l i W j i j n e t we wat n j i m t m a w o n o e r t e d w j i ? j s l i i m W o ? o r s d i ijn
Inhoudsopgave Weet wat je krijgt Mijn pensioen Veel gestelde vragen Pensioen ABC
4 12 17 20
? d l e g g e o n e g s k a r t s j i j b
He
Veel in het leven draait om geld. Als je te weinig hebt, moet je dingen laten. Dat is vervelend. Na je pensioen is het niet anders. Stel je voor; je hebt je hele leven gewerkt en dan blijkt dat je pensioen erg tegenvalt. Weg mooie auto, weg vakanties, weg cadeautjes aan de kleinkinderen. Misschien moet je wel sappelen om überhaupt rond te komen. Zo had je je pensioen natuurlijk niet voorgesteld.
kelijk. Surf gewoon naar www.mijnpensioenoverzicht.nl en je weet het. Misschien schrik je je een hoedje. Erg hoeft dat niet te zijn. Als je de schrik maar niet krijgt vlak voor je stopt met werken. Controleer je pensioen daarom uiterlijk rond je 40e. Je hebt dan nog ruim de tijd om je pensioentekort aan te vullen. Je leest er alles over in dit pensioenboekje.
Denk je dat het wel zal meevallen? Dat we zwartkijkers zijn?
Nou nee! Onze pensioenen zijn een stuk onzekerder dan vroeger. Zoveel is wel duidelijk. Wie een fatsoenlijke oudedag wil, zal zelf meer dan ooit aan de slag moeten. Begin met een periodieke controle van je opgebouwde pensioen. Dat gaat tegenwoordig heel gemak-
allen? v e e m l a z l e w t e ers zijn? k ij k t r a w Denk je dat h z e w t Da 3
t g j i r k e j t a Weet w
‘Dankzij mijnpensioenoverzicht.nl hoef je niet langer te zoeken naar allerlei pensioenpotjes’
Veel mensen weten niet hoeveel pensioen ze later krijgen. De redenen kunnen divers zijn: je pensioen is nog ver weg, je vindt andere zaken belangrijker, het is te ingewikkeld of je bent het overzicht kwijt. Toch vindt praktisch iedereen pensioen belangrijk. Logisch natuurlijk, want van je pensioen moet je straks rondkomen. Daarnaast heb je na je pensioen veel vrije tijd die je wilt opvullen met leuke dingen. En leuke dingen kosten vaak geld. Het is dus van belang dat je weet hoeveel pensioen je tegemoet mag zien. Heb je een partner, dan heb je ook een gezamenlijk pensioeninkomen. Het is vanzelfsprekend denkbaar dat de een eerder pensioen krijgt dan de ander. Dit heeft gevolgen voor het inkomen. Een voorbeeld: je hebt met je werkgever afgesproken dat je stopt op je 65e. Je krijgt dan
4
werkgeverspensioen en AOW. Je partner is op dat moment 63. Zij krijgt pas twee jaar later haar AOW.
Hulpmiddelen Uniform Pensioenoverzicht Als je deelnemer bent aan een pensioenregeling ontvang je ieder jaar een Uniform Pensioenoverzicht, het UPO. Op zo’n UPO staat hoeveel pensioen exclusief AOW je mag verwachten als je met pensioen gaat. Ook vind je er hoeveel pensioen je krijgt als je arbeidsongeschikt wordt en het partnerpensioen. Heb je meerdere werkgevers gehad? Dan krijg je waarschijnlijk ook meerdere UPO’s. Om overzicht te krijgen over je totale pensioen moet je de
bedragen bij elkaar optellen. Het gaat daarbij altijd om bruto bedragen. Het kan gebeuren dat je niet meer deelneemt aan een pensioenregeling, omdat je van baan bent veranderd. In dat geval krijg je iedere vijf jaar een UPO. Mijnpensioenoverzicht.nl Sinds begin 2011 kun je op www.mijnpensioenoverzicht.nl inzicht krijgen in al je opgebouwde werkgeverspensioenen plus de AOW. Op deze site kun je zien waar je via je werkgevers pensioen hebt opgebouwd en hoe hoog de bedragen zijn. Ook vind je er je AOW-rechten. Het handige van mijnpensioenoverzicht.nl is dat je zelf niet langer hoeft te zoeken naar pensioenpotjes die je her en der hebt staan. Om toegang te krijgen tot je pensioenoverzichten heb je je DigiD nodig.
