NUMMER
3
JULI 2005
Winst met GIS voor provincies Minder willen regelen, betere diensten leveren, slagvaardiger werken en vaker optrekken met maatschappelijke organisaties. Dát is wat je als burger verlangt van je overheid. Er is genoeg over gesproken, nu komt het aan op daden. Een van die daden is het aanboren en beschikbaar stellen van een verborgen goudmijn in provincieland. Het gaat hier om een schat aan kennis en ervaring op het gebied van Geografische Informatie Systemen (GIS) en geo-informatie.
Geo-informatie maakt het verschil Door Johan van Arragon, voorzitter IOG-Geo
In deze uitgave
Loop een willekeurige ruimte binnen in een willekeurig provinciehuis en de kans is groot dat de ruimte wordt gedomineerd door een kaart. Kaarten, geo-informatie, zijn altijd al belangrijk geweest in het provinciale werk. Als communicatiemiddel en als middel om het gekozen beleid te presenteren. Technische ontwikkelingen hebben het steeds makkelijker gemaakt om ook van digitale geografische informatie gebruik te maken. Een goede inzet van geo-informatie leidt tot een hogere kwaliteit van het provinciale politieke en ambtelijke werk. Beleidsthema’s en hun onderliggende gegevens kunnen precies in kaart worden gebracht en zijn, op grond van hun ligging, met andere gegevens te combineren. Het brengt de provincie dichter bij de samenleving, omdat de consequenties van beleidsbeslissingen voor de woon- en werkomgeving zichtbaar kunnen worden gemaakt. Geografische informatiesystemen zijn sterk in een integrale en gebiedsgerichte behandeling van informatie en daarmee passen ze bij uitstek bij de provincie.
van e-Provincies: ■
niet zonder GIS ■
Geo-informatie overschrijdt grenzen
■
Winst met GIS voor provincies
■
Grote toegevoegde waarde van geo-informatie voor ‘klanten’ van de provincie Fryslân
■
Informatie toegankelijk dankzij geografische informatie
■
Waarom GIS een hoog innovatiegehalte zal blijven houden
■
‘Ruimte voor geo-informatie’ en Provincies
■
Lees verder op pagina 2
Ruimtelijke ordening kan
Interview met een Statenlid: Ronald Waterman
2 Vervolg van pagina 4
Wanneer u verder leest, ziet u de contouren van de Andere Overheid ontstaan. Geo-informatie speelt daarin een onmisbare
De Interprovinciale OverlegGroep Geo-informatie, IOG-Geo,
rol. Of het nu gaat om de ketensamenwerking door middel
stelt zich ten doel de toepassing van geo-informatie binnen de
van digitale uitwisseling in ruimtelijke processen, grensover-
provincie verder te stimuleren en makkelijker te maken. Dat
schrijdende samenwerking langs en over de Duitse grens of het
kan door standaarden af te spreken, kennis en ervaring te delen,
realiseren van een streefbeeld waarin burger en bedrijf in hoge
gezamenlijk te onderhandelen met leveranciers en invloed uit
mate hun eigen zaakjes kunnen regelen, geo-informatie loopt
te oefenen op komende ontwikkelingen. En door aandacht te
voorop in de nieuwe ontwikkelingen. Om dat te kunnen doen,
geven aan de meerwaarde van geo-informatie. Bijvoorbeeld
moeten we weten wat burgers en bedrijven van ons vragen en
door deze, gezamenlijk met het Programma e-Provincies
moeten we nieuwe technieken en nieuwe vormen van werken
ontwikkelde, publicatie.
en van samenwerking uitvinden. Meer hierover leest u in de volgende artikelen.
Ruimtelijke ordening kan niet zonder GIS DURP (Digitale Uitwisseling in Ruimtelijke Processen) als katalysator Door Theo Overduin (projectleider DURP)
RO: een van de provinciale kroonjuwelen In ons kleine, dichtbevolkte land (16 miljoen mensen, op
Afstemming van beleid tussen de verschillende overheids-
dat hele kleine stukje aarde) is aandacht voor de kwaliteit en
lagen is vervolgens van groot belang om te zorgen dat het hele
duurzaamheid van onze (fysieke) leefomgeving een belangrijke
RO-kaartenhuis robuust en consistent is niet bij het eerste beste
overheidstaak. Daarover is geen discussie. Daarbij gaat het niet
zuchtje wind in elkaar stort. Afstemming van beleid betekent
alleen om het ordenen van de ruimte, maar tegenwoordig steeds
ook: elkaars gegevens, plannen enzovoort eenvoudig kunnen
meer om het (be)geleiden van ruimtelijke ontwikkelingen.
benutten. Provincies spelen daar bij uitstek een hoofdrol in. Zij
Aan deze tak van sport doen inmiddels alle overheden dapper
bevinden zich in het hart van de RO-keten, midden tussen Rijk,
mee. Het Rijk bekommert zich om de hoofdlijnen op nationaal
gemeenten en waterschappen én zij richten zich bij uitstek op
niveau. De provincies richten zich met name op de regionale
het regionale schaalniveau (integraal gebiedsgericht beleid).
ruimtelijke ontwikkelingen. En de gemeenten zorgen dat alles
Veel (beleids- en informatie)lijntjes komen bij de provincies
uiteindelijk netjes in actuele, bruikbare en rechtsgeldige
samen.
bestemmingsplannen wordt vastgelegd.
