WELSTANDSNOTA. november 2012

TA NO

DS

N TA

S EL W november 2012

➜

VO ORWOOR D

In 2004 is de eerste welstandsnota in de gemeente

Belangrijk is dat de welstandsnota enerzijds

Voor u ligt de geactualiseerde welstandsnota van

Hellendoorn vastgesteld. Er is inmiddels bijna 8

toegankelijk, begrijpelijk en hanteerbaar is voor

de gemeente Hellendoorn. Een nota waaraan velen

jaar ervaring opgedaan met deze nota en de be-

burgers, bouwers en architecten en dat anderzijds

hebben meegedacht en hebben meegewerkt. Wij

leidsintenties die in de nota worden uitgesproken

een helder en eenduidig kader wordt geboden voor

zijn trots op het bereikte resultaat en hopen dat het

zijn voor een belangrijk deel uitgekomen. Kortom,

het toetsen van bouwplannen. Wij zijn van mening

werken met de nota bij velen meer inzicht biedt in

de welstandsnota heeft zijn nut bewezen. Deson-

dat we daar met de voorliggende welstandsnota

en begrip geeft voor het toetsen van bouwplannen

danks is er aanleiding voor een evaluatie en bijstel-

in zijn geslaagd. Met name door het terug brengen

op aspecten van welstand. Met de welstandsnota

ling van de beleidskaders op onderdelen. Gebleken

van het aantal onderscheiden gebieden, het ver-

moeten we er in slagen een goede gebouwenkwa-

is namelijk dat de welstandsnota op onderdelen

eenvoudigen en beter hanteerbaar maken van de

liteit te realiseren en te behouden, passend in de

wel erg gedetailleerd is, dat er behoefte is aan

regels waaraan getoetst zal gaan worden en, daar

omgeving.

meer ontwerpvrijheid en dat er geen aanleiding is

waar dit verantwoord is, te kiezen voor welstands-

om de onderscheiden gebieden in volle omvang te

vrije gebieden, is een werkbaar en toegankelijk

handhaven omdat de welstandscriteria voor die ge-

document opgesteld dat zal bijdragen aan het

bieden niet altijd dat onderscheid rechtvaardigen.

behoud en versterken de ruimtelijke kwaliteit van

Voorts is regelgeving aan verandering onderhevig

onze mooie gemeente. Daarbij is het van belang,

(vergunningvrij bouwen, invoeren omgevings-

waar mogelijk, de cultuurhistorie en het “eigene”

vergunning, enz.) en bestaat de wens tot deregu-

van onze kernen en buurtschappen te koesteren, te

lering. Met de nu voorliggende, geactualiseerde

beschermen en te versterken en daar ook geza-

welstandsnota hebben wij de overtuiging aan de

menlijk en ieder (burger, architect en gemeente)

genoemde aandachtspunten invulling te hebben

vanuit zijn eigen positie de verantwoordelijkheid

gegeven. Enerzijds door de vereenvoudiging van

voor te nemen.

regelgeving en anderzijds door het invulling geven aan de wens tot meer ontwerpvrijheid, wordt invul-

Daarbij is het ook van belang dat duurzaam en toe-

ling gegeven aan de wens om te komen tot minder

komstgericht wordt gebouwd, waarbij een goede

regelgeving en meer verantwoordelijkheid neerleg-

balans moet worden gevonden tussen materiaal-

gen bij de burger.

toepassing, energieverbruik en ruimtegebruik. Overigens zaken die niet middels de welstandsnota worden geregeld.

1|

Burgemeester en wethouders van Hellendoorn.

➜

INHO UDS OPGAVE

1. INLEIDING 2. BELEID

3 4

4. DE GEMEENTE BESCHREVEN

11

6.2 Kunstobjecten en herinnerings-

4.1 Globale basiskenmerken van de

11

monumenten

51

2.1 Bevorderen ruimtelijke kwaliteit

4

4.2 Ruimtelijke ontstaansgeschiedenis

12

6.3 Monumenten en karakteristieke panden

51

2.2 Per gebied verschillende criteria

4

4.3 Landschapstypen

13

6.4 Karakteristieke boerderijen

51

2.3 Vergunningsplichtige bouwplannen

4.4 Bestaand beleid voor de ruimtelijke

6.5 Reclame

53

getoetst, tenzij gelegen in welstands

kwaliteit

16

6.6 Zendmasten

53

vrije gebieden

4

4.5 Toekomstige ontwikkelingen

17

6.7 Grootschalige en/of gebiedsvreemde

5

5. GEBIEDSGERICHTE CRITERIA

18

2.5 Criteria voor bouwwerken waarbij

5.1 De indeling in gebieden

18

6.8 Bouw werken, veelal woningen,

2.4 Algemeen geldende criteria een hoog ambitieniveau wordt

gebouwen en bouwwerken

53

5

5.2 Toelichting op de gebiedsbeschrijvingen 18

nagestreefd

5

5.3 De gebieden

20

7. SPECIFIEKE CRITERIA

56

2.6 Criteria voor monumenten

6

in een lichte (witte) kleurstelling

54

Gebied 1 | Centrum Hellendoorn

21

Algemeen

56

2.7 Criteria voor veel voorkomende kleine

Gebied 2 | Centrum Nijverdal

23

Criteria

56

bouwwerken

6

Gebied 3 | Bebouwing Langs

2.8 Excessenregeling

7

Historische Wegenstructuur

26

3. PROCEDURES

8

Gebied 4 | Villa-En Bungalow Bebouwing

28

59

3.1 De gemeenteraad stelt het

8

Gebied 5 | Planmatige Bebouwing

30

8

Gebied 6 | Wilhelminawijk

32

8. CRITERIA VOOR VEEL VOORKOMENDE KLEINERE BOUWWERKEN 9. TOTSTANDKOMING VAN DE NOTA

3.2 De gemeenteraad ontvangt jaarlijks

Gebied 7 | Bedrijventerreinen

34

9.1 Het proces

61

welstandsbeleid vast

61

Gebied 8 | Bedrijventerrein Nijverdal-Noord

36

welstandsbeleid

8

Gebied 9 | Binnenstedelijk Groengebied

38

BIJLAGE 1 Begrippenlijst

62

3.3 Het College van Burgemeester en

8

Gebied 10 | Buitengebied

40

BIJLAGE 2 Inventarisatie monumenten

65

Wethouders voert het welstands-

8

Gebied 11 | Buitengebied Daarlerveen

43

BIJLAGE 3 Inventarisatie van beeld-

beleid uit

verslagen betreffende het

8

Gebied 12 | Daarler Es

45

kwaliteitsplannen / welstandsrichtlijnen

3.4 De welstands- en monumenten-

9

Gebied 13 | Stroomdal Regge

47

BIJLAGE 4 Overzichtstekening Bedrijven-

commissie

9

Gebied 14 | Sallandse Heuvelrug

terrein ‘t Lochter

3.5 Aanvraag omgevingsvergunning moet

met ‘Randessen’

49

BIJLAGE 5 Overzichtstekening

10

6. OBJECTGERICHTE CRITERIA

51

Welstandsnota 2012

11

6.1 Civieltechnische opjecten

51

deugdelijk worden onderbouwd

gemeente

2|

66

1

IN LEID ING ➜

De welstandsnota doet uitspraken over de uitstra-

Met dit beleid wil het gemeentebestuur potentiële

nen de gemeente gelden, ongeacht het deelgebied

ling en kwaliteit van de bebouwing in de gemeente

indieners van bouwplannen en hun ontwerpers

waarin zij liggen. Vervolgens wordt in hoofdstuk 7

Hellendoorn. Het gaat hier om gebouwen en

inspireren en uitdagen om plannen te ontwikkelen

ingegaan op de specifieke criteria.

bouwwerken die iedereen dagelijks om zich heen

die de ruimtelijke kwaliteit van de gemeente ten

ziet. Bepalend daarbij zijn zowel de kwaliteit van

goede komen. Voor het uitvoeren van de wel-

Voor veel voorkomende kleinere bouwwerkzaam-

de individuele gebouwen en bouwwerken, als de

standstoets, bevat deze nota criteria waarmee het

heden (erfafscheidingen, dakkapellen etc.) zijn in

kwaliteit van het totaalbeeld van de gebouwen in

gemeentebestuur voldoet aan de eisen die de Wo-

hoofdstuk 8 criteria opgenomen. Tot slot wordt in

hun onderlinge samenhang en in hun omgeving. Uit

ningwet stelt aan gemeenten die welstandstoezicht

hoofdstuk 9 aangegeven hoe en in welke context

de diverse leefbaarheidsonderzoeken en reacties

willen uitoefenen.

dit beleid voor de ruimtelijke kwaliteit en de voor-

van nieuwe inwoners blijkt dat de directe leefomge-

liggende welstandsnota tot stand kwamen.

ving positief wordt beoordeeld. De kwaliteit van die

Indeling van de hoofdstukken:

leefomgeving is door bewust en meestal zorgvuldig

Na deze inleiding geven de hoofdstukken 2 en 3

handelen van particulieren en overheid door de

in hoofdlijnen aan welke beleidsmatige inzet het

eeuwen heen ontstaan. Sinds een eeuw is deze zorg

gemeentebestuur kiest en langs welke procedurele

voor de architectonische kwaliteit ook nadrukkelijk

weg daaraan uitvoering wordt gegeven.

een overheidstaak. Daarbij is het gemeentelijke welstandstoezicht het belangrijkste instrument geweest.

In hoofdstuk 4 wordt de gemeente beschreven en in gebieden opgedeeld. Voor elk van deze gebieden

Het bevorderen van de ruimtelijke kwaliteit is

beschrijft hoofdstuk 5 de belangrijkste kenmer-

een onderwerp van permanente zorg en aandacht

ken. Per gebied en per kenmerk wordt vervolgens

van het gemeentebestuur. Het belang van goede

aangeduid hoe en waarop het gemeentebestuur in

welstand en van draagvlak daarvoor is sinds 1 juli

het kader van het welstandsbeleid gaat toetsen. De

2004 vastgelegd in de welstandsnota. Dit beleid

opbouw en structuur zijn per gebied gelijk.

is nu, in samenspraak met een externe klankbordgroep, geëvalueerd en aangepast aan nieuwe wen-

Voor bijzondere bouwwerken die niet onder ge-

sen en inzichten. Daarmee spreekt het gemeente-

biedsgerichte criteria kunnen worden gevat, zijn

bestuur zich opnieuw bindend uit over de wenselijk

de objectgerichte criteria opgesteld. Deze worden

geachte ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit in

vermeld in hoofdstuk 6. In dit hoofdstuk zijn ook

onze gemeente.

de richtlijnen vermeld die voor monumenten bin-

3|

2

BELEID ➜

2.1 Bevorderen ruimtelijke kwaliteit

de welstandstoets plaatsvindt, maar laten initiatief-

deze nota zijn vastgelegd. Het College van Bur-

nemers de ruimte om zelf invulling te geven aan

gemeester en Wethouders vraagt daarbij advies

In de welstandsnota staat het duurzaam bevor-

deze aspecten. Eigen aan het gebruik van derge-

aan de welstands- en monumentencommissie (zie

deren van de ruimtelijke kwaliteit centraal. Het

lijke “relatieve” criteria is dat zij niet uitkomen op

paragraaf 3.4).

toetsen aan aspecten van welstand is daarbij een

één resultaat, maar dat zij meerdere uitkomsten

belangrijk instrument. In de welstandsnota is

mogelijk maken. Relatieve criteria vragen dus om

voor de welstandstoets een aantal criteria gefor-

nadere oordeelsvorming, bijvoorbeeld de bepaling

muleerd. Een zinvolle toets is onmogelijk door in

dat kleurgebruik van een bijgebouw hetzelfde ka-

absolute termen de criteria vast te leggen waar-

rakter moet hebben als dat van het hoofdgebouw.

aan toekomstige ontwikkelingen moeten voldoen.

Om een goede kwaliteit van de ontwerpresultaten

Sinds 1 oktober 2010 geldt de Wet algemene bepa-

Absolute criteria leveren slechts één mogelijk

te bevorderen, kunnen aanvullende richtlijnen wor-

lingen omgevingsrecht (Wabo). In de Wabo is vast-

resultaat op, bijvoorbeeld de bepaling dat de kleur

den geformuleerd.

gelegd wanneer er wel of geen vergunning aange-

van bijgebouwen in een gebied RAL nummer 7021 moet zijn. Dergelijke absolute criteria zullen in de

2.3 Vergunningsplichtige bouwplannen getoetst, tenzij gelegen in welstands vrije gebieden

vraagd moet worden. De gemeente Hellendoorn

2.2 Per gebied verschillende criteria

praktijk minder goed bruikbaar zijn. Een absoluut

heeft ervoor gekozen om alle vergunningsplichtige bouwwerken aan welstandseisen te toetsen, tenzij

criterium is weliswaar eenvoudig toetsbaar, maar

De relatieve criteria zijn gebiedsgerichte criteria.

er wordt gebouwd in daartoe aangewezen wel-

is ook zeer dwingend. Het laat geen enkele ruimte

Deze criteria zijn direct gekoppeld aan de beschrij-

standsvrije gebieden.

voor creativiteit of eigen inbreng bij initiatiefnemer

vingen van – en zijn dus ook verschillend voor

of ontwerper, het staat zelfs geen geringe afwijking

– elk van de onderscheiden gebieden (zie hoofd-

Om tegemoet te komen aan de vermindering van

toe. Het gebruik van absolute criteria leidt tot uni-

stuk 5). Zij dagen de planindieners uit zich bij het

regeldruk, heeft de gemeente er voor gekozen om

forme oplossingen en de voortdurende behoefte

ontwerpen te laten inspireren door de beschreven

voor het eerst een aantal gebieden, of onderdelen

of noodzaak om van de voorschriften af te wijken.

kenmerken van de omgeving. Het is aan de indie-

van gebieden “welstandsvrij” te maken. Op deze

Daarvoor moeten dan weer formele raadsbesluiten

ners van bouwplannen om hun aanvraag te laten

plekken geldt dus geen welstandstoets. Het gaat

worden genomen die tijdrovend en kostbaar zijn,

vergezellen van deugdelijk materiaal (zie paragraaf

om de volgende gebieden c.q. onderdelen van

terwijl het gevaar van (vermeende) willekeur en

3.5) waarmee zij op overtuigende wijze aantonen

gebieden:

ongelijkheid op de loer ligt. Daarom is besloten

aan de criteria te hebben voldaan. Bij het beoorde-

a.

de welstandstoets zoveel mogelijk uit te voeren

len van het bouwplan beschouwt het College van

weten:

op basis van zogenaamde relatieve criteria. Deze

Burgemeester en Wethouders of de planindieners

•

criteria schrijven dwingend voor op welke aspecten

de criteria in acht hebben genomen zoals die in

4|

De diverse recreatieparken in de gemeente, te Landal Landgoed “de Hellendoornse Berg” aan de Tunnelweg te Haarle;

• •

“Hof van Salland” aan de Knollenhaarweg te

Voor veel voorkomende kleine bouwwerken en

ook worden toegepast wanneer het plan niet

Hellendoorn;

voor monumenten bestaan algemeen geldende

voldoet aan het gebiedsgerichte welstandsbe-

“Vakantiepark Hellendoorn” aan de

criteria die voor de gehele gemeente van toepas-

leid, maar het toch op overtuigende wijze een positieve bijdrage levert aan de ruimtelijke

Sanatoriumlaan te Hellendoorn;

sing zijn. Voor alle overige vergunningsplichtige

•

“De Tolplas” aan de Hexelerweg te Daarle

bouwplannen geldt dat zij aan een gebiedsgerichte

•

“ Camping de Noetselerberg” aan de Holter-

welstandstoets onderhevig zijn. In een aantal

2.

criteria voor monumenten (hoofdstuk 6.3);

weg te Nijverdal

gevallen zal deze toets meer dan de gebruikelijke

3.

criteria voor de veel voorkomende kleine

•

“De Elerstee” aan de Eelerstee te Hellendoorn;

aandacht en zorg krijgen. Dit is het geval bij:

b.

“Avonturenpark Hellendoorn” aan de Lutten-

•

bouwwerken op het raakvlak van twee gebie-

bergerweg te Hellendoorn;

den, of op het raakvlak met een hoofdroute;

c.

Bedrijventerrein ’t Lochter/’t Lochter Oost,

•

bouwwerken aan of nabij bijzondere elemen-

voor zover het gaat om bebouwing die niet

ten

is gelegen aan de doorgaande wegen (van

•

den Bergsweg, Rudolf Dieselstraat,

monumenten;

Met de welstandscriteria wordt gestreefd naar

Energiestraat, Industrieweg en de Burgemees-

•

bouwwerken in overige gebieden met een

architectonische ontwerpen met zeggingskracht en

ter H.Boersingel) en niet is gelegen in het

hoog ambitieniveau die door de raad als

vakmanschap. In bijzondere situaties, bijvoorbeeld

gebied waar de welstandsrichtlijnen

zodanig zijn aangegeven, zoals bijvoorbeeld

wanneer de gebiedsgerichte en objectgerichte wel-

bedrijventerrein ’t Lochter complex

het centrumgebied.

standscriteria ontoereikend zijn, kan het nodig zijn

“Oost 2” van toepassing zijn;

d.

