M 200805
De grootste knelpunten van MKB- en technologiebedrijven
drs. N.G.L. Timmermans Zoetermeer, juli 2008
Administratieve lasten grootste knelpunt van MKB-bedrijven Veel overheidsbeleid ter stimulering van economische groei richt zich op het wegnemen van knelpunten voor bedrijven. EIM heeft onderzocht met welke knelpunten bedrijven in het MKB naar eigen zeggen het meest te maken hebben, en heeft daarbij in het bijzonder gekeken naar knelpunten van technologiebedrijven (bedrijven die zelf R&D verrichten om met behulp van nieuwe technologieën producten te ontwikkelen en te vercommercialiseren). Deze groep bedrijven krijgt in het huidige innovatie- en ondernemerschapsbeleid de meeste aandacht. Ondernemers in het MKB ervaren administratieve lasten als grootste knelpunt. Gebrek aan geschikte arbeidskrachten wordt gezien als goede nummer twee. Voor technologiebedrijven wijken de knelpunten af: zij ervaren vooral problemen op het gebied van personeelswerving en financiering. Ook valt op dat technologieondernemers klagen over eigen tijdgebrek, terwijl zij administratieve lasten veel minder als probleem zien.
1
Inleiding
Het verminderen van knelpunten neemt een belangrijke plaats in bij het Nederlandse ondernemerschaps- en innovatiebeleid. In zowel het ondernemerschaps- als het innovatiebeleid is het adagium dat marktwerking tot optimale uitkomsten leidt. Als de markt faalt (onder meer door het optreden van knelpunten) is overheidsingrijpen legitiem. Bekende knelpunten van ondernemers zijn problemen met het vinden van financiering om een bedrijf te starten of om innovaties te bekostigen, problemen met het vinden van geschikte arbeidskrachten om bedrijven te laten groeien, dan wel innovaties te ontwikkelen en implementeren, en administratieve lasten die zijn gemoeid met wet- en regelgeving. Administratieve lasten kunnen ondernemers belemmeren bij de start en groei van hun bedrijf, en bij de realisatie van innovaties (denk aan milieuwetgeving, bouwvergunningen, etc.).1 Dergelijke knelpunten zijn er debet aan dat de overheid subsidies en fiscale faciliteiten aanbiedt gericht op het starten van bedrijven en ter stimulering van innovatie, drempels voor het aantrekken van buitenlandse kenniswerkers probeert te verlagen, bètastudies aantrekkelijk probeert te maken, en administratieve lasten substantieel poogt te verminderen. Voor de komende vier jaar heeft het kabinet zich bijvoorbeeld het doel gesteld de administratieve lasten te verminderen met 25%. In deze rapportage wordt in beeld gebracht welke knelpunten ondernemers in het MKB ervaren. Daarnaast kijken we naar de knelpunten van technologiebedrijven, een groep bedrijven die in het innovatie- en onderne-
1
2
Voor meer informatie over knelpunten van (nieuwe) ondernemers, zie 'Monitor nieuw ondernemerschap 2006', Zoetermeer, 25 januari 2007, EIM.
merschapsbeleid veel aandacht krijgt. We vergelijken bovendien de knelpunten tussen beide groepen (MKB versus technologiebedrijven).
D a ta Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van twee EIM-bedrijvenpanels, namelijk het MKB-Beleidspanel en het panel Technologiebedrijven1. Het MKBBeleidspanel bestaat vanaf 1998 en meet drie keer per jaar de mening van ondernemers in het midden- en kleinbedrijf over actuele beleidsonderwerpen. Naast deze beleidsgerelateerde gegevens, worden van de panelleden ook basiskenmerken verzameld. Dit biedt dan de mogelijkheid meningen van ondernemers te verbijzonderen naar bedrijfskenmerken. Technologiebedrijven zijn bedrijven die zelf R&D uitvoeren en producten ontwikkelen en/of vercommercialiseren met behulp van nieuwe technologie. Technologiebedrijven worden in meerdere sectoren aangetroffen, zoals de ICT, ingenieursbranche, machine- en apparatenindustrie, chemische industrie en technische groothandel, maar in de praktijk is slechts een deel van de bedrijven in deze sectoren ook echt proactief met technologie bezig. In de praktijk zijn technologiebedrijven zeer moeilijk uit statistieken over het bedrijfsleven te destilleren. Om meer te weten te komen over technologiebedrijven heeft EIM in 2005 een panel opgezet. Dit panel van technologiebedrijven is gestart in 2005 en wordt gedurende vier achtereenvolgende jaren ondervraagd.
O nd e rz o ek na a r k n e lp un te n va n M KB - en t echn o lo g ie b ed r i jv en In de telefonische enquêtes van het MKB- en het technologiepanel is in april respectievelijk november 2007 aan ondernemers gevraagd met welke knelpunten zij in hun bedrijf geconfronteerd worden. Op deze vraag konden de ondernemers hun drie belangrijkste knelpunten benoemen. Deze knelpunten zijn bestudeerd en gecodeerd in elf categorieën. In tabel 1 staan de 11 categorieën weergegeven met de bijbehorende omschrijving.
