Werkplan toeristische samenwerking tussen de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht. Voorwoord: De gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht hebben enige tijd geleden naar elkaar toe de intentie uitgesproken om te komen tot een vorm van gestructureerde toeristische samenwerking. Het initiatief hiertoe is genomen door de gemeenten Bergen op Zoom en Woensdrecht. Door bovengenoemde samenwerking wordt verwacht dat kan worden gekomen tot een doelmatiger inzet van personeel en geld. Naast positieve organisatorische consequenties is samenwerking noodzakelijk om profijt te kunnen halen uit de snel veranderende ontwikkelingen op de toeristische markt. De kansen die zich aandienen vanuit het Zeeuwse vragen om een gemeentegrensoverschrijdende aanpak van de bevordering van het toerisme. Naast Zeeland zijn de Vlaamse provincies Oost- en West-Vlaanderen en Antwerpen belangrijk voor ons gebied. Door als entiteit naar buiten te treden groeit de kans op toeristisch bezoek uit deze gebieden. In dit werkplan wordt, op basis van onder meer de ontwikkelingen op de toeristische markt, een concept uitgewerkt waarmee kan worden gekomen tot een toeristische samenwerking tussen de drie eerder genoemde gemeenten. Binnen de voorgenomen samenwerking vormen de begrippen doelmatigheid, doelgerichtheid en slagvaardigheid de kernbegrippen. Samenvatting In de bijlage bij dit werkplan is kernachtig weergegeven waarom en hoe tot toeristische samenwerking in ons gebied kan worden gekomen. In het vervolg van dit werkplan is deze samenvatting verder uitgewerkt Inleiding De gemeenten Bergen op Zoom en Woensdrecht werken al een aantal jaren samen met betrekking tot de bevordering van het toerisme. Het is de bedoeling dat de kwaliteiten van de Brabantse Wal voor het voetlicht van de (potentiële) bezoeker worden gebracht. De combinatie van de historische binnenstad van Bergen op Zoom met een rijk areaal aan culturele evenementen en de bijzondere, natuurrijke omgeving maken de Brabantse Wal aantrekkelijk voor de toerist. Vooral bezoekers met een voorkeur voor een actieve vorm van vrijetijdsbesteding kunnen binnen ons gebied op hun wenken worden bediend. Wandelen en fietsen zijn met stip de meest favoriete vormen van vrijetijdsbesteding. Met onder andere het fietsknooppuntensysteem maar ook met de talrijke wandelroutes in en door het gebied zijn de infrastructurele voorzieningen op orde om de actieve bezoeker van dienst te kunnen zijn. Op initiatief van de gemeente Bergen op Zoom en in navolging van het eerdere hoteloverleg zoals dat destijds door de VVV-Bergen op Zoom werd georganiseerd, is direct na het faillissement van de Stichting VVV-Bergen op Zoom het Accommodatieoverleg opgestart. Dit overleg had aanvankelijk tot doel verblijfsondernemers te informeren over beleidsmatige en trendmatige ontwikkelingen binnen het taakveld toerisme. Al snel werd duidelijk dat het ondernemersveld, naast overdracht van theoretische kennis, behoefte had aan concrete producten. Producten die zouden leiden tot een toename van het toerisme. Op dat moment is het Accommodatieoverleg opgegaan in het Aanjaagteam Brabantse Wal. Dit Aanjaagteam heeft tot doel om te komen tot tastbare toeristische producten. Het Aanjaagteam wordt bemand door de beleidsmedewerkers toerisme van de gemeenten Bergen op Zoom en Woensdrecht en enkele accommodatieondernemers. Een van de eerste producten van het Aanjaagteam is de website www.brabantsewal.nl . Deze website is nu bijna twee jaar online. Vooral de gemeente Woensdrecht heeft enkele jaren geleden het voortouw genomen om te komen tot promotie van De Brabantse Wal. De toenmalige portefeuillehouder toerisme van de gemeente Woensdrecht stelde direct bij aanvang van het project dat de Brabantse Wal meer omvat dan alleen het grondgebied van de gemeente Woensdrecht. Ook het volledige grondgebied van de gemeente Bergen op Zoom en een aanzienlijk oppervlak van de gemeente Steenbergen moet tot De Brabantse Wal worden gerekend. In dit kader heeft de wethouder toerisme van Woensdrecht actie ondernomen om zijn collega-portefeuillehouders in Bergen op Zoom en Steenbergen te bewegen om gezamenlijk op te
