WINTER

MAGAZINE

THE GLASGOW BOYS FROM SCOTLAND WITH LOVE 75 JAAR HARRY ‘CUBY’ MUSKEE POËTISCHE BEELDEN VAN LAURA ECKERT PUBLIEKSACTIVITEITEN NAJAAR/WINTER NR. 2 SEPT 2015 / € 1,-

Hoofdsponsors

Sponsors tentoonstelling The glasGow boys

sponsors

tentoonstelling window of my eyes

Subsidiegever

in samenwerking met

Begunstigers

MEDIAPARTNER

BUSINESSCLUBLEDEN

Ajax Chubb Varel, Alberts Kleve, bureau voor grafisch ontwerp BNO, Allbidigit Group Noord, Alpha adviesbureau, BCN Groep Drachten, Bos&Bos Catering BV, Bouwmij Hendriks, Bureau Meesterschap, Croon TBI Techniek, De Nieuwe Kolk, Doornbos Suringar Wiersema Advocaten|mediators, draaijer+partners, Gemeente Assen, Gemeente Groningen Dienst ROEZ, Greving & Greving Opticiens, Hof van Saksen, Hotel van der Valk Assen, Hotel de Jonge, ING , JAV Studio’s, KLOK Onderhoud- en Afbouwgroep B.V., Koninklijke van Gorcum, Landgoed de Dodshoorn, Leijdsman Elektro bv, MTN accountants adviseurs, Multicopy Assen, Notariskantoor Tijdhof Daverschot & De Jong Posthumus, Pannenkoekenschip Assen, Ploegmakers beheer b.v., Rabobank Assen en Noord-Drenthe, Rein Advocaten & Adviseurs, RTV Drenthe, SRC-Reizen, TCA Telecom & ICT, Tendenz, TSC Crowd Management, TVM Verzekeringen, UNP accountants adviseurs, Visser Assen, VVV|Dit is Assen, Warenhuis Vanderveen Assen, Watter B.V., Wbooks, Zorggroep Drenthe,

I n h o u d s o p ga v e Ambitieus, authentiek en reislustig. Dat waren de Glasgow Boys, een groep jonge Schotse kunstenaars, die eind 19de eeuw furore maakten. Wereldberoemd aan de overzijde van het kanaal, en straks hopelijk ook in Nederland. In deze editie van ons magazine stellen wij graag hun prachtige schilderwerken aan je voor. Ook lichten we de achtergronden toe. Zo illustreert Suzanne Veldink dat verschillende kunstenaars van de groep geïnspireerd raakten door de Haagse School-schilders. En Roger Billcliffe schetst wat hun belang is voor volgende generaties. Uitgelicht in deze uitgave is ook de expositie rondom blueslegende Harry ‘Cuby’ Muskee, die in 2016 75 jaar zou zijn geworden. Verder kun je hier alles vinden over de andere tentoonstellingen en de publieksactiviteiten die wij voor jong en oud organiseren. En natuurlijk maken wij je warm voor onze grote expo vanaf eind februari: Maya’s. Noteer maar vast in de agenda. Veel MAGAZINE leesplezier.

THE GLASGOW BOYS FROM SCOTLAND WITH

LOVE

75 JAAR HARRY ‘CUBY’

MUSKEE

POËTISCHE BEELDEN

Voorwoord5 Museumshop35 Vriendschap40 En verder 42 Colofon42 Tentoonstelling THE GLASGOW BOYS The Glasgow Boys – From Scotland with Love De Glasgow Boys en de Haagse School – Inspiratie uit onverwachte hoek De Nalatenschap van de Glasgow Boys Typisch Schots Als je aan Schotland denkt, dan denk je aan… Publieksactiviteiten najaar / winter Tentoonstelling WINDOW OF MY EYES Window of my eyes – 75 jaar Harry ‘Cuby’ Muskee ‘Harry Muskee had de X-factor’ Interview met gitarist Erwin Java Tijdelijke tentoonstellingen Laura Eckert – Corporeal Schildersparadijs Drenthe – Het landschap als inspiratiebron 1850 – 1930 Schenking Jan Roëde – Schilderijen en werken op papier WORDT VERWACHT ‘Bij de Maya’s is alles met elkaar verbonden’ Interview met Marcel Wouters Wordt verwacht: Maya’s – Heersers van het Regenwoud Danielle Kwaaitaal – RE-JECT Kunstmanifestatie IntoNature#

6 12 14 18 20

24 26

29 33 37

30 31 39 39

VAN LAURA ECKERT

PUBLIEKSACTIVITEITE

N NAJAAR/WINTER

NR. 2 SEPT 2015 / € 1,-

2

Drents Museum Magazine


3

Annabelle Birnie, foto Xandro Media

Fàilte* Komend cultureel seizoen is er weer veel te zien en te doen in het Drents Museum. In de grote expositievleugel tonen we een prachtige tentoonstelling over de Glasgow Boys, een Schotse schildersgroep rond 1900 die veel tijdgenoten heeft geïnspireerd. Een groot overzicht exclusief gewijd aan deze Schotse schilders, is voor het eerst sinds 1900 buiten Groot-Brittannië door ons bijeengebracht. Daarnaast brengen wij de Haagse School en het Schildersparadijs Drenthe onder de aandacht. Ervaar en beleef zelf gelijkenissen en verschillen tussen de meesters.

We vieren cultuur De BankGiro Loterij is de cultuurloterij van Nederland. Als deelnemer van de BankGiro Loterij maakt u maandelijks kans op ruim 200.000 prijzen en exclusieve arrangementen bij onze partners. En bovendien steunt u organisaties die werken aan cultuur en behoud van cultureel erfgoed in Nederland, waaronder het Drents Museum. Wilt u ook bijdragen aan cultuur in Nederland en kans maken op exclusieve arrangementen? Speel dan mee voor het Drents Museum? Ga naar www.bankgiroloterij.nl/drentsmuseum

Foto’s Drents Museum (Wit interieur): J. Collingridge

In januari 2016 opent de presentatie Window of my Eyes – 75 jaar Harry ‘Cuby’ Muskee. Een wereldwijd Drents fenomeen, de meester van onze Drentse blues in de Abdijkerk. Dan is ook de aftrap van 2016 Blues Jaar Drenthe, want de blues is onlosmakelijk met de Drentse geschiedenis verbonden. Het biedt ons de gelegenheid om diverse bluesactivitiviteiten te programmeren in het museum. Houd daarvoor onze website goed in de gaten, want daar vind je alle actuele events.

die de opkomst, het succes en de ondergang van dit prachtige volk illustreren.

Op hedendaags gebied gaan we internationaal. De Leipziger beeldhouwster Laura Eckert presenteert poëtische houten sculpturen. De gevoelige beelden raken je en geven vorm aan de emotie van de kunstenares. Trots zijn we op de schenking van de erven van Jan Roëde, want de naïef kleurrijke werken uit 1960-1990 zijn een aanvulling op onze collectie Nederlandse figuratieve kunst.

Fotografe Danielle Kwaaitaal werkt sinds 2014 aan een bijzonder project over het ontzamelen van werken uit de collectie van het Drents Museum. Ze geeft de discussie over de keuzes van het ontzamelen een nieuwe dimensie. Hoe? Door objecten waarvan het museum al afscheid had genomen, een nieuw leven in te blazen.

Vanaf eind februari 2016 komen de Mexicaanse en Guatemalteekse Mayaschatten naar Assen. Een veelbelovende en bijzondere tentoonstelling over het volk dat het einde van de wereld voorspelde in 2012 en een geheel eigen beeldtaal ontwikkelde. Het verhaal van de Maya’s wordt verteld aan de hand van objecten

Natuurlijk is het Drents Museum ook drager van de Drentse kunstmanifestatie IntoNature# die zich in de zomer van 2016 tussen Assen, via de Drentse Aa, en Eelde afspeelt. We tonen onder meer werk van de Ameri kaanse hedendaagse kunstenaar Marc Dion en schilderijen van Theo Goedvriend in de Kunst rond 1900-ruimtes.

Het Drents Museum dankt al zijn partners die zich met ons inzetten om het Drents Museum een plek te laten zijn voor inspiratie en beroering voor zoveel mogelijk mensen. Annabelle Birnie, directeur

* Welkom in het Schots-Gaelic Drents Museum Magazine

5

Schots impressionisme 1880 – 1900 22 september 2015 t/m 7 februari 2016 Willemijn Lindenhovius, conservator

6


James Guthrie, Naar een nieuwe weide (detail), 1883, Aberdeen Art Gallery & Museums Collections

James Guthrie, Dochter van een boerenknecht, 1883, Scottish National Gallery, Edinburgh

The Glasgow Boys

Eind 1900 maakt een groep jonge Schotse kunstenaars furore: de Glasgow Boys. Ambitieus, ondernemend, eigengereid en authentiek. Een fascinerend oeuvre schilderde de groep bij elkaar. Hun werk is niet meer weg te denken uit het collectieve beeldgeheugen van het Verenigd Koninkrijk. Nu voor het eerst in honderd jaar is een groot overzicht exclusief gewijd aan de Glasbow Boys buiten Groot-Brittannië te zien. Het Drents Museum wil Nederland verliefd laten worden op ‘The Boys’ en presenteert een indrukwekkende tentoonstelling van dit Schotse impressionisme.

