M 200711
Werkwijze van technologiebedrijven
W aarin verschillen z ij van M KB-bedrijven?
R.M. Braaksma J.P.J. de Jong
Zoetermeer, oktober 2007
Technologiebedrijven modern en professioneel ‘Goed in innovatie en productontwikkeling, verkopen ho maar’. De beeldvorming over technologiebedrijven is soms hardnekkig en berust op misverstanden. Uit dit onderzoek blijkt dat technologiebedrijven in het MKB juist zeer modern zijn: zij doen niet alleen meer aan innovatie, maar ook aan marketing. Bovendien hebben zij een moderner HRM-beleid dat meer ruimte laat aan medewerkers, en een strategie die verder gaat dan alleen het nalopen van klanten. Technologiebedrijven in het MKB hebben een ‘open’ karakter: zij werken veel samen met andere bedrijven en instellingen om kennis uit te wisselen en op ideeën te komen. Bovendien is hun strategie behalve op innovatie ook op marketing gericht. Zij hebben daar vaker dan reguliere MKB-bedrijven speciale mensen voor in dienst. Ook zien zij in het ontdekken en benutten van marktmogelijkheden vaker een kerntaak. Technologiebedrijven weten zich goed te onderscheiden van andere bedrijven en ervaren dan ook minder concurrentie.
1
Inleiding
Technologiebedrijven hebben een belangrijke positie in het Nederlandse innovatie- en ondernemerschapsbeleid. Een technologiebedrijf is gedefinieerd als een bedrijf dat nieuwe producten of diensten verkoopt en/of ontwikkelt die zijn gebaseerd op nieuwe technologie of nieuwe toepassingen van bestaande technologie. Het bedrijf investeert zelf in Onderzoek en Ontwikkeling (R&D). Voorbeelden van technologiebedrijven zijn softwareontwikkelaars, fabrikanten van machines en apparaten en producenten van chemische producten. Als onderdeel van hun activiteiten vertalen technologiebedrijven wetenschappelijke kennis in praktische toepassingen. Daarmee leveren zij een bijdrage aan het verhelpen van de Nederlandse kennisparadox: in internationale ranglijsten scoort Nederland prima als het gaat om patenten en wetenschappelijke publicaties, maar de vertaling in concrete producten laat nog te wensen over. In de beeldvorming denkt men bij technologiebedrijven al gauw aan het laboratorium met reageerbuisjes en medewerkers in witte jassen, of de ongeschoren programmeur op blote voeten tussen een berg randapparatuur. Technologiebedrijven zouden sterk zijn in innovatie en productontwikkeling, maar op grote schaal geld verdienen is er niet bij. Dat het ook anders kan bewijst de Deloitte Technology Fast50, een jaarlijkse ranglijst van de 50 snelstgroeiende technologiebedrijven in Nederland (www.fast50.nl). Staan in deze ranglijst alleen de uitzonderingen, of valt het met de onprofessionaliteit van technologiebedrijven wel mee? Om meer inzicht te krijgen in de werkwijze van technologiebedrijven in het MKB is een vergelijkend onderzoek uitgevoerd.
3
Deze minirapportage vergelijkt de werkwijze van technologiebedrijven in het MKB met die van ‘gewone’ MKB-bedrijven. Hiervoor heeft EIM de uitkomsten van twee databronnen naast elkaar gezet: zie bijlage I. Met de jaarlijkse monitor bedrijfsvoering (EIMMB) meet EIM onder een representatieve steekproef van MKB-bedrijven de mate van innovatie, strategie en marketing, ondernemerschap, HRM-beleid en concurrentieperceptie. Met het panel technologiebedrijven wordt informatie verzameld over dezelfde onderwerpen. Deze rapportage laat de verschillen zien tussen technologiebedrijven en andere bedrijven in het MKB op de genoemde onderwerpen.
