotere afstand, waardoor veel ongerustheid wordt weggenomen. Hoewel de volgende onderzoeken (STOEN RWE Foundation, Painter en Farrington en het National Institute of Law Enforcement and Criminal Justice) wit licht niet noemen, geven ze duidelijk aan dat hogere lichtkwaliteit het veiligheidsgevoel in steden kan verhogen.

Straten veiliger maken door licht Het idee dat beter verlichte straten mensen een veiliger gevoel geven, wordt ondersteund door onderzoek dat is uitgevoerd in het Poolse Warschau in februari 2006.

De STOEN RWE Foundation* stelde aan 1001 mensen boven de 18 jaar twee eenvoudige vragen over veiligheid op straat in het donker

23% 1%

7%

12%

3% 42%

20%

9% 2%

42% 76%

28%

• Heeft u ooit een bedreigende situatie meegemaakt in een onverlicht gebied?

• Vreest u voor uw veiligheid als u door een onverlicht gebied loopt?

Ja, meer dan 5 keer

Ja, 2 tot 5 keer

Ja, absoluut

Nee, absoluut niet

Geen mening

Nee

Waarschijnlijk wel

Geen mening

Ja, één keer

Waarschijnlijk niet

Afbeelding 4: Straatverlichting versus gevoel van veiligheid (steekproef onder 1001 personen van 18 jaar en ouder)

Bijna een kwart van de ondervraagden antwoordde dat ze tenminste eenmaal een bedreigende situatie hebben meegemaakt in een onverlicht gebied, waarbij 70% aangaf

dat ze zich in meer of mindere mate onveilig voelden. Dit geeft duidelijk de noodzaak aan van goed verlichte straten in stedelijke gebieden.

* STOEN RWE is een Pools energiebedrijf in de regio Warschau. De STOEN RWE Foundation ondersteunt de plaatselijke gemeenschap, bijvoorbeeld via een studiebeursprogramma voor studenten van de faculteit Electrical Engineering aan de Technische universiteit van Warschau. 19

Een Brits instituut voor criminologie koppelt verbeterde straatverlichting aan afname van criminaliteit In 2000 zijn door Painter en Farrington van het Institute of Criminology van de universiteit van Cambridge twee onderzoeksprojecten uitgevoerd om de effecten van verbeterde straatverlichting op criminaliteit te onderzoeken in Dudley en Stoke-on-Trent, twee stedelijke gebieden in Groot-Brittannië. In Dudley nam de criminaliteit met 41% af in het experimentgebied, tegenover een afname van 15% in een controlegebied waar de verlichting niet vervangen was. In Stoke verminderde de criminaliteit met 43% in het experimentgebied en met 45 % in twee aangrenzende gebieden, tegenover een afname van slechts 2% in twee

controlegebieden. Painter en Farrington concludeerden dat in beide projecten de kostenbesparingen door verminderde criminaliteit de kosten van de verbeteringen in de straatverlichting overstegen tussen de 2,4 en 10 keer na één jaar. Het was dus een uitermate rendabele investering. Hoewel het nagenoeg ondoenlijk is om de exacte redenen aan te geven voor de veranderingen in criminaliteitspatronen, geeft het onderzoek van Painter en Farrington wel het belang aan van goede verlichting. Dit komt overeen met de conclusies die zijn gepubliceerd door Ken Pease van de universiteit van Huddersfield in Groot-Brittannië, na een uitgebreid literatuuronderzoek over de effecten van straatverlichting op criminaliteit.

Uitvoerig onderzoek in de VS brengt betere verlichting in verband met verminderde angst voor criminaliteit Het National Institute of Law Enforcement and Criminal Justice van het Amerikaanse ministerie van Justitie presenteerde een uitvoerig onderzoek van zestig straatverlichtingsprojecten aan het Amerikaanse Congress in februari 1977. In de samenvatting staat: „Ook al is er statistisch gezien geen duidelijk bewijs dat straatverlichting van invloed is op de mate van criminaliteit, met name indien rekening wordt gehouden met een verplaatsing van de criminaliteit, is er toch een sterke indicatie dat meer verlichting of wellicht

uniformiteit van verlichting, de angst voor criminaliteit vermindert.“ In 2002 zei Eck, een van de schrijvers van een gerelateerd rapport uit 1997 van het National Institute of Justice van het Amerikaanse ministerie van Justitie: „De recente onderzoeken naar verlichting in Groot-Brittannië lijken de aanhoudende twijfels over de efficiency van verlichting weg te nemen.Verlichting blijkt effectief te zijn in openbare gebieden, vooral in woonwijken.“

Wit licht en gezichtsherkenning Peter Raynham van de Bartlett School of Graduate Studies van het University College London hield een verhandeling op de internationale conferentie Iluminat 2007 & Balkanlight 2007 met de titel ‘Public Lighting in Cities’. In deze verhandeling besprak hij ook het vraagstuk van gezichtsherkenning. Fragmenten van zijn werk worden op de volgende pagina weergegeven.

