Wethouder van Sociale Zaken, Werkgelegenheid en Economie RIS170145_28-JAN-2010 Henk Kool
Gemeente Den Haag
Retouradres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag
De voorzitter van Commissie Sociale zaken, Werkgelegenheid, Economie en Internationale zaken
Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk
DSO/2010.190 - RIS 170145 Doorkiesnummer
070 - 353 4146 E-mailadres Aantal bijlagen
1 Datum
26 januari 2010 Onderwerp
Werkgelegenheid en economie in Den Haag
1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doel De raadscommissie SWEI heeft zorgen geuit over de toenemende werkloosheid en heeft gevraagd om meer inzicht in de actuele ontwikkelingen en de mogelijkheden om werkgelegenheidsgroei te bevorderen. Met dit rapport wil ik u met een helikopterview in meer abstracte zin inzicht geven in de werking van de Haagse arbeidsmarkt, de actuele ontwikkelingen en de mogelijkheden om werkgelegenheid te stimuleren. Het rapport is geen aanzet tot nog meer concrete projecten of een uitvoeringsprogramma. Met dit rapport kunnen we doorgaan op de onderliggende uitvoeringsplannen. Bij werkgelegenheidsbeleid kan onderscheid worden gemaakt naar maatregelen gericht op de bevordering van de vraag naar arbeid (meer banen), bevordering van de arbeidsmarkttoetreding (inzet op employability, o.m. door onderwijs en begeleiding) en het bij elkaar brengen van vraag en aanbod (matching, toeleiding). In diverse nota’s zijn college en raad ingegaan op hoe de gemeente Den Haag de Haagse arbeidsmarkt wil aanpakken, waaronder het raadsvoorstel ‘Den Haag pakt recessie aan’, ‘de sociaal economische agenda’, ‘Uitvoeringsprogramma EFRO 2007 – 2015’, ‘Actieplan Regio Haaglanden Jongerenaanpak 2009-2010’ en ‘Het huis van de Arbeid: een nieuw Haags reintegratiemodel’ en de voortgangsrapportage accountmanagement (zie opsomming bijlage 1). Met deze voorstellen is een krachtig beleid ingezet met verschillende acties. Het is niet de bedoeling met dit rapport in herhaling te vallen of de cijfers hierover nog eens nauwkeurig uit de doeken te doen. Ook is het niet de bedoeling om in te gaan op maatregelen ter verbetering van het ondernemersklimaat.
Inlichtingen bij
Paul Kersten - Matthijs de Vries Postadres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Internetadres: www.denhaag.nl
Telefoon: 070 - 353 2651 Fax: 070 - 353 2479
DSO/2010.190
2
De investeringen hierin zijn volop beschreven in de Nota ‘Den Haag MKB vriendelijke stad’. Dit rapport richt zich op het eerste onderdeel van de genoemde maatregelen: bevorderen van de vraag naar arbeid, en heeft tot doel inzicht te geven in de mogelijkheden om groei van (vooral laaggeschoolde) werkgelegenheid te bevorderen via economische ontwikkeling van kansrijke sectoren en clusters. 1. 2 Werkgelegenheid op de korte en lange termijn Hoewel Den Haag als overheidsstad totnutoe relatief gunstig door de recessie is gekomen is de stad er nog niet uit..Beleidsaanpassingen zijn nodig. De kans is reëel dat Den Haag door bezuinigingen bij de Rijksoverheid en multinationals zoals Shell de zwaarste tijd nog moet komen. Recent onderzoek van uitkeringsinstantie UWV toont aan dat veel Krachtwijken vorig jaar niet bijzonder getroffen lijken te zijn door de zwaarste economische crisis in decennia: vorig jaar nam de werkloosheid in deze buurten veel minder hard toe dan elders in Nederland. Positieve uitschieters zijn onder meer Transvaal. De verwachting is echter dat de werkloosheid dit jaar ook in de zwakste wijken zal toenemen. Bestrijding van jeugdwerkloosheid, maar ook voorkomen van uitval van oudere werknemers in het bedrijfsleven is noodzakelijk, maar zorgvuldigheid is hierbij geboden. Het is niet zo dat we even een moeilijke tijd moeten overbruggen, waarna we weer verder gaan waar we waren gebleven. We zitten midden in fundamentele ontwikkelingen in de economie. Opkomst van Azië en Zuid-Amerika; energie- en grondstofschaarste; vergrijzing; innovaties in telecom en ict, en de groei van de vrijetijdseconomie veranderen de economie van Den Haag. De noodzaak van inzet op duurzaamheid, flexibilisering arbeidsmarkt en een toenemend internationale oriëntatie van Den Haag dringt zich op. Deze ontwikkelingen staan niet stil, ze worden juist versneld door de economische moeilijke omstandigheden. We hebben dezer dagen wellicht vaker oog voor minpunten, dan voor mogelijke winpunten maar de huidige economische situatie kan ons uiteindelijk ook nieuwe kansen bieden. Vermeden moet worden dat door te snel op onzekerheid in te spelen, kennis, werk en schaarse middelen uit de Haagse begroting onnodig verloren gaan. De kredietcrisis heeft weer laten zien dat de ontwikkeling van de lokale werkgelegenheid voor het overgrote deel wordt beïnvloed door (inter-)nationale conjuncturele ontwikkelingen. Dat is niet onverwacht, maar werpt toch een wat ander licht op de ‘maakbaarheid’ van de lokale economie. Er zijn twee factoren waar de gemeente Den Haag wel invloed op kan uitoefenen: de economische sectorstructuur en het vestigings- en ondernemingsklimaat. Dit rapport focust op de betekenis van de sectorstructuur voor de arbeidsmarkt. 1.3 Leeswijzer In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op de economische structuur van de stad. Vanuit een overzicht van ontwikkelingen in de economie wordt daarna verkend hoe Den Haag in kan spelen op de huidige ontwikkelingen. Dit gebeurt in een breder kader dan alleen de gevolgen van de economische recessie. Van belang is immers dat er wordt ingezet op duurzame werkgelegenheidsontwikkeling, waarbij werkgelegenheid wordt behouden, die op den duur weer groeit. Hoofdstuk 3 focust op de werkgelegenheid voor laaggeschoolde werkzoekenden: de bedrijfstakken waar de vacatures te vinden zijn, de aansluiting op de arbeidsmarkt, aandacht voor wijken en de bijzondere rol van ZZP-ers. Hoofdstuk 4 gaat in op de werkgelegenheidskansen die groeisectoren bieden en biedt een overzicht van lopende projecten gericht op deze sectoren.
DSO/2010.190
Hoofdstuk 5 verkent de mogelijkheden voor de komende periode en sluit af met conclusies en aanbevelingen.
2 Economische Structuur, vestigingsdynamiek en werkgelegenheid 2.1 De economische structuur van Den Haag De economische structuur van Den Haag kenmerkt zich door de Bestuurssector. Historisch gegroeid zitten om de Rijksoverheid de voormalige staatsbedrijven als de wegenwacht, ING, TNT en KPN. Vervolgens bestaat er om het Rijkscluster een schil van organisaties en bedrijven, die sterk verweven zijn met de Rijksoverheid. Het gaat hierbij om lobbyorganisaties, zoals VNO NCW, maar ook om Shell. Contracten voor olie- of gaswinning met diverse landen zijn vaak een ministeriële aangelegenheid, waarbij nauw overleg plaats vindt met de Rijksoverheid. In het verleden moesten olie- en gasbedrijven die in Nederland op de Noordzee actief waren zelfs verplicht een vestiging in Den Haag hebben. Het telecomcluster, de branche-organisaties en het cluster van Den Haag Internationale Stad van Vrede en Recht is ook dankzij de overheid in Den Haag ontstaan. De aanwezigheid van de Opta (toezichthouder telecom) en KPN waren voor Ben en Orange belangrijke redenen om zich in Den Haag te vestigen (overname kenniswerkers en lobby) Figuur 1. Werkgelegenheid in Den Haag naar economisch cluster, 2008
Bron: Werkgelegenheidsregister Haaglanden, Bewerking Afdeling Onderzoek
2.2 Clustering van activiteiten leidt tot stedelijke specialisaties Clustering (de fysieke concentratie van gelijksoortige of verwante bedrijven en instellingen) is een zelfversterkend proces, waarbij het voor sectorverwante bedrijven aantrekkelijk is zich elkaars nabijheid te vestigen. Door ruimtelijke clustering van activiteiten ontwikkelen steden bepaalde specialisaties, waardoor zij zich voor de betreffende sector onderscheiden van andere vestigingsplaatsen. Het gaat hierbij om bedrijven die opereren op een hoger schaalniveau en dus voor hun afzetmarkt niet zijn gebonden aan een specifieke stad of regio.
