What’s in a name? Een overzicht van • de verschillende definities van ‘exoot’ • exotenbeleid in Nederland, Duitsland en België Wasbeerhond (Nyctereutes procyonoides)
Moniek van Dijk & Nico de Koning
Inleiding Definities ‘exoot’ Exotenbeleid
Inleiding Afstudeeronderzoek
Vragen
Onderzoeksvragen 1. Definities van de term ‘exoot’ 2. Gedocumenteerde schade door wilde exotische zoogdieren 3. Beheermaatregelen voor Nederland 4. Risicoanalyse wasbeerhond (Nyctereutes procyonoides)
Methode Moniek van Dijk & Nico de Koning
Inleiding Definities ‘exoot’
Inhoud
Exotenbeleid Vragen
Definities ‘exoot’ ¾ Welke dieren ¾ Belang van een definitie ¾ Tabel definities ¾ Aanbevelingen
Exotenbeleid ¾ Nederland ¾ Duitsland en België
Vragen Moniek van Dijk & Nico de Koning
Inleiding Definities ‘exoot’ Exotenbeleid
Definities ‘exoot’ Om welke dieren gaat het?
Vragen
Sinds 1900 in Nederland waargenomen: Siberische grondeekhoorn (Tamias sibiricus) Muskusrat (Ondatra zibethicus) Moeflon (Ovis aries Musimon) Beverrat (Myocastor coypus) Amerikaanse nerts (Mustela vison) Chinese muntjak (Muntiacus reevesi) Wasbeer (Procyon lotor) Wasbeerhond (Nyctereutes procyonoides) Gebaseerd op: Rode Lijst, DAISIE & CBS (Weijden et al. & Bal)
Moniek van Dijk & Nico de Koning
Inleiding Definities ‘exoot’
Definities ‘exoot’
Exotenbeleid Vragen
Waarom een definitie? Problematiek m.b.t. definities Methode Werkgroep Ecologisch Waterbeheer: ‘Een exoot is een soort die zich heeft gevestigd waar deze voordien niet voorkwam door of vanwege het wegvallen van dispersiebarrières.’
Moniek van Dijk & Nico de Koning
Tabel definities Nationaal LNV 1
WEW 2
MNC 3
Internationaal CBS 4
DAISIE 5
CBD 6
IUCN 7
Rode Lijst 8
Definitie ‘exoot’ bevat: Door menselijk handelen (of ‘geïntroduceerd’)
X
X
X
X
Direct of indirect menselijk handelen X
Buiten historisch of huidig natuurlijk verspreidingsareaal
X
X
X
Gevestigd (of overleven en zelfstandig voortplanten)
X
X
X
Of NL in nabije toekomst bereiken (Verburg)
X
X
Wegvallen dispersiebarrières
Tijdsindicatie
X
X
X
X
X
X
X
4 Centraal Bureau voor de Statistiek, 2006
X
Na 1900 in NL
Soorten waarbij voortplanting niet is aangetoond
5 Delivering Alien Invasive Species Inventories for Europe, 2009 6 Convention on Biological Diversity, 2002 7 International Union for Conservation of Nature, Information Paper, 2000
Definitie ‘exoot’ sluit expliciet uit: Zelfstandige binnenkomst in NL vanuit omringende landen
2 Werkgroep Ecologisch Waterbeheer; Subgroep Exoten, 2003 3 Milieu- en Natuurcompendium, 2008
X
X
1 Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, 2007
X
X (Muntjak en Wasbeerhond) Wasbeerhond)
8 Zoogdiervereniging VZZ, 2007
Inleiding
Definitie LNV
Definities ‘exoot’ Exotenbeleid Vragen
‘Een exoot is een uitheemse plant, dier of micro-organisme die Nederland niet op eigen kracht kan bereiken, maar door menselijk handelen (transport, infrastructuur) terecht is gekomen in de Nederlandse natuur of dat in de nabije toekomst dreigt te doen. Soorten die in omringende gebieden van nature voorkomen en Nederland zelfstandig binnenkomen (door klimaatverandering) vallen niet onder deze definitie.’ (Beleidsnota Invasieve Exoten, 2007)
Wasbeerhond Nationaal LNV
Internationaal
WEW
MNC
CBS
X
X
X
DAISIE
CBD
IUCN
Rode Lijst
X
X
X
Definitie ‘exoot’ bevat: Gevestigd (of overleven en zelfstandig voortplanten)
Moniek van Dijk & Nico de Koning
Inleiding Definities ‘exoot’
Aanbevelingen
Exotenbeleid Vragen
Vraag: Moet een dier aan alle kenmerken voldoen om als exoot te worden beschouwd? ¾ Wel/niet betrekken bij beleid?
