cover
Dit gedicht is gemaakt ter gelegenheid van de opening van de sluis in 1903 door Jacobus Gerardus van Niftrik (1833-1910), oppertoezichthouder bouw sluis. Het gedicht is in een loden koker ingemetseld ergens in de Wilhelminasluis.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk - Catalogus
Wie mij in mijne enge kluis Zal vinden in deez’ groote sluis, Die kan aan heel het volk verkonden Dat van deez’ sluis, de eerste steen Van al die twee miljoen en één Gelegd werd in cement, zeer fijn Door den heer Pieter Latenstein, Wethouder van Zaandam
Wilhelminasluis De als
Kunstwerk Catalogus Een unieke eendaagse expositie van particuliere kunstwerken ter gelegenheid van de vernieuwing van de Wilhelminasluis te Zaandam
Het sluizencomplex van Zaandam is in de Zaanse geschiedenis een beeldbepalende locatie. Een locatie ook die in de loop der jaren een bron van inspiratie is geweest voor verschillende kunstenaars. Het sluizencomplex is grofweg elke vijftig jaar ingrijpend veranderd om aan de veranderende omstandigheden te kunnen blijven voldoen. Vanaf medio 2013 zullen de Wilhelminasluis, de Wilhelminabrug en de Beatrixbrug volledig worden vernieuwd. De inwoners van Zaandam zijn trots op hun historie en in vele Zaanse huiskamers pronkt een kunstwerk waarop het sluizencomplex staat afgebeeld. Het zijn deze particuliere kunstwerken die centraal staan in de expositie ‘de Wilhelminasluis als Kunstwerk’, een unieke eendaagse expositie ter gelegenheid van de vernieuwing van de Wilhelminasluis. Veel dank daarom aan alle eigenaren en exposanten die met hun kunstwerken de kern van deze expositie vormen. De expositie is chronologisch ingedeeld in de vier tijdvakken waarin het beeld van het sluizencomplex significant veranderde. Deze catalogus bevat informatie over alle tentoongestelde kunstwerken. Bij veel van de kunstwerken is een, soms zeer persoonlijk, verhaal van de eigenaar opgenomen. Behalve de kunstwerken in Serah Artisan zijn in het naastgelegen Zaangemaal kunstwerken te zien uit de collectie van het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. In deze catalogus ook actuele informatie over de aanstaande vernieuwing van de Wilhelminasluis. De provincie Noord-Holland zal dit ‘waterbouwkundige kunstwerk’ in de periode 2013-2015 geschikt maken voor de scheepvaart van de toekomst. En natuurlijk voor de kunstenaars van de toekomst. Veel kijkplezier toegewenst!
provincie Noord-Holland, programma ‘Vaart in de Zaan!’
De Wilhelminasluis als Kunstwerk
Foto: Elly Molenaar/NHD
Cris Nielen, projectmanager Jelle Kootstra, omgevingsmanager
1
Periode 1000 tot 1900 Van Hoogveen tot Havenstad Tot aan de 11e eeuw was de Zaanstreek een hoogveenmoeras dat bestond uit grote veenruggen waarvan de hoogste punten zo’n vier meter boven de zeespiegel uitstaken. De Zaan voerde overtollig regenwater uit dit moeras af naar het IJ. In de 11e eeuw begonnen boeren dit moeras te ontginnen. Zij deden dit door het graven van sloten haaks op de Zaan. Het water uit het moeras stroomde in de sloten waardoor het land droog en begaanbaar werd. De boeren konden nu graan verbouwen op het ontgonnen land en hielden er vee. Via de sloten kwam het water in de Zaan en uiteindelijk in het IJ terecht. Tussen 1200 en 1300 was het hele moeras ontgonnen. Omdat veen voor 90% uit water bestaat, daalde de bodem door de ontwatering. Het land werd steeds vlakker en lager en kwam na verloop van tijd op gelijke hoogte te liggen met de Zaan en het IJ. De bodem werd steeds drassiger waardoor graanverbouw onmogelijk werd en de boeren zich nog uitsluitend bezig hielden met veeteelt. Een ander gevolg van de bodemdaling waren overstromingen waardoor vooral de Zaanoevers onbewoonbaar werden. De mensen, voornamelijk boeren, woonden daarom in de verder van de Zaan af gelegen dorpen Oostzaan en Westzaan. Om het land tegen het water te beschermen, wierp men in de 12e eeuw dijken op langs het IJ en de Zaan. Vermoedelijk tussen 1250 en 1300 werd eveneens een dam in de monding van de Zaan gelegd, de Zaenderdam of Hogendam. Nu was het land beschermd tegen het water en er kon langs de oevers van de Zaan worden gewoond. Boeren en vissers uit Oostzaan en Westzaan vestigden zich bij de Dam. Daar ontstond een nederzetting die later Zaandam ging heten. In eerste instantie werden twee kleine, houten sluizen naast elkaar in de Dam gelegd om het water van de Zaan te kunnen spuien en de scheepvaart mogelijk te maken. Dit waren de Westzanersluis en de Wormersluis. In 1546-‘47 waren deze sluizen te klein geworden en verving men de Westzaner sluis door de Groote Sluis. De Wormersluis werd vanaf dat moment ook wel de Kleine Sluis genoemd. De Groote Sluis was de grootste sluis van NoordHolland boven het IJ.
2
Hierdoor was de Zaan de hoofdvaarweg geworden voor schepen die vanuit het zuiden (Amsterdam, Haarlem) naar het noorden (Purmerend, Alkmaar, West-Friesland) wilden varen. De nederzetting bij de Zaenderdam nam nu snel in omvang toe. Omdat vanaf het einde van de 16e eeuw scheepswerven langs de Binnenzaan kwamen te liggen waar grote, zeegaande schepen werden getimmerd die niet door de Groote Sluis konden, maakten de Zaandammers in 1608 een overtoom op de Dam: een lager gedeelte waarover de zeeschepen werden gesleept (‘gewonden’) naar het open water van de Voorzaan. In 1611 legde men een derde sluis aan, een ‘duikersluis’. Bij de vernieuwing van deze sluis in 1777-’79 werden de twee grote, nog steeds aanwezige, wapenstenen geplaatst. De sloop van de overtoom in 1718 ging gelijk op met de aanleg van een nieuwe Groote Sluis, ook wel Hondsbossche Sluis genoemd, die in 1722 in gebruik kwam. Deze sluis is tegenwoordig nog aanwezig, inclusief de bijbehorende natuurstenen bekroningen.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1000-1900
3
In 1871 arriveert de franse, impressionistische schilder Claude Monet in Zaandam. Monet verbleef in totaal 4 maanden in Zaandam en heeft met 25 schilderijen een prachtige impressie achter gelaten van de streek. In wezen is Monet net op tijd om het oude Zaandam vast te leggen. De industriële revolutie, die in bijna heel Europa op gang is gekomen, veranderde door de opkomst van stoommachines binnen een paar jaar voorgoed het kenmerkende molenlandschap van de Zaanstreek. Vanaf 1860 schakelden steeds meer meel-, papier-, en houtzaagfabrieken om van windenergie naar stroom. Ook waren de voorbereidingen in volle gang om Zaandam voorgoed af te sluiten van de open zee, het zoute water en de invloeden van eb en vloed. In 1872 veranderde Zaandam van een zilte zeestad in een stad in het achter land, door het gereedkomen van de Schellingwoudedam bij Amsterdam.
