Wet en regelgeving met betrekking tot regenwater in Duitsland
Wettelijke basis Vanaf maart 2010 is in principe iedere eigenaar van een nieuw bebouwd perceel verplicht het regenwater gescheiden van het afvalwater te verzamelen, te infiltreren of aan een regenwaterriool aan te bieden (Wasserhaushaltsgesetz, geldig voor het hele gebied van de Bondsrepubliek). Juridisch gezien valt regenwater onder de categorie afvalwater en gelden alle wetten voor het transporteren en lozen op open water zoals die ook voor afvalwater gelden. Het lozen van regenwater op oppervlaktewater wordt alleen dan toegestaan als het bewezen geen schade tot gevolg heeft. Dit betekent dat de verontreinigingen zo laag moeten zijn dat deze voldoen aan de technisch haalbare eisen en dat deze geen nadelige invloed op het ecosysteem van het oppervlaktewater mogen hebben. Aangezien dat maar zelden het geval is of technisch ingewikkeld en kostbaar is, gaat de voorkeur meestal ernaar uit om plaatselijk te infiltreren. De precieze uitwerking van het Wasserhaushaltsgesetz is per deelstaat geregeld in de “Wassergesetze” en enkele verordeningen. Zo regelt bijvoorbeeld de verordening voor de decentrale verwerking van hemelwater (Verordnung für die dezentrale Beseitigung von Niederschlagswasser, Ministerium für Umwelt, Klima, und Energiewirtschaft) van het land Baden Württemberg vanaf 1999 dat het water van daken en erven onder bepaalde voorwaarden vergunningsvrij geïnfiltreerd kan worden. Dit geldt alleen voor decentrale infiltratievoorzieningen en niet voor industrie, ambacht en andere bedrijven. Daken van koper, zink en lood en ook straten met veel verkeer zijn hiervan uitgezonderd en voor oppervlakken groter dan 1200 m2 geldt een meldingsplicht. De infiltratie wordt als schadevrij beschouwd als ze over een groot oppervlak verdeeld plaats vindt of in een greppel met een begroeide grondlaag van minimaal 30 cm. Er zijn uitzonderingsregelingen voor gebieden met vervuilde grond en voor beschermde gebieden. Het Duitse standaardisatieïnstituut (DIN, Deutsches Institut für Normierung e.V.) is een organisatie van vakmensen zoals een ingenieursvereniging, en maakt in samenwerking met de vereniging van water, afvalwater en afval (Deutsche Vereinigung für Wasserwirtschaft, Abwasser und Abfall e.V.) normbladen die de stand van de techniek weergeven en als bijlage aan verordeningen worden toegevoegd. Zo wordt een kwalitatief goede uitvoering gegarandeerd; deze normbladen zijn voor iedereen gratis toegankelijk. -‐
Binnen iedere gemeente zijn er regelingen met betrekking tot water en afvalwater die vergunningen, heffingen en technische uitvoering bepalen. Deze kunnen verschillen per gemeente en zijn onderdeel van bouwaanvragen en omgevingsvergunningen.
-‐
Doordat de behandeling en infiltratie van regenwater voor particulieren en niet vervuilende aanvragers vergunningsvrij is, hebben de aanvragers ruimte voor de keuze uit verschillende oplossingen. Ze zijn wel ervoor verantwoordelijk dat het regenwater dat op hun erf valt geen schade berokkent aan het grondwater of oppervlaktewater. Hoe technisch of natuurlijk een particulier met de afkoppelverplichting omgaat, is aan hem.
1
-‐
Het is wel mogelijk in bestemmingsplannen (Bebauungspläne) in de vorm van compensatieregelingen groene daken of natuurlijke infiltratievoorzieningen voor te schrijven.
-‐
In veel gemeenten wordt een gescheiden waterheffing toegepast. Hierbij wordt voor afvalwater en regenwater een gescheiden bedrag opgevoerd. Hierbij wordt berekend van welk percentage van het erf regenwater in het regenwaterriool terecht komt en alleen dat deel hoeft betaald te worden. Wie al het regenwater vasthoudt en infiltreert, hoeft deze heffing niet te betalen. Zo ontstaat ook een financiële prikkel. Hieronder wordt hierop nader ingegaan.
