Werken zonder dieseluitlaatgassen

FNV BOUW

BESTAAT UIT

FNV BOUW & INFRA, FNV AFBOUW

EN

ONDERHOUD, FNV MEUBEL & HOUT

EN

FNV WOONDIENSTEN

ARBOWIJZER 24

Werken zonder dieseluitlaatgassen Hoe ongezond is het werken in dieseluitlaatgassen?

Vlam in de pijp

Herziene 3e uitgave, April 2010

Gebakken lucht

Inhoudsopgave >

Vlam in de pijp ..................................... 1

>

Dieseluitlaatgassen ........................... 2

>

Wat moeten werkgevers doen? ... 4

>

Voorbeelden uit de praktijk ............ 6

>

Wat zegt de wet?.............................. 12

>

Tips & trucs voor gezonder werken ............................... 14

>

Meer weten? ....................................... 16

>

Nuttige adressen .............................. 17

Arbowijzer 24 | Werken zonder dieseluitlaatgassen | Vlam in de pijp | 10043-1

10043

In de bouw zijn dagelijks veel werknemers aan de slag met heiinstallaties, grondverzetmachines, torenkranen, shovels, aggregaten, compressoren, bobcats, betonpompen en andere potige machines. De meeste van die krachtwerktuigen en voertuigen hebben een dieselmotor. Dieselmotoren: het zijn de werkpaarden van de bouw. LPG- en benzinemotoren zijn weliswaar schoner, maar hebben meestal problemen met lasten boven de vier ton. De krachtpatsers op diesel hebben alleen een erg belangrijk nadeel vergeleken met hun schonere broers: ze produceren zeer schadelijke uitlaatgassen. De effecten op de gezondheid kunnen zelfs zo ernstig zijn, dat de Nederlandse regering en de Wereldgezondheidsorganisatie dieseluitlaatgassen op de lijst van kankerverwekkende stoffen heeft gezet. Het venijn zit ‘m in de roetdeeltjes die met de uitlaatgassen in de lucht komen. En aan die roetdeeltjes kleven letterlijk gevaren. Onderzoek dat FNV Bouw samen met FNV Bondgenoten in 2006 heeft uitgevoerd onder zo’n 600 leden, toont aan dat bijna de helft van hen elke dag meer dan 2 uur dieselrook op de werkplek inademt. FNV Bouw heeft dit onderzoek uitgevoerd onder leden in de Bouw, GWW en betonmortel. Nog eens 20% zegt dagelijks dieselrook in te ademen. Veel werknemers weten dat het inademen van dieselrook risico’s oplevert voor de gezondheid. Het is dan ook niet verwonderlijk dat tweederde van de werknemers zich zorgen maakt over de dieseluitlaatgassen op het werk. Maar hoe iets aan de risico’s gedaan kan worden, is veel minder goed bekend. Slechts eenderde geeft aan dat zijn/haar werkgever maatregelen heeft getroffen om dieselrook te verminderen. Met deze arbowijzer wil FNV Bouw de werknemers in de bouw- en houtnijverheid op weg helpen om de risico’s van dieselrook op de werkplek weg te halen of te beperken.

Dieseluitlaatgassen Roet Roet ontstaat bij onvolledige verbrandingsprocessen. De samenstelling van roetdeeltjes kan verschillen. Vele, en dus ook schadelijke, stoffen zoals gedeeltelijk verbrande olie en zwavelzuur, hechten zich gemakkelijk aan koolstof. Dieselrook bevat ongeveer honderden verschillende verbindingen, waarvan tientallen een schadelijke uitwerking kunnen hebben op de longen. Dieselmotoremissies (DME) bevatten vaste deeltjes (de ‘rook’) en gassen. In de dieselrook zitten Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK’s), deeltjes die onverbrand de uitlaat uitkomen en zich aan de roetdeeltjes hechten. Deze PAK’s zijn kankerverwekkend en milieuschadelijk. Niet alle PAK’s zijn gevaarlijk, een deel is dat echter wel: ze kunnen kanker veroorzaken. Ze zitten bijvoorbeeld ook in sigarettenrook. PAK’s verdampen vrijwel niet, maar plakken aan roetdeeltjes. Het inademen van stof met PAK’s levert dus grote gezondheidsrisico’s op, van huidirritaties tot luchtwegaandoeningen. Uit onderzoek blijkt dat werknemers die veel in de buurt van dieselmotoren werken een verhoogde kans op longkanker hebben.