‘They were just the Boys’, zei kunstenaar Robert Macaulay Stevenson, toen journalisten begonnen te schrijven over The Glasgow School of Painters. Die naam vonden de kunstenaars zelf pretentieus en stoffig. ‘The Boys’ was de zelfgekozen naam van een losse groep van ongeveer twintig kunstenaars die in de jaren 1880 succes kreeg met hun vernieuwende werk. Als een wervelwind waren zij door Schotland, Engeland en Frankrijk getrokken, op zoek naar inspiratie en ervaring en op zoek naar een plek waar zij hun artistieke overtuiging konden materialiseren.

Vriendengroep De kerngroep bestond uit James Guthrie, Edward Walton, Joseph Crawhall, James Paterson, John Lavery, William York Macgregor, George Henry, Edward Hornel, Arthur Melville en William Kennedy. Het was geen vastomlijnde groep met een manifest, maar een stel schilders van ongeveer dezelfde generatie, vriendengroepen die er samen op uittrokken om te schilderen in Schotland en Frankrijk. Een tijdlang deelden ze dezelfde ambities en interesses en ondergingen ze dezelfde invloeden. Drents Museum Magazine

7

E.A. Hornel, De geitenhoedster, 1889, Glasgow Museums

authentiek. Kenmerkend is dat zij zich niet tevreden stelden met invloed uit de tweede hand, maar dat zij opleidingen volgden in Parijse ateliers, gingen werken in de Franse schilderskolonie Grez-sur-Loing en zelfs naar Japan reisden. Omdat het in deze tijd steeds makkelijker was een boot of trein naar de andere kant van het land, of naar het continent te nemen, konden zij zich als ware kosmopolieten ontplooien. De Boys keerden wel steeds terug naar huis, waar de culturele kruisbestuiving doorging vanwege

Buiten in de Schotse regen Een belangrijke gemene deler was hun strijd voor erkenning door de Royal Scottish Academy en het Glasgow Institute of Fine Arts, want bij die instuten tentoonstellen was de enige weg naar artistiek en commercieel succes. Maar dan wel op hun eigen voorwaarden, zonder hun artistieke idealen opzij te zetten. Daarnaast waren er gemeenschappelijke inspiratiebronnen, zoals de schilders van Barbizon en van de Haagse School (zie ook pagina 12/13). In het bijzonder ondergingen sommige Boys de invloed van Jules Bastien-Lepage en James McNeill Whistler. Een aantal Boys kan wat betreft onderwerpskeuze en composities vergeleken 8


de buitenlandse kunst die in Schotland werd verzameld. Zij zogen allerlei invloeden op en slaagden erin hiermee nieuw, volstrekt origineel werk te maken. Van boerenkinderen naar kleurvlakken Wij volgen de jongens uit Glasgow van hun vroege naturalistische landschappen en boerenkinderen in ingetogen palet, via snapshots van het moderne leven naar een decoratief, kleurrijk symbolisme dat soms bijna in abstractie uitmondt. Werk uit Schotland, Frankrijk, Spanje, Marokko en Japan, het is allemaal te zien in Assen. Naast schilderijen zijn er prachtige, grote aquarellen in een speciaal gebouwd prentenkabinet. In studies, schetsboeken, karikaturen, foto’s, brieven en portretten van elkaar komen de mensen achter de schilderijen en hun vriendschappen tot leven. De diversiteit aan stijlen, thema’s en invloeden in combinatie met hun reislust maakt het oeuvre dat deze groep bij elkaar schilderde fascinerend. Als belangrijkste groep schilders in Schotland in deze periode, en absoluut één van de bepalende groepen in heel Groot-Brittannië, hebben de Boys de basis gelegd voor de moderne schilderkunst in Schotland, in de eerste plaats voor de Scottish Colourists (zie pag. 15).

worden met de Franse impressionisten. Zij schilderden bovendien vaak buiten, op zoek naar de exacte toon en de lichtval die zij op die dag zagen. De Boys lieten zich niet afschrikken door het ‘uitdagende’ Schotse klimaat: zomer, winter, regen of bevroren akkers, ze gingen door. Hoewel de Boys geen contact hadden met Paul Gauguin en andere schilders van de Nabis-groep, is in het werk van sommige van hen een vergelijkbaar symbolisme en focus op kleur en decoratie te zien. Kosmopolieten met talent Deze Schotse schilders onderscheidden zich doordat ze niet alleen talentvol waren, maar ook ambitieus, ondernemend, eigengereid en Drents Museum Magazine

9

John Lavery, De tennisspelers (detail), 1885, Aberdeen Art Gallery & Museums Collections

James Guthrie, In de boomgaard, 1886, Glasgow Museums & Scottish National Gallery, Edinburgh

They were just the Boys

Arthur Melville, De haven van Pasaja / Middellandse Zeehaven, 1892, Glasgow Museums

George Henry, Het middaguur (detail), 1885, particuliere collectie Enkele Glasgow Boys in Cockburnspath in 1883: Walton, Crawhall, George Walton, Guthrie, James Whitelaw Hamilton

Glasgow Boys in Drenthe The Glasgow Boys is de eerste tentoonstelling in de serie Kunst rond 1900 in internationaal perspectief in het Drents Museum. Gezien de eeuwenlange relatie van Schotland en Nederland op academisch, religieus, commercieel en last but not least artistiek gebied, is dit onderwerp voor het Drents Museum een logische keuze. Schotland en Drenthe hebben bovendien veel met elkaar gemeen: prachtige natuurgebieden in het Noorden van een klein, protestants koninkrijk, die in hun dorpen al eeuwenlang kunstenaars zagen komen en gaan. In Drenthe schilderde, naast Vincent Van Gogh, bijvoorbeeld Alexander Mollinger, die voor zijn werk veel liefhebbers vond in Schotland en die grote invloed zou hebben op de voorlopers van de Glasgow Boys. 10


Publicatie De tentoonstellingspublicatie introduceert de Glasgow Boys in al hun kracht en virtuositeit bij het Nederlandse publiek. De uitgave van WBOOKS kost € 24,95 en is verkrijgbaar in onze Museumshop.

Ontdek de

Schotse

kunst rond 1900

Unieke kunstreis Schotland In aansluiting op de bijzondere tentoonstelling in het Drents Museum presenteert SRC deze unieke kunstreis. U reist naar de prachtige Schotse steden Edinburgh en Glasgow en ontdekt daar in de uitmuntende musea de Schotse kunst van de Glasgow School. Aan het einde van de 19e eeuw bloeide de economie en daardoor de kunst in Glasgow volop. In dit bruisende en moderne klimaat was er ruimte voor vernieuwing! Een groep invloedrijke jonge kunstenaars en ontwerpers ontwikkelde in de schilderkunst, architectuur en toegepaste kunst hun eigen kenmerkende stijl.

Edinburgh en Glasgow cultuurvakantie | themareis

5 dagen v.a. + + + + + +

989

stadswandeling Old Town Edinburgh Scottish National Gallery whiskyproeverij Glenkinchie distillery Broughton House in Kircudbright Lighthouse en Kelvingrove Museum Glasgow School of Art en Hunterian Art Gallery

vertrek 4 mei

Tijdens deze bijzondere themareis maakt u in Edinburgh en Glasgow kennis met het werk van de Glasgow School. Zo bewondert u bijvoorbeeld in Kelvingrove Art Gallery & Museum en de Glasgow School of Art vele prachtige kunstwerken uit deze periode. Maar daarnaast is er ook tijd om te genieten van de highlights van Schotland: u wandelt over de beroemde Royal Mile in Edinburgh en proeft uiteraard een glas whisky. Reis mee en ontdek de Schotse kunst! Prijs per persoon, inclusief: • vlucht KLM • vervoer ter plaatse • overnachting in 2-persoonskamers in toeristenklassehotels • 4x ontbijt en 2x diner • excursies • audiosysteem • begeleiding door de beste SRC-reisleider Exclusief: • reserveringskosten • Calamiteitenfonds Uitgebreide informatie vindt u op onze website.

SRC laat je meer zien

SRC-reizen.nl 050 – 3 123 123

cultuurvakanties • individuele reizen • themareizen • cruises

Nederlandse voorbeelden Vooral James Guthrie (1859-1930) en Edward Atkinson Hornel (1864-1933) leerden veel van hun oudere Nederlandse collega’s. Al tijdens hun opleidingsjaren konden Guthrie en Hornel eigentijdse Nederlandse kunst van dichtbij bestuderen op de jaarlijkse (verkoop) tentoonstellingen van de kunstacademies in Glasgow en Edinburgh. De Nederlandse inzendingen – uitgeleend door kunstenaars, hun handelaren en verzamelaars – overtuigden hen trouw te zijn aan de natuur, schoonheid te vinden in het alledaagse en over te stappen op een palet van grijsbruine tonen. Met name het werk van Jozef Israëls viel bij het Schotse publiek in de smaak vanwege zijn oprechte verbeelding van menselijk sentiment. In 1878 waren op een tentoonstelling, samengesteld uit Schotse privécollecties, maar liefst twaalf werken van Israëls te bewonderen.

