WerkZat Brabant - Bouwstenen Inleiding Samenwerken voor sociaal kwetsbare groepen Bibliotheken spelen een actieve rol bij de sociale cohesie in de stad. De bibliotheek kan in haar rol in het sociale netwerk bijdragen aan een betere positie voor sociaal kwetsbare groepen in de samenleving. Door mensen uit verschillende doelgroepen toegang te bieden tot cursus- en studieruimte, door een relevante collectie samen te stellen en door aantrekkelijke en activiteiten te organiseren. Door samen te werken met betrokkenen, intermediairs en opleiders in de stad en de wijken wordt de doelgroep aangesproken en uitgenodigd gebruik te maken van het aanbod van de bibliotheek. De (wijk)bibliotheek is een laagdrempelige en overzichtelijk voorziening die volledig geoutilleerd is voor deze taken. Met het bieden van een WerkZat aanbod werken de bibliotheken aan de volgende doelen: • Het in samenhang presenteren van het aanbod op het gebied werk voor (laagopgeleide) werkzoekenden • Het door samenwerking ontwikkelen van specifiek en relevant aanbod • Het faciliteren van partners die werken voor deze doelgroepen WerkZat is in 2007 ontstaan uit een initiatief van de VOB, de educatieve omroep RVU en de Bond van Nederlandse Volksuniversiteiten. Coaching WerkZat bestaat sinds 2006 en is gestart als een educatief, multimediaal project waarin mensen gecoacht worden naar een verandering in hun werksituatie. Coaching binnen WerkZat gaat ervan uit dat persoonlijke aandacht van een onafhankelijke coach leidt tot persoonlijke groei, wat de basis is voor maatschappelijke groei. Het laagdrempelige karakter (zowel financieel als fysiek) maakt coaching binnen WerkZat toegankelijk voor mensen die normaliter niet met coaching in aanraking zouden kunnen komen. Informatie De openbare bibliotheek is de spin in het web in de digitale informatievoorziening aan burgers. En dat is een logische keuze, want bibliotheken hebben veel kennis opgedaan met het inrichten van informatiepunten zoals gezondheidsinformatiepunten, jongereninformatiepunten en Uitpunten. Veel Wmo-loketten en inburgeringspunten zijn in oprichting. De bibliotheken hebben dus veel ervaring met het inrichten van publieksinformatie. Het Handboek van de Samenleving bundelt die kennis en ervaring in informatiepunten: een bron van maatschappelijke informatie die beschikbaar is voor burgers. WerkZat bibliotheken beschouwen WerkZat dan ook als een logische aanvulling op de dienstverlening, mede doordat het project perfect geplaatst kan worden in het brede kader van Het Handboek van de Samenleving. Daarnaast is er een goede integratie mogelijk met andere activiteiten zoals inburgering. Men vindt dat het project een toegevoegde waarde heeft omdat in dit project de functie van de bibliotheek als lokaal Kenniscentrum en onafhankelijke Informatiemakelaar duidelijk kan worden ingezet en goed tot zijn recht komt. Het thema Leefbaarheid en de positie die de bibliotheek in het 1
sociale netwerk van haar werkgebied inneemt staat op veel bibliotheekagenda's, dat bleek uit de projecten die tijdens de manifestatie "Bibliotheek, verrassende partner voor de stad" van het Kenniscentrum Grote Steden op 13 december 2006 werden gepresenteerd. Een lokaal project onder een nationale vlag dat aanzet tot het activeren en informeren van werkzoekenden is daar een mooi voorbeeld van. Samenwerking WerkZat biedt informatie, spreekuren van loopbaancoaches en arbeidsadviseurs en diverse workshops op het gebied van werk en ontwikkeling. Vaak in samenwerking met lokale partners als de gemeente, het UWV Werkbedrijf, de Onafhankelijk Arbeidsadviseur, de Leerwerkloketten of de Kamer van Koophandel. Gratis of tegen een kleine vergoeding, dus toegankelijk voor iedereen. Belangrijke voorwaarde voor succes is de samenwerking met relevante partners die kennis hebben van de specifieke problematiek van het zoeken naar werk (CWI, gemeente e.d.) en de beschikbaarheid van voldoende financiële middelen. In Brabant Veel mensen verliezen in de ze tijd van economische crisis hun baan of moeten omscholen. In nu al 45 bibliotheken in Nederland helpt WerkZat mensen op weg naar iets nieuws. In Brabant hebben Bibliotheek Breda, Bibliotheek Midden Brabant, OB Cuijk en OB Best een WerkZat-programma.