4
Zaandam, uit de Zaan na den dam te zien Gravure Kunstenaar: Gerrit de Jong Exposant: de heer J.P. Schmitt, Westzaan Gerrit de Jong heeft de gravure gereproduceerd naar voorbeeld van de heer P. Fouquet jr. Fouquet jr. was in die tijd uitgever en prentenhandelaar in Amsterdam. Deze gravure heeft lang in Amsterdam gehangen, in de huiskamer bij de ouders van een vriend. Het mocht weer terug naar de Zaanstreek en kwam zo bij de heer Schmitt terecht.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1000-1900
5
Zicht op de Dam aan de Voorzaan Ets Kunstenaar: E. van Does Exposanten: de heer A. en mevr. R. Luiten, Koog aan de Zaan Deze ets is in de 19e eeuw gemaakt. Op de afbeelding zijn Café Suisse (het huidige Serah Artisan) en beide accijnshuizen aan de rechterkant te zien. De locatie waar nu het voormalige postkantoor staat was in die tijd nog in gebruik als haven en nog niet gedempt.
6
Sluizen Gouache Kunstenaar: onbekend Exposant: de heer De Boer, Schilders- en Waddenbuurt, Zaandam De heer De Boer is erg begaan met de historie van Zaandam en vond dit schilderijtje lang geleden bij het vuilnis. Het betreft een zogenaamde gouache, een met dekkende waterverf gemaakt schilderij, waarbij de ondergrond niet meer zichtbaar is. Het toont het zicht op de Dam met drie sluizen, vanaf de Zaan rond het jaar 1850. De schilder is helaas niet bekend. Het schilderijtje hangt nu al zo’n 25 jaar bij de heer De Boer in de huiskamer. Naast dit schilderijtje bezit hij een grote collectie oude ansichtkaarten van Zaandam.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1000-1900
7
De Dam en de Sluizen aan de Achterzaan Schilderij en foto op diabond Kunstenaar: de heer L. Bronger Exposant: de heer L. Bronger i.s.m. de Stichting Monet in Zaandam De heer Bronger heeft de afgelopen drie jaar een opleiding gevolgd aan de fotovakschool in Amsterdam. Als eindopdracht koos hij voor ‘De Zaanstreek in 1871 en 2012’. De heer Bronger fotografeerde diverse schilderijen van Monet en maakte ook foto’s van de huidige situatie, rekening houdend met het perspectief, de lichtval en vele andere zaken. De foto’s zijn hoogwaardig afgedrukt op diabond: een kunststofplaat met aluminium toplaag. 8
De Dam en de Sluizen aan de Achterzaan Olieverf schilderij Kunstenaar: mevrouw E. Jaapies Exposant: mevrouw M. Tijmes-van Dalsem, Oostzaan Dit schilderij is nageschilderd van ‘De Dam en de Sluizen aan de Achterzaan’ van Monet uit 1871. Mevrouw Elisabeth (Bets) Jaapies is geboren in Wormerveer en is op latere leeftijd gaan schilderen. Zij was 78 jaar toen zij dit schilderij in 1996 maakte. Inmiddels is ze 94 jaar en woont in De Miste bij Winterswijk.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1000-1900
9
Vrije impressie van Monet’s “De haven en de Dam II” Schilderij Kunstenaar: Bezoekers LEF festival 2012 Exposant: Stichting Monet in Zaandam Dit schilderij is een vrije interpretatie naar Monet’s De Haven en de Dam II. Het is geschilderd tijdens het LEF festival dat in januari 2012 in Zaandam werd gehouden. Het festival was een vijfdaags cultureel festival rondom het LEF oftewel het ondernemerschap en vindingrijkheid van de Zaanstreek. Het is geschilderd door een groep van festivalbezoekers, waaronder burgemeester Faber. Het oorspronkelijke schilderij van Monet was één van de schilderijen die hij tijdens zijn verblijf in hotel De Beurs maakte van de haven en de Dam, steeds vanuit een ander standpunt. Dit schilderij laat de meest westelijke kant van de oorspronkelijke Dam zien. In 1909 is dit deel van de Voorzaan gedempt. Op de plek waar Monet schilderde, staat nu het Zaantheater.
10
Tuinhuizen aan de Achterzaan Borduurwerken Kunstenaar en exposant: mevrouw A. Matic, Koog aan de Zaan Mevrouw Matic houdt van de schilderijen van Monet en daarnaast houdt ze erg van borduren. Die twee hobby’s kwamen samen in dit borduurwerk. ‘Het theehuisje’ is toevallig ook haar favoriete schilderij van Monet. Het patroon voor dit borduurwerk heeft ze gekregen van een andere liefhebber die ze leerde kennen. ‘Het theehuisje’ bestaat uit 148 verschillende kleuren. Mevrouw Matic heeft 5 jaar aan dit borduurwerk gewerkt voordat ze het kon inlijsten. Het hangt nu op een prominente plaats in de woonkamer. Het ontwerp van het borduurpakket is van de hand van de heer H. Kroes. Hij verkocht deze en andere borduurpakketten van schilderijen in de borduurwinkel van zijn broer. Kunstenaar: mevrouw T. van Hilst-Meijman Exposant: mevrouw T. Meijman Mevrouw Van Hilst-Meijman heeft het borduurwerk gemaakt. Het borduur werk hangt nu te pronken in het huis van haar dochter, mevrouw Meijman. Het is eveneens gemaakt aan de hand van het patroon van de heer Kroes.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1000-1900
11
Het triptiek dichtgeklapt
Het triptiek opengeklapt
De Dam in Zaandam Olieverf schilderij (triptiek) Kunstenaar: Dick Eichenberger Exposanten: de heer J. Lapère en mevrouw W. de Wit, Assendelft De heer Eichenberger maakte deze triptiek van een zelf geschilderde kopie van Monet’s ‘De Dam en de Sluizen aan de Achterzaan’. De kunstenaar vulde de oorspronkelijke afbeelding aan de rechterkant aan met het volledige gebouw van Serah Artisan, als knipoog richting de huidige uitbater.
12
De Zuiddijk, met het stadhuis en de Oostzijderkerk Olieverf schilderij Kunstenaar: onbekend Exposant: Advocatenkantoor Duijn Bloem Voss, Zaandam Dit schilderij is nageschilderd van een werk van Claude Monet. Monet schilderde vanaf de Ganzenwerf, ter hoogte van de huidige Schubertstraat. Rechts is afgebeeld de Zuiddijk met de typische houten Zaanse huizen. Het water waar Monet op uitkeek werd later gedempt (thans de Burcht). Het oorspronkelijke schilderij hangt nu in Musée d’Orsay in Parijs, waar het onderdeel uitmaakt van een van de mooiste collecties Impressionistische werken ter wereld. Bij de opening van het advocatenkantoor in het markante gebouw aan de Burcht heeft het kantoor dit werk en enkele andere werken als cadeau ontvangen van relaties.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1000-1900
13
Bezoek Koning Willem III te Zaandam Kopie van lithografie Kunstenaar: Carel Christiaan Antony Last (1808–1876) Exposant: Advocatenkantoor Duijn Bloem Voss, Zaandam Z.M. Koning Willem III bezocht Zaandam “op den 17 Augustus 1855”. Hier zien we het stadhuis van Zaandam en de daarvoor geplaatste erepoort, met op de voorgrond koning Willem III en het gemeentebestuur.