E.A. Hornel, Rozen aan de kust (detail), 1906, City Art Centre, Edinburgh Museums and Galleries

inspiratie uit onverwachte hoek

Suzanne Veldink, junior-conservator 19de eeuw Rijksmuseum Amsterdam

De vredig grazende schapen van Anton Mauve (1838-1888) en Jozef Israëls’ (1824-1911) verbeeldingen van het tragische leven van Scheveningse vissersvrouwen beschouwen wij als typisch Nederlands. Juist het werk van deze kunstenaars, en andere Haagse Schoolschilders, was in de periode 1870-1900 ongekend populair bij een nieuwe groep Schotse kunstverzamelaars die rijk geworden was tijdens de Industriële Revolutie. In dezelfde jaren zochten de Glasgow Boys naar manieren om de Schotse kunst te moderniseren. Zij wilden af van de romantische landschappen en zoete interieurs van hun voorgangers. Het was onontkoombaar dat deze jonge mannen zich bij hun zoektocht zouden laten inspireren door de talrijke Nederlandse voorbeelden die zij zagen bij kunsthandelaren en op tijdelijke tentoonstellingen. 12


M. Maris, Liggend meisje (detail), 1872, particuliere collectie

Guthrie in de ban van Israëls Dit succes inspireerde James Guthrie in de winter van 1881-1882 bij het schilderen van zijn Een rouwdienst in de Highlands. De jonge Schot leunde met name stevig op het voorbeeld van Israëls’ bekende schilderij Van duisternis naar licht. De doodskist die bij de Nederlander de armzalige Scheveningse visserswoning verlaat, wordt in Guthries werk voor een soortgelijk huisje in de Highlands gezegend.

James Guthrie, Een rouwdienst in de Highlands, 1881-1882 © CSG CIC Glasgow Museums Collection

DE Glasgow Boys en de Haagse School

Ook de afmetingen van het doek en vergelijk bare zichtassen die de blik van de kijker naar de kist leiden, zijn vrij letterlijke verwijzingen naar het Nederlandse voorbeeld. Voor Guthrie betekende dit schilderij zijn grote doorbraak en hij besteedde de jaren 1880 aan het schilderen van vergelijkbare scènes uit het boerenleven. Hornel en Maris Edward Hornel verkoos de dromerijen van Matthijs Maris (1839-1917) boven de objectiviteit van Israëls. Vanaf 1887 raakte hij in de ban van Maris’ verbeeldingen van kinderlijke onschuld, die, mede door hun schaarsheid op de openbare kunstmarkt, een ware rage hadden ontketend onder Schotse verzamelaars. Hornel had Maris’ kunst leren kennen tijdens bezoeken aan twee internationale kunsttentoonstellingen in Edinburgh (1886) en Glasgow (1888) en kwam al snel met eigen vertalingen van het thema. In zijn schilderijen combineerde hij de platheid van Maris’ composities met een pasteuze verfopbreng. Zo ontstond een bijna abstracte rangschikking van kleuren en vormen. Hornel overleefde zijn Nederlandse inspiratiebron en was tot ver na het overlijden van Matthijs Maris succesvol met dit type werk. Deze twee voorbeelden laten zien dat de Glasgow Boys hun Nederlandse voorgangers niet klakkeloos kopieerden, maar op een eigen wijze vertaalden. Door deze manier van werken vernieuwden zij de Schotse kunst zonder het publiek van zich te verwijderen.


13

Roger Billcliffe

Wat was de betekenis van de Glasgow Boys voor de Schotse schilderkunst, welke invloed hebben ze gehad en wat hebben ze nagelaten? Roger Billcliffe, directeur van de Roger Billcliffe Gallery in Glasgow en auteur van The Glasgow Boys, het standaardwerk uit 1985 over de groep, licht het belang toe.

Sporen in Schotland Hoewel het werk van The Glasgow Boys veelvuldig in Europa en Noord-Amerika werd geëxposeerd, lieten ze hun sporen toch vooral na in Schotland. Rond 1918 werden ze geleidelijk aan als ouderwets beschouwd, zowel in Schotland als daarbuiten. Hun manier van schilderen, hun verfgebruik, hun bravoure in de manier waarop ze portretten en menselijke figuren schilderden, waren reeds overgenomen door een hele generatie studenten aan de Glasgow School of Art, die deze tradities op hun beurt overbrachten op volgende generaties docenten aan deze School. The Four De eerste groep Schotse kunstenaars die eveneens met succes in Europa exposeerde, wordt wel aangeduid als The Four: Margaret en Frances Macdonald, J. Herbert MacNair en Charles Rennie Mackintosh. Nadat hun werk in het invloedrijke Britse periodiek Studio was verschenen, werden deze jonge kunstenaars uitgenodigd te exposeren in de Weense Secession in 1900, op de internationale tentoonstelling van Turijn in 1902 en daarna in Berlijn, Dresden, Venetië, Moskou en andere steden. Ze traden in de voetsporen van de Glasgow Boys, maar ditmaal toonden ze een innovatieve stijl, die later een bron van inspiratie zou vormen voor Klimt, Hoffmann en Moser en hun tijdgenoten.

werden geïnspireerd door het werk van de Glasgow Boys en hun bereidheid om in het buitenland te werken. Rond 1910 hadden ze allen enige tijd in Parijs doorgebracht; soms studeerden ze in de ateliers en soms zochten ze contact met de avantgarde van Montmartre en Montparnasse. S.J. Peploe en J.D. Fergusson studeerden na 1890 beide in Parijs; ze woonden er tussen 1907 en 1914. F.C.B. Cadell bezocht de stad regelmatig tot 1910 en Leslie Hunter, die net tien jaar in Californië had doorgebracht, vond van 1910 tot 1914 werk en inspiratie in het toenmalige centrum van de moderne kunst. Bron van inspiratie Zelfs in de jaren 60 van de vorige eeuw vormden de Glasgow Boys een bron van inspiratie voor Schotse kunstenaars als David Donaldson, Alexander Goudie en meer recentelijk John Bellany. De traditionele manier van werken van de Glasgow Boys beleefde voor het laatst een opleving in de jaren 80 van de vorige eeuw. Vier jonge schilders die aan de Painting School waren opgeleid, bouwden voort op wat ze daar hadden geleerd en ontwikkelden een eigen stijl die sterk op figuratieve kunst leunde. Zo bliezen Peter Howson, Steven Campbell, Adrian Wisznewsjki en Ken Currie de Schotse schildertraditie nieuw leven in, waardoor Glasgow wederom op de kaart werd gezet in de internationale kunstwereld.

Peter Howson, Flight, 1994, particuliere collectie

Charles Rennie Mackintosh, The Harvest Moon (detail), 1892, Glasgow School of Art

De nalatenschap van De Glasgow Boys

Tijdens hun leven was het de voornaamste verdienste van de Glasgow Boys dat ze Schotse kunstenaars, ontwerpers en architecten stimuleerden buiten de grenzen van Schotland en Groot-Brittannië te kijken. Tegen 1900 waren The Boys erin geslaagd Glasgow, dat rond 1880 beter bekend stond vanwege zware industrie en textielproductie, te presenteren als een toonaangevend centrum van moderne kunst.

Scottish Colourists Vier andere jonge schilders, die tegenwoordig worden aangeduid als de Scottish Colourists, 14



15

Onze definitie van stoer en vrouwelijk is toch anders !

Tentoonstellingen (inter-)nationale hedendaagse kunst in gebouw De Nieuwe Kolk Kunst in de openbare ruimte in Drenthe

De Nieuwe Kolk, Weiersstraat 1, Assen www.cbkdrenthe.nl

Museumtijdschriftaanbieding voor lezers van het Drents Museum Magazine 8 nummers voor € 67,50 + gratis boek Holland op z’n mooist

echte

Stoere Vrouwenmode

+

Profiteer als abonnee van: • gratis de meest complete tentoonstellingsagenda van Nederland • gratis digitale uitgave van het tijdschrift • vier keer per jaar lezing of rondleiding • exclusieve boekaanbiedingen kunst en geschiedenis

Bij

gratis Angels Never Die- Bench- Culture- Folli di Garbo- Geisha- Maryley- ModströmNümph- OSI- Object- Please-Poools- Summum- Vila.

Welkomstcadeau Holland op z’n mooist (t.w.v. € 24,95), over de schilders van de Haagse School, beschrijft de ontwikkeling van het landschap en de natuurbeleving in het negentiende-eeuwse Nederland. Verschenen i.s.m. Gemeentemuseum Den Haag en het Dordrechts Museum.

Bel 038-4673400 of abonneer u online: www.museumtijdschrift.nl/product/drentsholland * Deze actie is geldig tot 1 april 2016. Het abonnement wordt stilzwijgend verlengd en geldt tot wederopzegging. Een jaarabonnement op Museumtijdschrift (8 nummers) kost € 67,50. Voor Museumkaarthouders, studenten en 65+’ers kost een jaarabonnement € 62,50.

Whisky De Schotse whisky is een eeuwenoud en uniek product. De kwaliteit en smaak zijn afhankelijk van typisch Schotse factoren zoals het uitzonderlijke klimaat, het zuiverste water en de eigenheid van de turf. De naam komt van het Keltische ‘uisge beatha’ wat levenswater betekent. Via de verbasteringen ‘uisge’ (spreek uit: wieske) en ‘usky’ is de naam whisky ontstaan.

Kastelen Schotland staat bekend om zijn vele kastelen. Het zijn er zelfs meer dan 3.000. Zo kocht Queen Victoria in 1852 Balmoral Castle en transformeerde het bestaande kasteel tot wat het nu is. Ook vandaag nog is het de vakantiebestemming van de Britse koninklijke familie.

Kilt Traditioneel werd dit herenkledingstuk in de 16de eeuw in de Schotse Hooglanden gedragen, maar sinds de 19de eeuw ook in andere delen van Schotland en het Keltische taal- en cultuurgebied. Tegenwoordig dragen (hoofdzakelijk Schotse) mannen de kilt bij bijzondere, folkloristische en officiële gelegenheden. Met name bij doedelzakspelers is de kilt een onderdeel van de traditionele kleding.