20

De principes over persoonlijke ruimten werden ontwikkeld door Edward Hall, en hij deelde de persoonlijke ruimten rondom een persoon in volgens de categorieën intiem, persoonlijk, sociaal-adviserend en openbaar.

‘FEET’

0

INFORMELE

1

2

3

4

5

6

7

10 12 14 16 18 20 22

INTIEM PERSOONLIJK SOCIAAL-

AFSTANDS-



CLASSIFICATIE



DICHT- NIET



BIJ

0

NIET DICHTBIJ BEGINT

NIET

DICHTBIJ DICHTBIJ

DICHTBIJ

1

2

→

METERS

ADVISEREND

30

OPENBAAR VEREISTE HERKENNINGSAFSTAND

BIJ 10-13 m (30-40 FT)

BEGINT HIER

3

4

5

6

10

Afbeelding 5: Persoonlijke ruimten van Hall (afkomstig van Raynham)

In afbeelding 5 ziet u de verschillende ruimten en de bijbehorende afstanden. Hall besprak het belang van deze zones en waarom mensen zich ongemakkelijk voelen wanneer vreemden hun persoonlijke ruimte binnenkomen (bij afstanden van minder dan 3 m) tenzij ze hen herkennen.Van het belang van gezichtsherkenning voor voetgangers werd voor het eerst melding gemaakt door Van Bommel en Caminada in 1980. Zij gebruikten de principes van Hall destijds om te verklaren waarom

voetgangers ‘s avonds liever niet te dicht bij andere mensen komen die ze niet meteen herkennen. Zij stelden als criterium voor straatverlichting dat een gezicht moet worden herkend op een afstand van 4 m. Van Bommel en Caminada stelden verder dat semi-cilindrische verlichting op iemands gezicht van essentieel belang is om dit te kunnen herkennen. Nader onderzoek bevestigde deze bevindingen.

Semi-cilindrische verlichting (lux)

4

Geel hogedruk-natrium

3,5

Wit compact fluorescentie 840

3

Wit compact fluorescentie 827 Resultaten Van Bommel en Caminada

2,5 1,5 1 0,5 0

3

3.5

4

4.5

5

Herkenningsafstand (m)

Afbeelding 6: Afstand van gezichtsherkenning met verschillende lichtbronnen (afkomstig van Raynham)

Meer recent gebruikten Raynham en Saksvikrønning (2003) gezichtsherkenning als een hulpmiddel om de effectiviteit van verschillende lichtbronnen te vergelijken. Afbeelding 6 toont enkele van hun bevindingen. De voornaamste bevinding in het werk van Raynham en Saksvikrønning was dat wit licht met een goede kleurweergave (Ra 80) veel beter werkt voor gezichtsherkenning dan licht met lagere kleurweergave

uit lichtbronnen als hogedruk-natriumlampen. In afbeelding 6 worden ook de resultaten getoond van het onderzoek van Van Bommel en Caminada. Hun gegevens komen dicht in de buurt bij die van bronnen met wit licht. In dit onderzoek werd ook wit licht met Ra 60 gebruikt. De conclusie van dit onderzoek is dat het verlichtingsniveau bij hogedruk-natrium ten minste tweemaal zo hoog moet zijn als bij wit licht om gezichten op dezelfde afstand te kunnen herkennen.

21

Wit licht als ‘feelgood factor’ in Spanje en Nederland Veldtests waarbij de kenmerken van geel en wit licht worden vergeleken als het gaat om de waarneming en het herkennen van gezichten/kleuren zijn in de loop van 2006/2007 in Nederland uitgevoerd door IPM* en in Spanje door Advira**. In beide landen zijn vragen gesteld aan zo’n 200 inwoners van woonwijken die zijn voorzien van nieuwe installaties met wit licht. De bewoners werden ondervraagd voor- en nadat het witte licht werd geïnstalleerd.

Over het algemeen kwamen de resultaten van Spanje en Nederland overeen. Nagenoeg alle respondenten zeiden dat ze wit licht beschouwen als een verbetering voor de hoeveelheid licht, de lichtkwaliteit en het gevoel van veiligheid vanwege de sterkere perceptie van helderheid en een betere zichtbaarheid. De gezichtsherkenning verbeterde met gemiddeld 20-30%. Dit draagt bij aan een veiliger gevoel, omdat het makkelijker wordt om anderen op straat te identificeren. Bewoners zijn met het witte licht ‘zekerder’ over kleuren op grotere afstand. Ze herkennen bij wit licht meer kleuren correct dan bij geel licht.