1
trekken in de bevordering van het toerisme in de drie gemeenten. De gemeente Bergen op Zoom heeft hier direct op aangehaakt. Immers wordt, zoals eerder is gesteld, het toeristische profiel van Bergen op Zoom goeddeels gevormd door de combinatie van een historische binnenstad met een rijk aanbod aan culturele evenementen en een unieke natuurrijke omgeving. Een groot gedeelte van de natuurwaarden die we etaleren ligt op het grondgebied van de gemeente Woensdrecht. Bergen op Zoom stelt zich in het Aanjaagteam Brabantse Wal dan ook initiërend, productief en constructief op. Inmiddels zijn de portefeuillehouders toerisme van Woensdrecht en Bergen op Zoom er in geslaagd ook de gemeente Steenbergen te bewegen om te participeren in het project De Brabantse Wal. Aanvankelijk stelde Steenbergen zich op het standpunt niet te veel te willen investeren in toerisme en zich te beperken tot de discipline waterrecreatie. Kort voor de officiële ingebruikname van het fietsknooppuntensysteem op 24 juni 2005 is Steenbergen overstag gegaan. De portefeuillehouder toerisme van Steenbergen ziet nut en noodzaak van samenwerking om het toerisme in het gebied te bevorderen. Nu de drie portefeuillehouders van de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht elkaar op gebied van toerisme hebben gevonden, is het zaak stappen te ondernemen die leiden tot het bevorderen van het toerisme op basis van gezamenlijkheid. Inmiddels hebben de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht naar elkaar toe schriftelijk de intentie uitgesproken vorm en inhoud te willen geven aan deze samenwerking. Overigens valt niet uit te sluiten dat ook de gemeente Tholen zich aan wil sluiten bij de eerder genoemde toeristische samenwerking. Thans is het van belang een werkplan op te stellen waarin de eerder genoemde samenwerking die vorm en inhoud krijgt waarover in de vorige alinea wordt gesproken. Doel Het doel van toeristische samenwerking tussen de drie Brabantse Wal gemeenten is te komen tot een zodanige productontwikkeling toerisme en promotie van deze producten en de Brabantse Wal dat bezoekers aan het gebied worden geprikkeld om langer te blijven en meer besteden. Aanvullend daarop is het bedoeling meer bezoekers te trekken. Kernachtig weergegeven is het doel: toename van bestedingen op de Brabantse Wal (economische vernieuwing). Bij de realisatie van dit doel wordt gebruik gemaakt van de SMART-analyse (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden). De basis waarop bovengenoemd doel kan worden verwezenlijkt Rapportages van het Nederlands Research Instituut Recreatie en Toerisme (NRIT), Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) en van andere toeristische onderzoeksinstituten bieden de naslagwerken waarin uitvoerig is aangegeven welke ontwikkelingen de toeristische markt in Nederland en West-Europa doormaakt. Deze ontwikkelingen bieden voor De Brabantse Wal uitgelezen kansen om tot een renderende bevordering van het toerisme te komen. Vooral belevingstoerisme en actieve vormen van vrijetijdsbesteding vormen de peilers onder het hedendaagse toerisme. De Brabantse Wal biedt in het kader van de eerder genoemde trendmatige ontwikkelingen goede producten. Ten aanzien van belevingstoerisme bekleden de historische kernen binnen het gebied een sleutelrol (monumenten, culturele evenementen en funshoppen), terwijl het landelijk gebied van de Brabantse Wal een scala aan mogelijkheden biedt om er actief op uit te trekken. Hieronder treft u concreet en onderbouwd het werkplan aan op grond waarvan de toeristische samenwerking tussen de drie Brabantse Wal gemeenten vorm kan krijgen. Het werkplan dient er voor om tot een zodanige taakverdeling en inzet van gelden binnen de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht (en mogelijk Tholen) te komen dat, op het gebied van toerisme, zo doelgericht en doelmatig mogelijk kan worden gewerkt. Dit met de bedoeling om binnen het beperkte aantal uren dat voor de bevordering van het toerisme in het gebied beschikbaar is, tot een zo hoog mogelijk rendement te komen Formatie