3 Ruimtelijke ordening en GIS:
waterschappen) zijn op dit moment – zelfs zonder dat
twee handen op één buik
er sprake is van enige wettelijke verplichting of wat dan
Om de hiervoor geschetste afstemming van beleid mogelijk
ook – al op de DURP-manier aan de slag;
te maken is het absoluut noodzakelijk dat alle partners in de
■
De DURP-afspraken en -standaarden krijgen binnenkort een
RO-keten elkaars ruimtelijke plannen en gegevens probleemloos
stevige plek in de nieuwe wet- en regelgeving in de RO die
kunnen benutten en hergebruiken. Naast goede wil heb je daar-
momenteel in voorbereiding is.
voor hulpmiddelen nodig zoals afspraken en standaarden enerzijds en de juiste ICT-voorzieningen anderzijds. Wat dit laatste
Veel bereikt, toch nog een lange weg te gaan
betreft komen de Geografische Informatie Systemen (GIS) als
Mede dankzij het succes van DURP ontwikkelt de RO-sector
geroepen. Het is dan ook geen wonder dat juist de provincies
zich steeds meer tot een belangrijke gebruikersgroep van GIS.
in de afgelopen tien à vijftien jaar stelselmatig hebben
Ruimtelijke ordening dan wel ruimtelijke ontwikkelingsplano-
geïnvesteerd in de toepassing van GIS en – zowel individueel als
logie is in de 21e eeuw zonder GIS niet meer denkbaar.
gezamenlijk- gebouwd hebben aan een sterke geo-informatie-
Toch valt op dat er juist in de RO qua digitalisering nog een lange
infrastructuur (GII). Nogmaals: niet als doel op zich, maar als
weg te gaan is. Dat komt omdat er in de RO-sector zelf nog
instrument en als hulpmiddel.
een grote achterstand moet worden ingehaald als het gaat om digitalisering van de eigen plannen en producten enerzijds en
Zonder afspraken en standaarden kom je nergens
de aanpassing van de hierbij van belang zijnde werkprocessen
Techniek waarmee je kaartjes kunt stapelen, bekijken en
anderzijds. Zolang Nederland nog overwegend bedekt is met
analyseren, al dan niet volgens de klassieke ‘breinaald-
sterk verouderde, papieren bestemmingsplannen en zolang er
methode’, is één. Als je echter niet tegelijkertijd afspraken
nog maar mondjesmaat in ons land digitale streekplannen
maakt over de vorm waarin je gegevens met elkaar gaat uit-
voorhanden zijn, is er nog flink wat GIS-werk aan de RO-winkel.
wisselen, over de inhoud en over de betekenis dan heb je
Het RO-werkveld pakt deze uitdaging momenteel op. Binnenkort
nog maar het halve werk gedaan. Om deze afspraken voor
komt de provincie Utrecht bijvoorbeeld als eerste met een
de ruimtelijke ordening mogelijk te maken is zo’n jaar of vijf
compleet en actueel pakket digitale ruimtelijke plannen op de
geleden op initiatief van het Ministerie van VROM het DURP-
markt. Dit omvat het streekplan, milieuplan, waterhuishoudings-
programma gestart. Inmiddels is er dankzij DURP al veel bereikt
plan, verkeers- en vervoersplan en reconstructieplan. Het is
en is het overgrote deel van de benodigde afspraken en
raadpleegbaar voor burgers en bedrijven via internet en uit-
standaarden ontwikkeld en in de praktijk getest. Behalve het
wisselbaar, conform DURP-standaarden, voor de fijnproevers
vaststellen van de juiste afspraken en standaarden is daarbij ook
zoals professionele gebruikers en medeoverheden.
veel aandacht besteed aan factoren als draagvlak en acceptatie in het werkveld. Dit alles met de bekende formule:
Tot slot
EFFECT = KWALITEIT x ACCEPTATIE in het achterhoofd.
Nederland is mooi en wordt in de toekomst alleen maar mooier, mede dankzij de vruchten die ook de RO in de komende
De voorlopige tussenbalans ziet er inmiddels als volgt uit: ■
DURP is een algemeen erkend begrip in RO-land;
■
Veel partijen (gemeenten, provincies, ministeries en
jaren in toenemende mate zal plukken van de inzet van GIS in het algemeen en van projecten als DURP in het bijzonder!
4
Geo-informatie overschrijdt grenzen Door Marc van de Ven (provincie Gelderland) Ingekorte versie van een artikel uit VI-matrix
“Nordrhein-Westfalen vindt het geweldig: investeren op
Europese samenwerking krijgt ook in het klein gestalte. De grensstreek Nordrhein-Westfalen/ Nederland mag profiteren van subsidie om producten te ontwikkelen op basis van geodata. Dat kan gaan om toeristische toepassingen, planontwikkeling, MERstudies maar ook om kaartproductie, afstemming bij crises, et cetera. Vorig jaar is het startschot gegeven, na 2007 moet het speciaal hiervoor opgerichte Kenniscentrum zichzelf kunnen bedruipen. Er staan echter nog veel signalen op oranje. “Er zijn alleen al negentig gemeenten langs de Nederlands-
belangrijke beleidsterreinen en en passant een infrastructuur
Duitse grens – als zij behoefte hebben aan geo ICT-onder-
voor ruimtelijke informatie realiseren waar iedereen van
steuning, dan zal het Kenniscentrum zich op den duur zelf
profiteert. Alles wordt geprojecteerd op juli 2006. Dan zijn de
kunnen bedruipen. Maar er is nog veel overtuigingskracht
wereldvoetbalkampioenschappen in Düsseldorf en omgeving.