1
Voor gedetailleerde informatie over het MKB-Beleidspanel en het panel Technologiebedrijven, zie ook www.ondernemerschap.nl, tabblad ‘data’, doorklikken op ‘datasets’.
3
tabel 1 Beschrijving spontaan genoemde knelpunten ondernemers Knelpunt
Omschrijving
Marktkennis
Onvoldoende marktkennis, veranderende markt, gebrek aan marketing
Tijd
Gebrek aan tijd, harde deadlines
Financiering
Moeilijk verkrijgen van financiering
Concurrentie
Oneerlijke concurrentie door zwart- en illegale arbeid, zware concurrentie uit lagelonenlanden, zware Europese concurrentie
Arbeidsmigratie
Communicatieproblemen met arbeidsmigranten
Grondstoffen
Grondstofprijs, verkrijgbaarheid grondstoffen
Economie
Vertrouwen economie, inflatie, lage (dollar) wisselkoers
Infrastructuur
Files, parkeerproblemen, slechte bereikbaarheid
Huisvesting
Huisvestingsproblemen, ruimtegebruik
Personeel
Tekort (kwalitatief) personeel, kosten personeel, ziekteverzuim, opleidingsniveau
Administratieve lasten
Wetgeving, belastingdienst, vergunningen, papierwerk en milieuregelgeving
2
Knelpunten bij MKB- en technologiebedrijven
2.1
Mate van knelpuntervaring Van de MKB-bedrijven ondervindt niet elk bedrijf knelpunten in de bedrijfsvoering, maar wel een meerderheid. Van de MKB-bedrijven ondervindt 72 procent knelpunten in de bedrijfsvoering. Binnen het MKB is de mate van knelpuntervaring sterk afhankelijk van de sector waarin een onderneming actief is. In de financiële sector komen de meeste knelpunten voor, namelijk bij 90%. Ook in de industrie, logies en maaltijden, en in de sector vervoer opslag en communicatie worden veel knelpunten genoemd. De minste knelpunten worden in de bouwnijverheid ervaren. In vergelijking met het MKB hebben technologiebedrijven gemiddeld meer knelpunten. 85 procent van de technologiebedrijven heeft knelpunten en daarmee komen alleen bij de MKB-bedrijven in de financiële sector meer knelpunten voor. De resultaten met het aandeel bedrijven met knelpunten per sector zijn weergegeven in figuur 1.
4
figuur 1 Aandeel bedrijven per sector met knelpunten
71,7%
MKB
83,6%
Industrie Bouwnijverheid
56,3%
Handel en reparatie consumentenartikelen
67,4% 81,8%
Logies en maaltijden Vervoer opslag en communicatie
84,5%
Financiële instellingen
90,2%
Verhuur en zakelijke dienstverlening
74,5%
85,4%
Technologie bedrijven
Bron: MKB-Beleidspanel en panel Technologiebedrijven, EIM, 2007.
2.2
Aard van ervaren knelpunten Uit paragraaf 2.1 werd de conclusie getrokken dat de mate van knelpuntervaring mede afhangt van de sector waarin het MKB-bedrijf zich bevindt. Buiten de mate van knelpuntervaring, zijn er ook verschillen in de aard van het knelpunt per sector. In tabel 2 staat een overzicht van verschillende soorten knelpunten naar sector. Voor de groep technologiebedrijven is in een aparte kolom opgenomen welke knelpunten zij ervaren. tabel 2 Knelpunten naar sector (in procenten)
MKB
Industrie
Bouwnijverheid
Handel en reparatie
Logies en maaltijden
Vervoer, opslag en communicatie
Financiële instellingen
Verhuur en zakelijke dienstverlening
Overige dienstverlening
Technologie
Administratieve lasten
53
48
47
57
70
48
70
48
48
16
Personeel
20
27
28
18
13
16
13
20
20
50
Concurrentie
9
9
11
7
7
6
9
8
25
5
Financiering
7
12
7
4
6
6
2
8
7
27
Infrastructuur
5
4
3
4
2
27
0
5
1
4
Economie
5
3
3
7
4
5
6
4
2
7
Tijd
4
4
2
5
0
4
2
6
4
15
Huisvesting
3
4
1
6
3
1
2
2
4
5
Marktkennis
2
1
0
2
0
2
2
4
1
4
Grondstoffen
1
5
0
1
0
0
2
0
0
3
Arbeidsmigratie
1
0
9
0
1
1
0
1
0
0
Bron: MKB-Beleidspanel en panel Technologiebedrijven, EIM, 2007.
5
B e la n gr i jk st e k ne l pun t en va n M KB - b ed r i jv en Ondernemers in het MKB vinden administratieve lasten verreweg het grootste knelpunt (53%). Het tweede grote knelpunt van MKB-bedrijven heeft betrekking op de beschikbaarheid van personeel. In de huidige arbeidsmarkt moeten ondernemers steeds vaker de portemonnee trekken om geschikte arbeidskrachten binnen te halen, en dit drukt het bedrijfsresultaat. Ook het niet kunnen vinden van geschikt personeel wordt veelvuldig als knelpunt ervaren. Ten slotte noemen ondernemers relatief vaak intensieve concurrentie en problemen met het verkrijgen van financiering. In de praktijk blijkt dat een aantal MKB-bedrijven in de financiële problemen is gekomen door niet of te laat betalende klanten en leveranciers. De overige knelpunten spelen in het MKB een minder belangrijke rol.
