“Werk blijven maken van armoede” Armoedenota 2014-2017 Tweede voortgangsrapportage Februari 2016 Inleiding Volgens afspraak met u in de nota ‘Werk blijven maken van armoede’ rapporteren wij jaarlijks over de ontwikkelingen op het vlak van armoedebeleid en schuldhulpverlening. Zo ook weer over het jaar 2015. U heeft met de jaren de toename van het aantal huishoudens dat gebruik maakt van voorzieningen voor mensen met een kleine portemonnee kunnen waarnemen. In deze rapportage besteden we – op uw verzoek – meer aandacht aan de cijfermatige ontwikkelingen en trends op het vlak van huishoudens met lage inkomens. Hiertoe vergelijken we landelijke cijfers met die van Heusden. Ook zoomen we in op het aantal huishoudens met een laag inkomen in Heusden en de samenstelling ervan. Tot slot geven we een overzicht van de voorzieningen voor mensen met een laag inkomen met de cijfers over het gebruik. Daarnaast treft u in de rapportage de onderwerpen aan die zijn opgepakt of hebben gespeeld in 2015. Dit doen we aan de hand van de beleidsthema’s die zijn genoemd in de armoedenota. Dit jaar maakt ook een korte evaluatie van de beleidsnota ‘Schuldhulpverlening 2012-2015’ onderdeel uit van het stuk. Deze nota ging in 2015 het laatste jaar in. De evaluatie gebruiken we graag om met u te spreken over de schuldhulpverlening vanaf 2017. Cijfers en ontwikkelingen Ontwikkeling lage inkomens en gebruik regelingen Ontwikkeling lage inkomens 2013-2015 Met behulp van de meest recente minimascan van Stimulansz hebben we gekeken naar de inkomensontwikkeling van de lage inkomens in de periode 2013 tot en met 2015. De cijfers in de minimascan geven het beeld weer op 1 januari van het betreffende jaar. Hieronder een overzicht van de ontwikkeling van het inkomen op 110% en 120% van het sociaal minimum1 in Heusden afgezet tegen landelijke cijfers. Percentage huishoudens met een inkomen tot 110% en 120% van het sociaal minimum
Heusden Nederland
110% 8,6 12,4
2015 120% 12,8 16,2
110% 8,4 12,0
2014 120% 12,6 15,8
2013 110% 120% 8,0 12,0 11,5 15,2
Toename2013-2015
110% 7,5 7,8
120% 6,7 6,6
Te zien is dat de toename van het aantal huishoudens op 110% van het sociaal minimum groter is dan de toename van het aantal huishoudens op 120% van het sociaal minimum. Ook zien we dat de
1
Voor een echtpaar/gezamenlijke huishouding bedraagt 110% van het sociaal minimum netto per maand: € 1452; 120% van het sociaal minimum: €1.584. Deze bedragen liggen lager voor een alleenstaande (max 70%) en alleenstaande ouders (max 90%). Ook zijn er afwijkende normen voor personen < 21 jaar (lager) en personen > 65 jaar (hoger)
toename op het niveau van 110% van het sociaal minimum in Heusden minder groot is dan landelijk. Op het niveau van 120% ligt de toename in Heusden licht hoger. In Armoede en sociale uitsluiting (publicatie CBS, december 2015) wordt de verwachting uitgesproken dat het risico op armoede in 2015 en 2016 zal dalen. Wel is er in 2014 een flinke toename geweest van het aantal huishouden met een langdurig laag inkomen d.w.z. langer dan 4 jaar. Ook het aantal kinderen in een huishouden met een langdurig laag inkomen is gestegen. Het rapport laat zien dat in 2014 het aantal kinderen dat in een huishouden leeft waarbij het inkomen tenminste 4 jaar laag is, is gestegen met bijna 14% (van 115.000 naar 131.000). Cijfers Heusden Hieronder brengen we de situatie voor Heusden in beeld. De eerste tabel geeft informatie over de omvang van het aantal huishoudens op 110% en 120% van het sociaal minimum en de bron van inkomsten. Vervolgens ziet u hoeveel kinderen onderdeel uitmaken van deze huishoudens. Tot slot vindt u een overzicht van de voorzieningen voor mensen met een laag inkomen of grote schulden en het gebruik ervan. Aantal huishoudens Heusden 2015 110% en 120% van het sociaal minimum