2
Bij de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht zijn in totaal 8 medewerkers in het toerisme actief. Gemeten in formatie bedraagt het aantal ongeveer 5 fte. Van de 8 medewerkers zijn er 5 actief in de toeristische informatievoorziening en 3 bekleden de rol van beleidsmedewerker toerisme. Van de 3 beleidsmedewerkers is alleen de beleidsmedewerker toerisme van de gemeente Bergen op Zoom nagenoeg fulltime in dienst ten behoeve van het toerisme. De beleidsmedewerkers toerisme van Steenbergen en Woensdrecht zijn parttimers (respectievelijk 20 en 22 uur per week). Verdeling van taken. Om te kunnen komen tot een verdere toeristische ontwikkeling, is het van belang contacten te bewerkstelligen tussen de gemeenten en ondernemers die belang hebben bij het bevorderen van het toerisme. Hierbij moet worden gedacht aan accommodatieverstrekkers, recreatiebedrijven, horecabedrijven, etc. Momenteel worden incidenteel contacten onderhouden met deze bedrijven, vooral door de medewerkers van Toerisme Bergen op Zoom en de beleidsmedewerker toerisme van de gemeente Woensdrecht. Deze laatste beperkt zich overigens tot de bedrijven die in de gemeente Woensdrecht zijn gevestigd. Toeristische samenwerking tussen de drie Brabantse Wal gemeenten biedt de mogelijkheid de werkzaamheden zodanig te verdelen dat inhoud kan worden gegeven aan: 1. 2. 3.
beleidsvoorbereiding toerisme voor de gehele Brabantse Wal; opbouwen en onderhouden van contacten met bedrijven die actief zijn in de toeristische branche; toeristische informatieverstrekking aan bezoekers aan De Brabantse Wal.
Beleidsvoorbereiding: In dit kader zal in eerste instantie op ambtelijk niveau afstemming moeten plaatsvinden tussen de beleidsmedewerkers toerisme. Bergen op Zoom zal binnenkort werk maken van een nieuw beleidsplan toerisme en recreatie. Dit biedt in ieder geval de mogelijkheid om tot afstemming te komen met de beleidsuitgangspunten van Steenbergen en Woensdrecht. Het verdient hoe dan ook aanbeveling dat de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht komen tot een beleidsplan toerisme dat door deze gemeenten in gezamenlijkheid wordt gedragen. Opbouwen en onderhouden van contacten met toeristische bedrijven: Voor De Brabantse Wal liggen er duidelijke kansen voor accommodatieverstrekkers, agro-aanbieders, outdoorbedrijven, fietsverhuurders in combinatie met routestructuren, workshopaanbieders en welnessaanbieders. In de contacten met bedrijven ligt het voor de hand hier rekening mee te houden. Wat betreft de verder op te bouwen contacten met het toeristisch ingestelde bedrijfsleven zal een lijst met te ondernemen acties moeten worden opgesteld, met daaraan gekoppeld een tijdschema. Contacten op het terrein van beleidsvoorbereiding met ondernemers zijn van belang om, mede op basis van de trendmatige ontwikkelingen binnen toerisme, te komen tot afstemming tussen gemeentelijke overheid en bedrijfsleven. Dit met als doel te komen tot toeristische producten die aansluiten bij de trendmatige toeristische ontwikkelingen en er voor te zorgen dat een professionele promotie van deze producten plaatsvindt. Gezien de omvang van het werkgebied en de hoeveelheid en diversiteit aan - en van de toeristisch ingestelde ondernemers, is het noodzakelijk maar bovenal nuttig om tot een taakverdeling te komen in de contacten tussen de gemeenten en de bedoelde bedrijven. Mede gelet op het beschikbare aantal uren van de beleidsmedewerkers en de toeristische grondtaken per gemeente, kan tot een volgende verdeling van bedrijvencontact worden gekomen: Beleidsmedewerker Bergen op Zoom: gedeelte van accommodatieverstrekkers (exclusief jachthavens en campings), musea, workshopaanbieders en horecabedrijven; Beleidsmedewerker Steenbergen: jachthavens, outdoorbedrijven en agro-aanbieders Beleidsmedewerker Woensdrecht: campings, gedeelte van accommodatieverstrekkers, fietsverhuurders en kinderboerderijen c.a. De beleidsmedewerker toerisme van de gemeente Woensdrecht beheert daarnaast de website Brabantse Wal.