Eindhoven, Nederland

Vóór: gele hogedruk-natriumlamp

Na: MASTER CityWhite

Navalcarnero, Spanje

Vóór: gele hogedruk-natriumlamp

* IPM is een Nederlands bureau voor marketingonderzoek en advies. ** Advira is een Spaans onderzoeksbureau. 22

Na: MASTER CityWhite

Testen van het veiligheidsgevoel In het vorige hoofdstuk over esthetische verbetering werd melding gemaakt van het onderzoek van het Lighting Research Center in Troy, New York*. Twee van de genoemde kwesties in dit onderzoek hebben te maken met de waargenomen veiligheid: • Bij welke verlichting lijken volgens u de voorwerpen en de straat helderder?

• Bij welke verlichting zou u zich ‘s nachts op straat veiliger voelen? In afbeelding 7 worden de resultaten van verschillende lichtniveaus weergegeven.

Geel , 15 Lux – Wit, 15 Lux Geel , 10 Lux – Wit, 10 Lux Geel , 7 Lux – Wit, 7 Lux Geel , 10 Lux – Wit, 15 Lux Geel , 15 Lux – Wit, 10 Lux Geel , 7 Lux – Wit, 15 Lux Geel , 15 Lux – Wit, 7 Lux Geel , 7 Lux – Wit, 10 Lux Geel , 10 Lux – Wit, 7 Lux 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 80% 90% 100%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 80% 90% 100%

Bij welke verlichting lijken volgens u de voorwerpen en de straat helderder?

Bij welke verlichting zou u zich ‘s nachts op straat veiliger voelen?

Gele hogedruk-natriumlamp Witte keramische metaalhalogeen lamp Afbeelding 7: Vergelijking van ervaren helderheid en veiligheid

Bij dezelfde verlichtingsniveaus zeiden aanzienlijk meer mensen in de test (steeds meer dan 80%) dat zij zich veiliger voelen onder witte verlichting. Wat vooral opviel was dat het veiligheidsgevoel hetzelfde bleef, wanneer het lichtniveau van het witte licht ongeveer 30% lager was dan dat van geel licht.

* Zie pagina 18 voor meer informatie over dit onderzoek. 23

Voorkomen van ongevallen Door de verbeterde zichtbaarheid van automobilisten, fietsers en voetgangers worden de wegen veiliger. Onderzoek heeft aangetoond dat wit licht hierbij een belangrijke rol kan spelen.

Worden de voordelen van wit licht ervaren en gewaardeerd door bestuurders? Onderzoek door Yukio Akashi van het Lighting Research Center in Troy, New York, ging verder in op de vraag of wit licht het perifere zicht van automobilisten kan verbeteren. Dit onderzoek werd in 2007 in gepubliceerd in Lighting Research & Technology.

Er werd een speciaal bord geplaatst naast een weggedeelte waarop bewegingen naar en van de weg af werden gesimuleerd (zie afbeelding 8).

A

B



A

B



A

B

C

D

E

D

E

D

E

→



C

→ C

Afbeelding 8: Testopstelling. Detectiedoelen die beweging naar de straat simuleren, bestaande uit één bewegend doel vanaf afzonderlijke tijdelijke doelen.

De conclusie die hier kan worden getrokken, is dat er een statistisch significant verschil bestaat in reactietijd tussen wit en geel licht bij zowel remmen als accelereren. In beide gevallen is de reactie bij wit licht sneller.

1.3 1.2 Reactietijd (sec.)

Er werd een reeks testen gedaan met 13 personen overdag en ‘s nachts bij verlichting met CosmoWhite en gele hogedruk-natriumlampen. In totaal werden 686 afzonderlijke tests uitgevoerd. Het bewegingspatroon van het speciale bord was willekeurig. Als het bord van de weg af bewoog, was de juiste reactie om te accelereren, en als het naar de weg toe bewoog, werd de bestuurder geacht te remmen. De reactietijden staan in afbeelding 9. De gegevens in deze afbeelding zijn bij een gelijk lichtniveau van 6 lux met MASTER CosmoWhite en gele hogedruk-natriumlampen.

Gemiddeld

Afremmen

1.1 1 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5

overdag

witte gele keramisch hogedrukmetaalhalogeen natrium

Afbeelding 9: Reactietijd met verschillende lichtbronnen 24

Accelereren

Verlichting

Experiment met drempel voor verlichtingscontrast Het experiment voor het bepalen van de contrastdrempel werd uitgevoerd met een groep mensen bij drie verschillende typen verlichting: SON-T, MASTER CosmoWhite en MASTERColour CDM lampen. De drie lichtbronnen werden gebruikt met een voor straatverlichting vereist lichtniveau. Een voorwerp is pas zichtbaar wanneer er een bepaalde mate van contrast is tussen het voorwerp en de achtergrond.