Inbreng bibliotheek
Collectie
Faciliteiten
Activiteiten
Expertise
Inbreng partners
WerkZat
2
Producten Lokale activiteiten en cursussen Doelstelling was om veel verschillende soorten activiteiten te organiseren om te kijken welke activiteiten wel en niet werken. Er hebben in totaal twintig verschillende activiteiten plaatsgevonden bij zes pilots. Twee activiteiten (openingsactiviteit en inloopspreekuur coach) vond bij alle pilotlocaties plaats. 1. Openingsactiviteit Bij alle pilotlocaties heeft een openingsactiviteit plaatsgevonden. De opening bestond altijd uit een officieel deel met een toespraak van de directeur van de volksuniversiteit of bibliotheek en een toespraak van een wethouder. Daarnaast was er bij 4 van de 6 pilotlocaties een activiteit voor de doelgroep. De bedoeling van de openingsactiviteit was om toelichting te geven op en bekendheid te geven aan het project, om de doelgroep te enthousiasmeren en draagvlak te creëren bij het lokale netwerk. Er was bij alle openingen lokale pers aanwezig. Bij 4 van de 6 openingen was ook (een groot deel van) de lokale partners aanwezig als gemeente, CWI, Kamer van Koophandel en UWV. 2. Inloopspreekuur coach Het inloopspreekuur vond bij alle pilotlocaties plaats in de bibliotheek. Het inloopspreekuur is een consult bij een coach van 30 – 45 minuten en vindt wekelijks of tweewekelijks plaats gedurende 6 – 8 weken. De coach was ingehuurd via de volksuniversiteit, via een extern bureau uit het eigen netwerk van bibliotheek of via het UWV. De bedoeling van het inloopspreekuur is het inventariseren van de problematiek waarom de cliënt obstakels ondervindt bij het zoeken en vinden van (ander) werk. Naast het in kaart brengen van de problematiek heeft het spreekuur als doel het aanbieden van vervolgmogelijkheden afhankelijk van de vastgestelde problematiek om veranderingen in de werksituatie van de cliënt te realiseren. 3. Samenwerken aan werk Samenwerken aan werk is een groepstraject van ongeveer 5 bijeenkomsten. In een groep gingen de deelnemers onder leiding van een coach aan de slag met het bepalen van hun persoonlijke doelen. Bijvoorbeeld: het vinden van (ander) werk; ontdekken in welke richting kansen en kwaliteiten liggen; te weten komen welke vaardigheden men nodig heeft om meer kansen te hebben. 4. Groepsdiscussie ‘Wat ik nodig heb’ Een bijeenkomst waarin gediscussieerd werd onder leiding van een ervaren gespreksleider over de vraag: ‘Wat is je doelstelling en wat heb je nodig om die te bereiken?’ Het doel was te inventariseren wát de personen uit de doelgroep als grootste obstakel (vaardigheden, kennis, durf, …) ervaren in het vinden van (ander) werk en wat je kunt ondernemen om die obstakels weg te nemen. 5. Workshop ‘Zet uw kwaliteiten in’ Een workshop gegeven door een reïntegratiebureau waarbij de deelnemers op een actieve manier op ontdekkingstocht gingen naar eigen talenten en wensen. In een groepje met andere werkzoekenden werden gericht opdrachten uitgevoerd om zelfkennis te vergroten. 6. Workshop ‘Van wens naar werkelijkheid’ Aan de hand van oefeningen werd ingegaan op de ‘Creatiespiraal’ en de toepassing hiervan voor loopbaanontwikkeling. Deze methode sluit goed aan op het motto van WerkZat: ‘ Hoe blijf ik me ontwikkelen op het gebied van werk en scholing en hoe kom ik van wens naar werkelijkheid?’ De Creatiespiraal is eenvoudige heldere en praktisch bruikbare beschrijving van de natuurlijke weg waarlangs de mens zijn eigen wensen realiseert. De Creatiespiraal is ontwikkeld door fysicus Marinus Knoope (www.creatiespiraal.nl). 3
7. De kunst van het nee-zeggen Een interactieve bijeenkomst met een coach van een extern bureau waarin deelnemers handreikingen kregen om beter keuzes te leren maken, en deze keuzes op een assertieve manier te communiceren. 8. Persoonlijke effectiviteit Een cursus, gegeven door een docent van de volksuniversiteit, die de deelnemers meer inzicht gaf in de manier waarop men met andere mensen omgaat, hoe men contacten legt, hoe men zich presenteert waardoor men zich bewuster wordt van de eigen persoonlijke kracht en de manieren waarop men invloed kan uitoefenen. 9. Effectief communiceren In deze cursus, gegeven door een docent van de volksuniversiteit, leerde men te zeggen wat men wil zeggen én na te gaan of de ander dat ook begrepen heeft. Ook leerden de deelnemers technieken en vaardigheden die hen helpen bij het begrijpen van hetgeen de ander zegt. Door de cursus kan men zich makkelijker en vrijer bewegen in situaties. 10. Daar is de baan die u zoekt In deze bijeenkomst, gegeven door een consulent van het CWI Amstelland, werden de deelnemers getraind in het opzetten van een effectief netwerk als hulpmiddel bij het zoeken van ander werk. Het gebrek aan een goed netwerk bij sommige werkzoekenden kan een groot struikelblok zijn om aan werk te komen. 11. Netwerkend naar ander werk Tijdens deze interactieve informatiebijeenkomst met een coach van een extern bureau konden de deelnemers ervaren hoe belangrijk het is om goed te verwoorden wat ze willen, waar ze goed in zijn en waar ze enthousiast van worden. Dat versterkt het zelfvertrouwen. Zij hebben met praktijkoefeningen geleerd dit aan anderen over te brengen. De methodiek van deze bijeenkomsten is op zichzelf een training om zich in externe en eigen netwerken beter te presenteren. 12. Word/Internet voor werkzoekenden Computercursussen zijn een bekende activiteit voor openbare bibliotheken. De meeste cursussen gaan over algemene computer en informatievaardigheden. Deze instructie is een themagerichte verdieping waarin men leerde om op internet gericht te zoeken naar banen/vacatures: hoe plaats je een cv op een site, en zoeken naar bedrijfsinformatie. 13. Informatiemiddag vrijwilligerswerk Een oriëntatie- en informatiebijeenkomst, gegeven in samenwerking met de vrijwilligerscentrale Amstelveen, voor mensen zonder werk die via vrijwilligerswerk nieuwe kwaliteiten willen ontdekken en hun netwerk willen uitbreiden. 14. Informatiebijeenkomst ‘Een eigen bedrijf starten’ Tijdens deze informatiebijeenkomst gaven medewerkers van de Kamer van Koophandel (Arnhem) en een adviesbureau voor het kleinbedrijf (Amstelveen) voorlichting aan mensen die overwegen een eigen bedrijf te beginnen. Er werd stilgestaan bij vragen als hoe start ik een eigen bedrijf, hoe start ik vanuit een uitkeringssituatie, wat houdt freelancen in etc. 15. Spreekuur Kamer van Koophandel Het normale spreekuur van de Kamer van Koophandel vond eenmalig plaats bij de bibliotheek, waar aan een deskundige van de Kamer van Koophandel advies gevraagd kon worden over allerhande zaken rondom het starten van een eigen bedrijf. 4