3
DSO/2010.190
4
In de Randstad is de economische clustering van bedrijven goed zichtbaar. Amsterdam onderscheidt zich door de advocatuur, zakelijke en financiële dienstverlening (met een hoog risicoprofiel, bijvoorbeeld effectenhandel) en internationale hoofdkantoren. Rotterdam heeft logistiek en zeehavengerelateerde bedrijvigheid. Utrecht is gespecialiseerd in verzekeringen, consultancy, ictadviesdiensten en spoorweggerelateerde bedrijvigheid. Den Haag is ondermeer gespecialiseerd in bestuur, olie, telecom, financiële dienstverlening (met een in vergelijking met Amsterdam stabiel en betrouwbaar profiel, bijvoorbeeld verzekeringssector) en internationale instellingen. Ook in internationaal perspectief neemt de specialisatie toe. Den Haag is meer Internationale Stad van Vrede en Recht geworden met de komst van talrijke kleine ngo’s en uitbreiding van de internationale instellingen. De versterking van economische clustering van bedrijven laat zien dat afstemming in de Randstad en in de Zuidvleugel belangrijk is. 2.3 Stuwende activiteiten: economische motor voor de stad De hiervoor genoemde bedrijvigheid brengt werkgelegenheid en welvaart naar de stad. In economische termen gaat het om vormen van “stuwende activiteiten”. Kenmerkend daarvoor is dat ze het merendeel van hun diensten of producten verkopen buiten de regio, en daarmee inkomstenstromen generen van buiten de regio naar de stad. De “stuwende bedrijven” in Den Haag besteden hun inkomsten voor een deel in de stad. Dat gebeurt via twee sporen. 1. Om te beginnen bieden ze werkgelegenheid en een inkomen aan hun personeel, dat veelal woont in de Haagse regio. Dat levert werkgelegenheid op in winkels, horeca, persoonlijke dienstverlening, gezondheidzorg, onderwijs en (vrijetijds) voorzieningen. Het vaak hogeropgeleid personeel van de stuwende bedrijven (en instellingen) zorgt daarnaast voor versterking van het draagvlak voor stedelijke voorzieningen. 2. De stuwende bedrijven nemen echter zelf ook diensten en producten af van lokale bedrijven. Voorbeelden zijn accountancy bedrijven, automatisering, advocatuur, adviesdiensten, financiële dienstverleners, maar ook schoonmaak- en beveiligingsbedrijven, cateraars en leveranciers van meubelen en kantoormaterialen. Veelal gaat het om MKB bedrijven, die hun producten en diensten vooral in de stad afzetten en worden daarom tot de “verzorgende economische activiteiten” gerekend; ook wel de basiseconomie genoemd. De stuwende bedrijven zorgen daarnaast indirect voor een behoefte voor bedrijven en bewoners om gebouwen te ontwikkelen en onderhouden. Hiermee wordt de gehele bouwketen van bouw- en installatiebedrijven aangewakkerd. Het werkgelegenheidseffect van stuwende activiteiten op gevestigde, verzorgende activiteiten wordt wel omschreven als “spin off” of “trickle down- effect”. 2.4 Den Haag: aantrekkelijke vestigingsplaats voor stuwende en verzorgende bedrijven Het geheel van stuwende en verzorgende economische activiteiten vormt de stedelijke economie van Den Haag. De aanwezigheid van een breed palet aan verzorgende bedrijvigheid zorgt voor een goed vestigingsklimaat dat daardoor ook voor tal van nieuwe (stuwende) bedrijven interessant is, waardoor de stad zich als aantrekkelijke vestigingsplaats manifesteert.
DSO/2010.190
5
Hierbij gaat het bijvoorbeeld om een multinational die zich voor haar Europese hoofdkantoor in Den Haag vestigt vanwege het goede internationale onderwijsaanbod en het hoogopgeleid arbeidspotentieel in de regio. Of om kenniswerkers die in Den Haag met plezier verblijven vanwege de aanwezigheid van expat- en culturele voorzieningen, waarvoor in andere steden de kritische massa (voldoende draagvlak) ontbreekt. Maar door de goede voedingsbodem aan voorzieningen met een hoge attractieve waarde hebben ook van oorsprong verzorgende bedrijven in Den Haag zich kunnen richten op een groter marktgebied dan de Haagse regio. Het gaat hierbij om zakelijke dienstverlening, de creatieve sector en de bedrijvigheid in de binnenstad en Scheveningen voor vrijetijdsbesteding. Ook de ondernemers in de Haagse binnenstad richten zich al lang niet meer alleen op de bevolking van de Haagse regio, maar ook op landelijk recreatief bezoek. Door de gunstige economische structuur hebben deze bedrijven zich daarmee tot (deels) stuwende bedrijvigheid ontwikkeld, waardoor ze een sterkere bijdrage leveren aan de Haagse economie . 2.5 Werkgelegenheid voor lager opgeleiden: (daarom) inzetten op stuwende bedrijven De meeste werkgelegenheid voor lager opgeleiden is te vinden binnen lokaal verzorgende bedrijven en instellingen, zoals verzorging, beveiliging en horeca . Laaggekwalificeerde arbeid bij (inter)nationaal georiënteerde bedrijven is binnen de mondiale economie van de 21e eeuw immers reeds lang verplaatst naar lagelonenlanden. De verzorgende activiteiten zijn dus de belangrijkste werkgever voor de onderkant van de arbeidsmarkt. Maar voor een vitale ontwikkeling en de daarbij behorende groei in arbeidsplaatsen, is dit deel van de economie sterk afhankelijk van de stuwende activiteiten in de stad. Stuwende bedrijven en hun personeel vormen een belangrijk klantenpotentieel voor verzorgende bedrijven en dragen zodoende bij aan de creatie van laaggekwalificeerd werk. Juist ook vanuit dit beleidsperspectief is daarom een gerichte strategie op de bevordering van kansrijke, (inter)nationaal georiënteerde clusters van bedrijven en instellingen gewenst. Concurrentie om stuwende activiteiten vindt plaats op basis van vestigingskwaliteiten van de stad of regio. Deze concurrentie is in toenemende mate internationaal. Den Haag concurreert met de internationale instelllingen op het gebied van vrede en recht bijvoorbeeld met steden als Wenen en Geneve. Vestigingskwaliteiten worden, naast basisfactoren als bereikbaarheid en locatie, bepaald door de aanwezigheid van soortgelijke activiteiten (clusters), een aangenaam woon- en leefklimaat (quality of life voor de kenniswerkers) en de aanwezigheid van een toeleveringsstructuur van verzorgende bedrijven. Dit betekent dat, wil de stad stuwende bedrijvigheid en instellingen aan kunnen trekken, het ook daarom van belang is om verzorgende bedrijvigheid te behouden en ook aan hen ruimte te bieden voor groei en ontwikkeling. Ook betekent dit dat bedrijven de werknemers volgen, waar dit vroeger andersom was. Het is daarom van belang dat Den Haag een voor werknemers aangename stad is met een goede vrijetijdseconomie met hoge attractiewaarde en een kwalitatief goed woonklimaat. Dit betekent inzet op het binden, boeien en faciliteren, van ondernemers en werknemers. 2.6 Vestigingsdynamiek ondernemingen en de werkgelegenheidseffecten daarvan De werkgelegenheid in Den Haag is voor het grootste gedeelte te vinden bij bedrijven die al in Den Haag gevestigd zijn. Maar bedrijven die verhuizen, laten vaak een positieve werkgelegenheidsontwikkeling zien. Bedrijfsverplaatsingen zijn vaak lokaal. Van de kantoorgebruikers verhuist 75% binnen de gemeente en 95% binnen de regio. De ondernemingen in Den Haag die na 1999 verhuisd zijn, zorgen bij elkaar voor 40.000 banen.