De contrastdrempelwaarde is het minimum verschil dat nodig is om een voorwerp te onderscheiden (zonder noodzakelijkerwijs de kleuren of details waar te nemen). Een lagere contrastdrempelwaarde betekent dat het makkelijker wordt om een voorwerp waar te nemen.

Lad = 1 cd/m2 0.6

MASTERColour CDM

0.5

MASTER CosmoWhite SON-T

Cthr

0.4 0.3 0.2 0.1 0

0

5

10

15

20

25

Hoek met kijklijn [ ] 0

20˚

hoek

Lad = 0.3 cd/m2 1.2

MASTERColour CDM

jn kli

SON-T

0.8 Cthr

lijn

kijk

MASTER CosmoWhite

1

kij

20˚

0.6 0.4 0.2 0

0

5

10

15

20

25

Hoek met kijklijn [ ] 0

Lad : Aanpassing verlichting van oog waarnemer Cthr : Contrastdrempelwaarde Afbeelding 10: Contrastdetectie met 3 verschillende verlichtingstypen

De Technische Universiteit van Ilmenau in Duitsland voerde tests uit waarbij de contrastdrempelwaarde van een lichtvlek van 1 mm werd gemeten voor 10 waarnemers. De lichtvlek werd onder 4 verschillende hoeken (0, 3, 10 en 20°) geplaatst, en er werden drie verschillende lichtbronnen gebruikt.Voor alle lichtbronnen werden de tests uitgevoerd met een achtergrondverlichting van 0,3, 1 en 2 cd/m2. De verzamelde gegevens voor een achtergrondverlichting van 0,3 en 1 zijn in afbeelding 10 gezet. Ontdekt werd dat wit licht een lagere verlichtingsdrempel

geeft dan geel licht, vooral bij grotere hoeken en lagere verlichtingsniveaus. Dit betekent dat mensen of voorwerpen makkelijker te zien zijn bij wit licht, wat bijdraagt aan verbeterde veiligheid voor de bestuurder en andere weggebruikers. Het is ook makkelijker voorwerpen te zien met een lager contrast in verhouding tot hun achtergrond. Het verschil in contrastdrempelwaarde tussen de witte en gele lichtbronnen was zelfs nog opvallender voor doelen aan de rand van het gezichtsveld (10 – 20° vanaf het centrale gezichtsveld). 25

Energiebesparing Door voortdurende verbeteringen in de prestaties zijn de nieuwste bronnen voor wit licht (MASTER CosmoWhite) energiezuiniger dan vergelijkbare hogedruk-natriumlampen. En omdat bij wit licht de omgeving helderder wordt ervaren, ervaren mensen dezelfde hoeveelheid licht, wanneer het feitelijke lichtniveau tot 30% lager is.

Waarom bij wit licht de ruimte helderder wordt ervaren We kunnen pas goed begrijpen waarom we een hogere mate van helderheid van de ruimte ervaren wanneer we begrijpen wat er met ons zicht gebeurt bij lage verlichtingsniveaus. Het netvlies in ons oog is opgebouwd uit staafjes en kegeltjes. Met de kegeltjes kunnen we kleuren zien, met de staafjes zijn we beter in staat te zien als het donker is en deze helpen in het perifere gezichtsveld. Overdag zien we zowel met kegeltjes als staafjes. Dit staat bekend als fotopisch waarnemen. In het aardedonker werken alleen nog de staafjes dat scotopisch waarnemen heet. De overgangsfase ertussen, waarbij staafjes en kegeltjes samenwerken, staat bekend als mesopisch. Mesopisch hoort bij verlichtingsniveaus die lager zijn dan daglicht, maar nog wel hoger dan totale duisternis. Met andere woorden het soort verlichting dat we aantreffen in de straten van de stad als het donker is.

De gevoeligheid van de kegeltjes in ons oog is maximaal bij zo‘n 555 nm, wat overeenkomt met het gele gebied van het lichtspectrum. De gevoeligheid van de staafjes in ons oog is maximaal bij zo‘n 507 nm, wat overeenkomt met het blauwe gebied van het lichtspectrum. Als een lichtbron meer licht uit het blauwe deel van het spectrum uitzendt, wordt dit eerder opgepakt door de staafjes, die actiever zijn bij lage verlichtingsomstandigheden (mesopisch). Dit is wat eigenlijk wordt bedoeld met een hoger waargenomen helderheid van de ruimte. De lichtbron hoeft in totaal niet noodzakelijk meer licht te produceren, maar zendt wel hogere niveaus uit van een lichtfrequentie die door ons oog kan worden opgepikt. Dit is wat wit licht doet.