2
Innovatie
Technologiebedrijven zijn per definitie zeer innovatief: de kern van hun bedrijfsmodel bestaat uit het verkopen en/of ontwikkelen van producten of diensten gebaseerd op nieuwe technologie. Per definitie gaat het om bedrijven die zelf R&D-werkzaamheden uitvoeren. Dit zijn in de praktijk bedrijven met een bovengemiddelde innovativiteit. Zie figuur 1. figuur 1
Innovativiteit van technologiebedrijven versus reguliere MKB-bedrijven
88%
nieuwe producten of diensten op de markt gebracht
producten of diensten nieuw voor bedrijfstak
34% 81% 15% 83%
verbeteringen doorgevoerd in interne bedrijfsprocessen
57% 82%
gebruikt extern netwerk om kennis uit te wisselen
werkt samen met bedrijven of instellingen
43% 86% 32% 97%
medewerkers in dienst die in dagelijks werk betrokken zijn bij vernieuwing
41% 100%
verricht eigen R&D 25%
0%
25%
MKB
50%
75%
100%
technologiebedrijf
Bron: EIM, Monitor Bedrijfsvoering, 2007; Panel technologiebedrijven, 2005/2006.
Op alle beschikbare innovatie-indicatoren laten technologiebedrijven hun collegabedrijven in het MKB achter zich. Technologiebedrijven realiseren vaker innovatieve outputs, waaronder nieuwe producten en diensten die nieuw zijn voor de bedrijfstak, en procesmatige innovaties. Het zijn bovendien
4
‘open’ bedrijven die veel vaker dan gemiddeld externe kennisnetwerken gebruiken, en met andere bedrijven of instellingen samenwerken in het kader van vernieuwingsprojecten. Ten slotte zijn ook de inspanningen van technologiebedrijven meer op innovatie gericht. Zij hebben vrijwel allemaal gespecialiseerde innovatiemedewerkers in dienst en doen zelf aan R&D.
3
Strategie en marketing
S t ra te g is ch e a a n da c ht sp un te n In de strategie van MKB-bedrijven kunnen we vier basisvormen onderscheiden. MKB-bedrijven kunnen waarde creëren door het verlenen van uitstekende service aan klanten, op de beheersing van kosten, op marketing, en op innovatie ofwel de vernieuwing van producten, diensten en werkprocessen. Deze vormen kunnen ook naast elkaar voorkomen. In het onderzoek is zowel voor MKB-bedrijven als voor technologiebedrijven geanalyseerd op welke strategische aspecten zij nadruk leggen (figuur 2). Niet verrassend ligt bij technologiebedrijven de nadruk in hun ondernemingsstrategie veel sterker op innovatie dan bij andere MKBondernemingen (90% versus 51%). Kostenoptimalisering wordt daarentegen door reguliere MKB-bedrijven veel vaker genoemd als een belangrijk onderdeel van hun strategie (74% versus 40%). Gevraagd naar het belangrijkste element in de eigen strategie ligt bij technologiebedrijven het accent vaak op innovatie; bij reguliere MKB-bedrijven is dit het verlenen van service aan klanten. Innovatie is voor technologiebedrijven derhalve een belangrijk strategisch kenmerk. Er kan echter niet worden geconcludeerd dat zij andere aspecten van hun bedrijfsvoering verwaarlozen. Uit figuur 2 blijkt bijvoorbeeld dat ook technologiebedrijven in groten getale het belang van service inzien: 73% legt hierop nadruk. Door hun aandacht voor innovatie doen zij echter meer dan alleen het nalopen van klanten. Kort samengevat zijn reguliere MKB-bedrijven primair gericht op bestaande zaken steeds een beetje beter en voordeliger doen, terwijl technologiebedrijven het bestaande ter discussie stellen en het heel anders willen doen.
5
figuur 2
Strategie en marketing bij technologie- en reguliere MKB-bedrijven
0%
25%
50%
75%
100%
31%
gespecialiseerde marketingmedewerkers in dienst
73%
nadruk strategie op: 95%
service
73% 74%
kostenbeheersing
40% 52%
marketing
37% 51%
innovatie
90%
meest kenmerkende onderdeel strategie:
75%
service
kostenbeheersing
marketing
innovatie
28% 8% 4% 9% 12% 8% 55%
aanwezigheid schriftelijke plannen:
voor marketing
14% 31% 41%
voor strategie (inclusief ondernemingsplan)
MKB
68%
technologiebedrijf
Bron: EIM, Monitor Bedrijfsvoering, 2007; Panel technologiebedrijven, 2005/2006.