Inkomen uit arbeid Inkomen uit eigen onderneming Uitkering ziekte/arbeidsongeschikt Uitkering ouderdom/nabestaanden Uitkering sociale voorzieningen TOTAAL
2015 110% 310 210 100 540 390 1.550
120% 310 310 200 970 520 2.310
2014 110% 120% 300 300 200 300 100 200 520 940 350 470 1.470 2.210
Aantal kinderen Heusden 2015 110% en 120% van het sociaal minimum
2015 Kinderen < 18 jaar
110% 750
2014 120% 910
110% 710
120% 870
Overzicht en gebruik voorzieningen Heusden 2015
Regeling Huishoudens HeusdenPas Verleende kwijtschelding Trajecten schuldhulpverlening3 Bijzondere bijstand Gemeentepolis Deelnemers Jeugdsportfonds Aantal kinderen bijdrage leergeld 5 Voedselbank
2015 786 5012 146 607 volgt 1474 172 163
2014 757 492 126 816 volgt 146 n.v.t. 146
We zien ook in 2015 een stijgende lijn van het gebruik van de regelingen. Het is nog niet te zeggen hoe dit zich verhoudt tot de ontwikkeling van het aantal inkomens met een laag inkomen. De cijfers hierboven geven immers de stand aan per 1 januari 2015.
2
Stand half februari 2016 Stand per 31 december 4 Stand november 2015 5 Is inclusief 8 aanvragen Jeugdcultuurfonds 3
Resultaten In de nota ‘Werk blijven maken van armoede’ onderscheiden we de volgende beleidsthema’s: voorlichting-informatie-bemiddeling-produkten; vroegsignalering en preventie van schulden; versterking van de doelgroep. Hieronder gaan we per thema in op de onderwerpen die in 2015 zijn opgepakt. Voorlichting-informatie-bemiddeling-produkten Doorontwikkeling HeusdenPas Wij hadden al even de wens om de HeusdenPas te verstrekken aan iedereen van wie we weten dat hij recht heeft op de pas. Ook met u is hierover gesproken. In 2015 is een aantal varianten bekeken bij verschillende gemeenten. Hoewel we mooie en aansprekende voorbeelden hebben gezien van de digitale mogelijkheden, is vanwege lokale ontwikkelingen op het gebied van informatievoorziening in het sociaal domein op dit moment niet gekozen voor een rigoreus andere werkwijze. Het doel was vooral om drempels voor de doelgroep weg te nemen. Soms ondernemen mensen toch niet de actie om zelf een HeusdenPas te krijgen. Ook waren er signalen van mensen dat het lastig is om een bedrag tijdelijk voor te schieten en dat ze daarom maar afzien van de HeusdenPas of het abonnement. De HeusdenPas is vanaf 1 januari 2016 nog toegankelijker voor inwoners die recht op de pas hebben. Iedereen waarvan bekend is dat hij in aanmerking komt voor de HeusdenPas heeft, krijgt deze voortaan automatisch toegestuurd. Ook hoeven houders van de HeusdenPas in 2016 een hoog bedrag voor een abonnement of lidmaatschap niet meer zelf voor te schieten. De gemeente zorgt ervoor dat het geld rechtstreeks naar bijvoorbeeld de sportvereniging of toneelclub wordt overgemaakt. In verband met privacyrichtlijnen moeten mensen, die een uitkering ontvangen via Baanbrekers of gebruik maken van de Voedselbank, wel eenmalig toestemming geven om de pas toegestuurd te krijgen. Stichting Leergeld/Jeugdcultuurfonds In 2015 is Stichting Leergeld gestart met het behandelen van aanvragen voor kinderen met kosten die gerelateerd zijn aan school. Te denken is aan bijv. een computer voor de lagere school of fiets. Al snel heeft Leergeld in overleg met de combinatiefunctionarissen van de Schroef ook de zwemlesaanvragen voor haar rekening genomen. Tot dan toe werden deze bekostigd uit het Jeugdsportfonds, dat daar eigenlijk niet