Lagere verlichtingsniveaus en een verminderd energieverbruik maar even doeltreffend Tests van het Lighting Research Center* in Troy, New York, beoordeelden hoe de effecten van nachtelijke straatverlichting door mensen worden ervaren. Een van de meest interessante conclusies voor de energiezuinigheid was dat wanneer het veel hogere niveau van een hogedruk-natriumlamp (15 lux) werd vergeleken met de 5 lux van de MASTER CosmoWhite (wit licht), de meerderheid van de deelnemers bij vier van de zeven vragen nog steeds de voorkeur gaf aan MASTER CosmoWhite.

* Zie pagina 18 voor meer informatie over dit onderzoek. 26

Met name werd onder deze omstandigheden de natuurgetrouwheid als beter beoordeeld met de MASTER CosmoWhite door meer dan 70% van respondenten. En de ervaren veiligheid werd als gelijk beschouwd, zelfs wanneer het lichtniveau van de MASTER CosmoWhite lampen ongeveer 30% lager was dan dat van hogedruk-natriumlampen. Dit toont aan dat verminderde verlichtingsniveaus bij gebruik van wit licht mensen het gevoel geeft dat aan het verwachte helderheidsniveau is voldaan (en de daarbij horende voordelen), terwijl het energieverbruik wordt gereduceerd.

Britse wetgeving: verlichtingsniveaus mogen worden gereduceerd in woonwijken indien er sprake is van superieure kleurweergave In Groot-Brittannië is het al praktijk om het vereiste verlichtingsniveau te verlagen wanneer gebruik wordt gemaakt van lichtbronnen met een goede kleurweergave (dat wil zeggen Ra >60). De verlichtingsklassen zijn gebaseerd op de Europese norm 13201, waarin de gemiddelde verlichtingssterkte of het verlichtingsniveau wordt beschreven. De Britse norm BS5489-1:2003 definieert welk van deze klassen moet worden toegepast op een bepaalde weg of gebied, afhankelijk van de mate van criminaliteit, verkeersstroom, enzovoort. De norm staat een verlaging van de verlichtingsklasse toe op secundaire

wegen (toegangswegen, straten in woonwijken en voet- of fietspaden) indien een lichtbron met een kleurweergave van 60 of hoger wordt gebruikt. Dit is het geval bij wit licht (maar niet bij hogedruk-natriumlampen). De gevolgen voor de vereiste horizontale verlichting worden getoond in de onderstaande tabel. Zoals te zien is, kan het verlichtingsniveau met 30% worden gereduceerd op secundaire wegen wanneer lichtbronnen met een kleurweergave-index van boven de 60 (Ra>60) worden toegepast. Gekoppeld aan efficiënte witlichtbronnen kan dit aanzienlijke energiebesparingen opleveren.

Criminaliteit

Kleurweergave

Minimaal gebruikte horizontale verlichting (lux)

Laag

Ra < 60 Ra > 60

3

5

7.5

Gemiddeld

Ra < 60

7.5

10

15

Ra > 60

5

7.5

10

Hoog

Ra < 60

10

15

15

Ra > 60

7.5

10

10

Weinig verkeer

Normaal verkeer

Veel verkeer

5

7.5

10

Afbeelding 11: Uittreksel uit BS5489-1 voor straten in woonwijken, voet- en fietspaden

Opmerking: hoewel deze norm al van kracht is, wordt er nog een discussie gevoerd over de geldigheid van deze wisselwerking tussen verlichtingsniveaus en kleurweergave.

Vergelijking van energieverbruik van MASTER CosmoWhite en MASTER SON PIA In de onderstaande tabel worden drie voorbeelden gegeven van de CO2 besparing die mogelijk is met MASTER CosmoWhite. De gegeven voorbeelden zijn afkomstig uit werkelijke installaties. Project

Vorige installatie

Nieuwe installatie

Energiebesparing

Opwaardering installatie

Tilburg, Nederland 50 lichtpunten

50 x SON 150 W

101 MASTER CosmoWhite 60 W met LumiStep voorschakelapparaat

-39%

Renoveren installatie

Somosaguas, Spanje 300 lichtpunten

SON 250 W, hoogte 9 m

Philips MASTER CosmoWhite -47% 140 W, hoogte 6 m

Nieuwe installatie met een subjectief hogere helderheid

Leeds, Groot-Brittannië 80.000 lichtpunten

SON 70 W, afstand 30 m

Philips MASTER CosmoWhite -56% 45 W, afstand 40 m

Afbeelding 12: Voorbeelden van energiebesparing met MASTER CosmoWhite

27

Besterdring Tilburg, Nederland

Vóór: gele hogedruk-natriumlamp

Na: MASTER CosmoWhite

Zoals blijkt uit afbeelding 12 is het zelfs als een verlichtingsinstallatie alleen wordt verbeterd, mogelijk om het energieverbruik met 43% te verminderen. Met een nieuwe installatie kunnen de besparingen oplopen tot 56%.