16. Deelname landelijke banenmarkt Deelname met een WerkZat informatiestand aan de jaarlijkse landelijke banenmarkt, georganiseerd door het CWI. Deze jaarlijkse banenmarkt vond plaats bij het CWI in Assen en trok zo’n 1000 bezoekers, met name klanten van het CWI en UWV, die hiervoor uitgenodigd waren. 17. Informatiemiddag beroepskeuze Diverse onafhankelijke beroepskeuzeadviseurs uit de regio Drenthe gaven advies over opleiding en beroep bijvoorbeeld hulp bij solliciteren, bij oriëntatie op een opleiding of bij het krijgen van informatie over herintreden. Het was een open activiteit, inschrijving niet noodzakelijk. 18. Infostand ‘Het roer om’ Voorlichting voor mensen die met behulp van Neuro Linguïstisch Programmeren hun leven en werk anders vorm willen geven. De infostands moesten onder meer de aandacht vestigen op de workshop die op 18 november gegeven is. Deze activiteit werd opgezet in samenwerking met een psycholoog van een extern bureau. 19. Infobijeenkomst ‘Het Roer Om’ De bijeenkomst (waarvoor deelnemers waren geworven via de infostand) was bedoeld voor mensen die toe zijn aan een verandering in hun leven, maar zich geremd voelen in hun creativiteit en besluitvaardigheid om deze verandering daadwerkelijk vorm te geven. Deze activiteit werd opgezet in samenwerking met een psycholoog van een extern bureau. 20. Proeflessen cursussen VU Bij de bibliotheek werd een gratis proefles ‘communicatieve vaardigheden’ aangeboden, om inzicht te krijgen hoe men doeltreffend met anderen om kan gaan. De bedoeling was om deelnemers te werven voor de cursus ‘communicatieve vaardigheden’ die door de volksuniversiteit werd aangeboden. 21. Samenwerking ROC Programma voor het informeren en activeren van jongeren rondom het thema werk en ontwikkeling. Voor dit programma heeft de bibliotheek samenwerking gezocht met scholen uit het voortgezet onderwijs, het UWV Werkbedrijf en het Regionaal Meldings Centrum (RMC). Het plaatselijke huiswerkinstituut heeft aansluiting gezocht bij de bibliotheek. Dit programma richt zich met name op (werkloze) jongeren, potentieel vroegtijdige schoolverlaters en jongeren die wat anders willen. Het doel is om deze groep op een alternatieve en laagdrempelige manier een kans te bieden op een stage, baan of vrijwilligerswerk. De bibliotheek heeft een samenhangend aanbod op het gebied van werk en ontwikkeling, dat uit de volgende elementen bestaat: - Groepsbezoeken van scholieren met een speciaal programma voor VMBO-leerlingen - Een speciale WerkPlek waar allerlei informatie te vinden is op het gebied van stages, beroepen, solliciteren, loopbaanplanning, het maken van een cv en testjes. De WerkPlek is ook voorzien van een huiswerk-PC en er is een mogelijkheid om gebruik te maken van het huiswerkinstituut voor huiswerkbegeleiding. - Workshop ‘wat kan ik, wat wil ik?’ In de bibliotheek wordt ook een workshop gegeven door een coach op het gebied van levens- en loopbaanvragen. 22. Werkplein Werkplein in samenwerking met de onafhankelijke arbeidsadviseur en een organisatie voor vrijwilligerswerk. Het Werkplein biedt ondersteuning bij het zoeken naar werk en informatie over vrijwilligerswerk in de stad. Er worden spreekuren gehouden door de onafhankelijke arbeidsadviseur en door medewerkers van de organisatie voor vrijwilligerswerk. Ook kunnen met deze mensen 5
afspraken gemaakt worden in de bibliotheek. De bibliotheek biedt de fysieke locatie en het materiaal, de partners betalen de arbeidsuren van de eigen medewerkers voor dit onderwerp. Het werk van de onafhankelijke arbeidsadviseurs (een project van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid tot 2011) is vanaf eind 2008 in het project WerkZat geïntroduceerd. De Werkplek De WerkPlek bestaat bij alle pilotlocaties uit 1 of meerdere WerkPlekken met PC’s waarop onder andere de WerkZat-site gratis te raadplegen is. Mensen kunnen even rustig plaatsnemen om te internetten of wat te lezen of te schrijven. De Werkplek is veelal geïntegreerd in een bestaand digitaal punt, en is soms ook een uitbreiding van een bestaand punt ‘Opleiding en beroep’. Bij deze informatiepunten is meestal een grote selectie folders van lokale opleidingen en cursussen aanwezig. De WerkPlek is herkenbaar door het promotiemateriaal: posters, banieren, folders en de plafondkaarten. Ook zijn er folders te vinden van de deelnemende samenwerkingspartners. Bij een aantal pilotlocaties kan het WerkZat televisieprogramma bekeken worden op dvd. Er is een overzicht van het WerkZat activiteitenaanbod en de mogelijkheid tot inschrijven. Er staan aan het thema gerelateerde boeken, tijdschriften en via internet worden er gratis links aangeboden naar andere relevante sites op het gebied van werk en opleiding.
6
Promotie Aangeleverd promotiemateriaal Voor de promotie van WerkZat is per pilot het volgende aangeleverd: • 2000 - 5000 leaflets op maat per pilotlocatie met alle activiteiten • 15 algemene A2 posters • 15 algemene A3 posters • 15 A3 posters met de activiteiten • 2 plafondkaarten met ophangsysteem • 2 banieren met ophangsysteem • 1 cd rom met logo’s en ontwerpen promotiemateriaal Door alle pilots werd volop gebruik gemaakt van het promotiemateriaal ten behoeve van de aankleding van de WerkPlek en ten behoeve van de bekendheid van het project, de aankondiging van activiteiten en de werving van deelnemers. Inzet van partners Bij de meeste pilots is het folder- en postermateriaal niet alleen verspreid bij de bibliotheekvestigingen en volksuniversiteiten, maar ook bij alle partners uit het netwerk. Dit is van groot belang gebleken voor de bekendheid van het project en het genereren van deelnemers aan de activiteiten. Publiciteit Alle pilots hebben volop de lokale en regionale pers benaderd, zowel schriftelijk via persberichten als telefonisch. Er zijn dan ook bij alle pilots meerdere malen redactionele artikelen verschenen in de lokale en regionale kranten en er zijn interviews op de lokale en regionale radio geweest. De openingsactiviteiten zijn heel belangrijk gebleken bij het genereren van publiciteit, zowel naar de partners als naar de doelgroepen en intermediairs. Inzet van eigen communicatiemiddelen De WerkZat promotie is bij alle pilotlocaties goed geïntegreerd in alle beschikbare eigen communicatiemiddelen zoals op de websites, in nieuwsbrieven, op de plasmaschermen in openbare bibliotheken en in mailingen.