Let op je lijf LICHAAMSDEEL Ogen Luchtwegen

Huid DNA Divers

VEROORZAKER dieseluitlaatgas algemeen dieseluitlaatgas algemeen roetdeeltjes PAK’s verbrandingsdeeltjes zwaveldioxide roet Nitro-PAK’s dieseluitlaatgas algemeen

KLACHTEN irritatie irritatie slijmvliezen mond en neus prikkeling luchtwegen, pneumoconiose, longfibrose longkanker astma, bronchitis irritatie, bronchitis verkleuring, abnormale verhoorning kanker misselijkheid, duizeligheid, hoofdpijn

Arbowijzer 24 | Werken zonder dieseluitlaatgassen | Vlam in de pijp | 10043 -2

Normen Een moeilijk punt bij de aanpak van dieselrook op de werkplek is dat er momenteel geen wettelijke grenswaarde bestaat voor beroepsmatige blootstelling aan dieseluitlaatgassen. De Gezondheidsraad werkt wel aan zo’n grenswaarde. In de discussie spelen drie begrippen een rol: een streefwaarde (risico van 1 extra geval van longkanker per jaar op 1 miljoen blootgestelde werknemers) een verbodswaarde (risico van 1 extra geval van longkanker per jaar op 10.000 blootgestelde werknemers) een achtergrondwaarde (hoeveelheid dieseluitlaatgas in de buitenlucht in de directe omgeving van het bedrijf). Zolang er nog geen norm is vastgesteld hanteert het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, en dus de Arbeidsinspectie, de achtergrondwaarde als grenswaarde voor blootstelling aan DME. Dat betekent in de praktijk bijvoorbeeld dat in Nederland altijd de achtergrondwaarde zal gelden, omdat deze al veel hoger is dan de streefwaarde (resp. 2-3 μg/m3 en 0,16 μg/m3).


Wat moeten werkgevers doen Risico Inventarisatie & Evaluatie Als het vanwege de stand der techniek niet mogelijk is te vervangen, moet een bedrijf zodanige maatregelen treffen dat de blootstelling zo laag mogelijk is. De maatregelen moeten worden genomen op basis van een Risico Inventarisatie & Evaluatie (RI&E) en van de stand der techniek. Dat betekent allereerst dat ieder bedrijf zelf moet (laten) vaststellen, in het kader van de RI&E, bij welke werkzaamheden welke werknemers aan dieselrook worden blootgesteld en wat de blootstellingniveaus daarbij zijn. Elk bedrijf moet zelf een bedrijfsnorm voor dieselrook opstellen.

Vervangingsplicht Dat er nog geen norm is vastgesteld voor dieselrook betekent niet dat werkgevers niets hoeven te doen. Integendeel. Dieselrook is vanaf 1995 door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid op de lijst van kankerverwekkende stoffen geplaatst. De Arbowet bepaalt dat de werkgever blootstelling aan kankerverwekkende stoffen moet voorkomen. Er bestaat dan ook een vervangingsplicht. Het uitgangspunt hiervan is dat werkgevers kankerverwekkende stoffen moeten vervangen door niet-kankerverwekkende stoffen. Dat betekent in het geval van dieselrook dus vervanging van diesel-aandrijving door een andere aandrijving, of andere oplossingen waarvoor geen dieselmotor nodig is. Werkgevers zijn daarom onder meer verplicht om (in binnenruimten) een dieselaangedreven vorkheftruck tot en met 4 ton hefvermogen te vervangen door een vorkheftruck op LPG of elektriciteit.

Blootstelling zo laag mogelijk Het betekent ten tweede dat ieder bedrijf maatregelen moet nemen die de blootstelling zo laag mogelijk maken. Maar wat is ‘zo laag mogelijk’? De Arbeidsinspectie hanteert de eis dat per voertuig of machine de dieselrook met minstens 70% moet worden gereduceerd, bijvoorbeeld door een roetfilter. Wanneer een bedrijf Euro-4 en Euro-5 motoren bij vrachtwagens gebruikt, ziet de Arbeidsinspectie dit ook als een 70% reductie. Maar let op: wanneer met een koude motor wordt gereden zijn Euro-4 en Euro-5 motoren meestal net zo vuil als een oude motor! De Arbeidsinspectie heeft verder bepaald dat een bedrijf geen maatregelen hoeft te treffen wanneer de mate van blootstelling tot op de achtergrondwaarde is teruggebracht.


Onderscheid binnensituaties – buitensituaties De maatregelen die bedrijven moeten nemen, gelden vooral voor binnensituaties. Dat komt ook omdat de Arbeidsinspectie tot nu toe een actief controlebeleid voert voor dieselrook in binnensituaties. Vanaf 2007 zal de Arbeidsinspectie inspecteren op dieselrook in omsloten ruimtes, d.w.z. in een ruimte met drie of meer wanden en een dak. Een omsloten ruimte kan ook een scheepsruim zijn. Voor buitensituaties geldt dat de Arbeidsinspectie alleen komt inspecteren als werknemers een klacht hebben ingediend. Dat ontslaat bedrijven niet van de verplichting om maatregelen te treffen die ook daar de blootstelling aan dieselrook zo ver mogelijk terugdringen.