18


Schotse ruit Deze wereldberoemde ruit is een van de meest herkenbare symbolen van de Schotse cultuur. De Schotse ruit is afkomstig uit de Hooglanden. Clans gebruikten planten, mos en bessen om de wol voor het spinnen en weven te verven. De patronen bestaan uit ingeweven verticale en horizontale lijnen. Niemand weet precies wanneer de ruit voor het eerst werd gebruikt, maar hij wordt voor het eerst vermeld in 1538.

Haggis Dit is echt een Schots gerecht voor de liefhebber! Haggis wordt gemaakt van schapenhart, -long en -lever, vermalen met dierlijk vet (reuzel), ui, havermout, peper, zout, kruiden en bouillon. De ingrediënten werden oorspronkelijk in een schapenmaag gestopt en gekookt. Tegenwoordig worden ook andere materialen gebruikt. Haggis wordt meestal geserveerd met koolraap en aardappelpuree.

Doedelzak In Schotland en Engeland is dit nog steeds een populair instrument, speciaal bij militaire orkesten. Al vanaf de 15de eeuw komt de doedelzak voor in de Schotse militaire muziek. Dit blaasinstrument bestaat uit een zak van leer waar pijpen van verschillende lengte doorheen steken. De speler blaast lucht in de zak die onder de arm gehouden wordt en drukt deze in. Hierdoor ontstaat een toon in de pijpen.

Monster van Loch Ness Uiteraard mag in dit rijtje het Monster van Loch Ness niet ontbreken. Dit monster zou volgens de sage leven in het Loch Ness, een groot, diep meer (loch) in Schotland. Het dier wordt ook wel ‘Nessie’ genoemd. Er zijn verschillende foto’s van het dier in omloop. Zijn bestaan is echter nooit aangetoond.

GLASGOW Dat de Glasgow Boys juist in Glasgow een vruchtbare bodem vond om tot bloei te komen, is niet toevallig. Glasgow was rond 1880 een welvarende, groeiende stad, de tweede stad van het hele British Empire. Schepen, bruggen, locomotieven, machines, textiel, whisky: het werd allemaal in Glasgow gemaakt. Bovendien werd de stad een belangrijk centrum van internationale handel. De ‘nieuwe rijken’ in Glasgow begonnen kunst te verzamelen, onder andere ‘moderne kunst’ van de Franse School van Barbizon en van de Haagse School. Anno 2015 is Glasgow met circa 690.000 inwoners de grootste stad van Schotland en de op twee na grootste in Groot-Brittannië. De architectuur van Glasgow is indrukwekkend. Vooral de Victoriaanse gebouwen uit de tijd van de Glasgow Boys en de meesterwerken van tijdgenoot, architect en ontwerper Charles Mackintosh maken een bezoek aan de stad meer dan waard.


19

WORKSHOP EN PLEIN AIR SCHILDEREN

Publieksactiviteiten

Najaar/ winter

Speciaal voor onze bezoekers is er een uitgebreid activiteitenprogramma voor alle leeftijden. Alle activiteiten zijn gratis toegankelijk voor museumbezoekers, tenzij anders vermeld. Kijk voor het actuele en uitgebreide activiteitenprogramma op drentsmuseum.nl.

GRATIS LEZING THE GLASGOW BOYS

Ervaar hoe het is om een kunstwerk te maken terwijl de wind om je heen waait en de zon op je hoofd schijnt. Na een rondleiding door de tentoonstelling The Glasgow Boys ga je met kunstschilder Joost Doornik op pad in de omgeving van het museum. Voor wie volwassenen Wanneer zondag 4 oktober van 10.00 tot 16.00 uur Prijs € 67,50,- p.p., inclusief entree, rondleiding, lunch en schildermaterialen. Let op reserveren is noodzakelijk via [email protected] (maximaal 20 personen)

RONDLEIDING THE GLASGOW BOYS De Glasgow Boys probeerden nieuwe technieken en maakten gewaagde en opvallende schilderijen die nationaal en internationaal werden geroemd. Onze museumdocent neemt je na een korte presentatie graag mee door de tentoonstelling.

Op zoek naar inspiratie en om ervaring op te doen, trokken de Glasgow Boys als een wervelwind door Europa, Afrika en Japan. Met gedeelde interesses en ambities en met de stad Glasgow als bindende factor, maakten de schilders tussen 1880 en 1900 een razendsnelle ontwikkeling door. Ga mee op reis door de wereld van deze Schotse schildersgroep met onze museumdocent. Voor wie volwassenen Wanneer elke donderdag- en zondagmiddag om 13.00 uur Tijd 30 minuten Let op tijdens het 3x25 minuten programma (op 11 okt./8 nov./13 dec./10 jan.) wordt de gratis lezing vervangen door een instaprondleiding 20


ONTMOET THE GLASGOW GIRL Tijdens Oktobermaand Kindermaand heb je de kans om de enige echte ‘Glasgow Girl’ te ontmoeten. Je vindt haar ‘live’ in de zaal achter een schildersezel. Ze vertelt wat haar zo fascineert en neemt je mee op een complete ‘wereldreis’ langs de kunstwerken. Natuurlijk mag je haar alles vragen: waarom schilderen sommige schilders zo slordig? En waarom schilderen ze kleuren over elkaar heen? Zo leerzaam en leuk was museumbezoek nog nooit! Voor wie families met kinderen Wanneer zondag 18 en 25 oktober van 13.00 tot 16.00 uur

Maak kennis met muziek, dans en toneel rond de tentoonstelling The Glasgow Boys. Het Prins Claus Conservatorium verzorgt een optreden met Schotse volksmuziek van rond 1900. Toneelvereniging de Namateurs brengt met het melodrama The haggis is served, Milord een aantal schilderijen uit de tentoonstelling op verrassende wijze tot leven. Een vorm van klassiek Engels theater, die zeer geschikt voor kinderen (let op: Engels gesproken met Nederlandse uitleg vooraf). Highland Dance Teacher Carieke Pol demonstreert een aantal Schotse dansen. Uiteraard mag het publiek meedoen op de aantrekkelijke klanken van de Schotse muziek. Voor wie jong & oud Wanneer zondag 11 oktober, 8 november, 13 december en 10 januari Om 13.00, 14.00 en 15.00 uur start steeds een nieuwe ronde met de drie voorstellingen.

Tip: breid de rondleiding uit met een luxe, Schotse high tea of een whisky-proeverij in ons sfeervolle Grandcafé Krul. Een high tea (€ 23,45 p.p.) of whisky-proeverij (vanaf € 30 p.p.) kun je bestellen vanaf 10 personen. Voor wie volwassenen Wanneer op aanvraag Prijs € 8,- per persoon (rondleiding excl. entreekaartje) Let op reserveren is noodzakelijk via [email protected]

3 X 25 MINUTEN THE GLASGOW BOYS

FAMILIEROUTE THE GLASGOW BOYS

FAMILIEZONDAG THE GLASGOW BOYS

Dit boekje vol kijk-, speel-, doe- en denkopdrachten daagt jong en oud uit om de tentoonstelling op een verrassende manier samen te bekijken. Sommige opdrachten kun je alleen uitvoeren met behulp van een verrekijker, een caleidoscoop, een vergrootglas, een zonnebril, een roze bril of een paar walkietalkies. Voor wie families met kinderen Wanneer tijdens openingsuren Waar de gratis familieroute ligt voor jullie klaar in de tentoonstelling The Glasgow Boys

Familier oute

The Glasgow Boy

s - Schots imp ressionisme 1880 - 1900

walk Met ietalk spel! ie-

Ga op wereldreis door de tentoonstelling met de eigenzinnige ‘Glasgow Girl’, luister naar spannende verhalen over Schotse spookkastelen en mysterieuze monsters of dicht samen met brommerdichter Kasper Peters over het ruige Schotse landschap. Voor wie f amilies met kinderen van 6 - 14 jaar Wanneer zondag 22 november van 12.00 tot 16.30 uur Drents Museum Magazine

21

KOSTUUMSHOW BLOODY MARY VS THE VIRGIN QUEEN

LEZING FRISSE SCHOTSE SCHILDERS

VOORSTELLING INSTANT SLAUERHOFF, LUIK 3 ONTHEEMDING

Het Drents Museum heeft inmiddels een traditie als het gaat om grote kostuumshows. Op tweede kerstdag pakken we uit met een kostuumshow – een samenwerking met de Stichting Oud-Oranje – waarin de relatie van Schotland met de rest van de wereld centraal staat. Wandelend door de tijd blijkt hoe eigenzinnig en zelfstandig het Schotse volk is. Niet alleen op het politieke vlak, maar ook als het gaat om mode en kunst.

Instant Slauerhoff is een drieluik waarin kunstenaar Guus Slauerhoff nieuw werk toont in een multidisciplinaire context. Acteurs, musici, schrijvers en een danser reageren op zijn kunstwerken. Het project Instant Slauerhoff bestaat uit drie luiken die samen ‘Das dasein’

Voor wie jong & oud Wanneer 26 december (tweede kerstdag) om 13.00, 14.00 en 15.00 uur

Voor wie Wanneer Tijd Let op In het kader van de tentoonstelling The Glasgow Boys organiseert de Vrije Academie een lezing door Margareth Breukink-Peeze. Voor wie Wanneer Waar Tijd Prijs Let op

volwassenen zondag 1 november 14.00 uur De andere twee delen van het drieluik zijn op 6 september in De Nieuwe Kolk (luik 1 Erotiek) en op 27 september in Warenhuis Vanderveen (luik 2 Geweld).