7
Bereik Deename aan activiteiten en cursussen Na de pilot zijn er centraal geen data verzameld over de deelname aan activiteiten en andere WerkZat activiteiten. In het eerste jaar WerkZat hebben totaal ca. 426 mensen deelgenomen aan in totaal 28 activiteiten en hebben 170 mensen de openingen bezocht. De bezoekers van de openingen waren afkomstig uit de doelgroep en uit lokale partnerorganisaties als gemeenten, CWI’s, UWV’s, Kamers van Koophandel etc. Hiermee zijn in totaal ca. 596 bereikt via de activiteiten en cursussen. De aantallen zijn niet exact te benoemen omdat bij de openingsactiviteiten het aantal bezoekers niet geteld is vanwege het open karakter. Bij de meeste pilotlocaties was het spreekuur van de coach de grootste publiekstrekker (mu.v. Assen en Groningen, waar het spreekuur eenmalig plaatsvond. Bij de andere locaties was er wekelijks of tweewekelijks een spreekuur gedurende een aantal maanden. Bezoek aan de Werkplek Er werd bij de 6 pilotbibliotheken regelmatig gebruik gemaakt van De WerkPlek, als richtlijn wordt 4 a 5 bezoekers per dag genoemd. Dit betekent dat er in 5 maanden bij 6 locaties zo’n 2400 mensen de WerkPlek hebben bezocht. Bereik www.werkzat.nl en televisie Internet: In de periode 15 oktober 2006 t/m 31 maart 2007 (5 maanden) trok www.werkzat.nl 28.305 unieke bezoekers die ruim 196.929 pagina’s raadpleegden. Televisie: In de periode najaar 2006 gemiddeld 127.000 kijkers per aflevering. In de lopende periode voorjaar 2007 gemiddeld 97.000 kijkers per aflevering. Samenstelling doelgroep Juist in een pilotfase is er veel aandacht nodig voor het kwalitatieve bereik; de samenstelling van de groepen in profielen van mensen, de verwachting en de persoonlijke resultaten. Samenstelling bezoekers activiteiten en cursussen Het blijkt dat bij alle activiteiten de samenstelling van de doelgroep zeer divers is en ook afhankelijk van de keuze van de pilotlocatie, die weer afhankelijk is van de issues en problematiek in de bewuste gemeente. De diversiteit van de groepen bij het coachingsspreekuur is het grootst. In de bijlage vindt u per locatie en per activiteit een beschrijving van de samenstelling van de bezoekers. Hieronder een beschrijving van de grote lijn per locatie. -
In Arnhem was 2/3 van de bezoekers vrouw en 80% van de bezoekers was hogeropgeleid. Ruim de helft van de bezoekers had werk, iets minder dan de helft had geen werk en een kleine groep was arbeidsongeschikt. De helft van de bezoekers had al eens actie ondernomen bij het CWI en/of UWV.
-
In Amstelveen heeft men bewust gekozen voor ‘roeromgooiers’, starters van een eigen bedrijf en herintreders, omdat na onderzoek van de potentiële doelgroepen dit de beste keuze bleek.
-
In Breda namen er diverse groepen deel aan WerkZat, waarbij de groep herintredende vrouwen het meest actief was. Er was 1 arbeidsgehandicapte en relatief veel 45+ers die weggesaneerd zijn en een stage zoeken of een nieuwe richting op willen. Ook de groep roeromgooiers is hier duidelijk aanwezig. Opvallend is dat er ook een aantal allochtone vluchtelingen (3) heeft deelgenomen aan de activiteiten. 8
-
In Hellevoetsluis was maar liefst 95% van de bezoekers vrouw, 85% boven de 30 jaar, waarvan iets meer dan de helft laagopgeleid. 45% van de bezoekers was werkloos, 20% deed vrijwilligerswerk, de rest had een baan.
-
In Assen was de groep bezoekers heel divers, qua leeftijd en achtergrond.
-
In Groningen waren 2 deelnemers van allochtone afkomst, slechts 2 mannen, de rest vrouwen. De deelnemers waren van 30+ tot 50+, opleidingsniveau van Mavo tot Hbo. Deelnemers hadden geen contact met andere organisaties zoals CWI en UWV.
Op basis van de individuele evaluaties van de locaties zijn de volgende conclusies te trekken: De grootste groep (ca. 80%) bestaat uit: Herintreders, voornamelijk vrouwen, 35+, divers qua opleiding, voornamelijk autochtoon 45+ers (divers qua opleidingsniveau, voornamelijk autochtoon) die werkloos zijn ofwel dreigen hun baan te verliezen Vrijwilligers (divers qua leeftijd, opleidingsniveau, voornamelijk autochtoon) die werkloos zijn, vrijwilligerswerk doen en weer terug moeten of willen in het arbeidsproces Roer-omgooiers (divers qua opleidingsniveau, voornamelijk autochtoon) die werk hebben maar behoefte hebben aan verandering en niet weten hoe ze dit aan kunnen pakken Een kleinere groep (ca, 20%) bestaat uit: laag opgeleide niet taalvaardigen hoog opgeleide vluchtelingen net afgestudeerde jongeren mensen met specifieke belemmeringen bij het zoeken naar werk: lichamelijke handicap, allochtone achtergrond e.d. uitzendkrachten die op zoek zijn naar vast werk mensen die hun eigen bedrijf willen starten maar niet weten hoe mensen die hun persoonlijke ontwikkeling willen verdiepen en verbreden Samenstelling bezoekers WerkPlek Het publiek wat de WerkPlek bezoekt is algemeen bibliotheekpubliek (met name ouderen en vrouwen) Er worden door de medewerkers achter de infobalie wel regelmatig mensen naar de WerkPlek verwezen die er gericht naar vragen, folders meegegeven of uitleg gegeven over WerkZat. De algemene indruk bij alle pilots is dat de WerkPlek zich nog moet ontwikkelen en groeipotentie heeft. Hoe zijn doelgroepen geholpen via WerkZat Algemeen Over het algemeen meldden de deelnemers dat de activiteiten mogelijkheden boden voor inzicht, oriëntatie, informatie en advies over diverse richtingen. Ook werd genoemd dat het mogelijkheden biedt om zichzelf ontwikkelen, vaardigheden te ontwikkelen voor sollicitaties en structuur aan te brengen in eigen leven. Dit alles zonder dat hier een bepaalde drang of belang achter zit. Met andere woorden: de neutrale positie van de bibliotheek/volksuniversiteit is voor de deelnemers een groot voordeel en werkt motiverend. -
Uit de reacties bleek dat de meeste deelnemers geen voorafgestelde verwachtingen hadden van wat het op zou leveren. Verreweg het grootste deel van de deelnemers had in hun voor-
9
traject reeds meerdere gesprekken gehad met diverse instellingen en bedrijven waaruit weinig tot geen resultaat was gekomen. Spreekuur coach De reactie van de deelnemers op de spreekuren is dat zij zich voor het eerst daadwerkelijk gehoord voelden en serieus genomen voelden. Dit in tegenstelling tot de vele gesprekken die zij hiervoor reeds gevoerd hebben met de officiële instanties zoals het CWI, waar men slechts 10 minuten heeft in tegenstelling tot 30 – 45 minuten bij WerkZat. De persoonlijke 1 op 1 aandacht, bood nieuwe inzichten in eigen valkuilen, maakte het probleem helderder en bood hiermee een belangrijk tool voor zelfreflectie. Ook de privacy vond men belangrijk. -
De coaching gaf voor 90% van de deelnemers helderheid in hun problemen gerelateerd aan het vinden van werk en bood verheldering in de onderliggende redenen waardoor eerder ondernomen pogingen op teleurstellingen uitliepen.