DSO/2010.190
6
Bij de ondernemingen in Den Haag die niet verhuisden, nam het aantal banen af met 90.000 (krimp, bedrijfsbeëindiging). Daarnaast groeide Den Haag de afgelopen jaren fors door nieuwe vestigingen. De ondernemingen die pas sinds 1999 in Den Haag gevestigd zijn, hebben eveneens 40.000 werknemers. Hierbij gaat het om vooral ondernemingen van buiten Nederland (door de WFIA aangetrokken) of om nieuw opgerichte ondernemingen (starters, waaronder ZZP-ers). Nieuwe vestigingen komend vanuit de rest van Nederland hebben de afgelopen jaren voor slechts 2.000 nieuwe banen gezorgd. De afgelopen 25 jaar heeft er een verschuiving van werkgelegenheid plaatsgevonden naar de buitenrand van de Randstad. Lagere verkeerscongestie, lagere vastgoedprijzen, aantrekkelijk arbeidspotentieel en de suburbanisatie van het wonen met daarbij behorende verzorgende diensten hebben ertoe geleid dat met name productiebedrijven naar de rand van de Randstad of daarbuiten verhuisden. Nog altijd is er sprake van een langzaam uitdijende Randstad. Binnen Haaglanden zijn om dezelfde redenen ondernemingen verplaatst van Den Haag naar de omliggende gemeenten en vooral naar Zoetermeer. Den Haag heeft daardoor een negatief vestigingssaldo. In de loop van de jaren zien we echter in Den Haag evenals in andere West-Europese steden onder invloed van de internationale netwerkeconomie een revival van de stedelijke economieën. De ondernemingen van de nieuwe economie zijn niet-materieelgeoriënteerd. Het gaat niet om industriële producten, die veel ruimte behoeven, maar om diensten en digitale producten. De creatieve sector is daar een voorbeeld van. De verwachting is wel dat de werkgelegenheidsgroei van Den Haag onder het Nederlandse gemiddelde blijft. De agglomeratienadelen, de ruimtedruk en daarbij behorende hogere huurprijzen in Den Haag en de sectorstructuur leiden hiertoe. Den Haag moet het daarom meer dan andere gemeenten en perifere gebieden hebben van ondernemingen waarvoor de agglomeratievoordelen zwaarder tellen. Dit zijn (inter)nationaal georiënteerde bedrijven en instellingen, starters en ZZP-ers. Het aantal startende ondernemers is in de regio Den Haag relatief hoger dan in de rest van Nederland. Ten aanzien van het aantal starters in de beroepsbevolking staat Den Haag eerste in de top 50 van de Atlas Nederlandse gemeente en voor ZZP-ers neemt Den Haag de derde plaats in. Starters vestigen zich relatief vaker in een grote stad als Den Haag, omdat Den Haag een incubatiemilieu biedt waar veel voorzieningen aanwezig zijn. Ook zijn veel ZZP-ers actief in de glastuinbouw in het Westland. Nieuwe vestigingen, van bijvoorbeeld buitenlandse ondernemingen, kiezen eerder voor de grote steden dan voor de rest van Nederland. Den Haag is voor deze ondernemingen aantrekkelijk. Den Haag biedt een goed woon- en leefklimaat en heeft een culturele betekenis met een hoge attractiewaarde. Chinese ondernemingen zijn vertrouwd met een centralistisch georganiseerde samenleving en kiezen graag voor het nationaal bestuurscentrum. Voor ngo’s speelt de bekendheid van The Hague Legal Capital. 2.7 Fusies en overnames De veertig grootste ondernemingen in Den Haag zijn verantwoordelijk voor 40 procent van de werkgelegenheid (exclusief overheid). Deze ondernemingen hebben alle te maken met een dynamiek van overnames en fusies, die van grote invloed is op de werkgelegenheid. De fusies en overnames gaan namelijk gepaard met ontslaggolven en bedrijfsverplaatsingen. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om de fusie van T-Mobile met Orange in Den Haag of om de fusie van Alcatel met Lucent, waarbij Rijswijk boven Hilversum is verkozen als hoofdkantoor. Imtech, Aegon en KPN plegen veel overnames vanuit Den Haag. Andere Haagse ondernemingen worden weer overgenomen.
DSO/2010.190
7
Verzekeraar AXA is vertrokken uit Den Haag vanwege de fusie met SNS en Reaal Content is vertrokken uit Den Haag na overname door USG People Het communicatieadviesbureau Topiq in Amsterdam heeft recentelijk het Haagse publicaffairsbureau Ferendi overgenomen. De verwachting voor de komende jaren is dat door de invoering van de nieuwe Wet toezicht accountantsorganisaties met name in de accountancy fusies gaan plaatsvinden. Van de accountancykantoren verwacht 25 procent te fuseren of vergaande samenwerkingsverbanden aan te gaan (Rabobank 2008). Als de gemeente Den Haag nieuwe ondernemingen wil binnenhalen, is het paradoxaal genoeg van belang is om zich op de Haagse ondernemingen te richten met accountmanagement, zodat Den Haag als vestigingsplaats voor de gefuseerde onderneming in beeld is. Dat is ook een van de redenen waarom ik het accountmanagement bij DSO recentelijk heb laten uitbreiden (zie Voortgangsrapportage accountmanagement). 2.8. Uitbesteding Vrijwel alle internationale concerns in Den Haag besteden in toenemende mate activiteiten uit naar goedkopere landen (“off shoring”) en naar onderaannemers, al dan niet in lagelonenlanden (“outsourcing”). Van de ondernemingen met meer dan 100 werknemers in Nederland doet 20 procent aan uitbesteding in het buitenland. De uitbesteding kan grote effecten op de Nederlandse werkgelegenheid hebben. Deze effecten hoeven niet alleen negatief te zijn. Bij verplaatsing gaan bij 57 procent van de ondernemingen geen arbeidsplaatsen in Nederland verloren (RSM Erasmus Universiteit, 2007; BCG, 2006). Dit komt doordat er niet alleen kosten worden bespaard, maar ook toegang wordt verkregen tot nieuwe markten. Bovendien zorgt de kostenbesparing ervoor dat de ondernemingen competitief blijven en groeistrategieën kunnen uitvoeren. Dit geldt bijvoorbeeld voor Aegon dat sinds 1995 administratieve processen uitbesteed in India, maar desondanks in Den Haag is gegroeid. Maar er zijn ook minder gunstige ontwikkelingen aan te wijzen. Shell heeft in Rijswijk zijn belangrijkste onderzoekscentrum. Shell heeft eind 2006 in Bangalore (India) een onderzoekscentrum geopend. Er komen op termijn 1.000 werknemers. Deze ontwikkeling zorgt ervoor dat het onderzoekscentrum van Shell in Rijswijk waarschijnlijk niet verder gaat groeien. Uitbesteding van activiteiten bij een bedrijf gaat meestal zeer geleidelijk. Er wordt vaak eerst een pilot gestart of er vindt uitbesteding plaats naar een externe partij in Nederland. Vervolgens wordt het kantoor in China, India, Oost-Europa of Suriname in omvang langzaam groter. Vooralsnog heeft de uitbesteding voornamelijk betrekking op routinematige administratieve taken, helpdeskactiviteiten en programmeerwerk. Hierdoor blijft de invloed op de werkgelegenheid in de nabije toekomst in absolute zin beperkt, maar zijn er wel negatieve effecten aan de onderkant van de markt. Hierdoor is het zaak dat er ingezet wordt op onderwijs en scholing om het opleidingsniveau van de Haagse arbeidsmarkt te verhogen. Dit kan echter niet oneindig gebeuren. Als in de toekomst ook andere werkzaamheden worden uitbesteed, worden de effecten naar verwachting ook negatief in absolute zin. De verwachting is dat de komende jaren met name de accountancybranche in Nederland administratieve werkzaamheden naar Oost-Europa, Suriname en India gaat overhevelen. Niet alle werkzaamheden kunnen worden overgeheveld naar goedkopere landen.