Niet straatbeeldbepalende bebouwing in het

plangebied 5, Planmatige bebouwing.

kwaliteit van de omgeving (hoofdstuk 7);

bouwwerkzaamheden (hoofdstuk 8).

2.5 C riteria voor bouwwerken waarbij een hoog ambitieniveau wordt nagestreefd

bouwwerken naast of in de nabijheid van

expliciet terug te grijpen op de specifieke criteria

2.4 A lgemeen geldende criteria

(zie hoofdstuk 7). Ook wanneer een bouwplan afwijkt van de bestaande of toekomstige omgeving,

e. Bebouwing op de diverse sportparken, voor

Naast de gebiedsgerichte benadering met gerichte

maar door bijzondere schoonheid wel aan redelijke

toetsingscriteria zijn er algemeen geldende criteria

eisen van welstand voldoet, kan worden terugge-

waaraan bouwwerken kunnen worden getoetst. We

grepen op deze welstandscriteria.

zover het gaat om niet straatbepalende

bebouwing. f.

Hellendoorn Noord, de eisen uit het bestaande

onderscheiden

Beeldkwaliteitplan gelden alleen voor de

drie soorten:

De welstandscommissie kan het College van Bur-

bebouwing langs de Ommerweg en voor de

1.

criteria voor situaties waar wordt gekozen

gemeester en Wethouders in zo’n geval gemoti-

bebouwing langs de nieuw aan te leggen

voor een hoog ambitieniveau van de archi-

veerd en schriftelijk adviseren van de hardheids-

Noord-Zuid verbinding.

tectonische vormgeving. Deze criteria kunnen

clausule gebruik te maken en af te wijken van de

5|

gebiedsgerichte en objectgerichte criteria. In de

in de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht

praktijk betekent dit dat het betreffende plan alleen

(Wabo) en het Besluit Omgevingsrecht (Bor), geldt

op grond van de specifieke criteria wordt beoor-

niet voor het bouwen in, op, aan of bij een monu-

deeld en dat de bijzondere schoonheid van het

ment als bedoeld in de Monumentenwet 1988, voor

plan aan de hand hiervan overtuigend kan worden

een monument als bedoeld in een provinciale of

aangetoond.

gemeentelijke monumentenverordening en voor

Het niveau van “redelijke eisen van welstand” ligt dan uiteraard hoog. Het is immers redelijk dat er

het bouwen in een beschermd stads- of dorpsge-

hogere eisen worden gesteld aan de zeggings-

zicht als bedoeld in diezelfde wet.

kracht en het architectonisch vakmanschap naarmate een bouwwerk zich sterker van zijn omgeving

Artikel 15 van Monumentenwet 1988 regelt dat de

onderscheidt.

gemeente een verordening vaststelt waarin tenminste de inschakeling van een commissie op het

2.6 C riteria voor monumenten

gebied van de monumentenzorg is opgenomen.

Voor monumenten gelden altijd specifieke eisen en

2.7 C riteria voor veel voorkomende kleine bouwwerken

criteria. Werkzaamheden aan monumenten behoeven, ongeacht het gebied, altijd vooraf toetsing door de welstandscommissie en de

In de oorspronkelijke welstandsnota waren (snel-

monumentencommissie.

toets)criteria opgenomen voor aanvragen om lichte bouwvergunning. Met de inwerkingtreding van de Wabo is voor een aantal van deze kleinere bouw-

Artikel 11 van de Monumentenwet 1988 omschrijft

werken geen vergunning meer nodig. Omdat er in

wat verboden is ten aanzien van beschermde mo-

aan aantal gevallen nog wel een vergunningplicht

numenten. Dit artikel regelt via een vergunning de

bestaat voor deze wat kleinere bouwwerken, zijn in

instandhouding van de monumentale waarden van

hoofdstuk 8 criteria opgenomen voor deze kleinere

het monument.

bouwwerken. Het gaat dan o.a. om erfafscheidingen, dakkapellen etc.

Het vergunningsvrije bouwen, zoals vastgelegd

6|

2.8 E xcessenregeling

•

Als architectonische bijzonderheden bij aanpassing van een bouwwerk worden vernietigd

Als een bouwwerk vergunningsvrij mag worden

of worden ontkend;

gebouwd, of een andere activiteit wordt uitgevoerd

•

Als er armoedige materialen worden toegepast

waarvoor geen vergunning is vereist (bijvoorbeeld

•

Als er felle of contrasterende kleuren worden

indien een woning wordt geschilderd), dan wordt deze niet preventief getoetst aan redelijke eisen

toegepast; •

van welstand. Voor uitzonderingsgevallen is echter een zogenoemde excessenregeling ingesteld, want

Als er een opdringende reclame is aangebracht;

•

Als het bouwwerk een grove inbreuk maakt

men kan bouwsels maken die “in ernstige mate in

op wat in de omgeving gebruikelijk is, zoals

strijd zijn met redelijke eisen van welstand”. En wel

omschreven in de gebiedsomschrijvingen;

zodanig dat de gemeente zich genoodzaakt voelt

•

om in te grijpen. De eigenaar dient dan het uiterlijk

buitengebied of de dorpskernen, zichtbaar

van het bouwsel aan te passen, ondanks het feit dat de (bouw)activiteit vergunningsvrij is.

Als er zeecontainers worden geplaatst in het vanuit het openbare gebied;

•

Als gebouwen of delen van gebouwen worden geschilderd in een kleur die niet passend is in

De gemeente hanteert bij het toepassen van de excessenregeling het criterium dat er sprake moet zijn van een buitensporigheid in het uiterlijk die ook voor niet deskundigen evident is en die afbreuk doet aan de ruimtelijke kwaliteit van een gebied. Vaak heeft deze betrekking op: •

Als het bouwwerk zich afsluit voor zijn omgeving,, b.v. als er gevels zonder gevelopeningen worden toegepast aan de openbare ruimte terwijl dit niet past bij de functie van het gebouw of de karakteristieken van de omgeving;

7|

de omgeving; •

Als een bestaand pand door verwaarlozing of door een calamiteit in verval is geraakt.

3

PRO CEDUR ES ➜

3.1 De gemeenteraad stelt het welstandsbeleid vast

3.2 De gemeenteraad ontvangt jaarlijks verslagen betreffende het welstandsbeleid

3.3 Het College van Burgemeester en Wethouders voert het welstands beleid uit

door de gemeenteraad vastgestelde beleid (artikel

Eenmaal per jaar legt de welstands- en monumen-

Gebaseerd op onafhankelijk deskundig advies

12a, lid 1 van de Woningwet) dat in deze nota is

tencommissie de gemeenteraad een verslag voor

Door het verlenen of het weigeren van een aanvraag

verwoord en verbeeld en dat in beginsel

van de door haar verrichte werkzaamheden (artikel

om omgevingsvergunning wordt door het College

is bedoeld voor een periode van tien jaren. In deze

12b, lid 3 van de Woningwet), waarin tenminste

van Burgemeester en Wethouders uitvoering gege-

nota zijn de criteria opgenomen die het College

wordt uiteengezet op welke wijze zij toepassing

ven aan het welstandsbeleid. Een besluit wordt pas

van Burgemeester en Wethouders toepast bij haar

heeft gegeven aan de criteria.

genomen nadat over de aanvraag advies is ingewon-

beoordeling:

Eveneens eenmaal per jaar legt het College van

nen bij de welstands- en monumentencommissie. Bij

a.

of het uiterlijk en de plaatsing van een bouw-

Burgemeester en Wethouders de gemeenteraad

het beoordelen van een aanvraag heeft het College

werk of standplaats, waarop de aanvraag om

een verslag voor (artikel 12c van de Woningwet),

van Burgemeester en Wethouders, binnen de kaders

omgevingsvergunning betrekking heeft, in

waarin zij tenminste uiteenzet:

die het door de gemeenteraad vastgestelde beleid

strijd zijn met redelijke eisen van welstand;

a.

op welke wijze zij is omgegaan met de

aan de kwaliteit van de dagelijkse leefomgeving stelt,

b.

of het uiterlijk van een bouwwerk of stand-

adviezen van de welstands- en monumenten-

een eigen bestuurlijke verantwoordelijkheid.

plaats, zowel op zichzelf als in verband met

commissie;

de omgeving of de te verwachten ontwikkeling

b.

in welke categorie van gevallen zij tot aan-

Strijdig maar toch positief advies

daarvan, in ernstige mate in strijd is met rede-

schrijving (op grond van artikel 13a van de

De welstands- en monumentencommissie kan het

lijke eisen van welstand.

Het welstandstoezicht vindt plaats op basis van het

Woningwet) is overgegaan en daarbij de

College van Burgemeester en Wethouders voorstel-

Indien gewijzigde criteria en richtlijnen worden

keus heeft gelaten tussen ofwel het

len van haar bevoegdheid gebruik te maken om

ontwikkeld, bijvoorbeeld als onderdeel van nieuwe

uitvoeren van de aanschrijving, ofwel het slo-

toch een omgevingsvergunning af te geven voor

planvorming, zal deze nota worden gewijzigd of

pen van het bouwwerk of de standplaats

een plan dat strijdig is met het welstandsbeleid.

aangevuld. Voor zover deze nieuwe planvormingen

binnen de door hen te bepalen termijn en zij

De commissie doet dit alleen wanneer naar haar

bij of na een aanschrijving is overgegaan tot

mening overtuigend is aangetoond dat het betref-

toepassing van bestuursdwang.

fende plan een positieve impuls geeft aan de kwali-

nu al bekend zijn, zijn ze vermeld in paragraaf 4.5.

teit van de dagelijkse leefomgeving. Zij doet dit op basis van de in paragraaf 2.5 beschreven criteria voor een hoog ambitieniveau.

8|

Afwijken van advies Voor het bevorderen van de kwaliteit van de da-

3.4 De welstands- en monumenten commissie

bouwwerken niet in ernstige mate in strijd zijn met redelijke eisen van welstand, conform het in deze nota omschreven beleid. Voorts stimuleert de com-

gelijkse leefomgeving in de gemeente is het van belang dat het gemeentebestuur eenduidig en

Samenstelling en zittingsduur

missie in een zogenoemd vooroverleg derden om

helder is bij de uitvoering van haar beleid. Daarom

De gemeenteraad heeft op voordracht van het Col-

bouwplannen te ontwikkelen die naar het oordeel

is het gebruikelijk dat het College van Burgemees-

lege van Burgemeester en Wethouders de vereni-

van de commissie de ruimtelijke kwaliteit van de

ter en Wethouders het advies van de welstands- en

ging “Het Oversticht” aangewezen als deskundig

omgeving bevorderen. Alle negatieve adviezen

monumentencommissie volgt. In uitzonderlijke

orgaan voor de welstandsadvisering (welstands-

worden te allen tijde voorzien van een uitputtende

gevallen, bijvoorbeeld wanneer

en monumentencommissie). Met Het Oversticht is

c.q. deugdelijke motivering.

zwaarwegende economische of maatschappelijke

een dienstverleningsovereenkomst gesloten. De

belangen dit wenselijk maken, kan het College van

commissie voert haar taak uit in onafhankelijkheid.

Openbaarheid van vergadering

Burgemeester en Wethouders om gewichtige rede-

Op voordracht van Het Oversticht zijn/worden de

De vergaderingen van de welstands- en monu-

nen van het advies afwijken. In deze gevallen doet

leden benoemd voor een periode van ten hoogste

mentencommissie zijn openbaar. Data, tijdstippen

zij hiervan schriftelijk en gemotiveerd mededeling

drie jaar, met de mogelijkheid van verlenging met

en de locatie van iedere vergadering zijn/worden

aan de welstands- en monumentencommissie.

ten hoogste drie jaar. De rayonarchitect van Het

vastgelegd in een jaarrooster en door de gemeente

Oversticht fungeert als secretaris en als gemanda-

op de gebruikelijke wijze tijdig openbaar gemaakt.

Afwijkende situaties

teerde van de commissie. De commissie kan zich

Daarbij wordt ook aangegeven dat voor inlichtin-

Bij invullingen van latere datum in de dorpskernen

naar eigen inzicht laten bijstaan door extra deskun-

gen over plannen die in de openbare commissie-

is de opzet zoals die is omschreven in de gebieds-

digen en/of burgerleden.

vergadering zullen worden behandeld, op de dag voor de vergadering met de frontoffice van het

gerichte criteria (hoofdstuk 5) niet altijd consequent doorgevoerd. Hierdoor zijn op een aantal

Adviseert het College van Burgemeester en Wet-

team Vergunningen contact kan worden opgeno-

plaatsen de rooilijnen meer wisselend en zijn er

houders

men. De aanvrager of diens gemachtigde heeft

ook gebiedsdelen met wisselende nokrichtingen.

De welstands- en monumentencommissie advi-

tijdens de openbare vergadering van de commis-

De genoemde welstandscriteria vormen dan ook

seert het College van Burgemeester en Wethouders

sie waarin het betreffende plan wordt behandeld

in principe het uitgangspunt voor nieuwe of ver-

over de ruimtelijke kwaliteit van de dagelijkse

spreekrecht.

vangende bouw. Daar waar de bestaande situatie

leefomgeving. De commissie toetst op verzoek

aanleiding geeft kan gemotiveerd van dit uitgangs-

van het College van Burgemeester en Wethouders

punt worden afgeweken.

of aanvragen om omgevingsvergunning voldoen aan redelijke eisen van welstand en of bestaande

9|

3.5 Aanvraag omgevingsvergunning moet deugdelijk worden onderbouwd De aanvraag voor een omgevingsvergunning dient vergezeld te gaan van deugdelijke ondersteunende gegevens, dat in woord en beeld voldoende inzicht geeft in de voorgenomen bouwwerkzaamheden en het daaraan ten grondslag liggende plan. Vanzelfsprekend is de diepgang van deze ondersteunende gegevens afhankelijk van het belang van de voorgenomen bouwwerkzaamheden. De gegevens moeten – en dit is ter beoordeling van de welstands- en monumentencommissie c.q. de rayonarchitect – op overtuigende wijze aantonen dat het plan voldoet aan de criteria en dat het een uitwerking is van het beleid dat in deze nota is vastgelegd. De indieningvereisten voor een aanvraag om omgevingsvergunning zijn vastgelegd in de Ministeriële regeling omgevingsrecht (Mor).

10 |

4

D E G EMEENTE B ES C HR EVEN ➜

4.1 G lobale basiskenmerken van de gemeente De gemeente Hellendoorn is centraal gelegen in de provincie Overijssel. Het wordt, vanuit het noorden gezien met de klok mee, omringd door de gemeenten Ommen, Wierden, Twenterand, Rijssen-Holten en Raalte. Tussen de Sallandse Heuvelrug en het stroomgebied van de Regge, de twee beeldbepalende landschappelijke elementen, liggen de hoofdkernen Hellendoorn en Nijverdal. Het overige deel van de gemeente wordt gekenmerkt door veldontginningen en essen met de kleinere kernen Daarle en Haarle. In het uiterste noordoosten van de gemeente ligt als onderdeel van een grotere veenontginning het gebied rond de kern Daarlerveen. In het buitengebied van Hellendoorn liggen een zestal buurtschappen, Hancate, Elen, Rhaan, Egede, Marle en Piksen. Verder liggen tegen dorp Nijverdal de buurtschappen Hulsen en Hexel. Er is een sterk ontwikkelde noord-zuid structuur te herkennen. Deze wordt niet alleen bepaald door de Regge en de Sallandse Heuvelrug, maar ook de (hoofd)wegenstructuur die de hoofdkernen met het buitengebied verbindt, draagt hieraan bij. Een sterk contrast hiermee wordt gevormd door de N35 die van Almelo naar Zwolle loopt en, samen

11 |

met de spoorlijn, het gemeentelijk grondgebied in

boven N.A.P. Een kleinere stuwwal loopt van Den

In de laatste ijstijd (het Würm-glaciaal), toen het

oost-westelijke richting doorsnijdt.

Ham, via Daarle naar Wierden. Verder komt in

opnieuw vanuit het noorden oprukkende landijs

De kern Nijverdal manifesteert zich als het grootste

de gemeente nog een aantal kleine geïsoleerde

Nederland niet bereikte, hebben poolwinden het

woon-, werken winkelcentrum, terwijl de kwali-

eenheden van gestuwd materiaal voor, namelijk

grondgebied van Hellendoorn, met uitzondering

teiten van de kern Hellendoorn daarentegen vooral

de Eversberg ten oosten en Duivecate ten noorden

van de top van de grote stuwwal in het westen,

zijn gelegen in de gave structuur en de historische

van Nijverdal, de Rhaander Es en de Scharlebelt

bedekt onder een plaatselijk dikke laag dekzand.

dorpskern. De kleinere kernen liggen als vanzelf-

op de grens met Wierden. Het overige grondgebied

Hieraan heeft het gebied tussen de genoemde

sprekende bebouwingsconcentraties in het relatief

van Hellendoorn bestaat wat het reliëf betreft, uit

gestuwde afzettingen zijn zwak golvende karakter

open buitengebied. Behalve de textielnijverheid

een afwisseling van lager en hoger gelegen gron-

te danken. De bodem van Hellendoorn bestaat

die aan de basis van het huidige Nijverdal heeft

den. In het noordoosten van de gemeente domi-

voor het grootste deel uit dit lemige zand met op

gelegen, is het de landschappelijke schoonheid

neerde lange tijd hoogveen het landschap.

verschillende plaatsen keileem op een diepte van 120 centimeter. Dat is onder meer het geval in de

die veel bezoekers van de gemeente aantrekt een belangrijke economische factor.