HET GROOTSTE POPPENHUIS VAN NEDERLAND KOMT TOT LEVEN

volwassenen zaterdag 31 oktober Statenzaal 12.00 - 13.00 uur € 17,50 (exclusief entree) reserveren is verplicht, via www.vrijeacademie.nl

Tijdens de herfst- en voorjaarsvakantie maak je kans één van de Van Liers ‘live’ te ontmoeten in Het Grootste Poppenhuis van Nederland. Iedereen is thuis: Ontvanger-Generaal Johannes van Lier zelf, zijn dochter Barbara en Voor wie Wanneer Tijd

TE GAST IN HET DRENTS MUSEUM: LAURA ECKERT Beeldhouwer Laura Eckert (1983) uit Leipzig is te gast in het Drents Museum voor een persoonlijke kennismaking met het Nederlandse publiek. De jonge kunstenaar is een groot talent binnen de Duitse figuratieve beeldhouwkunst. Tijdens deze middag wordt ze ‘live’ geïnterviewd. Daarna is er ruimte voor het publiek om vragen aan haar te stellen. Aansluitend geeft ze een toelichting op haar beelden in de tentoonstelling Corporeal die van 29 september 2015 tot en met 10 januari 2016 bij ons te zien is. Voor wie volwassenen (let op: Engels gesproken) Wanneer zondag 15 november Tijd 13.00 - 14.30 uur en 15.00 - 16.30 uur

22


vormen. Adjunct-directeur Harry Tupan van het Drents Museum selecteert de werken voor elk luik. De tentoonstellingsduur van elk luik is één dagdeel. Met Anne-Wil Blankers (woord), Harry de Wit (geluidskunstenaar) en Jojanneke Vanderveen (zang).

zijn zoon Helperius van Lier. Of wie weet loop je een van de bedienden tegen het lijf. Als je met hen in gesprek gaat, ontdek je al snel dat de wereld er 250 jaar geleden echt heel anders uitzag dan nu.

jong & oud 18 en 25 oktober (herfstvakantie) 28 februari en 6 maart 2016 (voorjaarsvakantie) 13.00 - 16.30 uur

WORKSHOP MIEN PLEKKIE Drenthe was honderd jaar geleden een belangrijke inspiratiebron voor kunstenaars. Beroemde schilders zoals Vincent van Gogh, G.H. Breitner en Max Liebermann trokken naar Drenthe om het oeroude landschap met zijn heide, hunebedden en schilderachtige Voor wie Wanneer Tijd Let op

dorpjes vast te leggen. Het gevarieerde resultaat zie je in de tentoonstelling Schildersparadijs Drenthe. In de workshop Mien plekkie krijg je de kans om jouw eigen favoriete plekje in Drenthe vast te leggen op doek onder professionele begeleiding.

jong & oud (vanaf 8 jaar) woensdag 3, 10, 17 of 24 februari 2016 11.30 - 13.30 / 14.00 - 16.00 uur Reserveren kan via [email protected] of (0592) 377 709


23

19 januari t/m 17 april 2016 Peter Schonewille, projectleider

Bluesfenomeen Harry Muskee (10 juni 1941 - 26 september 2011) zou in 2016 75 jaar zijn geworden. Aanleiding voor het Drents Museum om uit te pakken met een grote overzichtstentoonstelling over leven en werk van deze markante blueslegende. Onder de titel Window of my eyes - genoemd naar de grootste hit die Muskee had met zijn band Cuby + Blizzards – nemen we de bezoeker mee op reis door het leven van Harry Muskee: zijn jeugd, zijn muziek, zijn optredens, zijn reizen, zijn Drenthe, belangrijke gebeurtenissen en personen in zijn leven en natuurlijk ook hoe hij in het leven stond. Harry Muskee, 1990, foto Rudy Leukfeldt

Harry Muskee is onlosmakelijk verbonden met Drenthe. Veelvuldig benadrukte hij het belang van zijn roots. De plaatsen Assen, Grolloo en Rolde vormden daarin een centrale plek waar hij altijd zou wonen en terugkeren: back were I came from. Tot ver buiten de Nederlandse grenzen maakte Muskee indruk en gaf de provincie Drenthe een nieuwe identiteit. Drenthe groeide uit tot bedevaartsoord voor bluesliefhebber en -muzikant. Via Muskee kreeg Drenthe een blik op de wereld, maar omgekeerd de wereld ook een kijk op Drenthe. Muskee memorabilia Affiches, toegangskaarten van optredens, handgeschreven songteksten, persoonlijke stukken uit het bezit van Harry Muskee (waaronder een Edison die Cuby + Blizzards kreeg), elpeeen singlehoezen. Het zijn allemaal Muskeememorabilia die in de 24


Blues Jaar 2016 Drenthe De tentoonstellingen over Harry Muskee die in januari opengaan, vormen de opmaat voor het bijzondere 2016 Blues Jaar Drenthe. In samenwerking met initiatiefnemer Marketing Drenthe wordt een speciale bluesagenda gemaakt waarin alle verschillende bluesactiviteiten in Drenthe zijn samengebundeld. tentoonstelling te zien zijn. En natuurlijk volop filmbeelden (nog nooit eerder vertoonde) en geluidsfragmenten. Kortom, een absolute must see-tentoonstelling voor alle blues- en muziekliefhebbers. Voor de expositie heeft het Drents Museum nauw samengewerkt met het C + B museum in Grolloo. Albert Haar, bestuurslid van het C + B museum, is gastconservator van de tentoonstelling. Ruim 20 jaar lang maakte hij met Harry het radioprogramma Harry’s Blues en ging daarvoor met Harry verschillende keren naar Amerika. Cuby-collecties Het Drents Museum heeft zelf twee Cuby-collecties in zijn bezit, waaronder de verzameling van Willy Middel, oud-bagitarist van Cuby + Blizzzards. Ook verschillende foto’s en documenten uit de collectie van het Drents Archief zijn in de tentoonstelling opgenomen.

Hoffotograaf Leukfeldt Tegelijk met de tentoon stelling Window of my eyes presenteert het Drents Museum foto’s van de Asser fotograaf Rudy Leukfeldt in de fototentoonstelling Blues from Heaven – Harry Muskee door de lens van Rudy Leukfeldt. Leukfeldt volgde Harry Muskee met zijn camera vanaf het eerste begin en geldt zo’n beetje als zijn hoffotograaf. Harry en Rudy waren vrienden en gingen met elkaar op vakantie. Uit de omvangrijke collectie van Rudy Leukfeldt is in samenwerking met het museum een selectie gemaakt.

De kick off van de Asser Blues Dagen vindt plaats op vrijdag 29 januari 2016 in het Drents Museum. Window of my eyes leent zich bij uitstek voor een muzikaal activiteitenprogramma. Op gezette tijden vinden er muziekoptredens plaats in het Drents Museum waarbij ‘the blues’ natuurlijk centraal staat. Ook voor families met kinderen zijn er diverse workshops, zoals het schrijven van songteksten en het leren van de basisprincipes van de blues. Kijk op onze website voor het actuele programma. In juni 2016 vindt in Grolloo het Bluesfestival plaats met als aanjager Johan Derksen.

Publicatie Bij de tentoonstelling verschijnt de publicatie Window of my eyes - 75 jaar Harry ‘Cuby’ Muskee, een bijzonder ‘bladerboek’ en waardevol naslagwerk met een selectie van objecten en foto’s uit de tentoonstelling en foto’s van Rudy Leukfeldt. De publicatie is een uitgave van WBOOKS en kost € 27,50. Drents Museum Magazine

25

Hoes langspeelplaat Groeten uit Grolloo, 1967

75 jaar Harry ‘Cuby’ Muskee

Cuby + Blizzards, ca. 1965: vlnr Hans Kinds, Eelco Gelling, Willy Middel, Harry Muskee en Hans Waterman

Window of my eyes

Erwin Java, foto Kees van der Veen

‘Harry Muskee had de X-factor’ Interview met gitarist Erwin Java

Harry Muskee, foto Rudy Leukfeldt

Paul Klarenbeek Hoe ben je in de muziek terechtgekomen? Mijn hele leven ben ik al met muziek bezig. Op mijn dertiende ben ik in Assen met gitaarles begonnen. Met zeventien jaar speelde ik in het schoolbandje van het Nassau-college in Assen. Ik ben begonnen aan de studie Nederlandse taal – en letterkunde maar daar ben ik voortijdig mee gestopt. Vanaf mijn 22ste ben ik professioneel als muzikant gestart in de band White Honey, met zangeres Hanneke Kappen. Daarna ben ik voor korte tijd verbonden geweest aan de Wild Romance van Herman Brood. In 1986 ben ik de conservatoriumopleiding in Groningen gaan volgen.