3
De contacten met bedrijven zoals die hierboven zijn beschreven kennen een verband met het accommodatieoverleg zoals dat twee maal per jaar wordt georganiseerd. De wijze waarop dit overleg vorm en inhoud moet krijgen is in ontwikkeling, waarbij we ons vooral laten leiden door de behoeften binnen het ondernemersveld. Toeristische informatieverstrekking: Het gebied kent één toeristische full service informatievoorziening waar door medewerkers 6 dagen per week en in de zomer gedurende 7 dagen per week informatie wordt verstrekt over De Brabantse Wal. Deze voorziening is onder de naam Toerisme Bergen op Zoom gevestigd in Bergen op Zoom. Steenbergen kent een VVV-folderpost en Woensdrecht een VVV-informatiepost met een beperkte bezetting. Om de uniformiteit in de toeristische informatieverstrekking te waarborgen en te stroomlijnen, verdient het aanbeveling om te komen tot één toeristisch informatiecluster. Dit cluster zal, vooral gezien de formatieruimte, hoofdzakelijk worden bemenst door Toerisme Bergen op Zoom. Toerisme Bergen op Zoom houdt kantoor in Bergen op Zoom. Vervolgens dient aandacht te worden geschonken aan een systeem waarbij toeristische informatie kan worden verstrekt op locaties in de gemeenten Woensdrecht en Steenbergen. In dit verband wordt gedacht aan de mogelijkheden van de digitale snelweg. Een toeristisch informatiecluster sluit overigens goed aan bij de aansluiting van Bergen op Zoom bij de VVV-groep Nederland. Toerisme Bergen op Zoom wordt hierbij, onder de naam VVV, een full service informatiepunt. In Steenbergen en Woensdrecht is het streven er op gericht om daar te werken met een VVV-folderpost, ondersteund met de mogelijkheid tot het digitaal inwinnen van informatie. De totale kosten verbonden aan aansluiting bij de VVVgroep Nederland bedragen op jaarbasis ongeveer € 5.000,--. De toeristische samenwerking tussen de Brabantse Wal gemeenten, de aansluiting bij de VVV-groep Nederland, ontwikkelingen t.a.v. herhuisvesting en voorgenomen clustering van informatieve diensten vragen om een hernieuwd bedrijfsplan toeristische informatievoorziening. Dit bedrijfsplan treft u als bijlage aan. In dit plan wordt uitvoerig ingegaan op de bedrijfsvoering van de toeristische informatievoorzeining. Wat betreft de tenaamstelling van deze informatievoorziening gaan de gedachten uit naar: VVVDe Brabantse Wal. Om het gebied te duiden verdient het aanbeveling om in de subtitel verbonden aan deze naam de plaatsnamen Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht te vermelden. De Brabantse Wal beschikt over een eigen website. Bezien vanuit de invalshoek van informatieverstrekking is het van belang deze site zoveel mogelijk te promoten. De wijze waarop dit beslag moet krijgen is thans nog in onderzoek. De website is in beheer bij de beleidsmedewerker van de gemeente Woensdrecht. Deze medewerker wordt ondersteund door Toerisme Bergen op Zoom. De aansluiting bij de VVV-groep Nederland maakt het mogelijk om gebruik te maken van een landelijke VVV-website, waarbij de aandacht zal worden gevestigd op de Brabantse Wal dorpen en steden. Aansturing De toeristische samenwerking zoals die hiervoor is omschreven, vraagt om aansturing. Bij aansturing dient onderscheid te worden gemaakt in aansturing op grond van beleidsuitgangspunten en organisatorische aansturing. De beleidsuitgangspunten sturen op ontwikkelingen in de toeristische markt en de wijze waarop de gemeenten daar op in wensen te spelen. Bij organisatorische aansturing gaat het om competentie. Hierover zullen heldere afspraken moeten worden gemaakt omdat het werkgebied het grondgebied van drie gemeenten omvat. In dit verband verdient het aanbeveling een overeenkomst af te sluiten met de deelnemende gemeenten. In deze overeenkomst dient te worden aangegeven welke resultaten van de samenwerking worden verwacht. Een werkgroep is verantwoordelijk voor het ontwikkelen en uitvoeren van de taken van het toeristische samenwerkingsverband. Deze werkgroep die bestaat uit de