DSO/2010.190
8
Activiteiten in de persoonlijke dienstverlening, verzorging, beveiliging en wellness kunnen niet worden overgeheveld en vergen bovendien veelal een laag opleidingsniveau. Daarmee wordt het werkgelegenheidsbelang van deze verzorgende sectoren voor de onderkant van de arbeidsmarkt bevestigd. 2.9 We zetten in op stuwende én verzorgende economie Geconcludeerd kan worden dat we verwachten dat de directe werkgelegenheidsgroei in Den Haag de komende tien jaar vooral plaats vindt bij bestaande vestigingen, starters en ZZP-ers. Bovenregionale en internationale bedrijfsverplaatsingen zijn schaars, en de bijbehorende directe kwantitatieve werkgelegenheidseffecten beperkt, maar gezien het stuwend karakter van de bedrijven hebben ze wel een grote impact en zijn ze cruciaal voor de duurzame ontwikkeling van de Haagse economie en zorgen via spin off voor indirecte verzorgende werkgelegenheid.
3. Werkgelegenheid voor werkzoekenden 3.1 Werkgelegenheid aan de bovenkant: spin off voor onderkant Binnen het brede veld van werkgelegenheid neemt laaggeschoold werk een bijzondere positie in. De beschikbaarheid van laaggeschoold werk is van belang voor werkzoekenden. Het merendeel van de werkloze werkzoekenden heeft een lage opleiding. Daarom wordt in dit hoofdstuk ingezoomd op laaggeschoold werk. De beschikbaarheid van laaggeschoold werk vergroot de kans op werk. Overigens is scholing minstens zo belangrijk: hoe hoger de opleiding, hoe kleiner de kans op (langdurige) werkloosheid. Werkgelegenheid voor laag geschoold werk kan niet gecreëerd worden door alleen maar in te zetten op de sectoren met de meeste banen voor laag geschoold werk. Door bijvoorbeeld een nieuw schoonmaakbedrijf in de stad op te zetten verdwijnt er mogelijk elders in de stad schoonmaakwerk. Voor economische stimulering is het van belang om ons op die sectoren te richten waar ook op lange termijn welvaart en werkgelegenheid wordt gecreëerd. Door aan de bovenkant van de markt nieuwe banen te creëren komen er door spin off ook banen aan de onderkant. Hierbij geldt wel dat stimulering van economie een zaak is van lange adem en veelal pas op langere termijn effect heeft. De gemeentelijke inspanningen in het kader van Den Haag Internationale Stad van Vrede en Recht leveren heel veel banen op. Het gaat hierbij echter om meerjaren inspanningen, die niet in eerste jaar al vruchten afwerpen. In sectoren waarbij de gemeente (redelijk) directe invloed heeft op investeringen, met name de bouwsector en de evenementensector, kunnen wel op korte termijn bestaande banen worden behouden of ontslagen worden beperkt. Hiermee blijven werknemers aan boord en houden zij aansluiting op de arbeidsmarkt. Wel moeten we voorkomen dat door versnelling van bouwwerkzaamheden duurzame effecten uitblijven, wanneer investeringen alleen naar voren worden gehaald, waardoor over enkele jaren alsnog grote klappen vallen als gevolg van de uitgestelde terugval van bouwactiviteiten. Het creëren van meer banen is belangrijk voor werkzoekenden. Maar meer banen alleen zal het probleem van werkloosheid niet helemaal oplossen. De arbeidsmarkt is in Nederland en zeker in Den Haag nog steeds redelijk krap. Er is dus werk beschikbaar. Dat werkzoekenden geen werk vinden is voor een groot deel van hen vooral een gevolg van de afstand die zij hebben tot de arbeidsmarkt.
DSO/2010.190
9
Naast het creëren van werkgelegenheid is investeren in het verkleinen van de afstand tot de arbeidsmarkt van belang om werkloosheid terug te dringen. 3.2 De economische structuur voor laaggeschoold werk In Den Haag zijn er ruim 18.000 niet werkend-werkzoekenden (november 2009). Deze groep bestaat voor een groot deel uit mensen met een lage opleiding (basisonderwijs of VMBO). In een aantal branches en beroepen is in Den Haag een grote vraag naar laaggeschoold werk. Onderstaande tabel toont de bedrijfstakken met het grootste aantal openstaande vacatures tot en met middelbaar beroepsonderwijs. Tabel 1 Bedrijfstakken met grootst aantal vacatures Bedrijfstak
Belangrijkste beroepen
Gezondheids- en welzijnszorg Openbaar bestuur Horeca Overige dienstverlening Vervoer en communicatie Handel Bouwnijverheid en techniek
Verpleeghulpen, verzorgend personeel Militairen, assistent-politieagenten, beveiliging Hulpkrachten horeca, bediening Interieurverzorgers, beveiliging Chauffeurs Vakkenvullers, commercieel employees, inpakkers Bankwerkers, lassers, laders en lossers, monteurs, bouwvakkers
Vacatures in Haaglanden oktober 2009 727 394 240 228 288 224 75
Bron: UWV Werkbedrijf
In de branches gezondheids- en welzijnszorg, openbaar bestuur, horeca, overige dienstverlening, vervoer en communicatie, handel en bouwnijverheid is de grootste vraag naar laaggeschoold werk. Deze branches omvatten meer dan 80% van de openstaande vacatures bij het UWV Werkbedrijf. Het gaat hierbij voor het grootste gedeelte om verzorgende bedrijvigheid. Binnen deze branches bestaan vervolgens weer grote verschillen in het gevraagde niveau en diploma’s. Voor verschillende banen in de zorg is vaak MBO-3 niveau nodig terwijl soms voor werk als interieurverzorger een diploma geen vereiste is. Ook de verhouding tussen vraag en aanbod van personeel verschilt, ofwel de ‘krapte’ op de arbeidsmarkt. Een voorbeeld daarvan zijn vacatures voor bankwerkers en lassers, hier is sprake van een zeer krappe arbeidsmarkt: een grote vraag en weinig aanbod. De recessie is sterk van invloed op de vraag naar personeel. Het totaal aantal vacatures is het afgelopen jaar teruggelopen, met name in de bouw en de handel. Daar staat tegenover dat in de gezondheids- en welzijnszorg is in het afgelopen jaar de vraag naar werk verder is gestegen. Verwacht wordt dat wanneer de economie weer aantrekt, de vraag naar personeel over de hele breedte weer zal groeien. 3.3 Aansluiting werkzoekenden en arbeidsmarkt Er zijn nog steeds veel openstaande vacatures in Den Haag. Toch slaagt een grote groep werkloze werkzoekende mensen er niet in om werk te vinden. Het probleem zit daarbij voor een deel in de beschikbaarheid van werk, maar vooral in de geschiktheid van werkzoekenden voor de beschikbare banen. Taal en motivatie spelen daarbij een belangrijke rol. De afstand tot betaald werk is voor een deel van de werkzoekenden groot. Daarom is de inzet van de gemeente voor deze werkzoekenden de afstand tot betaald werk te verkleinen en mensen voor te bereiden op werk in die sectoren waarin de meeste kansen liggen. In ‘Het huis van de arbeid: een nieuw Haags re-integratiemodel’ (Rm 2009.319, december 2009) staat de aanpak beschreven. Het Haagse re-integratiemodel is erop gericht om mensen zo snel als dat kan, duurzaam aan het werk te krijgen.
