Wie Nunspeet zegt, zegt Van Vloten De sage van het Ronde Huis
Eerste druk, 2014 © 2014 Drs. W.B.J. Taal Corrector: Liddy Ackerman Portretfoto: Mike Knol Coverfoto: Streekarchivariaat Noordwest Veluwe, collectie Nuwenspete Afbeeldingen boek: Particuliere Collectie Van Vloten; Collectie G.W. de Graaf; Collectie Jeannet Richel; Streekarchivariaat Noordwest Veluwe collecties Nunspeet, Nuwenspete en Flierhaar; Collection Richel/Eldermans, Museum of Witchcraft, Boscastle, Verenigd Koninkrijk; Wilmar Taal isbn: nur:
9789048432103 693
Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de directe of indirecte gevolgen hiervan. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd, waaronder begrepen het reproduceren door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren (I) ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of (II) voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is.
Wie Nunspeet zegt, zegt Van Vloten De sage van het Ronde Huis Drs. W.B.J. Taal
Overtuigingen zijn gevaarlijker vijanden der waarheid dan leugens. Friedrich Nietzsche If it can be destroyed by the truth, it deserves to be destroyed by the truth. Carl Sagan Voor Natascha. Je hebt er lang genoeg op moeten wachten.
INHOUDSOPGAVE
VOORWOORD11 1. FLUISTERINGEN VAN VERVLOGEN TIJDEN 15
Legenden en sagen
Sagen in de omgeving van Nunspeet De bijbel als bron voor het bovennatuurlijke Tot slot 2. FRANK VAN VLOTEN De vennootschap Het Ronde Huis 3. EEN SPRAAKMAKENDE ECHTSCHEIDING Het begin van het einde De ‘enquête’ De contra-enquête De voogdijzaak Hoger beroep en cassatie Nogmaals de voogdij Tot slot 4. MEN VERWILDERT HIER ZO, DAT KUNST LEVENSQUESTIE IS De Belgenkwestie Na de oorlog 5. HET RONDE HUIS 1930 – 1968 Het tijdperk Simon-Thomas en Staatsbosbeheer Het gezinsoord
19
23 27 30 33 46 50 57 58 60 70 75 76 79 83 86 90 99 103 107 111
S tichting Steun Evangelisch Herstel en Opbouw en De Boshaven 113 Het Ronde Huis verdwijnt 116 6. DE PUBLIEKE OPINIE 119 Het Ronde Huis in de plaatselijke pers tijdens het leven van Frank van Vloten 120 Het Ronde Huis in de plaatselijke pers na het overlijden van Frank van Vloten 125 Het Ronde Huis als collectieve herinnering 130 Tot slot 136 7. HET RONDE HUIS ALS ONDERWERP VAN ONDERZOEK138 Een onbekend tramlijntje 139 Het wonderlijke verhaal van de pony- en motortram van Joppe 141 Commotie in Nunspeet: het krantenartikel van 29 juli 1976 in Nunspeet Vooruit 142 De Werkgroep Het Ronde Huis 149 Kritiek op het boek van de Werkgroep Het Ronde Huis 159 Tot slot 166 8. ALTERNATIEVE VERKLARINGEN 168 Het verhaal van de luxe prostitutie 168 De meisjes en de kalkputten 176 Angst voor Van Vloten 180 Van Vloten smijt met geld 184 De nasleep van het artikel in Nunspeet Vooruit van 29 juli 1976 185 Tot slot 188 9. OCCULTISME 190 Occultisme in Nunspeet 191 De occulte familie Van Vloten 194 J.H.W. Eldermans 201 De ‘Germaanse’ Mythstee 214
Het pangermaans gedachtegoed 221 Initiatierituelen233 De Wodanfiguur 237 Heilige lijnen 245 Paranormaal onderzoek naar het Ronde Huis 248 Tot slot 251 10. JOHAN MONTENBERG 256 Vroege jeugd 256 Woningbureau Johan W. Montenberg 262 Amateur spoorweghistoricus en eerste onderzoeken naar het Ronde Huis 265 De Pony- en Motortram Joppe 273 Montenberg als inspiratie 277 De ‘koninklijke afkomst’ van Johan Montenberg 280 Tot slot 287 11. DE ROL VAN HET INTERNET 291 Het weblog van Pegasus 293 Het Ronde Huis als topic op Brave New World van het Fok Forum 299 Het Ronde Huis gaat ‘viral’ 305 Het Ronde Huis in social media 307 Tot slot 309 12. DE SAGE VAN HET RONDE HUIS: EEN CONCLUSIE 311 Bewijslast312 De geschiedenis van het Ronde Huis en Frank van Vloten 317 De toekomst van het Ronde Huis 326 Conclusie333 NAWOORD339 DANKWOORD343