25 jaar lang speelde gitarist Erwin Java samen met Harry Muskee. Eerst van 1986 tot 1996 in de Muskee Gang, daarna vanaf 1996 in de heropgerichte band Cuby + Blizzards. Tot aan de dood van Harry Muskee in 2011. Vanaf 2012 is Java gitarist in de band King of the World. ‘Harry en ik hadden een hele grote klik met elkaar, alsof we broers waren. Harry had gewoonweg de X-factor. Als hij in plaats van muzikant acteur was geworden en op het toneel had gestaan, was hij ook beroemd geworden’. 26


Hoe is de samenwerking met Harry Muskee begonnen? Datzelfde jaar 1986 ben ik benaderd door Gino Janssen, op dat moment bassist van de Muskee Gang. Hij vroeg of ik de band wilde versterken, omdat twee bandleden tijdens de opnames van de elpee Rimshots in the Dark de groep hadden verlaten. Er stonden nog opnames gepland die ik voltooid heb en bovendien waren er nog een serie optredens geboekt. Het klikte heel goed bij de Muskee Gang en

ik werd hun vaste gitarist. Die periode in de Muskee Gang tot 1996 is gek genoeg vaak wel een voetnoot in de geschiedenis gebleven, terwijl dat onterecht is. De wedergeboorte van C + B in 1996, aangezwengeld door Johan Derksen een oude vriend van Harry – bleek een doorslaand succes. In die jaren is mijn band met Harry alleen maar sterker geworden, ook al door de eindeloze gesprekken die we onderweg hadden in de auto naar de optredens toe. In het begin dat ik met Harry werkte, voelde ik wel heel erg dat ik mij moest bewijzen tegenover hem. Ik kende Harry wel van vroeger want hij was bevriend met mijn broers en kwam geregeld bij ons thuis op bezoek. Op een of andere manier had hij wat met Indische mensen. Grappig was trouwens wel, dat Harry op zijn beurt tegen mij op keek, wellicht omdat ik het gymnasium had gedaan.

Hoe zou je Harry typeren? Kenmerkend voor Harry Muskee was dat - waar en in welke situatie hij ook verkeerde - hij altijd enorm veel emoties teweegbracht. Hij was beslist niet makkelijk voor zijn omgeving. Ontegenzeggelijk had hij twee kanten. Aan de ene kant was hij super emotioneel, aan de andere kant kon hij ook enorm zakelijk zijn. Als hij zich ergens in stortte, dan deed hij dat met volle overgave. Hij ging zijn eigen weg en maakte geen blues voor de ‘bluespolitie’. ‘Maak je eigen blues, daar waar je vandaan komt’ was het credo van Harry

Prominenten achter Window of my eyes Erwin Java kan natuurlijk niet ontbreken in het Comité van Aanbeveling dat zich achter het project heeft geschaard. Naast de oud-gitarist van Cuby + Blizzards bestaat het comité uit: Jacques Tichelaar (Commissaris van de Koning provincie Drenthe), Johan Derksen (voetbaljournalist, oud-manager Cuby + Blizzards), Daniël Lohues (singer-songwriter), Huub van der Lubbe (acteur, zanger De Dijk) en Bert Middel (dijkgraaf waterschap Noorderzijlvest).

en dat heb ik altiijd goed in mijn oren geknoopt. Wat verwacht je van de tentoonstelling in het Drents Museum? Ik hoop dat het niet alleen het beeld bevestigd dat we al van Harry Muskee hebben, maar dat juist ook andere kanten van Harry aan bod komen. Bijvoorbeeld dat hij een hele brede belangstelling had. Hij was bijvoorbeeld gek op geschiedenis en had een fascinatie voor de Klassieken. Zo kon ik hem op zijn verjaardag een groot plezier doen met het vertaalde werk van de Griekse geschiedschrijver Herodotus. ‘Cui bono’, zei Harry vaak. Wat er op neer komt dat je in conflicten moet zien te achterhalen wie er het meeste baat bij heeft. Ook was hij een liefhebber van de gedichten van JeanPierre Rawie, de schilderijen van Berend Groen en het werk van Mozart. Drents Museum Magazine

27

Laura Eckert Corporeal 29 SEPTEMBER 2015 t/m 10 januari 2016 Harry Tupan, adjunct-directeur

Laura Eckert, M.I.A., 2015

Laura Eckert maakt beelden uit hout en steen. Haar houten portretkoppen hakt ze op een robuuste, maar afgewogen wijze. Deze spaarzaam gepolychromeerde portretten doen in techniek aan Stefan Balkenhol denken, maar hebben uiteindelijk een geheel eigen karakter. Eckert zegt daarover: ‘Ik gebruik geen modellen en ik maak ook geen schetsen. De koppen en de beelden ontstaan gewoonweg, voortvloeiend uit de vorm van het stuk hout. Of soms ook uit het gezicht van iemand die ik in het voorbijgaan heb waargenomen. Soms lukt het me om zo’n gezicht in te prenten en dan vloeit dat in mijn geheugen opgeslagen beeld als het ware over in de buste. Maar de bustes stellen zeker geen specifieke persoon voor. Ze moeten een toestand of gevoel uitdrukken’.

Gerecycled materiaal Bijzonder zijn ook haar levensgrote beelden. Om die te maken verzamelt zij gerecyclede materialen die ze tot een sculptuur verwerkt. Bij haar werken in steen volgt zij hetzelfde principe. Ook hier gebruikt ze restmaterialen en combineert die. Indrukwekkend zijn haar grote draaibare beelden, die op verschillende hoogtes

scharnieren waardoor er meerdere variaties in het beeld te creëren zijn. Bij de tentoonstelling verschijnt de gelijknamige publicatie over het werk van Eckert als deel 4 in de serie Jong Realisme van het Drents Museum, een uitgave van WBOOKS. Het boek is verkrijgbaar in onze Museumshop en kost € 22,50.


29

Interview met Marcel Wouters

Marcel Wouters

Paul Klarenbeek

Marcel Wouters uit Eindhoven is geen onbekende in het Drents Museum. In de laatste decennia tekende hij en zijn bureau voor uiteenlopende tentoonstellingsontwerpen. Zo kwamen de concepten en inrichtingen van het ongekend succesvolle Terracottaleger van Xi’an in 2008 en de fraaie expositie Goud uit Georgië, de Mythe van het Gulden Vlies uit 2010 van zijn hand. Nu is Wouters door het museum uit Assen gevraagd de grote tentoonstelling over de Maya’s in het voorjaar van 2016 te ontwerpen. Wat beweegt Wouters en hoe kijkt hij tegen zijn nieuwe opdracht aan?

Je hebt al verschillende keren samengewerkt met het Drents Museum. Wat is kenmerkend voor die samenwerking? Kenmerkend is voor mij de manier van werken aan het begin van een project. Het museum hecht er veel waarde aan onze gedachtegang te volgen. We vertellen daarbij wat ons bezighoudt met betrekking tot het onderwerp, waarom we iets willen doen en we laten ze delen in onze eerste sfeerideeën, ook als deze nog erg abstract zijn. Zo groeit ons gezamenlijk enthousiasme voor het onderwerp en is er ruimte om uit te stijgen boven het veilige en middelmatige in een ontwerp. Dat vereist van het museum inleving en vertrouwen.

30


Kun je spreken van een typische Marcel Woutersaanpak? Onze oorsprong ligt in een combinatie van architectuur en educatie. Dat maakt ons eerder ontwerpers dan vormgevers. We graven door de inhoud van een onderwerp heen op zoek naar de essentie van een verhaal. We leggen verbanden en plaatsen zaken in een context. Daarna maken we een vertaling naar de beoogde beleving van een bezoeker. Zo krijgt iedere tentoonstelling zijn eigen identiteit en staan de museale objecten en hun verhaal centraal. Het museum als gebouw laten we daarbij in zijn waarde.

Hoe ga je het tentoonstel lingsontwerp voor de Mayatentoonstelling aanpakken? Meteen was al duidelijk dat de Mayatentoonstelling niet louter een opstelling is van objecten met uitleg. Veel meer gaat het bij het Drents Museum om het verhaal en de cultuur van de Maya’s, geïllustreerd met relevante originele objecten. We hebben eerst gelezen over maïs, over bloed en over de stand van de zon om er achter te komen dat de Maya’s een bijzonder complexe cultuur zijn. Zo’n onderwerp hangt daarbij de hele tijd om je heen. Het ontwerp dat we daarna hebben gemaakt, bevestigt eerst de verwachtingen van een bezoeker om daarna een verrassende andere kant en een verdieping van de Maya’s te laten zien.

Heb je zelf iets persoonlijk met Maya’s of met de Mayacultuur? Aanvankelijk dacht ik van niet. Of beter gezegd wist ik van tevoren niet dat ik iets met de Mayacultuur zou hebben. Maar het thema blijkt tot denken aan te zetten. Ik heb dat ook wel eens met een concert of een theatervoorstelling. Soms is een voorstelling meteen bij thuiskomst al vervlogen, maar soms blijft het nog lang doorwerken. Het bevestigt bij mij het beeld dat kunst en cultuur een wezenlijk onderdeel van het leven zijn, die ons als gemeenschap vormen. Dat is heel actueel en ik herken dat ook duidelijk bij het wereldbeeld van de Maya’s. Volgens de Maya’s moet er een evenwicht zijn tussen geven en nemen, in het bijzonder met de natuur. Persoonlijk spreekt me hun levensovertuiging enorm aan. Bij de Maya’s is alles onlosmakelijk met elkaar verbonden, je bent één met je omgeving. Misschien een vreemd voorbeeld, maar in onze moestuin zijn wij ook een beetje op een Maya-manier bezig. Zo kijken we af en toe op de maankalender om te zien wanneer we het beste bepaalde planten kunnen zaaien of oogsten. Het zou mooi zijn als de Mayatentoonstelling ook bezoekers persoonlijk gaat raken en ook nog lang door blijft werken.