nodig om partijen zover te krijgen dat ze zelf het initiatief
Dat trekt meer dan één miljoen mensen. Verkeerssituatie,
nemen om zich tot het Kenniscentrum te wenden.”
rampenbestrijding, ruimtelijke ordening, natuur en recreatie –
Overigens is men in Vlaanderen en Wallonië ‘zeker
alles moet tip-top in orde zijn. Dat ziet men in Duitsland als
geïnteresseerd’, om ook daar een soortgelijk initiatief te starten.
grensoverschrijdend; Düsseldorf is maar 50 kilometer van dit
In het voorjaar van 2004 organiseerde de provincie Limburg
provinciehuis.”
een themamiddag over ‘Grenzeloze informatie’. “De kaart is
Ing. Marc P.J. van de Ven heeft in Arnhem de mouwen
een visuele vorm van esperanto”, zei Limburgs gedeputeerde
opgestroopt. Hij is bezig met de laatste loodjes om voor bijna
H. Vrehen bij die gelegenheid en zijn statement gaat voor de
de gehele oostelijke grensstreek – Nordrhein-Westfalen is onze
voorgenomen regionale ruimtelijkeordeningsprojecten duidelijk
buur van Enschede tot Vaals – een structuur op te zetten, zodat
op. Bij de eerste uitwerking kwamen trouwens wel voortdurend
een grensoverschrijdend geodata-kenniscentrum van start
definitieverschillen boven. “Zelfs ‘bos’ is tussen Nederland,
kan gaan. Via Interreg IIIA, een fonds van de Europese Unie,
Wallonië, Vlaanderen en Nederland niet eenduidig gedefinieerd”,
worden projecten gesubsidieerd die nieuwe producten, dus geld,
vertelde de Limburgse projectleider.
opleveren voor grensregio’s. In feite worden via het nieuwe Kenniscentrum (publieke en particuliere) organisaties geldelijk
Toepassingen dominant
ondersteund om beter en duurzamer de weg te vinden naar
Van de elf ‘echt’ Nederlands-Duitse samenwerkingsprojecten
publieke geodata als grondstof voor hun producten en diensten.
heeft een aantal betrekking op toerisme en ruimtelijke ordening,
“Organisaties moeten handige, nieuwe producten kunnen maken
‘omdat daarvoor de meest actieve belangstelling zal bestaan’.
met gebruikmaking van ervaring van anderen. We zullen een
“We kunnen de resultaten daarvan binnen een half jaar
helpdesk ontwikkelen en vanaf het begin samenwerken met
exporteren naar een andere klant, waar het ook zal werken.
het Nederlandse en Duitse clearinghouse.”
Het probleem is, dat die gegevens elke keer weer opnieuw bijeen worden gebracht en op een papieren kaart worden
“De kaart is een visuele vorm van esperanto”
gebruikt. Zo gaat dat maar door. Er wordt telkens voor heel
In Arnhem en Keulen zijn een Programmabureau en een
veel geld een nieuwe topografische kaart geproduceerd zonder
Kenniscentrum ingericht. “Het lijkt op een kleine uitvoering
gebruik te maken van bestaande bestanden. Het Kenniscentrum
van het nationale investeringsprogramma ‘Ruimte voor geo-
zal hen leren hoe ze dat handiger kunnen aanpakken.”
informatie’, glimlacht Van de Ven. “Boven het programmabureau staat dus ook nog een stuurgroep met daarin de meefinancierende overheden: de provincies, de ministeries en de Bezirksregierungen.” Het voorstel voor een GDI NRW – NL (geodata-infrastructuur Nordrhein-Westfalen – Nederland, zoals dít investeringsprogramma heet) is na twee jaar voorbereiding bij de EUREGIO ingediend.
Visuele esperanto in Zuid-Limburg
5
Winst met GIS voor provincies
Door Jet Sebus, provincie Zuid-Holland, met dank aan Klaas Redder, Yolanda van Winsen, Matthijs ten Harkel en Hinne Reitsma.
Provinciale gegevens zijn GIS-gegevens
Hefboom voor samenwerking en standaardisatie
Verkeer en vervoer, ruimtelijke ontwikkeling, milieu, water,
Misschien heeft u gegevens nodig van andere overheden –
natuurontwikkeling, cultuur, zorg, economie en recreatie – het
dat vereist samenwerking en afstemming. Om (geografische)
takenpakket van de provincies is enorm veelzijdig en gericht op
gegevens uit te uitwisselen met andere organisaties zijn
een gebied, regio of locatie. Geografie is dus nauw verbonden
gegevensstandaarden nodig. In Nederland kennen we onder
aan het provinciale werkveld. Voor een goede uitoefening van
meer het Informatie Model Ruimtelijke Ordening (IMRO) en het
het provinciale werk zijn ondersteunende Geografische Informatie-
Informatiemodel WAter (IMWA). Ook zijn er standaardisatie-
Systemen onontbeerlijk.
afspraken op internationaal en Europees niveau (INSPIRE). De winst? Samenwerking tussen sectoren, meer eenduidigheid,
GIS ondersteunt integraal en gebiedsgericht beleid
uniformiteit en vergelijkbaarheid. Dat leidt tot een hogere
Juist het regionale niveau leent zich voor integrale
kwaliteit van gegevens en informatie voor (provinciaal) beleid
afwegingen: hoe kunnen economie, ecologie en sociaal-culturele
en beheer en tot kortere doorlooptijden.
ontwikkeling samengaan? De provincie als middenbestuur heeft een goede positie om gegevens van verschillende beleidsvelden
Saaie gegevens of een spannende ontdekkingreis?
te combineren en via GIS aan regio’s te koppelen.
