WIE VAN DE DRIE: MINISTER VERHAGEN, SCHULTZ VAN HAEGEN EN DE JAGER OMARMEN ELEKTRISCH RIJDEN

INHOUD ‘EV-DIENSTVERLENING BIEDT FANTASTISCHE EXPORTKANSEN’ ‘NEDERLAND LOOPT VOOROP BIJ VEILIGHEID RECYCLING BATTERIJ’ FORMULE E-TEAM 2.0 NADERT FASE VAN SAMENSTELLING

NATIONAAL VAKTIJDSCHRIFT SEPTEMBER 2011

‘MENING VAN VERENIGING DOET EN ONDERNEMERS TELT MEER EN MEER’ ‘IN FEITE IS BUSINESS CASE ELEKTRISCHE OV-BUS AL GELIJKWAARDIG AAN DIESELBUS’

WIE VAN DE DRIE:

MINISTER VERHAGEN, SCHULTZ VAN HAEGEN EN DE JAGER OMARMEN ELEKTRISCH RIJDEN’

: 1 1 0 2 L E I MOB RT ACTING! O C E L A I SPEC INKING, STA STOP TH

ICU facilitates easy and reliable electric driving U ek IC Bezo omobiel c op E

d Stan

44

Elektrisch rijden is de toekomst In veel steden neemt elektrisch rijden

staat voor Integrated Charging Unit.

in de toekomst een prominente plaats

ALFEN heeft inmiddels in tientallen

in. ALFEN is hier van overtuigd. Wij

steden ICU-laadpunten geplaatst op

geloven in elektrisch rijden. Net als

openbaar terrein.

de politiek, de automobielindustrie, de energiesector, een groot deel van

Uitgebreide brochure

het bedrijfsleven en steeds meer con-

In de ICU-brochure leest u alles over

sumenten. Elektrisch rijden is schoon,

de verschillende ICU-oplossingen.

goedkoop, eenvoudig, duurzaam en

Ook biedt de brochure veel achter-

garandeert goede prestaties.

grondinformatie en wetenswaardigheden rondom elektrisch rijden.

ICU: Integrated Charging Unit Voor het probleemloos opladen van elektrische auto’s en andere voertui-

Download de brochure

gen levert ALFEN een complete reeks

of vraag deze aan via

oplossingen onder de naam ICU, wat

www.icu-charging-stations.com

ALFEN bv | Postbus 1042, 1300 BA Almere tel: 036 - 549 34 00 | E-mail: [email protected]

INHOUD

En nu doorpakken!

www.twitter.com/emobility_solar Minister Verhagen, De Jager en Schultz Van Haegen omarmend dossier elektrische mobiliteit

8

Overheden en bedrijfsleven slaan handen ineen voor elektrificering openbaar vervoer

11

‘Business case elektrische OV-bus al gelijkwaardig aan dieselbus’

13

Column Geert Vermeer - De discussie voorbij

15

DOET: ‘Mening branchevereniging en ondernemer telt steeds meer’

16

Peec Power: ‘2013 fier overeind als jaar waarin de serieproductie start’

17

‘Dit is dé toekomst voor emissieloos publiek transport’

19

‘Dit is het benodigde duwtje in de rug voor marktpartijen’

40

Elektrische Trikke toegelaten op Nederlands wegen

41

Column Edith Groenewolt - Europees innoveren

43

Ecars Europe: nieuw retailconcept voor elektrische voertuigen

44

Afvalinzamelaars hebben elektrische vuilniswagens voor het kiezen

45

Professional Passionates slaat nieuwe duurzame weg in

46

‘Dienstverlening elektrische auto biedt Nederland grote exportkansen’

47

‘Nederland loopt voorop bij veiligheid van recycling, maar is volgend bij grondstoffenbehoud’

48

Rolaf Klapwijk: ‘De batterij is de basis van het succes’

49

Of het nu om ecomobiel 2011 (waarover u vanaf pagina 21 een special aantreft), de plannen van de Rijksoverheid rond elektrisch rijden, de elektrificering van het openbaar vervoer of de introductie van elektrische auto’s door de grote en nieuwe automerken gaat, het motto ‘en nu doorpakken’ voert de boventoon. Dit credo zingt hier de laatste maanden ook rond op de redactie. Waar ik u in de vorige editie al aankondigde dat wij een samenwerkingsverband met ecomobiel en ZERAuto hebben gesloten, merkt u hier nu ook zichtbaar de resultaten van. Zo treft u op pagina 6 een uitgebreide weergave van de activiteiten op het kennisplatform van ZERAuto aan. Ook de special over ecomobiel mag niet ongenoemd blijven. In nauwe samenwerking met Gerben Bierbooms, Renate Jonker en Huub Sparnaay van de beursorganisatie werkten wij aan een goedgevulde special waardoor u een historisch dik nummer van E-Mobility op uw bureau aantreft van maarliefst 56 pagina’s. Op het moment dat dit magazine op uw bureau valt zijn wij al druk doende met onze volgende uitdaging: de realisatie van een speciale Engelstalige editie van E-Mobility ten bate van de eCarTec (u kunt mij mailen als u wilt participeren!). Van 18 tot en met 20 oktober komen in het Duitse München decision makers uit de wereldwijde elektrische mobiliteitswereld bijeen. De afgelopen twee jaar exposeerden een toenemend aantal Nederlandse bedrijven en organisaties op deze Europese beurs voor elektrische voertuig-, opslag-, aandrijvings- en motortechnologie. In 2010 mocht eCarTec München zo’n 12.500 bezoekers en een kleine 400 standhouders verwelkomen. Voor de 2011-editie streeft de organisatie net als de afgelopen editie een forse groei na. Niet alleen E-Mobility zal op de eCarTec acte de presence geven, maar ook een Nederlands cluster dat op initiatief van onder meer de Rijksoverheid, innovatieprogramma HTAS, de provincie Noord-Brabant en de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij momenteel gevormd wordt. Kortom, ik hoop u in de komende maanden veelvuldig te ontmoeten, op ecomobiel, maar zeker ook op alle andere EV-evenementen! Edwin Gelissen-Van Gastel, hoofdredacteur E-Mobility ([email protected])

ONDERTUSSEN BIJ... Lettercountouren No pay off

In de rubriek ‘Ondertussen bij ZERAuto’ laat Marc Bolier, hoofdredacteur van de website ZERAuto, ieder kwartaal zijn licht schijnen over de actuele discussies op het online kennisplatform. Het discussieplatform van ZERAuto is een podium waarop iedereen die enthousiast is (of juist sceptisch is) over elektrisch rijden een mening kan delen met experts uit de duurzame mobiliteitsbranche. Deze editie een discussie over bereik: is driehonderd kilometer genoeg? Ach ja, het bereik… Begin gewoon een neutraal gesprek over elektrisch rijden en binnen dertig seconden gaat het over het bereik van de auto. Er wordt al snel meewarig gekeken: “Hondervijftig kilometer, da’s niet veel zeg? Hoe doe je dat dan? Wat als…” Het lijkt er sterk op dat een groter bereik een succesvoorwaarde is voor de elektrische auto. Vandaar de stelling voor experts en bezoekers van ZERAuto.nl: Elektrische middenklassers moeten zonder op te laden minimaal driehonderd kilometer kunnen rijden voordat zij een succes worden.

‘Een accu die vijftig kilometer bereik levert, en een heel klein beetje meer, is stukken minder zwaar, kost minder en kan veel eerder op de markt worden gezet’ Eerst de experts, zoals Jan Schoormans, hoogleraar consumentengedrag aan de TU Delft. Hij vindt het een juiste stelling. Maar tegelijkertijd twijfelt hij aan de praktische haalbaarheid ervan, als hij kijkt hoe mensen hun auto willen gebruiken. ‘Ik denk dat de middenklasser voor veel mensen ook de auto voor de vakantie is. Dan is zelfs driehonderd kilometer weinig. Overigens zal zo’n auto bij zwaar gebruik, vol bepakt door de bergen veel moeite hebben om deze actieradius dan echt te halen.’ Ook Marcel Weeda, onderzoeker bij ECN, ziet een bottleneck bij vakantiegebruik. ‘Voor dagelijks gebruik zal het voldoende zijn, maar middenklassers zijn bij uitstek gezinsauto’s die ook voor vakanties worden gebruikt. De range is dan ontoereikend ook omdat tussentijds opladen behoorlijke tijd vergt.’

4

Niet nodig In zijn commentaar meldt Roland Steinmetz, oprichter van EV Consult, dat een groot bereik voor veel gebruikers helemaal niet nodig is. Hij is het helemaal niet eens met de stelling. Er zijn heel veel doelgroepen waarvoor een elektrische middenklasser met een kleiner bereik al een succes kan worden. Bovendien blijkt uit praktijkproeven dat het kleinere bereik vooraf wel als probleem wordt gezien maar na een half jaar gebruik niet zo wordt ervaren.’ Ook Baerthe de Brey (projectleider/strateeg bij Stedin) denkt er zo over en pleit zelfs voor een geringer bereik om de accu’s compact en licht te houden. ‘Uit verschillende onderzoeken blijkt dat een gemiddelde Nederlander dagelijks rond de vijftig kilometer rijdt. Een accu die dat kan leveren, en een heel klein beetje meer, is stukken minder zwaar, kost minder en kan veel eerder op de markt worden gezet. Consumenten die driehonderd kilometer willen reizen, zullen in de toekomst eerder voor een plug-in, een range-extention of een trein-/vliegtuigticket kiezen.’ Bezoekers Kortom, de stemmen onder de deskundigen zijn verdeeld. Dat is ook het geval bij de bezoekers van het forum. Sommigen vinden dat vijftig kilometer plus een beetje genoeg is, anderen vinden driehonderd kilometer nog steeds te weinig. In de discussie wordt gewezen op de hogere accukosten (tenzij de prijzen stevig dalen). Een goede laadinfrastructuur of wisselstations kunnen de actieradius ook verbeteren. Ook genoemd worden range extenders als oplossing, het terugdringen van laadtijden, de invloed van on board systemen op het bereik en accuwisselsystemen. Wat blijkt is dat er veel elementen worden afgewogen, waarbij de onzekerheid over enerzijds de verwachte technische ontwikkeling van de accu’s en anderzijds het gebruikspatroon van de ev-rijder meespelen. In de toekomst kijken

– het blijft boeiend. Wilt u meediscussiëren op het kennisplatform van ZERAuto? Of

andere discussies kunnen volgen? Surf dan naar de website www.zerauto.nl

B-style & BUSiness presenteert lagevloers minibus Onder de vlag van HTAS werkt het Eindhovense B-style & BUSiness het laatste jaar aan de ontwikkeling van een zero-emission lagevloers minibus. De eerste elektrische waterstof minibus, dat een actieradius van zo’n 250 kilometer kent en 22 personen kan vervoeren, wordt door het bedrijf midden oktober gepresenteerd tijdens de Busworld in het Belgische Kortrijk. ‘Daar laten wij aan het grote publiek de minibus zien en tonen wij niet alleen dat het technologisch mogelijk is, maar presenteren wij ons ook als een volwaardige gesprekspartner voor overheden en concessiehouders’, aldus Managing Director Bart Smulders. B-style & BUSiness is al ruim vijfendertig jaar gespecialiseerd in het ontwikkelen, testen en bouwen van autoaanpassingen. ‘Dit varieert van rolstoeltoegankelijke auto’s, multifunctionele taxi’s, tot openbaar vervoer minibussen (tot 22 passagiers) met lage vloer chassis.’, vertelt Smulders. ‘Wij leveren aan taxibedrijven, openbaar vervoer bedrijven maar ook aan busbouwers, fabrikanten van speciale voertuigen en reguliere voertuigfabrikanten. B-style is daarbij de business

unit die in twintig verschillende landen componenten levert als ‘bouwpakket’die lokaal geassembleerd worden. Met BUSiness bieden wij in elf verschillende landen complete voertuigen aan.’ Toen voor Smulders en zijn bedrijf zich afgelopen jaar de kans voordeed om met financiële ondersteuning een innovatieproject te starten voor de ontwikkeling van een elektrische waterstof minibus, twijfelde Smulders geen moment. ‘Wij hebben destijds snel gehandeld en samen met Silent Motor Company (producent van brandstofcellen) een consortium gevormd en besloten een zero-emission minibus te gaan ontwikkelen. De grootste uitdaging was het integreren van alle systemen in één voertuig. De originele systemen van Mercedes-Benz moesten deels gehandhaafd blijven en gecombineerd worden met nieuwe elektrische, maar ook waterstofsystemen. Doordat de openbaar vervoersmarkt gedomineerd wordt door concessies, is een nieuw product introduceren niet zo eenvoudig. Toch denken wij met dit concept komend jaar al twintig bussen te kunnen verkopen. Het doel is om deze minibus naar het niveau te brengen van een kleine seriefabrikant.’

INTERNATIONAAL IIR organiseert seminar over elektrisch vervoer Succesvolle business cases voor Elektrisch Vervoer & Slimme oplaadinfrastructuur is de titel van het onderscheidende seminar voor de sector dat op 20 december in Den Bosch wordt georganiseerd. ‘De experimenteer- en pilot fase voor elektrisch vervoer is definitief voorbij’, vertelt Emile Berckmoes van IIR. ‘De investeringen moeten economische en politiek worden verantwoord aan alle stakeholders. Het doel van het seminar is om een brug te slaan tussen de pilot projecten en de verdienmodellen voor Elektrisch Vervoer.’ Zo’n vijfentwintig topsprekers, uiteenlopend van Bert Pauli (Gedeputeerde Noord Brabant), Maarten Steinbuch (TU/e), Minnemijn Smit (Formule E-team/Stichting DOET) en cases van onder meer Q-park, Car2Go/Daimler, Schiphol, HTAS, The New Motion en Proov zorgen voor een gevarieerd programma. Meer informatie is verkrijgbaar via de website www.iir.nl/elektrischvervoer

Den Bosch heeft primeur van bedrijven en particulieren die elektrische auto’s delen In de Bossche wijk De Muntel vindt voor Nederland een primeur plaats. Voor het eerst in Nederland worden elektrische voertuigen door bedrijven en particulieren gedeeld. Meerdere soorten elektrische voertuigen zijn in één abonnement beschikbaar. Naast een kleine en middenklasse personenauto ook een bestelauto en e-scooter. Het project waarbinnen de voertuigen gedeeld worden, wordt gesubsidieerd vanuit de provincie Noord-Brabant. ‘Het project is ontstaan door het samenbrengen van ondernemers in Den Bosch die voorop willen lopen met duurzaamheid’, vertelt Louis van den Heuvel van Stichting ZOEM. Van den Heuvel geeft samen met Marc Graetz leiding aan het project. Van den Heuvel: ‘Tijdens een aantal bijeenkomsten hebben wij gebrainstormd en een elektrisch deelautosysteem gebouwd dat alle bekende duurzame voordelen combineert met een door de samenleving gedragen deelautosysteem. De twee doelgroepen – particulieren

en ondernemers – vormen een ideale combinatie. Wanneer de bedrijven ’s avonds en in weekenden gesloten zijn, staan de bedrijfsauto’s immers stil. Juist op die momenten is de vraag naar mobiliteit bij particulieren groter.’ Het project in De Muntel is voor Nederland een unicum. Volgens Van den Heuvel hoopt de Stichting ZOEM een bijdrage te leveren met het naar het grote publiek brengen van elektrisch vervoer. ‘Het maakt namelijk elektrische voertuigen eenvoudig toegankelijk voor een grote groep particulieren. Wij zijn van start gegaan met twee elektrische deelauto’s en een elektrische scooter. Door klein te starten willen wij in de eerste maanden leren om te gaan met elektrisch deelvervoer. Het plan voorziet erin om begin 2012 uit te bereiden naar een ruimer aanbod van elektrische deelvervoer richting de binnenstad van ’s-Hertogenbosch en vervolgens naar andere Brabantse steden. Meer informatie is te vinden op www.zoem.org

Liander en The New Motion pakken door met snellaadnetwerk Tweeënhalf jaar gelden zette netbeheerder Liander haar eerste stappen in het domein van elektrische mobiliteit. Na de samen met collega netbeheerders succesvolle opzet van stichting e-laad.nl voor de realisatie van ‘normale’laadpalen, werkt het bedrijf in samenwerking met onder meer The New Motion hard aan de realisatie van een Nederlands snellaadnetwerk. Zoals bekend kondigde een breed consortium enkele maanden geleden de ambitie voor de realisatie van dit netwerk van 25 snellaadpunten aan. Daarbij zouden in 2011 al een aantal punten gerealiseerd moeten worden. ‘De uitrol van het netwerk loopt voorspoedig’, vertelt Anja van Niersen, binnen netwerkbedrijf Alliander (waar Liander onderdeel van uitmaakt) verantwoordelijk voor het snellaadnetwerk. ‘Wij realiseren binnen het samenwerkingsproject acht snellaadpunten op eigen kosten. Inmiddels is door het opstellen van een geografisch raster – waarmee gegarandeerd wordt dat elke plek in Nederland bereikbaar is met een elektrische auto – duidelijk geworden waar de snellaadpunten gerealiseerd gaan worden. De locaties lopen uiteen van Van der Valk Hotels tot McDonalds’. Inmiddels is het aantal te realiseren snellaadpunten opgeschaald van vijfentwintig naar dertig. Bovendien zal dit aantal alleen maar toenemen als nieuwe partners zich bij het consortium aansluiten. Vaststaat dat voor eind 2011 de eerste twintig snellaadpunten opgeleverd moeten zijn. Met zijn allen zorgen wij zo dat de laadinfrastructuur geen sta in de weg meer. De laadinfrastructuur zal de komende jaren namelijk meegroeien met het aantal voertuigen.’

Formula E Championship in 2013 De internationale autosportfederatie (FIA, bekend van de Formule 1-wedstrijden) wil een elektrische raceklasse in het leven roepen. In 2013 moeten de elektrische racewagens over het circuit suizen in het Formula E Championship. De elektroracers mogen maximaal 780 kilo en het vermogen is begrensd op 500 kW (680 pk). Elke race duurt maximaal vijftien minuten. De circuits bevatten veel bochten weinig lange, rechte stukken waar elektrische aandrijving goed uit de verf komt. Betaalbaar draadloos laden in aantocht Geen snoeren en stekkers, maar inductie. De verwachtingen rond deze techniek om elektrische auto’s te laden worden steeds groter. Lufthansa is in augustus een praktijktest begonnen met inductieladen, TU Delft onderzoekt of een auto ook rijdend kan worden geladen en het Amerikaane Evatran test Plugless Power samen met Chevrolet. Het rendement van de techniek zit op 97 procent. Lader en oplaadstation kosten vijfduizend dollar, inclusief inbouw en installatie. Parijs: 4.000 elektrische deelauto’s Bolloré, de Franse bouwer van de elektrische Bluecar, gaat vierduizend exemplaren inzetten voor een ambitieus deelautoprogramma in Parijs. In oktober kunnen Parijzenaren via dit Autolib-project de ev gebruiken voor vijf euro per dertig minuten. De gemeente plaatst zevenhonderd laadstations waarvoor Bolloré zevenhonderdvijftig euro per auto per jaar betaalt. Met dit project wil Bolloré de ontwikkelde technologie promoten. De auto zelf werd in 2005 al getoond en is het geesteskind van wijlen Andrea Pininfarina. In 2008 werd de samenwerking met Bolloré opgezet, wat in 2009 resulteerde in achtduizend orders. Eind 2011 verschijnen de eerste exemplaren op de straat in Parijs. Elektrisch afstandsrecord: 1.631,5 km Hij deed er zesendertig uur over, de Schluckspecht E. Daarna was de 23 kWh accu helemaal leeg. Maar de teller stond op wel 1.631,5 km. Een nieuw afstandsrecord: niet eerder reed een elektrischer auto zo ver op één acculading. De gestroomlijnde auto, gemaakt door de universiteit van Offenburg en onderzoekscentrum Fraunhofer, weegt slechts 320 kilo en is voorzien van twee naafmotoren. fonts

Lettercountouren

Maximale veiligheid Opel Ampera Tijdens de botsproeven van de EuroNCAP kreeg de Opel Ampera de maximale vijf sterren. De organisatie stelde na de crashtests vast dat het accupakket in de auto geen gevaar oplevert

voor de inzittenden. De kans op beschadiging en elektrisch gevaar is minimaal. Tijdens de test waarbij de auto zijdelings tegen een paal botst, haalde de Opel zelfs de beste resultaten ooit. De accu van de Ampera heeft een T-vorm: het lange deel zit in de middentunnel en het korte deel zit onder de achterbank. Elektrisch record Nordschleife De EV P001 van Toyota Motorsport GmbH heeft een record gevestigd op de Nordschleife van de befaamde Nürburgring. De elektrotracer legde de 20,8 kilometer af in 7 minuten en 47,8 seconden. Het oude record van Peugeot lag boven de negen minuten. De 970 kilo zware EV P001 heeft 280 kW motorvermogen en een koppel van 800 Nm. Daarmee spint hij in 3,9 tellen van 0 naar 100 km/u. Die is duur! RM Auction heeft de Columbia Electric Landaulet geveild voor een bedrag van 381.700 euro. Niet eerder werd voor een klassieke elektrische auto zoveel geld neergelegd. De auto is maar liefst 112 jaar oud. Het is de enige Landaulet van Columbia die bekend is. De techniek bestaat uit twee elektromotoren van Edison, massieve assen, bladveren rondom en twee geremde wielen, De Columbia Electric Landaulet is gerestaureerd nadat hij in 1976 werd gevonden in een schuur van een plantage-eigenaar in North Carolina. Die is snel! 348 km/uur. Dat is het nieuwe snelheidsrecord voor elektrische motorfietsen. Paul Thede zette het record op zijn naam met een motorfiets van (passende naam) Lightning Motorcycles. Het oude record was ook van Thede en stond op een schamele 279 km/u. Motormaker Richard Hatfield ziet het als zijn missie om elektrische motorfietsen te maken die dezelfde prestaties neerzetten als conventionele motoren. 7,7 miljoen oplaadpunten in 2017 Over ruim vijf jaar telt de wereld 7,7 miljoen oplaadpunten voor elektrische auto’s. Daarvan is twee procent geschikt voor inductieladen. Dat verwacht onderzoeksbureau Pikes Peak. Het bedrijf telt daarvoor alle laadfaciliteiten (openbaar en privé) bij elkaar op. De onderzoekers denken dat de prijzen van de installaties in 2017 met 37 procent zijn gedaald ten opzichte van nu. Thuisladen is over vijf jaar gemeengoed en staat keurig op de factuur vermeld. Rubriek ‘ INTERNATIONAAL’ bevat publicaties van:

Lettercountouren No pay off

5

Limburg Elektrisch van start met drive voor één miljoen elektrische kilometers

Smart Charging-project present bij Nationaal Energie Forum

Tot en met 2013 zevenhonderd mensen van vijfenzeventig organisaties gezamenlijk één miljoen elektrische kilometers laten rijden. Het is de ambitie van het project ‘Limburg in Motion’ dat uitgevoerd wordt door de Stichting Limburg Elektrisch. De stichting wordt geleid door Edward Bongers en Dick Glimmerveen. Stakeholders in de stichting zijn HS Zuyd, de provincie Limburg en industriebank LIOF. Bovendien wordt onder andere samengewerkt met de Floriade, het Street Scooter-project van de RWTH Aachen, Media Groep Limburg en Maastricht Bereikbaar.

In het Kürhaus Hotel in Schevingen vindt op 30 november en 1 december het Nationaal Energie Forum plaats. Hoofdthema is dit jaar ‘Op weg naar betrouwbare, betaalbare en een schone energievoorziening in 2020 en verder’. Rond het deelthema elektrische rijden zullen onder meer Danny Geldtmeijer (Enexis) en Hans de Boer (Better Place) als gastspreker hun opwachting maken. ‘Wij zullen in onze presentatie uitgebreid stilstaan bij de ervaringen die wij momenteel opdoen in het Smart Charging-project’, vertelt Geldtmeijer. ‘In het project – dat eind dit jaar afgerond wordt – willen wij als projectdeelnemers (Enexis, Better Place en Oranjewoud) een slim laadsysteem demonstreren. Tijdens onze presentatie in Scheveningen zullen wij stilstaan bij de ervaringen die wij tot nu toe hebben opgedaan. Het congres is een mooie kans om ons aan een breed publiek te presenteren. Inmiddels zijn wij met dusdanig vergevorderd dat wij een beeld kunnen schetsen hoe een slim laadsysteem eruit kan zien. Hans de Boer zal daarbij namens Better Place vertellen over de ervaringen die het bedrijf in Denemarken al opgedaan heeft – hier staan al diverse laadsystemen van Better Place – en deze vertalen naar de Nederlandse situatie. Met Smart Charging willen wij als consortium een belangrijke bijdrage leveren aan de realisatie van een slimme (laad)infrastructuur in Nederland. Dit congres is een mogelijkheid om de eerste ervaringen te delen. Begin 2012 – als het project afgerond is – willen wij uitvoerig kennis gaan delen.’ Meer informatie over het Nationaal Energie Forum is terug te vinden op de website www.nationaalenergieforum.nl

De stichting Limburg Elektrisch is in april 2011 formeel opgericht. Met Limburg in Motion start de stichting direct met een ambitieus project om Limburg te overtuigen van elektrisch vervoer. Daarmee heeft de zuidelijke provincie zich op een belangrijk moment in de kijker gespeeld bij de Rijksoverheid en het Formule E-team. Een benoeming tot focusgebied ligt daardoor zelfs nog in het verschiet. Het doel van het project Limburg in Motion is volgens Bongers marktontwikkeling voor een markt die er nu nog niet is. ‘De technische bezwaren voor elektrisch rijden verdwijnen momenteel als sneeuw voor de zon. Nu is het zaak mensen te overtuigen van de toegevoegde waarde. Wij moeten een gedragsverandering bewerkstelligen. Het moet een sport worden om zo veel mogelijk duurzame kilometers te maken met zo min mogelijk energie. De voertuigen waarin wij mensen ervaring op willen laten doen met elektrische mobi-

GoCab winnaar van Eurobike Award 2011

De GoCab fietstaxi heeft de EuroBike Award 2011 gewonnen. De EuroBike is de grootste internationale fietsbeurs ter wereld met 1100 exposanten uit 42 landen. Een internationale jury reikt awards uit aan de meest innovatieve producten met betrekking tot fietsen. De, door Van der Veer Designers in samenwerking met producent Van Raam ontwikkelde, GoCab is een fietstaxi voor 8 kinderen en begeleider, de fietsaandrijving wordt elektrisch ondersteund. De GoCab is bij uitstek geschikt als vervoermiddel voor instanties die Buitenschoolse Opvang verzorgen. Door de unieke voertuigopbouw heeft de begeleider de kinderen altijd goed in het zicht.