Wit licht van hoge kwaliteit is daarom de groene oplossing voor buiteninstallaties, waarbij de CO2 uitstoot wordt verlaagd tot een niveau dat voorheen voor onmogelijk werd gehouden, terwijl tegelijkertijd aanzienlijk wordt bespaard op de energierekening.

Den Bosch, Nederland 28

Productoverzicht lampen Belangrijkste eigenschappen van geel en wit licht - positionering van Philips lichtbronnen voor buitenverlichting In het overzicht ziet u een vergelijking tussen de verschillende typen Philips lampen die beschikbaar zijn voor verlichtingstoepassingen voor buiten. Deze zijn beoordeeld op vier hoofdparameters: kleurtemperatuur,

kleurweergave, lichtopbrengst en levensduur. De schema’s geven u een goed totaalbeeld van hoe de verschillende lamptypen presteren op deze gebieden.

De volgende lampen zijn gebruikt in de vergelijking: CPO = MASTER CosmoWhite - Compact keramisch metaalhalogeen CDO = MASTER CityWhite - Keramisch metaalhalogeen CDM = MASTERColour CDM - Compact keramisch metaalhalogeen HPI / MHN = Kwarts metaalhalogeen SON = Hogedruk-natrium SON Comfort = Hogedruk-natrium met een prettigere kleurenindruk en hogere kleurweergave PL = Compact fluorescerentie HPL = Hogedruk-kwik

120 CPO

CDM Elite

100 Lichtopbrengst (lm/W) →

CDO CDM

SON Comfort

SON

HPI 80

➜

Optimale waardezone

MHN PL

60 HPL 40

20

20

40

60

80

100 Kleurweergave (Ra) →

Afbeelding 13: Kleurweergave versus lichtopbrengst

De efficiëntie is een maat voor de hoeveelheid licht die wordt geproduceerd per watt lampvermogen, uitgedrukt in lumen per watt. De energiekosten van installaties, evenals de gevolgen voor het milieu, zijn direct gekoppeld aan de lichtopbrengst. Maar de lichtopbrengst moet niet ten koste gaan van de kleurweergave, die in veel gevallen belangrijk is. In het bovenstaande schema wordt aangegeven hoe deze waarden voor de verschillende lamptypen worden gecombineerd.

29

De kleurweergave-index is een indicator van de mate waarin kleuren getrouw worden weergegeven. Voor buitenverlichting is een Ra-waarde hoger dan 65 gewoonlijk voldoende om de gewenste sfeer te creëren. Onderzoek heeft ook aangetoond dat een

Kleurtemperatuur (K) →

4000

kleurtemperatuur van 2800-3000 K het meest geschikt is voor toepassingen in stadsverlichting. In het onderstaande schema wordt getoond dat verschillende Philips lichtbronnen aan beide criteria voldoen.

HPI

3500

MHN

HPL

3000

CPO

PL CDM (Elite) CDO

➜

2500 SON Comfort 2000

SON 20

40

60

80 100 Kleurweergave (Ra) →

Afbeelding 14: Kleurtemperatuur versus kleurweergave

Oplossingen voor wit licht van Philips CosmoPolis - MASTER CosmoWhite (CPO) Nieuwe reeks compacte, keramische metaalhalogeenlampen voor openbare verlichting in stadscentra, woonwijken en wegen. Hoogwaardig, warm wit licht, lange levensduur, plus de hoogst beschikbare lamp- en systeemefficiency.* De beste optie voor nieuwe installaties: verbruikt 50% minder energie dan kwikdamplampen, wat overeenkomt met een besparing van meer dan 100 kg CO2 per lamp op jaarbasis. Nog grotere energiebesparingen kunnen worden bereikt door automatisch dimmen.

* alleen met elektronische voorschakelapparatuur 30

Philips MASTER CityWhite (CDO) Keramische metaalhalogeenlampen gebruikt in dezelfde toepassingsgebieden als MASTER CosmoWhite. De beste optie bij lampvervanging, omdat deze direct passen in hogedruk-natrium SON-installaties (E27/40 lampvoet) bij het overstappen van geel naar wit licht. Comfortabel, warm wit licht dat stabiel blijft tijdens de gehele levensduur. Nog grotere energiebesparingen kunnen worden bereikt door het dimmen met regelbare elektronische voorschakelapparatuur.