GERAADPLEEGDE LITERATUUR345 GERAADPLEEGDE ARCHIEVEN348 GERAADPLEEGDE BIBLIOTHEKEN350 ILLUSTRATIEVERANTWOORDING351 GERAADPLEEGDE WEBSITES351 EINDNOTEN353
VOORWOORD
Het is een merkwaardig feit dat dit boek is begonnen met een fietstocht. Vanuit mijn uitvalsbasis in Voorthuizen onderneem ik regelmatig fietstochten naar specifieke doelen op de Veluwe, en twee jaar geleden heb ik plaatsen bezocht waar een legende of sage aan kleeft. Bij het zoeken naar specifieke reisdoelen op internet heb ik de lemma’s ‘Veluwe’ en ‘occultisme’ gebruikt, waarbij de blog over het Ronde Huis van Pegasus als eerste in de suggesties van de zoekmachine wordt vermeld. Al snel worden de artikelen uit 1976 en 2006 gevonden. Dit wordt het begin van een speurtocht die bijna obsessieve trekjes begint te krijgen. Zeker als blijkt dat mensen hier compleet verschillende meningen op nahouden. Hierover debatteren is vrijwel onmogelijk: de meeste mensen die geloven wat er in het Ronde Huis is gebeurd, zijn geen mensen die gewend zijn aan debatteren. Er wordt gehoond, geschamperd en soms schept men er een genoegen in om je onderzoekskwaliteiten in twijfel te trekken. De woorden van Jan Pietersz Coen komen naar boven: ‘dispereert niet!’ Aanhouders winnen, en het resultaat van mijn aanhouden ligt nu voor u. Er is een behoorlijk onderzoek aan vooraf gegaan. Het is begonnen met onderzoek in het digitale krantenarchief van het Streekarchivariaat Noordwest Veluwe. Hier is langzaam aan een ander beeld ontstaan dan in de artikelen die het Ronde Huis omschrijven als een bordeel met een occulte elite die schandelijke rituelen met jonge meisjes uitvoert. Er wordt data verzameld via het Fok Forum en intussen begint zich een hypothese af te tekenen, die resulteert in een voornemen om het onderzoek goed ter hand te nemen. Het is een omvangrijk cultuurwetenschappelijk onderzoek geworden. Via literatuuronderzoek is een beeld geschetst van de sagen en legenden op de Veluwe, wat duidelijk maakt dat er vele plaatsen zijn waar een bovennatuurlijk verhaal aan kleeft. Het verhaal van het Ronde Huis vormt daarop geen 11
uitzondering. Ook zijn dankzij literatuuronderzoek enige lacunes in het leven van Frank van Vloten opgehelderd. Er is uitgebreid literatuuronderzoek gedaan naar het pangermaans occultisme, wat volgens zeggen bij het Ronde Huis is bedreven. De mogelijke connecties met het Koninklijk Huis hebben mij ook naar de nodige literatuur geleid. De politieke en economische situatie van de jaren 1890 tot en met grofweg 1930 biedt een context waarbinnen de resultaten kunnen worden geduid. Wat we niet mogen uitvlakken is het internet. Intussen is internet een soort verraderlijke omgeving geworden met veel informatie die niet klopt, dus het is zaak om het kaf van het koren te scheiden. Anderzijds biedt internet ook enige zegeningen. Het Gemeentearchief Den Haag heeft veel archiefbescheiden ingescand en online geplaatst, waardoor een reis bespaard blijft. Dit geldt ook voor de kranten die zijn ingescand en online zijn geplaatst door de Koninklijke Bibliotheek. Het Streekarchivariaat Noordwest Veluwe is al genoemd, maar heeft een bijzonder groot aantal plaatselijke kranten online geplaatst. Het Regionaal Archief Leiden heeft dit voorbeeld ook gevolgd en ook daarin is de nodige informatie gevonden. Verder heeft internet wel een duidelijk beeld gecreëerd hoe de sage zich zo explosief heeft kunnen verspreiden via het delen van links van de weblog van Pegasus, maar ook via het Fok Forum, dat een bijzonder grote rol in het hele verhaal heeft gespeeld en feitelijk het Ronde Huis tot een hype heeft gemaakt. Ook in social media is het Ronde Huis opgedoken. Zeker niet onbelangrijk is het archiefonderzoek. Volgens sommige aanhangers van het Ronde Huisverhaal zijn deze archieven gezuiverd. Ik ben inderdaad in Harderwijk enige lacunes