Groepsactiviteiten De docenten en coaches evalueerden met de deelnemers van de bijeenkomsten gezamenlijk de persoonlijke resultaten. Hierdoor ontstond een groepsgevoel: men leerde van elkaar, gaf elkaar tips etc, motiveerde elkaar en tegelijkertijd bouwde men een netwerk op. -
Een klein deel van de activiteiten was gericht op het opdoen van praktische vaardigheden zoals het zoeken van werk via internet. Bibliotheken hebben een breed aanbod van computercursussen voor verschillende doelgroepen. Voor de bibliotheek is het een logische vervolgstap om meer thematische computerinstructie te geven, zoals zoeken naar werk. De laagdrempeligheid is hier ook weer een groot voordeel.
-
De vragen en behoeften waar mensen mee komen, hebben in de meeste gevallen met eigen gedrag in de werksituatie en het zoeken naar werk te maken. De deelnemers gaven niet vaak aan dat ze behoefte hadden aan sollicitatievaardigheden. Waarschijnlijk omdat deze training bij het CWI al volop wordt aangeboden.
10
Positionering WerkZat ten opzichte van lokale partners WerkZat wordt door cliënten en partners ervaren als een aanvulling op het bestaande aanbod omdat het deels een andere doelgroep bereikt dan bijvoorbeeld een CWI en daarnaast voor dezelfde doelgroep een heel andere benadering heeft. De ervaring is dat het wat uitleg kost om het idee van WerkZat over te brengen. In eerste instantie vinden de lokale partners het verrassend dat de bibliotheek/volksuniversiteit zich op dit terrein begeeft. Na toelichting over de educatieve functie en de insteek van het project is men enthousiast en ziet men de toegevoegde waarde: waar officiële instanties als het CWI, UWV, etc een registrerende, regulerende functie hebben, springt WerkZat in het coaching en educatieve traject: wat is de achterliggende reden dat mensen moeite hebben met het vinden van een nieuwe/andere werkplek en wat kan hieraan gedaan worden qua opleiding, training etc. In die hoedanigheid kan WerkZat zowel als voorpoortaal dienen, maar ook als een traject wat naast een CWI/UWV traject loopt. De laagdrempeligheid en neutraliteit van de bibliotheek/volksuniversiteit is hierin een groot voordeel. Het belang van WerkZat voor de deelnemers is dat het een andere benadering is (meer 1 op 1 aandacht, persoonlijker). Daarnaast biedt WerkZat een aanvullend aanbod dat meer op coaching is gericht, op persoonlijke ontwikkeling en het wegnemen van persoonlijke knelpunten zoals een negatief zelfbeeld, onzekerheid over de eigen waarde met betrekking tot ervaring en opleiding, te beperkte arbeidsmarktoriëntatie, onduidelijkheid over de waarde van opleiding en diploma’s etc. Daarnaast worden via WerkZat mensen in de wijk bereikt die tot nu toe nog niet of nauwelijks bereikt werden zoals herintreders en allochtonen. Lokale samenwerking Samenwerking bibliotheek/volksuniversiteit Globaal kan de volgende verdeling van werkzaamheden worden aangehouden: de bibliotheek faciliteert, communiceert en organiseert en zet breed aanbod in van informatie, media en internettoegang. Daarnaast koopt zij activiteiten bij de volksuniversiteit en andere lokale partners in en verwijst zij door naar verdiepende cursussen en activiteiten bij de volksuniversiteit en bij andere lokale partners. De volksuniversiteit levert de cursussen en activiteiten. Samenwerking andere lokale partners In het project is samenwerking met andere lokale partners gestimuleerd. De samenwerking werd gezien als belangrijke voorwaarde voor het succes van de pilot omdat: o Er een netwerk ontstaat van partners op het gebied van werk o Er op deze manier draagvlak is voor de activiteiten bij de partners o Er meerwaarde ontstaat en dus geen overlap o Het extra mogelijkheden geeft voor promotie en publiciteit. o Het een bron van specifieke kennis en kunde biedt die bij de bibliotheekmedewerkers niet aanwezig is. Bibliotheekmedewerkers nemen over het algemeen alleen de rol van docent op zich als het over kernfuncties van de bibliotheek gaat, zoals leesbevordering of bijbrengen van informatievaardigheden. Er is door de pilots veel contact gezocht met lokale partners die actief zijn op het gebied van werk zoals ondernemersverenigingen, werkgeversverenigingen, gemeentes, CWI’s, Kamers van Koophandel, ROC’s, uitzendbureaus, UWV’s, vrijwilligerscentrales, reïntegratiebureaus, coachingbureaus, jongerencentra, vrouwencentra, buurtverenigingen, buurthuizen, wijkraden, activiteitenverenigingen, stichting vluchtelingen, gemeenschapshuizen, dorpsraden, culturele centra. Gespreksthema’s waren: • informeren over het nieuwe werkgebied van de bibliotheek en/of volksuniversiteit • uitwisseling van inhoudelijke kennis 11
• • • •
leveren van deelnemers gebruik maken van elkaars communicatiemogelijkheden onderzoeken van mogelijkheden tot medefinanciering in de toekomst inzetten van docenten en workshopleiders door partnersorganisaties
Samenwerking met de gemeente De gemeente is een belangrijke partner omdat WerkZat een rol kan spelen bij de vertaling van lokaal gemeentebeleid voor thema’s als: • Sociale cohesie • Arbeidsmarkt • Vergrijzing • Schooluitvallers Het is dus van belang de gemeente in een vroeg stadium te betrekken bij de plannen zodat zij hier rekening mee kan houden in de plannen en er mogelijkerwijs geld voor kan reserveren. Uitgangspunt is dat de gemeente medeverantwoordelijk is voor de afstemming tussen de partners in het lokale netwerk. Landelijk De StartFoundation is vanaf 2006 partner van WerkZat. Tot maart 2007 als belangrijkste subsidiegever van het uitvoeren van de pilot in 6 gemeenten, in 2007 als initiator van de BaanBrekerPrijs 2007, waarvan het thema nauw gelieerd is aan Werkzat, namelijk ‘ WerkZat in de Buurt’. Door de intensieve contacten met de StartFoundation, waarvan de medewerkers bij evaluatiebijeenkomsten aanwezig waren, heeft de pilot bijgedragen aan richting en invulling geven aan de BaanBrekerPrijs 2007. De BaanBrekerPrijs wordt dan ook als mede verbredingsinstrument gezien voor WerkZat op lokaal niveau. In het voortraject dient de bibliotheek als communicatiekanaal richting potentiële deelnemers. In een latere fase kan de centrale plek van de bibliotheek/volksuniversiteit in wijken benut worden door medepartners en uitvoering van de BaanBrekersPrijs. -
Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is vanaf 2006 partner van WerkZat. In 2007 subsidieert het Ministerie van SZW de verbreding van WerkZat in het kader van hun plan van het actieplan “45-plussers weer aan het werk” o.a. door het beschikbaar stellen van een stimuleringsbijdrage aan de lokale bibliotheken.