4.2 R uimtelijke ontstaansgeschiedenis

De hoofdstructuur van het Hellendoornse land-

Daarler Es. Na de laatste ijstijd brak een warmere

schap is voor een groot deel gevormd tijdens de

periode aan, waarin grote hoeveelheden smelt-

laatste twee ijstijden. In de op één na laatste ijstijd

water hun weg naar zee zochten en de vegetatie

(het Riss-glaciaal) stuwde het door het Reggedal

zich weer kon gaan ontwikkelen. De Regge voerde

Het fysisch geografische landschap in de gemeente

voortschuivende landijs het aanwezige materiaal

weliswaar grote hoeveelheden overtollig water af,

Hellendoorn wordt grotendeels bepaald door twee

op tot de genoemde stuwwallen en andere ter-

maar dat was niet voldoende. De aanwezigheid van

vrijwel evenwijdig van noord naar zuid lopende

reinverhogingen. Het gestuwde materiaal bestaat

de stuwwal van Ommen naar Markelo en de kei-

elementen: de Regge en ten westen daarvan de

voornamelijk uit grof zand en grind, dat voor de

leem in de ondergrond zorgden voor het ontstaan

Sallandse Heuvelrug, oftewel de langgerekte

ijsbedekking in dikke lagen door de toentertijd

van meren en moerassen, waaruit het water niet

stuwwal van Ommen naar Markelo. De binnen de

enorme rivier de Regge was afgezet. Voor de bewo-

weg kon. Er trad veenvorming op, met als gevolg

grenzen van de gemeente Hellendoorn liggende

ners van de gemeente Hellendoorn zijn deze zand-

het ontstaan van een uitgebreid veengebied ten

onderdelen van de stuwwal zijn de Hellendoornse

en grindafzettingen van groot belang geweest; ze

oosten van Daarle. Na 1850 is dit veengebied voor

berg, de Haarlerberg en een aantal kleinere delen,

hebben eeuwenlang voorzien in de behoefte aan

een groot deel ontgonnen. Plaatselijk komen nog

te weten de Eelerberg en de Noetselerberg. De

grondstof voor de fabricage van bouwmaterialen,

restanten voor tussen de Daarler Es en het gebied

hoogste punten worden gevormd door de Kleine

in het bijzonder voor de mortelfabricage. Door het

rond Daarlerveen. Laaggelegen drassige gronden

Koningsbelt en de Grote Koningsbelt, respectie-

landijs zijn in het Reggedal plaatselijk ook nauwe-

(de broekgronden of broeken) kwamen in grote

velijk met een hoogte van 70 en ruim 75 meter

lijks water doorlatende lagen keileem afgezet.

delen van het Reggedal voor, maar vooral in het

12 |

gebied ten westen van de Sallandse Heuvelrug: het Hellendoornsche broek en het Witte broek. Tot aan de regulering van de Regge hebben regelmatig terugkerende overstromingen er toe geleid dat aan weerszijden van de rivier plaatselijk een laag leem is afgezet.

4.3 Landschapstypen Hellendoorn ontwikkelde zich als agrarische nederzetting aan de rand van de es. De lager gelegen gronden langs de Regge werden gebruikt als hooiland, de es als bouwland en de heide werd geplagd en het eikenhout werd gebruikt als brandstof en voor bouwmaterialen. Toen er meer behoefte kwam aan cultuurgrond zijn de gronden in het dal van de Regge ontgonnen en voor bewoning geschikt gemaakt. De nederzetting heeft een losse structuur met nog veel oude (opgeknapte) boerderijen. DaarIerveen, in het oosten van de gemeente, vormt een contrast met het meer kleinschaliger en besloten landschap van Hellendoorn. Het landschap is op grootschalige wijze ontgonnen, open en heeft een zeer regelmatige verkaveling. De namen van de erven “Ora et Labora” en Ruimzichthoeve” duiden dit aan. Voor de ontginning zijn kanalen en zijkanalen (wijken) gegraven. De verkaveling bestaat van oorsprong uit lange rechte percelen.

13 |

De grens met de zandrug van Den Ham naar

lijk uit kleine boerderijen omdat door de arbeiders

gemengd met mest, op de akkers werden gebracht.

Wierden is markant. De Daarler Es ligt zo’n 6 meter

ook vee werd gehouden en men een moestuin had.

Daardoor ontstonden homogene, humushoudende

hoger.

Met de komst van de stoomweverij (1852), een

gronden (het esdek), die bij een dikte van meer dan

stoomblekerij en spinnerij ontwikkelde Nijverdal

50 centimeter “enkeerdgronden” worden genoemd.

Na 1900 werden vele woeste gronden ontgon-

zich in hoog tempo tot een nijverheidsdorp. De fa-

Samengevat kenmerkt het essenlandschap zich door:

nen en bruikbaar gemaakt door ontwatering en

brieken en de vele arbeiderswoningen herinneren

•

essen;

bemesting. Dit werd voornamelijk door de boeren

hier nog steeds aan.

•

visuele openheid;

•

esdorpen;

•

strokenverkaveling zonder bebouwing op de

zelf gedaan. De verkaveling is in blokvorm. De ontginning en bebossing van de stuwwal werd

➔

veelal door landgoedeigenaren en textielbaron-

Karakteristiek voor dit type landschap zijn de grote

nen gedaan. Het naaldhout werd gebruikt voor de

permanente bouwlanden, de zogenaamde essen.

mijnbouw. De barst van eikenbomen werd gebruikt

Op dit bouwland hebben meerdere boeren perce-

➔

om leer te looien. Het landschap van de gemeente

len grond. Afzonderlijke perceelscheidingen zijn

Sinds omstreeks 1850 werden grote delen van de

Hellendoorn wordt bepaald door de stuwwal van

echter nauwelijks zichtbaar in het landschap, waar-

heidevelden en broeken (moerassige gronden),

de Sallandse Heuvelrug en het dal van de rivier

door het geheel een visuele openheid heeft (open

die voorheen als woeste gronden aan de rand

de Regge. De kernen Hellendoorn en Nijverdal

field). Veelal werd de gehele es omgeven door een

van de marke lagen, in ontginning gebracht. De

zijn ontstaan aan de oostzijde van de Heuvelrug.

houtwal, die diende om het vee te weren. De essen

markedelingen, die vooral plaats vonden tussen

Hellendoorn als flankdorp aan de rand van de es

waren gelijkmatig verkaveld en worden in grote

1840 en 1870, bevorderden dit proces. De gemeen-

en Nijverdal uit een cluster van erven, de markege-

mate gekenmerkt door een strokenverkaveling

schappelijke heidevelden en broekgronden werden

meenschap Noetsele. Door het gereedkomen van

zonder bebouwing op de kavels.

verdeeld en aan particuliere

de rijksstraatweg Zwolle – Almelo in 1834 kwam

Rond en langs deze bouwlanden ontstonden neder-

eigenaars toegewezen. Het gebied werd ontgonnen

Noetsele aan een belangrijke route te liggen. Bij de

zettingen, de zogenaamde esdorpen, waarvan de

volgens een modern rationele verkaveling: grote

kruising van deze weg met de toen nog bevaarbare

structuur sterk werd bepaald door de ligging, vorm

rechthoekige of vierkante blokken. Opvallend zijn

rivier De Regge werd in 1836 door de Nederlandse

en grootte van de es of essen.

de strakke, rechte wegen in het gebied. Dit jong

Handelsmaatschappij een magazijn gebouwd en

Vanaf de late middeleeuwen resulteerde een snelle

ontginningslandschap wordt gekenmerkt door

in aansluiting daarop door Thomas Ainsworth een

groei van de bevolking in een intensivering van

verspreide bebouwing.

handweverij. De oude dijkjes door het dal van de

het grondgebruik. Om de vruchtbaarheid van de

De minder vruchtbare delen van de heidevelden

Regge vormen de basis voor de structuur van het

akkercomplexen op peil te houden werden op de

werden bebost en kregen vaak een functie voor

dorp Nijverdal. De bebouwing bestond voorname-

heidevelden of in de bossen plaggen gestoken, die

hakhout en houtproductie en later ook voor de

14 |

Essenlandschap

kavels. Jong ontginningslandschap

recreatie. De broekgronden dienden sinds de ontginning met name als grasland ten behoeve van de veeteelt. Samengevat kenmerkt het jong ontginningslandschap zich door: •

verspreide bebouwing;

•

modern rationele verkaveling;

•

houtwallen op heideontginningen: besloten karakter;

•

visuele openheid in de ontgonnen broekgronden;

•

bouwland, grasland en bos op heideontginningen;

•

grasland op broekgronden.

➔

Kampenlandschap

Dit type landschap treffen we met name aan in gebieden met een sterk afwisselend microreliëf. Op de hoogtes werden akkerkampen (eenmansessen) aangelegd, terwijl de lagere delen werden gebruikt als grasland of bestaan uit woeste grond. Teneinde het akkerland tegen het vee te beschermen werd elke kamp omgeven door hagen of houtwallen. Hierdoor kreeg het landschap een sterk besloten karakter. Deze ruimtelijke indeling bracht een verspreide bewoning met zich mee. Het landschap wordt gekenmerkt door zogenoemde hoevenzwermdorpen en essenzwermdorpen.

15 |

De landschappelijke structuur resulteerde tevens

graven. De rechte lijnen van deze vervoersassen

kennen geen of weinig bebouwing. De bijbehoren-

in een onregelmatige verkavelingstructuur en

bepaalde het nederzettings-en verkavelingpatroon

de boerderijen en nederzettingen zijn gelegen in

infrastructuur.

in het gebied. Het veenkoloniaal landschap wordt

aangrenzende gebieden, zoals het essenlandschap

gekarakteriseerd door streekdorpen met lintbe-

en het kampenlandschap, waarmee het functioneel

Samengevat kenmerkt het kampenlandschap zich door:

bouwing en een modern rationele verkaveling van

is verbonden.

•

eenmansessen;

grote, regelmatige stroken en/of blokken.

•

veel hagen en houtwallen: besloten karakter;

•

verspreide bewoning: hoevenzwermdorpen,

Samengevat kenmerkt het veenkoloniale landschap

schap zich door:

essenzwermdorpen;

zich door:

•

graslanden en hooilanden;

•

zeer onregelmatige blokverkaveling;

•

grote mate van visuele openheid;

•

houtwallen: besloten landschapsbeeld;

•

grillig wegenpatroon.

•

modern rationele verkaveling;

•

nregelmatige blokverkaveling;

•

streekdorpen;

•

geen of weinig bebouwing.

➔

Hoogveenontginningslandschap/

•

rechte wegen en waterlopen.

veenkoloniaal landschap

Omsloten door stuwwallen, dekzandruggen en het

➔

Maten- en flierenlandschap

Drents plateau hadden Noord- Twente en het gebied

Dit type landschap wordt gevormd door de natte

ten noorden van de Vecht een slechte natuurlijke

weilanden en hooilanden binnen een dorpsgebied,

Het is van belang dat het Welstandsbeleid een dui-

afwatering. Hierdoor ontstonden in het Holoceen

zoals die er waren omstreeks 1850 (vóór de grote

delijke relatie onderhoudt met de overige kaders

(10.000 jaar geleden tot nu) uitgebreide hoogveen-

ontginningen). Deze maten (graslanden) en flieren

van het ruimtelijke beleid.

complexen. De ontginning van het grootste gedeel-

(hooilanden) lagen veelal dichtbij een waterloop.

te van het hoogveen wordt gekenmerkt door een

Het overgrote deel van dit landschap is in onregel-

Hoewel een welstandsnota zich in principe dient

systematische en commerciële

matige blokken verkaveld, doch in sommige geval-

te beperken tot de aanwezige en de eventueel

verkaveling. Dit resulteert in het veenkoloniaal land-

len komt strokenverkaveling voor. De verkaveling

toekomstige bebouwing binnen het gemeentelijk

schap. Het is in de jaren vijftig van de negentiende

heeft een enigszins regelmatiger karakter dan die

grondgebied zullen naast de voor de hand lig-

eeuw ontgonnen ten behoeve van de turfwinning.

in het kampenlandschap, wat te danken is aan het

gende documenten zoals bijvoorbeeld de bestem-

Hierbij speelde de brandstofbehoefte van de opko-

vlakke terrein.

mingsplannen, ook beleid en visies met betrekking

mende Twentse industrie een belangrijke rol.

De afzonderlijke percelen worden van elkaar

tot de inrichting van het landschap en de kernen

Voor de ontwatering, ontginning en afvoer van de

gescheiden door houtwallen. Dit resulteert in een

hierin een rol kunnen spelen. Er zal immers een

turf werden kanalen en zijkanalen (wijken) ge-

besloten landschapsbeeld. De maten en flieren

verband bestaan tussen de landschappelijke visie

16 |

Samengevat kenmerkt het maten- en flierenland-

4.4 B estaand beleid voor de ruimtelijke kwaliteit

en het beleid voor een bepaald gebied, het bestem-

Een belangrijk uitgangspunt bij het formuleren van

Voor zover van toepassing is er bij de deelgebie-

mings- plan dat regelt wat, hoeveel en hoe groot

de welstandscriteria is de vaststelling of een bepaald

den concreet benoemd welk beeldkwaliteitsplan

er gebouwd mag worden en de welstandscriteria

pand op de lijst van beschermde monumenten is

voor (een deel van) dat gebied van toepassing is.

die kunnen worden beschouwd als een aantal

geplaatst. Hiervoor zullen in het algemeen hogere

spelregels met betrekking tot het exterieur van de

welstandseisen worden geformuleerd die aan de

toegestane bebouwing. De doelstellingen van de

hand van specifieke criteria zullen worden getoetst.

welstandsnota beantwoorden vanuit die optiek ook

Een overzicht van de beschermde monumenten is

goed aan de beleidsintenties, gericht op het bevor-

in bijlage II opgenomen en op internet te verkrijgen

deren van ruimtelijke kwaliteit, die door de provin-

(www.atlas-cultuurhistorie.nl of www.hellendoorn.nl).

cie zijn neergelegd in de Omgevingsvisie Overijssel en de Omgevingsverordening Overijssel 2009.

4.5 Toekomstige ontwikkelingen

In deze welstandsnota hebben, vooral bij de ge-

De tijd staat niet stil. Zoals overal het geval is geldt

biedsindeling, bestaande nota’s en visies die met

ook in de gemeente Hellendoorn dat van een con-

betrekking tot het landschap de laatste jaren zijn

stante (ruimtelijke) ontwikkeling in de tijd sprake

gemaakt een rol gespeeld. Naast een aantal ge-

is. Zowel in de kernen als in het buitengebied zijn

meentelijke studies zijn het ook de onderzoek(en)

er in de toekomst ontwikkelingen te verwachten.

die op provinciaal niveau zijn gedaan waarmee in

Ten behoeve van een optimale ruimtelijke kwaliteit,

deze nota rekening is gehouden. Voor wat betreft

ook wat betreft de inbedding in de gegeven situ-

de bebouwing op zichzelf bezien, vormen de bepa-

atie, en een adequate welstandsbeoordeling is het

lingen in de bestemmingsplannen de kaders waar-

van belang dat voor deze gebieden een steden-

binnen de gebiedsgerichte criteria moeten worden

bouwkundig plan wordt gemaakt en daaruit voort-

ingepast. Voor een aantal (her)ontwikkelingsgebie-

vloeiend een beeldkwaliteitsplan. De beeldkwali-

den of nieuwbouwlocaties zullen de reeds aanwe-

teitsplannen dienen in ieder geval voorwaarden

zige of nog te maken beeldkwaliteitsplannen de

te bevatten voor ieder van de vier hoofdgroepen

kaders vormen waarbinnen de welstands-beoorde-

waaruit ook de welstandscriteria zijn opgebouwd;

ling van bouwplannen zal geschieden.

plaatsing, hoofdvorm, aanzichten en opmaak. De criteria van de diverse beeldkwalitietsplannen maken onderdeel uit van de welstandsnota.