WORDT VERWACHT:

MAYA’S Heersers van het Regenwoud 28 FEBRUARI t/m 4 SEPTEMBER 2016

In 2016 staan de schijnwerpers op de Maya’s in het Drents Museum. Deze grote internationale tentoonstelling over dit fascinerende volk met zijn rijke cultuurschatten toont veel objecten die nog nooit in Europa te zien geweest. De focus ligt met name op de schatten uit de periode 200 tot 900 na Christus. De Mayabeschaving ontwikkelde zich in een onherbergzaam gebied, het tropisch regenwoud. Vandaag de dag is het nog steeds een mysterie hoe de bevolking midden in het grote oerwoud kon overleven. Bij deze en andere vragen staat Maya’s-Heersers van het Regenwoud uitgebreid stil.


31

Jaguarkrijger, 250 - 600 na Chr., collectie La Ruta Maya / Figurine, 500 - 800 na Chr., Museo Nacional de Arqueología y Etnología, Guatemala City

‘Bij de Maya’s is alles met elkaar verbonden’

V

E

R

Vincent van Gogh, De turfschuit (detail), 1883, collectie Drents Museum

H

U

U

R

R

E

E

D

S

G

E

ST

A

R

T

!

WORDT DIT UW NIEUWE WONING?

CO M FO RT & LU X E

R U I M E A P PA R T E M E N T E N E N P E N T H O U S E S

V O O R M E E R I N F O R M AT I E K U N T U C O N T A C T O P N E M E N M ET O NZ E WO O NA DV I S EU R : T. 0 5 9 2 - 3 3 1 5 9 7 O F K I J K O P O N Z E W E B S I T E :

U I T G E B R E I D S E R V I C E PA K K E T

ZORG ALS HET NODIG IS

Direct aan het

Wellness, kapper, restaurant

Noord-Willemskanaal

Hotelkamers voor logees

Uitgebreid servicepakket

Zorg in de buurt

Schildersparadijs Drenthe

Het landschap als inspiratiebron 1850 - 1930 t/m 15 mei 2016 Annemiek Rens, conservator

W W W. M E S S C H E N S T A E T E . N L

Vincent van Gogh verblijft in 1883 drie maanden in Drenthe en die korte periode maakt diepe indruk op hem. ‘Ik geloof dat ik mijn landje heb gevonden hoor’, schrijft hij enthousiast aan zijn broer Theo. Hij vindt de uitgestrekte heide soms stierlijk vervelend, maar is onder de indruk van het landschap en het harde leven van de bevolking. Zijn werk De turfschuif uit 1883 behoort tot de mooiste Drentse landschappen uit eigen collectie die te zien zijn in de tentoonstelling Schildersparadijs Drenthe Het landschap als inspiratiebron 1850-1930. Niet alleen Van Gogh is geïnspireerd door Drenthe. Ook de Haagse Schoolkunstenaars Willem Roelofs, H.W. Mesdag en Julius van de Sande Bakhuyzen, Tachtiger G.H. Breitner en de Duitse Max Liebermann schilderen er. Al vanaf de achttiende eeuw trotseren kunstenaars - gewapend met potlood en later veldezel en tubeverf - het woeste maar indrukwekkende Drentse

landschap. Eerst met een topografisch doel, maar gaandeweg de negentiende eeuw steeds meer met een artistiek doel. De route van Assen naar Rolde, Gieten en via de Hondsrug in zuidelijke richting naar Zweelo is populair en wordt meestal grotendeels te voet begaan.

moderne voorzieningen nemen de kunstenaars op de koop toe, want Drenthe is in hun ogen het laatste ‘ongerepte’ gebied van Nederland, een waar paradijs voor schilders. Kunstenaars uit het westen sporen elkaar aan om toch ook eens af te reizen naar Drenthe. In de kunstwereld wordt ‘Drentsch’ een handelsmerk dat staat voor een oeroud landschap met uitgestrekte heidevelden, mysterieuze hunebedden en schilderachtige dorpen. De landschappen van deze kunstenaars hebben stuk voor stuk bijgedragen aan de vorming van de visuele identiteit van Drenthe.

Handelsmerk Drenthe De modderige verbindings wegen en het gebrek aan Drents Museum Magazine

33

Proef in Assen theaterseizoen 15-16

dnk.nl

Weiersstraat 1, Assen 088 0128550

nov

DANS

Club Guy & Roni, EN-Knap & Slagwerk Den Haag Phobia

dec

MUZIEK

Eline Gemerts & Michael Varekamp e.a. MILES

feb

& 27

TONEEL

Intouchables Huub Stapel e.a.

mrt

OPERA

Nederlandse Reisopera Cosí fan tutte

De cadeautijd breekt weer aan en wij zijn er klaar voor! Wij verwelkomen je graag in volgens velen ‘de mooiste museumshop van Nederland’. Je vindt bij ons altijd wel iets verrassends en origineels. Van design-gadgets tot de inmiddels beroemde Drents Museum shopper. Ons gastvrije winkelteam staat klaar om te informeren en te assisteren.

Glasgow Boys De Museumshop verkeert dit najaar in Schotse sferen. Naast prachtige kaartenboxen en merchandise van deze schildersgroep, hebben wij unieke handgemaakte kerstdecoraties met een Schots tintje. Een mooi cadeau, waarmee je bovendien sociale projecten in Thailand en India ondersteunt. Natuurlijk is ook de

tentoonstellingspublicatie bij The Glasgow Boys (€ 24,95) in de Museumshop verkrijgbaar. Betaalbaar en voor iedereen! Wij hebben een groot aanbod betaalbare kunst- en cultuurboeken, waarbij de speerpunten van het Drents Museum richtinggevend zijn. Veel aandacht dus voor de periode Kunst 1885-1935, Archeologie, Hedendaags

Realisme en Drenthe. Maar ook kinderen hebben bij ons een eigen ‘eiland’, met daarop prachtige kinderboeken, educatieve spellen, puzzels en nog veel meer leuks. Heb je vragen over ons assortiment of wil je een boek bestellen, mail dan naar [email protected] Met een aankoop in de Museumshop steun je toekomstige projecten van het Drents Museum.

apr

TONEEL

Jamie Adkins Circus Incognitus Drents Museum Magazine

35

Postbus 900

Schenking Jan Roëde

9400 ax assen (0592) 37 97 37

Schilderijen en werken op papier 19 januari t/m 22 mei 2016

www.unp.nl

Het Drents Museum heeft van de Jan Röede Stichting een omvangrijke schenking schilderijen en tekeningen ontvangen. Dit werk van kunstenaar Jan Roëde (19142007) is vanaf 19 januari te zien in de kabinetten Hedendaags Realisme.

DuiDelijk betrouwbaar no-nonsense

Roëde schildert de wereld om zich heen met uitbundige kleuren, een vleugje humor en soms een beetje melancholie. Met veel fantasie ontsnapt hij in zijn werken even aan het alledaagse bestaan. Roëde is eigenlijk reclametekenaar maar kiest in 1941 voor het

Jan Roëde, Een aparte werkelijkheid I, z.j.

Jan Roëde, Zelfportret, z.j.

u en unP

vrije kunstenaarschap. Zijn inspiratie vindt hij in Parijs bij de kunst van Picasso en Matisse, maar ook bij de nieuwe École de France. Net als het werk van zijn tijdgenoten van Cobra doen zijn werken aan kindertekeningen denken.

Alle regels en tradities worden overboord gegooid ten behoeve van zoveel mogelijk spontaniteit en eenvoud. ‘Ik schilder en weet niet wat het gaat worden’, zegt hij zelf. Roëde wordt gevraagd, maar besluit zich niet bij Cobra aan te sluiten. Hij wil onafhankelijk blijven en trekt zijn eigen plan in de Haagse kunstwereld. Zijn werk wordt ook wel tot de Nieuwe Haagse School gerekend. Jan Roëde, De onbekende wacht bij het bloemstuk, 1993

AccountAnts Adviseurs

Annemiek Rens, conservator

In het echt zit er een glimlach bij! B R I N K S T R A AT 8 5 A S S E N

|

+ 31 (0)59 2 31 2 0 2 3

|

RE SERVERINGEN@HOTELDE JONGE.NL

|

W W W. H O T E L D E J O N G E . N L


37

Ontzamelobjecten collectie Drents Museum, foto Danielle Kwaaitaal

DANIELLE KWAAITAAL RE-JECT

26 april t/m 4 september 2016

Een slab, een ton, wagenwiel en een paar flessen. Kunstenaar Danielle Kwaaitaal heeft zich bekommerd om deze en andere ontzamelde objecten uit de collectie van het Drents Museum. Objecten waarvan meerdere exemplaren aanwezig zijn of die elders wellicht een betere plek kunnen krijgen. Netjes volgens de LAMO-procedure zijn de objecten aangeboden aan andere musea en culturele instellingen. Uiteindelijk zijn deze voorwerpen overgebleven. Met de geselecteerde objecten gaat Danielle Kwaaitaal een bijzonder kunstproject aan. In samenwerking met verschillende kunstenaars creëert Kwaaitaal uit deze objecten totaal nieuwe kunstwerken. Daarmee geeft zij een bijzondere en nieuwe impuls aan de erfgoedcollectie van het Drents Museum. De resultaten van de ‘transformatie’ zijn te zien in de tentoonstelling RE-JECT.