Optimale waardezone

Philips MASTER HPI Plus Kwarts metaalhalogeenlampen geven een koeler wit licht bij schijnwerpers voor buitengebruik.Vaak toegepast bij stadsverfraaiingsprojecten, maar ook voor de verlichting van sportstadions en arena‘s.

Philips MASTERColour CDM Elite MW (wordt in 2009 geïntroduceerd) Het Philips MASTERColour CDM Elite MW systeem biedt een ongeëvenaard niveau voor lichtkwaliteit en prestaties. Het sprankelende witte licht van de lamp creëert een natuurlijkere sfeer en brengt gegarandeerd het beste naar voren in alle verschillende kleuren. De prestaties blijven stabiel gedurende de lange levensduur van de lamp. Bovendien leiden het hoge rendement van de lamp en het voorschakelapparaat samen tot een verminderd energiegebruik en lagere gebruikskosten.

Philips MASTERColour CDM (Elite) Compacte keramische metaalhalogeenlampen geschikt voor schijnwerper- en decoratieve verlichting bij stadsverfraaiingsprojecten. MASTERColour lampen geven helder wit licht, een uitstekende kleurweergave en stabiele kleurtemperatuur, en zijn nu al de meest gekozen lamp voor verschillende binnenverlichtingsprojecten waar kleurweergave zeer belangrijk is. De nieuwe generatie MASTERColour Elite versterkt deze kwaliteiten nog eens met een verhoogde lichtopbrengst en een nog betere kleurweergave.

Witte LED‘s Het gebruik van LED‘s neemt toe vanwege de voortdurende technologische verbeteringen waardoor er hogere verlichtingsniveaus dan ooit tevoren worden behaald met deze technologie. LED‘s zijn populair omdat ze allerlei voordelen bieden boven conventionele lamptechnologieën, zoals langere levensduur, mogelijkheden tot veranderen van kleur, dimmen en een aanzienlijk lager energieverbruik. Hoewel LED’s al veel toegepast worden voor het aanlichten en accentueren van gebouwen, staan LED’s voor straatverlichting nog aan het begin van een doorbraak. Binnen enkele jaren zal deze doorbraak in verblijfsgebieden te zien zijn. Efficiënte verlichting van verkeerswegen zal daarna gaan komen.Voorlopig bieden de nieuwste HID-lichtbronnen (High-Intensity Discharge) zoals MASTER CosmoWhite, de zeer hoge lichtopbrengst en optische prestaties die nodig zijn voor het efficiënt kunnen halen van hogere lichtniveau’s voor bijvoorbeeld stadscentra en verkeerswegen.

31

Productoverzicht armaturen Deze armaturen zijn voorzien van een uitgebreide reeks optische eigenschappen en leveren de optimale oplossing voor elke toepassing.

32

Cosmo-Cycle Path-optiek Nieuwe optiek, ontworpen voor toepassingen met lage masthoogten zoals voetpaden, fietspaden en nauwe straten. Geeft de beste verhouding tussenruimte/bevestigingshoogte voor lage S-verlichtingsklassen en geringe uniformiteit. Deze CosmoPolis-optiek is ook geschikt voor MASTER CityWhite.

Cosmo-R60-optiek Compacte optiek, ontworpen voor toepassingen met middellage masthoogten zoals woonwijken en voetgangersgebieden. Geeft een uitstekende mastafstand bij hoge en middelhoge S-verlichtingsklassen en lage ME-verlichtingsklassen. Deze optiek is uitsluitend geschikt voor MASTER CosmoWhite.

Cosmo-R140-optiek Traditionele CT-POT-optiek, ontworpen voor toepassingen met hoge tot middelhoge masten, zoals stadsstraten en -wegen. Levert de beste tussenruimte bij hoge eisen voor hoge tot gemiddelde verlichting en uniformiteiten zoals MEklassen. Deze optiek wordt gebruikt voor MASTER CosmoWhite en MASTER CityWhite, en is ook geschikt voor andere wit-lichtlampen.

In aanvulling op deze optieken wordt door lichtontwerpers ook om andere (bv. rotatie symmetrische, indirecte, assymetrische en spot) optieken gevraagd. Deze optieken veranderen de uniforme lichtscene naar een concept waarbij minder licht juist meer betekent.