6

Dick Glimmerveen en Edward Bongers

liteit variëren van twee- tot drie- en vierwielers. Het gaat om elektrische fietsen, scooters, lichtgewicht voertuigen en auto’s. Door enkele tientallen voertuigen ter beschikking te stellen van een groot aantal organisaties willen wij hen overtuigen om de wagenparken te elektrificeren.’ Over twee jaar moeten niet alleen de ervaringen met elektrisch vervoer, maar ook de kosten, het aantal gereden kilometers en het laadpaalgebruik inzichtelijk zijn. ‘Meten is weten’, stelt Bongers. ‘En alles wat wij kunnen meten of monitoren aan elektrische mobiliteit, zullen wij gedurende het project doen. De participerende automobilisten worden beloond door een incentive van tien cent per kilometer als ze elektrisch in plaats van conventioneel rijden. Voor de participerende bedrijven wordt vijftig procent van de investeringskosten in elektrisch vervoer vergoed. Kortom, de drempel om elektrisch te gaan reizen is ontzettend laag gemaakt.’

Testen met Electric Dakar Buggy stemmen tot tevredenheid Vlak voor de zomer was het feest bij AllGreenVehicles in Oosterhout. Tim Coronel reed zijn eerste officiële meters met de elektrische Dakar-buggy. Onder het toeziend oog van Wubbo Ockels – die met zijn studententeam van de TU Delft tekende voor het rekenwerk – demonstreerde Coronel zijn buggy op het terrein van AllGreenVehicles. De gepresenteerde Buggy – gebaseerd op de 2011-versie – is door AllGreenVehicles volledig geëlektrificeerd. ‘De buggy is voorzien van een negentig kilowatt sterke elektromotor en een vierentwintig kilowatt batterijenpakket’, vertelt Mart Noordam van AllGreenVehicles. ‘De buggy wordt momenteel volledig getest om uiteindelijk gefinetuned te worden voor de definitieve versie voor Le Dakar 2012. De aandrijfassen naar de wielen zijn momenteel nog een aandachtspunt. De kracht van de motor is dusdanig groot dat de assen dit niet aan kunnen.’ Ondanks de kleine hindernissen die nog voor Coronel en AllGreenVehicles staan, voorziet Noordam geen groot oponthoud. ‘In feite moeten wij het ook niet moeilijker maken dan het is. De buggy voldoet eigenlijk boven verwachting. De batterijen werken perfect, evenals het draagbaar oplaadsysteem.’Noordam en zijn technici – waarvan er een aantal meereizen met de buggy tij-

dens de Dakar – zien de rally dan ook met veel plezier tegemoet. ‘Het genereert ontzettend veel positieve aandacht voor elektrisch rijden en zet niet alleen de kwaliteit van ons bedrijf, maar van de hele BV Nederland op het dossier van de elektrische auto op de kaart.’Ook Tim Coronel is content met de huidige testen: ‘Het gaat belachelijk goed. Zo presteert het chassis beter dan verwacht en komen wij qua gewicht lichter uit. Tijdens de Rally in Zaragoza hebben wij de proloog gereden en dat ging fantastisch. Het batterijenpakket werd tijdens de hitte in Spanje slechts zeven graden warmer dan onder normale omstandigheden. Alles loopt dus naar wens. Nieuw is het instappen van bandenfabrikant Maxus met lichtgewicht kevlarbanden en de speciale kledinglijn die McGregor ontwikkeld voor de rally en merchandising.’

NIEUWSFLITSEN Elektrische Lupo-EL TU/e gooit hoge ogen Het was wereldnieuws. De Lupo-EL, de volledig elektrisch aangedreven onderzoeksauto van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e), won voor de zomer de Challenge Bibendum van bandenfabrikant Michelin. An sich lijkt het winnen van een dergelijke wedstrijd misschien niet zo bijzonder, zodra het deelnemersveld bekeken wordt ligt dit echter heel anders. De Lupo-EL presteerde op de acceleratietest en de zuinigheidsrit namelijk beter dan de elektrische auto’s van de grote autofabrikanten. In 3,6 seconden zat de TU/e-auto op vijftig kilometer per uur; een tijd die alleen de elektrische sportauto van het Franse bedrijf Venturi overtrof. En qua verbruik versloeg de Lupo alle andere elektrische auto’s. Op de rit van 125 kilometer verbruikte de auto slechts negen kilowatt uur, bij een gemiddelde snelheid van veertig kilometer per uur; een verbruik dat dertig procent lager was dan het gemiddelde verbruik van alle andere deelnemende elektrische auto’s. Het Eindhovense team is in zijn nopjes. Ir. Paul van Oorschot: ‘Vanaf het eerste moment is zuinig maken het grootste aandachtspunt geweest bij dit project. De basisauto – de op diesel aangedreven Volkswagen Lupo-3L – is ooit door

Volkswagen gemaakt om aan te tonen dat zij een zuinige auto kunnen produceren. De wagen was met 860 kilo al relatief licht en reed ongeveer één op dertig. Naast de elektrificering, hebben wij de al aanwezige eigenschappen van de wagen verder proberen te verbeteren. Ten opzichte van de grote autofabrikanten is ons voertuig door deze achtergrond zeer licht met een rijklaar gewicht van 1060 kilo. De autofabrikanten vormen vaak een van hun bestaande voertuigen om tot een elektrische auto en eindigen dan met een auto die veelal meer dan vijftienhonderd kilo weegt. Logischerwijs beschik je dan niet over de meest zuinige auto.’ Van Oorschot verwacht dat de ogen van de grote automerken inmiddels ook geopend zijn. ‘Voertuigen als die van ons werken inspirerend. Het laat de autofabrikanten zien hoe efficiënt je een voertuig kunt maken door onder meer materiaalgebruik en rolweerstand.’ Nu de Lupo-EL operationeel is, gaat Van Oorschot de komende periode met zijn team aanvullend onderzoek uitvoeren. ‘Wij gaan de subsystemen optimaliseren en via bijvoorbeeld regeneratief remmen meer energie terugwinnen. Ook de warmtehuishouding en energiezuinige verlichting zijn aandachtspunten.’

Centurion Bipolair nadert marktintroductie bipolaire batterij Het Roermondse bedrijf Centurion Bipolair is de laatste testfase ingegaan voor de marktintroductie van haar bipolaire batterij. Deze nieuw ontwikkelde batterij, die onder andere inzetbaar zal zijn als energiebron voor mobiele toepassingen, wil de onderneming volgend jaar op de markt brengen. De batterij zal daarbij aanzienlijk goedkoper zijn dan de naaste concurrenten. ‘Op ecomobiel presenteren wij ons voor de eerste maal aan het grote publiek’, vertelt Wim Kusters, directeur van Centurion Bipolair. ‘Basisprincipe van de bipolaire batterij is dat lood alleen wordt toegepast waar het werkzaam is. Als spin-off van Nederlands enige batterijfabriek – Centurion Akku – beschikken wij over een enorme hoeveelheid kennis en kunde en bogen wij op een jarenlange ervaring.’ ‘De batterij is opgebouwd uit gestapelde platen’, vertelt Kusters. ‘Aan de ene zijde zijn deze voorzien van positieve actieve massa en aan de andere zijde van negatieve actieve massa. Daartussen bevindt zich een separator gevuld met zwavelzuur. De voordelen die ons concept oplevert ten aanzien van de conventionele lood-zwavelzuur batterij VRLA zijn talrijk. Er is aanzienlijk meer energie en vermogen per kilogram, wat leidt tot

een grotere actieradius en meer accelaratievermogen. Daarnaast is de levensduur langer en zijn laadtijden korter. Bovendien is het een zeer veilig systeem. Al deze eigenschappen maken de batterij met name geschikt als energiebron voor mobiele toepassingen. Deze innovatie kan gezien worden als een grote stap in de verdere ontwikkeling van het lood-zwavelzuur principe die mede mogelijk gemaakt is door de opkomst van nanotechnologie.’ In de komende periode gaat Centurion Bipolair volgens Kusters de laatste stap van het laboratorium naar de fabriek maken. ‘De afgelopen jaren hebben wij op grote schaal lab-testen gedaan. Volgend jaar willen wij starten met de machinale serieproductie. Momenteel wordt daartoe hard gewerkt aan de benodigde productie-equipment.’ Als eerste afzetmarkt heeft men de elektrische scootermarkt in beeld. Kusters: ‘Vanuit deze launching market willen wij via kleine stappen zwaardere marktsegmenten betreden. Ook stadsdistributie met bedrijfswagens is bijvoorbeeld mogelijk met de bipolaire batterij. Wij willen niet alleen steeds meer markten gaan bedienen, maar hebben ook de ambitie om dit product wereldwijd te gaan verkopen.’

De Vlaamse regering heeft vijf proeftuinplatformen goed met een maximaal subsidiebedrag van 16,25 miljoen euro goedgekeurd. De proeftuinen zijn in het leven geroepen om de invoering van elektrische voertuigen in Vlaanderen zo veel mogelijk te versnellen. Het Nederlandse elektrische scooter en fietsenmerk QWIC is op zoek naar distributeurs voor de verdere verkoop van QWIC elektrische fietsen en scooters in Europa. In 2012 wil QWIC uitbreiden met haar verkoop naar Europese stedelijke gebieden. De Nederlands Technische Afspraak (NTA) 8623 met daarin de eisen aan contactstoppen en contactdozen die nodig zijn voor de oplading van elektrische voertuigen, is gereed. NTA 8623 is tot stand gekomen in de normcommissie NEC 364 069 ‘Elektrische voertuigen’ en is gebaseerd op een vertaling van de Duitse norm VDE-AR-E 2623-2-2 met enkele aanpassingen. Bestuurders van een elektrische auto kunnen sinds 1 augustus in Leeuwarden hun accu opladen in slechts een half uur tijd. Energieleverancier Essent het eerste Leeuwarder snellaadpunt in de Zwettestraat opengesteld voor openbaar gebruik. Vorig jaar bedacht journalist Joris Luyendijk de E-mobiliteit scriptieprijs. De prijs beloont de universitaire of HBO scriptie die de kennis van elektrisch vervoer het meest vooruit helpt. Alle invalshoeken zijn denkbaar, van technisch tot historisch en van juridisch tot sociologisch. Tot 1 oktober kunnen schrijvers van een scriptie zich inschrijven voor de prijs. Bijna 60.000 bezoekers hebben de Gamma Racing Day op TT Circuit Assen bezocht. In een tot de nok gevuld wedstrijd- en demoprogramma van autosport, motorsport en superkarting speelden voor het eerst ook elektrische racers en andere innovatieve voertuigen een hoofdrol. De High Tech Automotive Campus (HTACampus) in Helmond krijgt steeds verder vorm. De gemeenteraad neemt in september een besluit over het masterplan waarin de ruimtelijke vertaling staat van de ambities die Helmond en Brainport hebben met automotive.

De Orphiro is de eerste elektrische motorfiets die volledig in Nederland is geproduceerd. Op de Ecomobiel beurs 2011 is de motorfiets voor het eerst te bewonderen. Als het aan de D66-fractie van de Haagse gemeenteraad ligt, zet de gemeente in op elektrische auto’s. De partij pleit voor het starten van een proefproject om ervaring op te doen. Elektrische auto’s moeten zorgen voor een betere luchtkwaliteit in de stad. Mango Mobility wil zijn elektrische mobiliteits shop-in-shop formule in Nederland flink uitbreiden van vijf naar 27 winkels. Deze Electric Mobility Centers voeren een uitgebreid assortiment in elektrische scooters, auto’s en fietsen. Voor autodealers is het een eenvoudige manier om in elektrische mobiliteit te stappen. Horeca-bestelsite Thuisbezorgd.nl start een proef met vijfentwintig elektrische scooters. Aangesloten bezorgrestaurants krijgen de scooters op proef om te testen of deze een alternatief zijn voor de traditionele scooters. Als het aan de gemeente Amsterdam ligt worden pizza’s in Stadsdeel West voortaan geruisloos bezorgd. Horecaondernemers met bezorgdienst krijgen van de gemeente een subsidie bij de aanschaf van een elektrische scooter. De horecaondernemers kunnen een subsidie aanvragen van vijftig procent van de meerkosten ten opzichte van een traditionele scooter. De gemeente Steenwijkerland zet een elektrische TukTuk in als vervanger voor busvervoer in de gemeente. De zespersoons TukTuk pendelt tussen het station in Steenwijk en de recreatiebedrijven in afgelegen gebieden. In Rotterdam rijden zes elektrische auto’s van deelauto organisatie Greenwheels. Het gesubsidieerde project is onderdeel van een landelijke proef met vijfentwintig elektrische auto’s. Bij de proef wordt gebruik gemaakt van elektrisch aangedreven Peugots iOn. Met de onthulling van de eerste Elektro TukTuk is het startsein van een grootschalig project met de driewielers in de provincie Overijssel gegeven.

7

Rijksoverheid in afronde fase formering Formule E-team 2.0:

Minister Verhagen, De Jager en Schultz Van Haegen omarmen dossier elektrische mobiliteit Elektrisch rijden is hót in Den Haag. Maarliefst drie ministers omarmen het dossier van elektrische mobiliteit. Jan Kees de Jager toont zijn kracht beleidsmatig door gunstige fiscale stimuleringsregelingen voor elektrische voertuigen te arrangeren. Melanie Schultz Van Haegen lijkt qua een sterke troef te hebben als het gaat om de toelating van elektrische voertuigen tot de Nederlandse wegen en op het gebied van milieu via de klimaatdoelstellingen. Tenslotte wil Maxime Verhagen elektrisch rijden tot een belangrijk onderdeel van zijn Green Deal maken. De ministers spreken zich alle drie in positieve zin uit over elektrisch rijden. Nu is het afwachten wat voor een directe gevolgen dit voor het Formule E-team 2.0 zal hebben (zie groene kader) en de financiële ondersteuning van elektrisch rijden via onder meer proeftuinen en innovatieprojecten.

Maxime Verhagen over zijn Green Deal: ‘Nederland heeft technologie voor vervoer van de toekomst in huis’

Jan-Kees de Jager: ‘Grootse toekomst voor elektrisch vervoer’ Jan-Kees de Jager was als staatssecretaris was De Jager al een fervent voorstander van de stimulering van zero emission vehicles zoals de elektrische auto. In het voorjaar van 2009 pleitte hij zelfs voor het permanent afschaffen van de BPM op elektrische voertuigen. Nu, als minister van Financiën pakt hij door en neemt hij met de nieuwe Autobrief fiscale maatregelen ten faveure van de elektrische auto. Zo worden ze vrijgesteld van motorrijtuigenbelasting, BPM en van fiscale bijtelling. De Jager: ‘Met deze fiscale maatregelen investeren wij vele miljoenen euro’s in elektrische voertuigen. Ik verwacht dan ook dat het elektrische voertuigen enorm vooruit helpt. Het is een direct prikkel voor automobilisten om elektrisch te gaan rijden. In de toekomst zal ik met mijn staatssecretaris de grenzen aan blijven scherpen. Alleen de steeds zuiniger wordende auto’s komen in aanmerking voor fiscale stimulering. Logischerwijs zijn de elektrische auto’s momenteel de zuinigste auto’s

Minister Maxime Verhagen heeft de zeggenschap over het Formule E-team. Daarmee lijkt Verhagen direct grote invloed te hebben op het succes van elektrisch rijden in Nederland, anderzijds moet het effect van fiscale stimulering niet onderschat worden. Verhagen: ‘Ons land heeft de technologie voor het vervoer van de toekomst in huis. Nederland moet een belangrijke markt worden voor elektrisch rijden. Daarom bieden we alle ruimte om fantastische projecten onder meer via ondersteuning door het Formule E-team tot een succes te maken. In de afgelopen jaren heeft het Formule E-team al belangrijke randvoorwaarden voor elektrisch rijden in Nederland gefaciliteerd. Daar stoppen wij niet mee, want er zijn nog altijd een aantal knelpunten. Wij willen als overheid dóór met de elektrische auto. Evenals de bedrijven, kennisinstellingen en de regio’s. Elektrisch rijden wordt een belangrijk onderdeel van de Green Deal die ik binnenkort presenteer. De Green Deal moet het enthousiasme in de samenleving

8

mobiliseren voor energiebesparing, decentrale energieopwekking en duurzaam ondernemen. In dat kader wil ik de uitrol van elektrisch rijden versnellen. Zodat we tussen nu en 2025 het aantal elektrische auto’s kunnen verduizendvoudigen! Aan het eind van deze kabinetsperiode moeten er vijftien- tot twintigduizend elektrische auto’s kunnen rijden in Nederland. Daartoe wil niet alleen slimme netten via een vijftal proeftuinen genereren, maar ook elektrisch rijden versneld uitrollen in vijf tot tien kansrijke regio’s. Met deze focusgebieden maak ik als onderdeel van de Green Deal ambitieuze afspraken. Daarbi wil ik specifiek inzetten op elektrische leaseauto’s, elektrisch openbaar vervoer en elektrische taxi´s. Daarnaast is een dekkend laadnetwerk met uniform betaalsysteem cruciaal. Al met al wil ik dat de Nederlandse economie volop profiteert van de kansen die elektrisch rijden biedt en de toonaangevende positie in de wereld verder uitbouwd.’

Melanie Schultz Van Haegen: ‘Nederland geknipt voor elektrisch vervoer’

die er zijn. In mijn optiek is er een grootse toekomst weggelegd voor elektrisch rijden. Ik verwacht dat de elektrische auto binnen enkele jaren een substantieel marktaandeel zal behalen, mede door de diverse maatregelen de wij als Rijksoverheid treffen. Logischerwijs zullen ook de tussenoplossingen van de autofabrikanten, zoals voertuigen met range extenders, daar een belangrijke bijdrage aan leveren. Elektrisch rijden heeft de toekomst. Als de technologie zich voortdurend blijft ontwikkelen en dat is wel mijn verwachting, zullen wij ooit misschien elektrische auto’s kennen met een range van maarliefst driehonderd, vierhonderd of zelfs vijfhonderd kilometer. Hoe dan ook, door haar zuinigheid heeft elektrisch rijden de toekomst. De innovativiteit die in technologie schuil gaat is een belangrijk facet voor verdere marktverovering. Mede daarom worden overheidsbreed en dus ook vanuit ministeries van mijn collega’s en via het Formule E-team - faciliterende maatregelen getroffen.’

Net als Jan-Kees de Jager en Maxime Verhagen heeft Melanie Schultz Van Haegen een belangrijke portefeuille voor het dossier van elektrische mobiliteit in handen: infrastructuur en milieu. Dat zij belang hecht aan elektrisch rijden bleek wel door de openingshandeling die zij recent verrichtte bij het Het Nieuwe Rijden | Elektrisch Vervoer Centrum in Rotterdam. Door actief te handelen op het dossier van elektrisch rijden wil Schultz Van Haegen tonen dat zij ‘staat voor duurzame mobiliteit’. ‘Mijn beleid is gebaseerd op vier pijlers. In alle vier pijlers speelt elektrische mobiliteit een belangrijke rol. Ten eerste moet de capaciteit van de infrastructuur op orde zijn, voor elektrische auto’s natuurlijk essentieel. Ik heb het dan niet alleen over laadpalen, maar ook over asfalt. Schoon rijden is constant rijden. Ook daarom investeren we in bredere wegen. Met succes, want de filedruk daalt in Nederland. De tweede pijler is het versterken en naadloos aan laten sluiten van verschillende vervoersvormen. Weg, water en spoor vormen in principe één netwerk. Niet het vervoermiddel staat centraal, maar de vraag hoe mensen en goederen zo efficiënt mogelijk van A naar B komen. Ten derde moeten wij bewuster en slimmer gebruik gaan maken van onze infrastructuur. Een elektrische auto die in de file staat werkt immers ook niet optimaal. Bewust reis- en rijgedrag is daarmee een derde pijler van duurzame mobiliteit. De laatste en voor elektrische auto’s de belangrijkste pijler is rijden in voertuigen die zo schoon mogelijk zijn. De Europese normen jagen de innovatie aan. Nu al zijn elektrische auto’s dertig procent efficiënter dan auto’s op benzine en ze produceren geen uitlaatgassen in de stad. Nederland manifesteert zich als proeftuin en ons land is geknipt om te laten zien wat de potentie van elektrisch vervoer is. Als het ergens in de wereld kansrijk is, dan is het wel hier.’

Focusgebieden vormen fundament nieuwe fase elektrisch rijden Op 3 oktober aanstaande presenteert minister Maxime Verhagen van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie de Green Deals die met de samenleving gesloten zijn. Onderdeel van deze Green Deals is het Plan van Aanpak ‘Elektrisch Rijden in de versnelling’. Ook wordt bekend hoe het Formule E-team 2.0 er uit zal zien. De afgelopen maanden is hard gewerkt aan de volgende fase van elektrisch rijden en de doorstart van het Formule E-Team. Basis van het plan van aanpak Elektrisch Rijden In de Versnelling’ van Verhagen is het uit laten groeien van Nederland tot een internationale proeftuin met zo’n 15.000 tot 20.000 elektrische auto’s in 2015. Waarna in 2020 zo’n 200.000 elektrische auto’s in ons land moeten rondrijden. In het plan van Verhagen zijn een aantal focusgebieden benoemd. Met deze focusgebieden worden in het kader van de Green Deal afspraken gemaakt over te realiseren doelstellingen. Tevens worden kansrijke marktsegmenten geïdentificeerd, bijvoorbeeld op het gebied van logistiek en stedelijke distributie, collectief vervoer en bedrijfswagens. Een andere pijler van het plan van aanpak is het stimuleren en ondersteunen van de ontwikkeling van economische kansen, bijvoorbeeld op het gebied van batterijmanagement, laadtechnologie en aandrijftechnologie. Daarbij stimuleert het Rijk een pakket van generieke maatregelen, bijvoorbeeld fiscaal en een marktmodel voor laaddienstverlening. De Rijksoverheid biedt ook ondersteuning in de vorm van expertise en coalitievorming. Een ander belangrijk onderdeel van het plan van aanpak is de internationale samenwerking. Het Rijk wil samenwerkingsverbanden smeden met aangrenzende economische regio’s. Daarbij is de samenwerking met Nordrhein-Westfalen al gestart en wordt in de nabije toekomst gekeken naar samenwerking met Vlaanderen. Tenslotte zal qua personele invulling onder meer Prins Maurits van Oranje beschikbaar blijven als voorzitter van het Formule E-team.

9

Join the future of Automotive! Kom studeren aan de TU/e in de high tech automotive regio Eindhoven! • Elektrische mobiliteit en schone motoren • Slimme en veilige auto’s Schrijf je in voor een van de programmaonderdelen van Automotive op de TU/e: Bachelorprogramma (BSc) Automotive open dagen 28 en 29 oktober 2011 Master (MSc) Automotive Technology masterevent 7 nov 2011 Post-master Ontwerpersopleiding (PDEng) Automotive Systems Design Promotie (PhD) projecten Automotive

----------------------------------------------------------------------------------------------info: [email protected] - www.tue.nl/automotive

Where innovation starts

Intelligente verkeersmanagementsystemen Om de toenemende drukte op de wegen beter te kunnen beheersen, ontwikkelen wij systemen die informeren, waarschuwen, adviseren en soms ook ingrijpen. Smart grid Wij ontwikkelen met energiebedrijven oplossingen om een balans te krijgen tussen decentrale energieopwekking en de veranderende energiebehoefte. Elektrische auto’s Binnen energieketens kijken wij met energiebedrijven naar de mogelijkheden om het elektriciteitsnet gereed te maken voor het gebruik van de elektrische auto. Technolution ontwikkelt innovatieve technologische oplossingen voor onder andere Rijkswaterstaat, Transport for London, SpitsScoren, Gemeente Rotterdam, ASML, Philips, Mr. Green, Enexis, Eneco en Stedin. www.technolution.eu

>the right development

Overheden en bedrijfsleven slaan handen ineen voor elektrificering openbaar vervoer Elektrisch rijden in het openbaar vervoer introduceren is zeer waarschijnlijk een van de onderdelen van de plannen die minister Verhagen zal ontvouwen tijdens Prinsjesdag in zijn Green Deal. Ook minister Melanie Schultz-Van Haegen zal met haar portefeuille Infrastructuur en Milieu een belangrijk rol gaan vervullen. Meer en meer begint namelijk het besef in Nederland te leven dat door elektrische bussen onderdeel te laten worden van het straatbeeld, ook de consument geïnteresseerd zal raken in elektrisch rijden. Inmiddels spannen de diverse stakeholders en partners van het Rijk zich fors in om hun bijdrage te leveren. Van de provincie Noord-Brabant tot Arriva en ING.

De 220XPRESS van Arriva in actie Op 1 januari 2015 gaat in de provincie Noord-Brabant de nieuwe periode van de openbaar vervoersconcessies van start. Eind augustus heeft Gedeputeerde Staten een notitie over de actualisering van de visie op het openbaar vervoer over de weg naar de Statencommissie voor mobiliteit en financiën gestuurd. In het document valt onder meer te lezen dat de provincie het openbaar vervoer zo ver mogelijk wil elektrificeren. In de notitie en de visie krijgt verder de samenwerking met partners en alliantievorming aandacht. NoordBrabant wil samen met het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven te komen tot een visie op het openbaar vervoer voor heel Brabant. Vooruitlopend op de nieuwe concessies vindt onder meer in ’s-Hertogenbosch al een pilot met de elektrische stadsbus XPRESS220 plaats. Bovendien wordt in Helmond binnen afzienbare tijd een experiment gestart met een elektrische Phileas-bus. Door ervaring op te doen in de verschillende pilots wil de provincie beslagen ten ijs komen voor de opstelling van de nieuwe concessies. Enthousiasme In het voorjaar van 2010 kende vervoerder Arriva in de Brabantse provinciehoofdstad daarmee een primeur. Als eerste in Nederland ging het bedrijf met een volledig elektrische stadsbus rijden. Nu, anderhalf jaar verder en nog altijd rijdend met drie elektrische stadsbussen, is Arriva tevreden met de tot nu toe neergezette prestatie. Arriva-regiomanager Kees van der Wouw: ‘Als je de balans opmaakt, is het meest positieve dat dit project opgeleverd

heeft de enthousiaste wijze waarop alle betrokkenen met elektrisch openbaar vervoer omgaan. Van meet af aan is besloten om op de drie elektrische bussen specifiek opgeleide chauffeurs neer te zetten. De bussen rijden in de Bossche binnenstad en de chauffeurs kunnen ook de nodige informatie aan de reizigers verschaffen over de historie van de binnenstad. Zij hebben namelijk een korte toeristische opleiding gevolgd alvorens zij op de bus zijn gaan rijden. De drive van deze chauffeurs heeft de stemming onder ons personeel zeer positief beïnvloed. Iedereen is enthousiast over elektrisch vervoer en vindt het ook leuk om er bij betrokken te zijn en reizigers te informeren.’ Een tweede aspect dat Van der Wouw en zijn team als zeer positief hebben ervaren is de samenwerking met de provincie Noord-Brabant, de gemeente Den Bosch en de betreffende busleverancier. ‘Met twee verschillende overheden is de samenwerking erg goed geweest. Bovendien hebben wij met zijn allen de technologische kinderziektes die je logischerwijs in een revolutionair project als dit tegenkomt, weten op te lossen. Daarbij kunnen wij nu stellen dat de betrouwbaarheid van de bussen ongekend hoog is.’ Over de toekomst kan Van der Wouw nog niet al te veel voorspellen. ‘Arriva heeft, op basis van de ervaringen van deze zeer beperkte periode, een positieve grondhouding tegenover elektrisch openbaar vervoer. Enthousiasme is echter niet altijd een garantie. Ook de kostprijs speelt een belangrijke rol, deze kan pas echt worden bepaald na een veel langere gebruiksduur. Hoe dan ook, wij hebben oren naar meer duurzame bussen.