V e r sch i l l en tu ss en s ec to r en in he t M KB Hoewel de percentages uiteenlopen, blijken administratieve lasten in alle sectoren van het MKB het grootste knelpunt. In de horeca en de financiële sector liggen deze percentages hoger. In deze sectoren heeft maar liefst 70 procent van de ondernemers aangegeven dat administratieve lasten een belangrijk knelpunt zijn. Hetzelfde geldt voor personeelsgebrek en personeelsschaarste, hetgeen in vrijwel alle sectoren op de tweede plaats komt. Een uitzondering hierin is echter de sector vervoer, opslag en communicatie. In deze sector worden infrastructurele knelpunten door 27% hinderlijk gevonden. Dit verschil is niet verwonderlijk omdat transportondernemingen relatief vaker en directer hinder ondervinden van wegwerkzaamheden en files dan bijvoorbeeld een onderneming in de financiële sector. Verder blijkt dat in de bouwnijverheid, waar veel (Poolse) arbeidsmigranten werkzaam zijn, relatief veel knelpunten worden ervaren op het gebied van communicatie. In de overige MKB-sectoren komt dit knelpunt vrijwel niet voor.
B e la n gr i jk st e k ne l pun t en t ec hno l og i e be d r i jv en Technologiebedrijven ervaren vaker knelpunten dan MKB-bedrijven (85,4% vs. 71,7%), en uit tabel 2 blijkt dat ook het type knelpunt behoorlijk afwijkt. Het belangrijkste knelpunt voor technologiebedrijven is de schaarste aan goed personeel. Door 50% is dit als belangrijk knelpunt aangemerkt, hetgeen vele malen hoger is in vergelijking met de MKB-bedrijven. De personele knelpunten bij technologiebedrijven bestaan met name uit het niet beschikbaar zijn van gekwalificeerd (technisch) personeel. De krapte op de arbeidsmarkt, en met name een tekort aan arbeidskrachten met een bètaopleiding, heeft volgens technologieondernemers duidelijk een remmende werking op de bedrijfsvoering van innovatieve ondernemingen. Het stimuleren van hoogopgeleide kennismigranten, zoals dat nu al gebeurt via het snelloket kennis- en arbeidsmigratie van de IND, lijkt vanuit dit perspectief een goede zaak. Hetzelfde geldt voor de inspanningen die het kabinet via het platform bètatechniek doet om instroom in bètastudies te bevorderen. Het op één na belangrijkste knelpunt is financiering. Technologiebedrijven hebben beduidend vaker moeite met het verkrijgen van een financiering dan MKB-bedrijven. Het blijkt in de praktijk moeilijk om financiers te vinden voor het in productie nemen van een innovatie. Met name banken lijken terughoudend in het verstrekken van krediet aan technologiebedrijven. Zij lopen bij kleine bedrijven meer risico wat betreft het terugverdienen van hun
6
investeringen. Veel technologiebedrijven doen immers precompetitief onderzoek waarvan niet direct duidelijk is of dit tot succesvolle resultaten zal leiden. Ook over het verstrekken van innovatiesubsidies door de overheid zijn wisselende geluiden te horen. Deze subsidies worden veelal aan grotere ondernemingen toegekend, waardoor de technologiebedrijven in het MKB niet optimaal kunnen profiteren. Slechts 16 procent van de technologiebedrijven ervaart administratieve lasten als knelpunt. In het reguliere MKB is dat 53 procent. Het verschil in administratievelastendruk tussen technologiebedrijven en overige MKBbedrijven wordt deels veroorzaakt door het verschil in opleidingsniveau. Bij de technologiebedrijven werken relatief veel hoogopgeleide werknemers die beter voorbereid zijn op de wet- en regelgeving en bovendien flexibeler inspelen op onverwachte veranderingen. Ook zijn er voor de bedrijfsvoering van ondernemers in het reguliere MKB, en dan met name de detailhandel, horeca, industrie en bouwnijverheid, ook veel vergunningen nodig net zoals bij technologiebedrijven. Opvallend is ten slotte dat 15% van de technologieondernemers eigen tijdgebrek als knelpunt noemt. Een verklaring hiervoor kan zijn dat een aanzienlijk deel van de ondernemers in deze branche meer ambities heeft dan tijd om ze uit te voeren. Hier ligt voor beleidsmakers mogelijk een kans om de innovatieactiviteit in het bedrijfsleven een impuls te geven; er zijn nog geen beleidsinterventies die zijn gericht op het time-management van ondernemers in technologiebedrijven. Gedacht kan worden aan advies- en coachinginterventies om ondernemers meer te laten delegeren en zich beter te organiseren, opdat zij meer van hun innovatieve ambities kunnen nastreven.
7