Voertuigen van ‘derden’ Wanneer voertuigen of machines van ‘derden’, bijvoorbeeld klanten of leveranciers, in het bedrijf komen, eist de Arbeidsinspectie van een bedrijf dezelfde maatregelen als bij voertuigen of machines van het eigen bedrijf, bijvoorbeeld roetfilters.

Werknemers van ‘derden’ Voorop staat dat de eigen werkgever verantwoordelijk is voor de gezondheid van zijn werknemers. Wanneer werknemers als ‘derden’ (flexwerker, onderaannemer etc.) in een bedrijf komen, is de ‘gastheer’ daarnaast verantwoordelijk voor bepaalde veiligheidszaken. Als het goed is maken de eigen werkgever en de ‘gastheer’ beiden gezamenlijk afspraken over arbozaken.


Voorbeelden uit de praktijk Wegenbouw: dubbele PAK-belasting In de wegenbouw worden vaak PAK-houdende koolteerproducten gebruikt. Bij slopen, frezen, vegen en schoonspuiten van wegdek kan de wegwerker in aanraking komen met PAK-houdend stof. Ook komt vaak PAK-houdend stof vrij bij het breken, transporteren, overslaan, verspreiden en mengen van asfaltgranulaat. Juist in de wegenbouw zijn wegwerkers, asfalteerders, balkers en harkers in veel gevallen aan het werk in de nabijheid van grote en zware dieselmachines. Dat betekent dat ze behalve door het stof ook nog eens via dieseluitlaatgassen blootgesteld zijn aan PAK’s. Bij het werken aan drukke wegen (bijvoorbeeld langs de snelweg) is de wegwerker of asfalteerder ook nog eens blootgesteld aan de uitlaatgassen van passerend verkeer. Op die manier wordt het lichaam extra blootgesteld. Zeker in de wegenbouw is het daarom nodig om voertuigen en machines te voorzien van oxidatiekatalysatoren met roetfilters (of zogenaamde combifilters). Bij stationair draaiende machines moet bekeken worden of afzuiging van de uitlaatgassen mogelijk is. Ook zouden weggedeelten tijdens wegwerkzaamheden afgesloten kunnen worden. Wanneer het verkeer omgeleid wordt verdwijnt de bijdrage van uitlaatgassen van langsrijdend verkeer (zie ook arbowijzer 1 Asfalt).

In de wolken? Vaak zijn het niet zozeer de bestuurders van dieselvoertuigen en machines die de uitlaatgassen inademen, maar degenen die pal in de buurt van de machine werken. De bestuurder van een asfalteermachine zit in zijn cabine verder van de uitlaatgassen dan de harker die er vlak achter werkt. En een stratenmaker die op zijn knieën zit nabij een ronkend trilapparaat, ademt meer uitlaatgassen in dan de operator van het krachtwerktuig. In de houthandel staan de mensen die moeten laden en lossen in de hal in de dieseluitlaatgassen. Werk daarom bij voorkeur niet in de directe nabijheid van lopende dieselmotoren. Daarnaast is het een belangrijk verschil of je in de open lucht werkt of in een (half) besloten ruimte. Hoe meer de gassen blijven hangen, hoe meer je eraan blootgesteld wordt en hoe ongezonder dat is. In besloten ruimtes adem je veel meer schadelijke stoffen in dan in de buitenlucht, waar de uitlaatgassen sneller verwaaien. Lokale omstandigheden blijken zeer bepalend te zijn voor blootstelling. De blootstelling aan dieselmotoremissie (DME) zal zeer variabel zijn door onder andere weersinvloeden en het verkeer.


Meten van roetdeeltjes op locatie

Risico op hoge blootstelling aan dieseluitlaatgassen

De metingen van dieselmotoremissies (DME) berusten op de analyse van de concentratie elementair koolstof (EC) in het respirabele stof (d.w.z. de kleine stofdeeltjes die tot in de longen kunnen doordringen) in de ademhalingszone van een werknemer. De in de werkomgeving gemeten concentraties dieseldamp worden gebruikt voor het berekenen van het gezondheidsrisico. Bij een fulltime dagelijkse blootstelling gedurende een 40-jarig arbeidsleven van rond de 50 μg/m³ EC neemt de extra kans op longkanker toe met 1/250. Hierbij is gerekend met een achtergrondconcentratie van 3 μg/m³.