14
Zaanlandsche Zeil & Roeivereeniging Kopie van lithografie Kunstenaar: Joh. Hilverdink naar E. Koster Exposant: Advocatenkantoor Duijn Bloem Voss, Zaandam Deze rijkgedecoreerde litho is gemaakt ter gelegenheid van het 100 jarig bestaan van de Zaanlandsche zeil- en roeivereniging op 24 juli 1852. Rondom de centrale afbeelding zijn kleinere afbeeldingen te zien van onder meer de Zaan, de Dam vanaf de Voorzaan, het Czaar Peterhuisje en het toenmalige stadhuis van Zaandam.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1000-1900
15
De Dam Lithografie Kunstenaar: onbekend Exposant: Advocatenkantoor Duijn Bloem Voss, Zaandam Op deze litho is een hele vroege afbeelding te zien van het toenmalige stadhuis van Zaandam uit 1847 met de Dam. Het stadhuis lag toen nog direct aan de Voorzaan.
16
De Burcht in Zaandam Fotograaf: onbekend Exposant: Advocatenkantoor Duijn Bloem Voss, Zaandam Op deze foto is het oostelijke deel van de Dam te zien. Aanvankelijk stond het stadhuis van Zaandam aan de Voorzaan. Op deze foto is goed te zien dat de Voorzaan direct naast het toenmalige stadhuis inmiddels gedempt is.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1000-1900
17
De Burcht in Zaandam Staalgravure Kunstenaar: P.A. Schippers Exposant: Advocatenkantoor Duijn Bloem Voss, Zaandam De oorspronkelijke gravure is vermoedelijk als illustratie voor een krant gemaakt. Op deze gravure is goed te zien dat de Burcht gedempt is.
18
De Dam in Zaandam Tekening Kunstenaar: onbekend Exposant: de heer Guuk, Burgemeestersbuurt, Zaandam Op deze tekening is de bedrijvigheid bij de Groote Sluis goed te zien. In die tijd, de tweede helft van de 19e eeuw, was er nog water op de plek waar nu het (voormalige) postkantoor staat.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1000-1900
19
Periode 1900 tot 1960 Groei Scheepvaart en bouw Wilhelminasluis Voornemen bouw nieuwe sluis Aan het einde van de 19e eeuw waren de sluizen in de Dam, onder andere door de enorme groei van de industrie langs de Zaanoevers, te klein geworden. Ze vormden een knelpunt voor het scheepvaartverkeer. Op initiatief van de Zaanlandsche Kamer van Koophandel en Fabrieken werd een plan gemaakt om dit probleem op te lossen. Naast de Groote Sluis zou een nieuwe sluis moeten komen. Hiervoor moesten de Duikersluis en de Kleine Sluis wijken. Dit initiatief werd reeds 50 jaar eerder genomen. Op 4 augustus 1853 ontving de Gemeente Zaandam een brief van de Zaanlandsche Kamer van Koophandel en Fabrieken over het opgevatte plan om “in het belang van den voorspoed en de ontwikkeling van de Zaanstreek” de Buitenzaan en Binnenzaan te verdiepen en een schutsluis te bouwen.
Bouw Wilhelminasluis De architect van het hoogheemraadschap, A.H.D. Rups uit Edam, maakte het ontwerp voor de komvormige sluis, met een lengte van 120 meter, een toegang van 12 meter breed en en een diepte van 3,5 meter. De eerste steen voor de nieuwe Wilhelminasluis werd gelegd in 1902. Op 24 oktober 1903 werd de Wilhelminasluis feestelijk geopend. Begin 1904 werd de Wilhelmina sluis door de scheepvaart in gebruik genomen. Bij deze sluis kwam ook een brug te liggen, de Wilhelminabrug. Voor de bouw van de Wilhelminasluis werd in de Voor- en Achterzaan een afdamming gemaakt, zodat de hele bouwlocatie kon worden drooggelegd. De scheepvaart kon gebruik maken van de Groote Sluis. De kosten van de aanleg werden geraamd op 453.000 gulden. Dit bedrag werd opgebracht door het rijk, het hoogheemraadschap, de gemeente Zaandam, omliggende gemeenten en particulieren.
20
Bouw van de Wilhelminasluis in 1902.
Loden koker Uit enkele stukken blijkt dat bij de symbolische eerste steen legging op 31 juli 1902 door de toenmalige wethouder en waarnemend burgemeester P. Latenstein een loden koker werd ingemetseld met daarin de tekst: Wie mij in mijne enge kluis Zal vinden in deez’ groote sluis, Die kan aan heel het volk verkonden Dat van deez’ sluis, de eerste steen Van al die twee miljoen en één Gelegd werd in cement, zeer fijn Door den heer Pieter Latenstein, Wethouder van Zaandam 31 juli 1902 te Zaandam
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1900-1960
21
De tekst is opgesteld door de heer Jacobus Gerardus van Niftrik (1833-1910) die namens Zaanstad het oppertoezicht voerde op de bouw van de sluis. De exacte locatie van de loden koker is niet zeker. We weten wel dat de steen werd ingemetseld in de oostelijke frontmuur van het Buitensluishoofd, mogelijk achter de eerste steen.
22
Opening Wilhelminasluis - 1903 Fotograaf: A. van Meerdonk Exposant: mevrouw W. Nijenhuis, Zaandijk Mevrouw Nijenhuis exposeert een aantal historische foto’s van de opening van de sluis op 24 oktober 1903. Ze heeft de foto’s ooit cadeau gekregen van een buurman op de camping. Deze beschikte over de foto’s maar woonde zelf niet in de Zaanstreek. Op deze wijze kwamen de foto’s weer terug naar de Zaanstreek.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1900-1960
23
Zaandam anno 1910 Tegeltableau Plateelbakkerij Schoonhoven Exposant: de heer P. Helsloot, Hoge Horn, Zaandam Dit tegeltableau is een gedetailleerde afbeelding van de Wilhelminasluis met omringende bebouwing in 1910, gezien vanuit de plek waar op dit moment het Zaantheater staat. Het origineel van het tegeltableau meet circa 2 x 1 meter en is ingemetseld in een wand van de Op den Velde foyer in het Zaantheater. Het tegeltableau is aangeboden door de Zaanse gemeenschap ter gelegenheid van de opening van het theater op 11 december 1998. Het is destijds speciaal voor het Zaantheater gemaakt. De getoonde afbeelding is een foto, in het bezit van de heer Helsloot, die vanuit zijn huis bijna een vergelijkbaar uitzicht heeft op het sluizencomplex. Plateel is een bepaald soort keramiek (aardewerk). Het decor of motief wordt met de hand op het plateel geschilderd voordat het voor de tweede keer gebakken wordt. Het woord plateel is afgeleid van het Oud-Franse woord platel, dat platte schotel betekent.