KUNSTMANIFESTATIE IntoNature#

1 juli t/m 18 september 2016

Tijdens de eerste Drentse Biënnale – de kunstmanifestatie IntoNature# worden in de zomer van 2016 tal van tentoonstellingen en kunstroutes georganiseerd over en in het Drentse landschap in de gemeenten Aa en Hunze, Assen en Tynaarlo. Met drie onderdelen heeft het Drents Museum een belangrijke bijdrage in de Kunstmanifestatie.

gevonden schatten uit de middeleeuwen

te zien t/m 3 januari 2016 | www.friesmuseum.nl BankGiro Loterij | Stichting Woudsend Anno 1816 | Het Nieuwe Stads Weeshuis | St. Anthony Gasthuis | Fonds BolswardDronrijp 1993 | Van Heloma Stichting | P.W. Janssen’s Friesche Stichting | Stichting Ritske Boelema Gasthuis

Daktuin Drents museum, foto Sake Elzinga

Kunstenaar Mark Dion staat in het Drents Museum garant voor een opmerkelijke bijdrage die de verhouding van de mens tot zijn natuurlijke omgeving onderzoekt. Het werk van Mark Dion is een spil in

de kunstroute en is eveneens te zien in het CBK. Een presentatie van het werk van de aan Drenthe gelieerde kunstenaar Theo Goedvriend laat het museum zien op de afdeling Kunst rond 1900. Hij legde zich in

zijn leven toe op het schilderen van onderwerpen uit de Drentse natuur, waaronder prachtige landschappen en stillevens met paddenstoelen. De Gouverneurstuin en het dak van de nieuwe expositievleugel worden samengevoegd om de tentoonstelling van buitenbeelden in Assen een substantiële plek te bieden. Het is voor het eerst zijn dat het museumdak wordt gebruikt voor een tentoonstelling waarin mensen kunnen verblijven en zich verwonderen. Andere locaties van IntoNature# zijn de voormalige Rijksluchtvaartschool bij vliegveld Eelde, museum de Buitenplaats en het CBK in Assen. In totaal is werk van zo’n veertig internationale en regionale kunstenaars te bewonderen. Diverse kunstroutes worden uitgezet in het Drentse landschap, zoals het stroomgebied van de Drentsche Aa en de landgoederengordel rond Eelde. Drents Museum Magazine

39

Vriend schap

Het Drents Museum heeft de fantastische mijlpaal bereikt van 2.000 Vrienden. Hiermee is onze Vriendenvereniging een van de grootste in Nederland. En er komen nog steeds meer vrienden bij. In deze rubriek laten wij onze ambassadeurs aan het woord. Kor en Elly Leegte uit Assen zijn CombiVriend. Kor vertelt waarom ze vriend zijn geworden en welke ervaringen ze hebben met het museum. Na een periode van inburgeren in Assen leerden we het Drents Museum pas goed kennen vanwege de Muziekkamer Assen, die gedurende een aantal jaren in de Statenzaal zijn concerten presenteerde. Elly is lange tijd bestuurslid en programmeur van de Muziekkamer geweest en had veelvuldig contact met het Drents Museum. Deze betrokkenheid leidde er al snel toe om ons als vriend aan te melden. Onvergetelijk was de tentoonstelling van het terracottaleger in 2008 en de zeer geslaagde door de Vrienden geïnitieerde reis naar China. Langs Shanghai, Xi’an en Peking in één week, kort maar krachtig. Ook de reis met de Vrienden naar het minder toeristische Georgië was een succes. Een opmerkelijk contrast tussen de uiterst verfijnde kunstobjecten die we konden bewonderen gedurende de tentoonstelling Goud uit Georgië en het ruige armoedige land met de hartelijke en sympathieke bevolking. Met de fraaie nieuwe tentoonstellingsruimte is het Drents Museum nog uitnodigender geworden. We lopen er vaker naar binnen 40


dan ooit. De kunstwerken afkomstig van het Russisch Museum in St. Petersburg in de tentoonstellingen De Sovjet Mythe en Kazimir Malevich kwamen hier goed tot hun recht. Toen de mogelijkheid werd geboden om met de Vrienden naar Rusland te gaan om ter plekke meer te zien, hebben we ons meteen aangemeld. Gedurende de eerste drie dagen in Moskou werden we begeleid door onze Nederlandse gids en een Engelssprekende Russische dame, allebei uiterst bekwaam. We bezochten het Pushkin Museum met een brede verzameling van Europese kunst en ook het Tretyakov museum met Russische kunst en fraaie iconen. Tretyakov was een mecenas van Repin. In St. Petersburg hebben we de twee belangrijke musea bezocht: de Hermitage met zijn bijna drie miljoen kunstwerken en het prachtige Russische Museum waarmee het Drents Museum erg goede contacten heeft. Vandaar dat de Vriendengroep toegang gegund werd tot een belangrijk depot van dit museum waar een medewerker de groep een groot aantal moderne werken liet zien en besprak. Heel interessant en eervol. Al met al was het weer een memorabele reis met de Vrienden van het Drents Museum. Ook vriend worden? Meer info: Marion Boersma (Development) T 0592 - 377 718 m.boersma drentsmuseum.nl

Opvallende tentoonstellingen in een prachtig museum

Wij willen kunst en cultuur toegankelijk maken voor een breed publiek. Daarom werken we als ING al jarenlang met het Drents Museum samen op het gebied van de hedendaagse kunst. Het Drents Museum blijft verrassen met haar kunstcollectie en voortdurend nieuwe, memorabele tentoonstellingen. Vanaf 22 september 2015 is de grote internationale tentoonstelling “The Glasgow Boys, Schots impressionisme 1880 – 1900” te bezoeken. Een tentoonstelling over één van de belangrijkste Britse kunstenaarsgroepen van deze tijd. Van 19 januari t/m 17 april 2016 volgt “Window of my Eyes”, een overzichtstentoonstelling over het leven en het werk van de legendarische Drentse blueszanger Harry ‘Cuby’ Muskee. Vervolgens is er van 28 februari t/m 4 september 2016 een indrukwekkende tentoonstelling over de Maya’s, het fascinerende volk uit Midden-Amerika met zijn rijke cultuurschatten. Het Drents Museum staat bekend om dit soort opvallende tentoonstellingen. Het is na de verbouwing alleen maar mooier geworden: heden en verleden samen. Wij zijn er trots op dit prachtige museum te mogen ondersteunen.

Trotse sponsor van het Drents Museum

Zalenverhuur Voor vergaderingen, recepties of andere speciale bijeenkomsten beschikt het Drents Museum over verschillende zalen. Meer informatie: T 0592 – 377 709 E [email protected]

Rondleidingen/arrangementen TIP: Combineer het museumbezoek met een rondleiding en/of arrangement. Bij ons kun je een programma op maat boeken. Meer informatie: T 0592 – 377 709 E [email protected] Grandcafé Krul Een lekkere cappuccino of espresso? Of genieten van een heerlijke lunch? Dat kan allemaal in ons sfeervolle Grandcafé Krul. Tijdens de tentoonstelling The Glasgow Boys heeft Krul een speciale menukaart met onder meer Schotse gerechten. Krul is geopend tijdens de openingsuren van het Drents Museum.

Onderwijs Bezoek ons museum met de schoolklas. Naast de programma’s bij de tijdelijke tentoonstellingen, hebben we ook altijd verrassende onderwijsprogramma’s voor het primair, voortgezet en speciaal onderwijsonderwijs. Meer informatie: T 0592 – 377 709 E [email protected]

Vormgeving Open Communicatie, Groningen Grafische verzorging en drukwerk Drukkerij Van Gorcum Oplage 10.000 exemplaren

COLOFON Het Drents Museum Magazine is het tijdschrift van het Drents Museum en verschijnt bij aanvang van nieuwe grote tentoonstellingen.

Bent u geïnteresseerd in adverteren in dit Drents Museum Magazine, neemt u dan contact op met Henk Krans: T 0592 271 718 / 06 513 852 70 E [email protected]

Jaargang 33, nummer 2 September 2015

Wilt u de (gratis) digitale nieuwsbrief ontvangen? Ga naar drentsmuseum.nl Samenstelling en eindredactie Brink 1, Assen Yvet de Boer en Paul Klarenbeek Postbus 134, 9400 AC Assen T 0592 – 377 773 Met bijdragen van E [email protected] Delicious Birnie, Delicious Flickr I www.drentsmuseum.nl Flickr Twitter Twitter Retweet Retweet Roger Billcliffe, Annabelle Yvet de Boer, Ruurd de Jager, Paul Klarenbeek, Willemijn Lindenhovius, Open Annemiek Rens, Peter Schonewille, Dinsdag t/m zondag van 11.00 - 17.00 uur. Harry Tupan, Suzanne Veldink, ExtraMySpace geopend op de maandagen: Facebook Facebook MySpace StumbleUpon StumbleUpon Digg Digg Vincent van Vilsteren, Marion 19 en 26 oktober, 21 en 28 december 2015, Boersma, Jan van Zijverden. 22 en 29 februari 2016. Foto’s Gesloten Slash Dot MixxDelicious Skype Skype Flickr Technorati Drents Museum: Sake ElzingaSlash Dot Mixx Nieuwjaarsdag en eerste kerstdag (pag. 21, 23, 35, 42) en Jaspar Moulijn (pag. 42)

42

Delicious Drents Museum Magazine

Reddit Flickr Reddit

Delicious Flickr FriendFeed TwitterFriendFeed Twitter Facebook YouTube YouTube Retweet MySpace LinkedIn

Technorati Twitter

Retweet

Retweet LinkedIn StumbleUpon

Digg

Drents drinkwater Drents drinkwater Drents drinkwater Natuurlijk Natuurlijk uit de kraan Natuurlijk uit de kraan uit de kraan

Waterleidingmaatschappij Drenthe wmd.nl Waterleidingmaatschappij Drenthe wmd.nl Waterleidingmaatschappij Drenthe wmd.nl

WINTER

Recommend Documents