Zo hebben wij in Dordrecht ook de eerste volledig hybride stadsdienst gerealiseerd. PPS-constructies zoals die in Den Bosch bieden in onze optiek in de toekomst nieuwe mogelijkheden en in afstemming met de opdrachtgever kunnen wij steeds meer verduurzamen.’ ING Ondertussen werkt ING momenteel met een groot aantal landelijke stakeholders in het ‘OV-dossier’ aan een gezamenlijk plan om elektrisch vervoer in het openbaar vervoer (OV) te introduceren. Ook al is het misschien technologisch namelijk wel mogelijk om het OV te elektrificeren, er zijn nog tal van andere drempels. ‘Het OV wordt gekenmerkt door een structuur van openbare aanbestedingen en concessies’, vertelt Dirk Jan van Swaay, Managing Director Renewable Energy bij ING. ‘De aanbestedingen vinden plaats voor een periode van maximaal acht jaar. Misschien kan dit in de toekomst verlengd worden naar tien jaar. Voor elektrisch vervoer is dat echter niet toereikend omdat de levensduur van de elektrische bussen ruim over deze periode heengaat. Kortom, er zit een inefficiëntie in het huidige systeem en dit staat de introductie van elektrische bussen in de weg. Ten tweede is het zo dat als een concessie afloopt, de milieunormen hoger liggen dan toen de voertuigen voor het eerst ingezet werden. Dit leidt er toe dat voertuigen in feite na acht jaar al niet meer inzetbaar zijn voor concessies. Dit maakt de concessie door vervroegde afschrijvingen onnodig duur.’ >>>

11

>>> De logische conclusie die ING trekt, is dat de huidige structuur van het Nederlandse openbaar vervoer ‘suboptimaal’ is. Samen met de verschillende stakeholders wil ING hier in de komende jaren verandering in brengen. Elektrisch openbaar vervoer is in de ogen van Van Swaay de kans om de huidige structuur niet alleen op de schop te nemen, maar ook de kans om openbaar vervoer volledig te verduurzamen. Van Swaay: ‘Alle bussen met verbrandingsmotoren – hoe zuinig ook – blijven immers emissie produceren. Iets waar je met name in stedelijke gebieden geen behoefte aan hebt in verband met de overschrijding van de luchtkwaliteitsnormen. De ultieme doelstelling die wij met zijn allen in Nederland daarom moeten nastreven, is nul-emissie vervoer tegen een geoptimaliseerde kostprijs.’ Fata Morgana Voor de nul-emissie ambitie vormen elektrische aangedreven bussen logischerwijs de oplossing. Voor de optimale kostprijs vormt de elektrische aangedreven bus

volgens Van Swaay eveneens dé oplossing. ‘Een voertuig dat nul schadelijke stoffen uitstoot, kun je immers in een volgende concessie ook weer inzetten. Het voldoet te allen tijde aan de emissienormen. Toch is er nog een grote hindernis alvorens elektrische bussen hun intrede kunnen doen: de financiering. Een elektrische bus is duurder in aanschaf dan een conventionele bus, zeker als je deze in acht jaar wilt afschrijven. Subsidieverlening zou een alternatief zijn, evenals verlenging van de concessietermijnen. Beide zijn het echter doodlopende wegen. Voor subsidies is het geld niet beschikbaar en de concessies moeten voldoen aan Europese regelgeving. Daarom moet er gezocht worden naar andere innovatieve oplossingen. In het gezamenlijke overleg met de Nederlandse stakeholders proberen wij daar met zijn allen aan te werken. Als ING brengen wij logischerwijs onze expertise in om een financierbare constructie te realiseren. Een Fata Morgana najagen heeft geen nut. Het is tijd voor realisme en publiek-private samenwerking kan mogelijkerwijs de oplossing bieden.’

‘De ultieme doelstelling is nul-emissie vervoer met geoptimaliseerde kostprijs in Nederland’

AllGreenVehicles en e-Traction Europe klaar voor levering elektrische OV-bussen Waar de Nederlandse overheid zich in de komende periode in gaat spannen om het openbaar vervoer te elektrificeren, zijn het niet de traditionele busfabrikanten, maar twee innovatieve midden- en kleinbedrijven die klaar staan om elektrische bussen aan de markt te gaan leveren. Zowel AllGreenVehicles als e-Traction Europe leggen momenteel de laatste hand aan verschillende elektrische bussen. AllGreenVehicles heeft zich de afgelopen jaren nadrukkelijk gemanifesteerd als een dominante speler op de markt van elektrische bedrijfswagens. Zo bouwden het bedrijf tal van bedrijfswagens- en vrachtwagens, maar ook taxi’s voor toepassing op de Nederlandse wegen. Logischerwijs kijkt het bedrijf volgens directeur Mart Noordam met bovengemiddelde interesse naar de markt van openbaar vervoer. ‘Als elektrische integrator zijn wij bereid daartoe met elke bussenbouwer in zee te gaan. Momenteel werken wij aan de ontwikkeling van meerdere elektrische bussen. Op de eerste plaats een bus van twaalf meter met een lage vloer. Deze is volledig elektrisch en laadt inductief. Binnen afzienbare tijd starten wij in Den Bosch met een pilot om aan te tonen dat inductief laden het ultieme systeem is om de hele dag elektrisch te rijden. De technologie beheersen en testen wij. Bij een nieuwe concessie hopen wij vervolgens een grotere gemeente te overreden om deze elektrische bussen in te gaan zetten.’ Naast de twaalfmeterbus, werkt AllGreenVehicles ook aan een hybride bus van

12

8,5 meter. Van deze bus, die door Bluekens uit Breda vermarkt wordt, zijn al tachtig exemplaren verkocht. Noordam: ‘Deze bus beschikt over een diesel- en elektromotor. Daarbij hebben wij een techniek toegepast waarbij de bus zich al rijdende weer oplaadt.’ e-busz Ondertussen wordt ook in Apeldoorn , waar e-Traction Europe is gevestigd, hard gewerkt aan elektrische bussen. e-Traction is uitvinder van de wielnaafmotor The Wheel. Basisgedachte is dat de motor vermogen afgeeft daar waar het gebruikt wordt: in het wiel en zonder overbrengingsverlies. Via twee stichtingen – The Whisper en e-Busz genaamd – is het bedrijf druk doende met de introductie van elektrische bussen. ‘Met The Whisper hebben wij twee elektrische bussen in Apeldoorn op de weg gekregen en met e-Busz twee bussen in Rotterdam. Mede hierdoor is in Korea interesse ontstaan voor onze activiteiten. Wij zijn voor de Koreaanse overheid bezig om vijf bestaande bussen via retrofit te elektrificeren met onze wielnaafmotor. Als de vijf bussen voldoen voor de Koreaanse overheid, willen ze voor de stad Seoul nog eens tweeduizend

bussen door ons laten elektrificeren.’ De bedreiging die dit grote project voor bestaande busfabrikanten vormt – nagenoeg geen enkele Europese of Aziatische conventionele bussenfabrikant produceert elektrische bussen – heeft ook zijn weerslag op e-Traction. Heinen: ‘Aziatische industriële conglomeraten als Hyundai en Samsung staan niet te springen, met hen moet je niet spotten en dat merk je in de reuring van de markt.’ Met de wetenschap dat traditionele busfabrikanten niet snel nieuwe bussen met de wielnaafmotor van e-Traction zullen gaan produceren, richt Heinen zich met zijn bedrijf vooralsnog op de retrofitmarkt. ‘Wij kunnen het paard naar het water brengen, maar niet dwingen te drinken. Door in te praktijk te laten zien dat elektrische bussen een ongekende meerwaarde bieden, denken wij dat de busfabrikanten vanzelf overstag zullen gaan en elektrisch rijden ook in het openbaar vervoer willen introduceren. Het is aan ons om de busfabrikanten tot op het laatste detail te overtuigen en onze wielnaafmotor af te laten nemen.’

Bob Bouhuijs en Frank Verhulst van EMOSS:

‘In feite is de business case van de elektrische OV-bus al gelijkwaardig aan die van de dieselbus’ ‘Tot op heden wordt de aanschafprijs van elektrische bussen als groot bezwaar opgevoerd om ze in te zetten in het openbaar vervoer. Dit terwijl het voertuig eigenlijk maar een klein onderdeel is van de totale kosten. Daarbij komt dat de huidige dieselbussen door het concessiesysteem versneld worden afgeschreven. Het is veel wezenlijker om naar de prijs per dienstregelinguur te kijken. De elektrische bus met een verlengde inzetbaarheid is – gemeten naar DRU-prijs – al gelijkwaardig aan de dieselbus.’ Aan het woord zijn Bob Bouhuijs en Frank Verhulst van de nieuwe onderneming EMOSS. Bouhuijs en Verhulst startte afgelopen zomer met EMOSS. Bouhuijs was tot voor kort werkzaam als programmamanager Elektrische Mobiliteit bij de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij, Verhulst in de Duitse automotive en met zijn eigen projectmanagementbureau gericht op visieontwikkeling en pilots voor Elektrisch Rijden. Samen met strategische partners dichten de twee ondernemers het gat tussen markt en aanbieders van elektrische mobiliteitsoplossingen voor het heavy duty marktsegment, waar efficiënte laadstructuur en infrastructurele aanpassingen onvermijdelijk zijn. ‘Wij zijn een intermediair met een one-stop-shop’, aldus Bouhuijs. ‘Je kunt ons zien als een marktplaats waar leveranciers zich kunnen profileren en afnemers de gewenste oplossingen kunnen vinden. Vertrouwenspartner In de visie van Bouhuijs en Verhulst nadert elektrisch vervoer een overgangsfase. ‘Van een tijd met veel pilots, geïnitieerd door overheden en multinationals als early adapters, maakt de markt in de komende jaren de overstap naar de 2nd generation met marktconforme toepassing van elektrische heavy duty voertuigen. Wij leggen ons toe op elektrische vervoerprojecten in dit marktsegment: openbaar vervoer, stadsdistributie en afvalinzameling. Overheid, bedrijven en vervoerders zijn voor deze zaken op zoek naar een vertrouwenspartner met marktkennis. Met de kennis vanuit ons netwerk bieden wij onafhankelijk en objectief advies en organiseren en implementeren we het geheel.’ ‘Wij formeren daarmee in onze one-stop-shop een Champions League met aanbieders van hoogwaardige EV-producten en oplossingen, om vervolgens met combinaties van voertuig en infrastructuur te makelen en schakelen met de afnemers’, vervolgt Verhulst. ‘Wij maken daarbij voor de afnemers geen keuze, maar brengen de opties in kaart en begeleiden de uiteindelijke koop en implementatie.’ Bouhuijs en Verhulst acteren met hun bedrijf zodoende voor drie doelgroepen; als acquisitiepartij voor de industrie; als loket en ontzorger voor marktpartijen en ten derde eveneens als loket en adviseur voor de overheid. Optimale testcase De eerste grote nieuwe klus voor EMOSS betreft een uiterst innovatieve regio, die binnen haar grenzen in 2014 alleen nog elektrisch voertuigen en een bijbehorende infrastructuur wil kennen. Bouhuijs: ‘Het wordt een ongekend grote testcase die wereldwijde aandacht zal genieten. De verantwoordelijke bestuurders hebben aangegeven niet alleen het volledige private en publieke wagenpark te willen elektrificeren, maar ook nog eens zeventig procent van haar energieverbruik duurzaam op te willen wekken. Zij willen dé toeristische trekpleister van Noordwest-Europa worden,

gericht op opwekking en toepassing van duurzame energie. Wij helpen hen bij het realiseren van deze ambities door via onze one-stop-shop het projectplan te definiëren, de leveranciers te contracteren en de operatie te implementeren.’ Belangrijk daarbij is dat in de visie van EMOSS elektrische voertuigen niet op zichzelf moeten staan. Verhulst: `De business case van de vervoerder en transporteur staat centraal. ‘Je moet het voertuig koppelen aan de infrastructuur met minimale inbreuk op de vervoersdienst. Daarbij komt de verlengde afschrijving van

een elektrisch voertuig door het ontbreken van emissie-eisen. Daarmee is werkelijk een wereld aan efficiency te winnen. Het is veelal een complexe puzzel van elektrische mobiliteit waarin vooralsnog vele aanbieders te zeer gefocust zijn op hun eigen deeloplossing.’ Bouhuijs voegt toe: ‘Door slim in te regelen en te verbinden realiseren wij een kostenverlaging van het totale openbaar vervoersysteem, waarbij stedelijke gebieden parallel kunnen profiteren van een verbeterde geluids- en luchtkwaliteit. Dat is pas een echte ‘green deal’!’

Bob Bouhuijs en Frank Verhulst

OP ZOEK NAAR... Bob Bouhuijs en Frank Verhulst zijn op zoek naar ondernemers die infrastructurele of elektrische voertuigsystemen/componenten leveren. ‘Wij nodigen hen uit zich bij ons te melden, zodat wij hen kunnen koppelen en een brede scope kunnen bieden aan potentiële afnemers van elektrische mobiliteitsoplossingen.’

13

Branchevereniging voor elektrisch vervoer

ele Pla k tf ta tris orm xi’ ch v s& eb o au us or to sen ’s ,

Suc ces voll e bus ines sca ses voo r

Elektrisch Vervoer & Slimme Oplaadinfrastructuur 1-daags seminar

Voorbij de marktmodellen: hoor de ingrediënten voor succesvolle verdienmodellen

Branchevereniging voor In samenwerking met o.a.: elektrisch vervoer

Promotie Kennisdeling Lobby

unplugged e-mobility

Aanmelden via: www.iir.nl/elektrischvervoer | 20 december 2011 | Brabant Hallen Den Bosch

Promotie Branchevereniging Kennisdeling Lobby elektrisch vervoer Promotie Kennisdeling Lobby

voor

Branchevereniging elektrisch Dutch Organisation forvervoer Electric Transport Promotie Kennisdeling Lobby

Branchevereniging voor Branchevereniging voor elektrisch vervoer voor elektrisch vervoer Promotie Kennisdeling Promotie Lobby Kennisdeling Lobby

Word lid: [email protected]

Word lid: [email protected] Word lid: [email protected] Word lid: [email protected]

De discussie voorbij Een jaar geleden keken we in Bunnik nog wat vreemd op toen er een elektrisch aangedreven Tesla voor het pand stond. Er moest een flinke kabelhaspel aan te pas komen om de auto aan te sluiten op het stopcontact in de hal. Nu staan er twee oplaadpalen voor het pand, die zeer regelmatig gebruikt worden. Nee, niet dagelijks, maar de afgelopen maanden heb ik onder andere een Nissan Leaf, Mitsubishi i-Miev en zeer recentelijk een Opel Ampera zien staan. Elektrisch aangedreven auto’s van grote fabrikanten die al leverbaar zijn in Nederland of dat snel worden. Reden er eind vorig jaar rond deze tijd nog maar 150 elektrisch aangedreven auto’s rond in Nederland, dit jaar zijn er tot en met augustus al zo’n 350 verkocht. De vraag overtreft het aanbod ruimschoots, hoor ik uit de markt. Je kunt dus met droge ogen concluderen dat we de kip-ei discussie, die de afgelopen jaren onlosmakelijk met elektrisch vervoer was verbonden, wel voorbij zijn. Oplaadpalen schieten als paddenstoelen uit de grond. In stadscentra, op bedrijventerreinen, bij tankstations langs de snelweg. Nog even en de infrastructuur is het probleem niet meer. En steeds meer ‘grote’ autofabrikanten komen met een elektrisch aangedreven model. Volledig elektrisch, elektrisch met hulpmotor (range-extender), plug-in hybride: aan technieken geen gebrek. Niet alleen BOVAG verwacht dat er over een kleine tien jaar zo’n 200.000 elektrische auto’s in Nederland rijden. Deze reële schatting, gemaakt op basis van beschikbaarheid, infrastructuur en innovatiesnelheid, wordt breed gedragen, tot in Den Haag. Hoewel 200.000 elektrische auto’s op een totaal personenwagenpark van ruim acht miljoen natuurlijk een klein aantal is, betekent het voor ons als mobiliteitsbranche een grote omslag. Al onze leden hebben of krijgen met elektrische voertuigen te maken. Het meest zichtbaar natuurlijk in de showroom en werkplaats van de auto- en tweewielerbedrijven. Kon een autoverkoper tien jaar gelden vooral topsnelheden uit het blote hoofd opdreunen, tegenwoordig is de CO2-uitstoot het eerste onderwerp in het verkoopgesprek. Meer dan ooit staat de mobiliteitsbehoefte van de klant centraal. Rijdt hij vooral korte en middellange afstanden in (binnen)steden en andere drukbevolkte gebieden? Dan is een elektrische auto of scooter een optie. Maar ook de vertegenwoordiger, die dagelijks vele honderden kilometers aflegt, kiest niet meer per definitie voor een middenklasser met dieselmotor.

Service speelt in dat aanbieden van mobiliteit in plaats Svan het verkopen van een auto een sleutelrol. Op technisch gebied bijvoorbeeld. Nieuwe aandrijftechnieken vragen om nieuwe vaardigheden. Monteurs worden getraind om met de hoge voltages te werken die hybride en elektrisch aangedreven auto’s kenmerken. Denk aan speciaal gereedschap, isolerende kleding en bordjes om de overige monteurs in de werkplaats te waarschuwen dat er wel eens een stroomkabeltje open kan liggen. Een onderhoudsbeurt verandert 180 graden. Van olie verversen en filters vervangen naar accu’s controleren en koolborstels wisselen. Toch is de traditionele verbrandingsmotor nog lang niet uitgerangeerd. Geholpen door de fiscale voordelen die in vrijwel alle Europese landen gelden voor ‘schoon en zuinig’ rijden werkt de industrie al jaren keihard aan het terugdringen van de uitstoot van CO2 en fijnstof. Steeds meer auto’s duiken onder de fiscale norm en zorgen ervoor dat de Nederlandse eigenaar geen bpm en geen motorrijtuigenbelasting betaalt. En de zakelijke rijder profiteert van een lagere bijtelling. Elektrisch rijden is nog voordeliger, want daarvoor hoeft de zakelijke automobilist nul komma nul bij zijn inkomen op te tellen. En dat blijft voorlopig zo, al zijn de fiscale voordelen natuurlijk wel eindig en worden de voorwaarden waaraan voldaan moet worden om minder belasting te betalen de komende jaren logischerwijs aangescherpt. De techniek schrijdt immers voort en je moet als overheid alleen de voorhoede willen stimuleren, niet de middelmaat. Vergeet ik bijna de groep weggebruikers die files ontwijkt en parkeerproblemen niet kent: de tweewielers. Overheden zoals gemeenten en provincies hebben momenteel de elektrische scooter in het vizier. Dat is niet zo gek, want een elektrisch aangedreven brom- of snorfiets maakt amper geluid en is goedkoop in het gebruik. Maar bovenal: door het ontbreken van lokale uitstoot is het dé oplossing voor luchtvervuiling in de binnensteden. Die e-scooter is trouwens al wat meer ingeburgerd dan de elektrische auto. Vrijwel in iedere scooterwinkel staan inmiddels elektrisch aangedreven exemplaren. Vijftienduizend rijden er al rond in Nederland. De vraag is niet meer of elektrisch rijden vast onderdeel van de mobiliteit in Nederland gaat worden, maar vooral wanneer. De branche is er in ieder geval klaar voor. Geert Vermeer Bondsvoorzitter BOVAG

15

DOET pakt door met professionalisering en ziet ledenaantal fors toenemen:

‘Mening van branchevereniging en ondernemer telt steeds meer’ De ‘Dutch Organisation for Electric Transport’, afgekort tot DOET, zag in 2009 het levenslicht als branchevereniging die zich volledig inzet voor het van de grond krijgen van elektrisch rijden in Nederland. Sindsdien hebben zo’n veertig bedrijven zich aangesloten bij DOET. 2011 is het jaar van de definitieve doorbraak van de branchevereniging. ‘Wij worden inmiddels zowel door de markt, als de (Rijks)overheid erkent als hét aanspreekpunt voor elektrisch vervoer’, stelt Roland Steinmetz, bestuurslid van DOET. Met het aantrekken van een nieuwe directeur in de persoon van Serge van Dam aan het eind van afgelopen kalenderjaar, luidde DOET een nieuwe periode in. 2009 en 2010 stonden voor DOET, net als voor alle bedrijven die zich bezighouden met elektrische mobiliteit, in het teken van pionieren. De kritische geluiden die de afgelopen jaren links en rechts hoorbaar waren rond elektrisch vervoer, zijn minder geworden. Nu ook de grote autofabrikanten zich op elektrische voertuigen storten, Nederland zo’n honderd tot honderdvijftig start-ups kent die zich bezighouden met elektrisch vervoer en tal van andere bedrijven vanuit verschillende sectoren acteren in het speelveld, wordt de invloed van DOET steeds groter. Kernactiviteiten Zoals gezegd telt DOET inmiddels veertig leden. De leden zijn onder meer actief als mobility service provider, oplaadpuntleverancier, professionele ombouwer of autoimporteur. Het ledenaantal zal dit kalenderjaar nog fors toenemen. ‘Het doel is om eind 2011 zo’n vijfenzeventig leden te hebben’, stelt Steinmetz. ‘Met een toenemend ledenaantal in het achterhoofd, trachten wij ondertussen de bekendheid van elektrisch vervoer te vergroten, kennisuitwisseling tussen ondernemingen, onderwijsinstellingen en overheden te bevorderen en regelgeving te beïnvloeden. Hierdoor stimuleren wij marktafname. Cruciaal voor een brancheorganisatie is het concreet verwoorden van je activiteiten en je meerwaarde. Wij slagen daar steeds beter in. Daardoor worden we serieus genomen en telt onze mening in het veld.’ ‘DOET kent drie kernactiviteiten: lobby, promotie en kennisdeling’, vervolgt Steinmetz. ‘Een gezamenlijk lobby is krachtiger, effectiever en goedkoper. Het vergroot de taart voor de individuele bedrijven. Een succesvol voorbeeld van onze inzet is de gunstige belastingwetgeving voor elektrische voertuigen. Recent is met de Autobrief – waarin elektrische voertuigen fiscaal worden bevoordeeld – een stap in de goede richting gezet. Een andere lobby die ons momenteel bezighoudt is die van liberalisering van de energiewetgeving. Wij pleiten voor meer ruimte voor nieuwe businessmodellen voor het laden van elektrische voertuigen. De wetgeving is nu te ingewikkeld voor nieuwe toetreders.’ Wetgeving Inmiddels fungeert DOET bij deze specifieke activiteiten als volwaardige gesprekspartner van Netbeheer Nederland

16

en het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie (EL&I). Steinmetz: ‘Wij geven gezamenlijk vorm aan het marktmodel voor het laden van elektrische voertuigen, inclusief de vereenvoudiging van de energiewetgeving. Interoperabiliteit – met één pas bij elke laadpaal ‘tanken’ – is in dit dossier de al gezette eerste stap, een volgende stap is de bijbehorende (onderlinge) verrekening. Wij werken momenteel aan een position paper waarin de knelpunten van de energiewetgeving worden belicht. Tevens onderhouden we met de NMA en het ministerie van EL&I contact om de wetten eenvoudiger en zo de markt makkelijker toegankelijk te maken voor start-ups. Vergelijk het maar met de overgang van vaste naar mobiele telefonie. De wetgeving was toen niet toegespitst op de mogelijkheden van mobiele technologie en is daarvoor aangepast. Hetzelfde zal gebeuren bij elektrisch vervoer.’ De tweede en derde pijler van DOET – promotie en kennisdeling – genieten op dit moment evenwel veel aandacht. Steinmetz: ‘Zo werken wij met TNO aan een technologiecluster. Dit gaat uiteindelijk leiden tot een keurmerk voor elektrische tweewielers. Daarnaast creëren we met het Automotive Technology Centre (ATC) een IPC-cluster. Midden- en kleinbedrijven kunnen gezamenlijk innoveren en hiervoor subsidie krijgen. Daarmee fungeren wij voor ondernemers als matchmaker, wat de branche als geheel vooruit helpt.’ Steinmetz besluit met een krachtige oproep: ‘Daarnaast zijn wij serieus in gesprek – met het Rijk en andere stakeholders zoals D-Incert, PEM, HTAS en vele anderen – over het belang van het creëren van een stevige projectenorganisatie. Een publiekprivate samenwerking is de komende drie jaar nodig om de transitie naar elektrisch vervoer mogelijk te maken.’

