Wetenschappers tussen ambitie en illusie

Wetenschappers tussen ambitie en illusie Werkconferentie over zelfsturing en leiderschap in werk- en loopbaanontwikkeling van wetenschappers, van aio tot hoogleraar. Bestemd voor wetenschappers, loopbaanadviseurs personeelsfunctionarissen en beleidsmedewerkers HRM.

Donderdag 15 november 2007, 10.00-16.30 uur

Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap Bijlhouwerstraat 6, Utrecht

Aanleiding en doelstelling In mei 2007 publiceerde Hans Knip het boek Wetenschappers tussen ambitie en illusie; over persoonlijk loopbaanonderhoud in het hoger onderwijs. Hij beschrijft en analyseert daarin zijn ervaringen van het jarenlang trainen en coachen van wetenschappers aan verschillende universiteiten op het terrein van persoonlijk loopbaanonderhoud. Twee thema’s spelen hierin een prominente rol. In de eerste plaats de typische waarden en ambities die vooral de uitvoerende wetenschappers koesteren. De literatuur spreekt over de wetenschapper als een ‘moderne professional’ die zich niet bindt maar geboeid wil worden. Die ondernemend is en autonoom in de ware zin van het woord, zich moeiteloos profileert en die niet schrikt van het woord netwerken. Is het echter zo dat elke wetenschapper aan dit beeld voldoet of zelfs kan voldoen? Deze vorm van zelfsturing vindt binnen universiteiten bovendien niet plaats in een sociaal vacuüm. De positie en invloed van leidinggevenden én hun verantwoordelijkheid in het ondersteunen en beleidsmatig inkaderen van de werk- en loopbaanontwikkeling van hun medewerkers is dus een tweede en minstens zo belangrijke thematiek die uit het boek naar voren komt. Universiteiten realiseren zich dat en ‘academisch leiderschap’ krijgt dan ook veel aandacht. Niettemin klinkt uit de verhalen van veel wetenschappers kritiek op hun leidinggevenden: zij voelen zich vaak onvoldoende gewaardeerd en ondersteund. Maar hoe reëel zijn de eisen die tegenwoordig aan zowel medewerkers als leidinggevenden bij persoonlijk loopbaanonderhoud worden gesteld? En hoe reëel ook zijn hun verwachtingen ten aanzien van elkanders functioneren? De werkconferentie beoogt wetenschappers van jong tot oud – via informatie en discussie – met elkaar in gesprek te brengen over de eigen positie én over de relatie tot elkaar in de dynamiek van werken loopbaanontwikkeling. Maar ook loopbaanadviseurs, personeelsfunctionarissen en beleids- medewerkers die hier direct bij betrokken zijn, worden van harte uitgenodigd. Programma 10.00 Opening door Prof. Dr. Mark Bovens, dagvoorzitter 10.15 Plenaire inleiding: Zelfsturing in werk– en loopbaanontwikkeling 11.00 Koffie en eerste ronde workshops •

Workshop 1: Zelfsturing door jonge onderzoekers

•

Workshop 2: Academisch leiderschap: hoe besteedt een academisch leider effectief aandacht aan loopbaanonderhoud van zichzelf en van zijn omgeving?

-1-

•

Workshop 3: Professionaliseringsstrategieën van wetenschappers

•

Workshop 4: Persoonlijk loopbaanonderhoud: wat en hoe?