Provincies hebben ontelbaar veel administratieve gegevens over bedrijven, zorginstellingen, milieu, dijken, wegen,
De enorme winst is integratie van beleid – waar inwoners
gemeenten (begrotingen), subsidies etc. Deze gegevens kunnen
en bedrijven blij mee zijn. Winst is óók, dat een GIS-analyse
veel aan betekenis winnen als ze worden ‘wakker geschud’ met
samenwerking tussen gemeenten, waterschappen en rijks-
een geografische plaatsaanduiding, zoals een postcode, gemeente
overheden (en beleidsvelden!) noodzakelijk maakt en de regierol
aanduiding of een x- en y-coördinaat. Dan is koppeling mogelijk
van provincies ondersteunt. Communicatie met burgers, bestuur-
met alle andere gegevens in dat postcodegebied, die gemeente
ders en collega’s uit andere vakgebieden verloopt via een ‘kaart’
of op die x- en y-coördinaat. Door op deze manier gegevens uit
doorgaans gemakkelijker dan via een rapport. En ook het ‘spelen
verschillende beleidsvelden te combineren kunnen vragen worden
met scenario’s’ gaat prima met behulp van GIS – dat biedt meer
beantwoord als: maken gemeenten met een waterplan grotere
kansen voor interactief beleid.
voortgang op het gebied van waterbeleid dan gemeenten zonder? Lees verder op pagina 6
Monitoring van de uitvoering: liever kaarten dan rapporten Met een GIS-kaart kunt u in één oogopslag zien of de uitvoering op schema ligt. In de kaart hiernaast zijn administratieve gegevens (over actualisatie van peilbesluiten) gekoppeld aan geografische gegevens (peilgebieden). De winst is, dat per peilgebied/waterschap heel snel duidelijk is wat de stand van zaken is – en wie meer wil weten, kan daar gericht naar vragen.
6 Vervolg van pagina 5
KRW als voorbeeld: veel gegevens, toch toegankelijke
(blauw) en waar niet (rood). De winst van GIS is hier een veel-
presentaties met GIS
zeggende presentatie. Natuurlijk gaat bij aggregatie informatie
Voor de Kaderrichtlijn Water (KRW) verzamelen water-
verloren; maar door in te zoomen op een lager detailniveau komt
schappen, Rijkswaterstaat en provincies gegevens over
die informatie weer beschikbaar.
chemische en ecologische waterkwaliteit. Het instrumentarium Watersysteemrapportages (iWSR) is een GIS-systeem dat die
Voor het maken van waterrapportages zijn gebiedskennis en
gegevens kan aggregeren van detailniveau (meetpunt) naar
‘verstand van water’ essentieel; maar het maken van kaarten met
waterlichaam-, provincie- of stroomgebiedniveau (hoger kan
een GIS-systeem als iWSR is niet veel moeilijker dan het maken
ook!). In één oogopslag wordt duidelijk waar het goed gaat
van een powerpoint presentatie – en dat kan inmiddels iedereen!
In welke regio worden de meeste anti-verdrogingsmaatregelen
biedt zoveel kansen........ (1) voor een integrale gebiedsgerichte
uitgevoerd en wat is daarbij de rol van ruimtelijke ordening?
aanpak, (2) voor een laagdrempelige communicatie met burgers
Waar botsen de doelstellingen van landbouw en natuur met die
en bestuurders, (3) voor interactieve beleidsvorming, (4) voor een
van grondwater?
regierol die wordt ondersteund door het leggen van verrassende verbanden, (5) voor het afschaffen van bureaucratische controle-
Investeren in GIS loont
mechanismen. Iedere dag dat provinciale beleidsgegevens liggen
Geen winst zonder investering! Natuurlijk zijn er faciliteiten
te suffen op de plank is een gemiste kans!
nodig om gegevens met GIS te ontsluiten, te beheren en te presenteren. Dat kost geld en daarvoor is kennis nodig. Maar GIS
Meer informatie vindt u op www.iwsr.nl
7
Grote toegevoegde waarde van geo-informatie voor ‘klanten’ van de provincie Fryslân Door Cor de Wit en Mark van Dam (provincie Fryslân)
Provincie Fryslân wil de elektronische dienstverlening aan de samenleving verbeteren. Daarvoor is het Actieprogramma E-Fryslân gestart. Hierbinnen is het project nulmeting e-dienstverlening uitgevoerd, waarin aan klanten (mede-overheden, instellingen en bedrijven) is gevraagd wat ze van de provincie verwachten. Hieruit blijkt onder andere dat men grote waarde hecht aan systematische ontsluiting van geo-gerelateerde beleidsinformatie via internet.