tussen het Repertorium van het Notarieel Archief van notaris J.F. Neeb tegengekomen, maar het frappante is dat deze ontbrekende stukken eerder een positief beeld van Frank van Vloten zullen schetsen dan negatief. De vraag is dan wat of wie de oorzaak is van deze vermissingen. Inmiddels is duidelijk dat het voor een groot deel om brevetten gaat, en daarvan is bekend dat een groot deel ontbreekt. Van de feitelijke akten zijn er achteraf gezien slechts vijf à zes zoek. Als iemand het verleden van Frank van Vloten wil uitwissen op mogelijke schandalige gegevens, dan zou 12
dat in het Archief van de Arrondissementsrechtbank en parket van de officier van justitie te Zwolle moeten zijn dat in het Historisch Centrum Overijssel in Zwolle ligt opgeslagen. Deze stukken zijn echter nog steeds raadpleegbaar. Andere archieven die de nodige informatie hebben opgeleverd zijn het Gelders Archief in Arnhem, het archief van het Decauvillemuseum in Harskamp, het Gemeentearchief in Nijkerk, het Streekarchivariaat Noordwest Veluwe in zowel Nunspeet en Harderwijk en het Nationaal Archief in Den Haag. Van enige zuiveringen in de overige archieven is geen bewijs gevonden. Wat veel mensen niet beseffen is dat musea ook belangrijke informatie kunnen opleveren. Bijzonder informatief is de Nunspeetse Oudheidkamer geweest. Niet alleen vanwege de maquette die er van het Ronde Huis staat, maar ook door het zeer interessante gesprek met mevrouw Molenkamp. Het Decauvillemuseum in Harskamp is zeer interessant geweest om te zien hoe een smalspoorbaan is aangelegd. Het Rijksmuseum in Amsterdam is op meerdere vlakken bijzonder behulpzaam geweest. Een deelnemer aan het Fok Forum heeft in één van de vennetjes vermoedelijke munten opgevist, welke in het Rijksmuseum zijn onderzocht. De collectie biedt enige werken van Willem Witsen, die door Frank van Vloten bewonderd zijn. Ook een portret van Albert Verwey door Jan Veth is bestudeerd. Daarnaast heb ik kunnen profiteren van de kennis van Freek Heijbroek over Witsen, die de relatie tussen Witsen en Van Vloten heeft verduidelijkt. Tot slot wil ik het Stadsmuseum Harderwijk vermelden. Daar ligt een omvangrijke verzameling prehistorische artefacten waarvan sommigen volgens overlevering vanuit de Mythstee afkomstig zijn. Uiteindelijk blijkt er geen artefact te liggen welke daar is opgegraven. Dit is ook geverifieerd in literatuur- en archiefonderzoek. Tot slot is ook terreinonderzoek van belang geweest. Het gebied bezoeken brengt ook een duidelijker beeld hoe het er in vroeger tijden heeft uitgezien. De parkaanleg is intussen overwoekerd, maar de exotische aanplant is nog steeds te herkennen. Ook het traject van het smalspoor is in een groot deel van het bos nog steeds te volgen. Het heeft ook veel verduidelijkt over de mogelijke Wodanfiguur en het ‘occulte karakter’ van het landschap. Diverse nametingen hebben an13
dere resultaten opgeleverd. Bijvoorbeeld de locatie van de vermeende ‘fallus’ van Wodan, vlak naast een camping, maakt het terrein onbruikbaar voor ‘occulte rituelen’. Al deze gegevens moeten geïnterpreteerd worden. Interpretatie levert het gevaar op dat het eigen oordeel erin doorsijpelt. Dit heb ik zoveel mogelijk willen voorkomen door het bronnenmateriaal voor zichzelf te laten spreken. Waar het mijn eigen mening betreft, heb ik dat expliciet aangegeven. Toch ben ik mij ervan bewust dat bronnenmateriaal voor meerdere interpretaties vatbaar is. Om de lezer daarin te accomoderen heb ik een notenapparaat achter in het boek opgenomen. Hierin zijn de bronnen vermeld waarin de informatie is gevonden en kan de lezer het desgewenst zelf verifiëren. Ik kan slechts nog uitspreken dat ik hoop dat het boek tegemoet komt aan uw verwachtingen. Koog aan de Zaan, 14 december 2013 Wilmar Taal
14