DSO/2010.190
10
Daarvoor wordt gewerkt vanuit vier pijlers: werk, school, gesubsidieerde arbeid en werkgeversbenadering. Uitgangspunt is dat alle werkzoekenden werken aan hun toekomst. In de begeleiding richting werk ligt de focus op de mensen die met gerichte ondersteuning op termijn weer aan het werk kunnen komen. Werkzoekenden worden voorbereid op de banen in branches waar in de arbeidsmarkt vraag naar is. Daarbij wordt samengewerkt met werkgevers. Scholing is daarbij een belangrijke component. Iedereen gaat één dag in de week naar school. Door deze aanpak wordt de afstand tot beschikbare banen verkleind. Daarnaast is er per 1 juli 2007 de Contract Compliance (de 5% regeling) ingevoerd. Hiermee wordt eveneens de afstand tot de beschikbare banen verkleind. Contract compliance houdt in dat de opdrachtnemer bij aanbestedingen boven € 200.000 in principe 5% van de aanneemsom moet omzetten in werkplekken en/of stageplekken. Bij zeer arbeidsintensieve opdrachten kan 7,5% van de aanneemsom als eis worden gesteld. 3.4 Flexibilisering en toenemende mobiliteit op de arbeidsmarkt Steeds minder werknemers kiezen er voor om een hele leven te werken voor een werkgever. De arbeidsmarkt wordt flexibeler. Het aantal jobhoppers, kantoornomaden en ZZP-ers (zelfstandigen zonder personeel) neemt sterk toe. Het fenomeen ZZP-er speelt een belangrijke rol in de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Een deel van de bevolking is bij voorkeur eigen baas. Daarnaast is het door de komst van (mobiel) internet makkelijker om op afstand te werken en zorgtaken, privé en werk te combineren. Door het toenemende aantal vrouwen op de arbeidsmarkt, al dan niet part-time, is deze behoefte ook groter geworden. Ook spelen een aantal pushfactoren een rol. Door de laagconjunctuur verliezen werknemers hun baan of is de dreiging daartoe groot. Deze mensen kiezen er nu voor om als ZZP-er aan de slag te gaan en zich flexibel in te zetten. Daarbij gaat het zowel om kenniswerkers, die veelal als extern adviseur of interim manager actief zijn, als om lager en middelbaar geschoolden die vaak werkzaam zijn in de bouwsector (installateurs, schilders, stucadoors, etc). ZZP-ers zijn van positieve waarde voor de stad. Ze dragen zorg voor een flexibele arbeidsmarkt met een bufferfunctie. Mensen die hun baan hebben verloren, moeten opnieuw een baan moeten zoeken die mogelijk niet voorhanden is. Een ZZP-er die zich met een sterk teruglopende vraag geconfronteerd ziet, is als ondernemer sneller in staat om zich te richten op nieuwe markten of nieuwe diensten; haar of zijn “werkplek” gaat niet meteen verloren zoals bij baanverlies. Het zelfstandig ondernemerschap van een ZZP-er bevordert creativiteit en inventiviteit bij wisselende marktsituaties. Ook voor lageropgeleiden en werkloze werkzoekenden is het zelfstandig ondernemerschap een kans om weer aan het werk te komen en biedt perspectief op een duurzame arbeidsparticipatie. Ook al is niet iedereen geschikt voor zelfstandig ondernemerschap. De ZZP-ers zijn een omvangrijke groep geworden, die hun vestigingsplaats hoofdzakelijk zelf kiest. De kenniswerkers onder de ZZP-ers zijn bovendien minder locatiegebonden geworden. ZZP-ers zijn door bovenstaande ontwikkelingen een belangrijke groep geworden om aan de stad te binden en boeien. 3.5 Werkgelegenheid in de wijk In de krachtwijken is specifieke aandacht voor re-integratie en wijkeconomie. Er wordt op ingezet om optimaal gebruik te maken van werkgelegenheid in de krachtwijken door een netwerk te ontwikkelen van werkgeverscontacten in de krachtwijken door het werkgeversservicepunt. Daarnaast wordt jaarlijks een groot deel van het volume van tijdelijk gesubsidieerde banen ingezet voor bewoners uit de krachtwijken.
DSO/2010.190
11
Voor de beroepsbevolking met een bijstandsuitkering geldt natuurlijk dat een geschikte baan ook buiten de woonomgeving geaccepteerd moet worden. De meeste mensen vinden buiten hun woonwijk en vaak zelfs buiten de stad in de regio werk. Ook de meeste bewoners in de krachtwijken zullen voor het vinden van werk aangewezen zijn op de gewone, regionale arbeidsmarkt. De match tussen vraag en aanbod kan meestal niet in de wijk worden gemaakt. Toch moeten we constateren dat de beroepsbevolking in de krachtwijken vaak een ruimtelijk beperkte arbeidmarktoriëntatie kent: ze is vanuit zichzelf minder mobiel en vaak minder bereid een langere reistijd voor het woonwerkverkeer te accepteren. Werkgelegenheid binnen de wijk is daarom van groot belang (De Wijk Inc, Raad voor werk en inkomen, 2007). Daarbij is ook de voorbeeldwerking belangrijk: jongeren die opgroeien met concrete voorbeelden in hun leefomgeving van werk en ondernemerschap, ook passend bij hun opleidingsniveau, zullen makkelijker zelf in kunnen stromen in het arbeidsproces. Deze binding stimuleert de integratie . Mede daarom is het van groot belang om faciliteiten en ruimte voor bestaande kleinschalige bedrijvigheid en startende ondernemers (veelal ZZP-ers) te creëren. Kleinschalige bedrijfshuisvesting is daarbij een cruciale factor. Ons functiemengingsbeleid biedt daarvoor de kaders; met de krachtwijkenaanpak zetten we actief in op realisatie van bedrijfsruimte voor ondernemers, bijvoorbeeld in verzamelgebouwen of clusters van bedrijfsunits. De herontwikkeling van het binnenstedelijk bedrijventerrein Uitenhagestraat is daarvan een goed voorbeeld. Ook zijn startertrajecten gepland en kredietfaciliteiten beschikbaar gesteld zodat de mogelijkheden om als zelfstandige (vaak als ZZP-er) te gaan werken worden vergroot. Voor de inzet op stuwende bedrijvigheid is het weinig zinvol specifiek te focussen op de krachtwijken. Personeel van stuwende bedrijvigheid komt namelijk niet per sé uit krachtwijken vandaan, maar uit de hele regio. Hiervoor kan beter ingezet worden op de benutting van de kwaliteit van de locaties in de stad die floreren met goede vestigingsplaatsfactoren die aansluiten op de specifieke wensen van deze bedrijven, zoals moderne bedrijventerreinen, knooppunten van openbaar vervoer, de binnenstad en Scheveningen. 3.6 Laag en hoog gekwalificeerde werkgelegenheid in regionaal verband De economie, de arbeidsmarkt en de voorzieningen in Den Haag zijn onderdeel van de regio. Er is sprake van één regionale arbeidsmarkt. Hierbij geldt dat de werkgelegenheid in Den Haag voor een belangrijk deel bestaat uit hooggekwalificeerd werk. De laaggekwalificeerde werkgelegenheid slinkt. Er is een mismatch tussen de vraag naar werk en met het opleidingsniveau van de beroepsbevolking. Een deel van de beroepsbevolking mist de kwalificaties voor de werkgelegenheid in de stad, ook voor laaggekwalificeerde werkgelegenheid (door gebrek aan arbeids- en taalvaardigheden).Het gevolg is dat een groot aantal mensen dagelijks naar Den Haag reist om daar te werken en een bijna even grote groep de stad verlaat om in de regio te gaan werken. De inkomende groep telt ongeveer 100.000 personen en bestaat grotendeels uit hoogopgeleiden. Indien de beroepsbevolking gaat krimpen, zal meer op de arbeidsmarkt krapte gaan ontstaan. Krapte is er nu al in hooggekwalificeerde werkgelegenheid en in een aantal laaggekwalificeerde beroepsgroepen. In sommige beroepen staan veel vacatures open, met name in de publieke diensten (onderwijs, zorg, overheid) en de technische branche. Er zijn daardoor bedrijven in Den Haag met technische beroepen, die geen hoogopgeleid personeel kunnen werven en daardoor niet in staat zijn te groeien (Bron:Sociaal Economische Agenda).