Werkwijze
Zij zien de provincie als een goede leverancier van hoog-
Voor het onderzoek is een methodiek gebruikt waarin een match wordt gemaakt tussen het huidige productaanbod en de
waardige informatie. ■
Elektronische diensten moeten in de ogen van de panelleden
vraag naar elektronische diensten. Als eerste is er een praktische
wel meerwaarde creëren doordat bijvoorbeeld de informatie
lijst opgesteld van 230 producten en diensten van de provincie.
actueler is, tekst en kaarten zijn geïntegreerd of er links zijn tussen beleidsnota’s en brongegevens.
Die lijst is voorgelegd aan drie panels: mede-overheden, instellingen en bedrijven. De groepen waarmee de provincie het
■
De panels adviseren de provincie zich te concentreren op
meest te maken heeft. Voor de panels zijn bestaande contacten
coördinatie in het samenbrengen en ontsluiten van de
van de provincie aangesproken. Elk panel is gevraagd welke
informatie van anderen, bijvoorbeeld via een provinciale
twintig producten men als eerste via internet zou willen afnemen
portal. De creatie en het beheer kunnen bij de eigenaar van
en vooral waarom deze prioriteit krijgen. Welke behoefte vervult
de informatie blijven.
een elektronische dienst die niet via de reguliere kanalen geleverd wordt? Daarnaast is gevraagd of men de afhandeling van de dienst geheel of gedeeltelijk wil uitvoeren via internet. Wil men
Vervolg Bovenstaande marktvraag leidt tot principiële vragen voor de
bijvoorbeeld alleen de aanvraag elektronisch indienen of wil men
provincie: hoe ver wil en mag de provincie gaan in het leveren van
ook betalen via internet?
broninformatie? Sommige afnemers zijn bereid te betalen voor informatie die op hun situatie is toegespitst, maar wil de provincie
Resultaat
dat? Is het leveren van verrijkte informatie wettelijk toegestaan?
Bij elke klantgroep is er belangstelling voor beleidsnota’s, informatie over subsidies en statistische (geo)informatie. De
In de komende periode wordt gewerkt aan de invulling van
concrete invulling verschilt uiteraard, maar de interesse van allen
de verwachtingen. Provincie Fryslân is bij verdere uitwerking
in statistische (geo)informatie is opvallend. Dat blijkt uit het
zeer geholpen met de prioritering in de productenlijst. Twee aan-
volgende:
bevelingen voor het vervolg zijn vermeldenswaardig. De provincie
■
■
■
Mede-overheden willen graag toegang tot broninformatie,
wil veel, maar kan niet alles ineens. Daarom moeten de
zoals kaarten, statistieken en onderzoeken, om hun interne
verwachtingen die tijdens de panelsessies zijn gewekt, bewust
beleidsprocessen te verbeteren en kosten te besparen. Vooral
worden gemanaged. En een succesvolle implementatie van
kleinere gemeenten hebben vaak geen geld om de informatie
e-diensten vereist draagvlak bij alle afdelingen. Dat vraagt om
te vergaren of deze te bewerken.
actieve sponsoring door directie en bestuur.
Instellingen willen de informatie gebruiken om het provinciale beleid aan te toetsen en om het te beïnvloeden. Hoe rijker en
In het ‘Eindrapport nulmeting elektronische dienstverlening
actueler de informatie, des te beter kunnen zij hun taak uit-
Provincie Fryslân’ kunt u alle bevindingen nalezen. Het is te
voeren. Men kan eerder invloed uitoefenen en komt beter
vinden op www.fryslan.nl/e-fryslan. Voor meer informatie
beslagen ten ijs.
kunt u contact opnemen met
[email protected] of
Bedrijven willen hun eigen producten ermee verbeteren.
[email protected]
8
Informatie toegankelijk dankzij geografische informatie Door Marjan Bevelander (IOG GEO)
De provincie Noord-Brabant heeft een streefbeeld voor de integrale digitale informatievoorziening geschetst. Dit rapport met de titel ‘Ben de andere provincie!’ geeft een beschrijving van de elektronische provincie in 2008. De Interprovinciale Overleg Groep Geo-informatie heeft zich achter dit streefbeeld geschaard en zal haar strategie voor de komende jaren hierop afstemmen. De kern van dit streefbeeld zijn een aantal sprekende
Twee donkerrode plekken worden zichtbaar en eentje daarvan is
voorbeelden die een beschrijving geven van de elektronische
het speelveldje. Ze klikt door op deze rode plek en allerlei aan-
overheid in de nabije toekomst. In het streefbeeld speelt geo-
vullende informatie verschijnt. Er is allerlei correspondentie tussen
grafische informatie een grote rol. Geschetst wordt hoe burgers
provincie en gemeente over deze vervuiling. Ze zoekt het meest
en bedrijven via een geografische ingang locatiegebonden
recente besluit op en leest dat er een drietal chemische
informatie kunnen vinden of hoe een gemeentelijk beleids-
verbindingen zijn aangetroffen, maar dat er geen gevaar voor de
medewerker via één portaal diverse ruimtelijke plannen
volksgezondheid is. Toch blijft ze ongerust, want de ingewikkelde
integraal kan raadplegen.
namen van de gevonden stoffen zeggen haar niets. Dan merkt ze dat ze kan doorklikken op de namen van de stoffen en er verschijnt
Een voorbeeld uit het streefbeeld:
automatisch een verklarende uitleg. “Dat is handig, net een soort woordenboek”. Enigszins gerustgesteld besluit ze om een e-mail
23 mei 2008
naar de provincie te sturen met een verzoek om nadere informatie en de vraag om de locatie zo snel mogelijk te saneren.