Open lucht Viaduct Open tunnel Gesloten tunnel Putten Sleuven Magazijn Loodsen

+ ++ ++ +++ +++ +++ +++ +++

Wat kunt u als werknemer doen Ook u als werknemer kunt meewerken aan het beperken van de blootstelling van dieselrook op de werkplek. Ook u kunt uw verantwoordelijkheid nemen en ervoor zorgen dat u en uw collega’s in gezonde omstandigheden het werk kunnen uitvoeren. Wat kunt u doen: Maak de dieselrookproblematiek kenbaar in het bedrijf. Zet het op de agenda, bijvoorbeeld via de OR, maak het probleem levend! Houd een kleine enquête op de werkvloer zodat u richting uw werkgever cijfers kunt presenteren. Maak een inventarisatie van werkomstandigheden of klachten van collega’s die redelijkerwijs verband kunnen houden met de blootstelling aan dieselrook. Kijk of uw bedrijf een Risico Inventarisatie & Evaluatie heeft en wat daarin geschreven staat over dieselrook. Vraag uw werkgever om een RI&E op te stellen De werkgever is daartoe verplicht. Zorg ervoor dat flexwerkers of werknemers van ‘derden’ op de hoogte zijn van maatregelen die in uw bedrijf zijn genomen om de blootstelling terug te dringen. Dien, in het uiterste geval, een klacht in bij de Arbeidsinspectie. De Arbeidsinspectie is verplicht om na elke klacht een inspectiebezoek af te leggen. Houd vol! Het bespreekbaar maken van de dieselrookproblematiek vraagt om uithoudingsvermogen en een lange adem. Maar de volhouder wint! Kijk eens naar maatregelen die mogelijk ook toepasbaar zijn in de sector waarin u werkzaam bent. Hieronder staan enkele voorbeelden hoe dieseluitlaatgassen aan te pakken. Er zijn verschillende mogelijkheden om de schadelijkheid van dieseluitlaatgassen en de blootstelling eraan te verminderen. Op zich zou het beter zijn om over te gaan op het gebruik van voertuigen die een andere brandstof gebruiken of op elektriciteit werken. In binnensituaties is het verplicht om heftrucks met een hefvermo-


gen tot 4 ton te vervangen voor een elektrische of LPG heftruck. Elektrische heftrucks zijn tegenwoordig al mogelijk tot een hefvermogen van 6 ton. LPG heftrucks zijn mogelijk tot een hefvermogen van 8 ton; soms zelfs tot 12 ton. In de praktijk blijkt het niet altijd mogelijk om overal over te gaan op het gebruik van schonere voertuigen, omdat bijna geen enkele motor zoveel kracht kan leveren als een dieselmotor. In die gevallen blijft het zaak de uitstoot van dieseluitlaatgassen aan te pakken. Zet indien mogelijk de motor uit. Nieuwe dieselmotoren zijn daarbij schoner dan de oude dieselmotoren. Bij aanschaf van een personen-, bestel- of vrachtwagen dient daarbij gelet te worden dat deze aan de nieuwste Euro-norm voldoet. Voor personen- en bestelwagens is dit de Euro-4 norm. Voor vrachtwagens de Euro-5 norm. De Euro-5 norm wordt vanaf 2009 verplicht op alle nieuwe vrachtwagens en bussen. Voor mobiele machines gelden aparte Euro-normen. Sinds enige tijd worden er met succes filters en oxidatiekatalysatoren op dieselvoertuigen aangebracht. Ze beperken het vrijkomen van schadelijke stoffen. Daarnaast kan goed motoronderhoud de uitstoot van ongezonde stoffen verminderen. Maar dan nog blijft het belangrijk om bijvoorbeeld de uitlaten zo te monteren, dat er weinig uitlaatgassen in de ademzone terecht komen. Een betere werkorganisatie en -planning kan ervoor zorgen dat er zo weinig mogelijk mensen aan dieseluitlaatgassen zijn blootgesteld.