DSO/2010.190
12
Zoals gezegd volgen bedrijven de werknemers, waar dit vroeger andersom was. Bedrijven vestigen zich liefst in steden met veel hoogopgeleide en creatieve mensen en goede onderwijsinstellingen die volgende generaties opleiden. Als de populariteit van beroepen in de publieke sector en anderen sectoren onder jongeren niet toeneemt, komt de kwaliteit van de publieke dienstverlening onder druk te staan (Bron: Sociaal Economische Agenda) . De eisen aan werkenden worden steeds hoger. Dat houdt in dat onderwijs, reïntegratie en inburgering méér potentieel menselijk kapitaal moeten aanboren. Benutting van het Haagse potentieel alleen is echter niet genoeg. Inzet op behoud en verhoging van het niveau van stedelijke (top) voorzieningen is dan ook nodig om expats en kenniswerkers aan de stad te binden. Hiervoor is een hoog voorzieningenniveau voor nodig. Hiervoor is het van belang dat er bezoekers en bedrijven worden bediend uit een grotere regio. Hierdoor neemt de druk op samenwerking binnen de Randstad en tussen Rotterdam en Den Haag toe, omdat het van belang is om elkaar aan te vullen en niet te beconcurreren. Inzet op metropolitane ontwikkeling Den Haag Rotterdam en de Randstad als geheel is daarom van belang. Den Haag en Rotterdam hebben als Metropoolregio een gezamenlijke agenda opgesteld om op die manier bij te dragen aan de versterking van de Randstad.
4. Werkgelegenheidskansen 4.1 Groeisectoren, trends en ontwikkelingen en verbreding en Haagse economie Versterken en bijsturen van de economische structuur heeft de meeste kans van slagen als er wordt aangehaakt op de bestaande robuuste economische structuur. In onderstaande tabel is weergegeven welke sectoren volgens de recentste cijfers een groei doormaken (gegevens over 2009 zijn nog niet beschikbaar). Hierbij gaat het voornamelijk om de in Den Haag al gevestigde bedrijven. Tabel 2: Groeisectoren en aanjagers Sectoren Nieuwe diensten, Veiligheid, Watersector Vrijetijdseconomie Gezondheid, wellness & persoonlijke dienstverlening Vrijetijdseconomie Overheid en overheidsgelieerde bedrijvigheid Vrijetijdseconomie/ creatieve sector Bouw/renovatiesector Internet wholesale Internationale Stad van Vrede en Recht
Branches met groei
Banen 2007
Banen 2008
toename in banen
Overige zakelijke dienstverlening. Detailhandel en reparatie t.b.v. particulieren
28.589 19.851
30.403 20.688
1.814 837
Gezondheids- en welzijnszorg Logies-, maaltijden- en drankenverstrekking Openbaar bestuur, overheidsdnsten, verplichte soc. verzek.
35.935 9.981
36.692 10.729
757 748
50.051
50.683
632
Cultuur, sport en recreatie Bouwnijverheid Groothandel en handelsbemiddeling (niet in autos/ motorfietsen)
7.233 8.520
7.595 8.805
362 285
6.860
7.116
256
Extraterritoriale lichamen en organisaties
1.937
2.166
229
Deze groeisectoren bieden mogelijkheden voor verbreding van de economische structuur . Voor de groeisectoren kan onderscheid gemaakt worden tussen twee type groeisectoren. Het gaat om sectoren, die groeien doordat een verbinding gelegd wordt tussen sterke sectoren in Den Haag (kruisbestuiving) en het gaat om sectoren die groeien door verschuivingen in de sectoren. In beide gevallen is er sprake van veel dynamiek (zie tabel hierna). Een aantal groeisectoren biedt kansen voor laaggeschoolde werkloze werkzoekenden.
DSO/2010.190
13
Als voorbeeld geldt dat de Haagse specialisatie in telecom vraagt om een verschuiving van de economische structuur naar meer content-gestuurde bedrijvigheid met producten en diensten voor een nieuwe generatie. Het gaat minder om bits en bites, maar meer wat we er mee doen. Tabel 3: Groeisectoren, achterliggende trends en verschuivingen en verbinden tussen sectoren Groeisector
Krachten/trends
“Nieuwe diensten”
Opkomst ZZP-ers door flexibele arbeid, digitalisering, nadruk op innovatie, nieuwe werken Watersector Opkomst Duurzaamheidseconomie, klimaatverandering, bevolkginswaterconflicten Belang Willem Alexander Veiligheid Maatschappelijke Verharding behoefte beveiliging ISVR Vrijetijdseconomie Opkomst belevingseconomie, emotiemarkt, behoefte vermaak ISVR Gezondheid, Behoefte persoonlijke diensten wellness & ISVR, Vergrijzing, Opkomst persoonlijke nieuwe gezondheids-producten dienstverlening Overheid en overheidsgelieerde bedrijvigheid Creatieve sector
Toenemend belang private regelgeving, toenemend belang nabijheid Rijksoverheid Opkomst ZZP-ers door flexibele arbeid, individualisering gecombineerd met toenemende behoefte stedelijke waarden Renovatiesector Opkomst Duurzaamheidseconomie Opgave bestaande voorraad gebouwen Den Haag Internet Wholesale Groei ..nl-webshops, Niche branches voor internetbestelling Internationale stad Groei cluster Den Haag van recht en vrede Internationale stad van recht en vrede ISVR= Internationale Stad van Vrede en Recht
Verschuiving uitbreiding bestaande sector
Van bites en bites (Telecom) naar contentgestuurde bedrijvigheid Rijksoverheid
Van ‘ziekenhuissector’ naar gezondheid en wellness sector met persoonlijke dienstverlening Van Rijksoverheid naar zelfreguleringsorganisaties
Verbinding tussen bestaande sectoren Cultuur – Telecom
Kansen voor vraag naar werkzoekenden met lager opleidingsniveau persoonlijke dienstverlening,(schoonmaak, verzorging, administratie)
Telecom en beveiliging ISVR Internationale horeca stad -cultuur - detailhandel Gezondheid- zorg, verzorging Internationale stad
Cultuur – Telecom
Van nieuwbouw sector naar een meer op voorraad sturende vastgoedsector Van Groothandel naar Internet Wholesale Verdieping van cluster Internationale stad van recht en vrede
bouw, bankwerkers, lassers
administratief medewerkers schoonmaak, persoonlijke dienstverlening
4.2. Lopende projecten per sector Om de genoemde groeisectoren in Den Haag te laten groeien wordt in het werkgelegenheidsbeleid momenteel al een aantal projecten uitgevoerd: - Ten aanzien “Nieuwe diensten” in Den Haag wordt jaarlijks Den Haag Telecom georganiseerd. - Projecten hiervoor hebben vooral effect voor stuweden werkgelegenheid voor de lange termijn. Ook zijn er projecten voor de korte termijn er bijvoorbeeld het project The Working Class. Met dit project wordt een adminstratiekantoor waar leerlingen voorkomende werkzaamheden uitvoeren voor een bedrijf- en een advocatenkantoor ingezet op ondersteuning van zakelijke diensten, zodat
DSO/2010.190
-
-
-
-
-
-
-
14