‘Publiek-private samenwerking noodzaak om de komende drie jaar transitie naar elektrisch vervoer te maken’

Dirk Toeters van Peec-Power over ontwikkeling range extender:

‘2013 fier overeind als jaar waarin de serieproductie start’ ‘Range Extender Innovations’ is de naam van het innovatieproject waarbinnen de ’s-Gravendeelse onderneming Peec-Power met een consortium werkt aan de realisatie van een range extender. Het project wordt uitgevoerd binnen het nationale innovatieprogramma High Tech Automotive Systems in de projectlijn Electric Vehicle Technology. Op het snijden van de kalenderjaren 2008 en 2009 startte Peec-Power met de ontwikkeling van een dertig kilowatt range extender. Het bedrijf besefte toen al dat een dergelijke toepassing niet alleen de range van elektrische voertuigen kan vergroten, maar ook de zogenaamde range anxiety – angst om te stranden met een lege accu – kan wegnemen. ‘Het principe van een range extender is eigenlijk zeer eenvoudig’, legt algemeen directeur van Peec-Power Dirk Toeters uit. ‘Het is in feite niks anders dan een brandstofgenerator. Een kleine verbrandingsmotor wordt gekoppeld aan de accu en dient als generator wanneer de accu leeg raakt. Er wordt dus elektriciteit opgewekt met behulp van brandstof.’ Rendement De verbrandingsmotor in de range extender van Peec-Power heeft één cilinder en werkt met twee zuigers. ‘Wij hebben gekozen voor een model met één cilinder omdat deze het beste thermodynamische rendement heeft, oftewel het meeste energie uit de brandstof haalt. De zuigers nemen de onbalans weg die een één cilinder motor met zich meebrengt. De verbranding vindt tussen deze zuigers plaats en de lineaire beweging wordt met een sinusbaan naar een rotatie omgezet. Met magneten wordt tenslotte de elektriciteit gegenereerd.’ De ontwikkeling van de range extender loopt voor Peec-Power volgens schema. In het voorjaar van 2010 kreeg het bedrijf een stevige duw in de rug doordat HTAS bekendmaakt subsidie te verlenen aan het innovatieproject ‘Range Extender Innovations’. Naast Peec-Power hebben TNO, de technische universiteiten van Delft en Eindhoven, MTT, AllGreenVehicles en ProDrive zitting in het innovatieproject

dat geleid wordt door Peec-Power. ‘Met dit project is het voor ons mogelijk om meer gedegen te werk te gaan en te zorgen dat vanaf het eerste moment de basis van het product perfect staat.’ Mechanisme ‘Waar de meeste autofabrikanten bij de ontwikkeling van een range extender voor bestaande technologie kiezen – en zo motoren met meerdere cilinders gebruiken – zijn wij vanaf nul begonnen’, vervolgt Toeters. ‘Ons concept bevat minder cilinders en kent een geïntegreerde generator. Het aantal bewegende onderdelen is beperkt tot drie. Zodoende zijn wij niet alleen lichter en goedkoper, maar is de slijtage ook vele malen lager.’ Doordat de grote autofabrikanten alleen proven technology toe willen passen in hun voertuigen, is de pilotfase voor Peec-Power’s

range extender volgens Toeters van groot belang. ‘Voordeel is dat deze technologie al wordt toegepast in de lucht- en scheepvaart en wij zodoende weten wat technologisch mogelijk is. Desondanks moeten wij wel laten zien dat de range extender probleemloos 50.000 kilometer of 5.000 uur actief kan zijn.’ Eind dit jaar hopen Toeters en zijn collega’s klaar te zijn voor de productie van de eerste honderd testexemplaren. Deze moeten vervolgens in 2012 ingebouwd worden in diverse testplatforms: van personenvoertuigen tot lichte bedrijfswagens. Na deze pilotfase moet in 2013 de serieproductie in samenwerking met nader te bepalen partners van startgaan. ‘Wij hopen in de periode die volgt met ons low cost concept voet aan de grond te krijgen bij de grote OEM’s’, besluit Toeters. ‘Daarbij mikken wij op een productieaantal van 50.000 tot 100.000 exemplaren per jaar.’

OP ZOEK NAAR... ‘Om onze range extender uiteindelijk succesvol in de markt te kunnen zetten zijn wij op zoek naar marktpartijen die ons product in licentie of als partner kunnen produceren en vermarkten’, aldus Dirk Toeters. ‘Wij zijn een ingenieursbureau en onze kracht zit logischerwijs niet in de productie.’

17

INHOUD ‘LEASEMARKT KANS OM EV ALS SERVICE TE VERKOPEN’ DRIVE4ELECTRIC: PIONIEREN EN INNOVEREN IN FRIESLAND FORMULE E-TEAM 2.0 VOLOP IN DE STEIGERS

N AT I O N A A L V A K T I J D S C H R I F T J U N I 2 0 1 1

QWIC: UITGROEIEN TOT EEN VAN DE TWEE GROOTSTE EUROPESE URBAN SCOOTERFABRIKANTEN ALFEN/ICU CHARGING STATIONS: ‘2011 EEN SUCCES ALS WIJ DUIZEND LAADPALEN LEVEREN’

HENRY LI:

‘NEDERLAND KAN VOOR BYD GEWENSTE PILOTMARKT WORDEN’

• • • • • • •

IC ELECTR GOES STER... RONEL DS CLU TIM CONEDERLAN MET

e-mobility 3.indd 1

06-06-11 21:13

‘Dit is dé toekomst voor emissieloos publiek transport’ Zero Emission Phileas. Het is de titel van een van de negen experimenteerprojecten dat plaatsvindt in het kader van de Brabantse stimuleringsregeling ‘Elektrisch Rijden en slimme decentrale netwerken’. Binnen het project wordt de haalbaarheid en de veiligheid getest van een inductielaadsysteem voor een volledig elektrische Phileas. ‘Dit is dé toekomst voor emissieloos publiek transport’, stelt Gerard Koning, projectleider en werkzaam als Program Manager bij Advanced Public Transport Systems (APTS).

Sinds 2004 rijdt in Eindhoven de Phileas rond. Dit hoogwaardig openbaar vervoer (ov) concept werd in de jaren negentig bedacht voor steden die te groot zijn voor de bus, maar te klein voor de tram. Het concept van APTS bestaat uit een geavanceerde virtueel geleide bus die even hoogwaardig vervoer biedt als een traditionele tram, maar tegen veel geringere kosten: de infrastructuur is veel goedkoper in aanleg en onderhoud door het vervallen van rails en bovenleiding. De huidige Phileas-bussen die in Eindhoven – maar onder meer ook in het Franse Douai en het Turkse Istanbul – rondrijden, zijn voor zien van een hybride aandrijving. De bussen zijn opgebouwd uit verschillende cocons en kennen variërende lengtes van 18, 24,5 en 26 meter. Draadloos ‘De opkomst van elektrische mobiliteit heeft bij ons de gedachte versterkt om een volledig elektrische Phileas te ontwikkelen’, vertelt Koning. ‘Wij zijn daartoe met hulp van deze Brabantse stimuleringsregeling een samenwerkingsproject gestart met het Canadese Bombardier voor de ontwikkeling van een Phileasbus die draadloos rijdt op inductiestroom. Naast Bombardier neemt ook het elektrofysisch laboratorium BICON deel in het project. Samen

met deze partijen willen wij de haalbaarheid en veiligheid van het inductielaadsysteem PriMove van Bombardier voor toepassing in een volledige elektrische Phileas testen.’ Laadspoor APTS is inmiddels ver gevorderd met de ontwikkeling van de technology carrier voor de Phileas die het mogelijk maakt om op dynamische wijze inductief te laden. ‘Het is een ongekend voordeel dat de Phileas straks niet stil hoeft te staan om op te laden, want dit gebeurt tijdens het rijden’, licht Koning toe. ‘Afhankelijk van het optimum van energie opname/afgifte in verhouding met het batterijenpakket in de Phileas, vindt de energieoverdracht plaats door ongeveer twintig procent (honderd meter per vijfhonderd meter) van het traject te voorzien van een laadspoor in het wegdek. Het laadspoor in het wegdek is alleen actief als de Phileas eroverheen rijdt en schakelt automatisch uit als deze weer weg is. Het onderbouwd kunnen aantomen hiervan ligt in de safteyclaim waaraan het systeem moet voldoen alvorens het ingezet wordt in de publiek toegankelijke omgeving van Helmond. In het samenwerkingsproject met Bombardier testen wij de haalbaarheid en veiligheid die het energiesysteem moet hebben.’

Safety claim Volgens Koning is het veiligheidsaspect van het inductiesysteem de grootste uitdaging binnen het Brabantse innovatieproject. ‘Natuurlijk, de technologie moet ook werken, daar is de integratie en optimalisatie van PriMove voor de Phileas de uitdaging. Bombardier heeft in de wereld van treinen al aangetoond dat het inductiesysteem werkt. Nu is het zaak de bijbehorende safety claim voor toepassing in onze Phileas bussen te schrijven.’ In het project met Bombardier en BICON zal dit gebeuren. Het is voor APTS de eerste fase van de ontwikkeling van de volledig elektrische Phileas. Koning: ‘Na de validatie van het veiligheidssysteem en de testen in de gesloten omgeving van de High Tech Automotive Campus, zal in een vervolgproject een praktijkproef in de gemeente Helmond plaatsvinden.’ APTS ziet volgens Koning de toekomst rooskleurig tegemoet. ‘Wij zijn overtuigd dat wij de verschillende uitdagingen gaan overwinnen. De elektrische Phileas is in onze optiek dé toekomst voor emissieloos publiek transport. Na de toepassing in openbaar vervoer zullen wij ook kijken naar de mogelijkheden voor toepassing in vrachtwagens en vuilniswagen. Misschien is deze technologie uiteindelijk zelfs wel geschikt voor toepassing in personenvoertuigen door statisch en dynamisch laden te combineren.’

19

DE AARDE IS PLAT, ELVIS LEEFT, KABOUTERS BESTAAN EN ELEKTRISCH RIJDEN IS VRESELIJK DUUR.

KIJK VOOR DE WAARHEID OP RENAULT-ZE.NL ALS EERSTE AUTOFABRIKANT TER WERELD BRENGT RENAULT EEN SERIE ELEKTRISCHE AUTO’S UIT: RENAULT Z.E. Niet eerder in de geschiedenis veranderde de autotechniek zo ingrijpend. Het is allemaal zo nieuw dat hierover bij het publiek nog best wat vragen zijn. Maar ook misverstanden. En onjuiste veronderstellingen. Renault wil u graag zo volledig mogelijk informeren. Kijk op renault-ze.nl

DRIVE THE CHANGE

INHOUD ELEKTRISCHE TWEEWIELERS MOETEN STRAATBEELD DOMINEREN ‘SAMENWERKING ZOU GROENGAS EN EV ONGEKENDE BOOST GEVEN’

SPECIAL ECOMOBIEL SEPTEMBER 2011

OFFICIËLE LANCERING RADIUZ TIJDENS ECOMOBIEL SPIJKSTAAL, TRUCKLAND ZERO EN DIVACO KLAAR VOOR OPSCHALING VAN DE MARKT ‘ELEKTRISCHE MOBILITEIT HEEFT BEHOEFTE AAN ROAMINGMODEL VOOR HOGERE ADOPTIEGRAAD’

ECOMOBIEL 2011:

‘STOP THINKING START ACTING’

www.citroen.nl

DOE IETS INNOVATIEFS MET ELEKTRICITEIT

DE NIEUWE CITROËN C-ZERO 100% ELEKTRISCH

INHOUD

ecomobiel 2011: stop thinking, start acting!

www.twitter.com/emobility_solar www.twitter.com/ecomobiel2011 Grote automerken presenteren duurzame voertuigen tijdens ecomobiel

24

Elektrische tweewielers moeten straatbeeld gaan domineren

27

Plattegrond & programma ecomobiel 2011

28

Column Bram Veenhuizen - De ACE-factor

31

‘Samenwerking zou Groengas en elektrisch rijden een ongekende boost geven’

31

Spijkstaal, Truckland Zero en Divaco klaar voor opschaling: Vraag naar elektrische bedrijfswagens neemt hand over hand toe

33

Officiële lancering Radiuz tijdens ecomobiel: alle vervoersvormen toegankelijk met één passysteem

35

ecomobiel gaat internationaal

35

Nederlandse aanbieders laadinfrastructuur excelleren in internationaal speelveld

36

‘Elektrische mobiliteit heeft behoefte aan roamingmodel voor hogere adoptiegraad’

39

Beste E-Mobility lezers, in alle hectiek die het organiseren van een beurs met zich mee brengt zijn er soms ook momenten om even te reflecteren en te beseffen wat we met zijn allen hebben neergezet. Tijdens het schrijven van dit voorwoord had ik weer even zo’n moment. Ik dacht terug aan augustus 2008, toen ik samen met Huub Sparnaay tijdens een nazomerse avond op een terras in Rotterdam aan het bedenken was welke markt zich de komende jaren zou gaan ontwikkelen en wat wij hier als ondernemers voor rol in zouden moeten spelen. Nog geen drie maanden later in november 2008, was dit al duidelijk: een platform, netwerkorganisatie en een beurs werd onze rol. Duurzame mobiliteit werd de markt. Nu, bijna drie jaar later, staan we aan de vooravond van enorm belangrijke introducties. Toyota, die haar visie van de afgelopen jaren ziet overgaan in een steeds concreter wordende markt. Mercedes-Benz, Peugeot, Opel, Citroen, Renault en Nissan die allen hun elektrische modellen presenteren die op korte termijn, en een aantal zelfs nu al geleverd worden. Maar vergeet ook niet Fiat, die al jaren aan de top staat van het CNG-segment en daarmee een van de schoonste automerken ter wereld heeft opgebouwd. Het staat hier allemaal, voor uw neus, klaar om uit te testen. Laadinfrastructuur, advies, energie, mobiliteitskaarten, monitoring, ICT, brandstoffen, transportoplossingen… Iedere deelnemer van ecomobiel heeft zijn of haar plek gevonden in een segment van de markt. Soms concurreren we, vaak werken we samen en vullen we elkaar aan. Dit jaar laten de verschillende onderwijsinstellingen die Nederland rijk is, onder aanvoering van ACE (Automotive Centre of Expertise) daarnaast zien wat er mogelijk is om de professional van morgen gedegen en vernieuwende opleidingen te bieden. Allen met hetzelfde doel; de markt ontwikkelen en business doen, oftewel ‘stop thinking start acting’. 3.000 vierkante meter in 2009, 5.500 vierkante meter in 2010 en 10.000 vierkante meter duurzame mobiliteit in 2011. We groeien, en u groeit met ons mee. Laten we hopen dat we met elkaar door kunnen groeien naar een succesvol 2012. Waarin duurzame mobiliteit steeds ‘normaler’ wordt. Niet alleen omdat we duurzaamheid belangrijker gaan vinden, maar vooral omdat innovatie ingebakken zit in de BV Nederland en we met elkaar – bedrijfsleven,- overheid, en kennisinstellingen – deze innovatiekansen benutten om een markt te bouwen, concurrentiepositie te verbeteren en succesvol te zijn in wat we doen. Ik wens u veel leesplezier, en daarnaast veel plezier op ecomobiel 2011! Gerben Bierbooms ecomobiel 23

Toyota hoofdsponsor ecomobiel

Grote automerken presenteren duurzame voertuigen tijdens ecomobiel Anno 2011 staat duurzame mobiliteit bij alle grote automerken hoog op de kalender. Inmiddels zijn alle Amerikaanse, Europese en ook Aziatische fabrikanten druk doende met de introductie van gedeeltelijke of volledige elektrische voertuigen. Tijdens ecomobiel geeft een groot aantal autofabrikanten – van Toyota, tot Opel, Nissan, Renault, Peugeot, Fiat en Citroën – acte de presence. Een van de weinige automerken die kan bogen op een jarenlange ervaring met elektrische voertuigtechnologie is Toyota – de hoofdsponsor van ecomobiel 2011. De Japanse autofabrikant maakt al jarenlang gebruik van elektrische mobiliteit in haar Full Hybrid voertuigen. De Prius is veruit het meest verkocht. ‘Wij beschikken door dit model al jaren over de juiste bouwstenen voor de verschillende duurzame concepten voor de nabije toekomst’, stelt Guido Roozekrans, manager Press & Public Affairs bij Louwman & Parqui, Toyota-importeur voor Nederland. Prius Plug-in Hybrid Volgens Roozekrans hanteert Toyota al decennialang een filosofie gebaseerd op de ‘ultieme eco-auto’. ‘Bij dit streven kiezen wij altijd voor producten die technologisch én economisch haalbaar zijn. Het beste voorbeeld is, zoals gezegd, de Toyota Prius. Deze auto – die een aantal kilometers volledig elektrisch kan rijden – beleeft inmiddels zijn derde generatie en wereldwijd verkocht het Toyota concern ruim drie miljoen Full Hybrid exemplaren.’ In de komende jaren breidt Toyota haar portfolio uit met nieuwe modellen. Het gaat om varianten (zie kader) als Full Hybrids, Plug-in Hybrids (medio 2012), Electric modellen en Fuel Cell Hybrids (vanaf 2015). ‘Wij beogen de juiste auto, in de juiste markt, op het juiste moment in te zetten. Medio 2012 komt de elektrische Toyota iQ naar de markt die zeer geschikt is voor stedelijk gebruik. ecomobiel is overigens voor ons als importeur hét platform om te laten zien waar wij staan met onze visie op duurzame mobiliteit en bijbehorende producten.

24

Wij tonen voertuigen uit alle eerder genoemde categorieën, wat maarliefst vijf nationale primeurs oplevert. En het mooie is dat ze allemaal zijn gebaseerd op de beproefde Full Hybrid technologie. De Prius Plug-in Hybrid is met zijn beoogde 49 gram CO2-uitstoot per kilometer een eye opener. Ook op fiscaal gebied, want het betekent een bijtelling van nul procent.’ Stikstofoxiden Momenteel voert Toyota wereldwijd – in Nederland met elf voertuigen – een pilot uit met zeshonderd concept Plug-in Hybrids. Het onderzoek is bedoeld om vast te stellen of gebruiksgemak, actieradius en techniek aansluiten bij de wensen van het publiek. ‘Kortom’, vervolgt Roozekrans. ‘Wij gaan niet over een nacht ijs. En van de Plug-in Hybrid verwachten wij op de middellange termijn veel vanwege zijn grote actieradius. Het is de meest interessante optie voor duurzame massamobiliteit en een drastische verbetering van de luchtkwaliteit in met name stedelijke gebieden. Je kunt namelijk zelf bepalen wanneer je honderd procent elektrisch rijdt .’ Daarmee is volgens Roozekrans direct een veelal onderbelicht punt genoemd. ‘De aandacht gaat nu vooral uit naar CO2-reductie. Wij moeten echter breder kijken dan CO2. Je ziet dat diesels bijvoorbeeld steeds beter in staat zijn minder CO2 uit te stoten, maar nog wel veel roet en heel veel stikstofoxiden produceren. Het is zaak dat ook dit gereguleerd gaat worden door de overheid om daarmee de luchtkwaliteit daadwerkelijk te verbeteren. En bij emissieverlaging vormen Full Hybrids en Plug-in Hybrids een belangrijke quick win.’

Waar Toyota de markt van duurzame mobiliteit probeert te ontketenen met hybride voertuigen, is het de combinatie Renault-Nissan die dit met elektrische auto’s doet. De topman van autoconcern Renault-Nissan, Carlos Ghosn, maakte op de Autosalon van Genève in 2009 bekend dat Renault en Nissan gezamenlijk vier miljard euro gingen investeren in elektrische voertuigen. Anno 2011 telt het bedrijf een team van circa tweeduizend werknemers dat zich bezighoudt met elektrische auto’s. In 2015 wil Renault-Nissan Alliantie jaarlijks 500.000 batterijpakketten produceren en evenveel voertuigen. Inmiddels heeft Nissan in Nederland met de Leaf een eerste elektrische auto op de markt gebracht. ‘Wij zijn het eerste grote automerk dat met een dergelijke schaalgrootte en met een volwaardige elektrische auto in dit nieuwe marktsegment is gestapt’, stelt Bart van Thienen, Communications Director bij Nissan Nederland. ‘De gebruikers proberen wij op allerlei mogelijk manieren te faciliteren. Zo werken wij samen met Stichting e-laad.nl en The New Motion voor de benodigde laadinfrastructuur. Gebruikers kunnen onder meer een thuislaadsysteem aanvragen.’ Voor Renault geldt dat zij aan de vooravond staat van de introductie van maarliefst vier elektrische auto’s in de komende twaalf maanden. ‘Het gaat om de Fluence, Kangoo, Twizy en Zoe. Deze voertuigen zijn zowel voor de zakelijke als voor de particuliere markt bestemd’, aldus Janet Richter, directeur Communicatie bij Renault Nederland. Hubdealers ‘Wij hebben de ambitie om als volumemerk betaalbare elektrische voertuigen op grote schaal aan de man te brengen’, vervolgt Richter. ‘Wij zorgen er voor dat elektrisch rijden niet langer alleen voor de happy few toegankelijk is. Wij lanceren daarom voor elk marktsegment een specifieke auto. Als eerste automerk maken wij daarbij de keuze om de batterijpakketten middels een leasecontract aan te bieden. Op die manier nemen wij elke vorm van ongerustheid bij de gebruiker over de levensduur van het batterijpakket weg.’ ‘De eerste twee modellen die in 2011 nog op de markt komen zijn de Kangoo voor stadsdistributie en de luxe personenauto Fluence’, vult Fokko Bangma aan, directeur Public Affairs bij Renault Nederland. ‘Vervolgens komen in de eerste helft van 2012 de tweepersoons stadsauto Twizy en de compacte hatchback Zoe op de markt. ecomobiel is de eerste Nederlandse beurs waar wij onze voertuigen kunnen laten zien en wij geven acte de presence met de Fluence en Kangoo.’ Momenteel is Renault druk doende om de verschillende introducties in de juiste banen te leiden. Enerzijds worden daartoe voor de laadinfrastructuur samenwerkingsverbanden

gesloten en anderzijds wordt het dealernetwerk georganiseerd. Bangma: ‘Wij hebben onder meer overeenkomsten gesloten met de stichting e-laad.nl en Essent. Voor 2012 staat nog een samenwerking met Schneider Electric op het programma. Al met al hebben wij voldoende ijzers in het vuur om zeker te zijn dat onze afnemers straks over een toereikende laadinfrastructuur gaan beschikken.’‘Met het organiseren van het dealernetwerk zijn wij inmiddels ook vergevorderd’, vervolgt Richter. ‘Wij hebben 22 ‘dealers’ geselecteerd. Zij dekken weer het volledige netwerk van tweehonderd dealerbedrijven af. Momenteel wordt bij elke dealer een ZE-expert aangesteld en opgeleid.’ Na Frankrijk is Nederland voor Renault het eerste land wat beleverd wordt met elektrische voertuigen. Richter en Bangma: ‘Wij zijn voor Renault een belangrijk pilotland. Het is onze stellige overtuiging dat wij de verwachtingen in de komende twaalf maanden gaan waarmaken. Aan het eind van het derde kwartaal van 2012 willen wij vier succesvolle lanceringen achter de rug hebben en een enthousiaste dynamiek rond elektrische voertuigen bij autorijdend Nederland op gang gebracht hebben.’ Waar Renault aan de vooravond van introducties staat, heeft Nissan inmiddels tussen de honderdvijftig en tweehonderd elektrische Leafs uitgeleverd. Van Thienen: ‘Wij lopen letterlijk voor de muziek uit. Ruim drie jaar geleden hebben wij aangekondigd met een elektrische auto op de markt te komen in het jaar 2010 en dat hebben wij waar weten te maken. Zoals gezegd rijden inmiddels een behoorlijk aantal Leafs in Nederland in rond. Deze zijn vooral naar de zakelijke markt gegaan. In de tweede helft van dit kalenderjaar hopen wij meer particulieren aan te trekken. ecomobiel is met de consumentenavond een van de instrumenten die wij daartoe inzetten. Aan het eind van dit jaar hopen wij ook zes à zeven dealers verspreid door het land te hebben die de Leaf in

de markt zetten. Deze auto is namelijk ook voor de ‘gewone man’ bereikbaar. In totaal hebben wij voor dit kalenderjaar de mogelijkheid om zo’n 650 Leafs te verkopen en dat gaan we ook halen.’ Ambassadeur Nu Nissan de eerste elektrische auto op de markt heeft gebracht, zullen in de komende jaren meer modellen volgen. Van Thienen: ‘Nissan doet in individuele mobiliteit. Op de langere termijn zal daarbij een mix ontstaan van elektrische voertuigen, waterstofauto’s en superzuinige brandstofwagens. Voor de korte termijn is het ons doel om volgend jaar zomer circa duizend Leafs op weg te hebben. Als vanaf 2014 ook in Engeland de productie van de Leaf opgestart wordt zullen de aantallen snel en fors oplopen.’ Juist vanwege de beperkte aantallen selecteert Nissan de afnemers van de Leaf nauwkeurig. ‘Het moeten de spreekwoordelijk goede berijders zijn. Zij moeten het gedachtegoed van elektrisch rijden ondersteunen, het juiste rijgedrag tentoonspreiden en een soort ambassadeur zijn. Een bedrijf als Accenture is een mooi voorbeeld. Zij hebben vijftien Leafs afgenomen en binnen vierentwintig uur meldden 175 medewerkers zich die de voertuigen graag zouden willen rijden. Het enthousiasme onder de mensen die in Nederland al een Leaf tot hun beschikking hebben is groot. Wij hebben voor hen onder meer de website www.leafhebbers.nl gecreëerd waar zij dagelijks ervaringen uitwisselen. Het zijn immers de eersten die op grote schaal binnen Nederland ervaring opdoen met elektrisch rijden.’ Een van de andere grote spelers in Nederland, Peugeot, komt in de komende periode met diverse nieuwe duurzame voertuigen op de markt. ‘Bovendien zijn wij al actief met Peugeot iOn die begin dit

jaar als elektrische stadsauto geïntroduceerd is’, licht Wouter Molenaar, Manager Communicatie Business tot Business van Peugeot Nederland toe. ‘Tijdens ecomobiel bestaat ook de mogelijkheid om hier mee te testrijden. Bovendien is op de stand ook de Partner Electric te zien. Deze volledige electrisch aangedreven bedrijfsauto die al geruime tijd in Frankrijk leverbaar is, is nieuw op de Nederlandse markt. In de nabije toekomst zullen wij twee diesel-hybride modellen uitbrengen. Allereerst de 3008 HYbrid4, de eerst full hybrid diesel ter wereld. Deze auto kan qua aandrijving schakelen tussen een elektrische en diesel motor en een combinatie van die twee. Rond de jaarwisseling komt dit model op de markt. Vervolgens introduceren wij in het eerste kwartaal van 2012 de 508RXH, een voertuig gebaseerd op de populaire 508SW. Ook deze auto beschikt over een gecombineerde diesel-elektro aandrijving. De iOn en de Partner Electric zien wij als duurzame voertuigen voor grootstedelijk gebruik. De hybridemodellen zij vanwege hun actieradius breder inzetbaar en zullen door hun dynamiek, uitrusting en bijtelling zeker de zakelijk rijder aanspreken.’ Tenslotte toont ook Mercedes-Benz Nederland de laatste ontwikkelingen op het gebied van alternatieve aandrijflijn oplossingen op ecomobiel. ‘Behalve de smart fortwo electric drive en de MercedesBenz A-Klasse E-CELL kunnen de bezoekers ook zelf rijden met de volledig elektrisch aangedreven Vito E-CELL bestelwagen’, licht Huub Dubbelman van Mercedes-Benz Nederland toe. ‘Daarnaast bieden wij ook een breed programma personen-, bestel- en vrachtwagens aan die op groen gas of (vloeibaar-) aardgas rijden. Voor het eerst kan men ook kennis maken met de hybride uitvoering van de Atego vrachtwagen waarvan er inmiddels een aantal zijn verkocht in Nederland. Tijdens verschillende workshops worden tenslotte de achtergronden en inzetmogelijkheden van deze technieken en voertuigen toegelicht.’