Bron: http://www.naturnahe-regenwasserbewirtschaftung.info
Regenwaterheffing naast afvalwaterheffing De heffingen voor het afvoeren van afvalwater en regenwater waren in het verleden gecombineerd. Uitgangspunt voor deze gecombineerde heffing was de hoeveelheid gebruikt drinkwater. De koppeling van deze heffing voor het verwerken van het afvalwater aan de hoeveelheid gebruikt drinkwater was zinvol, immers het meeste van het gebruikte drinkwater wordt afvalwater. Deze heffing had daarentegen geen relatie met de hoeveelheid af te voeren regenwater. Gevolg was dat eigenaren van grote stukken grond en een laag drinkwatergebruik, bijvoorbeeld supermarkten, weinig betaalden en huurders van appartementen met een hoog drinkwatergebruik veel. Inmiddels hebben talrijke steden in Duitsland op basis van klachten en zelfs rechterlijke besluiten een gescheiden regenwaterheffing ingevoerd die gekoppeld is aan de grootte van het oppervlak dat aangesloten is op het regenwaterriool. De regenwaterheffing bedroeg (2005) in de regel tussen 0,5 en 2 euro/m2. In Bottrop bijvoorbeeld was het 0,76 euro/m2. Bij een aangesloten oppervlak van 1000 m2 was dat een heffing van 760 euro per jaar. Uitgangspunt voor het vaststellen van de heffingen was dat het totaal aan heffingen gelijk blijft. Het opsplitsen van afvalwater en regenwaterheffing heeft wel tot verschuivingen bij de aangesloten percelen geleid. Hierdoor wordt ook het gebruik van regenwater voor bijvoorbeeld het toilet of de tuin nog eens voordeliger. Door het gebruik van regenwater voor de toiletspoeling en de tuin kan bij een gezinshuis ca. 40-50% procent van het drinkwater bespaard worden en er is oppervlak afgekoppeld. Dit betekent een drievoudige besparing: ten eerste op de kosten voor drinkwater, ten tweede op de afvalwaterheffing die gekoppeld is aan het drinkwatergebruik en nog één door een lagere regenwaterheffing. Bron: http://www.sieker.de
Naturnahe Regenwasserbewirtschaftung, Hamburg De meeste gemeenten in Duitsland streven bij nieuwbouwgebieden of bij herstructureringen een “naturnahe”, dat betekent een dichtbij de natuur staande, waterhuishouding aan. Zo heeft bijvoorbeeld de stad Hamburg een richtlijn voor de omgang met regenwater die erop gericht is om zoveel mogelijk regenwater lokaal vast te houden door decentraal te infiltreren, doorlatende verhardingsmaterialen toe te passen maar ook door regenwater te gebruiken voor bijvoorbeeld de toiletspoeling. Het beleid van Hamburg is erop gericht als stad aan een rivier en een open verbinding met zee alles te doen voor hoogwaterbescherming maar daarnaast telt ook iedere m3 water die lokaal wordt vastgehouden.
2
Hamburg wil een toekomstbestendige groene metropool zijn. Het decentraal vasthouden van regenwater helpt het grondwater aan te vullen en helpt mee wateroverlast te voorkomen; het gebruik van regenwater voor het toilet spaart grondstoffen en het ontharden van de stad is goed voor flora en fauna en het microklimaat. Zo staat het in de inleiding van de regenwaterbrochure van Hamburg (zie de bron hieronder). Bron: http://www.hamburg.de/contentblob/135118/data/regenwasserbroschuere_pdf.pdf
Bremen als uitgebreid Voorbeeld Bremen heeft sinds 2011 een gescheiden heffing voor huishoudelijk afvalwater en hemelwater. Voor het opstarten van het incasseren van de gescheiden heffing is een extern bedrijf aangetrokken. Naast de reguliere hemelwaterbuffers die gekoppeld zijn aan het gescheiden stelsel, zet Bremen in op kleinschalige initiatieven van particulieren en bedrijven om een groter buffervermogen te realiseren. Het regenwater wordt in 56 zuiveringsvijvers en in bodemfilters nog eens extra gezuiverd. Tot 2010 was in Bremen de heffing voor afvalwater gekoppeld aan het verbruikte drinkwater, zowel voor particulieren als voor bedrijven. Deze vorm van heffen is sinds 2011 in Duitsland om juridische redenen niet meer toegestaan (burgers hebben geklaagd vanwege een onrechtvaardige verdeling van kosten en zijn in het gelijk gesteld). Sindsdien