beleidsmedewerkers van de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht. De werkgroep rapporteert aan de colleges van B&W van de deelnemende gemeenten. Om te kunnen functioneren heeft de werkgroep behoefte aan een team waarin het toeristisch-recreatief bedrijfsleven is vertegenwoordigd; een klankbordgroep. Sinds enige tijd bestaat het Aanjaagteam Brabantse Wal, waarin ondernemersveld en gemeentelijke overheid zijn vertegenwoordigd. De samenstelling van het huidige Aanjaagteam Brabantse Wal vormt een goede basis om te komen tot een team dat in staat is om de behoeften vanuit het toeristischrecreatief bedrijf op de agenda te krijgen bij de werkgroep. Daarnaast dient het Aanjaagteam als ‘sparringpartner’ van de werkgroep. Dit dient te leiden tot een zodanig creatief proces dat tot een succesvolle toeristische ontwikkeling van het gebied kan worden gekomen. Het is wel van belang dat het aanjaagteam een formele status krijgt en om die reden wordt bekrachtigd op basis van een overeenkomst tussen ondernemers en gemeentelijke overheden. 4
Op basis van de gebruikelijke richtlijnen zoals die bij gemeenten van kracht zijn, dient het toeristisch samenwerkingsverband één keer per jaar verantwoording af te leggen over de wijze waarop zij heeft gefunctioneerd. Middelenconsequenties De toeristische samenwerking zoals die hiervoor is beschreven kent middelenconsequenties. Onder middelen wordt verstaan: financiën en personeel. Naast het eerder beschreven doel van samenwerking is een belangrijk effect het boeken van doelmatigheidsvoordelen. Op het personele vlak ligt het in de lijn der verwachting dat door de samenwerking op het gebied van toerisme tussen de drie gemeenten het personeel aanmerkelijk doelmatiger kan worden ingezet. Op deze wijze ontstaat er binnen de totale formatie aan toeristische medewerkers ruimte om meer werk te maken van de bevordering van het toerisme binnen het gebied. Hierbij moet dan vooral worden gedacht aan het niveau van toeristische beleidsontwikkeling en het toeristisch promotionele beleid. Op het terrein van de toeristische informatievoorziening zal wel sprake zijn van uitzetting van formatie. Dit is enerzijds het gevolg van de uitbreiding van het werkgebied voor de VVV- in Bergen op Zoom. Anderzijds houdt de noodzakelijke uitbreiding van formatie bij de VVV in Bergen op Zoom verband met de trendmatige ontwikkelingen in de toeristische markt en de claims die dat tot gevolg heeft voor de ontwikkeling van toeristische producten. Het college heeft als een van de speerpunten de bevordering van het toerisme vastgesteld. Als hiervan werk moet worden gemaakt, brengt dit extra kosten met zich mee. Wel verwachten we dat de meerkosten verbonden aan de toeristische samenwerking en de trendmatige ontwikkelingen in het toerisme aflopend zijn. Hierbij tekenen we wel aan dat ze zeker niet onder het niveau van de huidige lasten verbonden aan toerisme komen te liggen. Daar waar op korte termijn geen sprake zal zijn van uitzetting van formatie, zal de toeristische samenwerking tussen de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht echter alleen vorm kunnen krijgen als voldoende financiële middelen beschikbaar zijn om de taken van het samenwerkingsverband uit te kunnen voeren. Dit betekent dat de gemeentebesturen er van doordrongen moeten geraken dat door gezamenlijk op te trekken de som der delen meer is dan het gemiddelde en om deze reden een investering kan worden gerechtvaardigd. Communicatie Het succes van de toeristische samenwerking tussen de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht is deels afhankelijk van een goede communicatie met belanghebbenden. Door belanghebbenden te betrekken bij de toeristische samenwerking tussen de drie gemeenten is de kans het grootst dat deze belanghebbenden zich zullen gaan herkennen en zich erkend voelen in de vorm van samenwerking zoals die in dit plan is omschreven. In dit verband is het van belang het toeristisch ingestelde ondernemersveld en belangengroeperingen (o.m. natuur en milieu) op de hoogte te stellen van de voorgenomen toeristische samenwerking en deze bij de verdere invulling van de plannen te betrekken. De ondernemers en belangengroeperingen zullen in eerste instantie schriftelijk op de hoogte moeten worden gesteld van de gedachten die we koesteren. Daarnaast biedt het accommodatieoverleg de mogelijkheid om verder in te gaan op de toeristische samenwerking. Mogelijke andere ontwikkelingen: Gesprekken op bestuurlijk niveau wijzen in de richting dat de gemeente Tholen zich graag wil aansluiten bij het initiatief van toeristische samenwerking zoals hiervoor is omschreven. Om deze reden wordt Tholen vanaf heden betrokken bij de verdere planuitwerking toeristische samenwerking. Samenvattend: Nu de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht naar elkaar toe de intentie hebben uitgesproken om te komen tot toeristische samenwerking, kan op basis van dit werkplan in praktische zin gekomen worden tot de volgende werkafspraken: Inzet medewerkers toerisme van de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht: Ten aanzien van beleidsvoorbereiding toerisme voor de gehele Brabantse Wal: 5
De beleidsmedewerkers toerisme van de drie gemeenten synchroniseren de beleidsuitgangspunten toerisme van de gemeenten. Ten aanzien van bedrijvencontact: Beleidsmedewerker Bergen op Zoom: gedeelte van accommodatieverstrekkers (exclusief jachthavens en campings), musea, workshopaanbieders en horecabedrijven; Beleidsmedewerker Steenbergen: jachthavens, outdoorbedrijven en agro-aanbieders Beleidsmedewerker Woensdrecht: campings, gedeelte van accommodatieverstrekkers, fietsverhuurders en kinderboerderijen c.a. Ten aanzien van toeristische informatievoorziening: Opzetten van een toeristisch informatiecluster tussen de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht, waarbij Toerisme Bergen op Zoom (VVV) input levert ten aanzien van promotiemateriaal en sturing geeft aan de informatieverstrekking aan inkomende toeristen. Ten aanzien van het beheer van de website www.brabantsewal.nl: De beleidsmedewerker toerisme van de gemeente Woensdrecht beheert de website Brabantse Wal en er wordt ondersteuning verleend door Toerisme Bergen op Zoom. Ten aanzien van aansturing: De beleidsmedewerkers toerisme van de drie Brabantse Wal gemeenten vormen een pool op basis waarvan de bovengenoemde taken tot uitvoer kunnen worden gebracht. Deze werkgroep rapporteert aan de colleges van B&W. Het reeds bestaande Aanjaagteam Brabantse Wal vervult de rol van klankbord richting werkgroep toeristische samenwerking. Het Aanjaagteam dient te worden erkend als klankbordgroep ten behoeve van de werkgroep toeristische samenwerking. Om de binding met de werkgroep te waarborgen, treedt de beleidsmedewerker toerisme van de gemeente Bergen op Zoom op als eerste onder gelijken binnen het Aanjaagteam. Ten aanzien van middelen: Hiervoor wordt u verwezen naar het bedrijfsplan dat bij dit werkplan is gevoegd. In het bedrijfsplan wordt uitvoerig stilgestaan bij de exploitatieopzet van de organisatie die verantwoordelijk is voor de uitvoering van het werkplan. Ten aanzien van verantwoording: Eens per jaar leggen VVV en de werkgroep aan de colleges van Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht verantwoording af over de uitvoering van de werkzaamheden. Ten aanzien van communicatie: De beleidsmedewerkers van de gemeenten Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht verzorgen in overleg en overeenstemming het communicatietraject ten aanzien van de toeristische samenwerking tussen de drie gemeenten. Als leidraad voor de communicatie wordt door de beleidsmedewerkers een communicatieplan opgesteld. In dit plan wordt aandacht geschonken aan de communicatie met de gemeentebesturen, ondernemers en andere belanghebbenden. Om het bovengenoemde werkplan te bekrachtigen, zal aan de afzonderlijke colleges worden gevraagd in te stemmen met bovengenoemd werkplan en de consequenties daarvan te aanvaarden.
6