Dankzij het Uniform Pensioenoverzicht en www.mijnpensioenoverzicht.nl kun je aardig inschatten hoeveel pensioen je zult krijgen. Als je zelf nog extra pensioen hebt gespaard moet je dat er nog bijtellen. Pensioen in de privé-sfeer vind je namelijk niet terug op de papieren of digitale overzichten. Overzicht is een momentopname Realiseer je goed dat een pensioenoverzicht een momentopname is. Gebeurtenissen in je verdere leven zoals trouwen, van baan veranderen, tijdelijk of eerder stoppen met werken of scheiden, kunnen de hoogte van je pensioen veranderen. Ook moet je er rekening mee houden dat je uiteindelijke pensioen meer afhankelijk is van onzekere factoren als rendementen op de aandelenbeurs en de rente op de kapitaalmarkt. 5
De droom van Sander
‘Doorleven zoals ik gewend ben’ “Ik ben pas vorig jaar over mijn pensioen gaan nadenken; ik was toen 42. Als je jonger bent hou je je vooral bezig met je gezin, je carrière en je huis. In je achterhoofd weet je dat een goed pensioen belangrijk is. Maar pensioen is een eindstation. Onbewust verdring je dat, denk ik. Natuurlijk droom ook ik over mijn toekomst. In mijn wildste fantasieën zie ik me rijden in een cabrio, op weg naar de haven waar ik overstap op mijn zeiljacht. Dat zou helemaal fantastisch zijn. Mijn eerste focus nu is dat ik kan leven zoals ik gewend ben. Ik krijg elke maand mijn salaris. Mijn uitgaven zijn er op afgestemd. Ik moet eerlijk zeggen dat ik niet weet of ik dat zo kan volhouden na mijn pensioen. In de eerste plaats heb ik geen idee hoeveel ik straks krijg. In mijn bureau liggen ergens de pensioenoverzichten van mijn oude werkgevers, maar een totaaloverzicht heb ik niet. Daarnaast vind ik het erg lastig om te bepalen hoeveel geld ik nodig heb. Je woonlasten kun
6
je wel redelijk inschatten. Maar als ik niet meer werk ga ik vast en zeker geld uitgeven aan allerlei leuke dingen. Die ruimte wil ik hebben.” Hoe gaat Sander dit doen? “Zonder een baan kun je nooit een goed pensioen bij elkaar sparen. Daarom staat behoud van werk voorop. Je ziet tegenwoordig de ene na de andere reorganisatie voorbij komen. Ik heb geen reden aan te nemen dat ik ermee te maken krijg, maar je weet het nooit. Over mijn pensioen heb ik links en rechts informatie ingewonnen. Het is me duidelijk geworden dat ik eerst overzicht moet krijgen. De pensioenoverzichten heb je niet echt meer nodig, want je vind alles op www.mijnpensioenoverzicht.nl. Ik zag daar pensioentjes staan waarvan ik niet eens wist dat ik ze had. Dat is erg handig. De bedragen heb ik bij elkaar opgeteld. Je moet er wel rekening
‘Doorleven zoals ik gewend ben’ mee houden dat het bruto is. Of het voldoende is voor later blijf ik lastig vinden. Je toekomst is nu eenmaal onzeker. Tegelijkertijd word ik een beetje onrustig van de gedachte dat ik straks te weinig te besteden heb. Een echte spaarder ben ik niet, daarvoor ontbreekt het me aan discipline. Toch maar eens gebeld met het pensioenfonds. Blijkt dat ik ook binnen de pensioenregeling extra kan sparen. Bijvoorbeeld met het vakantiegeld. Verder kun je vlak voor je pensioen je ouderdomspensioen ophogen door het partnerpensioen in te ruilen. Als ik tegen die tijd nog single ben zal ik dat zeker doen.” Is Sanders droom uitgekomen? “Nou en of! Ik ben een paar jaar geleden mijn soulmate tegengekomen. Na een jaartje latten zijn we gaan samenwonen. En daar hebben we absoluut geen spijt van. Ook het pensioen, of eigenlijk moet ik zeggen ons gezamenlijk pen-