12.30 Lunch 13.45 Plenaire inleiding: Zelfsturing & Leiderschap 14.30 Thee en tweede ronde workshops •

Workshop 5: Jonge wetenschappers op zoek naar leiderschap

•

Workshop 6: Academisch leiderschap: leren over eigen leiderschapsvraagstukken

•

Workshop 7: De universiteit als werkomgeving

•

Workshop 8: Het psychologisch werkcontract: van verwachtingen naar afspraken

16.00 Flitsende ontmoetingen 16.30 Borrel Opzet en inhoud De conferentie zal worden voorgezeten door Prof. Dr. Mark Bovens, hoogleraar Bestuurskunde en directeur Onderzoek aan de Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap. De conferentie is opgebouwd uit een ochtend- en een middagsessie die beide beginnen met een plenaire inleiding en aansluitend een serie workshops. De eerste inleiding ‘Zelfsturing in werk- en loopbaanontwikkeling’ staat de positie van de uitvoerende wetenschapper centraal. Deze inleiding wordt verzorgd door Ben Fruytier. Hij zal een zo genuanceerd mogelijk beeld proberen te schetsen van het wetenschappelijk personeel op universiteiten en dit beeld confronteren met het huidige personeelsbeleid op Nederlandse Universiteiten en het personeelsbeleid dat door de bestuurders nagestreefd wordt. Dr. Ben Fruytier is als universitair hoofddocent verbonden aan de Faculteit der Managementwetenschappen van de Radboud Universiteit Nijmegen. Daarnaast is hij lector bij de faculteit Management en Recht van de Hogeschool Utrecht. Hij heeft inmiddels zo’n 20 jaar onderzoeksen advieservaring in organisaties voor professionals zoals universiteiten en hogescholen, (academische) ziekenhuizen en R&D-laboratoria van grote bedrijven. In de tweede inleiding ‘Zelfsturing en academisch leiderschap’ verschuift de focus naar de positie van de direct–leidinggevende. Gerard van Koten put uit zijn ervaringen als academisch leider. Tegelijk reflecteert hij op zijn eigen loopbaanonderhoud en vertelt over zijn waarnemingen rond dit thema gedurende zijn loopbaan. Prof. Dr. Gerard van Koten is honorair Universiteitshoogleraar en was Decaan van de Faculteit Bétawetenschappen aan de Universiteit Utrecht Hij heeft een lange loopbaan achter de rug als topwetenschapper bij Nederlandse en buitenlandse universiteiten. Bovendien heeft hij ruime ervaring als academisch leider en bestuurder. Workshops Beide plenaire inleidingen worden gevolgd door een ronde van vier workshops. In zowel de ochtend– als middagronde zullen zowel ‘zelfsturing’ als ‘leiderschap’ aan de orde komen. 1. Zelfsturing door jonge onderzoekers Workshopleiders: Marie-Josée Klaren en Elly van Venetiën Volgens een VNSU rapport uit 2002 zijn eigenschappen roepen noties en vaardigheden als ‘netwerken’, ‘profileren’ en ‘onderhandelen’ bij jonge onderzoekers aversie op. Uit de praktijk van loopbaanworkshops voor aio’s en oio’s komt tevens naar voren dat het ontwikkelen van loopbaancompetenties maar tot op zekere hoogte mogelijk is. In deze workshop krijgen de deelnemers de kans om een onderdeel van de loopbaanworkshop voor jonge onderzoekers

-2-

mee te maken, om op interactieve wijze te verkennen waar de grenzen van competentieontwikkeling liggen bij deze doelgroep. Marie-Josée Klaren is werkzaam bij de Universiteit Leiden en onder meer betrokken bij het tot stand brengen van personeels- en loopbaanbeleid van wetenschappers. Elly van Venetiën is na een jarenlang dienstverband als loopbaanadviseur bij de Universiteit Leiden nu gevestigd als zelfstandig loopbaancoach met jonge onderzoekers als speciale doelgroep. Samen hebben zij loopbaanworkshops voor jonge onderzoekers ontwikkeld en uitgevoerd. 2. Academisch leiderschap: hoe besteedt een academisch leider effectief aandacht aan loopbaanonderhoud van zichzelf en zijn omgeving Workshopleiders: Maurits Nijs en Eva Wiltingh In deze workshop verkennen en oefenen academisch leiders uit verschillende faculteiten een aantal aspecten van leidinggeven die samenhangen met hun zorg voor de eigen groep professionals. De workshop is erop gericht de ontwikkeling van academisch leiderschap te ondersteunen en te versterken, met name het persoonlijke (‘collegiale’) leiderschapsgedrag in de kring van (zelfsturende) professionals. Casuïstiek en eigen vraagstukken staan centraal, waaronder effectieve aandacht voor loopbaanonderhoud en voor beïnvloedingsmogelijkheden die een academisch leider daarbij ter beschikking staan. Maurits Nijs en Eva Wiltingh begeleidden sinds 2000 vele seminars voor academisch leiderschap bij de Universiteit Utrecht. Eva Wiltingh vanuit haar gelijknamig bureau. Maurits Nijs combineert het trainersschap met zijn functie als hoofd van de Polikliniek Psychiatrie bij het UMC Radboud in Nijmegen. 3. Professionaliseringsstrategieën van wetenschappers Workshopleider: Ferd van der Krogt Wetenschappers in universiteiten staan voor de opgave om te werken aan hun professionele ontwikkeling en moeten daarbij rekening houden met hun werk (onderzoek en onderwijs), met hun loopbaan (hun positie op de interne en externe arbeidsmarkt, hun arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden) én ook met hun persoonlijke ontwikkeling. Deze drieledige oriëntatie vraagt van hen dat ze strategisch opereren. Ze zullen zich moeten afvragen welke accenten ze in hun professionele ontwikkeling willen aanbrengen. Het is in de huidige universitaire organisaties waarschijnlijk niet zo vanzelfsprekend dat het werken aan goed onderzoek en onderwijs bijdraagt aan een veelzijdige professionele ontwikkeling. Maar welke professionaliseringsstrategieën zijn dan wel geschikt voor universitaire organisaties? Ferd van der Krogt is als UHD ‘Human Resource Management in organisations’ verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen en is tevens zelfstandig onderzoeker/adviseur. 4. Persoonlijk loopbaanonderhoud: wat en hoe? Workshopleider: Katinka Lorijn “Niets is erger dan te verdwalen op een weg die je niet zelf bent ingeslagen” Persoonlijk loopbaanonderhoud vraagt wetenschappers het stuur zelf in handen te nemen. Om dit te kunnen doen is het belangrijk om zicht te hebben op de richting die men uit wil gaan. Zelfkennis is dus van essentieel belang hierbij! In de workshop zal deze visie op persoonlijk loopbaanonderhoud met de deelnemers besproken worden en zullen vragen centraal staan als ‘wat is voor u nodig om ondernemer van uw eigen loopbaan te kunnen worden?’ en ‘wat kan de organisatie u hierin bieden?’. Daarbij zal aandacht besteed worden aan de ‘zelfkonfrontatiemethode’ (ZKM) van Hermans en aan de ideeën van Covey over effectief persoonlijk leiderschap. Katinka Lorijn is GZ-pzychologe, NMI mediator, ZKM- consultant en directeur/eigenaar van Trainings– en adviesbureau ‘JOY’. Zij is haar loopbaan begonnen in de hulpverlening aan slachtoffers van seksueel geweld. Aan de Rijksuniversiteit Groningen heeft zij onder meer de functie van hoofd P&O vervuld. Haar ervaring op HRM terrein strekt zich uit van advies en training tot projecten op het gebied van mobiliteit en competentiemanagement.