25

DEGROENEWEBSITE.NL

DEGROEN

GEL A D E N M ET A M B I T I E “Het ontwikkelen en bouwen van een volledig elektrisch voertuig, dat is mijn droom”

De Automotive instituten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en Fontys

het ‘European Electric Mobility Center’. Daar zullen zij elektrische voertuigen

Hogescholen zijn in samenwerking met topbedrijven in de sector gestart met

als de Colt testen op diverse onderdelen zoals range en energie-efficiency. Deze

ACE, het Automotive Center of Expertise. ACE brengt excellerende studenten

wisselwerking tussen student en bedrijf geeft een duidelijk antwoord op de

samen met toonaangevende bedrijven in de automotive sector. Zij gaan de

sterke vraag van de markt naar hoogopgeleide automotive studenten. Binnen

uitdaging van ‘real life’ projecten aan, waarbij elektrisch rijden een grote rol

enkele jaren moet ACE zijn uitgebouwd tot hét expertisecentrum voor toegepast

speelt. Zo is Pim nu met zijn medestudenten aan de slag bij TNO in Helmond, in

onderzoek en gespecialiseerd onderwijs op het gebied van hightech mobiliteit.

Mobility driven by:

Kijk voor meer info op:

WWW.ACEMOBILITY.NL

@ACE M O BILIT Y

Elektrische tweewielers moeten straatbeeld gaan domineren Binnen een decennium is het niet ondenkbaar dat in de verstedelijkte regio’s van Nederland de elektrische scooter het straatbeeld zal domineren. Nederland kent nu al een groot aantal spelers die elektrische scooters aanbieden. Veel van hen showen de nieuwste modellen op ecomobiel. Met Ebretti is de naam genoemd van een van de weinige elektrische scooters op de Nederlandse wegen, die ook daadwerkelijk in eigen land geassembleerd wordt. Ebretti Benelux is het bedrijf dat de distributie in België en Nederland voor haar rekening neemt. ‘In 2009 zijn de eerste Ebretti’s uit de fabriek gerold en verkocht’, vertelt Tijmen de Groot van Ebretti Benelux. ‘Inmiddels worden door circa honderd dealers in Nederland en België Ebretti-scooters verkocht. De propositie die wij hanteren is daarbij tamelijk uniek. Ja, natuurlijk is het belangrijk dat een elektrische scooter een duurzaam product is, maar minstens zo belangrijk is dat mensen graag op deze scooter gezien willen worden. Het is een én-én-verhaal waarbij duurzaamheid en design beiden een cruciaal onderdeel zijn. Niet voor niets bieden wij scooters in achttien verschillende kleuren aan en met twaalf verschillende zadels. Bovendien zijn tal van extra accessoires te bestellen. Door deze mogelijkheden proberen wij een high diversity en quality brand op te bouwen.’ Overtuigen Nu het aantal aanbieders van elektrische scooters hand over hand toeneemt, heeft Ebretti volgens De Groot dan ook een sterke positie. ‘Voor alle aanbieders is de grootste uitdaging jezelf onderscheiden op basis van kwaliteit. De markt is vergeleken met die van traditionele scooters met

Twee elektrische Ebretti-scooters

Een Electric Mobility Center van Electric Move Concept

verbrandingsmotoren namelijk nog relatief klein. Daarom ligt er nog wel een grote uitdaging voor ons: het overtuigen van de consument. Het besef dat een elektrische scooter minstens gelijkwaardig is qua rijstijl en gebruiksgemak moet nog groeien. Onze ervaring is dan ook dat de gebruiker meestal maar op één manier te overtuigen is: door een elektrische scooter te proberen. Tijdens dit missiewerk blijven wij ondertussen ons product doorontwikkelen, met de accu, controller en motor als belangrijke aandachtspunten.’ Franchiseketen Vanuit het Gelderse Elst zijn Hans Bruggeman, René Schuurman en Arjen Dijkstra met hun bedrijf Electric Move Concept druk doende om in Nederland de franchiseketen Electric Mobility Centre (EMC) uit te rollen. EMC richt zich niet alleen op tweewielers – zo zijn ze dealer/importeur van een aantal elektrische fiets- en scootermerken – maar ook op drie- en vierwielers. ‘Wij zijn gespecialiseerd in LEV’s lichte elektrische voertuigen’, vertelt Hans Bruggeman. ‘Dit loopt uiteen van fietsen tot 4WD allterrain vehicles (45 kilomter)). De afgelopen twee jaar hebben wij gebruikt om een franchiseformule op te richten waarbij via onze Electric Mobility Centers de verschillende twee-, drie- en vierwielers door lokale ondernemers in de markt gezet worden. Het idee voor deze keten is ontstaan omdat wij merkten dat de reguliere dealers van traditionele scooters vooralsnog niet open staan voor de verkoop van elektrische scooters. Met deze franchiseketen realiseren wij specialistische ‘elektrische’ dealers’ die alles op het gebied van LEV’s leveren als concept. In 2009 hebben we de eerste pilotwinkel in Ruurlo geopend en vorig jaar hebben wij de eerste in België geopend’, vult Schuurman

aan. ‘Na een succesvolle testperiode zijn in Nederland dit jaar drie franchisenemers een winkel gestart, te weten in Deurne, Heemskerk en Venlo. In 2012 hopen wij per provincie één franchisenemer geselecteerd te hebben. Uiteindelijk hopen wij binnen vijf jaar in Nederland twintig tot veertig winkels onderdeel te laten zijn van onze keten. Vervolgens kunnen wij ook de stap naar het buitenland maken.’ Self-powered De winkels kennen een uitgebreid assortiment. Een aantal van de voertuigen zijn volgens Arjen Dijkstra vooroplopend. ‘Zo hebben wij met de Wisper een elektrische fiets in huis die als eerste was in Nederland met een ‘self-powered’ aandrijving, waarmee men een snelheid van zes kilometer per uur kan halen. Als een fietser vervolgens begint te trappen, schakelt deze handgemaakte Engelse fiets over op pedal-assist. Een ander leuk product is de Lyric. De Lyric – voorheen Bikeboard geheten – is een opvouwbare driewieler, een zogenaamde PTV Persoonlijk Transport Voertuig. In de komende periode zullen wij ons assortiment nog verder uitbreiden.’ Waar de franchisenemers logischerwijs zich grotendeels richten op consumenten en lokale business-to-business, zullen Dijkstra, Schuurman en Bruggeman vanuit het hoofdkantoor in Elst de grootzakelijke markt bedienen. ‘Een voorbeeld is een groot Europees aanbestedingstraject van de Belgische post waarbij wij betrokken zijn. De Belgische post wil een duizendtal elektrische bezorgscooters afnemen. Wij zijn bij de laatste drie partijen die in de race zijn voor deze order. Deze business-to-business order zullen wij in samenwerking met de vestiging in België uitvoeren.’

27

Plattegrond, exposanten, debatten en workshops UIT

UIT

10 65

36

09 33 29 25

28

08 64

43 43

35 31

30

27 26

25

23 22

21

67a

65

64

17 16

Energyvalley 19 18 Horecaplein 05

175716

69 Energyvalley 58 Horecaplein

13 12

15 14

13 12

NG HAL 1

06

04

51c 51

51a 02

01 45

44

51b

46

47

48

107

49 44 50 45

133

133

112 131 106

114 111 130 110 57 105 104 108 57

113 107

120

Koffiebar

119

112 111 Workshops 106 105

110

57

104

57

Workshops

6899

75b

126

125 75b

69

78 58

75a 57

75a

99

57

118

57

118

126 78

P13P14P15P16P17P18P19P20 P21P22P23P24 P13P14P15P16P17P18P19P20 127 P21P22P23P24 P01P02 P03P04P05 P06 P07P08P09 P10P11 P12 67b P01P02 P03P04P05 P06 P07P08P09 P10P11 P12 74 77 128a 128a 127

51c 53 51 54 51a

57 52

113

108

123 121/122 119124 Koffiebar

120

63

67b

55

03

114

125 68

21

67a 121/122

123

130

132

20

20

124

66

131

28

29 63

132

07

36 66 33

IN

IN

70 51b

7455 77

52

53 73

46

47

48

54

128b

128b 70

73

76

49

50

94 93

98 97

91 92

95 96

86 85 57 83 84

57 72

90 89 87 88

76 81 82

Ontvangst Dome 72

94 93

98 97

91 92

95 96

Radiuz Dome Awardshow 86 85 90 89

83 84

87 88

81 82

Radiuz Dome Awardshow

Ontvangst Dome

Garderobe Toiletten

Toiletten

Standhouders ecomobiel 2011 INGANG HAL 1

Hateha Elektrotechnische Handelsonderneming Nimoto Electric Scooters Still Intern Transport Van der Veer Designers Ebretti Benelux eeeeFUN Microcar LikeBikes Ostec E-DOCK Toyota VCCR Stichting e-laad Fier Automotive High Tech Automotive Campus ABB APPM Management Consultants Centurion Bipolar B.V. Enevate Chargepoint Band op Spanning WijzijnGroen Easy Go Electric Rotterdamse Taxi Centrale Tulpfietsen beCharged The Plugin Company vereniging DOET Solar Integra Philco NV Kymco scooters Nederland Peugeot Scooters

28

1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 28 29 30 31 33 34 35 36 36

Sym Scooters Tomos Nederland B.V. D’Ieteren Sport eNovates Alfen B.V. en ICU Truckland Zero Elmonet RR Mobility Divaco Elektrische Voertuigen Terberg Machines Van Blitterswijk - Ecomobiliteit AWEFLEX Centric AutoMotive Drivetrain Innovations Gomecsys INDUCT BAM De Verkeersonderneming Het Nieuwe Rijden Elektrisch Vervoer Centrum Rotterdam Climate Initiative Stadsregio Rotterdam RET IVECO Schouten / Rolande LNG Shell Bellier Wagenplan Spijkstaal Elektro Allmotive B.V. DFSK Citytruck Benelux Cirmac degroenwebsite.nl

36 36 42 43 44 45 46 47 48 48 48 49 49 49 49 50 51 52 52 52 53 54 55 57 58 59 114 63 63 63

Greenes Group GroengasMobiel Kiwa Gas Technology Osomo Stadsgewest Haaglanden stichting Energy Valley stichting Groen Gas Nederland Teesing United Gas Nederland Travelcard Peugeot Nederland Mercedes-Benz Nederland Radiuz Total Mobility Siemens Nederland All Green Vehicles Fiat Group Automobiles NL Citroën Nederland Renault Nissan NUON Union Connekt IVDM Ministerie Infra. & Milieu Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie AgentschapNL Rijkswaterstaat Rebbl AAA Concept Cars COCHA City Car Johnny Loco

63 63 63 63 63 63 63 63 63 64 65 66 68 69 70 71 72 73 74 76 77 78 78 78 78 78 78 81 82 83 84

LEEV Mobility B.V. 85 Syntens & Enterprise Europe Network 86 Vrachtfiets 87 Eerlijke Kansen 88 Stichting werken & leren 90 Progression Industry 91 Nog niet bekend 92 GroenRijden 93 ACCC 94 Leeuwestein Elektro Voortstuwing 95 Stevelductie 96 Urban Arrow 97 Kyotolease - Groene 98 EMC Electric Move Concept 99 Automotive Center of Expertise 100 TU Twente 103 TU/e Innovation Lab 104 D-INCERT 106 NS Zakelijk / NS-Business Card 107 Ctrack 108 Trekker2Move 109 TU Delft 110 IVA Driebergen Business School 112 Volvo Nederland 113 Eco Express 118 BNV Mobility & Slimmer Werken Slimmer Reizen 119 & 120 Ecars Europe 121 & 122 Drive4Electric 123 Novox Electrische Scooters 124 Athlon Car Lease 125 Falco B.V. 126

ANWB 127 Liander 130 e-Wolf 131 Orphiro EMC 132 JCDecaux / Eneco 133 Multi Tank Card 134 Hytruck 135 buiten Bridgestone 136 Ecospeed 128a Last Mile Solutions / Studio Mango 128b Qwic 5 & 89 Provincie Noord-Holland 51a gemeente Amsterdam 51b gemeente Den Haag 51b gemeente Utrecht 51b Platform Elektrische Mobiliteit 51c Opel Nederland 67a BK-GAS 67b Eurogas 67b GMS Europe B.V. 67b iQ autogas 67b LP Autogas 67b Max Autogas 67b Vialle Alternative Fuel Systems 67b Terberg Greenlease 75a EV Box 75b Better Place Workshop DHV Workshop Enexis Workshop EVO Workshop Goudappel Coffeng Workshop Oranjewoud Workshop

ecomobiel 2011 in beeld Workshops ecomobiel 2011

Debatten en evenementen ecomobiel 2011 27 September Radiuz Dome Titel 11.00 - 12.30 Hoe ziet (duurzaam) vervoer eruit in 2020?

Organisator Urgenda en ecomobiel

13.00 - 16.00 16.30 - 18.30

D-INCERT TNO & ecomobiel

Hollands talent voor elektrisch rijden Vandaag bedacht, morgen bezorgd

19.00 - 20.30 Waar zit de klant op te wachten Urgenda en ecomobiel 28 September Radiuz Dome Titel Organisator 13.30 - 15.00 De small scale LNG en bio-LNG keten’s in het wegtransport en de binnenvaart HIT & ecomobiel 15.30 - 17.30 Productie, logistiek en het gebruik van Groengas Energy Valley, Groengas Mobiel en ecomobiel Andere evenementen 17.00 - 20.30 Consumentenavond ecomobiel 27 september 10.30 - 13.30 Verleidingsdag Elektrisch Vervoer en Mobiliteits concepten ecomobiel & The New Motion 27 seotember 10.30 - 13.30 Verleidingsdag Groengas en andere biobrandstoffen ecomobiel, Energy Valley, GroengasMobiel en degroenewebsite 28 september

27 September Yellow Room Titel 11.00 - 12.00 Truck van de toekomst 12.30 - 13.30 Rotterdam, het elektrische scooter paradijs 14.00 - 15.00 Smarter Mobility 15.30 - 16.30 Introduction to ‘Shell GTL Fuel’ 17.00 - 18.00 Hoe de elektrische scooter de auto kan vervangen 18.30 - 19.30 Nieuwe mogelijkheden met zuinig vervoer 27 September Pink Room Titel 11.00 - 12.00 Ontdek met NS de kracht van het Flexreizen 12.30 - 13.30 Automotive Center of Expertise 14.00 - 15.00 Synergie mobiliteit en duurzame energievoorziening 15.30 - 16.30 Innovatie, duurzaamheidsscan & internationalisering 17.00 - 18.00 Automotive Center of Expertise 18.30 - 19.30 Automotive Center of Expertise 27 September Blue Room Titel 11.00 - 12.00 Energie voor de auto, dat kan veel beter 12.30 - 13.30 De zin en onzin van het elektrisch rijden 14.00 - 15.00 TU/e Smart Mobility: Duurzaam rijden & onderwijs 15.30 - 16.30 Energie voor de auto, dat kan veel beter 17.00 - 18.00 TU Delft 18.30 - 19.30 Alternatieve brandstoffen: het groene rijden 27 September Green Room Titel 11.00 - 12.00 Verandering in mobiliteit de komende 10 jaar 12.30 - 13.30 Toyota’s view on the Dutch market situation 14.00 - 15.00 Radiuz Total Mobility, oplossing voor zakelijk reizen 15.30 - 16.30 Toyota’s global vision on future sustainable mobility 17.00 - 18.00 Mercedes-Benz 18.30 - 19.30 TU Delft

Organisator Rijksoverheid RCI Shell Shell Qwic RTC

28 September Yellow Room Titel 11.00 - 12.00 Mercedes-Benz 12.30 - 13.30 Radiuz Total Mobility, oplossing voor zakelijk reizen 14.00 - 15.00 Smarter Mobility 15.30 - 16.30 Introduction to ‘Shell GTL Fuel’ 17.00 - 18.00 Het Marktmodel voor elektrisch rijden

Organisator Mercedes-Benz Radiuz Total Mobility Shell Shell DOET, Netbeheer NL en Energie NL

28 September Pink Room Titel 11.00 - 12.00 Automotive Center of Expertise 12.30 - 13.30 Automotive Center of Expertise 14.00 - 15.00 Schoon op weg 15.30 - 16.30 Schoon op weg 17.00 - 18.00 TU/e: betere mobiliteit door slimme samenwerking 28 September Blue Room Titel 11.00 - 12.00 Biodiesel 12.30 - 13.30 Energie voor de auto, dat kan veel beter 14.00 - 15.00 Toyota’s view on the Dutch market situation 15.30 - 16.30 Automotive Center of Expertise 28 September Green Room Titel 11.00 - 12.00 Verandering in mobiliteit de komende 10 jaar 12.30 - 13.30 Toyota’s view on the Dutch market situation 14.00 - 15.00 Innovatieve bussen 15.30 - 16.30 CO2-reductie in het openbaar vervoer 17.00 - 18.00 Vervangingspotentieel EV & handelen overheid

Organisator ACE ACE Stadsregio R’dam Stadsregio R’dam TU Eindhoven

Organisator NS Zakelijk ACE DHV Syntens ACE ACE Organisator Oranjewoud, Better Place, Enexis Spijkstaal TU Eindhoven Oranjewoud, Better Place, Enexis TU Delft EVO Organisator Athlon Car Lease Toyota Radiuz Total Mobility Toyota Mercedes-Benz TU Delft

Organisator RCI Oranjewoud, Better Place, Enexis Toyota ACE Organisator Athlon Car Lease Toyota Rijksoverheid RET Goudappel-Coffeng

29

Nissan LEAF. Car of the Year 2011. The first 100% electric car to win.

Ever.

* Zero emission of CO2 at the time of use, not including parts subject to tear & wear.

De ACE-factor

COLUMN ACE

De ontwikkelingen op het gebied van duurzame mobiliteit in Nederland volgen zich in een razend tempo op. Niet alleen de industrie, maar ook de overheid ziet nu in dat duurzame mobiliteitsoplossingen de toekomst hebben. Daarmee lijkt de eeuwige kip-ei discussie in ieder geval opgelost. Europa heeft hierbij ambitieuze doelen gesteld, waar gezamenlijk naar gestreefd moet worden. Om die doelen te bereiken, hebben we state-of-the-art kenniscentra en high-tech apparatuur nodig. Maar vergeet niet dat het allemaal begint bij de opleiding van onze studenten in de automotive sector. Zij zijn de toekomst van automotive Nederland.

De vraag naar hoogopgeleide automotive specialisten is groot en wordt steeds groter. Jaarlijks is er in Nederland alleen al plaats voor meer dan 250 afgestudeerde automotive studenten. Een vraag waar nu nog lang niet altijd aan beantwoord kan worden. De ambitieuze doelen als ‘twintig procent minder CO2-uitstoot in 2020 en ‘een omzetgroei van twaalf miljard euro in 2010, naar twintig miljard euro in 2015’, vragen om ambitieuze specialisten. Gelukkig voegt de overheid de daad bij het woord en investeert zij flink in de opleiding van automotive studenten. Zo is er onlangs vijf miljoen euro beschikbaar gesteld voor ACE, het Automotive Center of Expertise. Eén van de vijf expertisecentra in Nederland, waar excellerende studenten en het bedrijfsleven

met elkaar verbonden worden. ACE wordt geleid door de automotive opleidingen van de Fontys Hogescholen (Eindhoven/ Helmond) en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, met een gemeenschappelijke thuisbasis in Helmond. De naam van ACE zegt het al, dit wordt hét centrum waar alle expertises op automotive gebied bij elkaar komen. Door het aanbieden van een talentenprogramma met unieke projecten en onderzoek op hoog niveau, worden ACE-studenten voorbereid op een veelzijdig automotive beroep. Het baanbrekend onderzoek op het gebied van bijvoorbeeld elektrische mobiliteit, wordt mede mogelijk gemaakt door hightech test faciliteiten van de toonaangevende bedrijven TNO, VDL Bus & Coach en Drive Train Innovations. Andere ACE-partners staan klaar om binnenkort ook aan het gezamenlijke onderwijs en onderzoek mee te doen. Iedere betrokkene bij ACE heeft één eigenschap gemeen: Ze zitten bomvol ambitie. De drive om te innoveren. Dat is de ACE-factor waar de automotive sector tegenwoordig om vraagt. Zowel student als bedrijf heeft die ACE-factor nodig. Dan pas is het mogelijk om te presteren en vooraan te staan in een zeer dynamische sector. Ben jij die student of bent u dat bedrijf met dezelfde ambities? Dan gaan we samen door naar de volgende ronde! Bram Veenhuizen ([email protected]) Lector Voertuigmechatronica, Automotive Center of Expertise

‘Samenwerking zou Groengas en elektrisch rijden een ongekende boost geven’ Mario Sabel richtte na diverse rollen in projecten rondom duurzame mobiliteit het Projectbureau Duurzame Mobiliteit (DuMo) op. Met DuMo is Sabel onder meer oprichter van degroenewebsite.nl die bericht over nieuwsfeiten rondom duurzame mobiliteit. Sabel is een actief pleiter voor samenwerking tussen Groengas en elektrisch rijden. Projectbureau DuMo is momenteel actief voor de provincie Friesland, Drenthe en Groningen om duurzame mobiliteit – met Groengas in het bijzonder – op de kaart te zetten. Met de drie noordelijke provincies is ook direct Energy Valley in beeld. Onder de titel ‘Energy Valley’ wordt krachtig ingezet op de productie, logistiek en het gebruik van Groengas in Noord-Nederland waar de top van Noord-Holland ook onder wordt geschaard. Slim Op 1 juli stelde de Rijksoverheid de subsidieregeling Proeftuinen Duurzame Mobiliteit ‘Rijden op biogas en hogere blends biobrandstoffen’ in. De regeling is toegankelijk voor ondernemers, waterschappen en kennisinstellingen die minimaal drie Groengas auto’s, busjes of vrachtwagens willen aanschaffen waarbij een premie (drieduizend euro per wagen) ontvangen kan worden. ‘In de regeling is totaal een budget van 2,6 miljoen euro beschikbaar waarvan nog zo’n zeshonderd-

duizend euro beschikbaar is’, stelt Sabel. WW‘Gezien het succes van de regeling is aangetoond dat steeds meer ondernemers overtuigd raken van alle voordelen van het rijden op Groengas.’ Op ecomobiel presenteert het Projectbureau DuMo zich samen met partners als GroengasMobiel en de stichting Energy Valley onder het motto ‘wie slim is, rijdt Groengas’. Sabel: ‘Voor iedereen die meer dan 13.000 kilometer per jaar rijdt, kan dit CO2-neutraal doen met Groengas. Steeds meer auto’s zijn af fabriek leverbaar. Merken als Mercedes, Fiat, Opel, Renault, Volkswagen en IVECO kennen inmiddels een uitgebreid assortiment. Daarnaast zijn veel voertuigen via ombouw geschikt te maken voor Groengas.’ Terugdringen Wil Groengas op grote schaal doorbreken, dan is samenwerking met de elektrische mobiliteitsbranche in de optiek van Sabel een goede optie. ‘Voor beide duurzame

mobiliteitsvormen geldt dat het hoofddoel wat zij nastreven het terugdringen van schadelijke uitstoot in de vorm van CO2- en NOX-reductie is. Groengas is net als elektrisch rijden onderdeel van de energietransitie. De komende tien jaar zijn het deze twee mobiliteitsvormen die het grootste deel van de energietransitie voor hun rekening zullen en moeten nemen. Vanaf 2020 zullen andere alternatieve voor fossiele brandstoffen – zoals waterstof – ook op grote schaal voor handen zijn.’ Tot 2020 is het ideaal plaatje volgens Sabel een combinatie van Groengas, elektrisch rijden en zuinige fossiele brandstoffen. ‘Voor de lange afstanden zullen bedrijven op zuinige dieselvormen rijden, maar is ook Groengas al een optie en in de steden honderd procent elektrisch met scooters en stadsvoertuigen. Hand in hand optrekken is daarom ook mijn streven. Samenwerking zou Groengas en elektrisch rijden een ongekende boost geven.’

31

Wij reden al op stroom toen het tegen de stroom in was. 1993 Toyota topman Eiji Toyoda geeft opdracht tot het ontwikkelen van een auto die door hybride-techniek minimaal 50% minder brandstof moet gaan gebruiken. De auto moet klaar zijn voor de Kyoto klimaatconferentie in 1997. De ingenieurs hebben dus slechts 4 jaar de tijd. 1997 De eerste generatie Prius (dat ‘voorloper’ betekent) wordt geïntroduceerd in Japan. De Prius heeft een ongekend laag verbruik en een uitstoot van slechts 120 gram CO2/km.

2000 Introductie van de eerste generatie Prius op de Europese en Amerikaanse markt. 2004 De tweede generatie Prius is nog zuiniger en nog schoner met een uitstoot van slechts 104 gram CO2/km. 2005 De Prius wordt uitgeroepen tot Auto van het Jaar. 2009 De derde generatie Prius heeft een CO2-uitstoot van slechts 89 gram per kilometer. Het aantal verkochte Prii (het meervoud van Prius volgens Toyota) nadert de 2 miljoen wereldwijd.

Samen bespaarden Prius-rijders al meer dan 2 miljard liter benzine. 2011 Toyota onthult met de Prius Plug-in Hybrid en Full Hybrid Prius Wagon opnieuw 2 voorlopers. De Prius Plug-in is de meest geavanceerde Prius ooit en verbruikt slechts 2,1 liter benzine per 100 kilometer. De Full Hybrid Prius Wagon heeft 50% meer binnenruimte dan een gewone Prius en heeft toch een uitstoot van minder dan 100 gram CO2/km.