24
Havenkantoor bij de Wilhelminabrug Pentekening Kunstenaar: H. Estgerbuh (oorspronkelijk werk) Exposanten: m evrouw L. Molenaar Hagemeijer, Westzaan mevrouw M.E. Hoff-De Schrijver, ‘t Kalf, Zaandam De getoonde tekening is een veelgemaakte afbeelding van het karakteristieke havenkantoor. Het karakteristieke havenkantoor van Zaandam werd door veel inwoners van Zaandam en daarbuiten gewaardeerd en is door veel kunstenaars vastgelegd. De afbeeldingen werden ook vaak gekopieerd. Deze tekening is meermalen aangeboden voor deze expositie. H. Estgerbuh is het pseudoniem van Henriette Rosina Dorothea HubregtseLanzing, geboren 1879 te Maastricht, overleden 1959 te Den Haag. Ze was een begenadigd schilder, tekenaar en etser.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1900-1960
25
Havenkantoor Zaanstad Ets Kunstenaar: Jan Wilmink Exposant: de heer Huib Bakker, Wormerveer De kunstenaar Jan Wilmink is afkomstig uit Amersfoort. Hij maakte veel topografische tafereeltjes. Net als veel anderen raakte hij geïnspireerd door de afbeelding van het havenkantoor en heeft hij er een ets van gemaakt.
26
Havenkantoor en sluizen te Zaandam Reproductie van een pentekening Kunstenaar: C. Mulder Exposant: de heer en mevrouw Hendriks, ‘t Kalf, Zaandam De heer en mevrouw Hendriks hebben dit werk gekregen van de zwager van mevrouw Hendriks. Deze had een drukkerij en maakte, vanwege de brede interesse voor de afbeelding, een aantal afdrukken van het zicht op het havenkantoor.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1900-1960
27
Sluisaanzicht Tekening Kunstenaar: onbekend Exposant: de heer D.V. Kok, West-Knollendam De heer Kok heeft deze karakteristieke tekening van het oude havenkantoor tussen de historische Groote Sluis en de Wilhelminasluis op een rommelmarkt gekocht.
28
Wilhelminasluis Pentekening Kunstenaar: J.H. Bartels sr. Exposant: de heer J.H. Bartels jr. uit Assendelft Deze prent is (na)getekend door de heer Bartels sr. in de periode dat hij ondergedoken zat in een molen in het Westzijderveld. De heer Bartels is woonachtig in Zaandam. De pentekening is nu in het bezit van zijn zoon.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1900-1960
29
Groote Sluis Tekening Kunstenaar: onbekend Exposant: mevrouw E. Lenting, De Rijp Mevrouw Lenting is namens de gemeente Zaanstad betrokken bij de vernieuwing van de Wilhelminasluis. Zij kreeg dit schilderij van haar partner cadeau toen zij met het project begon. De tekening hangt nu in de slaapkamer. Ze beschikt daarnaast over een foto uit dezelfde periode, die vanuit hetzelfde gezichtspunt is gemaakt.
30
Wilhelminasluis Aquarel Kunstenaar: J. Wijnands Exposant: de heer J.A. de Koning, Krommenie De heer De Koning heeft dit schilderij jaren geleden gekocht van de heer Wijnands toen deze zijn buurman was aan de Wandelweg in Wormerveer. Op de achtergrond is nog net een van de gebouwen van Marvelo te zien op de oostoever van de Zaan. Marvelo was het oudste productiebedrijf van Albert Heijn waar producten onder het huismerk werden geproduceerd (koffie, thee, pindakaas, etc.). Deze gebouwen werden in 1994 gesloopt om plaats te maken voor het wooncomplex Zaanwerf.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1900-1960
31
De Wilhelminasluis 1960 Aquarel Kunstenaar: Piet Clijnk Exposant: mevrouw C. Clijnk, Koog aan de Zaan Piet Clijnk was zoon van een Zaanse aannemer. In zijn jonge jaren werkte Piet bij het bouwbedrijf van zijn vader. Niet van harte, want Piet hield meer van tekenen en schilderen. Na een blessure aan zijn been kon hij niet meer in de bouw werken en begon een winkel aan het Rustenburg in Zaandam, waar hij werkte als lijstenmaker en schilder. Later verhuisde het gezin naar de Gedempte Gracht, waar nu C&A staat. Hij schilderde veel ouderlijk huizen of geboortehuizen en stadsgezichten zoals deze afbeelding van de Groote Sluis. Zijn hart en ziel lagen echter bij landschappen en molens. Zijn kleindochter, Caroline Clijnk, werkt aan een overzicht van haar opa’s werk en levensloop. Via oproepen in verschillende media probeert ze alle werken in beeld te brengen. Haar opa moet in 35 jaar waarschijnlijk honderden schilderijen hebben gemaakt. Twee van de circa 50 werken die ze inmiddels heeft getraceerd zijn te zien op deze expositie.
32
Luchtfoto Sluizencomplex Foto: KLM Aerocarto Exposant: Zaanse Pannenkoekenpaleis, Zaandam. Deze luchtfoto heeft jarenlang in het Zaanse Pannenkoekenpaleis gehangen. Volgens de eigenaar geeft het een mooi tijdsbeeld van de directe omgeving van zijn zaak in de jaren vijftig van de vorige eeuw. De locatie van het Zaanse Pannenkoekenpaleis is op deze luchtfoto midden op de Wilhelminastraat, in het verlengde van de Wilhelminabrug. Na de bouw van de nieuwe Wilhelminabrug ontstond op deze plek ruimte voor het restaurant.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1900-1960
33
Hier en toen Olieverf schilderij Kunstenaar en exposant: mevrouw B. van Marle, Het Eiland, Zaandam Dit olieverfschilderij is geschilderd naar een beeld dat de grootvader van mevrouw Van Marle rond 1940 fotografeerde vanuit de bovenverdieping van Dam 2. Hij was werkzaam bij de gemeente Zaanstad, destijds gehuisvest op de eerste verdieping van het gebouw. Als examenstudent van de Wackers Academie werkte mevrouw Van Marle de oude foto’s van haar grootvader uit tot een schilderij. Ze werkte aan dit schilderij toen ze de aankondiging voor deze expositie zag en heeft zich enthousiast aangemeld als deelnemer.