17 |

5

GEBIEDSGER IC HTE C R ITER IA ➜

5.1 De indeling in gebieden

5.2 Toelichting op de gebiedsbeschrijvingen

Het gemeentelijk grondgebied is ten behoeve van

in hoofdstuk 6 van deze nota zijn opgenomen. Op basis van de gebiedsbeschrijving wordt het

deze welstandsnota opgedeeld in verschillende

Bij de beschrijvingen per gebied wordt eerst een

gebied op ruimtelijke en architectonische aspecten

welstandsgebieden wat heeft geresulteerd in de

korte weergave gegeven van de algemene kenmer-

gewaardeerd. Het gaat hierbij om een inhoudelijke

welstandskaart. Het aantal onderscheiden gebie-

ken en wanneer van belang, de historie. Daarna

waardering wat inhoudt dat ook eventuele nega-

den is aan de hand van de opgedane ervaringen

wordt ingegaan op de bepalende architectonische

tieve elementen of invloeden worden gesignaleerd.

van de afgelopen jaren terug gebracht. Daar waar,

kenmerken waarmee het gebied zich als welstands-

voor wat betreft welstand, het onderscheid niet of

gebied onderscheidt van andere gebieden. De

Op basis van gebiedsbeschrijving en de aange-

minder relevant is gebleken zijn gebieden samen-

volgende aspecten komen daarbij aan de orde.

hangen waardering wordt in relatie met bestaande

gevoegd.

•

Ruimte: hier wordt de ruimtelijke verhouding

ruimtelijke beleidsvelden het welstandsbeleid voor

tussen bebouwing en zijn context beschreven.

dit specifieke gebied geformuleerd. Afhankelijk van

De onderscheiden gebieden zijn in grote lijnen be-

•

Situering: de positie die de bebouwingsele-

de ruimtelijke en architectonische kwaliteiten zal

paald op basis van een ruimtelijke/architectonische

menten op de kavel en ten opzichte van elkaar

het welstandsbeleid gericht zijn op behoud (prak-

en soms ook functionele samenhang. Een water-

innemen. Hier komen onderdelen als rooilijnen

tisch geen ruimte voor veranderingen in het be-

en overheersende nokrichting aan de orde.

staande beeld), respecteren (veranderingen zullen

Hoofdvorm/aanzichten/opmaak: de evidente

gebaseerd dienen te zijn op de evidente bestaande

en visies, zoals het reconstructieplan Overijssel en

architectonische kenmerken van de bebouwing

kenmerken), incidenteel wijzigen (nieuwe impulsen

het gebiedsperspectief Vecht-Regge, hebben bij de

in het betreffende welstandsgebied worden

op beperkte schaal zijn daarin mogelijk) en plan-

uiteindelijke vaststelling van de gebiedsgrenzen

hier beschreven. Het gaat hierbij respectieve-

matig wijzigen (grootschalig en vaak projectmatig

een rol gespeeld. Voor de kernen is de indeling met

lijk om de vormkenmerken van het bouwvo-

zoals herstructurering- of ontwikkelopgaven).

name op basis van bouwperiodes (historische kern,

lume, de architectonische kenmerken van de

wederopbouw en de planmatige uitbreidingen) en

gevels en tot slot de kleuren materiaaltoepas-

De welstandscriteria waaraan de bouwplan-

soms functies (winkelcentrum of bedrijfsterrein)

sing en de rol van het detail in het beeld.

nen worden getoetst, zijn een resultante van de

dichte, dus exacte methodiek is hiervoor echter niet voorhanden. Bestaande bestemmingsplannen

•

tot stand gekomen.

18 |

gebiedsbeschrijving, de waardering en het geforIn de gebiedsbeschrijving worden de eventueel

muleerde welstandsbeleid waarin ander relevant

bijzondere bouwkundige elementen die er in

ruimtelijk beleid, studies en onderzoeken zijn

voorkomen benoemd en wanneer van toepassing,

verwerkt. Voor deze criteria wordt aangesloten bij

wordt verwezen naar de objectgerichte criteria die

de indeling die is gebruikt voor de beschrijving

van de bebouwing, waarbij onderscheid wordt

Opmaak

gemaakt tussen situering, hoofdvorm, aanzichten

Onder opmaak wordt het materiaal- en kleurge-

en opmaak. Op deze wijze staan de criteria niet op

bruik en de detaillering verstaan. Soms gelden

zichzelf. Ze zijn geworteld in de karakteristiek van

voor bijgebouwen ook specifieke gebiedsgerichte

het gebied.

criteria ten aanzien van het materiaal- en kleurgebruik. In dat geval wordt dit apart genoemd.

Situering

De detaillering vertelt iets over de uitwerking van

Hiermee wordt de ligging van de gebouwen ten

bouwkundige oplossingen.

opzichte van de weg en de omliggende bebouwing bedoeld. Het gaat hier dus om stedenbouwkundige

In veel gebieden gelden naast de welstandscriteria

aspecten.

uit de Welstandsnota ook eisen vanuit vastgestelde Beeldkwaliteitsplannen en/of eisen vanuit specifie-

Hoofdvorm

ke welstandsrichtlijnen. Ook aan deze eisen zullen

Hieronder vallen de criteria die betrekking hebben

de bouwplannen getoetst moeten worden.

op de vorm die het gebouw in grote lijnen heeft, zoals het soort dak en de vorm van de plattegrond. Soms is een gebouw samengesteld uit meerdere volumes die ten opzichte van elkaar verspringen. In andere gevallen is sprake van een enkelvoudige massa. Aanzichten Het betreft de gevelaanzichten van de gebouwen. Hierbij gaat het om de compositie van de gevels. Deze wordt vooral bepaald door de positie van de ramen en grootte ervan.

19 |

b e b o uwde omgevi ng

5.3 De gebieden 1.

Centrum Hellendoorn

2.

Centrum Nijverdal

3.

Bebouwing langs historische wegenstructuur

4.

Villa- en bungalowbebouwing

5.

Planmatige bebouwing

6.

Wilhelminawijk (het rode dorp)

7.

Bedrijventerreinen

8.

Bedrijventerreinen

b u i te n ge b i e d

Nijverdal-Noord 9.

Binnenstedelijk groengebied

10. Buitengebied (Haarle-Hancate-Daarle-Hulsen-Hexel) 11. B uitengebied Daarlerveen 12. Daarler Es 13. Stroomdal Regge 14. Sallandse Heuvelrug met “randessen”

20 |

➜

GEBIED 1 | C ENTR UM HELLE N DO O R N centrum zijn de structuren hiervan nog duidelijk

toepassing op de bestaande boerderijtjes die ten

herkenbaar. De Dorpsstraat is van oudsher de

opzichte van de weg zijn gedraaid. Omdat de be-

Algemeen

belangrijkste route en is vrij dicht bebouwd. De

bouwing vroeger dicht langs de weg is gebouwd,

In het overgangsgebied van het stroomdal van de

bebouwing staat dicht op de weg en kent kleine

zijn midden in het centrum open plekken ontstaan

Regge en de hoger gelegen gronden van de Salland-

onderlinge afstanden. Richting het oosten van

die karakteristiek zijn voor Hellendoorn. Een voor-

se Heuvelrug ontstond vroeg in de middeleeuwen

het gebied neemt de dichtheid wat af en ontstaat

beeld hiervan is de Geuren.

de nederzetting Hellendoorn. Sinds de bouw van

een ruimtelijker bebouwingsbeeld. Het gedifferen-

een kerk in de twaalfde eeuw groeide Hellendoorn

tieerde karakter van het dorp wordt gegarandeerd

Hoofdvorm/aanzicht/opmaak

uit tot een kern die tegen het einde van de zestiende

door de individuele panden van verschillende aard.

In het gehele centrum van Hellendoorn wordt het

eeuw bijna volledig verwoest werd. In 1850 bestaat

Kenmerkend voor het centrum van Hellendoorn

beeld bepaald door daken. Dit geldt met name

het dorp voornamelijk uit woningen, een grote kerk

zijn de statige woonhuizen, de historische boer-

voor de straten waar de bebouwing laag is. In

en opvallend veel schoenmakerijen. Een deel van

derijtjes en uiteraard de kerken. Een groot deel

het gebied zijn diverse traditionele kapvormen

het centrum werd ingenomen door de Geuren, een

van de bebouwing heeft een woonfunctie, maar er

te onderscheiden voor de hoofdgebouwen (o.a.

gebied bestaande uit tuinen en fruitbomen, dat zowel

komen ook kleinschalige winkels voor.

zadeldak, schildkap, afgeknot schilddak en afge-

➜ Analyse gebied

in sociaal als in economisch opzicht een belangrijke rol vervulde.

knot zadeldak). Ze zijn over het algemeen gedekt Situering

met donkergrijze pannen. Een enkele keer komt

De bebouwing is vaak op de weg georiënteerd,

ook riet voor. Daar waar de bebouwing hoger is,

Ruimte

staat in een verspringende rooilijn en staat even-

beginnen de gevels een grotere rol te spelen. Deze

Hellendoorn is ontstaan als flankesdorp. In het

wijdig of haaks op de weg. Dit is echter niet van

zijn opgetrokken uit baksteen, veelal in een rood-

21 |

bruine kleur. De ramen zijn meer hoog dan breed

Beleidsintenties

en vormen een verticale compositie. Soms zijn ze

Voor het centrum van Hellendoorn geldt een beleid

voorzien van luiken.

van handhaven. Er zijn mogelijkheden voor het

Situering

De hoofdvorm van de gebouwen is elementair,

aanpassen van bestaande bebouwing, maar dan

•

vaak in combinatie met een rijke detaillering. Dit

wel op een zorgvuldige manier waarbij de huidige

geldt niet voor de boerderijtjes, die meer beschei-

kwaliteiten niet in het geding komen.

den zijn gedetailleerd. Langs de straten waar de

➜ Welstandscriteria

Hoofdvorm •

Eenvoudige hoofdvorm met traditionele kapvorm aansluitend bij omliggende

bebouwing in de rooilijn is geplaatst, is de nokrich-

bebouwing

ting veelal evenwijdig aan of haaks op de weg. In andere gevallen varieert deze.

Aansluiten bij de gebiedseigen kenmerken

•

Aan-en bijgebouwen afgestemd op architectuur hoofdgebouw

Waardering In het centrum van Hellendoorn bestaat veel

Aanzichten

waardering voor het diverse bebouwingsbeeld

•

Traditionele compositie

dat ontstaat door de historische esdorpstructuren, samen met de veelzijdigheid en authenciteit van

Opmaak

de bebouwing. Repetitie van dezelfde woningen is

•

waaronder de Geuren, belangrijk geacht.

Baksteen en dakpannen (of riet) in kleur overeenkomstig de omliggende bebouwing

dus niet gewenst. Verder worden de open plekken, •

Geen glimmende materialen voor grote vlakken toepassen

•

Rijke detaillering voor statige panden en bescheiden detaillering voor boerderijtjes

22 |

➜

GEBIED 2 | C ENTR UM NIJVE R DAL straten en kleine pleinen. De Grotestraat kan wor-

hoewel deze kleine verspringingen kent. Dit is

den gezien als de drager van het gebied en is

ontstaan doordat de gevelwanden opgebouwd zijn

Algemeen

van oudsher breed geprofileerd. De winkels aan de

uit allemaal afzonderlijke panden. In de Rijssen-

Nijverdal is ontstaan aan de in 1831 tot stand ge-

noordzijde van deze straat worden min of meer van

sestraat wordt de onderlinge afstand steeds groter,

komen straatweg van Zwolle naar Almelo. De van

het voetgangersgebied afgesneden door de drukke

zodat hier niet meer kan worden gesproken

oorsprong agrarische nederzetting transformeerde

verkeersstroom die daar aanwezig is.

over aaneengesloten bebouwing. In de Willem

zich onder invloed van de textielindustrie in een

De kern van het centrum wordt gevormd door

Alexanderstraat zijn de gebouwen grootschaliger,

fabrieksdorp. Ook aan de Grotestraat werden arbei-

het Keizerserf, een ruime maar iets minder breed

terwijl ze als losse elementen in de ruimte staan.

derswoningen gebouwd. In de periode van 1925 tot

geprofileerde straat waar geen auto’s rijden. Het

Hier is geen duidelijke rooilijn aanwezig.

1936 is de bebouwing aan weerszijden ervan sterk

stratenpatroon rondom het Raadhuis is door de

uitgebreid en ontstaat ten noorden van de

losstaande bebouwing minder duidelijk gedefini-


spoorlijn de Wilhelminawijk. Tussen 1936 en 1945

eerd. Hier zijn een aantal open plekken te onder-

De bebouwing bestaat op de begane grond over-

doen zich weinig ontwikkelingen voor. Na de

scheiden, waarbij het H. Dunantplein een belang-

wegend uit winkels met daarboven woningen.

Tweede Wereldoorlog wordt begonnen met de

rijke plaats inneemt.

Hierdoor zijn de gevels op straatniveau open en op

➜ Analyse gebied

wederopbouw van het centrum.

hoger niveau meer gesloten. Langs de Situering

belangrijkste winkelstraten bestaan de panden uit

Ruimte

Over het algemeen loopt de bestrating van gevel

twee lagen met kap of drie tot vier lagen zonder

Het centrum van Nijverdal bestaat uit een aaneen-

tot gevel. In het geval van de Grotestraat en het

kap. Verder zijn in het gebied diverse kantoren en

schakeling van openbare ruimte in de vorm van

Keizerserf is sprake van plaatsing in de rooilijn,

appartementengebouwen te onderscheiden

23 |

die soms vijf lagen tellen. In contrast daarmee

laag. Ten einde de samenhang en bouwkundige

puls te geven. Samenhang, bouwkundige kwali-

komt ook relatief lage bebouwing voor in de vorm

kwaliteit te vergroten, is een beeldkwaliteitplan

teit, inrichting openbare ruimte en winkelbestand

van woningen. Van de historische gevels is weinig

voor een deel van het centrumgebied opgesteld.

(branchering) dienen binnen de in het Masterplan

over, het beeld wordt bepaald door bebouwing

Ook wordt getracht de (winkel)structuur en op-

en beeldkwaliteitplan gestelde kaders aanmerkelijk

vanaf 1950. Hierin kan nauwelijks een specifieke

bouw van het centrum te versterken. Door realisa-

te worden vergroot/versterkt. Door het verleggen

stijl worden onderscheiden. De massa is veelal

tie van diverse projecten en de herinrichting van

van de Rijksweg 35 (Grotestraat) wordt het verkeer

samengesteld en kent veel plastiek. Er is daarbij

het Keizerserf zijn de eerste resultaten hiervan

voor een belangrijk deel uit het centrum geweerd

geen sprake van een kenmerkende compositie van

inmiddels zichtbaar.

en ontstaat de mogelijkheid om door herinrichting

de gevels. Het kleurgebruik is variërend, hoewel er

van de Grotestraat een belangrijke bijdrage te

voornamelijk lichte kleuren zijn toegepast. Naast

Beleidsintenties

geven aan de beoogde kwaliteitsimpuls van het

baksteen komen verscheidene materialen voor. De

Voor het winkelgebied (kernwinkelgebied en uitlo-

centrumgebied. Aan het centrumgebied is toege-

detaillering is niet bijzonder.

pers daarvan) is het beleid, neergelegd in het Mas-

voegd de ruimte die nodig is voor de verplaatsing

terplan Centrum Nijverdal, het bestemmingsplan

van het station (met annexen) naar het centrum

Waardering

Centrum Nijverdal 2004, het onlangs geëvalueerde

van Nijverdal.

Het centrum kenmerkt zich door gebrek aan samen-

beeldkwaliteitplan Centrum Nijverdal, alsmede

hang (aaneenschakeling van partiële invullingen)

de ruimtelijke beleidsvisie voor de Centrale Strip

en de geringe mate van bouwkundige kwaliteit. De

(het gebied tussen de Grotestraat en de noordzijde

waardering van met name het winkelgebied (kern-

van het spoortracé), erop gericht het centrum in

winkelgebied en uitlopers daarvan) is daardoor

de komende tien jaar een belangrijke kwaliteitsim-

24 |

Voor de overige, niet binnen het centrumgebied


gelegen gebieden (niet het winkelgebied) is het

Let op: voor (een deel van) dit gebied is een

beleid gericht op het respecteren van de bestaan-

beeldkwaliteitplan c.q. zijn specifieke welstands-

de bebouwing. Bij vervangende nieuwbouw zal

richtlijnen van toepassing.

worden teruggegrepen op de karakteristiek van de oorspronkelijke bebouwing, dan wel aansluiting

Situering

worden gezocht bij de (nieuwe) bebouwing in de

•

Oriëntatie op belangrijkste openbare ruimte

directe omgeving.

•

Aaneengesloten winkelfront

Hoofdvorm •

Hoofdvorm en kapvorm aansluitend bij de omliggende bebouwing

Aanzichten •

Samenhang in de gevels tussen de begane rond en de verdiepingen

•

Vlakke gevels met loggia’s

•

Geen luifels aan gevels

•

Verticalisme benadrukken door geleding van gevelwanden in modulen van maximaal 8 meter

Opmaak •

Baksteen in een gedekte kleur (warme, stoere uitstraling)

•

Keramische pannen in een gedekte kleur

•


25 |

•

Geen dakoverstekken

•

Herkenbare entrees

➜

GEBIED 3 | B EB OUWING L ANG S HISTOR IS C HE WE G E N ST R U C T U U R der relatief veel jaren dertig en zelfs nieuwbouw.

op de weg ligt. Bovendien ligt de bebouwing vaak

Een zeer regelmatig lint wordt gevormd door de

op regelmatige afstand van de weg, waardoor er in

Algemeen

seriematig gebouwde arbeiderswoningen aan het

veel gevallen sprake is van een eenduidige rooilijn.