S c hr i ft e l i jk e p la nn en e n ma rk e t in g Een opvallend verschil tussen beide categorieën is dat technologiebedrijven veel vaker over schriftelijke strategische en marketingplannen beschikken. Schriftelijke plannen zijn een indicatie van langetermijndenken en meer groeipotentieel. Uit ander onderzoek blijkt in dit verband dat ondernemers in technologiebedrijven hoger zijn opgeleid, hetgeen samengaat met een meer uitgewerkte en schriftelijk vastgelegde strategie 1. Maar er is ook een alternatieve verklaring, namelijk dat technologieondernemers vaker een hoog risicoprofiel hebben wanneer zij aankloppen bij banken en investeerders om hun project gefinancierd te krijgen. Beoogde financiers eisen vaak een onderbouwd, schriftelijk vastgelegd verhaal alvorens tot financiering over te gaan. Niettemin dwingt een dergelijk plan om de eigen verwachtingen en veronderstellingen expliciet te maken, hetgeen de kansen op overleving en groei verbetert.
1
6
Shane, S. (2003), A General Theory of Entrepreneurship: The Individual-Opportunity Nexus, Aldershot, UK: Edward Elgar.
Een ander opvallend verschil is dat technologiebedrijven veel vaker gespecialiseerde marketingmedewerkers in dienst hebben (73% versus 31%). De opvatting dat technologiebedrijven uitsluitend aandacht hebben voor innovatie en productontwikkeling zonder aandacht te besteden aan de markt, lijkt daarmee een misvatting.
4
Ondernemerschap
R o l l en va n d e on d er nem e r Traditioneel worden in de economische literatuur aan ondernemers bepaalde rollen toegedicht. Door wetenschappers als Richard Cantillon, Jean-Baptiste Say, Alfred Marshall, Joseph Schumpeter, Frank Knight en Israel Kirzner is nagedacht over de positie van de ondernemer in het economische systeem, de rol van de ondernemer in een bedrijf, en de taken van de ondernemer. We kunnen aan ondernemers verschillende rollen toedichten, afhankelijk van het antwoord op vragen als: Is een ondernemer iemand die risico’s neemt? Is een ondernemer een innovator? Creëert een ondernemer evenwicht of wordt het evenwicht juist verstoord door de activiteiten van een ondernemer? Op basis van eerder onderzoek onderscheidt EIM vier rollen van ondernemers1: − manager: bedrijfsmatig handelen − marktzoeker: ontdekken en benutten van marktmogelijkheden − innovator: nieuwe dingen doen of bestaande dingen anders doen − risiconemer: voor eigen rekening en risico zaken doen. Ondernemers in technologiebedrijven zien zichzelf, afgaande op de verdeling van het zelfbeeld over de vier typen in figuur 3, vaker als innovator, maar ook als marktzoeker. Voor ondernemers in technologiebedrijven gaat het zoeken naar technologische en marktmogelijkheden kennelijk hand in hand. Die conclusie wordt ondersteund door de bevinding in de vorige paragraaf, dat technologiebedrijven vaker marketingmedewerkers in dienst hebben en een schriftelijk marketingplan hebben.
1
Prince, Y.M., A. Bruins en P.Th. van der Zeijden (2005), Ondernemen in de Zorg, EIM: Zoetermeer.
7
figuur 3
Visie op eigen ondernemerschap door technologie- en reguliere MKBbedrijven
100% risicozoeker
12%
23%
75% 34% 21%
innovator
50% 21%
marktzoeker 34%
25% 35%
manager
19%
0% MKB
ondernemer ondernemer ondernemer ondernemer
ziet ziet ziet ziet
technologiebedrijf
zichzelf zichzelf zichzelf zichzelf
vooral vooral vooral vooral
als: als: als: als:
(gecalculeerd) risicozoeker innovator marktzoeker manager
Bron: EIM, Monitor Bedrijfsvoering, 2007; Panel technologiebedrijven, 2005/2006.
Elders in het MKB zien ondernemers zichzelf vaker als degene die zorgt voor goed management en beheer van de huidige bedrijfsactiviteiten, maar ook als iemand die gecalculeerde risico’s neemt. Waarschijnlijk zijn technologiebedrijven, juist omdat zij nieuwe kennis proberen te vermarkten, met meer onzekerheid omgeven waardoor zij onnodige risico’s zo veel mogelijk proberen uit te bannen.