Carla Habraken woont samen met haar man en twee jonge kinderen in nieuwbouwwijk de Schaluinen in Steenbergen. In de buurtsuper vertelt een buurvrouw haar dat er gisteren de hele dag
Een streefbeeld alleen is echter niet voldoende. Daarom is
een meetwagen van de provincie op het speelveldje twee straten
intussen, met het streefbeeld als uitgangspunt, een informatie-
verderop heeft gestaan. “Mevrouw De Jong zegt dat er gif in de
architectuur ontwikkeld. Hierin wordt door middel van acht
grond zit van de oude verfwinkel die daar vroeger stond.”
samenhangende componenten de basis voor de integrale
Thuisgekomen surft de ongeruste Carla naar het Brabant Portaal.
digitale informatievoorziening gelegd.
Haar kinderen spelen immers regelmatig op dat veldje. Ze zoomt
De geografische informatievoorziening staat daarin niet langer
in op de kaart van de provincie en zoekt haar eigen adres op.
op zichzelf, maar is een niet weg te denken, essentieel
Van daar kan ze doorklikken naar diverse gegevens. Er staan zelfs
onderdeel van het functioneren van de ‘Andere provincie’.
gegevens over de leeftijdsopbouw in de wijk. “Ik wist niet dat er zoveel informatie beschikbaar is.”
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met
Ze klikt op het onderwerp bodemvervuiling en krijgt nu de optie
IOG-GEO, Klazien Witteveen en Marjan Bevelander
om vervuilde locaties te projecteren op de kaart van Steenbergen.
[email protected] en
[email protected]
9
C O L U M N DOOR PROF. DR. HENK SCHOLTEN VRIJE UNIVERSITEIT AMSTERDAM
Waarom GIS een hoog innovatiegehalte zal blijven houden In de ICT-wereld zien we snelle veranderingen. De brief werd
te komen, moesten aan de postcodes x- en y-coördinaten
vervangen door de fax en die werd weer opgevolgd door
worden gekoppeld en aggregatieniveaus worden bedacht
e-mails, waarbij we tevens de sms´jes in grote getalen zien
(grenzen van gebieden, het waren immers looproutes van
verschijnen. Hoe staat het met de innovaties in de wereld
postbodes). De postcodekaart is inmiddels niet meer weg
van geo-informatie?
te denken uit onze samenleving. Het is de meest gebruikte
De GIS-wereld kent een ander type van innovatie, en wel
kaart om gegevens te ordenen, te koppelen, te analyseren
een hele nuttige. De GIS-aanhangers zijn niet de specifieke
en te visualiseren. Daarom een mooi voorbeeld van innovatie
ICT-mensen. Het zijn vaak personen met een opleiding in de
in de GIS-omgeving. De klant blijkt een concrete vraag te
ruimtelijke wetenschappen, waarbij een grote interesse in
hebben, de GIS-deskundige is in staat deze vraag, dankzij
de ICT-mogelijkheden veelal tot de GIS-expertise heeft geleid.
de moderne ICT-technieken om te zetten in een product dat
Een speciaal soort dus, ruimtelijke kennis en ICT-kennis
prima aansluit bij deze vraag. Oftewel, de innovaties binnen
gekoppeld, en dat komt tot uitdrukking bij de innovaties.
GIS sluiten uitstekend aan bij de behoefte.
Er zijn inmiddels vele voorbeelden van GIS-innovaties die
Succes verklaard door de eigenschappen van de innovator,
niet meer weg te denken zijn. Ze hebben veelal hetzelfde
de directe relatie met de klant en de vraag, en voldoende
kenmerk, namelijk dat ze nadrukkelijk aansluiten bij de
kennis van ruimtelijke processen om de vraag van de klant
´bedrijfsprocessen´. Laten we beginnen in de allereerste
nog wat verder te operationaliseren. En dat kunnen de
periode van het GIS met de postcodekaart. De postcodekaart
meeste ICT’ers niet zeggen. Nog wat voorbeelden. Eind jaren
was ontworpen om de bezorging van post mogelijk te maken.
80 waren we in staat om de eerste routeplanners op de
Begin jaren 70 werd daartoe aan elk adres een postcode
markt te brengen. In 1989 had ik reeds een dergelijk hulp-
toegevoegd.
middel in de auto, en vele grappen zijn er over gemaakt. Het product lag voor de hand. De GIS-deskundige had de
Van deze codes waren aanvankelijk slechts grote indelingen
digitale straten in zijn database, algoritmes voor de kortste
van Nederland bekend. Tot eind jaren 80 een GIS-bedrijf in
route waren er reeds in voldoende mate, het visualiseren
samenwerking met een van haar klanten hier een digitale
was een klein kunstje. En hij begreep de vraag van de klant.
kaart van ging maken. De klant zag het grote nut van het
Het heeft nog even geduurd voor het een echt product werd,
ordenen en visualiseren van haar klantenbestand middels
maar TomTom staat op het punt dankzij dit product een
deze ruimtelijke indeling. Om tot het innovatieve product
succesvolle beursgang te beleven (en Tele Atlas, AND en Lees verder op pagina 10
10
Het Arendsduin bij ’s-Gravenzande
Vervolg van pagina 9
NAVTEQ gingen haar voor). Locatie is telkens de cruciale
Allemaal voorbeelden van innovaties, nieuwe informatie-
basiscomponent. Vervolgens zijn we in staat om gegevens
producten die ons helpen bij ons werk, en daarom ook veelal
op basis van deze component te analyseren en te
tot stand zijn gekomen. En de GIS-deskundigen hebben nog
visualiseren.