Andere brandstoffen De overheid stelt vervanging van alle kankerverwekkende stoffen verplicht. Alleen als dat praktisch onmogelijk is, mag een andere maatregel worden toegepast. In eerste instantie moet dus bekeken worden of de dieselmotor te vervangen is door een motor die minder schadelijke uitlaatgassen uitstoot. Benzinemotoren zijn schoner dan dieselmotoren. LPG-motoren zijn een beter alternatief. De uitlaatgassen van LPG-motoren bevatten erg weinig zwaveldioxide en helemaal geen roet. Nadeel is dat zowel de LPG- als benzinemotoren een veel lager rendement hebben, en daardoor tot nu toe alleen geschikt zijn voor minder zware klussen. Materieel op vaste plekken kan vaak door elektrisch aangedreven machines, zoals een elektrische compressor worden vervangen. Compressoren worden onder andere gebruikt voor de aandrijving van pneumatische apparatuur en apparatuur voor hak- en breekwerk. Dan komen er geen uitlaatgassen meer vrij. De laatste jaren komen er ook steeds meer bio-brandstoffen op de markt zoals biodiesel en pure plantenolie. Bij chemisch omgezette plantenolie (biodiesel) zijn geen grote aanpassingen nodig aan de motor. Bij niet chemisch omgezette plantenolie (pure plantenolie) zijn grotere aanpassingen aan de motor nodig.


Filters en oxidatiekatalysatoren Om de hoeveelheid schadelijke stoffen in uitlaatgassen te verminderen, kan een oxidatiekatalysator worden toegepast. Voorwaarde is wel dat zwavelarme dieselolie wordt gebruikt. Een oxidatiekatalysator vermindert de hoeveelheid koolmonoxide, koolwaterstoffen, stikstof- en zwaveloxiden, maar niet het aantal roetdeeltjes. Om roetdeeltjes af te vangen is naast de oxidatiekatalysator ook de installatie van een filter nodig. Zogenaamde combifilters (oxidatiekatalysator én roetfilter) lijken daarbij het meest effectief: de giftige - vooral de gasvormige - componenten worden omgezet en verbrand (katalyse) en 95 tot 98 procent van de grote roetdeeltjes wordt afgevangen door het keramische roetfilter. Een keramisch filter moet, afhankelijk van het type en het gebruik, dagelijks geregenereerd worden. Dat kan op het voertuig of in een speciale elektrische oven. Hierbij worden de roetdeeltjes die aan het filter hechtten, automatisch verder verbrand tot alleen kooldioxide en water overblijven. Grote roetdeeltjes kunnen met een filter goed worden afgevangen, maar het is nog onduidelijk wat de effectiviteit van het keramische filter is voor de afvangst van kleine roetdeeltjes. Juist kleine roetdeeltjes komen in de uitlaatgassen veel voor en zijn schadelijker voor de gezondheid dan grote deeltjes. In nieuwe voertuigen kunnen inbouw-roetfilters zitten. Een ingebouwd deeltjesfilter soms in combinatie met een katalysator, filtert de roetdeeltjes uit de uitlaatgassen. Het filter brandt zichzelf schoon. Ook achteraf kunnen roetfilters ingebouwd worden. Ook deze branden zichzelf schoon als de motor voldoende lang en voldoende zwaar belast wordt. Bij licht-belaste voertuigen of machines – zoals vuilniswagens die steeds korte stukjes rijden, moet een speciaal type filter worden gebruikt. Hierbij zorgt een extra verwarmingselement periodiek voor een tijdelijke extra verhitting van de uitlaatgassen, zodat het filter wordt schoongebrand. Voor werksituaties waarin DME-bronnen niet onder beheer van de werkgever vallen, is een tijdelijk opsteekfilter als alternatief mogelijk. Hierbij heeft men de keuze tussen wegwerpfilters, die 50-100 keer meegaan, en ‘regenereerbare’ filters, die periodiek moeten worden schoongebrand in een oven.

Motoronderhoud Mobiele werktuigen verbruiken veel brandstof en zijn een grote bron van luchtverontreiniging. De werktuigen, en dus ook de motoren, zijn per jaar meer uren in bedrijf dan de gemiddelde personenauto. Vaak zijn dieselmotoren slecht afgesteld door het ontbreken van controle, regelgeving en normering. Al die factoren samen leiden tot grote uitstoot van schadelijke uitlaatgassen. Regelmatig en goed onderhoud van dieselmotoren, volgens de APKnormen voor dieselvoertuigen, leidt tot een optimalisering van het


verbrandingsproces. En zo’n goed afgestelde motor produceert minder schadelijke uitlaatgassen. Door goed motoronderhoud is de roetuitstoot met tien procent terug te dringen. Dat is niet alleen goed voor mens en milieu, maar zorgt er ook voor dat de motor in goede conditie blijft. Een lekker lopende motor geeft nu eenmaal minder snel problemen. Bij dieselwerk- en voertuigen is goed onderhoud minstens zo belangrijk. Laat de motor daarom regelmatig nakijken en afstellen en houdt een onderhoudsschema bij. Onderdelen die het verbrandingsproces beïnvloeden, zoals het brandstofinspuitsysteem, inlaatspruitstukken, turbochargers, acceleratierookbegrenzers verdienen extra aandacht. Ook de controle van elektronische componenten van het brandstofsysteem, slangen, slangklemmen, verbindingsstukken en afdichtingen moeten regelmatig gecheckt worden op slijtage en zo nodig tijdig worden vervangen. ONDERHOUD DIESELMOTOREN HOE VAAK CHECKEN dagelijks na eerste 250 uur om de 250 uur