-
De NOBCO (Nederlandse Orde voor BeroepsCoaches) biedt met ingang van 2007 een netwerk aan coaches die ingezet kunnen worden voor lokale activiteiten en de site. De coaches die zich in gaan zetten voor WerkZat doen dit tegen onkostenvergoeding. Aan de ene kant uit maatschappelijke betrokkenheid, aan de andere kant om hun eigen naamsbekendheid als coach verder te ontwikkelen. De coaches werken allen volgens de Ethische Beroepscode van de NOBCO. Coaching Nederland (www.coaching.nl) biedt een landelijk netwerk van coaches in verschillende disciplines die nauw met elkaar samenwerken. De NOBCO (www.nobco.nl) is de belangenbehartiger voor professionele coaches en mensen die het vak van arbeidgerelateerde coaching, zelfstandig, in bureauverband of in hun organisaties beroepsmatig uitoefenen. De NOBCO houdt zich voornamelijk bezig met de professionalisering van het vak van beroepscoach.
-
Het CWI en UWV hoofdkantoor zijn op de hoogte van het project en bieden hun netwerk aan, voorzien ons van inhoudelijke kennis en mogelijke kandidaten voor het televisieprogramma en bieden communicatiemogelijkheden via hun landelijke site, print en naar de lokale kantoren.
-
Seniorweb is een partner van de Vereniging van Openbare Bibliotheken. Nu in 2007 45+-ers als focusdoelgroep zijn aangemerkt wil Seniorweb haar netwerk en ondersteuning aanbieden 12
met het organiseren van computercursussen over relevante thema’s voor de doelgroep 45+ers. -
Er zijn nog gesprekken gaande met Serin (een landelijk werkende reintegratieorganisatie) en de Rabobank (inzet van oud-medewerkers als coach) over hun mogelijke inzet binnen WerkZat.
-
Teleac blijft als partner van de ‘Alliantie een leven lang leren’ actief met programma’s op het gebied van werk. Teleac met als invalshoek cursussen, de RVU meer met de sociale invalshoek.
13
Organisatie Lokale coördinatie Taken coordinator: • Oriëntatie in de beginperiode om de nieuwe materie eigen te maken • Lokaal netwerk opbouwen • Oriëntatie op de doelgroepen die je bereiken wilt • Programmering rond krijgen • Inhoudelijk doorspreken met de lokale partners die workshops geven • Agendabeheer coach • Praktische organisatie workshops • Promotie: maken van flyers per activiteit (schrijven, vormgeven, uitprinten), persberichten maken, mailings naar organisaties • Beschikbaar stellen van informatie op de Werkplek • Bijhouden van WerkZat-informatie op website • Updaten gegevens van de diverse activiteiten. • Het ontwikkelen van de internetworkshop en het vormgeven van de syllabus. • Het daadwerkelijk aanwezig zijn bij de activiteiten. • Landelijke Werkzat bezigheden (landelijke kickoff, verschillende vergaderingen voor de start, aanleveren informatie voor de website WerkZat en het landelijke promotiemateriaal, nakijken drukproeven, voorbereiden presentaties op bijeenkomsten…) In de praktijk bleek 4 uur voor al deze werkzaamheden te weinig, 6-8 uur komt meer in de richting, voor bibliotheken en volksuniversiteiten omdat in de projectmatige aanpak de methodiek en samenwerking op dit terrein nieuw zijn. Het is van belang dat er voldoende capaciteit beschikbaar is om het project in stand te houden. Verder is het van belang dat er veel zorg wordt besteed aan de onderlinge communicatie tussen de partners. Het is gebleken dat het effectief is als WerkZat aan een bestaand activiteitenprogramma gekoppeld kan worden. Centrale coördinatie De centrale coördinator: diverse activiteiten: Opstart en begeleiden bibliotheken • Landelijk netwerk opbouwen: contacten leggen in het veld, partners en coaches t.b.v. de lokale activiteiten • Ontwikkelen lokaal promotieplan en begeleiden ontwikkeling en productie promotiemateriaal • Het bezoeken van de pilotslocaties • Begeleiden en adviseren pilotlocaties • Algemene WerkZat bezigheden: voorbereiden van overleg, bijeenkomsten, coördinatie • Schrijven tussenevaluatie en eindevaluatie Activiteiten ten behoeve van de verbreding • Bezoeken potentiële nieuwe deelnemers • Onderhouden van een landelijk netwerk voor een bredere inzet in 2007 • Organiseren van een landelijke congresmiddag om nieuwe deelnemers te werven • Bezoeken congressen en beurzen om WerkZat bekend te maken en nieuwe deelnemers te werven
14
Do’s & dont’s Lokale activiteiten en cursussen Met name de inloopspreekuren, groepstrajecten en persoonlijke ontwikkelingsbijeenkomsten werden goed bezocht en voorzien blijkbaar in een behoefte. Wat minder goed lijkt te werken zijn de NLP trajecten en de basis computervaardigheden als een cursus Word. Deelname aan de banenmarkten door de bibliotheek is meer een promotie-tool dan een WerkZat activiteit. Het spreekuur en de persoonsgerichte groepstrajecten worden opgenomen in het lokale programma van WerkZat. -
Het is van belang dat de coach op de hoogte is van de lokale situatie en mogelijkheden op het gebied van werk en opleiding, zodat cliënten goed geïnformeerd kunnen worden en efficiënt doorverwezen kunnen worden. Dit kan ook in samenwerking met de bibliothecaris gebeuren.