-3-

5. Jonge wetenschappers op zoek naar leiderschap Workshopleider: Niels van Steenbergen Hedendaagse organisaties, en ook universiteiten, worden gekenmerkt door een situatie van constante verandering. Van jonge wetenschappers wordt steeds vaker verwacht dat ze binnen deze dynamiek een leiderschapsrol (coördinator, cursus- of projectleider) op zich nemen. Zonder een hoge positie in de hiërarchie is dit vaak een moeilijke opgave. Om toch effectief te zijn als leider is het daarom belangrijk om je bewust te worden van de rol die je geneigd bent aan te nemen en op zoek te gaan naar een rol die wellicht zinvoller is voor het doel van de organisatie. In de workshop zal middels een oefening op zoek worden gegaan naar de vraag: ‘wat voor leider ben ik eigenlijk?‘. Niels van Steenbergen is als docent, trainer en coach verbonden aan de Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap. Hij verzorgt onder andere de cursussen ‘Organisation and leadership for PhD students’ en ‘Leiderschap voor (young) professionals’. 6. Academisch leiderschap: leren over eigen leiderschapsvraagstukken Workshopleiders: Feerk Wortelboer en Marie-Claire Dassen De vraagstukken van academische leiders zijn veelzijdig maar kennen ook een grote mate van herkenbaarheid. Het valt soms niet mee om hoogopgeleide en eigenwijze professionals aan te sturen in de context van een omgeving die zowel karaktertrekken van een bureaucratie als van bijvoorbeeld een anarchie kent. Daarbij kan het gaan om bestuurlijke vraagstukken als ‘hoe creëer ik een gemeenschappelijke visie?’, om leiderschapsvraagstukken als ‘hoe begeleid ik mijn medewerker?’ en om persoonlijke vraagstukken: ‘hoe red ik het allemaal qua tijd?’. In deze workshop zal de aandacht vooral uitgaan naar uw eigen actuele vragen en problemen in de dagelijkse leiderschapspraktijk. Wij nodigen u uit vraagstukken ter analyse en reflectie in te brengen. Met behulp van intercollegiale consultatiemethodieken zoeken we naar nieuwe perspectieven op de vraag en oplossingsmogelijkheden. Freerk Wortelboer en Marie Claire Dassen zijn verbonden aan het adviesbureau De Galan & Voigt in Amsterdam. Zij verzorgen leertrajecten voor bestuurders (hoogleraren en directeuren) en universitair hoofddocenten op het gebied van bestuurlijke ontwikkeling en academisch leiderschap, onder meer voor de Universiteit Leiden. Beiden zijn ook als docent verbonden aan de SIOO, een postacademisch opleidingsinstituut op het gebied van organiseren en veranderen. 7. De universiteit als werkomgeving Workshopleider: Marijke Visch In de literatuur worden kritische noten gekraakt over de zin van HRM instrumenten als ‘competentiemanagement’ die vanuit het bedrijfsleven naar sommige universiteiten zijn overgewaaid. Professionals klagen steeds meer over bureaucratie, papierwerk en over steeds minder tijd voor het ‘echte’ werk. Deze bezwaren heeft Marijke Visch met het ontwikkelen van het Referentieprofiel geprobeerd te ondervangen. Dit is een lijst van gezichtspunten die bijvoorbeeld in resultaat– en ontwikkelingsgesprekken gebruikt kan worden om de kwaliteit van onderwijs en onderzoek te expliciteren en bespreekbaar te maken. De cruciale vraag blijft echter hoe je wetenschappers (zowel medewerkers als leidinggevenden) enthousiast kunt krijgen voor dit soort initiatieven vanuit ‘de bovenbouw’. Marijke Visch is werkzaam bij de Universiteit Leiden. Haar aandachtsgebieden zijn personeelsbeleid voor wetenschappers, management development voor facultaire bestuurders en de basiskwalificatie onderwijs. 8. Het psychologische werkcontract: van verwachtingen naar afspraken Workshopleiders: Hans Knip en José van de Ven Elke medewerker heeft verwachtingen van de leidinggevende en de organisatie. Tegelijkertijd hebben de leidinggevende en de organisatie verwachtingen van de medewerker. Het gaat daarbij niet alleen over taken en werk maar ook over rechten, verplichtingen en privileges. Het ‘psychologisch werkcontract biedt’ de mogelijkheid deze verwachtingen te expliciteren en tot afspraken te komen. Een open en flexibele hantering hiervan draagt wat ons betreft bij