Rond 1900 bestond de uitbreiding van de dorpsker-

einde van de Rijssensestraat en een deel van de

Eventuele bijgebouwen liggen ten opzichte van

nen vooral uit bebouwing langs reeds bestaande

P.C. Stamstraat.

het hoofdgebouw terug en maken zich hiermee

➜ Analyse gebied

uitvalswegen. Het betreft hierbij hoofdzakelijk

ondergeschikt.

vrijstaande woningen die naast elkaar werden

Ruimte

gebouwd. Hierdoor ontstond een lintvormige be-

Het profiel van het openbare gebied maakt een


bouwingsstructuur met een wisselende mate van

ruime indruk doordat de woningen op een redelijke

De bebouwing bestaat voornamelijk uit een enkel-

openheid, waarbij het zicht op de achterliggende

afstand van de weg zijn gebouwd. Er is daardoor

voudige bouwmassa met een zadeldak, al dan niet

gebieden in meer of mindere mate werd ontno-

sprake van behoorlijke voortuinen en buiten de

met een wolfseind. Op sommige plekken komen

men. Wat in de gemeente Hellendoorn opvalt is dat

kernen is vaak een berm aan weerszijde van de

ook mansardekappen voor. Bebouwing heeft een

ook veel lintbebouwing ontstond langs de wegen

weg aanwezig. Omdat het lint langs het zuidelijke

rechthoekige basisplattegrond, met korte zijde

die van de Sallandse Heuvelrug naar de Regge

deel van de Rijssensestraat in Nijverdal niet aan

aan de weg. In veel gevallen is sprake van een

liepen. Deze kruisen de noord-zuid gerichte wegen,

weerszijden van de weg is bebouwd, wordt de

versmalling aan de voorzijde van het huis. Rode

waardoor met name in het westen van Nijverdal

ruimte hier slechts aan een kant begrensd.

baksteen en rode of grijze dakpannen komen veel

een interessant patroon van lintvormige bebou-

voor. Woningen uit de jaren dertig worden geken-

wing is ontstaan. In de loop der tijd is veel van de

Situering

merkt door een wat rijkere detaillering en meer

oorspronkelijke bebouwing vervangen door wonin-

Het ritme van de woningen wordt versterkt door

plasticiteit van de hoofdvorm.

gen uit de verschillende perioden daarna, waaron-

de nokrichting die van oorsprong bijna altijd haaks

26 |

Waardering


De lintvormige structuren worden gewaardeerd

Let op: voor een deel van dit gebied is een beeld-

omdat ze duidelijk herkenbaar zijn ten opzichte

kwaliteitplan c.q. zijn specifieke welstandsrichtlij-

van de latere uitbreidingen. Met name het lint van

nen van toepassing.

arbeiderswoningen langs de Rijssensestraat en P.C. Stamstraat in Nijverdal (de zogenaamde “Lange

Situering

Jan”) wordt als zeer waardevol beschouwd dankzij

•

Nokrichting haaks op de weg

het duidelijk herkenbare patroon van bebouwing. Hoofdvorm Beleidsintenties

•

staande bebouwing. Bij vervangende nieuwbouw

Eenvoudige hoofdvorm met traditionele kapvorm aansluitend bij omliggende bebouwing

Het beleid is gericht op het respecteren van de be•


zal worden teruggegrepen op de karakteristiek van de oorspronkelijke woningbouw.

Aanzichten Afwijkende situaties

•


De genoemde kenmerken qua situering/hoofdvorm /aanzicht en opmaak gelden niet voor alle

Opmaak

percelen langs de historische wegenstructuur. Op

•

komstig de omliggende bebouwing

diverse locaties komen afwijkende vormen voor. Onderstaande Welstandscriteria vormen in principe

•

geeft (b.v. bij grotere nieuwe invullingen), kan gemotiveerd van dit uitgangspunt worden afgeweken.

27 |


uitgangspunt voor nieuwe of vervangende bouw. Daar waar de bestaande bebouwing aanleiding

Baksteen en dakpannen in kleur overeen-

•

Bescheiden detaillering

➜

G EBIED 4 | VIL L A-EN B UNGALOW B E B O U W I N G gaat om vrijstaande woningen die vrij ruim zijn


opgezet en op een unieke manier met de locatie

De woningen hebben soms een eenvoudige hoofd-

Algemeen

zijn verbonden.

vorm, maar uitbouwen en verspringingen zorgen

In het begin van de vorige eeuw bestond de

Delen van wijken met bungalowbebouwing vinden

in andere gevallen voor samengestelde volumes.

bebouwing van Hellendoorn en Nijverdal uit

we in Noetsele II en III, Groot Lochter, Dennenoord

Platte daken en licht hellende dakvlakken komen

verdichte dorpskernen en de lintbebouwing langs

en de Noord- en Zuid Es in Hellendoorn.

vooral in de bosrijke omgeving veel voor. In het

➜ Analyse gebied

uitvalswegen die daarop aansloten. In de periode

gebied bestaat veel glooiing en veel woningen

tussen beide wereldoorlogen werd de Wilhelmina-

Ruimte

spelen hier ook op in door middel van bijvoorbeeld

wijk gerealiseerd, een uitbreiding waarbij voor het

De afstand tussen de woningen is vrij ruim. Toch

een verdiepte garage. Er komen diverse gevelma-

eerst ook de gronden achter de bestaande wegen

bestaat er een bepaalde mate van beslotenheid

terialen voor, veelal in een donkere kleurstelling.

werden bebouwd. Na de oorlog werden veel van

omdat het bos van de Sallandse Heuvelrug door-

De detaillering is soms bescheiden, soms wat op-

dergelijke woongebieden ontwikkeld. Kenmerkend

loopt in de wijk. Dit geldt niet voor de woningen

vallender, maar vrijwel nooit extravagant. In Hel-

hierbij zijn de nieuwe stratenpatronen die werden

die de westrand van Hellendoorn vormen. Deze zijn

lendoorn is de bebouwing eenvoudiger en relatief

geïntroduceerd.

op de achtergelegen gronden georiënteerd.

kleinschalig. De woningen aan de westrand (o.a. de Pastoor Rientjesstraat) hebben zadeldaken, waarbij

Een aantal wijken en-of wijkdelen die tegen de

Situering

Sallandse Heuvelrug aan liggen vallen hierbij op.

Er is vaak sprake van een rooilijn, maar daar waar

In het bijzonder het villapark in Nijverdal dat tegen

de woningen ver uit elkaar liggen, is deze niet

Opvallend hierbij zijn de grote vierkante ramen in

de Sallandse Heuvelrug aan ligt. Dit niet alleen

altijd duidelijk waarneembaar. Losse bijgebouwen

de voorgevel. Er komen diverse kleuren baksteen

vanwege de fraaie, vaak bosrijke ligging, maar ook

spelen een ondergeschikte rol in het bebouwings-

voor, meestal in combinatie met rode pannen. De

vanwege de woontypologie die daar voorkomt. Het

beeld.

woningen ten noorden van het centrum van Hel-

28 |

de nok haaks op de weg is gericht.

lendoorn zijn van een oudere datum en hier komen


ook kappen voor met een rieten dakbedekking. Hoofdvorm en aanzichten Waardering

•

Zowel voor de gehele opzet van de woongebieden als voor de individuele woningen bestaat veel

Zorgvuldig en in architectuur consistent ontwerp

•

waardering vanwege de manier waarop bebouwing


en locatie samengaan. Opmaak Beleidsintenties

•

Het beleid is gericht op het handhaven van het bestaande bebouwingsbeeld. Uiteraard zijn er mogelijkheden voor aanpassingen, maar dit zal altijd zorgvuldig moeten gebeuren; op een bescheiden manier gedetailleerd, waarbij wordt ingespeeld op de kwaliteiten van de plek.

29 |


•

Zorgvuldige, bescheiden detaillering

➜

G EBIED 5 | PLANM ATIGE B EB O U W I N G

➜ Analyse gebied

verschillende tijdsperioden, wat vaak bepalend is

overeen. Onder de nieuwbouw komen naast vrij-

voor de ruimtebeleving.

staande woningen vrij veel twee-onder-een-kapwoningen voor. Soms zijn de woningen geschakeld

Algemeen In het begin van de vorige eeuw bestond de be-

Situering

middels de garage. In verhouding tot de omvang

bouwing in de gemeente Hellendoorn uit verdichte

Uitbreidingsplannen uit de jaren zestig zijn ortho-

van de bebouwing is de tussenliggende ruimte

dorpskernen en de lintbebouwing langs uitvals-

gonaal opgezet. De woningen zijn op enige afstand

vrij klein. Voor alle planmatige bebouwing geldt

wegen die daarop aansloten. In de periode tussen

van de weg in een strakke rooilijn geplaatst en vor-

dat bijgebouwen zowel in positie als in omvang

beide wereldoorlogen werd de Wilhelminawijk

men dankzij het veelvuldig voorkomen van rijen-

ondergeschikt aan het hoofdvolume zijn. Soms

gerealiseerd, een uitbreiding waarbij voor het

woningen een vrij gesloten gevelwand. De nokrich-

zijn de bijgebouwen geschakeld met de woning. In

eerst ook de gronden achter de bestaande wegen

ting is meestal evenwijdig aan weg. Als reactie op

andere gevallen zijn ze als afzonderlijke objecten

werden bebouwd. Na de oorlog werden veel van

de rechtlijnige wegenstructuur worden in de jaren

uitgevoerd.

dergelijke woongebieden ontwikkeld. Kenmerkend

zeventig de woonerfachtige verkavelingen popu-

hierbij zijn de nieuwe stratenpatronen die werden

lair. Ook hierbij volgt de nok vaak de richting van


geïntroduceerd. Deze zijn vaak karakteristiek voor

de weg, maar de woningen kennen geen strakke

De woningen hebben een eenvoudige hoofdvorm

de periode waarin de planmatige uitbreiding is

rooilijn meer. In plaats daarvan komen regelmatig

met een rechthoekige basisplattegrond. Het gaat in

ontwikkeld.

verspringingen voor. Recent gebouwde wijken zijn

veel gevallen om enkelvoudige bouwmassa’s die

vaak weer strakker opgezet, maar in het geval van

zijn opgebouwd uit één of twee lagen met kap. Het

Ruimte

de Kruidenwijk blijft de woonerfachtige

overwegende beeld wordt bepaald door zadel-

Het gebied heeft vrijwel volledig een woonfunctie.

structuur herkenbaar. De nokrichting is haaks op of

daken, maar in mindere mate komen ook andere

De bebouwing is planmatig gebouwd, maar wel in

evenwijdig aan de weg en komt per straat vaak

kapvormen voor. Over het algemeen zijn de gevels traditioneel te noemen.

30 |

Ze zijn vrij gesloten en hebben een verticale com-

bebouwing” welstandsvrij. Dat betekent dat op


positie. De rode steen waaruit de gevels zijn op-

de grond staande bouwwerken die zijn gelegen


getrokken is veelal wat bleek van kleur. Onder de

op achterterreinen (m.u.v. hoekpercelen grenzend


meer recente bebouwing bestaat meer variatie in

aan de openbare weg) en niet direct zichtbaar zijn

nen van toepassing.

kleurgebruik. Hier komen onder meer gele stenen

vanaf de openbare weg, niet voorgelegd hoeven

voor. De woningen hebben veelal een eenvoudige

te worden aan de welstandscommissie. Te denken

Situering

detaillering.

valt dan aan aanbouwen, bijgebouwen, overkap-

•


pingen, wijzigingen van de achtergevel, etc.. Waardering

Hoofdvorm

Hoewel de bebouwing uit meerdere tijdsperioden

•

Eenvoudige hoofdvorm

afkomstig is, kan er worden gesproken over een

•

Aan-en bijgebouwen afgestemd op architec-

zekere mate van uniformiteit per gebied die als

tuur hoofdgebouw

waardevol wordt beschouwd. Belangrijk hierbij zijn de consequente plaatsing in de rooilijn, de traditi-

Aanzichten

onele hoofdvorm, de nokrichting en het overeenko-

•

Enigszins gesloten gevels

mende materiaal- en kleurgebruik. Opmaak Beleidsintenties

•

Door het overeind houden van de gebiedseigen kenmerken dienen de diverse planmatige uitbrei-

omliggende bebouwing •

dingen altijd een eigen identiteit te houden waarmee ze zich onderscheiden van andere wijken. Bij toekomstige veranderingen wordt gestreefd naar aansluiting bij de bestaande situatie. Voor een deel van de Kruidenwijk is een beeldkwaliteitplan van toepassing. Het beleid is hierop afgestemd. Welstandsvrij In deze gebieden is de “niet straatbeeld bepalende

31 |

Kleur en materiaalgebruik overeenkomstig Geen glimmende materialen voor grote vlakken toepassen

•


➜

G EBIED 6 | WIL HEL MINAWIJ K (HE T RO DE DO R P ) onderkomen te bieden. De woningen waren voor


die tijd ruim van opzet en stonden op een grote

De woningen hebben een eenvoudige hoofdvorm,

Algemeen

kavel waardoor voor de bewoners de mogelijkheid

gesierd met een kap. Er komen diverse dakvor-

In het begin van de vorige eeuw bestond de

bestond om op eigen terrein groente te verbouwen

men voor (o.a. zadeldak, mansardekap, afge-

bebouwing van Hellendoorn en Nijverdal uit

of dieren te houden.

knot zadeldak), waarbij regelmatig dakkapellen

➜ Analyse gebied

verdichte dorpskernen en de lintbebouwing langs

zijn toegepast. De daken zijn voorzien van rode

uitvalswegen die daarop aansloten. In de periode

Situering

dakpannen die sterk beeldbepalend zijn voor de

tussen beide wereldoorlogen werd de Wilhelmina-

De bebouwing van de Wilhelminawijk is in de

Wilhelminawijk. Daarbij zijn de bakstenen waaruit

wijk gerealiseerd, een eerste planmatige uitbrei-

gevelrooilijn gesitueerd. De bouwblokken staan in

de gevels zijn opgetrokken ook rood. De gevels zijn

ding waarbij ook de gronden achter de bestaande

verhouding tot de grootte van de kavels vrij dicht

vrij traditioneel van opzet. Bij diverse bouwblokken

wegen werden bebouwd. Hoewel na de oorlog nog

op de weg, waardoor sprake is van diepe achter-

is hier sprake van symmetrie. De ramen zijn niet

veel meer planmatige uitbreidingen werden ont-

tuinen. In de wijk komen veel rijenwoningen voor,

groot en worden omsloten door metselwerk. Ook

wikkeld, neemt de bebouwing in het zogenoemde

maar ook vrijstaande woningen en twee-onder-

de dakkapellen zijn bescheiden van formaat. De de-

“rode dorp” nog steeds een bijzondere plaats in

een-kap-woningen. De onderlinge afstand is niet

taillering is vrij bescheiden. In het straatbeeld zijn

Nijverdal in.

groot. De nokrichting is vaak evenwijdig aan de

hier en daar verbijzonderingen te onderscheiden.

weg, waardoor de roodkleurige dakvlakken extra

Voorbeelden hiervan zijn specifieke hoekwoningen

Ruimte

opvallen. Bijgebouwen hebben een ondergeschikte

en bijvoorbeeld een poort in de gevel zoals dat in

Een groot gedeelte van de woningen in dit gebied

rol omdat ze ten opzichte van het hoofdgebouw te-

de Frederik Hendrikstraat voorkomt.

zijn gebouwd in de stijl van de tuinsteden. Dit

rugliggen of in hun geheel achter de woning staan.

zijn ruim opgezette, groene wijken, die als voornaamste doel hadden om de arbeider een goed

32 |

Waardering

voor de bovengenoemde specifieke delen van de

De Wilhelminawijk wordt als zeer waardevol gezien

wijk nadere eisen, die in het beeldkwaliteitplan

vanwege haar opzet als eerste planmatige uitbrei-

worden gesteld.

➜ Welstandscriteria Let op: voor een deel van dit gebied is een beeld-

ding van Nijverdal en vanwege de karakteristiek


van de bebouwing. Om zorg te dragen voor de

nen van toepassing.

handhaving van het bestaande beeld is er een beeldkwaliteitplan opgesteld waarbij voor diverse

Situering

delen van de wijk eisen worden gesteld. Het gaat

•


hierbij om de woningen aan de Frederik Hendrikstraat, een zevental dubbele woningen aan de

Hoofdvorm

Willem de Zwijgerstraat en de Bouwmeesterstraat,

•

de hoek van de Van Limburg Stirumstraat en de Oranjestraat en drie dubbele woningen aan de Wil-

Eenvoudige hoofdvorm met traditionele kapvorm aansluitend bij omliggende bebouwing

•

lem de Clercqstraat.