Lamp en voorschakelapparaat Philips MASTER CosmoWhite

Philips MASTER CityWhite

Philips MASTER Colour CDM-T

Lamp en voorschakelapparaat

Philips MASTER HPI plus

ElektroR140 nisch voor- OC schakelCP/CR apparaat

R60 OOC OC

Cycle-path CYC WB

Iridium

●

●

●

x

●

●

●

●

Modena

●

●

●

x

●

●

x

x

Koffer2

●

●

●

-

●

●

x

●

CitySoul

●

●

●

-

●

●

x

x

Milewide

●

●

●

x

●

●

●

-

Decoflood

●

●

●

●

●

●

●

-

Metronomis

●

●

●

x

●

●

x

x

CitySpirit

●

●

●

-

●

●

x

-

● Standaardoptie

x Op verzoek

Op dit moment worden alle buitenarmaturen getest om te worden uitgerust met de nieuwe MASTERColour CDM Elite MW.

Andere producten die MASTER CosmoWhite gebruiken en andere wit-lichtlampen met technische en decoratieve optieken

Triangle

Optiflood

Mini Stealth

Metronomis

CitySpirit

33

Productoverzicht LED De zich steeds verder ontwikkelende technologie brengt een nieuwe toekomst voor wit licht. Kant-en-klare producten als UrbanLine zetten de toon voor de overgang van LED’s van sfeerverlichting naar technische verlichtingsoplossingen.

Schijnwerperverlichting Philips iW Blast 12 Powercore® Philips iW Blast levert wit licht met een regelbare kleurtemperatuur (3000 - 6500 K) voor schijnwerperverlichting. De intensiteit van de lichtopbrengst kan worden ingesteld, terwijl de kleurtemperatuur behouden kan blijven. Philips iW Blast is geschikt voor diverse toepassingen.

Strijklicht Philips LEDline2 De LEDline² witte kleurvariaties met LUXEON® K2 LED‘s, kan variëren van koel naar warm wit en is geschikt voor het aanlichten van gevels van gebouwen met wit licht van hoge kwaliteit. De nieuwe Mini LEDline² is geschikt het accentueren van architectonische details.Voor het creëren van verlichtingseffecten op gevels is een nieuwe dwarsgeplaatste uitvoering verkrijgbaar. De LEDline² reeks biedt een vereenvoudigde installatie met DMX/RDM en verschillende aansluitingen, kabellengten en bevestigingsbeugels.

Functionele verlichting UrbanLine Urban Line verlicht energiezuinig en voorkomt hinderlijk licht in woon- en slaapkamers. Besparingen van 30% op het energieverbruik zijn mogelijk waarbij voldaan wordt aan alle lichttechnische eisen.

Accentverlichting Philips Underwater LED Philips Underwater LED is een serie compacte, innovatieve inbouw- en opbouwspots voor het creëren van verbazingwekkende effecten onder water, in vochtige of droge omgevingen.Voldoet geheel aan IP68 tot een diepte van 10 m en biedt een keuze uit verschillende bundelbreedtes (10°, 25° en 40°) voor accentverlichting van architectuur, fonteinen en vijvers.

Accentverlichting Beamer LED Beamer LED is een projectorarmatuur voor architectonische schijnwerperverlichting buiten. Het bevat één krachtige LED en is ontworpen voor lichtprojectie over afstanden tot 30 m, met een perfecte regeling voor verstrooiingslicht.

34

35

Voor meer informatie kunt u contact opnemen: Philips Nederland B.V. Divisie Licht Postbus 90050 5600 PB Eindhoven E-mail: [email protected] www.lighting.philips.nl Licht infoservice Tel. +31 (0) 40 27 87 500 E-mail: [email protected] Fax +31 (0) 40 27 86 795 Documentatieservice Tel. +31 (0) 40 27 87 501 E-mail: [email protected] Fax +31 (0) 40 27 86 795

Philips Belgium NV Divisie Lighting Verantwoordelijke uitgever: C. Geerts Tweestationsstraat 80 B-1070 Brussel www.lighting.philips.be Lightinginfoservice Tel. +32 (0) 2 525 75 75 Fax +32 (0) 2 525 75 79 E-mail: [email protected]

© 2008 Koninklijke Philips Electronics N.V. Alle rechten voorbehouden. De gehele of gedeeltelijke reproductie is alleen toegestaan met de voorafgaande toestemming van de eigenaar van de auteursrechten. De informatie in dit document vormt geen onderdeel van enige offerte of contract, is voorzover ons bekend juist en betrouwbaar, en kan zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd. De uitgever aanvaardt geen aansprakelijkheid voor de toepassing hiervan. De publicatie van deze informatie mag niet worden geïnterpreteerd als de verlening van een licentie met betrekking tot octrooi-, industriële- of intellectuele eigendomsrechten. Uitgave: 08 2008 / NL – 3222 635 53491 Gedrukt in Nederland.