Wijzigingen voorbehouden. Importeur Louwman & Parqui BV. Meer info: bel gratis 0800 – 0369 of kijk op www.toyota.nl

Spijkstaal, Truckland Zero en Divaco klaar voor opschaling:

Vraag naar elektrische bedrijfswagens neemt hand over hand toe Als een markt zich bij uitstek leent voor toepassing van duurzame – en veelal elektrische en hybride voertuigen – dan is het die van bedrijfswagens. In dit marktgedeelte zullen de schone voertuigen in de komende jaren ongetwijfeld snel gemeengoed worden. Niet voor niets richten veel spelers zich op deze doelgroep en participeren zij ook op ecomobiel. Waaronder Spijkstaal, Truckland Zero en Divaco. Spijkstaal heeft de eer Nederlands langs bestaande fabrikant van elektrische voertuigen te zijn. Het bedrijf leverde in de jaren vijftig al elektrische melkwagens als vervanging van paard en wagen. ‘De voertuigen die wij vandaag de dag produceren worden gebruikt voor het verplaatsen van goederen over relatief kleine afstanden, zowel voor intern transport als binnenstedelijk vervoer’, vertelt directeur Werner Ghitti.‘ Daarbij worden bijvoorbeeld goederen voortgetrokken van één tot vijfentwintig ton. De voertuigen vinden aftrek op luchthavens, in de industrie, op bloemenveilingen, bij autofabrikanten en in ziekenhuizen en zorginstellingen. Het productportfolio wordt daarbij continu doorontwikkeld.’ Consumentenmarkt De inzet van elektrische voertuigen is zeer breed en divers. Volgens Ghitti is Spijkstaal daarmee actief in een verscheidenheid aan markten met diverse spelers en nieuwe toetreders. ‘Met de focus op ‘verticaal’ transport, maken grote heftruckfabrikanten echter beperkt de overstap naar het marktsegment van ‘horizontaal’ transport. De volumes zijn voor hen te klein en oninteressant.’ Ondanks dat de voertuigen al lang op de markt zijn, moet Ghitti met zijn bedrijf nog regelmatig missiewerk verrichten. ‘Uiteindelijk zijn het de betrouwbaarheid, efficiency en flexibiliteit van onze elektrische voertuigen die bedrijven overtuigen van hun dieselvoertuigen af te stappen. Met name van de gemeentelijke markt verwachten wij de komende jaren veel. Voor groenvoorzieningen, wijkbeheer en afvalinzameling bestaat behoefte aan schone elektrische voertuigen.’ De laatste jaren heeft Spijkstaal met nieuwe producten ook de stap gemaakt naar binnenstedelijk vervoer. Zo werd in samenwerking met Van Gansewinkel een elektrische stadsvuilniswagen ontwikkeld. Ghitti: ‘Op de middellange termijn denken wij bovendien ook op te kunnen schuiven naar de consumentenmarkt. Door slim samen te werken met onze partners verwachten wij interessante stadsvoertuigen op de markt te kunnen brengen. Wij hebben de kennis en technologie in huis. In de komende jaren van massale e-mobiliteit blijven wij een significante speler.’ Cargohopper Net als Spijkstaal is ook Divaco een mkb-bedrijf dat boogt op lange ervaring met elektrische bedrijfsvoertuigen. Directeur Diderick van Veldhuysen: ‘Oorspronkelijk startte wij in 1986 als golfkarrenproducent. Acht jaar geleden zijn wij ons gaan

concentreren op elektrisch goederen- en personentransport. De producten lopen uiteen van elektrotrekkers, tot elektrische goederen en personen transportvoertuigen. Met onze ervaring excelleren wij in het realiseren van elektromobiliteitsoplossingen voor specifieke (bedrijfs)toepassingen.’ Divaco vertegenwoordigd diverse merken. Twee nieuwe aanwinsten in het productportfolio zijn de Cargohopper 2.0 en de Alkè XT. Binnen de Benelux en Duitsland is Divaco importeur voor Alkè. ‘De Cargohopper is een doorontwikkeling van het eerste model en is uitstekend geschikt voor stadsdistributie. De combinatie – geschikt voor tien europallets of achttien rolcontainers en uitgerust met elf zonnepanelen – maakt gebruik van de Alkè XT. De laatste is volledig ontwikkeld voor honderd procent elektrisch transport. Het geeft zodoende een compleet nieuwe dimensie aan duurzaam binnenstedelijk transport. De maximumsnelheid is 65 kilometer per uur, de actieradius tweehonderd kilometer en het laadvermogen duizend kilo. In de komende periode verwachten wij dat de markt gaat loskomen met de overheid en de logistieke sector als voornaamste afnemers. De productie van het voertuig is voor de zomer volledig op stoom gekomen en in 2012 hopen wij zo’n tweehonderd voertuigen te verkopen. Bovendien verwachten wij de komende jaren nieuwe voertuigen aan ons productportfolio toe te voegen.’ Opschalen Een van de andere koplopers als het gaat om elektrische voertuigen voor bedrijven, is Truckland Zero. Door steeds op te schuiven in de marktsegmenten – Truckland begon met het aanbieden van kleine elektrische bedrijfswagens en biedt nu zelfs 18 ton vrachtwagens aan – blijft het bedrijf volgens directeur Jan Boudesteijn de concurrentie voor. ‘Het is voor Truckland begonnen met het importeurschap van Micro-Vett’, memoreert Boudesteijn. ‘In Italië worden deze ombouwvoertuigen geproduceerd en wij bieden zij nu twee jaar in Nederland aan. Het gaat om meerdere modellen waar links en rechts de nodige succesjes zijn geboekt. Omdat de grote automerken echter eveneens kleine bedrijfswagens af fabriek gaan leveren, hebben wij onze focus verlegd en schalen op naar het segment tussen 3 en 4,5 ton laadvermogen. Daarnaast zijn wij dealer voor de Hytruck, waar wij het echte vrachtwagensegment mee instappen.’ Volgens Boudesteijn zijn in het vrachtwagensegment de grote aantallen voor elektrische varianten enige tijd weg. ‘Zwaardere vrachtwagens worden beter uitgenut en vergen

eigenlijk te veel om ze nu al volledig te elektrificeren. Hybride varianten vormen daardoor bij zwaardere types de boventoon. Tot tien, twaalf ton is de volledig elektrische Hytruck toereikend. De achttientonners hebben echter behoefte aan een range extender of hybride variant.’ Om de markt volledig te bedienen selecteert Truckland Zero een zevental dealers verspreid over Nederland. Boudesteijn: ‘Bovendien hebben wij een elektrische werkplaats geopend in Amsterdam. Met een complete range van voertuigen, van lichte bedrijfswagens tot zwaardere vrachtwagens, denken wij de markt voor de komende jaren optimaal te kunnen bedienen.’

Foto’s van boven naar onder: de Alkè XT, afvalinzamelwagen Spijkstaal en de Hytruck

33

Officiële lancering Radiuz tijdens ecomobiel: alle vervoersvormen toegankelijk met één passysteem Of het nu om reizen met het openbaar vervoer, een taxi, elektrische scooter, tanken of zelfs parkeergeld betalen gaat; het kan allemaal met de Radiuz pas van Wantogo. Radiuz wordt gedurende ecomobiel voor het eerst aan het grote publiek gepresenteerd. De afgelopen twee jaar is Wantogo druk geweest met het opzetten van samenwerking met leveranciers, realiseren van de benodigde technologie en het optimaliseren van het kaartsysteem door pilots uit te voeren. ‘Onder meer Stedin heeft Radiuz de afgelopen maanden als pilotklant getest en nu zijn wij klaar om in het komende jaar enkele tienduizenden passen in de markt te zetten’, stelt Ralph Hooglandt, directeur van Wantogo. Radiuz is bedoeld voor zakelijke gebruikers. Het biedt werkgevers de mogelijkheid om hun werknemers van deur naar deur te laten reizen via alle aangesloten mobiliteitsvormen en maandelijks op één factuur de kosten in beeld te krijgen. Het grote voordeel voor de werknemers is dat zij met één passysteem binnen Nederland alle modaliteiten kunnen benutten. Onafhankelijk Ralph Hooglandt, voormalig directeur Sales & Distributie bij de NS, liep al enkele jaren rond met het idee om een dergelijke kaart in de markt te zetten. ‘Het idee om met één pas elke vorm van reizen te benutten stamt eigenlijk al uit de jaren tachtig’, vertelt Hooglandt. ‘Ook de NS Business

Card is op een soortgelijk principe gebouwd. Groot verschil is dat Wantogo een onafhankelijke partij is die geen belang heeft bij een bepaalde keuze van de gebruiker als het gaat om de vervoersvorm. Wij zijn een open platform waarbij elke leverancier zijn vervoersdiensten kan aanbieden.’ Wantogo maakt gebruik van het check-in en check-out principe van de ov-chipkaart. ‘Aan het einde van de maand volgt op basis van de binnengehaalde gegevens een overzicht van alle gemaakte reizen en de bijbehorende kosten’, licht Hooglandt toe. ‘Wij bieden Radiuz aan via een zakelijke propositie en kunnen dit kostenneutraal doen. De variabele kosten die leaseauto’s namelijk met zich meebrengen voor werkgevers, wegen bijvoorbeeld op tegen de kosten van het reizen met de trein. Verder blijkt uit onderzoek dat Radiuz een besparing van twintig procent op de bedrijfsparkeerplaatsen kan opleveren. Ook de BTW op alle verbruikte diensten worden terugvorderbaar omdat er een op naam gestelde factuur

wordt aangeleverd. Bovendien levert Radiuz ook administratieve lastenverlichting bovenop. Een laatste aspect is het groene karakter. Door gebruik te maken van Radiuz gaan werkgevers minder CO2 uitstoten. Optioneel kunnen wij zelfs de resterende uitstoot compenseren. Met Natuur & Milieu hebben wij een overeenkomst dat zij voor ons desgewenst CO2-rechten opkopen en vernietigen.’

ecomobiel gaat de grens over: internationale partijen presenteren zich voor het eerst op duurzame mobiliteitsbeurs ecomobiel 2011 kent niet alleen qua productlanceringen een aantal primeurs, maar kent ook zelf een primeur. De duurzame mobiliteitsbeurs gaat dit jaar nadrukkelijk de grens over een heeft voor het eerst ook internationale standhouders aan zich weten te verbinden. ‘Als organisatie hebben wij de ambitie om ecomobiel te internationaliseren’, vertelt Gerben Bierbooms van ecomobiel. ‘Waar wij aanvankelijk het idee hadden te starten met het trekken van internationale bezoekers uit onder meer België, Duitsland en Engeland; bleek al snel dat met name vanuit onze Zuiderburen de behoefte bestond om fysiek als standhouders deel te nemen.’ Solar carport ‘Naast een achttal Belgische standhouders neemt bovendien ook een Franse partij deel’, vervolgt Bierbooms. ‘Voor de Belgische organisaties geldt dat zij Nederland als een markt zien met een hoge potentie. De markt moet net als in België ook in ons land nog verdeeld worden en ook de Belgen proberen daarom hier voet aan de grond te krijgen. In samenwerking met onze partner MobiMix faciliteren wij voor de Belgische standhouders hun deelname.’

Dat ook België een grote diversiteit aan marktspelers kent blijkt wel uit het achttal standhouders –overigens geeft ook een Franse partij acte de presence tijdens ecomobiel – dat zich zal tonen. Zo zijn vanuit de laadinfrastructuur zijde onder meer The Plugin Company (aanbieder van duurzame en gebruiksvriendelijke ‘plugin’ laadoplossingen) en beCharged (distributeur en ontwikkelaar van slimme en gebruiksvriendelijke oplaadinfrastructuur) aanwezig. Met Philco is een internationale invoerder en verdeler van gemotoriseerde twee- en vierwielers op de beurs actief. Een wel heel bijzondere speler is Solar Integra. Dit bedrijf legt in de praktijk de verbinding tussen duurzame energie en elektrisch rijden. De onderneming biedt namelijk diverse solar carports aan. Door dak en zonnepanelen tot één waterdicht geheel te integreren en te verbinden met laadpalen, zorgt het bedrijf er voor dat elektrische auto’s daadwerkelijk op groene stroom rijden.

35

Nederlandse aanbieders laadinfrastructuur excelleren in internationaal speelveld Gedurende ecomobiel is goed te zien wat het Nederlandse elektrische mobiliteitscluster te bieden heeft als het gaat om laadinfrastructuur. Een groot aantal partijen toont zichzelf namelijk op de beurs. Of het nu gaat om laadpaalfabrikanten als Epyon/ABB, Alfen/ICU Charging Stations, Chargepoint en EV-Box of Mennekesstekker importeur Hateha. Chargepoint-directeur Edwin de Veen is er duidelijk over: ‘Nederland behoort tot de internationale top als het gaat om laadinfrastructuur.’ Chargepoint is een dochterbedrijf van Reewoud Energietechniek, dat zijn sporen verdiend heeft in de wereld van energiedistributie. De Veen: ‘Vier jaar geleden zijn wij gestart met het aanbieden van oplossingen voor de laadinfrastructuur van elektrische voertuigen. Dit heeft in de afgelopen jaren geleid tot talrijke prototypes en uitontwikkelde systemen. Wij hebben ons de diepgaande techniek van laadpalen – zowel software als elektrotechniek – volledig eigen gemaakt.’ Bi-directioneel ‘De truc van een optimale laadpaal is hoog inzetten op technologie waardoor een oplaadpunt voor de gebruiker uiteindelijk zeer eenvoudig te gebruiken is’, vult Robert-Jan Brouwer, initiator van Chargepoint aan. ‘Wij hebben ontzettend veel tijd en kennis vanuit Reewoud in de ontwikkeling van onze laadpalen gestopt. Die kennis kun je niet kopen, maar moet je opdoen via praktijkervaring.’ De Veen vervolgt: ‘En die ervaring hebben wij al tientallen jaren met Reewoud. De cowboys in de markt van laadinfrastructuur die met een spuit- en gietmachine en wat software een laadpaal in elkaar schroeven, verdwijnen uit het speelveld en zijn zelfs al grotendeels gesneuveld.’ Een laadpaal is volgens De Veen en Brouwer eigenlijk in drie blokken op te delen. Allereerst is er de stroomvoorziening, oftewel de verbinding met het elektriciteitsnet. Het tweede blok is verantwoordelijk voor de communicatie met de auto om de verschillende batterijpakketten en bijbehorende laadtechnologie te bepalen. De Veen: ‘Een derde blok – en vooral in de toekomst van groot belang – wordt gevormd door het smart grid. Het is ontzettend belangrijk dat een eigenaar, beheerder of serviceorganisatie in een laadpunt kan kijken. Niet alleen voor de afrekening, maar juist vanwege het aspect meten is weten. Het net en de auto moeten onderling communiceren.’ Brouwer voegt toe: ‘Zeker als op de langere termijn het bi-directioneel laden – opladen en terugleveren van energie aan het netwerk (zie ook afbeelding) – een serieuze optie wordt. Dan kun je je auto namelijk als transportmiddel voor energie gebruiken. Wij proberen gebruikers daarom nu al op te voeden hun auto ten alle tijden aan het laadpunt te bevestigen als ze stil staan. Alleen op die manier kun je immers de accu’s van elektrische voertuigen als buffer van het energienetwerk gebruiken.’ Vodafone Met de toekomstige groei en alle voorziene innovaties in het achterhoofd, investeert Chargepoint fors in haar serviceorganisatie. De Veen: ‘Wij willen de huidige groei doorzetten en in een toenemend aantal landen gaan opereren. Het is belangrijk om onze

36

serviceorganisatie gelijkmatig mee te laten groeien. Zo werken wij bijvoorbeeld ook continue aan de beveiliging van het systeem en voeren wij momenteel een interessante pilot uit met Vodafone om afrekenen met mobiele telefoons mogelijk te maken. Kortom, wij blijven in de komende jaren investeren en groeien.’ Een derde Nederlandse speler op de markt van laadpalen is EV-Box, dit bedrijf geleid door Bram van de Leur en Huub Rothengatter, zet sinds 2009 de EV-Box in de markt. ‘De EV-Box is als paal, maar ook als wandmodel verkrijgbaar’, vertelt Rothengatter. ‘Tot op heden zijn wij zeer tevreden met de ontwikkeling van de markt. Sinds vorig jaar september neemt de belangstelling vanuit alle marktsegmenten – van de particuliere tot de openbare ruimte – een enorme vlucht. Inmiddels hebben wij vele honderden laadsystemen uitgeleverd en beschikken wij door het land heen over zo’n zestig dealers.’ Doorontwikkeling Volgens Huub Rothengatter werkt het bedrijf continu aan de doorontwikkeling van de EV-Box. ‘Ons systeem is modulair opgebouwd. Daardoor zijn de contactdozen toepasbaar te maken voor alle type voertuigen. Van fietsen tot scooters en auto’s. Het paalmodel is daarbij voor toepassing in de (semi)openbare ruimte en het wandmodel voor privégebruik. Daarnaast hebben wij nog het beugelmodel dat veelvuldig gebruikt wordt in parkeergarages. Dit model beschikt over een roestvrijstalen plaat die tegen de muur gemonteerd wordt, zodoende is het niet nodig om in de grond te boren. Logischerwijs iets wat in parkeergarages natuurlijk onhandig zou zijn.’ In de komende jaren hopen Rothengatter en Van der Leur verder voet aan de grond te krijgen in de markt van laadinfrastructuur. Van de Leur: ‘zijn algemeenheid zullen wij tevreden zijn als wij samen met alle stakeholders op het dossier elektrische mobiliteit een dekkende infrastructuur over heel Nederland kunnen realiseren. Alle rijders moeten binnen afzienbare tijd met een gerust hard de weg op kunnen en overal kunnen laden. Van oost naar west en van noord naar zuid. Daarbij hopen wij als EV-Box een significant marktaandeel te behalen.’ Mennekes Of het nu om snelladers of gewone laders gaat, allen werken ze met behulp van een laadstekker. Onder voorzitterschap van het Formule-E team hebben alle Nederlandse partijen die meewerken aan de laadinfrastructuur vorig jaar besloten dat in Nederland type 2 modus 3 laden de norm wordt voor het opladen van elektrische auto’s. Het type stekker dat gekozen is als

Crijn Bouman: ‘Volgend jaar willen wij wereldwijd duizenden snelladers installeren’

standaard, is de zogenaamde Mennekes stekker. Hateha heeft voor Mennekes de alleenvertegenwoordiging voor de Nederlandse markt. ‘Nederland heeft binnen Europa als een van de eerste een standaard gekozen’, vertelt Sjaak Hissink van Hateha. ‘Mennekes heeft het normontwerp ingediend dat momenteel de basis vormt voor zowel de Duitse als andere internationale normen, die echter nog niet geheel afgerond zijn. Het Mennekes normontwerp is geschikt voor laadstromen van 13A t/m 63A en voor één- tot en met drie-fase aansluitingen. Daarbij maakt het energie-overdracht in twee richtingen mogelijk en wordt PWM-communicatie via de ‘control pilot’en het ‘earth contact’ gegarandeerd. Met Nederland hebben nog een aantal Europese landen keihard gesteld voor type 2 te gaan. Er bestaan echter ook nog twee andere bouwvormen. Type 1, alleen bestemd voor de voertuigzijde, dat uit Azië komt en type 3, alleen bestemd voor de infrastructuurzijde, dat afkomstig is uit Frankrijk en Italië. Voor type 1 geldt dat het een één fase contactmateriaal betreft. In Europa – en in Nederland in het bijzonder – zijn wij hier niet van gecharmeerd. Wij kennen namelijk een drie fasen energienet. De netbeheerders hebben er dan ook belang

bij dat type 2 de Europese standaard wordt. Hetzelfde geldt voor de exploitanten van de laadpalen. Type 2, zowel voor de voertuigzijde als de infrastructuur, heeft het voordeel dat er (bij drie fasen) sneller geladen kan worden, daardoor kunnen gemiddeld weer meer auto’s geladen worden. Bovendien kan met (de bouwvorm van) type 2 desgewenst ook één- en drie-fase geladen worden. Objectief gezien is de keuze voor type 2 dan ook volkomen logisch.’ Zwitserland Net als Chargepoint en EV-Box kent ondertussen ook Epyon een glansrijke periode met ongekende groei. Het bedrijf nam de afgelopen periode zelfs dusdanig in omvang toe dat het recent voor honderd procent werd overgenomen door Zwitserse multinational ABB. ‘ABB had tot de overname van Epyon slechts beperkte activiteiten op het domein van snelladers. Enigszins verrast door de snelheid van de marktontwikkeling zagen zij in de overname van Epyon de ideale springplank’, aldus Crijn Bouman (medeoprichter van Epyon), vicepresident Business Development bij ABB van de product group EV Charging Infrastructure. ‘Per 1 september bestaat Epyon daarbij

alleen nog als zogenaamd ingredient-brand en zijn wij volledig onderdeel van ABB. Wij beschikken nu in een klap over driehonderd saleskantoren. Waar wij eerste alleen de Europese markt konden bespelen, richten wij ons per direct ook op de Amerikaanse en Aziatische markt. De opschaling naar massaproductie was al in volle gang. Wij kunnen inmiddels snelladers uit voorraad leveren en zijn in staat eind dit jaar twintig installaties per week te verrichten.’ ‘Volgend jaar willen wij een aantal grote tenders winnen en wereldwijd duizenden snelladers in de markt zetten’, blikt Bouman vooruit naar de toekomst. ‘Wij willen de grote elektronicafabrikanten voorblijven. Omdat het concurrentielandschap snel veranderd was het voor ons ook noodzaak via ABB op te schalen. Inmiddels wordt ook meer en meer duidelijk dat IT het cruciale onderdeel van de laadinfrastructuur is. Ons webbased managementsysteem voor de laadinfrastructuur – Galaxy genaamd – zullen wij tijdens ecomobiel dan ook live demonstreren. Bovendien hebben wij een aantal nieuwe features gelanceerd en inmiddels werken wij in totaal met zeven verschillende backoffice providers. De interoperabiliteit van ons bedrijf is daarmee ruimschoots aangetoond.’

Netwerk

P Toegang voor energiebedrijven

Oplaadpunt werk

Oplaadpunt stad

Oplaadpunt winkelcentra

Chargepoint Netwerkbeheer Toegang voor beheerders Chargepoint Oplaadpunt tankstation

Toegang voor particuliere gebruikers

Oplaadpunt thuis

Webportal

Chargepoint

Schematische weergave van een smart grid zoals voorgesteld door Chargepoint

37

Elektrische Micro-Vett taxi’s met trots door Truckland Zero geleverd! 100% elektrisch

Zero emissie

W W W.TRUCKL ANDZERO.NL 020 - 585 1234

‘Elektrische mobiliteit heeft behoefte aan roamingmodel voor hogere adoptiegraad’ ‘Een roamingmodel is essentieel voor een succesvolle grootschalige marktintroductie van elektrisch rijden. Een met de telecomindustrie vergelijkbaar model moet iedere gebruiker in staat stellen overal te laden en onderlinge verrekening te laten plaatsvinden.’ Aan het woord is Eric van Voorden, algemeen directeur van het Rotterdamse bedrijf Last Mile Solutions. De ‘roots’ van Last Mile Solutions liggen in de telecomsector. Zo’n tien jaar geleden ontwikkelde het bedrijf het beheersysteem voor de zogenaamde ‘dialers’. Met deze elektronica-apparaatjes was het mogelijk om voor een telefoongesprek ten allen tijde de goedkoopste aanbieder te kiezen. ‘In de afgelopen tien jaar zijn wij vervolgens doorgegroeid door het aanbieden van software die hardware op afstand kan bedienen, oftewel Remote Device Mangement’, vertelt Van Voorden. ‘Dit loopt uiteen van het op afstand uitlezen van een elektriciteitsmeter, tot beheer- en afrekensystemen voor ondergrondse vuilcontainers en track-andtrace-systemen voor de pleziervaart.’ Smart grid Zo’n twee jaar geleden betrad Laste Mile Solutions met haar kennis over Remote Device Management voor het eerst de markt van elektrische mobiliteit. Het bedrijf tekende voor de besturingselektronica in de NRGSPOT van Eneco. Van Voorden: ‘Dit zijn oplaadpunten met groene stroom voor elektrische auto’s, fietsen en scooters die fungeren op basis van de OV-chipkaart. Standaardisatie en gebruikersgemak waren voor Eneco de uitgangspunten. Naast de besturingselektronica in het laadpunt hebben wij ook de volledige back-office ontwikkeld, bestaande uit de beheeromgeving en het betalingssysteem.’ In toenemende mate wordt Last Mile Solutions vanuit de markt benaderd om IT en intelligente transportsystemen zoals elektri-

sche laadpunten te ontwikkelen. Het smart grid vormt daarbij volgens Van Voorden een steeds belangrijker element. ‘Remote Device Management met bijbehorende back-office bieden wij al meerdere jaren aan. Wij posteren ons als innovatieve ontwikkelclub die voor marktpartijen zaken als een smart grid en het slim laden van voertuigen technologisch mogelijk maakt. Vervolgens is het aan onze afnemers om de applicaties te vermarkten.’ Onmisbaar In het specifieke voorbeeld van laadpunten voor elektrische voertuigen is het de technologie van Last Mile Solutions die het bijvoorbeeld mogelijk maakt om voor de werkgevers van zakelijke gebruikers van elektrische voertuigen inzicht te geven in het laadgedrag. ‘Door de interoperabiliteit kunnen berijders overal hun auto opladen. Dit kan in de openbare ruimte, op het bedrijventerrein of thuis zijn. Door inzicht te verschaffen in het laadgedrag kan het een en ander op de juiste wijze verrekend worden. Ons Remote Device Managementsysteem is zodoende onmisbaar voor het marktmodel van oplaadpunten.’ Tot op heden kent Van Voorden met zijn bedrijf weinig concurrenten. IT-specialisten als Logica richten zich tot nu toe vooral op het lanceren van smart phone-applicaties voor elektrische voertuigen. ‘Zij bieden nog geen complete back-office systemen aan voor betaalkaarten en wagenparkbeheer. Binnen nu en maximaal twee jaar zullen logischerwijs de concurrenten wel

opstaan. Wij kunnen echter profiteren van de wet van de voorsprong. Wij zijn nu al in staat om op te schalen door het open en toekomstvaste Remote Device Mangementsysteem. Het is proven technology die wij continu blijven doorontwikkelen op basis van nieuwe wensen en toepassingen.’ Europees De ambities van Last Mile Solutions zijn aanzienlijk. In de komende jaren wil de Rotterdamse onderneming een serieuze en leidinggevende speler worden op het gebied van technologielevering voor laadinfrastructuur. ‘Het is een van de doelen die wij gesteld hebben. Wij leveren bijvoorbeeld ook technologie toe aan AllGreenVehicles waarmee zij op afstand voertuigen kunnen uitlezen. Het gaat hier om specifieke wagenparkbeheersystemen voor elektrische voertuigen.’ In de komende jaren verwacht Van Voorden dat het ‘gratis’ laden wat in sommige gemeenten in de openbare ruimte momenteel mogelijk is zal verdwijnen. ‘Uiteindelijk zal een met de telecomindustrie vergelijkbaar roamingmodel ontstaan waar iedere gebruiker overal kan laden en onderlinge verrekening plaatsvindt. De ontwikkeling van een dergelijk model is essentieel om de adoptiegraad in de markt hoog te krijgen. Europese interoperabiliteit is eveneens een belangrijk onderdeel. Wij hopen een belangrijke technologische bijdrage te mogen leveren bij de totstandkoming van een dergelijk model.’