voor is bedoeld. Ook is de stichting intermediair voor het Jeugdcultuurfonds. Het startjaar van Leergeld Heusden is buitengewoon succesvol te noemen. In de periode van mei tot en met december 2015 hebben zij al 172 kinderen kunnen helpen en hiervoor 195 aanvragen ontvangen. Hiervan waren 8 aanvragen voor het Jeugdcultuurfonds. Daarnaast is Leergeld ook actief en succesvol in het werven van sponsoring en extra geld voor de stichting. Dit kan mede het effect zijn van de opstart van de stichting, maar het is evengoed een positieve ontwikkeling dat een particulier initiatief op steun in de samenleving mag rekenen. Met Stichting Leergeld en het Jeugdcultuurfonds is het aantal voorzieningen voor kinderen behoorlijk uitgebreid. Heusden geeft op deze manier invulling aan het kindpakket dat door staatssecretaris Klijnsma wordt beoogd met de intensivering van het armoedebeleid6.
6
Brief Klijnsma juli 2013, ‘Intensivering armoede- en schuldenbeleid’
Aandachtspunt is wel dat er opnieuw een speler aan het firmament is bijgekomen. Dit vraagt om afstemming over het aanbod en combinatie van verstrekkingen. Tot nog toe is de samenwerking van verschillende partijen goed. Het laat zien hoeveel lokale kracht en betrokkenheid er is op dit vlak. De kunst is om ze versterkend aan elkaar te laten opereren. Hierbij houden we ook het aandeel van de overheadkosten in relatie tot het totale budget in het oog. Aansluiting Bijeen Het jaar 2015 heeft in het teken gestaan van de ontwikkeling van Bijeen en de zorgcontinuïteit voor mensen die onder de verantwoordelijkheid van de gemeente zijn komen te vallen. Binnen Bijeen is te onderscheiden tussen het mandaatteam en het voorliggend veld. Een deel van het voorliggend veld is bekend met het armoedebeleid en de verschillende regelingen; een deel van het mandaatteam ook. Een extra inzet op de verbinding tussen Bijeen - als geheel - en het armoedebeleid is in 2015 nog niet van de grond kunnen komen. Voor 2016 is de relatie naar het armoedebeleid en de schuldhulpverlening onderdeel van de opdrachtverlening aan O3. Preventie en vroegsignalering van schulden Wat in het eerste jaar van Bijeen duidelijk naar voren is gekomen, is de impact van schulden op huishoudens en de relatie die dit heeft met het beroep op zorg. In 2015 hebben zich een aantal (dreigende) huisuitzettingen van met name gezinnen voorgedaan, waardoor de urgentie om met dit thema aan de slag te gaan goed naar voren is gekomen. Dit heeft geleid tot 2 ontwikkelingen. Ten eerste is besloten om de dienstverleningsovereenkomst met de Kredietbank op te zeggen. Het doel hiervan is om de handen vrij te hebben per 2017 om te kiezen tot een andere aanpak van schulden. Een tweede belangrijke ontwikkeling is dat er sinds september een structureel en constructief overleg is gestart met Woonveste. Het overleg is gericht op het voorkomen van huisuitzettingen met name bij huishoudens met kinderen. Op dit onderdeel zijn er de eerste resultaten: we hebben in beeld waar huurachterstanden (dreigen te) ontstaan; Woonveste zet huishoudens met kinderen niet uit, maar bekijkt hoe samen met Juvans en de Kredietbank Nederland kan worden gezorgd voor een andere oplossing; in andere situaties zijn we vooraf op de hoogte gesteld; in de vorm van een pilot proberen we te komen tot een werkwijze waarbij zo snel mogelijk budgetbeheer wordt opgestart en het verder oplopen van schulden wordt gestopt. Project werkende armen Samen met Waalwijk is gekeken of we een project konden starten om werkende armen te informeren over het aanbod schuldhulpverlening. Uit een aantal gesprekken met