voldoende plannen. Immers de hele discussie over veiligheid vraagt om ruimtelijke informatie. Maar ook de moderne
Welke innovaties hebben we nog meer gezien? Het
leerling zou veel meer kunnen met de geo-informatie.
integreren van alle kabels en leidingen en die via het web
Vakken zoals aardrijkskunde en biologie zullen de komende
beschikbaar stellen? Het bij elkaar brengen van alle delen
jaren heel erg veranderen dankzij GIS, en ten goede. Maar
van de Grootschalige Basiskaart van Nederland en die via
ook wat dichter bij huis, het zullen niet langer de spelletjes
het web verkopen? Het optimaliseren van de routes van de
zijn, waar u de mooiste landschappen worden voorgetoverd.
medewerkers die reparaties bij de klant moeten uitvoeren?
De digitale maquette van uw eigen huis, buurt of provincie
Het simuleren van het gebruik van de ruimte zodat we de
staat voor u klaar. U kunt daar zelf uw eigen ruimtelijke
consequenties kunnen bekijken van voorgenomen maat-
objecten in projecteren, van vorm doen veranderen, of toch
regelen alvorens we tot deze maatregelen besluiten? Of
maar op een andere locatie neerzetten. Het begrip micro-
de burgers voorgenomen maatregelen tonen zodat zij
geografie doet zijn intrede. We weten door middel van RFID,
hun enthousiasme of bezorgdheid kunnen uitspreken?
de vervanger van de barcode, straks van heel veel zaken
Innovaties hebben geleid tot een grote mate van nauw-
waar zij zijn, in huis, in de winkel, in de werkplaats, in het
keurigheid van de hoogte van ons landschap. Cruciaal in
ziekenhuis enzovoorts. En we doen er wat mee. Want dat
ons onder de zeespiegel gelegen land. Maar de luchtfoto´s
was immers het onderscheidend vermogen van de
brengen ons tot een geheel nieuwe kijk op de ruimte, en
ruimtelijke wetenschapper ten opzichte van zijn collega´s.
tevens de mogelijkheid onze ervaringen daar aan te
Dankzij de locatie kunnen patiënten beter en sneller
koppelen (www.Keyhole.com). Het meten van onze locatie
geholpen worden, zijn mensen in het veld beter
is sinds een paar jaar een vanzelfsprekendheid met de GPS,
geïnformeerd, worden bedrijfsprocessen optimaler
maar de toegevoegde waarde begint nu pas te ontstaan.
uitgewerkt. Ik heb er geen enkele twijfel over. Hoe lang
Uw telefoon geeft aan waar u bent, en wat u op die locatie
het gaat duren? TomTom vaart er wel bij dat mijn eerste
kunt. Vervolgens ligt het idee voor de hand om u, gegeven
routeplanner nog tien jaar moest groeien naar volwassen-
de locatie waar u bent, te waarschuwen voor bepaalde
heid, maar deze digitale adviseur is niet meer weg te
calamiteiten middels uw telefoon.
denken.
11
‘Ruimte voor geo-informatie’ en Provincies Door Arnold Bregt (Wageningen Universiteit)
Recent is het kennisprogramma ‘Ruimte voor geo-Informatie’ (RGI) gestart. RGI is gericht op het verbeteren en innoveren van de nationale geo-informatieinfrastructuur in Nederland. De provincies en RGI kunnen de komende jaren veel voor elkaar betekenen.
Ruimte voor geo-informatie
en de innovatie van geo-informatieinfrastructuren in Nederland.
RGI is een van de stimuleringsprogramma’s van de overheid.
Dit komt door de overzichtelijkheid van het provinciale apparaat,
Het programma heeft een looptijd van zes jaar (2004-2009) en
de zeer brede en vooral ook ruimtelijk dimensies van de beleids-
de totale omvang bedraagt 40 miljoen euro. Hiervan wordt
velden en de scharnierrol tussen Rijk en overheid. De positie
20 miljoen door de overheid beschikbaar gesteld. De deel-
van zowel geo-informatieproducent als consument en de
nemende partijen dragen de overige 20 miljoen euro bij. De
relatieve bestuurlijke luwte werken stimulerend op de realisatie
missie van het programma is: verbetering en innovatie van de
van langetermijndoelstellingen en vormen een ideale voedings-
Nationale Geo-Informatie Infrastructuur (NGII) en het geo-
bodem voor de ontwikkeling van een goede geo-informatie-
kennisveld in Nederland voor een adequaat en efficiënt bestuur
infrastructuur. In de praktijk zien we dan ook zeer fraaie en
en een krachtig bedrijfsleven. Aan deze missie wordt de komende
goed onderhouden infrastructuren bij de provincies ontstaan.