om de 3.000 uur

om de 5.000 uur om de 10.000 uur

ONDERDEEL - vervuilingsindicator van het luchtfilter - motorklepspeling, kleppenbrugstukken, - brandstofvoorfilter reinigen - brandstoffilters vernieuwen - motorolie verversen en oliefilters vernieuwen (gebruik CF4 of CG smeerolie) - brandstoftank water aftappen - motorklepspeling, kleppenbrugstukken klepverdraaiers (controleren en afstellen) - acceleratierookbegrenzer controleren - turbocharger inspecteren - verstuivers testen/ruilen - revisie

Verlenging uitlaat De uitlaat van nieuwe voertuigen is meestal naar boven gericht. Bij oudere werktuigen en transportmiddelen kan de uitlaat verlengd en naar boven gericht worden, zodat de uitlaatgassen naar boven worden uitgestoten. Bij het werken in de open lucht kan deze methode de blootstelling aan dieseluitlaatgassen verminderen. De gassen komen niet meer in de ademzone van de werknemers terecht en worden door de wind verder verdund. Deze maatregel is opgenomen in de CAO Bouwbedrijf.

Werkorganisatie & -planning Door het werk anders te organiseren en te plannen, kan de blootstelling van werknemers aan dieseluitlaatgassen worden verminderd. Probeer werkzaamheden waarbij dieselvoertuigen worden ingezet, te scheiden van uren waarop er veel bouwlieden op de werkArbowijzer 24 | Werken zonder dieseluitlaatgassen | Vlam in de pijp | 10043 -10

plek aanwezig zijn. Omdat de uitstoot van onbelaste dieselmotoren meer schadelijke stoffen bevat, moeten dieselmotoren nooit langer dan strikt noodzakelijk stationair draaien. Soms is het mogelijk om wachtende voertuigen op grote afstand van de werkplek op te stellen. Zeker bij het werken in (half) besloten ruimten zoals tunnels is het beter om de voertuigen alleen op afroep binnen te laten rijden. De koude start van dieselmotoren kan gepaard gaan met de uitstoot van giftige stoffen. Start een koude dieselmotor daarom niet in een (half)besloten werkplek, maar doe dat buiten. Plan het werk zo, dat dieselmotoren ruimschoots voordat bouwlieden op de werkplek aankomen zijn gestart. Spreek bijvoorbeeld af dat de eerste persoon die op de werkplek komt de motoren aanzet. In de wegenbouw kan de blootstelling aan schadelijke uitlaatgassen met 5 tot 10 procent verminderen door het omleiden of stilleggen van passerend wegverkeer. Wanneer bijvoorbeeld bij de bouw van een tunnel niet vermeden kan worden dat er in de tunnel dieseluitlaatgassen zijn, dan zou de werkruimte geventileerd moeten worden met behulp van een mechanisch ventilatiesysteem. Bij het gebruik van dieselmotoren in de open lucht vermindert bovenwinds werken de blootstelling aan schadelijke uitlaatgassen met een factor 5 ten opzichte van benedenwinds werken. Voor verdere maatregelen, het effect van de maatregelen en een kosten/baten analyse wordt verwezen naar de factsheets. FNV Bouw heeft een aantal factsheets gemaakt met daarop informatie over een aantal mogelijk maatregelen om dieselrook op de werkplek zo ver mogelijk terug te dringen. Deze factsheets zijn te downloaden via de website van FNV Bouw. U vindt ze onder het kopje ‘Werk en inkomen’ op de diverse sectorsites van FNV Bouw. Zie: www.fnvbouw.nl. MAATREGELEN BREED TOEPASBAAR IN BINNENSITUATIES

MAATREGELEN BREED TOEPASBAAR IN BUITENSITUATIES

MAATREGELEN SECTORSPECIFIEK TOEPASBAAR, MET NAME IN BUITENSITUATIES

Elektrische vorkheftruck (1a) LPG Vorkheftruck (1b) Elektrische compressor (3) Inbouw-roetfilter – nieuwe voertuigen (4a) Roetfilters – permanent/inbouw-retrofit (4b) Opsteekfilters (5) Gedragsregels, roetering, toelating (6) Slepen en rollen (7) Bio-brandstoffen (9) Schonere dieselmotor (10) Motoronderhoud (11) Plaatselijke afzuiging - afzuigslangen (13) Ruimteventilatie (14) Afgesloten werkcabines (16) Aparte ruimten motortest e.d. (20)