sioen, is erop vooruit gegaan. Erica heeft een goede baan in een ziekenhuis. Ze werkt nu nog 5 dagen. Als ze 58 is wil ze vier dagen gaan werken. In onze situatie is dat financieel makkelijk haalbaar. Toen ik nog alleen was had ik geen vastomlijnde plannen. Dat is nu eigenlijk niet veel anders. Erica en ik willen best doorwerken tot we 66 zijn. We vinden ons werk namelijk allebei veel te leuk om helemaal te stoppen. Doorwerken moet dan wel in deeltijd, bijvoorbeeld drie dagen. Op die leeftijd vinden we dat werk en ontspanning in balans moeten zijn. Over de invulling van onze vrije tijd maken we ons geen zorgen. We hebben veel vrienden, gaan regelmatig naar de schouwburg en we zijn zeker drie keer per jaar op Terschelling. Uit eten doen we minimaal een keer per week. Dat leven willen we zo lang mogelijk volhouden.”
7
k r e w e t e Zo ga j Heb ik genoeg pensioen?
Als je regelmatig de pensioenoverzichten raadpleegt weet je ongeveer hoeveel pensioen je mag verwachten. Kijk daarom elk jaar bewust naar jouw pensioenoverzicht. Maar dat is eigenlijk pas het begin. Daarna komt onherroepelijk de vraag naar voren: is het genoeg? Een antwoord is niet eenvoudig. Vaak wordt er gezegd dat je pensioen 70 procent van je laatstverdiende salaris moet zijn. Maar dat hoeft lang niet voor iedereen te gelden. Een betere richtlijn is de vraag: hoeveel heb ik nodig? Toegegeven, ook dat is niet makkelijk te bepalen. Je moet er immers voor in de toekomst kunnen kijken.
Zet uitgaven naast inkomsten Toch is het verstandig je te verwachten uitgaven in beeld
8
te brengen. Hoe hoog zijn je woonlasten bijvoorbeeld als je met pensioen bent? Voeg die samen met de huishoudelijke uitgaven en je overige geplande uitgaven. Op die manier heb je de uitgavenkant aardig in beeld. Zet vervolgens je pensioeninkomsten ernaast. Misschien ga je straks je huis wel verkopen en kun je je inkomen aanvullen met de overwaarde. Ook dat zijn zaken die je moet meenemen. Als je hiermee bezig bent doe je eigenlijk aan financiële planning. Je kunt hiervoor ook een financieel planner inschakelen.
40 jaar? Effe checken Het is goed om elk jaar bewust naar jouw pensioenoverzicht te kijken maar het is niet nodig om elk jaar je pensioen grondig door te nemen. Een goed moment is de periode tussen je 40e en 45e. In die fase is je loopbaan gevorderd
‘Check je pensioen rond je veertigste’ en is je pensioen al behoorlijk aangegroeid. Wellicht heb je voor jezelf al bepaald wanneer je met pensioen wilt gaan. Zit je in deze fase van je leven, neem dan even de tijd om de stand van zaken rond je pensioen door te nemen. Eventueel met de hulp van een pensioendeskundige. Bovendien is het goed om bij elke grote gebeurtenis in je leven stil te staan bij de gevolgen voor je pensioen; bijvoorbeeld als je gaat trouwen, als je van baan verandert of als je onverhoopt werkeloos wordt.