ook de onderkant markt kan meeprofiteren. Daarnaast zijn er in samenwerking met een callcenter projecten waarin werkzoekenden worden getraind voor een baan in het callcenter werk. Voor de creatieve sector is door of in nauwe samenwerking met de gemeente een aantal panden gerealiseerd die in een grote behoefte blijken te voorzien. Het Caballaropand, de RAC-locatie, Binck 36 en Labs 55. Aansluitend hierop heeft de gemeente geïnvesteerd in de vorming van netwerken van creatieve ondernemers. Op het gebied van water heeft in het stadhuis bijvoorbeeld het startsein plaatsgevonden van Dutch Delta Design 2012, een ambitieus project waarbij Nederland wordt neergezet als het internationale platform voor waterexpertise. De projecten op het gebied van watermanagement hebben op korte termijn geen effect voor laag geschoold werk. De gemeente onderzoekt hoe de veiligheidsector in Den Haag verder versterkt kan worden (advies Commissie Deetman Den haag en Global Justice in het kader van Randstad 2040). Hiertoe is ondermeer een accountmanager veiligheid aangesteld en is er ‘pieken in de delta project ‘secure haven’, waarmee wordt bekeken hoe kan de (veiligheids) infrastructuur van Den Haag - met betrekking tot haar positie als ''World Legal Capital'' verbeterd kan worden. Ook deze projecten moeten op lange termijn voor werkgelegenheid zorgen. Daarnaast is er een succesvol werkgelegenheidsproject waarin werkzoekenden worden geschoold om als beveiliger aan het werk te kunnen. Voor de bouw-/renovatiesector wordt ingezet op diverse projecten: ruimte voor duurzame woningverbetering Haagse publicatie, koopsubsidie, gemeente garantie, projecten versnellen herinrichting woonstraten icm vervanging riolering openbare ruimte (Gevolgen recessie voor Den Haag, motie rv35.2009/2). Met deze maatregelen wordt de bouwsector gestimuleerd en deze hebben ook al op redelijk korte termijn effect. De mogelijkheden om de woningbouw sector te stimuleren van de gemeente zijn ook fors. Om te zorgen dat er geschikt personeel en mensen aan het werk geholpen kunnen worden, zijn de stimuleringsbijdrage vakcolleges beschikbaar gesteld. Dit heeft (totnogtoe) geresulteerd in de Verkaartklas installatietechniek, het bedrijfsverzamelgebouw Uitenhagestraat, leerwerkbedrijf Milieu, Duurzaamheid en techniek en de opleidingen voor bouw- en beheersector. Andere werkgelegenheidsprojecten in de bouw en renovatie richten zich op het scholen van werkzoekenden als schilder, woningbeheer en bouwvakker. Duurzaamheidskansen beperken zich overigens niet tot de bouwsector alleen. In de vrijetijdssector zijn er tal van projecten om werkgelegenheid te bevorderen. In het kader van de economische recessie extra middelen beschikbaar gesteld voor de marketing van Den Haag als vestigingsstad, acquisitie van nieuwe bedrijven, het verkorten van vergunningstrajecten, bevordering van toerisme (extra activiteiten, extra PR/promotie) en de aanpak van winkelgebieden. Om te zorgen dat arbeiders hiermee ook aan de slag kunnen kent zowel het Mondriaan College als het gemeentelijk re-integratiebedrijf Startbaan specifieke horeca opleidingstrajecten. Ook zijn recentelijk de vakcolleges horeca van start gegaan en is er het Paviljoen Doen op de locatie Avenue culinaire gekomen zodat leerlingen praktijkervaring op kunnen doen. Daarnaast zijn er trajecten waarin werkzoekenden worden getraind om als gastheer/dame aan het werk te gaan. Voor de zorgsector zijn vakcolleges zorg en welzijn opgezet. Voor de zorg wordt een brancheservicepunt ingericht. Hierin werken alle partners die in de regio betrokken zijn bij arbeidsmarktontwikkelingen in de zorg samen. Doel is om de instroom in de sector te vergroten, de doorstroom te bevorderen en de uitstroom van personeel te beperken. Een ander werkgelegenheidsproject in de zorgsector is het project kinderopvang. Hierin worden (werkloze) vrijwilligers in de kinderopvang geschoold voor een betaalde baan in de kinderopvang.
DSO/2010.190
-
15
Bijzonder hieraan is dat in samenwerking met de werkgever gewerkt wordt aan ‘jobcarving’: taken binnen bestaande banen worden ‘opgeknipt’ zodat mensen met een lager opleidingsniveau toch aan het werk kunnen binnen de sector. Tot slot worden voor Den Haag Internationale stad van Vrede en Recht tal van activiteiten ontplooid om Den Haag meer op de kaart te zetten als stad van recht en vrede.
5. Conclusie en aanbevelingen Met dit rapport zijn een aantal trends en ontwikkingen geschetst die de sectorstructuur van Den Haag beïnvloeden. Duurzaam bouwen aan economische structuur Geconcludeerd kan worden dat de economische structuur van de stad Den Haag een uitvloeisel van historische, soms zelfs toevallige, omstandigheden. Deze koersvastheid betekent dat verschuivingen in de sectorstructuur niet snel te bewerkstelligen zijn. Het gaat eerder om het bijsturen van een mammoettanker dan een snelle koersverlegging. Daarbij spelen tal van trends waar Den Haag niet of nauwelijks invloed op uit kan oefenen zoals fusies en overnames, uitbestedingsrelaties en conjuncturele ontwikkelingen. Er kunnen zeker op korte termijn niet zomaar duurzame banen gecreëerd worden. Werkgelegenheid is een afgeleide van de economische structuur. De gemeente stuurt daarom niet specifiek op het creëren van extra laaggeschoold werk, behoudens specifieke sectorgerichte (bijvoorbeeld de bouw) of korte termijn crisismaatregelen. We zetten in op een duurzame, langetermijnbenadering en een vitale, brede economische structuur. Stuwende activiteiten, met name (inter)nationale bedrijven en instellingen zijn daarbij onmisbaar. Deze zorgen voor spin off in de vorm van verzorgende werkgelegenheid waar veel laagopgeleide werknemers terecht kunnen. Inzet op re-integratie Werkzoekenden De meeste kansen voor werkloze werkzoekenden liggen in laaggeschoolde arbeid en scholing. Er zijn in Den Haag nog steeds openstaande laaggeschoolde vacatures. Desondanks slaagt een grote groep werkzoekenden er niet in om werk te vinden. Het probleem is voor een deel de beschikbaarheid van werk, maar met name de geschiktheid van werkzoekenden voor de beschikbare banen. De gemeente stuurt vooral op de aansluiting tussen werkzoekenden en de arbeidsmarkt. Die aansluiting wordt gerealiseerd door werkzoekenden samen met werkgevers voor te bereiden op banen waar vraag naar is. In ‘het Huis van de Arbeid: een nieuw Haags re-integratiemodel’ heeft de gemeente aangekondigd de samenwerking met werkgevers, waaronder de uitzendbranche te willen versterken. Daarbij zet de gemeente ook in op scholing. De ambitie is dat iedere werkzoekende één dag in de week naar school gaat. Scholing is sterk van invloed op de kansen op de arbeidsmarkt. De ambitie is dat elke werkzoekende één dag in de week naar school gaat. Kansen met groeisectoren Voor het aantrekken van werkgelegenheid met name de op lange termijn is het van belang om op stuwende werkgelegenheid te richten, waarbij al een behoorlijk potentieel van in Den Haag is gevestigd. Voor de stuwende werkgelegenheid geldt dat aansluiting bij aantal groeisectoren interessant is. Op de deze groeisectoren lopen al volop projecten. Toename van stuwende bedrijvigheid trekt verzorgende bedrijvigheid aan en creëert zodoende meer werkgelegenheid voor laaggeschoolde werkzoekenden.