34
Havenkantoor Zaandam (zomer) Olieverfschilderij Kunstenaar: A. van Berge Exposant: mevrouw D. Meester-Klaver, Zorgcentrum Saenden, Zaandam De kunstenaar A. van Berge was woonachtig in de Rosmolenbuurt te Zaandam. Schilderen was voor hem een ware hobby en dat resulteerde in een grote productiviteit . Van het voormalige Havenkantoor maakte hij, op bestelling, een groot aantal olieverfschilderijen. Hij gebruikte bestaande afbeeldingen en foto’s als uitgangspunt en gaf daar vervolgens een eigen bewerking aan. De heer Jaap Meester, echtgenoot van mevrouw Meester-Klaver, was destijds glazenwasser van beroep. Hij was bevriend met de heer Van Berge en kwam zo in het bezit van meerdere van zijn werken. Dit exemplaar toont het Havenkantoor in de zomer. Het schilderij hangt centraal in de huiskamer van mevrouw Meester-Klaver in Zorgcentrum Saenden. Volgens haar zeggen geniet zij er nog elke dag van.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1900-1960
35
Havenkantoor Zaandam (winter) Olieverfschilderij Kunstenaar: A. van Berge Exposant: mevrouw W. van Elswijck-Meester, De Faam, Zaandam Een tweede olieverfschilderij van de hand van de in Zaandam geboren hobbyschilder A. van Berge. Het schilderij is circa 40 jaar geleden gemaakt. Het betreft een afbeelding van het Havenkantoor, dit keer in een winterdecor. De werken van de heer Van Berge zijn zeer exact te noemen, wat bijzonder is omdat hij behoorlijk slechtziend was. Het schilderij hangt nu in het appartement langs de Zaan, dat uitkijkt op de Wilhelminasluis.
36
Periode 1960 tot heden Stedelijke ontwikkeling en komst van het Zaangemaal Vernieuwing binnenstad Na de Tweede Wereldoorlog stelde de toename van het autoverkeer nieuwe eisen aan de binnenstad van Zaandam. De bereikbaarheid en verkeerscirculatie van de stad moesten worden verbeterd. Daarom presenteerde de gemeente in 1954 de stedenbouwkundige visie ‘Plan Nieuwe Dam’. Het saneringsplan voor de binnenstad stond een ingrijpende oplossing van het verkeersvraagstuk voor. In de periode 1958-1965 werd het ingrijpende plan uitgevoerd, waarbij naar schatting 200 huizen en bedrijfspanden verdwenen en het centrum van Zaandam een metamorfose doormaakte. Belangrijk onderdeel was het voorstel om een tweede brugverbinding aan te leggen ten noorden van het sluizencomplex. In 1958 kon deze nieuwe brug, de Beatrixbrug, in gebruik worden genomen. Om de Beatrixbrug bereikbaar te maken is een deel van de Peperstraat met veel historische bebouwing afgebroken. Meerdere van deze panden zijn herbouwd op de Zaanse Schans.
De nieuwe Beatrixbrug met toen nog korte Peperstraat
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1960 tot heden
37
Aanleg Zaangemaal in de jaren zestig.
Bouw Zaangemaal De bestaande Wilhelminabrug, die tijdens de openstelling van de Wilhelmina sluis in 1903 nog gold als toonbeeld van een vooruitziende blik, moest in 1965 het veld ruimen voor een geheel nieuw exemplaar. In de jaren zestig werd ook het Zaangemaal gebouwd tussen de Groote Sluis en de Wilhelminasluis. Dit gemaal heeft als taak om het waterpeil in de schermerboezem te reguleren door overtollig water uit te slaan en de kwaliteit van het water in de Zaan te bewaken en verzilting tegen te gaan, door een continue doorstroming te garanderen. Er werd in die tijd gekozen om het gemaal een hedendaagse vorm te geven, op de enige beschikbare locatie, in een historische omgeving. Het gebouw is zoveel mogelijk zuidwaarts geplaatst om de Groote Sluis te ontzien en qua voorkomen aan te sluiten op de nieuwe Wilhelminabrug. Tijdens de bouw van de Groote Sluis in de achttiende eeuw werden ook een accijnshuisje en een brugwachtershuisje gebouwd. Bij de bouw van het Zaangemaal waren deze huisjes inmiddels zo verzakt dat ze werden gedemonteerd en eind jaren zestig weer werden opgebouwd.
38
Havenkantoor Met de bouw van de Wilhelminabrug en het Zaangemaal verdwenen het karakteristieke havenkantoor en de laatste oorspronkelijke bebouwing van de Dam. In deze periode wordt tevens een rechtstreekse wegverbinding tussen de Wilhelminabrug en de Beatrixbrug voorbereid ter plaatse van de Oostkade. Na de aankoop en sloop van een aantal panden komt de gemeente halverwege de jaren ‘70 tot inkeer, de doorbraak gaat niet door en het ontstane gat bij de Peperstraat wordt opgevuld met lage paviljoens.
Ontwikkelingen scheepvaart De bedrijven langs de Zaan werden via het water voorzien van grondstoffen. Motorschepen, dekschuiten en de sleepschepen, voortgetrokken door sleepboten, soms meerdere lengtes achter elkaar, kenmerkte de Zaanse scheepvaart. Naast bulkgoederen als tarwe en kolen was de lading voornamelijk stukgoed. Dit zijn losse zakken, kisten of vaten. Sinds het midden van de jaren 70 nam de bedrijvigheid langs de Zaan langzaam af. De scheepvaart veranderde mee in de schaalvergroting van de fabrieken langs de Zaan. De sleepvaart werd geleidelijk vervangen door duwvaart. De met deklast beladen motorschepen, dekschuiten beladen met cacao, het Ruijterveer en het pontje van Schaap verdwenen langzaam maar zeker uit het zicht van de sluis.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1960 tot heden
39
Oostkade Zaandam Gouache Kunstenaar: Jelus Matsers sr. Exposant: de heer Jelus Matser jr., Burgemeestersbuurt, Zaandam Hier zien we een zwart/wit gouache, door de vader van de heer Jelus Matser jr. geschilderd tijdens de afbraak van de toen bestaande gebouwen aan de Oostkade. Er zijn drie karakteristieke gebouwen te zien die nu ook nog aanwezig zijn: de Oostzijderkerk, oorspronkelijk uit de 14e eeuw (links), het voormalige stadhuis van Zaanstad uit 1847 (achtergrond midden) en het gebouw van de gemeentelijke elektriciteitswerken uit 1915 (rechts).
40
De Groote Sluis Zeefdruk Kunstenaar: Wim van Willegen Exposant: Zaans Kunstcentrum in Zaandam In 2011 is het Zaans Kunstcentrum gestart met het uitbrengen van een vierdelige serie kleine prenten van karakteristieke plaatsen in de Zaanstreek, geschilderd door kunstenaar Wim van Willegen. Vanwege het grote succes is besloten om de serie uit te breiden met zes nieuwe zeefdrukken van bijzondere Zaanse plaatsen. Deze zeefdruk van de accijnshuizen bij de Groote Sluis is daar één van. Wim van Willegen woont en werkt in Hellevoetsluis.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1960 tot heden
41
De sluizen in Zaandam Ets Kunstenaar: Frans Room Exposant: mevrouw E. Bender, Wormerveer Frans Room werd geboren op 25 februari 1939 te Wormer. Op 18 jarige leeftijd kwam hij in contact met de Zaanse schilder-graficus Gerrit de Jong waarvan hij enkele jaren les kreeg. Hij zwierf een periode door Europa en Noord-Afrika maar vestigde zich uiteindelijk weer in de Zaanstreek, waar hij onder meer deze ets maakte. Op de achtergrond is het gebouw van het Zaangemaal zichtbaar. Mevrouw Bender heeft deze ets voor 10 euro op een rommelmarkt gekocht.