Misschien betere werkwijze: ¾ Algemene kenmerken ‘exoot’ opstellen (invasief?) ¾ Indeling zoogdiersoorten; mate waarin dieren als exoot worden beschouwd ¾ Beoordelen prioriteit voor beheer
Inleiding Definities ‘exoot’
Exotenbeleid Nederland en buurlanden
Exotenbeleid Vragen
Exotenbeleid in Nederland Exotenbeleid in Duitsland en België
Moniek van Dijk & Nico de Koning
Inleiding Definities ‘exoot’
Exotenbeleid Duitsland en België
Exotenbeleid Vragen
Convention on Biological Diversity (CBD) National Strategy on Biological Diversity Nationaal beleid
Inleiding Definities ‘exoot’
BFIS
Exotenbeleid Vragen
Open debat 2006 Brussel BFIS Harmonia Information System ¾ Watch list ¾ Alert list ¾ Blacklist
Inleiding Definities ‘exoot’
Harmonia Information System
Exotenbeleid
Watch List: Damhert, Aziatische grondeekhoorn
Vragen
Alert list: Amerikaanse nerts, Canadese bever, Chinese muntjak, Grijze eekhoorn, Sikahert, Thaise eekhoorn, Wasbeerhond Black list: Pallas eekhoorn, Beverrat, Muskusrat, Wasbeer, Bruine rat
ias.biodiversity.be
Moniek van Dijk & Nico de Koning
Inleiding Definities ‘exoot’
Conclusies & aanbevelingen
Exotenbeleid Vragen
Geen consensus over maatregelen en beleid Veel intenties, weinig concrete maatregelen Internationaal beleid? Moniek van Dijk & Nico de Koning
Inleiding Definities ‘exoot’
Bedankt voor uw aandacht!
Exotenbeleid Vragen
Zijn er vragen? Moniek van Dijk & Nico de Koning
Literatuur Belgian Biodiversity Platform, 2009, ‘About BFIS’, http://ias.biodiversity.be/, accessed 2009 Belgian Forum on Invasive Species, 2006, ‘Aanbevelingen van de wetenschappelijke gemeenschap voor het 'SOS invasions!' open debat (Brussel, 10 maart 2006)’, http://ias.biodiversity.be/ias/meetings/200603_sos_invasions/NL/intro_NL.htm, accessed 2009 Belgian Forum on Invasive Species, 2007, ‘Uitwerking van een juridisch kader om de impact van invasieve uitheemse soorten op het milieu te beperken; Aanbevelingen van het Belgisch Forum over invasieve soorten – Versie van 29/06/2007’ website: ias.biodiversity.be/ias/documents/legislative_framework_nl.pdf Branquart, E. (Ed.) 2009, Alert, black and watch lists of invasive species in Belgium. Harmonia version 1.2, Belgian Forum on Invasive species, accessed on 07/04/2009 from: http://ias.biodiversity.be. Bruyn de, L., Paelinckx, D., 2007, ‘Uitheemse soorten’, In: Dumortier, M., Bruyn de, L., Hens, M., Peymen, J., Schneiders, A., Daele van, T. en Reeth van, W. (red.), 2007, ‘Natuurrapport 2007. Toestand van de natuur in Vlaanderen: cijfers voor het beleid. Mededeling van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek nr. 4’, Brussel, 6:109- 123. Convention on Biological Diversity, 2002 ‘Review and consideration of options for the implementation of article 8(h) on alien species that threaten ecosystems, habitats or species’, http://www.cbd.int/doc/meetings/cop/cop-06/official/cop-06-18-add1-en.doc, accessed 2009 Harmonia database 2009, Belgian Forum on Invasive Species, accessed on 7/04/2009 from: http://ias.biodiversity.be. IUCN Information Paper, 2000, ‘Guidelines for the Prevention of Biodiversity Loss caused by Alien Invasive species, www.issg.org, accessed 2009 Milieu- en Natuurcompendium, 2008, ‘Exoten in de Nederlandse fauna’ (v01, 25 april 2008), www.milieuennatuurcompendium.nl/indicatoren/nl1375-Exoten-in-de-Nederlandse-fauna.html?i=2-41, accessed 2009 Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, 2007, ‘Beleidsnota Invasieve Exoten’, www.minlnv.nl, accessed 2009 National Strategy on Biological Diversity, 2007, editors: Küchler-Krischun, J., M. Walter, M. Hildebrand Federal Ministry for the environment, Nature Conservation and Nuclear Safety (BMU), Berlin Naturschutzrecht, http://www.naturschutzrecht.net/Gesetze/Bund/English/bnatschg_en05.html#hsa1861, accessed 2009 Thematic Report Invasive Alien Species Germany, 2000, Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety, O. Drescher, Bonn Third National Report Germany for CBD, 17-10-2005, Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety, D. Schwenzfeier, Bonn WEW (Werkgroep Ecologisch Waterbeheer) Subgroep Exoten, 2003, ‘Definitie: Wat beschouwen we als exoten?’, www.wew.nu/exoten/definitie.php, accessed 2009 Zoogdiervereniging VZZ, 2007, ‘Basisrapport voor de Rode Lijst Zoogdieren volgens Nederlandse en IUCN-criteria. VZZ rapport 2006.027. Tweede herziene druk. Zoogdiervereniging VZZ, Arnhem.