Waarom 40? Mocht je tot de conclusie komen dat je pensioen onvoldoende is, dan heb je rond je 40e nog voldoende tijd om tekorten te repareren. Neem in je beoordeling ook het pensioen van je partner mee.
Langer sparen loont Je kunt ook eenvoudig op een spaarrekening iedere maand geld opzij zetten. Dit geld kun je bijvoorbeeld gebruiken om een paar jaar te overbruggen tot aan je pensioen, of als extra aanvulling op je pensioenuitkering. Hoe eerder je begint, hoe hoger het eindkapitaal.
10 jaar eerder beginnen, levert € 25.248 meer op!
Rekenvoorbeeld/1 Leeftijd: 45 jaar € 100 Maandelijkse inleg: r jaa Spaarperiode: 20
3 procent Gemiddeld rendement: : € 32.766 65e Eindkapitaal op je
Rekenvoorbeeld
/2
Leeftijd: 35 ja ar Maandelijkse in leg: € 100 Spaarperiode: 30 jaar Gemiddeld rend ement: 3 procen Eindkapitaal op je 65e: € 58.0
9 14
n e l e g e r r e t e Je pensioen b ‘De hoogte van de pensioenuitkeringen kun je afstemmen op je wensen’
Binnen de pensioenregeling In veel pensioenregelingen kun je naast je basispensioen extra pensioensparen. Als je van deze mogelijkheid gebruik maakt, houdt je werkgever een extra bedrag in op je brutosalaris. Vaak kun je behalve je salaris ook spaarloon, vakantiegeld of een bonus gebruiken. Lijfrente en banksparen Banken en verzekeraars hebben tegenwoordig een keur aan pensioenproducten die bedoeld zijn als extra appeltje voor de dorst. De oudste en meest bekende is de lijfrente of koopsompolis. Bij deze producten stort je periodiek of eenmalig een bedrag op de rekening van je verzekeraar. Denk bij eenmalige stortingen bijvoorbeeld aan een gouden handdruk of een erfenis. 10
Sinds 2008 kun je ook kiezen voor banksparen. Bij banksparen stort je geld op een geblokkeerde bankspaar- of bankbeleggingsrekening. Langer doorwerken De beste remedie tegen een pensioentekort is langer doorwerken. Je pensioen groeit daar hard van. Langer doorwerken, eventueel in deeltijd, moet je natuurlijk wel willen. Vanzelfsprekend moet ook je werkgever er achter staan.
Tip: vraag voordat je lijfrente tot uitkering komt meer dere offertes op. De hoogte van de uitkeringen verschillen nogal per aanbieder. Tip:laat je lijfrente-uitkeringen ingaan na je 65e. Je valt dan in een lager belastingtarief.
11
n e o i s n e p n j Mi
‘Check je pensioen rond je veertigste’ Gebeurtenissen die je pensioen beïnvloeden Net als je leven kan ook je pensioen heel wat veranderingen doormaken. Voor een belangrijk deel hebben die te maken met je eigen levensloop. De keuzes die je maakt kunnen grote gevolgen hebben voor je uiteindelijke pensioen. Een goed pensioen is daarom ook je eigen verantwoordelijkheid.
Kijk op het overzicht wat van invloed kan zijn op jouw pensioen!
Klik voor pensioenoverzicht
Check je pensioen rond je veertigste
Kijk op het overzicht wat van invloed kan zijn op jouw pensioen!