Inbouw-roetfilter – nieuwe voertuigen (4a) Roetfilters – permanent/inbouw-retrofit (4b) Opsteekfilters (5) Gedragsregels, roetering, toelating (6) Bio-brandstoffen (9) Schonere dieselmotor (10) Motoronderhoud (11) Positie (t.o.v. wind) aanpassen (12) Verplaatsen/verlengen uitlaat (15) Afgesloten werkcabines (16) Overdrukcabine op machines/voertuigen (17)

Aardgasbus / Aardgas vuilniswagen (2) - Openbaar vervoer - Touringcars - Huisvuilinzameling Omleiden verkeer (8) - GWW Stackerplatforms (19) - Containerhavens Docking stations (18) Veilingen, magazijnen e.d.


Wat zegt de wet? Elke werknemer moet veilig en gezond kunnen werken. Dat geldt ook voor het werken in dieseluitlaatgassen. Werkgevers zijn verplicht daar mogelijkheden voor te scheppen. Een overzicht van de algemene verplichtingen.

Arbowet De Arbowet verplicht werkgevers carcinogene (kankerverwekkende) stoffen te registreren en het blootstellingsniveau tot nul te reduceren. Kosten mogen daarbij geen rol spelen: wat technisch mogelijk is, moet ook.

Besluit kankerverwekkende stoffen en processen. Dit besluit is een gevolg van de invoering van de Europese richtlijn in de Nederlandse wetgeving. Het verplicht werkgevers kankerverwekkende stoffen en processen in het bedrijf te registreren. Ook verplicht het besluit de werkgever zijn werknemers zo goed mogelijk te beschermen tegen blootstelling aan kankerverwekkende stoffen. Het besluit is gebaseerd op het uitgangspunt dat werken met kankerverwekkende stoffen zoveel mogelijk vermeden moet worden. Wanneer er alternatieve, minder schadelijke stoffen gebruikt kunnen worden, is het gebruik daarvan verplicht.

Europese regelgeving Op het gebied uitlaatgassen is er Europese regelgeving voor personenauto’s en bestelwagens, vrachtwagens en bussen en mobiele machines. Deze regelgeving geldt dus ook de dieseluitlaatgassen. Er gelden zogenaamde Euro-normen voor de maximale uitstoot van roetdeeltjes. Voor de mobiele machines zijn deze afhankelijk van het vermogen van de machine.

De Praktijkrichtlijn roetmeting Deze richtlijn is opgesteld door de FNV, de BOVAG, de Arbeidsinspectie en de Rijksdienst Wegverkeer. Volgens deze richtlijn moeten vanaf 1 januari 1999 alle garages waar roetmetingen worden verricht beschikken over een afzuigsysteem dat alle uitlaatgassen volledig afzuigt. De Rijksdienst Wegverkeer en de Arbeidsinspectie kunnen de bedrijven daarop controleren. De kern van de regeling is dat de afvoerslang de uitlaat volledig moet omsluiten. Een trechter is ook toegestaan mits die direct tegen de uitlaatopening is geplaatst. Het buiten of in de opening van de garage uitvoeren van de roettest is niet meer toegestaan.


CAO Bouwbedrijf Uitlaten van dieselmotoren moeten lang en naar boven gericht zijn. De gassen komen op die manier niet meer in de ademzone van de werknemers terecht.


Tips & trucs voor gezonder werken Hoe is te voorkomen dat werknemers schadelijke dieseluitlaatgassen inademen? Oplossingen die de bron van het probleem aanpakken, hebben altijd de voorkeur. De Arbowet schrijft dat trouwens ook voor. Het gaat dan om het gebruik van andere dan dieselmotoren. Als bronoplossingen niet kunnen, zijn andere verbeteringen mogelijk. Zoals afzuiging, ventilatie en filtersystemen. Pas in laatste instantie komen de persoonlijke beschermingsmiddelen uit de kast.

1. Bronoplossing Gebruik machines die geen diesel als brandstof nodig hebben. Elektromotoren hebben de voorkeur, LPG is tweede keus. Gebruik waar mogelijk elektrisch aangedreven (vork)heftrucks in plaats van (vork)heftrucks met een dieselmotor, of LPGaangedreven heftrucks met katalysator. Kies bij het aanschaffen van nieuw materieel voor machines met een lage uitstoot van schadelijke stoffen. Zorg dat vrachtwagens (b.v. betonmixerwagens) voldoen aan de Euro-4-norm, en mobiele machines aan de actuele Euro-normen. Maak in het koopcontract afspraken over het onderhoud van het materieel.