wordt een verschil gemaakt tussen huishoudelijk of bedrijfsmatig (vervuild) afvalwater dat nog steeds op basis van het gebruikte drinkwater wordt aangeslagen aan de ene kant, en regenwater waarvan de heffing is gekoppeld aan de hoeveelheid verhard oppervlak aan de andere kant. Zo wordt de verdeling van de heffingen eerlijker. Uitgangspunt voor deze herverdeling was dat het totale bedrag van de heffingen gelijk bleef en er alleen herverdeeld werd. Naast de eerlijkere verdeling van de kosten is deze laatste heffing een sturingsinstrument voor een meer natuurlijke regenwaterhuishouding. Voor de heffingen worden percelen naar afmetingen ingedeeld: • Voor percelen groter dan 1000 m2 is de gescheiden heffing verplicht. • Voor percelen kleiner dan 1000 m2 is er een standaardheffing. • Eigenaren van percelen kleiner dan 1000 m2 die maatregelen getroffen hebben, bijvoorbeeld een groen dak, een niet verhard oppervlak, etc., kunnen een gescheiden heffing op basis van het werkelijk af te voeren regenwater online aanvragen. Bron: hanseWasser, Freiwillige Selbstveranlagung Er zijn factoren ingevoerd voor de verschillende soorten verharding of half-verharding, bijvoorbeeld: Verhard oppervlak (asfalt, beton, platen, etc.) Dakvlak Groen dak van minimaal 5cm dikte
1 1 0,3
Half-verharding (grasstenen, waterdoorlatende klinkers, grind, etc.) Een infiltratievoorziening met een minimaal volume van 1,5 m3/100m2
0,3 0,3
Voor installaties voor regenwatergebruik met een overloop en een opslag van minimaal 2m3 wordt 20m2 van het verharde oppervlak afgetrokken.
3
Rekenvoorbeeld Neem een bedrijventerrein van 18.000m2: 7000m2 dakvlak aangesloten op de riolering
7000*1 = 7000
3000m2 dakvlak met aansluiting op een infiltratievoorziening met overloopvoorziening 1000m2 dakvlak met groen dak zonder noodverloop en zonder aansluiting op het riool 4000m2 verhard oppervlak
3000*0,3 = 900
1500m2 grasstenen
1500*0,3 = 450
2000m2 groen
1000*0 = 0 4000*1 = 4000
2000*0 = 0
Totaal oppervlak voor de heffing is (resultaten opgeteld) 12.350 m2. Heffing voor regenwater is dan: 12.350*0,72 euro/m2 = 8.892 euro. De oude heffing was 2,87 euro/m2 en gekoppeld aan het volume van het gebruikte drinkwater. De nieuwe heffing is 0,72 euro/m2 aangesloten oppervlak en 2,31 euro/m3 gebruikt drinkwater. Beleid in Bremen is dat regenwater zo veel mogelijk lokaal geïnfiltreerd wordt of aan oppervlaktewater aangesloten wordt. Beleid is daarnaast dat dit zo natuurlijk mogelijk plaats vindt vanwege de zuiveringscapaciteit van bijvoorbeeld de bodem of beplanting. De verantwoording voor de kwaliteit van de voorziening ligt bij de perceeleigenaar. Er is online informatie beschikbaar, er is een informatiebrochure en er is een telefonische advieslijn. Algemeen geldt: De voorkeur gaat uit naar lokale infiltratie of buffering, Dit geldt vooral in gebieden waar nog een gemengd rioolstelsel aanwezig is. Het aansluiten op het gemengde stelsel voor regenwaterafvoer vereist een ontheffing. Aansluiten op het gescheiden system is toegestaan maar heeft consequenties voor de hoogte van de heffing. Voor vervuild regenwater gelden andere regels; dan moet op het rioolstelsel aangesloten worden. Bremen heeft een stimuleringsprogramma gehad dat infiltratievoorzieningen en groene daken stimuleerde. Inmiddels is het zo dat de gescheiden heffing voldoende stimulans biedt voor de gewenste andere omgang met regenwater. Zo konden particulieren en bedrijven tot max. 5000 euro ontvangen voor de aanleg van een groen dak, natuurlijk afhankelijk van de grootte. Regenwatergebruiksinstallaties werden tot max. 2000 euro gesubsidieerd. De subsidie was maximaal 1/3 van de kosten, maximaal 2,50 euro per afgekoppeld m2 oppervlak en maximaal 3000 euro per project.
4
Een markt ontstaat door regelgeving Omdat er in Duitsland regelgeving en een heffingssysteem bestaat, is er een bloeiende markt ontstaan voor afkoppelproducten. Zo bieden alle bouwmarkten een grote hoeveelheid standaardproducten aan die burgers ook zelf kunnen toepassen.
5