I nv es te r in ge n De bereidheid om te investeren is in technologiebedrijven groter dan bij reguliere MKB-bedrijven. In figuur 4 is de aard van de voorgenomen investeringen in het komende jaar weergegeven. Technologiebedrijven zijn veel sterker geneigd te investeren in nieuwe producten en diensten en in risicovolle projecten. Ook wat betreft voorgenomen investeringen in procesverbetering en wat betreft investeringen die erop gericht zijn het bedrijf beter te onderscheiden van concurrenten is er een duidelijk verschil met andere MKB-ondernemingen. De figuur suggereert indirect dat technologiebedrijven een stuk ambitieuzer zijn en meer dynamiek in het bedrijfsleven ontketenen dan reguliere MKB-bedrijven.
8
Voorgenomen investeringen door technologie- en reguliere MKB-bedrijven
technologiebedrijf
nieuwe of verbeterde processen
technologiebedrijf
technologiebedrijf
onderscheiden t.o.v. concurrenten
9%
19%
MKB
risicovolle projecten
nieuwe producten en diensten
figuur 4
72%
48%
20%
17%
32%
MKB
47%
48%
17%
37%
36%
33%
MKB
technologiebedrijf
35%
30%
78%
7%
MKB
28%
niet investeren
10%
20%
14%
65%
31%
0%
8%
13%
30%
40%
56%
50%
waarschijnlijk investeren
60%
70%
80%
90% 100%
zeker investeren
Bron: EIM, Monitor Bedrijfsvoering, 2007; Panel technologiebedrijven, 2005/2006.
5
HRM
Technologiebedrijven zijn bedrijven met relatief veel hoogopgeleide medewerkers. Op het gebied van human resources management (HRM) wijken zij in een aantal opzichten af van gewone MKB-bedrijven (figuur 5). Ten eerste valt op dat de helft van de technologiebedrijven gespecialiseerde HRMmedewerkers in dienst heeft. Bij gewone MKB-bedrijven is dit 15%. Kennelijk gaan technologiebedrijven op professionelere wijze om met eigen medewerkers. Afgaande op figuur 5 zijn technologiebedrijven minder geneigd om voor hun medewerkers zaken op papier vast te leggen en te formaliseren. Zo hebben technologiebedrijven minder vastgelegde trainingsbudgetten, ontwikkelingsplannen, persoonlijke doelstellingen per medewerker en functiebeschrijvingen. Tegelijk hebben zij vaker dan gemiddeld winstdelings- of bonusregelingen, aandelenplannen en mogelijkheden voor thuiswerk. Bovendien valt op dat technologiebedrijven minder vaak een sectorale of bedrijfs-CAO volgen; er lijkt meer ruimte te zijn voor maatwerk. Al met al is het beeld uit figuur 5 dat technologiebedrijven op informele wijze met hun personeel omgaan, meer ruimte laten voor eigen verantwoordelijkheden en resultaten, en me-
9
dewerkers minder vaak formele regels en procedures opleggen. Een dergelijk HRM-beleid past goed bij een innovatieve organisatie1. figuur 5
HRM in technologie- en reguliere MKB-bedrijven
speciale HRMmedewerkers aanwezig
50% 15%
arbeidsvoorwaarden: 51%
niet uniform geregeld
41% 30% 38%
volgens sectorale CAO eigen CAO of personeelsreglement
19% 22%
HRM-regelingen: 73% 76%
periodiek werkoverleg trainings- en opleidingsbudget ontwikkelingsplannen voor medewerkers functionerings- / beoordelingsgesprekken persoonlijke doelstellingen per medewerker
21% 35% 20% 35% 61% 65% 32% 43% 52%
functiebeschrijvingen
65%
aandelenplan 6% 3% winstdelings- of 38% 27% bonusregeling keuzesysteem secundai- 5% 18% re arbeidsvoorwaarden mogelijkheden om thuis 36% 18% te werken 56% 61%
flexibele werktijden
0%
25% MKB
50%
75%
100%
technologiebedrijf
Bron: EIM, Monitor Bedrijfsvoering, 2007; Panel technologiebedrijven, 2005/2006.