42
Steengoed - 2012 Tekeningen Kunstenaar en exposant: de heer J. Veth, Pr. Hendrikstraat, Zaandam De heer Veth maakt als hobby tekeningen van uiteenlopende plekken in Zaandam. Dit jaar heeft hij aan de hand van 18 tekeningen de West- en Oostkade van de Wilhelminasluis in beeld gebracht.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Periode 1960 tot heden
43
Feest op de Burcht en rust in de Sluis Fotograaf en exposant: De heer R. van Dongen De heer Van Dongen heeft deze foto gemaakt op vrijdagavond 1 juni 2012, tijdens het feest op de Burcht in het kader van Zaandam 200 jaar stadsrechten. De heer Van Dongen werkt voor de gemeente Zaanstad en maakte op de avond van het feest deel uit van het gemeenteteam dat verantwoordelijk was voor de veiligheidsaspecten. Na een overleg die avond trof hij de Wilhelmina sluis op deze manier aan. Het schrille contrast tussen het feestgedruis op de Voorzaan en de rust in de sluiskolk stimuleerde hem om deze foto te maken.
44
De Toekomst Vernieuwen van de Wilhelminasluis Schaalvergroting De schaalvergroting in de scheepvaart gaat voort. Het nieuwe binnenvaart schip op de Zaan is inmiddels 110 meter lang en 11,40 meter breed en multifunctioneel inzetbaar voor verschillende ladingstromen. Innovaties als radar en gps zorgen er voor dat een schip altijd kan varen. Het aantal scheepspassages voor de beroepsvaart bedraagt circa 10.000 per jaar. Een belangrijke ontwikkeling is de groei van de recreatievaart. Het aantal recreatievaartuigen dat jaarlijks de Wilhelminaluis passeert is na de eeuwwisseling gegroeid tot meer dan 10.000 vaartuigen. In het bijzonder de passagiersvaart ontwikkelt zich snel. Vanaf 2010 is er jaarlijks sprake van meer dan 350 aanlopen van riviercruise- en motorcharterschepen in Zaandam. Het laadruim van de oude motorschepen wordt voor deze vaarvakanties vervangen door een verblijfsaccommodatie. De fietsen van de passagiers aan boord vormen de deklast.
Vaart in de Zaan De Zaan is nog steeds een belangrijke route voor de beroepsvaart tussen het Noordzeekanaal, de Zaanstreek en de Kop van Noord-Holland. Om deze belangrijke positie te behouden start in 1997 een werkprogramma om de Zaan beter bereikbaar te maken voor de binnenvaartschepen van de toekomst en de leefbaarheid in de regio te verbeteren door terugdringen van het transport over de weg. Een aantal knelpunten voor de scheepvaart is al uitgevoerd, zoals de vernieuwing van de Bernhardbrug en de Julianabrug, uitbaggeren van de Zaan, verruimen van de bedieningstijden en installatie van een systeem van centrale afstandsbediening. Na de vernieuwing van de Zaanbrug en de Wilhelminasluis zal het programma medio 2015 zijn afgerond.
Vernieuwen Wilhelminasluis De Wilhelminasluis is sinds de opening in 1903 in eigendom van het hoog heemraadschap Hollands Noorderkwartier geweest. Door de ingebruikname van het Zaangemaal is de waterbeheerfunctie grotendeels komen te vervallen. Eind 2009 is definitief besloten de Wilhelminasluis te vernieuwen en is het eigendom van de sluis overgedragen aan provincie Noord-Holland. De sluis
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, De Toekomst
45
wordt vervangen door een volledig nieuwe schutsluis voor gemengd scheepvaartverkeer, met een doorvaartbreedte van 14 meter, een kolklengte van circa 156 meter en een drempeldiepte van 4,7 meter. Ook worden de Wilhelminabrug en de Beatrixbrug vernieuwd. Een lange rechte sluis is voor de combinatie van beroepsvaart en recreatievaart veiliger: de recreatievaart ligt in de toekomst bij het passeren van de sluis achter de beroepsvaart. Door de moderne rechte vorm zal het schutproces in de toekomst efficiënter kunnen verlopen.
46
Impresssie van de Wilhelminasluis in 2015 Exposant: Provincie Noord-Holland
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, De Toekomst
47
Expositie Zaangemaal Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Het Watersysteem op orde Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier zorgt in Noord-Holland boven het Noordzeekanaal voor voldoende water in sloten en meren. Als we het water in Hollands Noorderkwartier niet zouden beheren, zou bijna het gehele gebied onder water staan. Het blijft niet bij pompen alleen: we bouwen, beheren en onderhouden de infrastructuur die nodig is om het water vast te houden, te bergen en af te voeren. En daar komt heel wat bij kijken, zoals het bouwen van gemalen en stuwen, het droog houden van polders, maar ook het graven, of verplaatsen van waterpartijen. Daarbij komt dat ons klimaat verandert. Om ook in de toekomst verzekerd te zijn van voldoende water en droge voeten, moeten we het water op een slimme manier beheren. Wij nemen de komende jaren maatregelen tegen wateroverlast en water tekort. Zo brengen we het watersysteem op orde voor de toekomst. Veilig wonen onder zeeniveau is minder logisch dan je denkt!
Zaangemaal Het Zaangemaal wordt gebruikt voor de peilbeheersing van de Schermerboezem (het grote watersysteem wat loopt van Zaandam tot Den Helder). In 2003 en 2004 is de capaciteit van het gemaal vergroot van 1500 m3 per minuut naar 2400 m3 per minuut om voorbereid te zijn op een veranderend klimaat. Samen met het gemaal de Helsdeur in Den Helder kan bij hevige neerslag 6000 m3 per minuut worden verpompt naar het Noordzeekanaal en de Waddenzee.
De collectie Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier staat als moderne organisatie midden in de hedendaagse samenleving. Tegelijkertijd is het zich bewust van zijn lange historie. Dit is de reden dat het hoogheemraadschap trots is op zijn collectie met kunst en gebruiksvoorwerpen, die nauw verbonden is met de waterschapgeschiedenis. Tot de gevarieerde collectie behoren bijvoorbeeld kaarten van het gebied, foto’s en schilderijen. Enkele werken met het sluizencomplex in Zaandam zijn nu in het Zaangemaal te zien.
48
Kaart van Noord-Holland in 1685 Hollandiae Septentrionalis de Frisiae Occidentalis Accuratissima Uitgever: Johannes de Ram Exposant: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Reproductie van de kaart van Noord-Holland in 1685 uit de collectie van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Expositie Zaangemaal
49
Bouw van de Wilhelminasluis
Bouw van het Zaangemaal
Bouw van de Wilhelminasluis En bouw van het Zaangemaal Fotograaf: onbekend Exposant: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Collectie foto’s met de bouwwerkzaamheden aan de nieuwe Wilhelminasluis in de periode 1902-1903 en het Zaangemaal in 1962-1967.