-
Het verdient aanbeveling deelnemers zich te laten registreren en een kleine vergoeding te vragen voor de activiteiten (in ieder geval voor de groepsactiviteiten). Dit verhoogt het commitment en verkleint de kans op ongewild wegblijven.
-
De benaming ‘Inloopspreekuur’ suggereert dat men zo maar binnen kan lopen. Dit veroorzaakte een wachttijd. Een betere benaming is ‘spreekuur coach’. Het verdient aanbeveling om het spreekuur op afspraak aan te bieden.
-
Voor de openingsactiviteit is het voor de opkomst van belang om, naast de officiële opening door wethouder, directeur etc. een activiteit voor de doelgroep aan te organiseren. Daarnaast is het van belang om de lokale partners uit te nodigen en een inbreng in het programma te geven om draagvlak te creëren.
-
De inloopspreekuren brengen in de eenmalige sessie de problematiek in kaart van de bezoeker. Om een vervolgtraject op maat te kunnen adviseren is het van belang dat de coach op de hoogte is van de lokale activiteiten en mogelijkheden bij de partners om op een goede manier te kunnen doorverwijzen.
-
Langduriger trajecten werken beter dan eenmalige workshops (met uitzondering van de inloopspreekuren) en kunnen het beste niet als eerste in het project gepland worden, omdat je deelnemers voor dit traject kunt werven uit eenmalige activiteiten.
Doelgroepen Lokaal was de doelstelling om in totaal 450 mensen te bereiken. Deze doelstelling is ruimschoots behaald. In totaal zijn er een kleine 3000 mensen in contact geweest met WerkZat, waarvan 438 intensief via activiteiten en cursussen en 2400 mensen via de WerkPlek. -
Uit de lokale projecten bleek dat er verschillende verwachtingen en behoeften bij de diverse doelgroepen waren. Het is dus belangrijk om goed te kijken naar de homogeniteit van de doelgroep per activiteit en is het van belang om de verwachtingen van de deelnemers te toetsen aan de werkelijke doelstellingen en mogelijkheden van het aanbod in bibliotheken en volksuniversiteiten. Duidelijke communicatie over het aanbod naar het publiek is noodzakelijk.
-
De lokale activiteiten zijn zeer geschikt om te focussen op bepaalde doelgroepen. Het is dus van belang, afhankelijk van de lokale situatie, om hier een duidelijke keuze in te maken,
15
afhankelijk van de thematiek of problematiek in de lokale gemeenschap. Deze gegevens kunnen verkregen worden via gesprekken met lokale partners als gemeente, CWI etc. -
In de pilot zijn de lokale activiteiten voor een breed publiek aangeboden. Het dient echter aanbeveling om jaarlijks een landelijke focusdoelgroep te benoemen, om zo gerichter en effectiever te kunnen communiceren. Voor 2007 is dit de groep 45+. Lokaal kan, afhankelijk van de lokale problematiek, hiervan afgeweken worden. Eind december zal blijken wat deze strategie oplevert.
-
Men name onder allochtone mannen in Breda was de begeleiding moeilijk. Men bleek niet te motiveren om scholing te gaan doen. Er moet daarom meer aandacht komen voor de aanpak van allochtone deelnemers (mannelijke coach van allochtone afkomst bij mannelijke deelnemers etc).
-
Bij activiteiten die een relatie hebben met het lokale aanbod van een partnerorganisatie (bijv. CWI) moeten bibliotheken en volksuniversiteiten duidelijk aangeven wat de aanpak en positionering is en dus de meerwaarde. Dus waarin men zich onderscheidt moet helder gecommuniceerd worden.
De WerkPlek De WerkPlek heeft de potentie uit te groeien tot een actieve plek waar van alles gebeurt op het gebied van werk. Dit kan door: • Nog eens kritisch te kijken naar de inrichting en visualisatie van de WerkPlek • De WerkPlek actief te betrekken bij de activiteiten, bijvoorbeeld uitleg over website, collectie etc • de Werkplek en het lokale deel van de website up-to-date te houden • De WerkPlek minder openbaar/centraal te plaatsen, waardoor er iets meer privacy ontstaat • De Werkplek te koppelen aan de informatiehoek ‘Informatie Opleiding en Beroep’ of aan het ‘Inburgeringspunt’. Positionering en partners De WerkZat-activiteiten biedt de deelnemers een alternatieve manier, naast de reguliere instanties, om een stap verder te komen op weg naar een verandering in de werksituatie. Het feit dat de deelnemers aan WerkZat-activiteiten en cursussen werden geïnspireerd en gemotiveerd om een nieuwe stap te zetten in hun ontwikkelingsproces naar ander werk, zonder dat daar dwang achter zit, werd gewaardeerd. In enkele gevallen (5) heeft deelname direct in nieuw werk of opleiding geresulteerd. WerkZat voorziet dus in een behoefte die tot nu toe door de partners niet is ingevuld. Het verdient dus aanbeveling om door te gaan met de verbreding van WerkZat. -
Bibliotheken en volksuniversiteiten hebben belang bij een goede lokale inbedding. Het is dus van belang politiek draagvlak te creëren om in de toekomst geldstromen via de gemeente los te krijgen en het project zo structureel in te bedden in de lokale structuur.
-
Het is van belang om contacten die gelegd worden met lokale partners vooral ook te onderhouden om op die manier een serieuze partij binnen het werkveld te worden en te blijven.
-
Het verdient aanbeveling om een convenant op te stellen voor samenwerking met lokale partners. Partners spreken hierin verwachtingen en commitment naar elkaar uit, waardoor het een meer verplichtende werkrelatie wordt.