jaren invulling gegeven door het uitvoeren van een groot aantal samenhangende projecten. Deze projecten worden door middel
Samenwerking
van een jaarlijkse tender procedures uitgezet. Inmiddels heeft
Samenwerking tussen de provincies en projecten van het
de eerste gunning plaatsgevonden en zijn 24 projectvoorstellen
programma ‘Ruimte voor geo-informatie’ is voor beide partijen
geheel of gedeeltelijk gehonoreerd voor een subsidie bedrag
interessant. De provincies kunnen hun kennis over de opzet,
van ruim 7 miljoen euro. De projecten zijn zeer uiteenlopend
duurzame ontwikkeling en gebruik van geo-informatieinfra-
van karakter en variëren van onderzoek naar 3D-topografie, de
structuren inbrengen. Hiervan profiteren direct de RGI-projecten
realisatie van geo-loketten tot het ontwikkelen van een educatief
en indirect draagt dit bij aan de realisatie van de missie van
GIS-portaal voor het vwo. Wat de projecten gemeen hebben is
het programma. Daarnaast krijgen de provincies toegang tot de
het innovatieve karakter en de directe of indirecte bijdrage aan
kennis, methoden en ontwikkelde software van de RGI-projecten.
de verdere ontwikkeling van de NGII. Overheidspartijen, zoals
Deze kunnen ze gebruiken om hun eigen geo-informatietoe-
provincies en gemeenten, mogen wel participeren in projecten,
passingen te vernieuwen. Provincies hebben als spil in het
maar kunnen volgens de algemene BSIK-voorwaarden geen
overheidsbouwwerk en als spin in het geo-web samen met
subsidie ontvangen.
RGI een hele mooie geo-toekomst voor zich.
Geo-informatieinfrastructuren in provincies De provincies spelen een zeer belangrijke rol bij de realisatie
Meer informatie vindt u op www.rgi.nl
12
Interview met een Statenlid:
Ronald Waterman Door Johan van Arragon
De agenda van Ronald Waterman is adembenemend. Naast zijn lidmaatschap van PS van Zuid-Holland geeft hij gastcolleges aan zes universiteiten, is hij adviseur van diverse ministeries en onderzoeksinstellingen en vliegt hij de wereld rond om te adviseren over de mogelijkheden van landaanwinning. Ook neemt hij deel aan bijeenkomsten die steeds vaker rond het actuele thema kustverdediging en landaanwinning worden georganiseerd. Deze bijeenkomsten zijn gewijd aan het plan dat zijn naam draagt. Verder is Ronald Waterman een enthousiast en gedreven spreker. Ronald Waterman is ervan overtuigd dat problemen over
grond, netwerken, occupatie). Waterman heeft dat model
ruimtegebruik, milieukwaliteit en waterbeheer alleen kunnen
verder verfijnd tot zes lagen. “Met deze zes lagen kun je in een
worden opgelost door een discussie te voeren op basis van
geografisch informatiesysteem de werkelijkheid modelleren door
objectieve feiten. Zoals hij zegt: “Te veel discussies verzanden
de wisselwerking te simuleren tussen de elkaar overlappende
in geleuter. Meten is weten en gissen is missen” en dan bedoelt
lagen.”
hij gissen hier in de betekenis van raden. GIS in de betekenis van werken met geo-informatie is hem niet vreemd. “Ik ben onder
De naam van Ronald Waterman is natuurlijk nauw verbonden
andere binnen de provincie wegbereider geweest voor de toe-
aan het naar hem genoemde plan. Er zijn meerdere plannen
passing van geo-informatie. Ik zie daarin grote voordelen. Aan
Waterman en niet alleen in Nederland. Over de hele wereld
burgers en politici geeft het direct inzicht in bijvoorbeeld de
adviseert hij bestuurders over de mogelijkheden van land-
kwaliteit van het milieu. Je kunt daarmee het hele milieuveld
aanwinning. Daarbij past hij steeds het principe toe van
objectiveren en koppelen aan de geografie. Voor de watersector
‘Bouwen met de natuur’, waarbij gebruik wordt gemaakt
geldt datzelfde. Ik heb vijftien kaarten gedefinieerd die met
van de ter plaatse aanwezige materialen en rekening wordt
elkaar een volledig overzicht geven van de waterkwaliteit en
gehouden met de bestaande natuurkrachten en met de
-kwantiteit. Door die kaarten elke een à twee jaar bij te werken
geschiedenis van het gebied. Ook hierin laat hij zich onder-
kun je steeds de actuele stand van zaken zichtbaar maken.
steunen door geo-informatie. Zelden is hij te zien zonder een
Bovendien heb je daarmee een basis om het beleid op vast te
kaart binnen handbereik. “Geo-informatie is een belangrijk
stellen en kun je het gebruiken als een middel om het gevoerde
communicatiemiddel. Het maakt in één oogopslag duidelijk
beleid mee te toetsen. Ook – en dat is niet onbelangrijk – is het
wat de bedoeling is.”
een ideaal milieu-educatief instrument.” In de ruimtelijke ordening heeft geo-informatie ook een belangrijke rol. De nota Ruimte hanteert een drielagenmodel (onder-
Na het gesprek moet Ronald Waterman weer snel naar zijn volgende afspraak. Met een koffer vol kaarten.
Dit is een uitgave van e-Provincies
Voor vragen en/of suggesties met betrekking tot deze uitgave kunt u contact opnemen met John Kuipéri of Conny Pronk.
Postbus 84011 – 2508 AA Den Haag
Redactie
e-Provincies
Nieuwe Duinweg 24-26 – 2587 AD Den Haag
Ontwerp
De Rotterdamsche.
T (070) 888 78 20 – E
[email protected]
Druk
Drukkerij De Eendracht, Schiedam
I www.e-provincies.nl
Oplage
7000