De droom van Iris ‘Wonen in de Auvergne’ “Voor mij is een goede gezondheid het allerbelangrijkste. Daar doe ik veel voor. Ik zie het ook als een investering. Als je lang gezond blijft kun je maximaal van het leven genieten. Ik wil na mijn pensioen ook actief blijven en dan is een goede gezondheid natuurlijk een voorwaarde. Ik weet al heel lang wat ik straks wil gaan doen. Beter gezegd; wat mijn man en ik willen gaan doen. Martin en ik zijn echte francofielen. We gaan al jaren met vrienden op vakantie naar de Auvergne. Dat bevalt ons zo goed dat we ons hebben voorgenomen om een camper te kopen. Daarmee willen we lange toertochten door het gebied gaan maken. Dat doen we samen met twee andere stellen. Dat is natuurlijk an sich al hartstikke leuk, maar het is nog niet alles. We hebben afgesproken dat we met zijn zessen onze ogen open houden voor een mooie pied-à-terre. Als we dat gevonden hebben willen we daar de lente- en zomermaanden doorbrengen. Lekker met de kinderen en wellicht ook de kleinkinderen ernaar toe. Dat lijkt ons het einde.” 14
Zo wil Iris haar droom realiseren “Ik weet niet zo veel van geldzaken, maar als je iets graag wilt moet je je er in verdiepen. Allereerst ga je kijken of het
De droom van Iris financieel haalbaar is. In Nederland hebben we nu een vrij grote eengezinswoning. Die willen we verkopen. Met de opbrengst hopen we de aankoop van het huis in Frankrijk te financieren. Van ons pensioen willen we de huur van een appartement in Nederland betalen. Omdat het nogal gecompliceerd is hebben we er een financieel adviseur bijgehaald. Die vroeg ons wanneer we willen stoppen met werken. Martin denkt aan 61. Ik ben dan 60. Martin werkt al zijn hele leven bij een bank. Maar uit de pensioenplanner die de adviseur heeft geraadpleegd blijkt dat stoppen op je 61e echt heel veel geld kost. Ik heb tot mijn 35e bij een schoonheidssalon gewerkt, daarna ben ik een eigen salon begonnen. Mijn pensioen is mager. Met wat geluk kan ik mijn bedrijf over tien jaar goed verkopen. Maar ja, dat weet je nooit zeker. Hetzelfde geldt eigenlijk voor ons huis. Op het moment zijn we allebei midden veertig. Onze adviseur raadde ons aan om extra te gaan sparen. Als de
kinderen klaar zijn met hun studie komen er middelen vrij. Die stoppen we in een spaarpot. Over een jaar of vijf maken we opnieuw de balans op. Het kan best dat Martin besluit een of twee jaar langer door te werken. Zijn pensioen wordt dan hoger.” Is de droom van Iris uitgekomen? “Ik vind dat we redelijk in de buurt van onze droom zijn gekomen. Soms lopen zaken toch anders dan je had voorzien. Zo heeft zich vijf jaar geleden een koper gemeld voor mijn schoonheidssalon.
De droom van Iris
De zaak is verkocht en ik blijf nog in deeltijd bij daar werken. Van het geld hebben we een camper gekocht. Het restant staat op een internetspaarrekening. Martin heeft besloten tot zijn 62e voor drie dagen per week in dienst te blijven bij de bank. Daarna stopt hij. Met de camper zijn we drie keer met onze vrienden in de Auvergne geweest. Helemaal top. De laatste keer zijn we serieus gaan kijken naar een boerderij in de buurt van Le Puy en Velay. Het is precies wat we zoeken. Er moet alleen het nodige aan worden opgeknapt. De financiering van het Franse avontuur valt of staat met de verkoop van ons huis. Dat staat nu te koop. We hebben er wel vertrouwen in. Zelfs als we € 50.000 minder krijgen dan de vraagprijs, kunnen we toch ons deel van de boerderij in de Auvergne betalen en prettig leven”.
16
n e g a r v e d l Veel geste Gaat de AOW in de toekomst naar 66 of naar 67 jaar?
rugsturen. In de eerste maand van je pensioen krijg je van je pensioenuitvoerder de zogenoemde toekenningsbrief.