50
Zaans stadsgezicht met de Oostzijderkerk en het havenkantoor, 1962 Olieverfschilderij Kunstenaar: Frans Berntsen Exposant: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Expositie Zaangemaal
51
Provincie Noord-Holland vernieuwt de Wilhelminasluis Programma Vaart in de Zaan! De Zaan is een belangrijke vaarroute voor de beroepsvaart tussen het Noordzeekanaal, de Zaanstreek en de Kop van Noord-Holland. Het programma ‘Vaart in de Zaan!’ heeft als doel de bevaarbaarheid van de Zaan te verbeteren. Door de uitvoering van het programma wordt de Zaan beter bereikbaar voor de binnenvaartschepen van de toekomst (CEMT-klasse Va: tot maximaal 110 meter lang, 11,4 meter breed en een diepgang van 4 meter). De provincie zet hiermee in op een verschuiving van het vervoer over de weg naar meer vervoer over water en daarmee een verbetering van de leefbaarheid in de regio.
Scheepvaart en Waterbeheer De Wilheminasluis is sinds de opening in 1903 in eigendom en beheer geweest bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Door de ingebruikname van het naastgelegen Zaangemaal in de jaren zestig is de waterbeheerfunctie grotendeels komen te vervallen. Wel maakt de sluis nog onderdeel uit van de primaire waterkering en vormt het een belangrijke schakel in de bescherming van het land tegen het water. Sinds 2010 is de sluis in eigendom en beheer bij de provincie Noord-Holland.
Naar een moderne schutsluis De huidige sluis heeft ter plaatse van de toegangen bij de Wilhelminabrug en de Beatrixbrug een maximale doorvaartbreedte van 12 meter. De lengte van de kolk bedraagt nu 120 meter. Voor de binnenvaartschepen van de toekomst is dit niet voldoende. Ook moet de sluis dieper worden, zodat zwaarder beladen schepen kunnen passeren. Verder is de vormgeving van de sluis (‘komsluis’) niet meer van deze tijd en is de sluis na meer dan 100 jaar aan vervanging toe. De sluis wordt vervangen door een volledig nieuwe schutsluis met een door vaartbreedte van 14 meter, een kolklengte van circa 156 meter en een drempeldiepte van 4,7 meter. Ook de beide bruggen worden vernieuwd.
Een ingrijpend project Het vernieuwen van de Wilhelminasluis in het stadscentrum van Zaandam is een ingrijpende gebeurtenis. Dit zal voor bewoners en bedrijven en voor alle gebruikers van de sluis en de bruggen niet onopgemerkt blijven. 52
De Wilhelminabrug en de Beatrixbrug zullen gedurende een langere periode worden afgesloten. Voor het wegverkeer worden dan omleidingsroutes ingesteld. De binnenstad blijft dus bereikbaar voor het verkeer, al zullen er wel tijdelijk andere routes gelden. Voor fietsers en voetgangers zal gedurende het project altijd een verbinding bij de sluis beschikbaar zijn. Tijdens de gehele uitvoeringsperiode zal ook de scheepvaart in meer of mindere mate hinder van de werkzaamheden ondervinden. Gedurende enkele maanden zal de Wilhelminasluis volledig gestremd zijn. In die periode zal de scheepvaart van alternatieve vaarroutes via Purmerend en Den Helder gebruik moeten maken. De bedrijven langs de Zaan blijven per schip bereikbaar, al moet rekening worden gehouden met een toename van de vaartijd. Om lange wachttijden te voorkomen en het werk aan de sluis en de bruggen zo efficiënt mogelijk uit te voeren, wordt de recreatievaart via de Nauernasche Vaart (tevens een staande mast route) omgeleid.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Organisatoren
53
Planning Begin 2013 zal bekend zijn welke aannemer het werk (op basis van een zogenaamd Design & Construct contract) krijgt opgedragen. Naar verwachting starten de uitvoeringswerkzaamheden medio 2013. Begin 2015 zullen de Wilhelminasluis, de Wilhelminabrug en de Beatrixbrug weer geschikt zijn voor de toekomst.
Informatie www.WilhelminasluisZaandam.nl Omgevingsmanager provincie Noord-Holland, de heer J. (Jelle) Kootstra, 06 2185 3390
[email protected]. www.twitter.com/wsluisNH
54
Gemeente Zaanstad Oost en West verbinden Wilhelminasluis Midden in ons stadscentrum vernieuwt de provincie de Wilhelminasluis en de gemeentelijke bruggen. Er wordt gewerkt aan de toekomst. Uiteraard proberen de gemeente en de provincie de overlast voor bewoners, bezoekers, binnenvaart en pleziervaart tot een minimum te beperken.
Bijzondere plek De Wilhelminasluis is voor Zaanstad een cruciale plek. Een plek die het verdient om te worden herontwikkeld tot een trotse entree van ons nieuwe stadshart en een echte stadse ruimte waar het prettig vertoeven is. We willen dat het sluizencomplex meer dan nu onderdeel is van de stad, zowel aan de west- als de oostoever.
Verbinding oost-west Het is een spannende opgave, het gaat hier immers om de oorspronkelijke kern van Zaanstad. De handelsverbinding tussen oost en west en de verbinding tussen water en land zorgden voor bedrijvigheid en economische bloei. Ook nu nog verbindt de Wilhelminasluis de oostelijke en westelijke kant van de stad met aan beide kanten van de sluis de contrasten tussen oud en nieuwbouw. Ook spannend omdat industrie en stad hier met elkaar samengaan, waar grote binnenvaartschepen en stadse bezoekers elkaar kruisen.
Respect voor de historie Bij de plannen voor de nieuwe sluis en de directe openbare omgeving is veel aandacht besteed aan die historie. Veel materialen en natuursteen komen terugt in de nieuwe sluis. De sluis wordt meer dan nu een openbare ontmoetingsplek en wandelgebied. De oostkade zal weer op gelijk niveau worden aangelegd, de mogelijkheden om wandelend van oost naar west te gaan worden sterk verbeterd. De sluis wordt zo weer een echte ontmoetingsplek.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Organisatoren
55
Beleef de sluis Er komen voldoende mogelijkheden waar men goed de in- en uitgaande schepen kan bekijken. Ook de sluishoofden worden toegankelijk gemaakt. Dat wordt dus uitwaaien met het weidse uitzicht op de Voorzaan waar de grote binnenvaartschepen passeren. Het zou toch helemaal mooi zijn als het lukt om de oude ‘Groote Sluis’ weer in gebruik te krijgen voor de sloepen en andere kleine recreatievaartuigen. Kortom, het wordt een plek waar altijd oud en nieuw met elkaar worden verbonden, een plaats waar iets te doen is, iets te zien is. Schepen, winkels, horeca. Reuring en bekaiks te over! Een plek om trots op te zijn.
56
Serah Artisan Een historisch pand Serah Artisan is gevestigd op de eerste verdieping van de voormalige vrijmetselaarsloge Anna Paulowna, gesticht in 1858. Het statige gebouw in de stijl van het neo-classicisme vormt een baken in de omgeving van de sluis en is op meerdere schilderijen te herkennen. Het is de locatie bij uitstek voor een expositie over kunstwerken van de Wilhelminasluis.