Beleidsintenties

Aanzichten

Wat betreft toetsing van bouwplannen is er wat

•


betreft welstand een tweedeling te onderscheiden. Voor de hele wijk geldt dat aanpassingen zullen

Opmaak

moeten passen in de omgeving. Daarnaast geldt

•

Baksteen in kleur overeenkomstig de omliggende bebouwing

•

Rode dakpannen

•


•

33 |


➜

G EBIED 7 | B EDR IJVENTER R E I N E N drijfsloodsen met kantoorfuncties die meestal aan


de straat zijn gesitueerd. Ook het bedrijventerrein

De hoofdvorm van de bebouwing bestaat veelal

Algemeen

van Haarle wordt tot dit welstandsgebied gere-

uit een hal met een plat dak of een kap met een

Bedrijvigheid heeft van oudsher een bijzondere

kend.

flauwe helling. De bouwstijl van bedrijfsloodsen is

➜ Analyse gebied

betekenis gehad voor Nijverdal. In feite is het aan

overwegend industrieel van aard. De panden zijn

de textielindustrie te danken dat de van oorsprong

Ruimte

eenvoudig en doelmatig gebouwd, vaak met lichte

agrarische nederzetting zich ontwikkelde tot een

De bebouwing staat op ruime percelen en kent

plaatmaterialen als gevelbekleding. Er komt

dorp van behoorlijke omvang. De opkomst van

enige afstand tot de weg. De onderlinge afstand

bovendien opvallend veel glimmend materiaal

nieuwe bedrijvigheid heeft tot gevolg gehad dat na

van de bebouwing is wisselend, waarbij opvalt dat

voor. De kantoren zijn daarentegen vaak in een

de oorlog in de oosthoek van Nijverdal een indus-

met name de nieuwere delen ruimer zijn opgezet.

baksteenarchitectuur gebouwd, waarbij diverse

trieterrein werd aangelegd dat zich in de afgelopen

Hier komen ook grotere panden voor.

heldere kleuren zijn toegepast, vaak in combinatie

jaren steeds verder heeft uitgebreid. De bebou-

met glazen puien. De detaillering is veelal opval-

wing die hier voorkomt heeft een duidelijk ander

Situering

lend. De bedrijfsloodsen zijn in tegenstelling daar-

karakter dan de bedrijven die zijn gelegen binnen

Hoewel een kap meestal ontbreekt, is er door de

mee doelmatig gedetailleerd.

de bestaande structuren.

hiërarchische opbouw waarbij het kantoor een representatieve functie heeft, toch wel sprake van

Waardering

Het gebied kenmerkt zich door de rationele verka-

een zekere oriëntatie van de bebouwing. De wens

Er bestaat waardering voor de eenvoud van de

velingstructuur waarin, binnen de grenzen van het

om zo veel mogelijk bebouwingsvlak te benutten

bouwvormen die op het bedrijventerrein voorko-

bestemmingsplan, ruime mogelijkheden bestaan

leidt ertoe dat er vaak in de rooilijn is gebouwd.

men. In vergelijking met het middengebied zijn de

voor het oprichten van bedrijfsbebouwing. Het

Toch bestaat de indruk dat de gebouwen tamelijk

randen meer representatief vormgegeven.

beeld wordt voornamelijk bepaald door be-

los op de erven zijn geplaatst.

34 |

Beleidsintenties

bouwing die is gelegen in het gebied waar de

Hoewel ook het binnengebied de nodige zorg

welstandsrichtlijnen Bedrijventerrein ’t Lochter


behoeft, zijn met name de randen van het ter-

complex Oost 2” van toepassing zijn


rein, gezien de relatie met het buitengebied en


de hoofdwegen die er langs liggen, gevoelig voor

Dit betekent dat bebouwing in deze gebieden niet

kleuren materiaalgebruik. Op dit moment komen

voorgelegd hoeft te worden aan de welstandscom-

veel lichte, glimmende kleurvlakken voor, maar

missie.

nen van toepassing. Hoofdvorm

donkere tinten zijn zeer te waarderen. Verder is het

•

Platte daken of lessenaardaken

beleid gericht op het stimuleren van eenvoudige

•

Eenvoudige hoofdvorm in middengebied en

hoofdvormen in middengebied. Expressieve vorm-

meer expressieve vormgeving aan de randen

geving dient hier te worden vermeden. Eenheid is gewenst. Aan de randen bestaan mogelijkheden

Aanzichten

voor meer expressieve architectuur. De gevels die-

•

Representatieve gevels langs hoofdontsluiting

nen representatief te zijn. Dit geldt vooral richting de hoofdontsluiting, met als belangrijkste aders

Opmaak

de Burgemeester H. Boersingel en de Wierden-

•

sestraat. Voor een deel van het bedrijventerrein zijn welstandsrichtlijnen van toepassing. Het beleid is hierop afgestemd. Welstandsvrij Voor bepaalde delen van het bedrijventerrein gelden geen welstandseisen. Het gaat dan om de volgende delen: •

Bedrijventerrein ’t Lochter/’t Lochter Oost, m.u.v. bebouwing die is gelegen aan de doorgaande wegen (van den Bergsweg, Rudolf Dieselstraat, Energiestraat, Industrieweg en de Burgemeester H.Boersingel) en m.u.v. be-

35 |

Geen grote lichte of glimmende vlakken aan de randen van het terrein

•

Doelmatige detaillering

➜

GEBIED 8 | B EDR IJVENTER R E I N NIJ VER DAL-NOOR D

➜ Analyse gebied

fabrieksbebouwing, die hier en daar verscholen

hedendaagse bedrijfsgebouwen kent de historische

gaat achter de bomen.

fabrieksbebouwing rijke detailleringen en veel plastiek. Dit geldt zelfs voor fabrieksmuren of voor

Algemeen Bedrijvigheid heeft van oudsher een bijzondere

Situering

gevels met weinig lichtopeningen. Geleding van de

betekenis gehad voor Nijverdal. In feite is het aan

De bebouwing staat op enige afstand van de weg

gevelwanden zorgt ervoor dat de grootschaligheid

de textielindustrie te danken dat de van oorsprong

en is meestal in de rooilijn geplaatst. Het beeld

van de bedrijfsgebouwen grijpbaar wordt.

agrarische nederzetting zich ontwikkelde tot een

wordt bepaald door grote volumes die langs de

dorp van behoorlijke omvang. Hoewel op dit mo-

weg een gesloten gevelwand vormen. Omdat de

Waardering

ment nog meerdere fabriekspanden in Nijverdal

afstand tussen de volumes vrij groot is, komt het

Dit gebied wordt vanwege haar bepalende rol bij

aanwezig zijn, bevat dit gebied alleen de bedrij-

gebied niet stedelijk over. Het terrein dat wordt

de ontwikkeling van Nijverdal als zeer waarde-

vigheid ten noorden van de spoorlijn. Ten oosten

gebruikt voor opslag of parkeren, worden voor

vol beschouwd. Dit geldt ook voor de uiterlijke

wordt het terrein begrensd door de Regge.

een groot deel aan het oog onttrokken, omdat het

verschijningsvorm van de fabrieksbebouwing.

wordt afgeschermd door bebouwing of door groen.

Met name de rijke, ambachtelijke detaillering van de panden doet recht aan de tijd waarin ze zijn

Ruimte De bebouwing is ruimtelijk onderdeel van het bin-


ontwikkeld. De groene setting geeft het geheel een

nenstedelijk groengebied ten noorden ervan. Het

Naast platte daken komen interessante dakvormen

parkachtig karakter, wat erg wordt gewaardeerd.

gebied is dan ook te beschrijven als industriële

voor. Wat betreft materiaalgebruik overheerst rood-

bebouwing in een parkachtige context. Een belang-

bruine baksteen in combinatie met staal, dat onder

Beleidsintenties

rijke route door het gebied wordt gevormd door

meer voor installaties wordt gebruikt. De gevels

In dit gebied geldt een beleid van handhaven.

de G. van der Muelenweg, die zich kenmerkt door

worden vaak gekenmerkt door de repetitie van

Toekomstige veranderingen zijn evenwel mogelijk,

het brede profiel met aan weerszijden relatief hoge

kleine glasoppervlakken. In tegenstelling tot veel

maar zullen op een zeer zorgvuldige wijze in de

36 |

bestaande structuur worden opgenomen. Hierbij


kan worden gedacht aan harmoniërende of juist contrasterende architectuur. In het laatste geval

Situering

moet de grote tijdsprong die wordt gemaakt tus-

•

sen bestaande bebouwing en nieuwbouw duidelijk

Opslag en parkeerterrein afgeschermd van openbare weg

zichtbaar worden gemaakt. Aangezien de gebiedsgerichte criteria uitgaan van aansluiting bij de

Hoofdvorm

bestaande omgeving zullen dergelijke bouwplan-

•

Platte daken of repeterende dakvormen

nen worden getoetst aan de hand van de algemene criteria.

Aanzichten •

Geleding van lange gevels

•

Architectuur in samenhang met bestaande gebouwen

Opmaak •

Kleur en materiaal overeenkomstig bestaande bebouwing

•

37 |

Rijke, ambachtelijke detaillering

➜

GEBIED 9 | B INNENSTEDEL IJK GROENGEB IED in de agrarische sferen veel voorkomen, nemen ze

➜ Analyse gebied Het binnenstedelijk groengebied bevat verspreide,

meestal een ondergeschikte positie in ten opzichte

Algemeen

soms enigszins geclusterde bebouwing dat een

van het hoofdgebouw omdat ze kleiner zijn

Tussen Hellendoorn en Nijverdal ligt een groen ge-

woonfunctie, een agrarische functie of een recre-

en erachter liggen. De nokrichting verschilt per

bied dat vanwege haar bijna parkachtige uitstraling

atieve functie heeft. Tot de laatste groep behoren

bouwvolume.

niet tot het buitengebied wordt gerekend. Het ge-

bijvoorbeeld de sportvelden die hier hun plek heb-

bied is ontstaan onder invloed van de buitenplaat-

ben gevonden.

sen die al op de kaart van 1850 opvallend aanwezig

Hoofdvorm/aanzicht/opmaak De daken van de woningen en boerderijen zijn

zijn. Hiertoe behoren Duivecate en Eversberg. De

Ruimte

vanwege de ruimtelijkheid van het gebied sterk

structuren van deze landgoederen zijn nu nog goed

Het gebied wordt gekenmerkt door de afwisseling

beeldbepalend. Van grote afstand zijn ze al zicht-

herkenbaar.

van bosgebieden en open plekken, in samenhang

baar. Vaak wordt een grijze dakpan gecombineerd

met het stroomgebied van de Regge. Hierdoor ont-

met een bleekrode of roodbruine steen. Bijge-

Als belangrijk structuurbepalend element ligt door

staat in bepaalde gebiedsdelen een besloten beeld.

bouwen hebben vaak een andere materialisering.

het gebied van zuid naar noord de rivier de Regge

De bebouwing speelt hierin een ondergeschikte rol.

Donkergekleurde golfplaat als dakbedekking of

met de aanliggende lage riviergronden. Deze gron-

houten gevelbekleding komt hierbij voor. De detail-

den zijn inmiddels onderdeel van (her)inrichtings-

Situering

lering van zowel hoofd- als bijgebouw is beschei-

plannen in uitvoering zoals De Groene Mal en De

Op enkele plekken is de bebouwing in de rooi-

den. Daarnaast komen, in het geval van de bebou-

Veldkamp waarin ruimte voor de

lijn geplaatst, maar over het algemeen is hier

wing op bijvoorbeeld sportterreinen, platte daken

rivier in samenhang met versterking van de Ecolo-

geen sprake van. De gebouwen staan op geruime

voor. Deze doelmatig gedetailleerd gebouwen zijn

gische verbindingszone de (PEHS) een bepalende

afstand van de weg en zijn er vaak niet duidelijk

vaak besloten door groen, zodat ze niet van grote

rol speelt.

op georiënteerd. Hoewel bijgebouwen met name

afstand in het oog springen. In plaats daarvan zijn

38 |

ze gericht op het terrein waarvoor ze gebouwd zijn.


Ook in de architectuur van het gebouw wordt hiermee een duidelijke relatie gelegd.

Situering •


Waardering Er bestaat grote waardering voor het binnenstede-

Hoofdvorm

lijk groengebied vanwege de afwisseling van open-

•

heid en beslotenheid in relatie met het stroom-

Eenvoudige hoofdvorm met traditionele kapvorm voor woningen en boerderijen

gebied van de Regge en de verspreid liggende

•

Platte daken voor bebouwing op sportterrein

bebouwing die hierin voorkomt. De combinatie

•

Eenvoudige hoofdvorm bijgebouwen

met voorzieningen en de in uitvoering zijnde ecologische functies maakt het gebied extra inte-

Aanzichten

ressant.

•

Beleidsintenties

Opmaak

Het beleid is gericht op het behouden en eventueel

•

versterken van het huidige karakter. Eventuele aan-


Baksteen en dakpannen in kleur overeenkomstig de omliggende bebouwing

passingen in het bebouwingsbeeld zullen moeten

•

Donkere kleuren voor bijgebouwen

getuigen van bescheidenheid. Vorm, materiaal- en

•

Geen glimmende materialen voor grote vlak-

kleurgebruik zullen zorgdragen voor een terughoudende uitstraling richting het openbaar gebied. Welstandsvrij In dit gebied ligt een groot sportterrein. Niet straatbeeldbepalende bebouwing op sportparken hoeft niet voorgelegd te worden aan de welstandscommissie.

39 |

ken toepassen •


➜

G EBIED 10 | B UITENGEB IED

Het buitengebied van de gemeente Hellendoorn

moment zijn nog verscheidene bosrijke kavels te

Het gebied Hexel ligt opgesloten tussen de Sal-

bestaat uit verschillende gebieden, o.a. Haarle,

onderscheiden.

landse Heuvelrug, de Regge en de zuidelijke uitbreidingswijken van Nijverdal en werd onder

Hancate, Daarle-Hulsen en Hexel. Voor sommige gebieden bestaan specifieke gebiedskenmerken,

Het buitengebied van Haarle heeft een speels

invloed van de Regge en de Heuvelrug al vroeg be-

die zijn dan ook afzonderlijk aangeven in onder-

verkavelingpatroon en weinig rechtstanden in het

woond. Het landschap laat zich vergelijken met die

staande teksten.

netwerk van wegen. Toch is hier sprake van een vrij

van het stroomdal Regge. Het onderscheidt zich als

grootschalig landschap. Het buitengebied van Han-

het gaat om de ruimtelijke beleving en de aard van

cate is relatief grootschalig. Er komen hier slechts

de bebouwing. Een belangrijk deel is kampenland-

enkele grote boerderijen van jongere datum voor

schap, wat wordt gekenmerkt door haar besloten

Algemeen

en het landschap is vrij kaal. Voor beide gebieden

karakter. De bebouwing sluit hierbij aan.

Een groot deel van het buitengebied van de ge-

geldt dat richting de Sallandse Heuvelrug het

meente Hellendoorn heeft een landschap dat wordt

karakter anders lijkt te worden. De boerderijen zijn

Ruimte

getypeerd door een verkavelingpatroon dat het

daar van oudere datum, ze zijn minder groot uitge-

De bebouwing is min of meer gelijkmatig verspreid

resultaat is van veldontginningen die vanaf 1850

vallen en staan dichter bij elkaar.

over het gebied en kent vrij grote onderlinge af-

➜ Analyse gebied

plaatsvonden en de ruilverkavelingen van na de

standen. Het gaat voornamelijk om agrarische be-

oorlog. Het is herkenbaar aan de grote, rechthoe-

In het buitengebied Daarle/Hulsen komt vrij veel

bouwing, maar er komen ook woonhuizen voor. De

kige blokken waarin het gebied is onderverdeeld

bos voor. Dit vermindert enigszins het grootscha-

bebouwing in het gebied Hexel, voor het overgrote

en het rechtlijnige wegenpatroon. Sinds de ontgin-

lige karakter dat het gebied heeft. De bebouwing

deel bestaande uit boerderijen, stamt

ning werd de bodem voornamelijk bedekt met gras

wordt ontsloten via een netwerk van rechte wegen.

veelal uit de tweede helft van de negentiende

ten behoeve van de veeteelt. De minder vruchtbare delen van de heidevelden werden bebost. Op dit

40 |

eeuw, maar er komt ook nieuwere bebouwing voor.

Situering

zowel de afzonderlijke woningen als van de bebou-

wordt bepaald door daken. Er komen daar overwe-

Hoewel sommige verder landinwaarts zijn ge-

wingsclusters. In combinatie met het aanwezige

gend zadeldaken voor, al dan niet met wolfsein-

plaatst, zijn de meeste gebouwen aan de weg

reliëf zorgt dit voor een grote mate van

den of schilddaken. De nokken hebben niet altijd

gelegen. Er is geen sprake van een strikte rooilijn,

diversiteit en verscheidenheid in het landschap.

een specifieke richting ten opzichte van de weg.

maar de bebouwing is wel op de weg georiënteerd.

Ook de aanwezige begroeiing, in de vorm van bo-

De traditionele materialen die je in gebied Hexel

Hierdoor is van een losse ligging geen sprake

menrijen of van bosgebiedjes, draagt hiertoe bij.

tegenkomt, zijn bijzonder passend, te meer omdat

meer. Voor het gehele gebied geldt dat de daken sterk beeldbepalend zijn.

ze op een zeer sobere en elementaire manier zijn Hoofdvorm/aanzicht/opmaak

toegepast. Rijke detailleringen komen er niet voor.