personeelsfunctionarissen sprak een geringe behoefte aan ondersteuning op dit vlak. Dit bood weinig aanknopingspunten voor een vervolg. Alleen bij Baanbrekers - een van de grote werkgevers in de Langstraat - bleek het omgaan met het budget en de (dreigende) schuldenproblematiek een relevant onderwerp. Met name de mensen met een WSW-dienstbetrekking hebben op dit vlak een hulpvraag. Dit heeft erin geresulteerd dat vanuit de Kredietbank een budgetcoach start met een bijeenkomst voor een tiental medewerkers om te kijken of dit ondersteunend kan zijn. Afhankelijk van de ervaringen met de bijeenkomst wordt hieraan een vervolg gegeven. In het kader van een nieuwe overeenkomst met de Kredietbank Nederland heeft Waalwijk afspraken gemaakt over social return. Door het verzorgen van de bijeenkomsten geeft de Kredietbank hieraan invulling. De overeenkomst die Heusden op dit moment nog heeft met de Kredietbank dateert uit 2009 en kent geen afspraken over social return.
Versterken van de doelgroep Sinds september 2014 is Baanbrekers samen met de Langstraatcolleges en ondernemers gestart met het Maatjesproject. In totaal zijn 35 kandidaten gestart met het project, waarvan 28 in Heusden. De resultaten zijn tot nog toe zeer positief te noemen. Van de 28 kandidaten in Heusden zijn er 16 uitgestroomd naar werk, 7 zijn er nog actief en 5 zijn er om verschillende redenen gestopt. Naast de kandidaten uit Heusden die als maatje zijn gekoppeld aan de collegeleden en ondernemers, zijn er ondertussen nog eens 12 kandidaten gestart als maatje van gemeenteraadsleden, Rotary Heusden, MT en Lionsclub. Van deze kandidaten zijn er 7 kandidaten uitgestroomd (duurzaam dan wel een enkele tijdelijk). Het Maatjesproject blijkt een succesvolle manier te zijn om mensen in een uitkeringssituatie te begeleiden naar werk. Evaluatie nota schuldhulpverlening 2012-2015 Algemeen Per juli 2012 is de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) ingegaan. Deze wet regelt dat de gemeente nu ook wettelijk verplicht is schuldhulpverlening aan te bieden en een beleidskader te formuleren. In de praktijk werd in gemeenten al jaren schuldhulpverlening aangeboden, maar met deze wet wordt dit ook opgelegd en worden hieraan voorwaarden verbonden zoals bijv. het verstrekken van een beschikking aan een klant. Hiermee heeft de klant ook rechten en plichten die verbonden zijn aan de schuldhulpverlening. Met de nota ‘Schuldhulpverlening 2012-2015’ is voor het eerst de werkwijze omtrent schuldhulpverlening in Heusden vastgelegd. Ook zijn de plannen voor schuldhulpverlening in een beleidsdocument neergelegd. Beleidsdoelen en uitgangspunten nota ‘Schuldhulpverlening 2012-2015’ We hebben in de nota de volgende beleidsdoelen geformuleerd: Participatie bevorderen De gedachte achter het armoedebeleid is dat de gemeente de participatie bevordert van de groep mensen die zowel in financieel als sociaal-maatschappelijk opzicht in een kwetsbare positie verkeren en de kans lopen buiten de boot van de Heusdense samenleving te vallen. Onder participatie wordt in dit verband verstaan dat inwoners mee blijven doen, activiteiten ondernemen en een sociaal netwerk onderhouden. De verwachting is dat mensen op deze manier zelf, of met behulp van hun netwerk, problemen het hoofd weten te bieden. Hiermee wordt ook het afglijden naar een sociaal isolement voorkomen. Schuldhulpverlening maakt onderdeel uit van het armoedebeleid en kent in het verlengde daarvan dezelfde doelstelling: Het voorkomen en bestrijden van schulden draagt bij aan het bevorderen van participatie. Maatschappelijke kosten beperken Het hebben van schulden kan andere maatschappelijke effecten tot gevolg hebben. Geldzorgen kunnen leiden tot verzuim op het werk, het mislukken van re-integratietrajecten, huisuitzettingen, relatieproblemen, schooluitval e.d.. Door hulp te bieden bij het voorkomen en bestrijden van schulden blijven deze maatschappelijke effecten beperkt. Onderzoek laat zien dat schuldhulpverlening loont 7 en dat met iedere euro die wordt ingezet voor schuldhulpverlening een besparing wordt gerealiseerd van 7