Een veelzijdige locatie met een ruime zaal Serah Artisan is een thuishaven voor kunst, livemuziek, wijn- en whisky proeverijen, ondernemerssociëteiten en bedrijfsbijeenkomsten. Ook verzorgen we al jaren bruiloften, jubilea en andere feesten. Naast de mooie en gezellige bar bereiden wij de veelzijdige catering met als specialiteit onze eigen culinair hoogstaande Aziatische keuken. Sfeervol, smaakvol en authentiek.
Vergaderen, heerlijk Aziatisch dineren of misschien wel trouwen? Serah Artisan is de ideale gelegenheid voor vergaderingen, recepties, grote lunches, diners en huwelijksfeesten. Leg de boot bij onze trouwlocatie aan de Zaan neer voor de mooiste dag van je leven. Geef - omringd door romantiek, feestelijkheid en pure stijl - het jawoord op een bijzondere trouwlocatie waar tot 200 gasten zich volop vermaken. Ook kleinere gezelschappen creëren door de inrichting een onvergetelijke sfeer. Dit is uniek in de Zaanstreek.
De leukste evenementen Zoek je een bijzondere, karakteristieke en stijlvolle ruimte voor een onvergetelijk feest, zakelijke bijeenkomst, jubileum of borrel zoals je dat wenst? Naast zaalverhuur kunt u genieten van jazzmuziek en kunstexposities op topniveau. Muzikanten treden graag op in Serah Artisan. Het is niet voor niets dat wereldberoemde jazzmusici regelmatig voor liefhebbers uit heel Nederland op onze zondag matinees excelleren. Kom naar Serah Artisan op Dam 2 in Zaandam of bel 075 614 7010.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Organisatoren
57
Stichting Monet in Zaandam De wereldberoemde impressionist Claude Monet verbleef in 1871 vier maanden in Zaandam. Hij schilderde hier maar liefst 25 doeken. Van 2 juni tot 8 oktober verbleef Monet met vrouw en zoontje in Hotel de Beurs, met uitzicht op het sluizencomplex. Na de periode in Zaandam groeide Monet uit tot de wereldberoemde schilder zoals we hem nu kennen. Stichting Monet in Zaandam brengt de Zaanse Monet-periode sinds mei 2010 onder de aandacht. Onder meer met een viertalig routeboekje waar de 25 Zaanse schilderijen in staan. De stichting organiseert ook groepswandelingen met gids. En tussen de Hogendijk en het Krimp is de Monettuin verrezen, waar ingrediënten groeien uit recepten die Monet zelf verzamelde. Zaandam verdient eigenlijk een Monet-museum.
Raderboot Monet arriveerde met vrouw Camille en zoon Jean per raderboot in de Zaanstreek vanuit Amsterdam. De boot meerde af bij de sluis. ‘Zaandam is wel bijzonder opmerkelijk en er is genoeg te schilderen voor een heel leven’, schreef Monet aan een bevriend kunstenaar in Parijs: ‘Huizen in alle kleuren, molens bij honderden en verrukkelijke boten.’ De sluis en gebouwen rond de sluis zijn zichtbaar op zeven van de 25 Zaanse Monetdoeken.
Boekje Het boekje met afbeeldingen en omschrijvingen van de 25 Zaanse Monetdoeken bevat een wandelroute. Het boekje is te koop bij de Bruna-winkels aan de Damstraat en de Gedempte Gracht. Op de route liggen tegels op de plekken waar Monet zijn Zaanse doeken schilderde.
58
Meer info
Contact
www.monetinzaandam.nl www.monettuin.nl
[email protected]
Westzijde 14 D, 1506 EE, Zaandam. Tel.: 075 7722255
Staphorsius Kunstgalerie te Westzaan Introductie Gevestigd in het pittoreske dorpje Westzaan, onder de rook van Amsterdam, is onze galerie al meer dan 45 jaar actief. Vanuit deze jarenlange ervaring, onze expertise en interesse in de Zaanse historie vinden wij het een eer om als kunstexpert bij de expositie van “sluiskunst” betrokken te zijn.
Kunsthandel Wij bieden een veelzijdige en wisselende collectie schilderijen, aquarellen, oude prenten en kaarten aan. U kunt bij ons een keuze maken uit werken van gerenommeerde kunstenaars, maar ons aanbod bevat ook veel kwalitatief goed werk van “kleine meesters”.
Onderhoud en restauratie Elk kunstwerk bestaat uit natuurlijke materialen. Door bijvoorbeeld vuil en vocht, schommelingen in temperatuur en invloed van licht vraagt dit van tijd tot tijd om onderhoud. Of een kunstwerk kan beschadigd raken. Ook voor een deskundig advies, onderhoud en restauratie van uw kunstwerk kunt u bij ons terecht.
Inlijsting Het inlijsten van een kunstwerk is niet alleen decoratief, maar beschermt ook uw kunstwerk. Wij bieden een breed assortiment lijstwerken en passepartouts aan en adviseren u bij uw keuze.
Taxatie en bemiddeling Om meerdere redenen, zoals voor verzekeringsdoeleinden, schenking of successie, en boedelscheidingen, kan het voor u van belang zijn zekerheid te hebben over de waarde van een kunstwerk. Wij voeren taxaties uit en rapporteren u hierover. Verder bemiddelen wij desgewenst namens onze relaties bij de aan- of verkoop van kunstwerken. Graag begroeten wij u in onze galerie te Westzaan!
De Wilhelminasluis als Kunstwerk, Organisatoren
59
De Wilhelminasluis als
Kunstwerk
60
Colofon Deze catalogus is een uitgave van de provincie Noord-Holland in samenwerking met de gemeente Zaanstad, Serah Artisan en Stichting Monet in Zaandam Redactie Directie Beheer en Uitvoering, sector Realisatie Infrastructuur Oplage 1000 exemplaren Haarlem, oktober 2012 Aan deze informatie kunnen geen rechten worden ontleend
Met dank aan • Alle eigenaren en exposanten die hun kunstwerken op vrijwillige basis beschikbaar hebben gesteld • Havenkantoor gemeente Zaanstad • Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier • Shantykoor Zilt • Staphorsius Kunsthandel & Inlijstcentrale
cover
Dit gedicht is gemaakt ter gelegenheid van de opening van de sluis in 1903 door Jacobus Gerardus van Niftrik (1833-1910), oppertoezichthouder bouw sluis. Het gedicht is in een loden koker ingemetseld ergens in de Wilhelminasluis.
De Wilhelminasluis als Kunstwerk - Catalogus
Wie mij in mijne enge kluis Zal vinden in deez’ groote sluis, Die kan aan heel het volk verkonden Dat van deez’ sluis, de eerste steen Van al die twee miljoen en één Gelegd werd in cement, zeer fijn Door den heer Pieter Latenstein, Wethouder van Zaandam
Wilhelminasluis De als
Kunstwerk Catalogus Een unieke eendaagse expositie van particuliere kunstwerken ter gelegenheid van de vernieuwing van de Wilhelminasluis te Zaandam