39

Bedrijven en netbeheerders vragen subsidie aan voor proeftuinen intelligente netten:

‘Dit is het benodigde duwtje in de rug voor marktpartijen’ ‘De beschikbare subsidie vanuit het Innovatieprogramma Intelligente Netten voor de realisatie van proeftuinen kan het benodigde duwtje in de rug van ondernemers zijn om serieus aan de slag te gaan met intelligente netten.’ Aan het woord is Martijn Bongaerts, manager Innovatie bij Liander en voorzitter van de project Smart Grids van branchevereniging Netbeheer Nederland. De afgelopen drie maanden is de aandacht voor intelligente netten binnen de Rijksoverheid naar ongekende hoogte gestegen. Aan het begin van het kalenderjaar vond als onderdeel van de activiteiten van de Taksforce Intelligente Netten het congres ‘Op Weg naar Intelligente Netten in Nederland’ plaats. In het Utrechtse Mediaplaza werden niet alleen de al bestaande innovatieprojecten en proeftuinen – circa twintig in getal – rondom smart grids getoond, maar polste de overheid ook de interesse van het Nederlandse bedrijfsleven om via het Innovatieprogramma Intelligente Netten (IPIN) concrete acties te ondernemen voor de realisatie van smart grids. Met de oplevering van het einddocument door de taskforce, brak voor minister Verhagen ook het moment aan om zijn plannen te presenteren. Concreet betekende dit dat Verhagen vlak voor de zomer aankondigde zestien miljoen euro beschikbaar te stellen voor de realisatie van vijf tot tien proeftuinen rond intelligente netten. Nieuwe toetreders ‘Met deze regeling toont de Rijksoverheid voor het eerst aan bereid te zijn de realisatie van intelligente netten ook financieel te ondersteunen’, stelt Bongaerts. ‘Als Liander opteren wij in samenwerking met het bedrijfsleven een aantal proeftuinen op verschillende locaties in Nederland op te zetten als onderdeel van IPIN. Wij zijn als netbeheerder niet afhankelijk van subsidie en hebben daarom samen met alle andere netbeheerders aangegeven geen subsidie van het Rijk nodig te hebben. Wij zien het geld veel liever naar bedrijven toestromen. Dit subsidieprogramma kan in onze optiek namelijk het laatste benodigde duwtje in de rug van marktpartijen zijn om serieus aan de slag te gaan met intelligente netten.’ ‘Uitgangspunt van de proeftuinenregeling is het uittesten van nieuwe producten en diensten bij klanten’, vervolgt Bongaerts. ‘Dit met nadruk op het sociale aspect: wat zijn bedrijven en burgers bereid te accepteren omtrent intelligente netten. Om dit te ontdekken zijn logischerwijs nieuwe toetreders nodig en deze worden zo financieel gemotiveerd.’

40

Kwadraat Gedurende de zomermaanden heeft Liander – net als alle andere consortia en bedrijven die subsidie bij AgentschapNL hebben aangevraagd binnen de IPIN-regeling – hard gewerkt aan een drietal projectvoorstellen. ‘Een van die voorstellen is soortgelijk aan het PowerMatchingCity-project in de gemeente Hoogkerk’, licht Bongaerts toe. ‘Op dit moment proberen wij in de Randstad een project los te krijgen dat eigenlijk Hoogkerk in het kwadraat is. In dit project moeten honderden woon- en kantooreenheden participeren. Wij willen de echte wereld van 2020 imiteren op een ongekunstelde wijze. Samen met een groot aantal partijen moet in deze proeftuin de business case van intelligente netten getest worden zodat wij kunnen zien hoe bedrijven en burgers reageren op zaken als het flexibel gebruiken van stroom en het opwekken van duurzame energie.’ De tweede proeftuin die Liander wil realiseren is gerelateerd aan kantoren. ‘Het gaat om een proeftuin op een bedrijventerrein’, aldus Bongaerts. ‘Basisgedachte is om de gehele energievoorziening van het industriegebied – van (duurzame) elektriciteit tot warmte – met elkaar matchen. Deze proeftuin speelt een zogenaamd energieniveau hoger af. Waar het in het eerste geval om burgers gaat, willen wij ons met deze proeftuin richten op de zakelijke en grootverbruikers.’ De derde proeftuin waar Liander aan denkt speelt in een gemeente in de Achterhoek. ‘Deze gemeente wil een grote hoeveelheid aan duurzame energiesystemen realiseren, van zon tot wind

en waterkracht’, vertelt Bongaerts. ‘De opgewekte energie wil het gemeentebestuur ten gunste laten komen van haar eigen bewoners. Als burgers moeten zij mee gaan profiteren van alle duurzaam opgewekte energie. Middels de proeftuin moet onderzocht worden hoe dit qua infrastructuur, maar bijvoorbeeld ook qua saldering het beste geregeld kan worden.’ Begin september heeft Liander samen met de gevonden partners de aanvragen voor de proeftuinen ingediend. In de komende periode moet duidelijk welke proeftuinen van alle bij AgentschapNL binnengekomen projectvoorstellen goedgekeurd gaan worden. Bongaerts besluit: ‘Wij hebben goede hoop dat een aantal aanvragen gehonoreerd wordt. Mocht dit niet zo zijn, zullen wij er ons hard voor maken op andere manieren financiering te vinden voor de projectideeën. Doorpakken is namelijk van essentieel belang wil Nederland tijdig over intelligente netten kunnen beschikken.’

Elektrische Trikke toegelaten op Nederlands wegen In de rubriek de tweewieler spreekt E-Mobility ieder kwartaal met een Nederlandse producent van elektrische scooters, fietsen of andersoortige twee- en driewielers. Deze bedrijven importeren niet zoals hun concurrenten producten uit China of andere Aziatische landen, maar staan garant voor ‘Dutch made products’. In deze editie aandacht voor Trikke Europe. In 2002 rolde de eerste niet-elektrische Trikke (zegswijze Traik) van de band. Trikke Europe – dat de Europese markt bedient een zetelt in Den Haag – werkt buiten Europa samen met haar Amerikaanse partner Trikke Tech. Het bedrijf is sinds de introductie wereldwijd marktleider in (opvouwbare) driewielige voertuigen. Principe van het product is het staand rijden met een uniek evenwichtsmechanisme waardoor alle drie de wielen te allen tijde op de grond blijven en meebewegen in de bocht, wat de stabiliteit en veiligheid bevordert. ‘De afgelopen acht jaar heeft Trikke Europe benut om een dealernetwerk op te bouwen in Europa’, vertelt Pieter Dekker, Managing Director van Trikke Europe. ‘Dit is niet zonder succes gebeurd, want in bijna tien jaar zijn wereldwijd honderdduizenden Trikke’s verkocht. De Trikke’s worden daarbij weliswaar niet in Nederland geproduceerd, maar kennen wel de gewenste Nederlandse kwaliteit.’

bijna ten einde loopt. Ook een bedrijf als Schiphol heeft twee floormanagers die gebruik maken van de elektrische Trikke. Kortom, wij zijn klaar om op grotere schaal het voertuig uit te gaan leveren.’ Wetgeving Een van de belangrijkste zaken die geregeld moest worden alvorens deze opschaling kan plaatsvinden, was de goedkeuring voor het gebruik van de elektrische Trikke op de openbare weg. In een proces van twee jaar is wetgeving tot stand gekomen en is de Trikke uitgebreid door de RDW getest. Dekker: ‘De goedkeuring van de Trikke – die afgelopen zomer is afgerond – is voor ons marktsegment cruciaal om grote aantallen te kunnen produceren en leveren. De Trikke is toegestaan op het fietspad of op de straat, een rijbewijs is niet nodig en een helm is niet verplicht.

De minimum leeftijd om de Trikke te mogen rijden is zestien jaar.’ De ambitie van Dekker die gepaard gaat met de introductie van de elektrische Trikke is groot: ‘Wij streven naar een Europese top drie positie in stedelijke mobiliteit. De basis van de Trikke, het frame, maken wij al tien jaar. De elektromotor is daarbij niet meer dan een eenvoudige toevoeging. Technologisch zijn wij dus ook klaar voor grootschalige afzet.’

Elektrische-Trikke Zo’n twee jaar geleden kwam Trikke – geïnspireerd door de hype rond elektrische auto’s – op het idee met de E-Trikke een elektrische variant te introduceren. ‘En zo gezegd zo gedaan’, aldus Dekker. ‘Het voorwiel van de Trikke is uitgerust met een elektromotor van 350 watt en een achtenveertig volt litium-ion batterij. De maximumsnelheid is, zonder lichamelijke inspanning, vijfentwintig kilometer per uur en de range is ongeveer veertig kilometer. Met de elektrische variant is de Trikke uit het segment van sport en leisure gehaald en als serieus elektrisch voertuig gepositioneerd.’ In de marktbenadering werkt Trikke Europe samen met The Source, dat gespecialiseerd is in het realiseren en versnellen van groei. Dekker: ‘Ons businessmodel is gebaseerd op de gedachte om met name via specifieke autodealers de markt te betreden. Momenteel doen wij verder de eerste ervaringen op de professionele markt op. Zo is de Koninlijke Marecahausse bezig met een pilot die

DE 2WIELER

41

E-mobility Three partners, one goal

Offering innovation, business and knowledge of automotive technology in an attractive, high-quality environment. HTAS The Dutch national innovation program for the automotive sector, including an Electric Vehicle Technology line. www.htas.nl ATC The network organization with focus on clustering and knowledge transfer for the Dutch automotive sector. www.atcentre.nl HTACampus An attractive environment with growing facilities for the development of e-mobility. www.htacampus.nl Join us to give e-mobility a boost!

Europees innoveren Een strak blauwe lucht, de zon hoog aan de hemel. Langs de snelweg schieten uitgestrekte velden met zonnepanelen voorbij. Al rijdend door het Griekse land werd ik deze zomervakantie gesterkt in mijn gevoel dat elektrisch vervoer, smart grids en duurzame energie onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Alle drie zaken waar Nederland technologisch gezien grotendeels een Europese voorhoederol speelt, maar in de toepassing ervan nog lang niet altijd bij de Europese top hoort. Kijk naar Griekenland, niet altijd positief in het nieuws maar op dit vlak een voorbeeld: waar ooit mythische veldslagen werden gevoerd, wordt nu op grote schaal duurzame energie geteeld. Wat zou het toch mooi zijn als alle elektrische voertuigen die in de komende jaren de Nederlandse weg opgaan via het smart grid geladen worden met duurzame energie. De Brabantse Ontwikkelings Maatschappij – die een belangrijke rol vervult bij het uitvoeren van het provinciale economische beleid en daarmee ook op het gebied van elektrische mobiliteit en smart grids – spant zich meer en meer in om elektrisch vervoer, smart grids en duurzame energie te verbinden. Van Brabant mag verwacht worden dat zij met haar kennisintensieve (maak)industrie – waaronder vele designbureaus, automotive- en energiebedrijven, maar ook materiaalleveranciers en solar bedrijven – de uitdaging oppakt om al deze zaken met elkaar te verbinden en op de snijvlakken te innoveren. Maar natuurlijk hebben we niet alle interessante business partners zelf in huis. Daarom moeten we internationaal samenwerken met andere sterke e-mobility clusters. Die internationale samenwerking is met onze Oosterburen deels al gestart. De automotive sector heeft recent een samenwerkingsverband gesloten rond elektrische mobiliteit met de Duitse deelstaat Nordrhein-Westfalen. Ook met andere Europese regio’s, waaronder Vlaanderen, zijn er aanzetten tot samenwerking. De projecten EMOB

(waarbij met een aantal regio’s in Noordwest-Europa wordt gekeken hoe regionale proeftuinen kunnen worden doorontwikkeld naar marktrijpe e-mobility business cases), ENEVATE (waarbij vijftien partners in Noordwest-Europa samenwerken aan een hechter netwerk rond elektrische mobiliteit) en ACEMR (waarbij binnen de Euregio MaasRijn gewerkt wordt aan samenwerkingverbanden rond inductief laden en design voor e-mobility) zijn eerste aanzetten. Die kunnen in de komende jaren een springplank zijn voor verdergaande Europese samenwerking, met als uiteindelijk doel Europese joint business development, waarbij Brabant zijn rol als ‘Europe’s heart of smart solutions’ optimaal kan uitspelen. Door internationaal samen te werken kunnen regionale initiatieven Europees worden uitgerold en kan beter werk worden gemaakt van joint business development. Maar de netwerken die zo worden opgebouwd kunnen ook een ingang zijn voor meer Europese financiering van R&D en business development. Brussel stopt nu al veel geld in onderzoek en innovatie en Minister Verhagen van Economie, Landbouw & Innovatie heeft in Europa gepleit voor extra uitgaven op dit gebied. Daar moeten we in de komende jaren optimaal gebruik van maken, zodat nieuwe ontwikkelingen nog sneller van de grond komen. De Brabantse Ontwikkelings Maatschappij – en meer persoonlijk ikzelf als programmamanager Elektrisch Rijden en opvolger van Bob Bouhuijs in deze functie – wil de ondernemer bij samenwerking, regionaal, landelijk en internationaal, de helpende hand bieden. U kunt bij mij aankloppen als u ideeën heeft om met anderen nieuwe business op te zetten. Door samen op te trekken kunnen wij in de komende jaren de Europese voorhoederol van de BV Nederland op het gebied van elektrische mobiliteit, smart grids en duurzame energie verder vergroten en verankeren. Edith Groenewolt Programmamanager Elektrisch Rijden Brabantse Ontwikkelings Maatschappij

43

Ecars Europe breidt productportfolio uit, opening nieuwe Emobility Centers in het verschiet:

Nieuw retailconcept moet elektrische voertuigen naar de markt brengen Onder het motto ‘ieder strand begint bij de eerste zandkorrel’ richtten Marijke Boesten, Dolf Bierhuizen en Rob van Bergen twee jaar geleden vanuit Rosmalen Ecars Europe op. Inmiddels zijn ook Ferry Houterman en Prof. Ir. Wim Dik als adviseur aan de organisatie verbonden. ‘Wij zijn een van de eerste zandkorrels van de EV-markt’, stelt Van Bergen. ‘Als importeur en distributeur van een breed scala aan elektrische twee- en vierwielers die wij via een nieuw retailconcept naar de markt brengen, zijn wij een van de partijen die in de Benelux een wezenlijke bijdrage levert aan de ontginning van de markt.’ Met de wetenschap dat de consument in de komende jaren nog niet en masse elektrische voertuigen aan zal schaffen, maar overheden en het bedrijfsleven daarentegen makkelijker te overreden zijn, ontwikkelde Ecars Europe een retailconcept. Centraal in dit concept staat het bepalen van de mobiliteitsbehoefte van de potentiële klant. Boesten: ‘Wij benaderen elektrisch rijden dus niet sec vanuit het perspectief van het voertuig. Door te kijken welke mobiliteitsbehoefte de afnemer heeft, kijken wij of een elektrisch voertuig bijvoorbeeld überhaupt wel de juiste oplossing is.’ Retailconcept ‘Met die gedachte als basis hebben wij het retailconcept met Emobility Centers ontwikkeld’, vult Van Bergen aan. ‘En daarmee een volledig nieuw distributiemodel gecreëerd. Een van de meest rigoureuze veranderingen ten aanzien van het traditionele autodealerbedrijf, is namelijk de rendements realisatie. Waar automerken voor de realisatie van hun rendement bijna volledig afhankelijk zijn van de aftersales, zal dit bij elektrische voertuigen veel minder zijn. Het onderhoud aan elektrische voertuigen is immers minimaal. De winst zal dan ook vanuit de verkoop van voertuigen moeten komen. Het feit dat een Emobility Center ook onderhoud en reparatie kan leveren is voor het bedrijfsleven overigens wel een belangrijke overweging bij de aanschaf van een elektrisch voertuig.’

44

Ecars Europe heeft direct een breed assortiment gegeneerd. Boesten: ‘Dit assortiment loopt uiteen van elektrische fietsen, tot scooters en bedrijfsvoertuigen in de gewichtsklassen van één, twee en drieënhalve ton. In de Emobility Centers is voor elektrische fietsen Eco het merk dat aangeboden wordt, elektrische scooters worden onder het eigen label Emoverty aangeboden en voor elektrische bedrijfswagens zijn dat Mega en Faam.’ Assortiment In de komende periode hoopt Ecars Europe haar productportfolio uit te breiden. Zo zijn twee- en vierpersoons personenvoertuigen in het zogenaamde A- en B-segment op komst. Van Bergen: ‘Daarnaast zullen ook bestelwagens in ons assortiment opgenomen worden. Veel meer kunnen wij nog niet onthullen. De eerste contacten zijn in ieder geval gelegd. Geloofwaardigheid is in deze markt essentieel. Daarom willen wij eerst zaken realiseren alvorens ze aan de buitenwereld te verkondigen.’ Waar het bedrijf zich het afgelopen jaar voornamelijk gefocusseerd heeft op uitbreiding van het assortiment, staat het komende half jaar volgens Boesten in het teken van het openen van extra Emobility Centers. Het Belgische Halle en in Nederland in Meerkerk en Den Bosch hebben al een Emobility Center. ‘Binnenkort komt daar in het noorden van het land een vierde bij’, aldus Boesten. ‘Bovendien hebben wij

nog een locatie in België op het oog en meerdere centers op kernlocaties in Nederland. De selectie van ondernemers die de centers gaan runnen verloopt zeer nauwkeurig. Wij willen dat de verwachtingen bij afnemers van elektrische voertuigen overtroffen worden, de ondernemers van onze centers moeten daarom excelleren.’ Openbreken Door de dekking te vergroten en het assortiment uit te breiden hopen Boesten en Van Bergen ook meer elektrische voertuigen te verkopen. ‘Zoals wij vooraf al verwacht hadden is bij al geopende centers naar voren gekomen dat een wezenlijk ander verkoopmodel dan dat van de traditionele autodealer noodzakelijk is. Mede door de aankondiging van nieuwe modellen door de traditionele aanbieders in de markt heeft de markt daarbij het afgelopen jaar nagenoeg op slot gezeten. Met de opening van nieuwe centers en uitbreiding van het productportfolio denken wij een bijdrage te leveren aan het openbreken van de markt: onze auto’s zijn gewoon leverbaar.’ In de verre toekomst zien Van Bergen en Boesten het gebeuren dat het bedrijf via haar centers ook nieuwe vormen van mobiliteit – zoals waterstofauto’s – zal aanbieden. ‘Wij zien elektrische voertuigen als dé ideale oplossing voor de korte en middellange termijn. De vorm van laden – bijvoorbeeld met stroom of waterstof – kan daarbij nog rigoureus veranderen.’

Afvalinzamelaars hebben leveranciers elektrische vuilniswagens voor het kiezen Waar Rotterdam al geruime tijd geleden de primeur had, rijdt sinds vorig jaar ook op luchthaven Schiphol een elektrische vuilniswagen rond. Met vuilniswagens is direct een niche genoemd waar voor aanbieders van elektrische heavy duty-voertuigen een grote kans ligt. De uitstoot van conventionele vuilniswagens is namelijk een doorn in het oog van veel gemeenten, zeker als het om grote steden gaat. Inmiddels staan in Nederland diverse spelers op – zoals AllGreenVehicles en Gemco E-Trucks – die zich op dit marktsegment storten. ‘Momenteel rijden in onze stad Rotterdam al twee typen elektrische vuilniswagens, een kleine en grote’, vertelt Lode Messemaker van de gemeente Rotterdam. ‘Bij de grote vuilniswagen is de aandrijving hybride en de opbouw plug-in elektrisch. Dat betekent dat de wagen zelf niet aan het stopcontact kan, maar wel de volledig elektrische opbouw die de containers optilt en leegt. Van dit type voertuigen rijden er slechts drie in Europa rond, in Rotterdam, Parijs en Londen.’ Inzetbaar Sinds 2009 rijdt in Rotterdam dus een kleine elektrische vuilniswagen rond, Binkie genaamd. De Binkie – waarbij bin staat voor vuilnisbak, key voor de oplossing en de e voor elektrisch – wordt ingezet om bedrijfsafval te verzamelen in de binnenstad van Rotterdam. De wagen vervoert het afval naar de AVR in Rotterdam-Zuid. Daar wordt het afval verbrand en omgezet in elektriciteit, die de vuilniswagen aandrijft. De vrachtwagen is gemaakt van staal dat opnieuw te gebruiken is. ‘Het voertuig heeft een maximumsnelheid van 32 kilometer per uur en een actieradius van zestig kilometer’, vertelt Messemaker. ‘De Binkie is een leuke kleine oplossing. De elektrische aandrijving is goed voor een betere luchtkwaliteit en minder geluidshinder in de stad, maar door het beperkte volume is deze wagen nog niet overal inzetbaar.’ 15-tons Ook in Oosterhout wordt hard gewerkt aan de realisatie van een elektrische vuilniswagen. AllGreenVehicles test momenteel een 15-tons volledig elektrische vuilniswagen. ‘De technologie is ontwikkeld en klaar voor marktintroductie’, stelt directeur Mart Noordam. ‘De range van het voertuig is circa honderd kilometer. Wij hebben doelbewust voor de ontwikkeling van een lichtere vuilniswagen gekozen. In onze optiek is het noodzaak dat de afvalinzamelaars ervaring opdoen met een lichtere variant, alvorens wij de gewenste zware 26-tons vuilniswagen zullen ontwikkelen. Momenteel zijn wij volop in gesprek met een aantal afvalinzamelaars. Wij hopen binnen afzienbare tijd met een van het in Brabant de wagen volledig uit te kunnen testen en de afnemers praktijkervaring op te laten doen.’ Het Sonse bedrijf Gemco E-trucks is projectleider van het innovatieproject HYREF binnen de projectenlijn ‘Electric

Vehicle Technology’ van het nationale innovatieprogramma High Tech Automotive Systems. Binnen HYREF werkt het bedrijf onder meer met TNO en DAF aan een prototype van een plug-in hybride vuilniswagen. ‘De elektrische vuilniswagen die wij in het HYREF-project ontwikkelen, is uitstekend geschikt voor zogenaamde blackspots in grote steden, de plaatsen waar de luchtkwaliteit erg slecht is’, vertelt Van Rijen. ‘Met het project maken wij het mogelijk om op die plaatsen elektrisch te rijden en daarmee de CO2uitstoot tijdelijk te reduceren tot nul.’ In productie Waar het HYREF-project in de beginfase enkele hindernissen kennen, ligt het consortium volgens Van Rijen inmiddels vol op stoom: ‘Alle specificaties zijn inmiddels uitgewerkt en momenteel zijn wij bezig met de integratie van de aandrijving, de vuilnisinstallatie en het onderstel. Midden volgend jaar verwachten wij een werkend prototype klaar te hebben. Daarbij is het leuk om te weten dat het onderstel – de basistruck – inmiddels bij DAF in de productie ingepland is zodat wij aan de slag kunnen. Kortom, de haalbaarheid van de vooraf gestelde doelen wordt momenteel in de praktijk bevestigd.’

45

Professional Passionates slaat nieuwe duurzame weg in na succesvolle elektrische rally De Stichting Professional Passionates tekende afgelopen juni op de World Environment Day als organisator voor de eerste ‘Professional Passionates Electric Rally’. Honderd elektrische voertuigen met onder meer bekende Nederlands als Jan-Peter Balkenende, Jan-Kees de Jager, Camiel Eurlings, Jan Lammers en Tim Coronel ‘raceten’ elektrisch door het land. Enkele maanden na de rally kijkt het kernteam – bestaande uit Lieke Pijpers, Thalita van Ogtrop en Kim Taylor – met plezier terug op wat naar nu blijkt de grootste elektrische rally van Europa en kijken zij bovendien vooruit naar de toekomst.

Kim Taylor, Lieke Pijpers, Irene Rompa, Anne Morriën en Thalita van Ogtrop tijdens de Professional Passionates Electric Rally ‘Wij zijn met deze rally gestart om te laten zien dat elektrisch rijden nu al kan’, begint Pijpers. ‘Met de rally richtten wij ons in de eerste plaats op Professional Passionates die als pioniers elektrisch rijden als eersten omarmen. Om deel te kunnen nemen aan de rally moesten deze Professional Passionates hun baas overtuigen om met hen mee te rijden. Dit kon een ceo of andere leidinggevende zijn. Die was wellicht nog wat sceptisch over elektrisch rijden, maar heeft wel de bevoegdheid ervoor te zorgen dat een bedrijf elektrisch rijden omarmt.’ Tipping point ‘Uiteindelijk heeft dit er toe geleid dat zo’n 85 verschillende organisaties met hun directeur of ceo deelgenomen hebben aan de rally’, voegt Van Ogtrop toe. ‘Wij kijken met tevredenheid terug op het evenement. De filosofie van ons als organisatie – Stichting Professional Passionates – is om mensen met hun passie bij te laten dragen aan een nieuwe duurzame maatschappij.’ Pijpers: ‘Door grootschalige evenementen te organiseren die een enorme impact hebben, willen wij inspireren, verbinden en veranderen. In dit specifieke geval willen wij bijdragen aan het bereiken van het tipping point van elektrisch rijden om de definitieve omarming door het bedrijfsleven en de consument te forceren.’ Inmiddels is Professional Passionates volgens Taylor overstelpt met de vraag of er een tweede elektrische rally komt.

46

Taylor: ‘Op de eerste plaats hadden wij niet verwacht dat het zo’n groot succes zal worden. Dit is mede gelukt vanwege het spontane karakter. Het verassingselement maakte een belangrijk deel uit van de charme. Stuk voor stuk hadden wij als passionates nooit een dergelijk grootschalig evenement georganiseerd. Door al deze facetten is de rally niet zo maar te kopiëren en een tweede keer te organiseren.’ Community ‘Dit neemt niet weg dat wij momenteel met de deelnemers en sponsoren de mogelijkheid bekijken om het een vervolg te geven. Professional Passionates zal daarbij in ieder geval niet de hoofdorganisator zijn, maar misschien wel een ander onder licentie van ons. Als stichting willen wij namelijk door met een volgend thema op het gebied van duurzaamheid. Wij zijn echter net als alle geïnteresseerden van mening dat wij de rally niet moeten laten vallen. Het tipping point van elektrisch rijden is immers nog niet bereikt. Wij zijn nu op zoek naar een instelling die geïnteresseerd is een volgende elektrische rally te organiseren.’ Ondertussen hopen Pijpers, Taylor en Van Ogtrop in de komende jaren met Stichting Professional Passionates een breed portfolio op te bouwen. ‘Wij willen rondom een groot aantal thema’s de duurzame transitie in gang zetten. De Professional Passionates community zal daartoe in de komende periode moeten groeien. Iedereen die een thema heeft waarvan hij of zij vindt dat een transitie nodig is, roepen wij dan ook op om contact met ons op te nemen.’