-4-

aan een betere relatie tussen medewerker en leidinggevende. Deze en andere ervaringen uit de vele workshops Werk- en Loopbaanbalans die de workshopleiders voor de Radboud Universiteit Nijmegen verzorgden, vormen de basis voor deze sessie, waarin de aandacht vooral uit zal gaan naar de dynamiek in de relatie tussen wetenschappers en hun direct– leidinggevenden. Hans Knip is sociaal– en organisatiepsycholoog en was tot de zomer van 2002 als universitair hoofddocent verbonden aan de Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap. Sindsdien is hij als freelance trainer en coach werkzaam op het gebied van ‘persoonlijk loopbaanonderhoud van wetenschappers’. José van de Ven, van oorsprong biologe, is werkzaam als coach, trainer en loopbaanadviseur bij de Dienst Personeel en Organisatie van de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij begeleidt medewerkers bij loopbaanvragen en verzorgt coachings- en supervisietrajecten voor leidinggevenden en medewerkers. Daarnaast verzorgt zij managementtrainingen voor een groot trainingsbureau. Organisatie & Informatie De conferentie vindt plaats in de Utrechtse School voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO), Bijlhouwerstraat 6, 3511 ZC, Utrecht. Telefoon: 030-2538101 / 06-27 505 494 (Sjoer Bergervoet, organisatie). Het pand van de USBO aan de Bijlhouwerstraat 6 is op verschillende manieren te bereiken. Vanaf Utrecht Centraal Station: Per bus: vanaf Utrecht CS neemt u stadsbuslijn 2. Stap uit bij de halte Ledig Erf. Het pand van de USBO bevindt zich achter het café ‘Ledig Erf’. Per (trein)taxi: vanaf Utrecht CS kunt u gebruik maken van een (trein)taxi. Lopend (ca 15 minuten): vanaf Utrecht CS loopt u Hoog Catharijne in, Neem de uitgang van het Godebaldkwartier en ga onder aan de roltrappen linksaf. U loopt rechtdoor over het zebrapad en meteen aan de overkant van de Catharijnesingel steekt u rechtsaf de Mariaplaats over. Neem het voetpad langs de Stadsbuitengracht. U loopt parallel aan de Catharijnesingel. Ga rechtdoor langs de Smeebrug. U loopt parallel aan de Pelmolenweg. Vlag voordag de Singel een bocht naar links maakt, slaat u linksaf. U bent nu in de Bijlhouwerstraat en rechts van u ziet u het pand van de USBO. Met de auto: Op de snelweg volgt u de borden Ring (Utrecht) Oost, U neemt de afslag Rijnsweerd. Deze eindigt in een T-splitsing bij de Waterlinieweg en daar slaat u linksaf. Neem de eerste afslag richting Centrum. Onder aan de afrit gaat u rechtsaf. U rijdt op de Rubenslaan en blijft deze weg volgen, De Rubenslaan gaat over in de Venuslaan. Bij de Tolsteegsingel slaat u linksaf. Neem de eerste afslag rechts: via de Tolsteegbrug kruist u de Stadsbuitengracht. Direct links is de Bijlhouwerstraat. Parkeren kan bij het Centraal Museum aan de Agnietenstraat of in de parkeergarage aan de Springweg. Aanmelding en kosten Deelname aan de conferentie is kosteloos. U kunt zich aanmelden door uw organisatie, naam en adresgegevens per email te sturen aan [email protected]. Geeft u hierbij ook aan wat uw eerste en tweede keuze is voor de workshop die u in de ochtend en in middag wilt volgen. Plaatsing geschiedt in volgorde van binnenkomst.

-5-