De architectuur van de bebouwing is vrij traditio-

Wat materiaalgebruik betreft kan een onderscheid

De boerderijen worden bijgestaan door een aantal

neel te noemen en bestaat veelal uit een rechthoe-

worden gemaakt tussen hoofdgebouwen en bijge-

bijgebouwen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt

kige basisplattegrond. De massa wordt gevormd

bouwen. De boerderij is opgetrokken uit roodbrui-

tussen bedrijfsgebouwen en overige bijgebouwen.

door één bouwlaag met kap. In het gebied komen

ne baksteen met donkergrijze pannen of riet op het

Bij de oudere bebouwing is de bedrijfsruimte vaak

allerlei kapvormen voor (zadeldak, al dan niet met

dak. De bijgebouwen zijn in veel gevallen van hout,

geschakeld aan het woongedeelte en deze vormen

een wolfseind, of een schilddak). De gevels kennen

soms in combinatie met baksteen.

gezamenlijk het hoofdgebouw. Bij boerderijen van

een verticale geleding en zijn vrij gesloten. Ze zijn

latere datum zijn de bedrijfsgebouwen vaak los

in baksteen opgetrokken en hebben een roodbrui-

Waardering

gesitueerd. Het hoofdgebouw, veelal in de vorm

ne kleur. Veel daken zijn van origine voorzien van

De eenheid in het gebied wordt gezocht in over-

van een vrijstaande woning, is in omvang hieraan

donkergrijze pannen, maar deze zijn in de loop der

eenkomsten in materialisering, waarbij daken sterk

ondergeschikt, maar in positie niet.

tijd vaak vervangen door golfplaat. Dit laatste geldt

beeldbepalend zijn. Verder wordt het gedempte

met name voor de bijgebouwen. Nabij de Salland-

kleurgebruik dat in het gebied voorkomt als waar-

se Heuvelrug komen ook rieten daken voor.

devol beschouwd.

gende agrarische bebouwing en woonhuizen. Het

Van de bebouwingsclusters in het gebied Hexel

De omgeving van Hexel wordt gewaardeerd van-

hoofdvolume vormt samen met de vaak meerdere

kan niet worden gezegd dat de hoofdgebouwen

wege het besloten, kleinschalige landschap en de

bijgebouwen een cluster op het erf. Soms liggen

dominant zijn. Vaak zijn daar juist de schuren en de

clusters van bebouwing die daar op een losse ma-

de clusters niet ver van de weg, in andere gevallen

stallen veel meer in het oog springend

nier in liggen. De architectuur van zowel de hoofd-

liggen ze verderop en worden ze ontsloten via een

dankzij hun omvang en hogere gootlijn. Over het

als bijgebouwen is vanwege haar eenvoudige

pad. Omdat de bebouwing nergens in de rooilijn

algemeen zijn de gootlijnen echter laag, wat ervoor

hoofdvorm (vaak een rechthoekige plattegrond met

is geplaatst, is sprake van een losse ligging van

zorgt dat het totaalbeeld van bebouwing sterk

een kap) bijzonder passend in deze setting. Mate-

Het gebied Hexel kan worden gekarakteriseerd als kleinschalig landschap met verspreid lig-

41 |

rialen als roodbruin metselwerk, ruw hout, riet en


pannen lijken bijna vanzelfsprekend in dit gebied. Situering: Beleidsintenties

•


Het beleid zal zijn gericht op het bieden van mogelijkheden voor het aanpassen van de bebouwing.

Hoofdvorm:

Het gebied heeft echter mogelijkheden om plaats

•

te bieden aan toekomstige ontwikkelingen.

Eenvoudige hoofdvorm met traditionele kapvorm

Vooralsnog zal erop worden toegezien dat de kenmerkende eigenschappen behouden blijven.

Aanzichten:

De bebouwing zal zich in het landschap moeten in-

•


passen, waarbij recht wordt gedaan aan de huidige karakteristiek van bebouwingsclusters, terwijl de

Opmaak:

architectuur refereert aan die van de bestaande

•

boerderijen en schuren.

Baksteen en dakpannen (of riet) in kleur overeenkomstig de omliggende bebouwing voor het hoofdgebouw

Welstandsvrij

•

Donkerkleurige staalplaat, donker gekleurd

Diverse recreatie en vakantieparken gelegen in de

hout, metselwerk en een dakbedekking van

buitengebieden zijn opgenomen als welstandsvrije

donkerkleurige staalplaten, golfplaten of

gebieden. In dit gebied gaat het om het vakantiepark Hof van Salland, gelegen aan de Knollenhaar-

dakpannen voor de bedrijfsgebouwen. •

weg te Hellendoorn. Dit betekent dat bebouwing in dit gebied niet voorgelegd hoeft te worden aan de welstandscommissie.

42 |


•

Doelmatige detaillering

➜

G EBIED 11 | B UITENGEB IED DAAR L E RVE E N schap dat uit zeer smalle lange kavels bestond

volgen de richting van de kavels en staan daardoor

getransformeerd in een grootschalig landschap. In

gedraaid ten opzichte van de weg. De boerderijen

Algemeen

die tijd zijn ook nieuwe wegen aangelegd waaraan

worden bijgestaan door een aantal bijgebouwen.

In het uiterste noordoosten van de gemeente

hier en daar bebouwing is gelegen. Met name de

Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen

Hellendoorn ligt een gebiedje met een specifieke

grote ruilverkavelingboerderijen zijn kenmerkend

bedrijfsgebouwen en overige bijgebouwen. Bij

verkavelingstructuur, die verder niet binnen de

voor het gebied.

de oudere bebouwing is de bedrijfsruimte vaak

➜ Analyse gebied

gemeentegrenzen voorkomt. Ook de bebouwing

geschakeld aan het woongedeelte en deze vormen

is afwijkend. Wat binnen de strakke veenkoloniale

Situering

gezamenlijk het hoofdgebouw. Bij boerderijen van

structuren vooral opvalt, is de lintbebouwing.

In het gebied rondom Daarlerveen zijn diverse

latere datum zijn de bedrijfsgebouwen vaak los

In het geval van Daarlerveen heeft de bebouwing

bebouwingspatronen te onderscheiden. Ten oosten

gesitueerd. Het hoofdgebouw, veelal in de vorm

zich langs het kanaal ontwikkeld. Loodrecht daarop

van het dorp vormt de bebouwing aan de Nieuw-

van een vrijstaande woning, is in omvang hieraan

is een lint ontstaan aan de Nieuwstraat en op een

straat een lint. Het gaat hier om kleinschalige be-

ondergeschikt, maar in positie niet.

minder intensieve manier aan de Nonkeswijk. De

bouwing in de vorm van woningen die op de weg

kanalen spelen binnen de verkaveling een belang-

zijn georiënteerd. Er is hier ook duidelijk sprake

Hoofdvorm/aanzichten/opmaak

rijke rol omdat ze werden gebruikt om de turf af

van een rooilijn. De Nonkeswijk is zo dun bebouwd

De bebouwing heeft over het algemeen een een-

te voeren. Ook de wegen hebben een rechtlijnige

dat van een duidelijk lint geen sprake is. Ten

voudige hoofdvorm op basis van een rechthoekige

structuur aangenomen.

westen van Daarlerveen is een serie grootschalige

plattegrond. De boerderijen zijn vaak samengesteld

boerderijen gelegen, waarvan de afstand tot de

uit meerdere volumes, zoals het voorhuis en de

Ruimte

weg en de daarnaast gelegen spoorlijn varieert.

schuur. Samen met de bijgebouwen vormen ze een

Door de ruilverkaveling is het veenkoloniale land-

Ze zijn georiënteerd op het erf. De bouwvolumes

bebouwingscluster. Het beeld wordt gekenmerkt

43 |

door daken. Deze zijn overwegend gedekt met


donkergrijze pannen. Op daken van bijgebouwen komt ook golfplaat voor. De gevels zijn opgebouwd

Situering

uit baksteen in een rode tot roodbruine kleur. De

•


detaillering is bescheiden. Hoofdvorm Waardering

•

In het gebied bestaat vooral waardering voor de


grotere boerderijen die kenmerkend zijn voor het veenkoloniale landschap.

Aanzichten •


Beleidsintenties Het beleid zal zijn gericht op het bieden van moge-

Opmaak

lijkheden voor het aanpassen van de bestaande

•

bebouwing. Met name voor de karakteristieke boerderijen dient hiermee op een zorgvuldige ma-

omliggende bebouwing voor hoofdgebouw •

nier te worden omgegaan. Nieuwe ontwikkelingen zullen moeten passen in de bestaande omgeving.

Kleur en materiaalgebruik overeenkomstig Donkerkleurige golfplaat voor bijgebouwen mogelijk

•


•

44 |


➜

G EBIED 12 | DAAR LER ES voornamelijk langs de buitenrand van de es, langs


de Esweg en de Watertorenweg. De bebouwing

De hoofdvorm is merendeels enkelvoudig en be-

Algemeen

en het wegprofiel met opgaand groen markeren

staat, behoudens een dwarsgeplaatst voorhuis die

Ten oosten van de dorpskern van Daarle ligt

samen de overgang tussen de hooggelegen es en

twee bouwlagen kent, uit één bouwlaag met een

rondom de langgerekte Daarler Es een keten

de lager gelegen gronden. De ruimtes tussen de

kap al of niet voorzien van wolfseinden.

van agrarische bebouwing. Aan de noorden de

bebouwde erven bieden doorzicht op het achter de

Hoewel er verschillen bestaan, is de voorkomende

oostzijde bevinden zich de lager gelegen gronden;

buitenrand gelegen gebied, in tegenstelling tot de

bebouwing op de belangrijkste aspecten gebaseerd

de oorspronkelijk weide- en hooilanden. Funda-

eszijde waar de zichtruimte wordt beperkt door het

op één stijl, wat zich voor de hoofdgebouwen uit

mentele veranderingen hebben zich in de loop der

reliëf.

in roodbruine bakstenen gevels met een verticale

➜ Analyse gebied

tijd niet voorgedaan. De positie en oriëntatie van

geleding en daken van riet, al of niet in combinatie

de bebouwing, de tussenliggende ruimtes en de

Situering

met pannen. De detaillering is bescheiden en doel-

verbondenheid met het landschap zijn argumenten

De agrarische bebouwing is overwegend met het

matig terwijl de weinig voorkomende ornamente-

om dit gebied afzonderlijk te benoemen.

woongedeelte op de straat georiënteerd zonder dat

ring bescheiden is. Het schilderwerk is traditioneel

Op het zuidelijke deel van de es (vroeger Dubbink

van een duidelijke rooilijn sprake is. Per erf zijn de

wit en donker groen. De bijgebouwen zijn opge-

geheten) staat een watertoren die onder de object-

verschillende bouwvolumes sterk geclusterd. De

trokken uit donker gekleurd hout, baksteen of uit

gerichte welstandscriteria valt.

nokrichting staat overwegend haaks op de wegas.

een combinatie daarvan. De daken zijn voorname-

Een dwars geplaatst voorhuis vormt de uitzonde-

lijk van pannen of golfplaat, in een donkergrijze

Ruimte

ring op de regel. Het hoofdgebouw is overwegend

kleur. Er komt weinig tot geen detaillering voor.

De overwegend agrarische bebouwing staat op on-

beelddominant.

regelmatige afstanden van elkaar en bevindt zich

45 |

Waardering

tiepark De Tolplas, gelegen aan de Hexelerweg te

Het totale ruimtelijke beeld is van belang. De

Daarle. Dit betekent dat bebouwing in dit gebied

bebouwing en het gebruik van de es en de lager

niet voorgelegd hoeft te worden aan de welstands-

Situering

gelegen gronden zijn op dezelfde agrarische be-

commissie.

•



drijfsvoering geënt. In dat onderling verband moet de typologie van de bebouwing en de positie ervan

Hoofdvorm

hoog worden gewaardeerd.

•


Beleidsintenties Het beleid is er op gericht om de bestaande karak-

Aanzichten

teristiek in stand te houden. Daarvoor zullen ook

•


met betrekking tot het uiterlijk van de bebouwing de evidente aspecten van de bestaande toestand

Opmaak

als referentiekader gaan dienen teneinde het ruim-

•

telijke totaalbeeld in stand te houden

omliggende bebouwing voor hoofdgebouw • •

buitengebieden zijn opgenomen als welstandsvrije gebieden. In dit gebied gaat het dan om het vakan-

46 |

Donkerkleurige golfplaat voor bijgebouwen mogelijk

Welstandsvrij Diverse recreatie en vakantieparken gelegen in de

Kleur en materiaalgebruik overeenkomstig


•


➜

G EBIED 13 | STROOMDAL R E G G E Situering

Vaak zijn juist de schuren en stallen veel meer in

Het gebied kan worden gekarakteriseerd als een

het oog springend dankzij hun omvang en hogere

Algemeen

kleinschalig landschap met verspreid liggende

gootlijn. Over het algemeen zijn de gootlijnen ech-

Het waardevolle cultuurlandschap aan weerszijden

agrarische bebouwing. Het hoofdvolume vormt sa-

ter laag, wat ervoor zorgt dat het totaalbeeld van

van de Regge onderscheidt zich van het omlig-

men met de vaak meerdere bijgebouwen een clus-

bebouwing sterk wordt bepaald door daken.

gende buitengebied als het gaat om de ruimtelijke

ter op het erf. Soms liggen de clusters niet ver van

Er komen overwegend zadeldaken voor, al dan niet

beleving en de aard van de bebouwing. In verge-

de weg, in andere gevallen liggen ze verderop en

met wolfseinden of schilddaken. De nokken heb-

lijking met het jongere ontginningsgebied is het

worden ze ontsloten via een pad. Omdat de bebou-

ben niet altijd een specifieke richting ten opzichte

verkavelingpatroon minder strak. Het stroomdal

wing nergens in de rooilijn is geplaatst, is sprake

van de weg. De hoofdvorm van de bebouwing is

is voor een belangrijk deel kampenlandschap, wat

van een losse ligging van zowel de afzonderlijke

eenvoudig en heeft veelal een rechthoekige plat-

wordt gekenmerkt door haar besloten karakter. De

woningen als van de bebouwingsclusters. In com-

tegrond. Soms zijn de volumes samengesteld. In

bebouwing sluit hierbij aan.

binatie met het aanwezige reliëf zorgt dit voor een

dit verband valt op dat je regelmatig boerderijen

grote mate van diversiteit en verscheidenheid in

met dwarsgeplaatste voorhuizen tegenkomt. Deze

Ruimte

het landschap. Ook de aanwezige begroeiing, in de

typologie komt met name voor in het noorden van

Onder invloed van de Regge werd het gebied

vorm van bomenrijen of van bosgebieden, draagt

het gebied. De traditionele materialen die je in

eromheen al vroeg bewoond. De bebouwing, voor

hiertoe bij.

het gebied tegenkomt zijn bijzonder passend, te

➜ Analyse gebied

het overgrote deel bestaande uit boerderijen,

meer omdat ze op een zeer sobere en elementaire

stamt veelal uit de tweede helft van de negentien-


manier zijn toegepast. Rijke detailleringen komen

de eeuw, maar er komt ook nieuwere bebouwing

Wat betreft de bebouwingsclusters kan niet wor-

niet voor. Wat materiaalgebruik betreft kan een

voor.

den gezegd dat de hoofdgebouwen dominant zijn.

onderscheid worden gemaakt tussen hoofdgebou-

47 |

wen en bijgebouwen. De boerderij is opgetrokken


uit roodbruine baksteen met donkergrijze pannen of riet op het dak. De bijgebouwen zijn in veel ge-

Situering

vallen van hout, soms in combinatie met baksteen.

•


Aangebouwde bijgebouwen hebben vaak rieten daken, eventueel gecombineerd met pannen.

Hoofdvorm •


Waardering Het stroomdal van de Regge wordt zeer gewaardeerd vanwege het besloten, kleinschalige land-

Aanzichten

schap en de clusters van bebouwing die daar op

•


een losse manier inliggen. De architectuur van zowel de hoofd- als bijgebouwen is vanwege haar

Opmaak

eenvoudige hoofdvorm en bijna vanzelfsprekend

• • •

de kenmerkende eigenschappen behouden blijven. De bebouwing zal zich in het landschap moeten inpassen, waarbij recht wordt gedaan aan de huidige karakteristiek van de bebouwingsclusters, terwijl de architectuur refereert aan die van de bestaande boerderijen en schuren.

48 |


Bij toekomstige veranderingen in het huidige bebouwingsbeeld zal erop worden toegezien dat

Bijgebouwen in donker gekleurd hout met donkere dakpannen of golfplaat

Beleidsintenties Voor dit gebied geldt een beleid van respecteren.

Kleur en materiaalgebruik voor hoofdgebouw overeenkomstig omliggende bebouwing

materiaalgebruik bijzonder passend in deze setting.