Alle twee. Verhoging van de AOW-leeftijd gaat in fases. Zo-
Hierin staat hoeveel pensioen je definitief krijgt. Als je partner recht heeft op partnerpensioen staat dat er ook op. Ook voor de AOW krijg je bericht van de uitkerende instantie, de Sociale Verzekeringsbank. De SVB stuurt je zes maanden voordat je 65 wordt een brief. Je kunt dan online met je DigiD of gewoon per post je AOW aanvragen. Als je niet tijdig bericht ontvangt van je pensioenuitvoerder of de SVB, kan het zijn dat de adresgegevens niet meer kloppen. Neem ruim voor het bereiken van de pensioenleeftijd contact op met de SVB, of met de klantenservice van je pensioenuitvoerder.
als het er nu uitziet, zal de AOW-leeftijd in 2020 66 jaar zijn en vijf jaar later 67. Waarschijnlijk blijft het daar niet bij. Het kabinet is namelijk van plan om de AOW te koppelen aan de levensverwachting. Het betekent dat de AOW-leeftijd hoger wordt naarmate we ouder worden. In de toekomst zal de AOW-leeftijd misschien wel 68 of 69 jaar zijn. Moet ik pensioen aanvragen?
Ja. Je krijgt ongeveer zes maanden voordat je je pensioenleeftijd bereikt een brief van je pensioenuitvoerder. Bij die brief zit een aanvraagformulier dat je moet invullen en te-
17
n e g a r v e d Veel gestel Hoeveel belasting betaal ik over mijn pensioen?
Hoeveel jaren moet ik sparen voor een goed pensioen?
Over je pensioen, AOW en lijfrente-uitkeringen betaal je net als over je salaris inkomstenbelasting en premie volksverzekeringen. Na je 65e betaal je echter geen AOW-premie (17,9%) meer. Hierdoor houd je netto aanzienlijk meer over. Daarnaast is er ook inkomensafhankelijke zorgpremie verschuldigd. Voor de AOW is dat 7,75%, voor het werkgeverspensioen en lijfrente 5,65%. Als er twee of drie keer inkomensafhankelijke zorgpremie wordt ingehouden betaal je mogelijk teveel. De Belastingdienst stort aan het einde van het kalenderjaar automatisch het teveel betaalde terug.
Dat is moeilijk te zeggen omdat het per persoon verschillend is. In het huidige pensioenstelsel gaan we ervan uit dat je in 35 jaar een goed pensioen kunt opbouwen. Maar er gaat wat veranderen. Doordat we met zijn allen langer doorwerken hebben we ook meer jaren om pensioen op te bouwen. Hierdoor kan het opbouwpercentage omlaag. De nieuwe norm zal waarschijnlijk 40 jaar zijn.
18
n e g a r v e d l e Veel gest Is zelf sparen aan te raden?
voor
je
pensioen
Ja. Veel mensen overschatten de hoogte van hun pensioen. Als je pas op de pensioendatum erachter komt dat je pensioen tegenvalt, is het te laat om dat nog te herstellen. Door extra te sparen voor je pensioen heb je een financiële buffer waarmee je eventuele tekorten kunt opvangen. Als je het goed wilt doen raadpleeg je eerst je pensioenoverzichten en maak je een schatting of het voldoende zal zijn. Mocht dat niet zo zijn, dan kun je bijvoorbeeld een lijfrente nemen of gaan banksparen.
Ook gewoon sparen op een internetspaarrekening kan natuurlijk. Ook als je pensioen er goed uitziet kan extra sparen geen kwaad. Je weet immers nooit wat er in je verdere leven met je pensioen gebeurt.
19
C B A n e o i s n Pe AOW
Algemene Ouderdomswet. De AOW is het basispensioen van de staat. Je hebt recht op een volledige AOW als je tussen je 15e en 65e vijftig jaar in Nederland hebt gewoond. AOW ontvang je vanaf je 65e.