DSO/2010.190
16
Hierbij is het ook van belang in te spelen op de flexibilisering, toenemende mobiliteit en kennisintensiteit van de Haagse economie. Dit betekent inzet op het binden, boeien van ondernemers door in te zetten op een aantrekkelijke vrijetijdseconomie met hoge attractiewaarde en een kwalitatief goed woonklimaat en op verhoging van het kennisniveau van de Haagse beroepsbevolking. Beleidsinzet In de volgende collegeperiode zal beleid moeten worden ontwikkeld, die een impuls kan geven aan de Haagse economie. Ik heb aansluitend en hierop vooruitlopend een tweetal onderzoeken laten starten om een aantal lacunes op te vullen en kansen/winpunten in bepaalde sectoren te benutten. In het komende jaar stelt de gemeente een nieuwe economische visie Den Haag op, een beleidsstrategie die geldt als opvolger voor de nota Impuls Haagse Economie uit 2005 en die aansluit bij de stedelijke ontwikkeling. Ik zie met dit rapport in ieder geval een aantal aanknopingspunten om door te gaan met Den Haag Internationale stad van recht en vrede, met beleid met het MKB en in de wijk, met meer samenwerking in de Zuidvleugel en focus op zowel hooggeschoold als laag geschoolde arbeidskrachten. Onderzoek 1 Het nieuwe werken Het college wil de kansen onderzoeken om ZZP-ers in de stad beter te bedienen met het nieuwe werken. Het nieuwe werken staat voor de toenemende mogelijkheden van ICT (mobiel internet, sociale media netwerken) waardoor nieuwe vormen van samenwerken ontstaan en talent wordt gebind en geboeid. In Den Haag zijn een grote groep ZZP-ers, kantoornomaden en kleine bedrijven. Deze werknemers willen op plezierige plekken werken op diverse locaties. Mobiel internet maakt dit mogelijk. In dit onderzoek wil ik onderzoeken waar de nieuwe werkers (willen) werken en wat logische locaties zijn om te ontwikkelingen en welke behoefte nieuwe werkers verder hebben. Hierbij denk ik aan ICT-voorzieningen en werklocaties in de vorm van flexkantoren, WIFI in openbare ruimte, kantoreca e.d. en . Hiervoor laat ik een aantal onderzoekspilots uitvoeren. Onderzoek 2 (persoonlijke) dienstverlening Het College wil de kansen onderzoeken om de dienstverlenende sector in Den Haag te vergroten. In Den Haag woont een groot aantal expats en er is een substantiële hoeveelheid huishoudens met een relatief hoog inkomen. Een deel van deze groep maakt op diverse manieren gebruik van persoonlijke dienstverlening, zoals huishoudelijke hulp, nannies, strijkservice etc. De dienstverlening wordt geleverd door individuen die vaak als zelfstandige deze dienstverlening leveren. Mogelijk zijn er kansen om met gerichte ondersteuning de werkgelegenheid (door beïnvloeding vraag en aanbod) in deze sector te vergroten. Hetzelfde geldt voor kleinschalige dienstverlening in de dienstverlening in de sectoren bouwnijverheid, industrie, detailhandel non-food. Bijvoorbeeld secretarieel en administratief werk, ICT, transport/koerierwerk. Het onderzoek richt zich op de vraag of er een latente markt bestaat en wat mogelijkheden zijn om de bedrijvigheid in dienstverlening te vergroten. Bijvoorbeeld door ondersteuning voor ZZP-ers in de dienstverlening, vormen van collectieve marktbenadering, netwerkvorming, organiseren van administratieve ondersteuning. Het onderzoek wordt begin 2010 uitgevoerd. Met vriendelijke groet, de wethouder van Sociale Zaken, Werkgelegenheid en Economie, H.P.M. Kool
DSO/2010.190
17
Bijlage 1 Relevante nota’s en onderzoeksrapporten • •
• •
•
•
• • •
•
• •
• • • • • • •
Het Huis van de Arbeid: een nieuw Haags re-integratiemodel. Rm 2009.319, december 2009. Onderzoeksrapport De Haagse Arbeidsmarkt, werken en niet werken Risnummer 167543, oktober 2009 De rapportage beschrijft de werkgelegenheid en de ontwikkelingen op dat vlak in Den Haag, en de tegenhanger: de niet werkende werkzoekenden. Monitor werkgelegenheid Haaglanden 2008 rm 181, juni 2009 Dit rapport geeft een momentopname van de stand van de werkgelegenheid in Haaglanden per 1 januari 2008 en trends uit de afgelopen jaren. Den Haag 'MKB Vriendelijke Stad' Risnummer 164921, juni 2009 Deze brief geeft een samenvatting van het beleid en de acties die zijn uitgevoerd om het ondernemersklimaat voor MKB-bedrijven te bevorderen. Hierin staat beschreven welke maatregelen worden genomen op het gebied van bereikbaarheid, gastvrijheid, informatieverstrekking (ondernemersportal), terugdringing regelgeving (red-tape), citydressing, startersbeleid, stimulering van netwerken, innovatie, onderwijs, ruimte voor bedrijven met kantoren en bedrijventerrein en winkelpanden, aantrekkelijke woon en leefklimaat etc. Werkgelegenheid in Den Haag RIS 159706, oktober 2008 Onderzoeksrapport uitgevoerd door bureau SEOR dat de ontwikkeling en achtergrond van Haagse werkgelegenheid beschrijft en ingaat op de betekenis van informele economie en de instroom van midden en oost Europeanen op de arbeidsmarkt. Bijlagen bij raadsvoorstel ‘Den Haag pakt recessie aan’ ‘de recessie en gevolgen Haagse Economie’ rv 35 maart 2009 Deze notitie geeft een beeld op welke manieren de kredietcrisis invloed zal hebben op de Haagse (en regionale) economie en zoomt in op recente ontwikkelingen per sectoren. Nieuw Haagse Peil gemeente Den Haag Rabobank Nieuw Haags Peil, 4 september 2009 Nieuw Economisch peil, De economie van de Wereldstad aan zee 2008-2010. Onderzoek van de Rabobank dat in gaat op waar we staan en naartoe gaan in economisch opzicht Economische effecten internationale organisaties en internationaal bedrijfsleven Den Haag 2008 Risnummer 161344 februari 2009 Onderzoeksrapport uitgevoerd door bureau Decisio waarin wordt ingegaan op de economische effecten van internationale bedrijven en internationale instellingen en organisaties. Dit onderzoek vormde een herhaling van de onderzoeken van 2005 (internationale organisaties) en 2006 (internationale bedrijven). Tweede voorgangsrapportage structuurvisie; arbeidsplaatsen in masterplannen risnummer 154867A, 17 juli 2008. Hoofdstuk van tweede voortgangsrapportage structuurvisie die in gaat op de werkgelegenheidseffecten in relatie tot de masterplannen van de structuurvisie. Vakonderwijs in Den Haag Risnummer 167008, sept 2009 Deze brief zet uiteen welke maatregelen genomen zijn en volgen om vroegtijdig schooluitval en werkloosheid onder jongeren aan te pakken. Actieplan Regio Haaglanden Jongerenaanpak 2009-2010 Het geheel is meer dan de som der delen kotober, 2009 Risnummer 167011 Het plan beschrijft de ambities van de regio Haaglanden om alles in het werk te stellen dat jongeren niet de dupe worden van de huidige economische crisis. Het plan geeft richting om de bestrijding van jeugdwerkloosheid te intensiveren Beleidsplan werk en inkomen 2010 Ris 166301a september, 2009 Dit beleidsplan gaat in op het maken van keuzes op het terrein van werk en inkomen. Kantorenstrategie Den Haag 2010-2030, jan, 2010 De nota gaat wat betreft werkgelegenheid in op de kansen bij kantoorhoudende bedrijvigheid en hoe economie werkt. Accountmanagement en Acquisitie van Bedrijven rm 276, 2008 5% Regeling / Contract Compliance RIS 156877, 2008 Haagse recessiemonitor rm 140 en rm 242 mei en sept, 2009 ‘Uitvoeringsprogramma EFRO 2007 – 2015’ Rm 100, 2009 Sociaal Economische Agenda 24 juni 2009, rv 111 (2009)