‘Schuldhulpverlening loont’, N. Jungmann en R. van Geurs, Hogeschool Utrecht & Regioplan (2011)
minimaal € 1,70. De grootste besparing wordt gerealiseerd in de kosten van uitkeringen (WW en WWB) en kosten van wonen (huisuitzettingen en dakloosheid). Verder staan in de nota een aantal uitgangspunten voor de uitvoering: de schuldenaar is zelf verantwoordelijk voor zijn schulden en het oplossen ervan; de aanpak is integraal en sluit aan bij de individuele situatie; preventie en nazorg zijn van groot belang voor een duurzame aanpak van schulden. Uitvoering Naast de nota waren er andere zaken nodig voor de invoering van de wet. De gemeente moest beschikkingen gaan afgeven waarmee toegang tot de schuldhulpverlening werd verschaft. Gemeenten moesten aangeven hoe zij omgaan met gezinnen met kinderen en beleidsregels vaststellen. Eind 2012 waren we klaar met de invoering van de voorwaarden uit de wet. Preventieprojecten 2012-2015 Budgetcursus Vanaf oktober 2011 zijn we gestart met het organiseren van budgetcursussen door Juvans. Met een modulaire cursus van 6 bijeenkomsten leren mensen in een schuldhulpverleningstraject te budgetteren. Het idee was dat cursisten van elkaar leren tijdens een cursus en dat het effect van deze werkwijze groter is dan bij individuele budgetbegeleiding. De kosten van de individuele begeleiding liggen daarnaast ook hoger. De mensen die de cursus hebben gevolgd, geven hierover een goede beoordeling. Soms blijft men elkaar ook opzoeken na de cursus. Alleen de toeloop naar de cursus blijft een voortdurend punt van aandacht. Er zijn weinig mensen die belangstelling hebben voor de cursus, ook als ze door de Kredietbank Nederland in het kader van hun traject worden aangemeld. Deze ervaring staat overigens niet op zichzelf. Woonveste heeft in diezelfde periode ook cursussen georganiseerd voor haar huurders. Ook dan is de animo hiervoor zeer gering. Thuisadministratie In 2013 zijn we aan de slag gegaan met de voorbereidingen van het project Thuisadministratie. Het was een eerste samenwerking tussen Juvans en Modus. Het project is eind 2013 gestart. In de voortgangsrapportage armoede bent u over de voortgang geïnformeerd. Vanwege de keuze voor klanten van Juvans was de benodigde actie vaak niet preventief van aard maar waren de schulden al te hoog. Dit was de belangrijkste conclusie en deze ervaring sluit aan bij de eerdere ervaringen die we hebben opgedaan met bijv. de preventiecoach. Overig De jaren 2014 en 2015 hebben voor de medewerkers die uitvoering geven aan de schuldhulpverlening en de preventieprojecten vrijwel geheel in het teken gestaan van de transitie. Hierover bent u ook in de voortgangsrapportage armoede 2014 geïnformeerd. De focus lag daarbij op het overnemen van rijkstaken op het gebied van zorg en jeugd en met name het continueren van zorg voor inwoners. Het ontwikkelen en verbeteren van verdere projecten is hierdoor blijven liggen. De samenwerking die in 2015 met Woonveste is gestart op het vlak van voorkomen huisuitzettingen en het verloop van het project werkende armen werden hiervoor in de rapportage al beschreven.