Bronvermelding foto’s Siberische grondeekhoorn: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Streifenhoernchen.jpg/300px-Streifenhoernchen.jpg http://farm1.static.flickr.com/51/133848833_ef9423cd77.jpg?v=0
Muskusrat: http://i.pbase.com/o6/28/620428/1/76632649.oTyIyhFH.Muskrat6PatuxentNorth31007.JPG http://www.natuurbeleving.be/media/Muskusrat_Ondatra-zibethicus.jpg
Wasbeer: http://i.pbase.com/o4/82/634882/1/55391969.RACCOON.jpg
Moeflon: http://www.dierenverblijven.nl/images/dieren/schapen/moefgro.jpg
Beverrat: http://www.worldofstock.com/slides/NAN6561.jpg
Amerikaanse nerts: http://www.habitas.org.uk/invasive/images/small/620111.jpg
Chinese muntjak: http://www.hlasek.com/foto/muntiacus_reevesi_6632.jpg
Wasbeerhond: http://www.biopix.nl/PhotosMedium/JCS%20Nyctereutes%20procyonoides%2023690.jpg http://www.biopix.nl/Temp/JCS%20Nyctereutes%20procyonoides%2023693.jpg
Gebruikte definities 1
‘Een exoot is een uitheemse plant, dier of micro-organisme die Nederland niet op eigen kracht kan bereiken, maar door menselijk handelen (transport, infrastructuur) terecht is gekomen in de Nederlandse natuur of dat in de nabije toekomst dreigt te doen. Soorten die in omringende gebieden van nature voorkomen en Nederland zelfstandig binnenkomen (door klimaatverandering) vallen niet onder deze definitie.’ (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, 2007)
2
‘Een exoot is een soort die zich heeft gevestigd waar deze voordien niet voorkwam door of vanwege het wegvallen van dispersiebarrières.’ (WEW (Werkgroep Ecologisch Waterbeheer) Subgroep Exoten, 2003)
3
‘Exoten in Nederland zijn planten- en diersoorten die, door direct of indirect toedoen van de mens, vanuit hun oorspronkelijke verspreidingsareaal naar Nederland zijn gebracht en zich hier zelfstandig in het wild kunnen voortplanten. Soorten die Nederland op eigen kracht bereikt hebben, worden niet tot de exoten gerekend. Deze laatste groep soorten is meestal uit Europa afkomstig, terwijl de exoten vaak uit andere werelddelen komen.’ (Milieu- en Natuurcompendium, 2008)
4
‘Exoten zijn planten- en diersoorten die, door toedoen van de mens, vanuit hun oorspronkelijke verspreidingsareaal naar ons land zijn gebracht en zich hier in het wild kunnen voortplanten. Als de nieuwe soorten zich blijvend vestigen en hun levenscyclus hier voltooien, gaan ze deel uitmaken van de Nederlandse fauna en flora.’ (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2006)
5
Alien species, also known as exotic, introduced or non-native species, are species, subspecies, or lower taxon occurring outside of the range they occupy naturally or could not occupy without direct or indirect introduction or care by humans. (Delivering Alien Invasive Species Inventories for Europe, 2009)
6
“Alien species” refers to a species, subspecies or lower taxon, introduced outside its natural past or present distribution; includes any part, gametes, seeds, eggs, or propagules of such species that might survive and subsequently reproduce”. (Convention on Biological Diversity, 2002)
7
“Alien species” (non-native, non-indigenous, foreign, exotic) means a species, subspecies, or lower taxon occurring outside of its natural range (past or present) and dispersal potential (i.e. outside the range it occupies naturally or could not occupy without direct or indirect introduction or care by humans) and includes any part, gametes or propagule of such species that might survive and subsequently reproduce. (IUCN Information Paper, 2000)
8
Een soort die met hulp van de mens (door uitzetting of ontsnapping) na 1900 in Nederland aanwezig is geweest (alleen de soorten die zich ook hebben voortgeplant, zijn opgenomen; voor bijvoorbeeld de muntjak en de wasbeerhond is dat nog niet aangetoond). (Zoogdiervereniging VZZ, 2007)