2. Beperkte blootstelling In sommige gevallen is bronafzuiging van uitlaatgassen mogelijk, bijvoorbeeld bij stationair gebruik van een werktuig of machine met dieselmotor zoals een aggregaat. Als mobiliteit van het voertuig vereist is in een (half)besloten ruimte, is het vaak mogelijk op meerdere punten flexibele afzuigsystemen te plaatsen. Maak bij het werken in (half)besloten ruimtes gebruik van ventilatiesystemen die de uitlaatgassen afzuigen en verse lucht aanvoeren. Een hogere kwaliteit brandstof zorgt voor een beter verbrandingsproces. Voorzie het uitlaatsysteem van een roetfilter. Bewaak het onderhoudsschema van de dieselmotoren goed. Richt bij buitenmaterieel de uitlaten omhoog, zodat de werknemer niet van onderaf aan de uitlaatgassen wordt blootgesteld. Probeer het werk zo te plannen en te organiseren dat tijdens het gebruik van dieselmachines zo weinig mogelijk mensen in de directe omgeving aanwezig zijn. Scheidt het materieel van de werkplek. Plaats stationair draaiende machines en voertuigen zoveel mogelijk buiten de (half)besloten ruimte.


Houd als bestuurder van een dieselvoertuig de ramen gesloten; zeker als de uitlaat zich aan de voorzijde van het voertuig bevindt. Zet bij het laden en lossen van voertuigen de motor uit, laat motoren niet onnodig lang stationair draaien. Gebruik dieselvoertuigen met beleid: vaak remmen en weer optrekken produceert meer uitlaatgassen en dus een sterkere luchtverontreiniging. Rijd rustig en beheerst.

3. Persoonlijke bescherming Maak in besloten ruimtes met dieseluitstoot gebruik van P3volgelaatsmaskers. Draag kleding, schoenen en handschoenen die het lichaam goed bedekken en zo weinig mogelijk gassen doorlaten. Eet, drink en rook niet in de nabijheid van lopende dieselmotoren. Verder wordt geadviseerd de factsheets te raadplegen. FNV Bouw heeft een aantal factsheets gemaakt met daarop informatie over een aantal mogelijk maatregelen om dieselrook op de werkplek zo ver mogelijk terug te dringen. Deze factsheets zijn te downloaden via de website van FNV Bouw. U vindt ze onder het kopje ‘Werk en inkomen’ op de diverse sectorsites van FNV Bouw. Zie: www.fnvbouw.nl.


Meer weten? Meer weten over het werken zonder dieseluitlaatgassen? Neem contact op met de helpdesk van FNV Bouw: 0900 368 2689 (lokaal tarief)

Leestips PISA. De stichting Arbouw heeft een productinformatiesysteem (PISA) waarin een overzicht van alle gevaarlijke producten in de bouw, de gezondheidsaspecten en de te nemen maatregelen. Arbouw, Amsterdam. Gratis te downloaden onder www.arbouw.nl/arbodienstverlener/tools/pisa/ Aanpak dieselmotoremissies in de bouwnijverheid. Stichting Arbouw, Amsterdam, 1999. Monitoring van beroepsmatige blootstelling aan dieselmotoremissies, Ministerie SZW, rapport S-182, SDU. Stand der teckniek-dieselmotoremissies. Eindrapport, CE/IRAS, Delft, september 2004.

Surftip Actuele informatie over dieseluitlaatgassen en andere arboonderwerpen vindt u onder het kopje ‘Werk en inkomen’ op de diverse sectorsites van FNV Bouw. Zie: www.fnvbouw.nl.


Nuttige adressen Arbouw Postbus 213 3840 AE Harderwijk T 0341 46 62 22 F 0341 46 62 11 E [email protected] I www.arbouw.nl Ivam Postbus 18180 1001 ZB Amsterdam T 020 525 50 80 F 020 525 58 50 E [email protected] I www.ivam.uva.nl TNO Kwaliteit van Leven Business Unit Arbeid Postbus 718 2130 AS Hoofddorp T 023 554 93 93 F 023 554 93 94 E [email protected] I www.tno.nl/arbeid

Colofon

Uitgave FNV Bouw | 3e uitgave: april 2010 | Oorspronkelijke Tekst: Bus & co, augustus 2000 |

Opmaak: Studio FNV Bouw | Fotografie: ANP, Ton Poortvliet, Chris Pennarts | Woerden, april 2010 | Bestelnummer B0923 Arbowijzer 24 | Werken zonder dieseluitlaatgassen | Vlam in de pijp | 10043 -17

Werken zonder dieseluitlaatgassen

Recommend Documents