AOW-toeslag
Toeslag op de AOW die een 65-plusser ontvangt voor zijn of haar jongere partner. De hoogte van de toeslag is afhankelijk van het inkomen van de jongere partner. In 2015 vervalt de AOW-toeslag voor nieuwe 65-plussers.
Beschikbare premieregeling
Indexatie
Verhoging van opgebouwde pensioenen en pensioenuitkeringen om deze waardevast te houden.
Middelloonregeling
Pensioenregeling waarbij het ouderdomspensioen is gebaseerd op het gemiddeld verdiende salaris.
Ouderdomspensioen
Levenslange pensioenuitkering die de deelnemer aan een pensioenregeling ontvangt nadat hij de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt.
Relatief nieuwe manier van pensioenopbouw. Kenmerkend is een vaste premie die ter beschikking wordt gesteld voor het pensioen. Een beschikbare premieregeling heeft in tegenstelling tot middelloon of eindloon geen vooraf vastgestelde pensioenuitkering.
Partnerpensioen
Deeltijdpensioen
Een breuk in de pensioenopbouw wanneer je de pensioenregeling verlaat vóór de pensioendatum.
Een vorm van vervroegde pensionering. De werknemer blijft gedeeltelijk in dienst en gaat gedeeltelijk met pensioen. Voor het deel dat hij in dienst blijft loopt de pensioenopbouw door.
Eindloonregling
Pensioenregeling waarbij het ouderdomspensioen is gebaseerd op het laatstverdiende salaris. Deze regeling zie je steeds minder.
20
Pensioen dat na een overlijden wordt uitgekeerd aan de (on)gehuwde partner.
Pensioenbreuk UPO
Uniform Pensioenoverzicht. In het UPO zie je de uitkeringen bij pensionering, overlijden en arbeidsongeschiktheid.
Waardeoverdracht
Bij waardeoverdracht verhuizen de opgebouwde pensioenrechten mee als de werknemer van baan verandert. De methode is bedoeld om verlies van pensioen te voorkomen.
n e s s e r d a e Nuttig Internet www.consumentenbond.nl/pensioen www.wijzeringeldzaken.nl/regeljepensioen www.mijnpensioenoverzicht.nl www.pensioenkijker.nl
COPYRIGHT © 2011 Consumentenbond Alle rechten zijn voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Colofon
De gids is een speciale uitgave van de Consumentenbond (okt 2011) Samenstelling en redactie: Rob Dorscheidt, Paul Hulsen. Vormgeving: Janneke Smilde Fotografie: iStockphoto
21
Bent u straks één van onze 485.000 leden? Dit doet de Consumentenbond voor u! Heeft u een klacht over een bedrijf of instantie?
Nog geen lid ?
Wij komen op voor uw belangen, bundelen de klachten
Doe nu uw voordeel met één van die gidsen; ontvang 50% korting op de Consumentengids! U betaalt het eerste jaar €30 in plaats van €61. U krijgt: • 11 x de Consumentengids • Toegang tot alle testresultaren op de website • Persoonlijk advies op maat
en voeren gezamenlijke acties. Wij pleiten voor betere wet- en regelgeving. En in het uiterste geval stappen we naar de rechter. Iedereen heeft een mening, de Consumentenbond komt met de feiten De Consumentenbond test en vergelijkt jaarlijks honderden producten en diensten. Wij bieden u onafhankelijke informatie; online, in boeken en met onze gidsen.
22
Zo geregeld Bel onze afdeling Service & Advies 070 445 4545. Maandag t/m donderdag 8 tot 20 uur, vrijdag 8 tot 17:30 uur.
5o0rt% ing K
ap
lidmaatsch
op uw jaar
Wijzer in Geldzaken Deze brochure is een uitgave van de Consumentenbond in het kader van de Pensioen3daagse.
Voor meer informatie www.consumentenbond.nl/pensioen
Voor meer informatie www.wijzeringeldzaken.nl/regeljepensioen
23
l i W j i j n e t we wat n j i m m o o dr s?