16
Organisatie Het aanbieden van activiteiten op het gebied van werk is voor de bibliotheken en cliënten even wennen maar lijkt al snel een logische dienst van de bibliotheek. Veel volksuniversiteiten hebben relevante cursussen in hun programma maar deze zijn niet eerder projectmatig ingezet. Het is wel aan te bevelen dit project in een strategisch beleidskader te plaatsen, zodat het publiek en de intermediairs het beter kunnen plaatsen. -
Het opzetten van het project kost de openbare bibliotheek tijd, zo’n 8 uur per week in de beginfase. Het verdient aanbeveling om hier iemand voor vrij te maken en te investeren in structurele mankracht in het kader van de publieksinformatie en het Handboek van de Samenleving.
-
Goede interne communicatie tussen bibliotheek en vu-medewerkers en back- en frontoffice in beide organisaties is van groot belang.
-
Uit het vervolgtraject moet blijken of een korte bijscholing van medewerkers nodig is.
Promotie Een openingsactiviteit met mensen uit de doelgroep en uit het netwerk is een belangrijke voorwaarde voor een succesvol traject. In dit kader werkt een kickoff waarin er een combinatie is van een officiële opening met daarnaast een activiteit voor de doelgroep het beste en verdient dus aanbeveling. -
Lokale PR in het hah-blad is een van de belangrijkste tools gebleken om bekendheid aan het project te geven en deelnemers aan activiteiten te werven en dus aan te bevelen. Hiervoor verdient het aanbeveling de promotieafdeling in te schakelen. Voor kleinere bibliotheken zonder PR-medewerkers zitten er voorbeelden in de toolkit.
-
Het is zeer effectief gebleken als er lokaal actief promotie wordt gemaakt met eigen materiaal, waarin de huisstijl van zowel de partner als van WerkZat in verwerkt wordt. Hiervan zullen voorbeelden in de toolkit te zien zijn.
Financiering Het opzetten van WerkZat en de WerPlek is een additionele activiteit in de openbare bibliotheken waarvoor formatie moet worden vrijgemaakt. -
Het werkt motiverend en is daarom aan te bevelen als nieuwe deelnemers aan WerkZat een stimuleringssubsidie ontvangen om voor een deel de coördinatie-uren te compenseren die nodig zijn om WerkZat op te starten.
-
Om het project financieel haalbaar te maken moeten de externe kosten voor het inhuren van professionals tot een minimum gebracht worden. Een goede manier hiervoor is om samen te werken met landelijke organisaties die coaches en groepstrajecten kunnen bieden. Hiertoe zijn al vergaande contacten met het NOBCO (Nederlands Organisatie voor BeroepsCoaches) en eerste oriënterende contacten met Serin, een landelijk werkende reintegratieorganisatie.
-
Een lage vergoeding vragen aan de deelnemers voor een activiteit zal de laagdrempeligheid niet in de weg staan en het commitment en dus de opkomst verhogen. Het verhoogt bij de deelnemer ook het gevoel van waarde en kwaliteit.
17
-
Het verdient aanbeveling om het project zo spoedig mogelijk structureel in te bedden in de lokale structuur om op die manier de voortduring van het project ook financieel te waarborgen. Hiertoe zullen lobby-instrumenten in de toolkit worden aangeboden.
Educatieve functie Een kernfunctie van de bibliotheek is ontwikkeling en educatie. Veel bibliotheken bieden een doorlopende leeslijn aan voor kinderen en jongeren. In combinatie met hun laagdrempeligheid vormen openbare bibliotheken hierdoor een belangrijke schakel in het proces van leesbevordering en het bestrijden van taalachterstand en laaggeletterdheid. Omdat laaggeletterdheid ook bij volwassenen voorkomt en ontwikkeling en educatie een leven lang door gaan, is het van belang dat de bibliotheken een doorlopende leerlijn aanbieden voor alle leeftijden. Een aanbod dat meer dan voorheen ook gericht is op volwassenen en anderstaligen, zodat het bestrijden van laaggeletterdheid, het inburgeren en deel uitmaken van de lokale samenleving verder gestimuleerd wordt. Door haar lokale verankering is de openbare bibliotheek bij uitstek geschikt om deze rol te vervullen. Ook voor mensen die zich in de loop van hun leven verder willen ontwikkelen kan de bibliotheek een rol van betekenis vervullen. Op basis van de resultaten van dit onderzoek is het volgende aan te bevelen om de leerfunctie van bibliotheken verder te versterken: Specifieke aandacht van bibliotheken bij het inrichten van ruimte en collectie voor de wijze waarop de bibliotheek het voor bezoekers aantrekkelijk kan maken om zich verder te ontwikkelen of bij te scholen. Uitbreiding en verbetering van het (landelijke) aanbod voor anderstaligen. Meer en betere samenwerking met taalaanbieders en Volksuniversiteiten. Stimulering van samenwerking met HBO en universiteiten, bijvoorbeeld op het gebied van stages en innovatie. Verdere uitrol van het project WerkZat, dat goede resultaten laat zien. Verbindingen leggen tussen het aanbod voor de verschillende doelgroepen, bijvoorbeeld: o een link tussen aanbod voor scholieren van het voortgezet onderwijs en WerkZat en o een link tussen aanbod voor anderstaligen/inburgeraars en WerkZat. Op die manier kan de bibliotheek bijdragen aan goede informatie en ondersteuning voor mensen die een overstap maken van de ene levensfase naar de volgende. -
-
-
Landelijke ontwikkeling van speciale programma’s en aangepaste materialen voor de verschillende doelgroepen (bv ook voor voortgezet onderwijs, volwassenen en anderstaligen) die passen bij de verschillende leerniveaus (vergelijkbaar met de reeds bestaande programma’s voor basisonderwijs en voor- en vroegschoolse educatie). Per provincie een inhaalslag maken op de gebieden waarop zij voor bepaalde doelgroepen minder aanbod hebben. Bestrijding van laaggeletterdheid niet via individuele projecten aanpakken maar als nieuwe werksoort op de kaart te zetten en tot reguliere taak van de bibliotheek maken, met daarbij een goed ontwikkeld landelijk aanbod aan speciale materialen. Inzetten van structurele financiële middelen om de leerfunctie van bibliotheken (met name op het gebied van laaggeletterdheid en anderstaligen) overal op peil te krijgen en stevig te verankeren in de lokale samenleving.
Bronnen De Leerfunctie van Bibliotheken in Beeld Evaluatie Pilot WerkZat WerkZat plan van aanpak van verschillende bibliotheken
18