Aantallen en kosten schuldhulpverlening Hieronder ziet u een overzicht van het aantal huishoudens in de schuldhulpverlening en de kosten in de periode 2012-2015. Aantal trajecten en aanmeldingen Kredietbank Nederland per 31 december
Aantal trajecten schuldhulpverlening Waarvan: Klanten met alleen beheer vaste lasten of budgetbeheer Klanten met alleen budgethulp of budgetcoaching Klanten met vorm van inkomstenbeheer icm een schuldregeling Klanten met alleen een schuldregeling Aanmelding of klanten intakefase
2012 118
2013 141
2014 126
2015 146
38 29 35
47 10 53
53 37 23
49 42 42
16 55
31 25
13 21
13 20
Kostenontwikkeling Begrote en werkelijke kosten schuldhulpverlening 2012-2015
Begroting schuldhulpverlening Kosten schuldhulpverlening gedekt door Participatie deel inburgering netto kosten
2012 135.000 255.249
2013 230.000 259.862
2014 230.000 225.831
73.269 181.980
82.782 177.079
38.247 187.583
2015 230.000 274.390 0 274.390
Samenvattend Terugkijkend op de beleidsperiode 2012 en 2015 hebben de inspanningen zich gericht op: het implementeren van de Wgs qua beleid en uitvoering; preventie van schulden in de vorm van het ontwikkelen van een budgetcursus en het project Thuisadministratie. Wat is er niet gebeurd/succesvol: er is geen ontwikkeling opgestart richting klantprofielen. Hierbij zou per groep gericht kunnen worden gekeken naar een aanbod. Hierin zijn geen stappen gezet. Wel is in nauwe samenwerking met de Kredietbank gekeken naar de toegang van de schuldhulpverlening en is er een goede samenwerking en afstemming op zowel individueel klantniveau als op teamniveau ontwikkeld. En verder dient in dit verband te worden vermeld dat er in Heusden geen uitsluitingscriteria zijn opgenomen in de beleidsregels. Dit heeft tot effect gehad dat er in 2 gevallen een afwijzing is verzonden aan klanten; er is nog geen tot weinig effect gesorteerd in de preventieve activiteiten. Lessen voor het vervolg Terugkijkend op de afgelopen beleidsperiode en in het licht van de ontwikkeling van Bijeen zijn er enkele zaken die we kunnen leren: de omvang van de schuldenproblematiek is groot en zeer bepalend voor het verdere beroep op zorg; het is daarom zeer gewenst om zo vroeg mogelijk/eerst de financiële situatie te stabiliseren om van daaruit verder te bepalen wat nodig is; het uitgangspunt dat ‘een schuldenaar zelf verantwoordelijk is voor de schulden en het oplossen ervan’, blijkt in de praktijk niet haalbaar. Een schuldensituatie kan mensen zo in beslag nemen dat ze tijdelijk niet in staat zijn die verantwoordelijkheid te nemen. Deze
veronderstelling wordt ook bekrachtigd in het boek ‘Schaarste’. Mensen in een schuldensituatie hebben tijdelijk een lager IQ vanwege hun omstandigheden; ook waar het gaat om preventie van schulden is het van belang om mensen veel eerder te bereiken. Bijeen kan hierbij een belangrijke rol spelen.