Michel Bayings van Logica:

‘Dienstverlening rond elektrische auto biedt Nederland fantastische exportkansen’ ‘Nederland is als eerste ter wereld in staat geweest een laadinfrastructuur met verschillende operators te genereren. Wij mogen daar niet alleen heel trots op zijn, maar het ook als een fantastisch exportproduct gaan benutten.’ Aan het woord is Michel Bayings, Solution Manager EV Charging bij Logica Nederland. Logica is mede ontwikkelaar van het open communicatieprotocol Open Charge Point Protocol (OCPP). Dit maakt het mogelijk dat oplaadpunten van verschillende leveranciers worden opgenomen in dezelfde infrastructuur. Inmiddels heeft Logica een bijbehorend laadpunt- en klantbeheersysteem – Chargepoint Interactive Management System (CiMS) – naar de markt gebracht. Afgelopen mei won Logica met dit klantbeheersysteem zelfs de ICT~Office Innovatie Award. ICT~Office is een van de stakeholders die meepraat in het Formule E-team. ‘CiMS geeft een belangrijke impuls geeft aan elektrisch rijden in Nederland’, stelt Bayings. ‘Het succes daarvan is immers mede afhankelijk van goede systemen om te betalen, te reserveren en op te laden. CiMS is de oplossing die wij bieden en daarbij is via het open communicatieprotocol de interoperabiliteit voor de toekomst bovendien gewaarborgd.’ Europese standaard ‘Inmiddels wordt in steeds meer aanbestedingen aan leveranciers van laadpalen gevraagd gebruik te maken van dit open communicatieprotocol’, vervolgt Bayings. ‘Er is geen alternatief. Wereldwijd geniet dit Nederlandse systeem de aandacht. In Europa is een trend zichtbaar waarbij gestandaardiseerd wordt. Het zou prettig zijn als het Nederlandse model tot Europese standaard doorontwikkeld kan worden en die kans is zeer realistisch. Momenteel wordt al gekeken

naar de mogelijkheden om het Nederlandse netwerk internationaal met Duitsland en België uit te breiden.’ Het succes van Logica en de rooskleurige toekomst voor het OCPP, kwamen voor Bayings niet onverwacht. ‘Wij waren al actief in elke sector die betrokken is bij de introductie van de elektrische auto. Van de energie-, tot automotive en infra- en financiële sector. Dit heeft het voor ons makkelijker gemaakt in deze markt te stappen. Door de bijkomende complexiteit stappen slechts enkele spelers in. Met de gedachte dat het een groeimarkt is, hebben wij samen met andere partijen het OCPP ontwikkeld. Stichting E-laad.nl beheert dit protocol en heeft daar de afgelopen twee jaar een belangrijke rol in gespeeld. Langzamerhand komen ook de aantallen los.’ Maximale beschikbaarheid Nu de markt groeit, gaat Logica verder met de doorontwikkeling van haar producten. Bayings: ‘Onze systemen zijn gemaakt om flexibel te zijn en toekomstige aanpassingen te kunnen verwerken. Wij kijken nu al naar het toevoegen van nieuwe diensten.’ Volgens Bayings zijn drie zaken van essentieel belang. Allereerst dat het CiMS en OCPP ook werkt als er vele tien- of zelfs honderdduizenden laadpalen op aangesloten worden. ‘Tegelijkertijd staan bij al die laadpalen eindgebruikers klaar die verwachten dat een laadpaal te allen tijde werkt. De

uitdaging is om maximale beschikbaarheid te garanderen. Een derde punt is de verificatie van abonnementen. Met oog voor de privacy moet keer op keer vastgesteld worden of de automobilist die wil opladen daadwerkelijk een rechtmatige gebruiker is, zonder dat zijn of haar identiteit achterhaald kan worden gedurende het laden. Alle drie de zaken die ik noemde, draaien op onze IT.’ ‘In de komende vijf jaar willen wij in de gehele EV-keten een belangrijke speler worden’, vervolgt Bayings. ‘Dit uit zich in automotive via intelligente systemen in auto’s en aan de andere kant van de keten in het beheren van laadinfrastructuren en smart grids. Oftewel, wij willen als de hype voorbij is in de gehele EV-keten een wezenlijk marktaandeel hebben. Alle zaken rond elektrische voertuigen worden daarbij voor heel Nederland een belangrijk exportproduct. De huidige investeringen van de overheid genereren kans voor de Nederlandse economie. Het is daarbij belangrijk te beseffen dat geen één innovatie vanaf dag één keiharde business heeft opgeleverd. Bovendien is het belangrijk ook de zakelijke dienstverlening – waar steeds meer export in zit – in beeld te brengen bij potentiële afnemers. De business zit namelijk niet alleen in de voertuigen. Nederland is als eerste ter wereld in staat geweest een laadnetwerk met verschillende operators te genereren. Daar mogen wij heel trots op zijn en het is een fantastisch exportproduct.’

47

‘Nederland loopt voorop bij veiligheid van recycling, maar is volgend bij grondstoffenbehoud’ In de rubriek ‘Over de grens’ geeft een Nederlandse ondernemer zijn visie op een ‘nieuwtje’ uit het buitenland. Deze maand geeft Kasper Zom van ARN Advisory zijn visie op het nieuws uit Japan dat Toyota het gebruik van niet-hernieuwbare materialen die toegepast worden in elektrische auto’s (zoals in motoren en accu’s) met nieuwe technologische oplossingen probeert te reduceren. ARN is het Nederlandse expertisecentrum voor recycling in de mobiliteitsbranche.

Zom: ‘Met de opkomst van elektrische voertuigen hebben een aantal internationale partijen hun zorg geuit over een eventueel gebrek aan lithium. Dit is niet alleen ongegrond, maar lithium heeft ook nog eens een lage restwaarde voor recycling. De industrie moet zich meer zorgen maken om rare earth elements (REE) als lanthaniden (voor batterijlegeringen), neodymium (voor permanente magneten) en dysprosium (voor elektromotoren). China produceert 97 procent van de REE en reduceert vanwege haar strategische grondstoffenpositie de exportquota voor REE. Hierdoor komt Japan en daarmee ook Toyota in de problemen.

Japan produceert in tegenstelling tot Nederland en veel andere West-Europese landen zelf halffabricaten en heeft daarvoor dus ook zelf de grondstoffen nodig. Voor hun grondstoffen is Japan dus sterk afhankelijk van import uit China.’ Mede vanwege deze ontwikkeling staat volgens Zom het onderwerp grondstoffenbehoud via recycling in Japan veel hoger op de agenda dan in Europa en Amerika. ‘Alle Japanse automerken halen afgeschreven batterijpakketten van hybride en elektrische voertuigen terug om ze volledig te recyclen en grondstoffen terug te winnen. In Europa daarentegen staat naast het terugwinnen van de grondstoffen, de kostprijs van het recyclingproces centraal. Het terugwinnen van de eerder genoemde REE is minder noodzakelijk vanuit productie oogpunt en wordt vooral gedreven vanuit een economische perspectief.’ ARN Advisory heeft voor het focusgebied elektrisch vervoer inmiddels een verkennend onderzoek gedaan naar de veiligheidsaspecten bij de recycling van elektrische voertuigen. ‘Samen met onder meer KEMA en TNO zijn wij in het kader van HTAS met een vervolgonderzoek bezig en de resultaten moeten eind dit jaar zichtbaar worden in de vorm van design guidelines voor batterijveiligheid en een end-of-life beheersstructuur.’

Het huidige bedrijvennetwerk van ARN is volgens Zom toereikend voor de recycling van elektrische voertuigen, maar er zijn wel nieuwe recyclingtechnologieën nodig. ‘De recycling van EV-batterijen gebeurt momenteel met smeltprocessen. Deze thermische processen zijn niet alleen duur, maar kennen ook een ongunstige CO2-footprint. Hydrometallurgische – oftewel natte – processen waarin je batterijen als het ware oplost en de grondstoffen opvangt in verschillende baden kennen naar alle waarschijnlijkheid een betere footprint. Of er ook meer materiaal kan worden terug gewonnen, moet nog blijken. Wij zullen bij de recycling te allen tijde met behulp van onze Ecotest kijken welke recyclingtechnologie het meest gunstig is. Met deze test wordt niet alleen naar het behoud van grondstoffen gekeken, maar ook naar de milieu-impact en de kosten.’ ‘De conclusie?’, vraagt Zom. ‘In het veiligheidsvraagstuk loopt Nederland redelijk voorop, bij het terugwinnen van grondstoffen geldt het tegendeel. Wij worden immers niet gedreven door schaarste. In een land als Japan is dit wel het geval. Zij hebben een duidelijke visie en een belang om hiermee voorop te lopen. Zij voelen de pijn van schaarste.’

OVER DE GRENS

Rolaf Klapwijk aangesteld als agent voor e-WOLF:

‘De batterij is de basis van het succes’ Vanuit het Duitse Keulen kwam begin juni het bericht naar buiten dat e-WOLF naar Nederland komt. Het bedrijf heeft daartoe oud AllGreenVehicles-medewerker Rolaf Klapwijk als agent aangesteld. Maar wat weet Nederland nu eenmaal van de Duitse elektro-autofabrikant e-WOLF? Rolaf Klapwijk verschaft E-Mobility inzicht in de doelstellingen en bedrijfsprocessen van deze Duitse rising star. Eind 2008 kondigde Daimler Benz aan – vanwege het strategische belang van accufabricage voor autobouwers– samen met het Duitse Evonik zelf de ontwikkeling en fabricage van lithium-ion-accu’s aan te pakken. De Li-Tec-accu’s van Evonik met Separion-vlies (zie kader) staan mede aan de basis van het succes van e-WOLF. Het bedrijf maakt namelijk net als Evonik onderdeel uit van RAG Foundation en is een van de afnemers van de gepatenteerde Li-Tec-accu’s. Met deze batterijen als basis werkt e-WOLF momenteel aan een portfolio van elektrische voertuigen: van shuttle bussen tot vrachtwagens en supersportwagens. Het overgrote deel van het portfolio wordt gevormd door de bedrijfsvoertuigen. Wiskunde Met de benoeming van Klapwijk als agent voor Nederland hoopt e-WOLF vaste voet aan de grond te krijgen in Nederland. Klapwijk verwacht daarbij in de komende maanden de eerste voertuigen in ons land op de weg te krijgen: ‘Het zal gaan om een aantal bedrijfswagens. Dit is immers de kracht van e-Wolf, de supersportwagens zijn vooral goed voor het imago. Het biedt de mogelijkheid om te laten zien wat e-WOLF qua technologie allemaal kan. Het zet je als merk op de kaart.’ In de optiek van Klapwijk is het inderdaad het onderscheidende batterijpakket de basis waarop e-WOLF bouwt. ‘De motoren zijn in principe geen hogere wiskunde. Net als andere zaken – van bodywork tot banden – geen rocket science zijn. Het is de Li-Tec batterij die tot grote successen kan en zal leiden. Deze batterijen hebben namelijk de unieke eigenschap te kunnen snelladen en ontladen zonder dat een kritische temperatuur in de accu’s ontstaat. Daardoor is een extra lange levensduur gegarandeerd. Evonik heeft aangekondigd komend jaar de productie te vertienvoudigen. In 2012 zullen in plaats van 300.000 zo’n drie miljoen batterijen gefabriceerd worden. Deze zijn zowel voor e-WOLF als voor Daimler Benz bedoeld.’ Heavy duty Inmiddels heeft e-WOLF haar productportfolio voor een groot gedeelte op orde waardoor de tijd voor de markt-

verovering en de doorontwikkeling van de voertuigen is aangebroken. Klapwijk: ‘e-WOLF wil uitgroeien tot een breed georiënteerde onderneming. Momenteel zijn al drie verschillende bedrijfsvoertuigen op de markt en daar komen er in januari nog twee bij. Het gaat nu nog om lichte bedrijfsvoertuigen, maar de ambitie bestaat om op te schalen naar het heavy duty segment. Daarbij zal het niet alleen om elektrische, maar ook om serieel hybride varianten gaan. e-WOLF kenmerkt zich door de Duitse gründlichkeit. Zij willen het goed doen. De Duitse autoindustrie heeft in het verleden bewezen door dingen goed te doen vanzelf ook het volume binnen te halen.’ Persoonlijk wil Klapwijk in de komende jaren doorgroeien tot de Nederlandse distributeur en importeur van e-Wolf voertuigen. ‘Als agent werk ik momenteel hard aan de opbouw van een gedegen dealernetwerk. Dit moet binnen anderhalf jaar gereed zijn. Vervolgens hoop ik in de jaren daarna als Nederlandse vestiging de distribiteur en importeur van e-WOLF te worden.’

De Li-Tec-accu In de verschillende voertuigen van e-WOLF is de zogenaamde Li-Tec-accu terug te vinden. Het unieke aspect van deze batterijtechniek van Evonik zit in de isolator. Tussen plus en min moet in een lithium-ion-accu een halfdoorlatende isolator zitten waar ionen doorheen kunnen. Daarvoor bedacht Evonik het Separion-vlies. Dit bestaat uit een PET-plasticfolie die voorzien wordt van een keramische laag welke erop wordt gebakken. Zo wordt het scheidingsvlies zeer sterk. Belangrijk voor de veiligheid, want nu kan de accu doorboord worden zonder dat er kortsluiting ontstaat. Daarnaast vermindert het risico dat de accu zichzelf opblaast. Een lithium-ion-accu kan slecht tegen overladen, dan loopt hij namelijk warm. Beschadigt hierdoor het scheidingsvlies, dan ontstaat kortsluiting, ook dit is bij de Li-Tec-accu vermeden via het Separion-vlies.

49

Cross-over onmisbaar voor elektrisch rijden BOM maakt cross-over mogelijk tussen automotive, hightech en grid

Meer informatie: N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij Goirleseweg 15 Postbus 3240, 5003 DE Tilburg T (088) 83 111 20 F (088) 83 111 21 E [email protected] I www.bom.nl

In tien experimentele projecten doen bedrijven, kennisinstellingen en overheden ervaring op met elektrisch rijden. Deze business case heeft geleid tot werkgelegenheid voor 100 kenniswerkers. Het samenbrengen van partijen in doelgerichte clusters is het werk van de BOM dat leidt tot de versnelling waar elektrisch rijden en smart grid naar op zoek is. Programma’s van BOM sluiten aan bij landelijke en provinciale doelstellingen om innovatie in Brabant en Zuid-Nederland als geheel krachtig te stimuleren. Projectpartners:

Automotive

Logo in FC: Grijs: C=0 / M=17 / Y=34 / K=62 Rood: C=0 / M=100 / Y=100 / K=0 Goud: C=0 / M=10 / Y=100 / K=10 Zwart: C=0 / M=0 / Y=0 / K=100

YOUR RIDE is OUR DRIVE

CARROSSERIE

Innosys + _ Delft BV

AKKERMANS

OPGERICHT 1811

www.ontwikkelingeninnovatie.com

In de rubriek EVFocus test de redactie van E-Mobility elektrische voertuigen die op de Nederlandse wegen geïntroduceerd worden. Minister Maxime Verhagen had vlak voor het zomerreces de eer om de Opel Ampera officieel te onthullen aan het Nederlandse publiek. Het was bovendien een primeur voor Nederland daar het ook de officiële internationale lancering betrof. De redactie van E-Mobility reed een rondje door Zuid-Holland met de Opel Ampera; van het Louwman Museum in Den Haag naar de Beachclub in Noordwijk en langs de kustlijn terug naar het Hilton Hotel in Den Haag.

Alvorens de redactie van E-Mobility haar eerste meters mocht rijden met de Ampera presenteerde Opel een aantal nieuwswaardigheden. De onthulling dat Opel zich met het voertuig op de early adaptors, upper liberals, milieubewuste pragmatisten, 35-plussers en hogeropgeleiden richt, mag niet tot verbazing leiden. Dat Opel met de Loolo ook een eigen laadpaal op de markt brengt lijkt ook volkomen logisch. Opel wil haar afnemers immers volledig ontzorgen en welke angst dan ook voor elektrisch rijden wegnemen. Tweehonderd mensen hadden zich vooraf via het ePioniersprogramma ingeschreven om dit jaar als een van de eerste een Ampera te ontvangen. De bekendmaking van de samenwerking met The New Motion was daarentegen wel verrassend. De autofabrikant had het tot de presentatie van Ampera in Den Haag volledig stil weten te houden.

EVFOCUS

Nederland toneel van internationale lancering Opel Ampera

Den Haag via de kustlijn, in totaal zo’n honderd kilometer, maakte het mede door de files een pittige beproeving voor de Ampera. Een volledig elektrisch ‘retourtje’ zat er gezien de range van de Ampera niet in, maar dit zorgde wel voor een uitgebreide test van het voertuig. Het futuristisch vormgegeven dashboard is het hoogtepunt van het interieur. Evenals het minstens net zo futuristisch vormgegeven touch screen voor de bediening van de verschillende zaken. Enig minpuntje aan het interieur zou kunnen zijn dat de Ampera slechts ruimte biedt aan vier personen. De ‘achterzit’ is dan ook niet zo ruim als die van de personen die voor in de auto plaatsnemen. Voorin biedt de Ampera wel de ruimte die verwacht mag worden van een auto van deze omvang.

Zorgeloos De samenwerking tussen The New Motion en Opel Nederland behelst een extra pakket aan diensten voor de Ampera-rijders. Dit extra pakket moet een zorgeloze overstap naar de nieuwe vorm van mobiliteit garanderen. Per berijder wordt het benodigde laadpunt thuis en eventueel op kantoor aangelegd en kan de aanleg van een publiek oplaadpunt gecoördineerd worden. Berijders kunnen daarbij de beschikking krijgen over een laadpas waarmee overal in het land opgeladen kan worden. Ook de mogelijke subsidietrajecten worden naar wens van de berijder begeleid. De stroom die gebruikt wordt op het thuislaadpunt kan, in overleg met de werkgever, gemeten worden, zodat leaserijders dit met hun werkgever kunnen verrekenen.

Vaardigheden Alle techniek in de Ampera werkt in de praktijk probleemloos en onmerkbaar. Met de diverse hulpsystemen kun je als bestuurder zuiniger proberen te rijden en inzicht te krijgen in de werking van de auto. Toch vraagt de Ampera geen bijzondere kennis of vaardigheden van de bestuurder. Wie geen boodschap heeft aan de bijzondere techniek, kan de Ampera rijden als een heel gewone, luxueuze auto met automaat. De overschakeling van de elektromotor – als de batterij leeg is – naar de brandstofmotor verloopt daarbij vlekkeloos. Behalve het motorgeluid dat bij de overschakeling hoorbaar wordt, ervaart de bestuurder geen verschil. De prestaties zijn in de elektrische modus dan ook net zo goed als in de brandstofmodus.

Pittige beproeving Over tot de rijtest. Gedurende de testdag was alles tot in de puntjes geregeld. De uitgestippelde route – van het Louwman Museum in Den Haag via Zoetermeer, Alphen aan de Rijn en naar Noordwijkerhout en vervolgens terug naar

Het eindoordeel van de redactie van E-Mobility? De Ampera is een heel normale, praktische, bruikbare zakenauto. Zonder de range beperkingen van een volledig elektrische auto, met zuinigheidscijfers – waar de rit weliswaar tekort voor was om ze te verifiëren – waar elke dieselrijder stikjaloers op zal zijn.

51

eCarTec 2011 3rd International Fair for Electric Mobility

October 18-20, 2011 New Munich Trade Fair Centre

Join the eMobility Revolution! acc

om

Con

Wit pa

gre

h

nyi

ss

ng

International Trade Fair for Electric Mobility TOPICS Electric Vehicles Drive and Motor Technique Energy Storage Technology Engineering & Subcontracting Energy and Infrastructure Finance Reparation and Spare Parts

www.ecartec.com Anzeige eCarTec 2011 186 x 267 Satzspiegel englisch.indd 1

5/26/2011 8:47:37 AM

E-Mobility Activiteitenkalender 21 september – Electric Mobility Congress @ 64th IAA 2011 – Frankfurt, Duitsland Tijdens de 64e editie van de International Auto Show – van 15 tot en met 25 september – wordt op 21 september een speciaal congres georganiseerd over elektrische mobiliteit. www.iaa.de/en/besucher

27-28 september 2011 – ecomobiel 2011 – Rotterdam, Nederland

De derde editie van deze vakbeurs voor duurzame mobiliteit vindt plaats in Ahoy Rotterdam en maakt een flinke stap in grootte, aantal deelnemers en aantal bezoekers. www.ecomobiel.nl

28-30 september 2011 – Batteries 2011 – Cannes-Mandelieu

In Frankrijk verzamelen zich zo’n vierhonderd experts uit zeventig landen voor de twaalfde editie van het Batteries evenement. Het congres richt zich op kennisuitwisselingen in de volledige waardeketen van de batterijmarkt. Zestig sprekers verzorgen gezamenlijk een driedaagse technische conferentie, vergezeld door dertig beursexposanten.

7-9 oktober – Green Motion Show: future mobility – Brussel, België

Met een scherp oog voor de nieuwste, hightech groene oplossingen, wil de Green Motion Show het voornaamste platform voor future mobility zijn. www.greenmotionshow.com/nl

18-20 oktober 2011 – eCarTec München 2011 – München, Duitsland

De eCarTec groeit ook in 2011 in sneltreinvaart. Werd vorig jaar een tweede hal gevuld, in 2011 groeit de grootste Europese beurs voor elektrische voertuigtechnologie wederom met het betrekken van een derde beurshal. www.ecartec.eu/

21 oktober 2011 – Thema-namiddag Elektrische Mobiliteit – Berchem, België

De Vlaamse regering gaf begin juli fiat voor vijf proeftuin met elektrische voertuigen. Het Vlaams Instituut voor Mobiliteit – betrokken bij twee proeftuinen – ziet stof genoeg om een XL thema-namiddag te organiseren met meerdere sprekers en een mini-beurs. www.vim.be

26-28 oktober 2011 – European Electric Vehicle Congress – Brussel, België

De EEVC-2011 analyseert de belangrijkste politieke en ondernemersaspecten om tot een succesvolle introductie van elektrische voertuigen op commerciële basis te komen. www.eevc.eu

7-10 november 2011 – Smart Power Europe – Kopenhagen, Denemarken

Smart Power Europe 2011 moet het grootste slimme energieforum van Europa worden met een op hoog niveau strategisch, technisch en beleidsmatig overzicht. Europese business cases, proeftuinen en strategieën worden besproken. www.informaglobalevents.com/event/SmartPowerEurope

30 november en 1 december 2011 – Nationaal Energie Forum – Scheveningen, Nederland

De top van de energiewereld en stakeholders uit politiek en industrie komen bijeen om alle energie onderwerpen te belichten. Het evenement kent twee pre-seminars en twee congresdagen waarbij ruim aandacht voor elektrische mobiliteit en duurzame energie. www.energieforum.nl

20 december 2011 – Elektrisch Vervoer & Slimme Oplaadinfrastructuur – Den Bosch, Nederland Eendaags seminar over succesvolle businesscases voor Elektrisch Vervoer & Slimme Oplaadinfrastructuur. www.iir.nl/elektrischvoer

Uw evenement op de E-Mobility Activiteitenkalender? Stuur een e-mail naar [email protected]

53

E-Mobility Register

COLOFON

Door uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het E-Mobility Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden elektrisch rijden professionals, van autofabrikanten, tot it-bedrijven, materialenleveranciers, financiële instellingen, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘E-Mobility Register’ formulier digitaal in via www.e-mobilitymagazine.nl/industrieregister

ALFEN bv ALFEN levert onder de naam ICU een complete reeks van oplossingen voor het opladen van elektrische voertuigen Postbus 1042, 1300 BA Almere T. 036 - 549 34 00 / E. [email protected]

High Tech Automotive Campus P.O. Box 1015, 5700 MC Helmond T. 0492-562500 / I. www.htacampus.nl

Jaargang 2 – Nr. 3 september 2011 E-Mobility is een onafhankelijk vakblad over elektrisch rijden en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 5.000 exemplaren. Uitgever & Hoofdredacteur Edwin Gelissen-Van Gastel (EG Media) (E). [email protected] Vormgeving Bette van Loenen (EG Media) (E). [email protected] Fotografie Vincent Knoops en Bart van Overbeeke Columnisten Geert Vermeer (BOVAG), Edith Groenewolt (NV BOM) en Bram Veenhuizen (HAN & ACE)

All Green Vehicles Ontwikkeling van elektrische personenen vrachtvervoer voertuigen Visserijweg 2a, 4906 CJ Oosterhout T. 0162-420071 / I. www.allgreenvehicles.nl

HTAS Innovatieprogramma voor de automotive industrie P.O. Box 1015, 5700 MC Helmond / I. www.htas.nl

APPM management consultants Spicalaan 8, 2132 JG Hoofddorp T. 023-5621630 / I. www.appm.nl

Advies- en ingenieursbureau Movares Actief op het raakvlak van energie, mobiliteit en infrastructuur Leidseveer 10, 3511 SB Utrecht I. www.movares.nl/elektrischrijden / E. [email protected]

Automotive Technology Centre clusterorganisatie voor de automotive industrie P.O. Box 1015, 5700 MC Helmond T. 0492-562500 / I. www.atcentre.nl

Netbeheer Nederland brancheorganisatie van regionale en landelijke netbeheerders Utrechtseweg 310, 6812 AR Arnhem T. 026-3569500 / www.netbeheernederland.nl

Druk Roto Smeets Abonnementen & Advertenties www.emobilitymagazine.nl of [email protected] Redactieadviesraadleden Minnemijn Smit (Formule E-team en DOET), Martijn Bongaerts (Netbeheer Nederland), Anton Wolthuis (namens HTAS en ATC) en Edith Groenewolt (BOM)

Dutch Organisation for Electric Transport

Partners Brabantse Ontwikkelings Maatschappij Ontwikkelingsmaatschappij van de provincie Noord-Brabant Goirleseweg 15, 5026 PB Tilburg T. 088-8311120 / I. www.bom.nl

Technische Universiteit Eindhoven Diverse wetenschappelijke automotive opleidingen E. [email protected] I. www.tue.nl/automotive Ambassadeurs

Dutch Organisation for Electric Transport

Vereniging DOET Branchevereniging voor elektrisch rijden E. [email protected] I. www.doetdoet.nl

Technolution B.V. The right development Zuidelijk Halfrond 1, Postbus 2013, 2800 BD Gouda T. 0182-594000 / I. www.technolution.eu

© EG Media 2011 - Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van de uitgever. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel in deze uitgave voorkomende onjuistheden.

54

Nederland mooier maken APPM is sinds 2006 sterk betrokken bij het realiseren van elektrisch vervoer. We werken als adviseur en projectmanager aan vooruitstrevende EV-projecten in heel Nederland. APPM is daarnaast actief bij de visievorming en kennisontwikkeling op dit dynamisch werkterrein. APPM wordt gedreven door de uitdagingen die er liggen op het gebied van infrastructuur voor EV, de snelle introductie van e-voertuigen, maar ook de communicatie en flankerende maatregelen omtrent EV.

APPM organiseert bereikbaarheid en ruimtelijke inrichting voor een mooier Nederland. We organiseren projecten op het gebied van

APPM bestaat uit zo’n 60 professionals. Onze

infrastructuur, mobiliteit, ruimte, water, vastgoed,

bedrijfscultuur is gebaseerd op vrijheid,

energie en klimaat. APPM is als onafhankelijk

verantwoordelijkheid en vertrouwen.

project- en procesmanagementbureau in staat om initiatieven, ideeën, inzet en belangen samen te

APPM sponsort schaatsteam APPM en Finnzeiler

brengen. Met burgers, overheid en ondernemingen

Pieter-Jan Postma om te laten zien dat wij investeren

komen we tot haalbare plannen en concrete projecten.

in talentvolle mensen die in vrijheid excelleren.

breda

hoofddorp

zoetermeer

appm.nl