6
Concurrentie
Al met al doen technologiebedrijven veel vernieuwende inspanningen waarmee zij zich van andere bedrijven onderscheiden. Het wekt dan ook geen verbazing dat technologiebedrijven minder concurrentie ervaren dan gewone MKB-bedrijven. Dit is gemeten met het concurrentiemodel van Porter2. Het model onderscheidt vijf concurrentiekrachten, namelijk de onderhandelingsmacht van leveranciers en van afnemers, de dreiging van nieuwe toetreders en van substituten, en de concurrentie met andere bedrijven in de
10
1
Jong, J.P.J. de, en R.A.J. Kerste (2002), De kracht van het idee, Academic Service: Schoonhoven.
2
Porter, M. (1980), Competitive strategy: techniques for analysing industries and competitors, Free Press: New York.
bedrijfstak. De mate waarin ondernemers concurrentie ervaren is samengevat in scores van 0 (zeer weinig) tot 100 (zeer veel). Zie figuur 6. figuur 6
Concurrentieperceptie door technologie- en reguliere MKB-bedrijven
60 54 51
40
51
51
49
47
46
42 40
39
33
20
21
0 perceptie van concurrentie door ondernemers
concurrentie van bestaande aanbieders
dreiging van toetreders
macht van leveranciers
macht van afnemers
dreiging van substituutproducten
MKB
technologiebedrijf
Bron: EIM, Monitor Bedrijfsvoering, 2007; Panel technologiebedrijven, 2005/2006.
De figuur maakt duidelijk dat ondernemers in technologiebedrijven op alle vlakken minder concurrentie ervaren. De gemiddelde score ter indicatie van de concurrentie, berekend over de vijf krachten tezamen, is voor technologiebedrijven 39 en voor gewone MKB-bedrijven 51. Op het deelgebied ‘dreiging van substituten’ is het verschil het grootst, hetgeen niet verwonderlijk is gezien het grote verschil in innovatieactiviteit. Op het deelgebied ‘macht van afnemers’ is het verschil het kleinst. Het voornaamste knelpunt van technologiebedrijven is niet de concurrentie van andere partijen, maar ligt waarschijnlijk veel meer in hun vermogen om op basis van technologie waarde te creëren voor klanten.
11
BIJLAGE I
Data
M on it o r B ed r i jf sv oe r in g Met de Monitor Bedrijfsvoering (EIMMB), ook wel monitor Determinanten van bedrijfsprestaties genoemd, meet EIM jaarlijks verschillende aspecten die van belang zijn voor de prestaties van MKB-bedrijven. De onderwerpen zijn: ondernemerschap, innovatie, strategie, marketing en HRM. Het MKB is gedefinieerd als bedrijven met minimaal één en maximaal 100 werknemers. Bedrijven zonder personeel blijven buiten beschouwing. De Monitor Bedrijfsvoering is in 2007 afgenomen in de maanden mei en juni. De omvang van de steekproef was 2.301 ondernemers, verdeeld over 58 sectoren en twee grootteklassen. Na weging is een representatief beeld verkregen voor het gehele MKB. Zie ook www.ondernemerschap.nl > data > datasets > determinanten bedrijfsprestaties.
T ec hno l og i e be d r i jv en In de praktijk zijn technologiebedrijven zeer moeilijk uit statistieken over het bedrijfsleven te destilleren. Om meer te weten te komen over technologiebedrijven is EIM in 2005 een panel gestart. Dit panel omvat bedrijven in het MKB die actief R&D uitvoeren en producten ontwikkelen of vercommercialiseren met behulp van nieuwe technologie. Het bestand bevat gegevens over de bedrijfsprestaties en daaraan ten grondslag liggende determinanten. In de meting van december 2005 en december 2006 is ook naar de bovengenoemde determinanten van bedrijfsprestaties gevraagd. De vraagstelling was identiek, zodat we de uitkomsten kunnen vergelijken met die bij reguliere MKB-bedrijven. De steekproefomvang bedroeg voor sommige indicatoren 324 technologiebedrijven (namelijk de gegevens over innovatie en concurrentieperceptie verzameld in 2005) en voor de andere indicatoren 206 bedrijven (gegevens over strategie, marketing, HRM en ondernemerschap). Zie ook www.ondernemerschap.nl > data > datasets > technologische bedrijven.
13