•


➜

GEBIED 14 | S ALLANDS E HE U VE L R U G MET ‘R ANDESS E N ’ aan de rand van de Heuvelrug kleinschalige agra-

sen voorkomende bebouwing manifesteert zich als

rische bebouwing voor. Oorspronkelijk bestond er

solitaire bebouwingsclusters. Ook langs de randen

Algemeen

ook een relatie van deze bebouwing met bijvoor-

is de bebouwing geclusterd. Van één dominante

Dit welstandsgebied wordt voornamelijk gevormd

beeld het stroomdal van de Regge, maar door de

nokrichting is geen sprake. Al deze aspecten heb-

door de Sallandse Heuvelrug, een deels beboste

ontwikkeling van Nijverdal en Hellendoorn is deze

ben een wisselend bebouwingsbeeld tot gevolg.

stuwwal, die verder bestaat uit heidevelden. Tot dit

goeddeels verdwenen.

Over het algemeen is het hoofdgebouw

➜ Analyse gebied

gebied worden in het kader van deze welstands-

beelddominant. Bij Haarle en Hexel komt als uit-

nota ook de essen met de bijbehorende bebouwing

Ruimte

gerekend die zich langs de randen van de Heu-

Het gebied wordt voornamelijk gekenmerkt door

velrug bevinden. In de huidige situatie zijn deze

bosaanplant met daartussen open ruimtes met


oplopende essen in ruimtelijke zin sterk op de

heide die een panoramisch zicht bieden op de

Zowel het hoofdgebouw als de bijgebouwen zijn

Heuvelrug betrokken. Op de Heuvelrug zelf komt

wijde omgeving. De essen langs de randen karak-

eenvoudige bouwvolumes, gebaseerd op een

nagenoeg geen typische woon- of agrarische

teriseren zich als min of meer omsloten gebieden.

rechthoekige plattegrond van één bouwlaag met

bebouwing voor. Wel komen er naast het complex

Op deze essen, voornamelijk bij Haarle en Hexel

een zadeldak veelal voorzien van wolfseinden of

van het verpleeghuis Krönnenzommer een aantal

en langs de van de Heuvelrug afgekeerde randen

een schilddak. De gevels van de woongedeeltes

bijzondere objecten voor, te weten de Uitkijk, de

komt vrijstaande agrarische bebouwing voor.

kennen een verticale geleding. De hoofdbebou-

Klinkenbelt en het complex van de Palthetoren op

zondering een aantal grote schuren voor.

wing is voornamelijk opgetrokken uit een rood-

de Sprengenberg (voor deze afwijkende bebou-

Situering

bruine baksteen, de bijgebouwen zijn daarentegen

wing wordt verwezen naar Hoofdstuk 6, artikel 6.7).

Er is geen sprake van een wisselende rooilijn waar-

veelvuldig uitgevoerd in donker gekleurd hout. De

Verbonden met de reeds genoemde essen komt

door de afstand tot de weg varieert. De op de es-

daken van de hoofdbebouwing zijn overwegend

49 |

uitgevoerd in riet al of niet in combinatie met pan-

Welstandsvrij

nen. De bijgebouwen zijn van oorsprong gedekt

Diverse recreatie en vakantieparken gelegen in de

met donkere pannen die later werden vervangen

buitengebieden zijn opgenomen als welstandsvrije

Situering

door golfplaat die ook voorkomt op de meer eigen-

gebieden. In dit gebied gaat het dan om Landal

•

tijdse bebouwing. Er is sprake van een eenvoudige,

Landgoed “de Hellendoornse berg” aan de Tun-

doelmatige detaillering en soms een zeer beschei-

nelweg te Haarle, “Vakantiepark Hellendoorn” aan

Hoofdvorm

den ornamentering. Het schilderwerk bestaat over-

de Sanatoriumaan te Hellendoorn, Vakantiepark

•

wegend uit wit met standgroen.

“de Eelerstee” aan de Eelerstee te Hellendoorn,




Camping de Noetselerberg aan de Holterweg te Waardering

Nijverdal en het “Avonturenpark Hellendoorn” aan

Aanzichten

De waardering ligt niet alleen op het vlak van de

de Luttenbergerweg te Hellendoorn. Dit betekent

•

individuele bebouwing maar vooral ook in haar

dat bebouwing in deze gebieden niet voorgelegd

relatie met het landschap. Met name langs de

hoeft te worden aan de welstandscommissie.

randen van het gebied vormen landschap en be-

Opmaak •

bouwingskarakteristiek een (ruimtelijke) eenheid. De eenvoudige hoofdvorm van de bebouwing, een

Kleur en materiaalgebruik voor hoofdgebouw overeenkomstig omliggende bebouwing

•

rechthoekige grondvlak met zadeldak of wolfskap, speelt hierin de belangrijkste rol.


Bijgebouwen in donker gekleurd hout met donkere dakpannen of golfplaat

•


Beleidsintenties Voor de bebouwing in dit gebied is het beleid gericht op het respecteren van de bestaande karakteristiek. Een belangrijk aspect is dat de samenhang die tussen de bebouwing bestaat, wordt gehandhaafd. Toekomstige veranderingen zullen dan ook moeten worden afgestemd op de bestaande ruimtelijke gegevenheden.

50 |

•


6

OBJECT GER IC HTE C R ITER IA ➜

6.1 Civieltechnische opjecten

Opmaak •

Voor civieltechnische objecten zoals bruggen en

Het materiaalgebruik van de hoofddraagcon-

6.3 Monumenten en karakteristieke panden

structie wordt bepaald door constructief-func-

tunnels is een omgevingsvergunning vereist en

tionele aspecten

Monumenten en panden die in het bestemmings-

Het overig materiaal- en kleurgebruik is gere-

plan als karakteristiek worden aangemerkt, worden

lijke vormgeving van de civieltechnische objecten

lateerd aan de functie en de omgeving van het

binnen het welstandsgebied als bijzonder waarde-

worden voor een groot deel bepaald door de func-

bouwwerk

vol beschouwd. Omdat bij aanpassingen aan der-

De detaillering is passend bij de vormgeving

gelijke bouwwerken een extra hoge kwaliteit mag

van het bouwwerk

worden verwacht, zijn de gebiedgerichte criteria

wordt een welstandsadvies gevraagd. De ruimte-

tie van het bouwwerk (bijvoorbeeld de verkeersklasse van een brug) en de constructieve moge-

•

•

lijkheden. De laatste jaren is er een tendens om de

niet altijd toerijkend. In plaats daarvan zal worden

betekenis en de plek van het civieltechnische ob-

getoetst aan de criteria voor bouwwerken waarbij

ject nadrukkelijker in de vormgeving te betrekken. Bij het beleid dat is gericht op behoud en herstel

6.2 Kunstobjecten en herinneringsmonumenten

van de ruimtelijke en functionele kwaliteiten zal

een hoog ambitieniveau wordt nagestreefd (zie hoofdstuk 7). Bovendien zal in het geval van monumenten de redegevende beschrijving, waarin de

de vormgeving van het civieltechnische kunstwerk

Voor kunstobjecten en herinneringsmonumenten

monumentale kwaliteiten zijn beschreven, worden

bij dienen te dragen aan de “leesbaarheid” van de

in de openbare ruimte is de gangbare praktijk

gebruikt als kader waarbinnen de criteria worden

ruimtelijke structuur.

dat deze worden begeleid door een commissie

aangewend. Omdat een groot deel van de karak-

Voor civieltechnische objecten worden de onder-

waar ook deskundigen op het gebied van kunst

teristieke panden in de gemeente Hellendoorn uit

staande criteria gehanteerd.

en ruimtelijke vormgeving zitting hebben. In een

boerderijen bestaat, zijn hiervoor objectgerichte

enkel geval wordt een kunstwerk of herinnerings-

criteria opgenomen (zie paragraaf 6.4).

Situering

monument als geschenk aan de gemeenschap

•

De ligging wordt bepaald door de functie van

aangeboden. In beide gevallen is het niet zinvol

het bouwwerk

hier alsnog een welstandsadvies voor in te winnen.

6.4 Karakteristieke boerderijen

Daarom zijn in deze nota voor kunstobjecten en Hoofdvorm

herinneringsmonumenten in de openbare ruimte

De boerderijen die onder de objectgerichte criteria

•

geen richtlijnen opgenomen.

vallen, zijn weliswaar niet als gelijkvormig te

•

51 |

De vormgeving is gerelateerd aan de functie van het bouwwerk

karakteriseren, maar ze zijn over het algemeen wel

De vormgeving is gerelateerd aan de omge-

afgeleiden van het hallenhuistype. De Sallandse

ving waarin het bouwwerk aangelegd wordt

boerderij kan als de meest in het oog springende

representant van deze groep gebouwen worden

De hoofdvorm bestaat uit een eenvoudig, niet

Situering

gezien. Vooral bij verbouwingen van deze boerde-

samengesteld bouwvolume. De druip- of gootlijn is

•

rijen tot woonboerderij met één of meerdere een-

veelal aan één zijde of aan beide zijden ter plaatse

heden komt de beeldkwaliteit, die vooral bestaat

van het woonhuisgedeelte verhoogd. De kap is het

•

Nokrichtingen respecteren.

uit de afleesbare combinatie van een woon- en

beelddominante element en is voorzien van riet of

•

Oriëntatie van de bebouwing handhaven. Bij

een bedrijfsgedeelte, onder druk te staan. Om deze

een combinatie van riet met pannen. De gevels zijn

verbouw van een bedrijfsgedeelte tot een

cultuurhistorische kenmerken en kwaliteiten niet

in een traditionele baksteenarchitectuur uitgevoerd

wooneenheid dient de oorspronkelijke uitstra-

verloren te laten gaan, zijn voor deze boerderijen

met verticale kozijnen in het woonhuisgedeelte.

ling als bedrijfsgedeelte in stand te blijven.

specifieke welstandscriteria ontwikkeld.

Opvallend is het sterke ritme van de mestdeuren

De boerderijbebouwing staat meestal op ruime

Bestaande posities van bebouwing op het erf handhaven.

en/of de stalramen in de zijgevels van het bedrijfs-

Hoofdvorm

gedeelte.

•

Eenvoudige niet samengestelde bouwvolumes.

•

Kap is beelddominant.

•

Beheerste toepassing van dakkapellen. Te-

percelen waar naast het hoofdgebouw ook ruimte is voor diverse vrijstaande bijgebouwen van uit-

De boerderijen geven een fraai beeld van lande-

eenlopende omvang. Vaak is nog sprake van een

lijke bouwkunst die gerelateerd aan de agrarische

rughoudendheid (aantal, grootte, situering,

nauwe relatie tussen bebouwing en het agrarische

technieken van toen bepalend zijn geweest voor

verschijningsvorm) bij plaatsen dakkapellen

erf. Ook de erfscheidingen dragen bij aan het spe-

de ontwikkeling van het landschap. Ze worden

op het voormalige bedrijfsgedeelte.

cifieke agrarische totaalbeeld.

daarom hoog gewaardeerd. Een aparte vermelding in deze welstandsnota is daarom dan ook gerecht-

Aanzichten

De situering van het hoofdgebouw op het erf

vaardigd. Het beleid zal zijn gericht op een zorgvul-

•

Baksteenarchitectuur.

ten opzichte van het openbare gebied is niet

dige omgang met de bestaande karakteristieken.

•

Onderscheid tussen woonhuis en bedrijfsge-

eenduidig. Een positie met het woonhuis op de

Bij verbouwingen mogen de eventuele toevoe-

weg georiënteerd komt het meest voor, waarbij

gingen herkenbaar zijn, maar het oorspronkelijke

tevens sprake is van een haakse nokoriëntatie.

beeld dient beeldbepalend te blijven. Het beleid zal

Een dwarse plaatsing en een oriëntatie met het be-

tevens zijn gericht op het behoud en herstel van

Opmaak

drijfsgedeelte op het openbare gebied komt echter

historische boerderijen en bijgebouwen.

•

Roodbruine baksteen

•

Passend bij de plek en bij het boerderijtype

ook voor. De relatie van het hoofdgebouw met de

deelte handhaven. •

Instandhouding van ritmiek in de gevels.

bijgebouwen varieert van heel sterk tot zwak. Dit

Voor karakteristieke boerderijen worden de onder-

rode of antracietkleurige gebakken pannen,

hangt mede samen met de ontwikkelingsgeschie-

staande criteria gehanteerd:

riet of een combinatie van riet met gebakken

denis van het bebouwingsensemble.

52 |

pannen

•

Houten kozijnen, ramen en deuren

op een bedrijventerrein, op een sportterrein, in een

In de praktijk blijkt dat de invloed van deze bijzon-

•

Traditioneel kleurgebruik

woonwijk (bij voorkeur op hoge gebouwen) of in

dere c.q. afwijkende bouwvormen en grootschalige

•

Eenvoudige ambachtelijke detaillering die past

het buitengebied.

en/of gebiedsvreemde gebouwen en bouwwerken op de omgeving c.q. de beleving van het gebied

bij het oorspronkelijke karakter

6.7 Grootschalige en/of gebiedsvreemde gebouwen en bouwwerken 6.5 Reclame

groot kan zijn. Gelet op het bovenstaande stellen wij voor om in

Niet alle ontwikkelingen zijn te voorzien. Er zullen

alle welstandsgebieden het volgende beleid voor

Voor alle reclame uitingen wordt verwezen naar

vanuit de markt voorstellen worden gedaan en/

deze bijzondere c.q. afwijkende bouwvormen en

het reclamebeleid van gemeente, bekend onder

of initiatieven komen die bij toetsing niet vallen

grootschalige en/of gebiedsvreemde gebouwen en

de naam “Reclamebeleid, de beste promotie voor

of niet zijn te brengen onder het geformuleerde

bouwwerken te hanteren:

de gemeente Hellendoorn is een hoge ruimtelijke

welstandsbeleid. Vanwege functionaliteit en/of

--

sobere materialen toepassen;

kwalitiet” d.d. februari 2005. Ook worden in een

verschijningsvorm zijn deze gebouwen of bouw-

--

gevelmateriaal zoveel mogelijk tot op het

aantal Beeldkwalitietsplannen eisen gesteld aan

werken dusdanig specifiek, uniek en/of dominant

maaiveld laten doorlopen en daarbij voor wat

reclame uitingen waaraan voldaan moet worden.

dat de algemeen geformuleerde criteria niet kun-

betreft de topgevels gebruik te maken van

nen worden toegepast. Hiervoor zullen per geval

stugge materialen zoals bijvoorbeeld hout of

6.6 Zendmasten

specifieke, niet vooraf geformuleerde aanvullende welstandseisen moeten worden toegepast ten

damwandplaat; --

gedekte, ingetogen donker kleurgebruik (ook

Zendmasten (en masten die alleen gebruikt wor-

einde te bewerkstelligen dat deze gebouwen of

voor de constructie), geen glimmende lichte

den voor de ontvangst van signalen) zullen door

bouwwerken aanvaardbaar zijn in de omgeving

de welstandscommissie worden beoordeeld op

c.q. het gebied waar deze worden gebouwd.

--

kader zullen onder meer eisen worden gesteld met

Zo zijn bijvoorbeeld nieuwe stalvormen, zoals

--

betrekking tot kleurgebruik en transparantie. Alge-

serre- en boogstallen, een relatief nieuw fenomeen

ren en aansluiten voor wat betreft vorm en

meen genomen dient een zendmast door situering

in het buitengebied. Deze agrarische bedrijfsge-

kleur op die van de bestaande gebouwen en/

en kleurstelling van een onopvallende aanwezig-

bouwen hebben een eigentijdse verschijningsvorm

heid te getuigen. Voor de plaatsing c.q. situering

en detaillering. Over het algemeen kan er op basis

van zendmasten is beleid ontwikkeld en vastge-

van de gebiedsgerichte criteria geen medewerking

steld. De volgorde van plaatsing c.q. situering is:

worden verleend aan deze bouwwerken.

kleuren;

53 |

kleur van gevels en daken op elkaar afstemmen;

basis van de situering van het bouwwerk. In dat

details (goot, windveren e.d.) in gedekte kleu-

of bouwwerken; --

indien aan de orde, het dak voorzien van een donker doek om lichtuitstraling te voorkomen;

--

landschappelijke inpassing middels erf- en/of

generatie doorgegeven. Dit is cultuur in de meest

We onderscheiden een drietal gebieden/zones, te

singelbeplanting, bij voorkeur door het over-

pure vorm. Met deze streekgebonden kenmerken

weten:

leggen van een landschapsplan.

onderscheiden we ons van andere regio’s. Het is

1.

h et buitengebied (het gebied buiten de be-

van belang om dit te koesteren, hier op een ver-

bouwde kommen van de verschillende kernen)

6.8 Bouw werken, veelal woningen, in een lichte (witte) kleurstelling

antwoorde wijze mee om te gaan en aan volgende

2.

d e dorpsranden

generaties door te geven.

3.

d e dorpen / de bebouwde omgeving

De gemeente Hellendoorn is een typische platte-

Waar we steeds vaker mee geconfronteerd worden

In het buitengebied is het beleid van de gemeente

landsgemeente, waarin met name de grootste kern

is dat verzoeken worden gedaan om in bouwvorm,

om terughoudend om te gaan met een lichte kleur-

Nijverdal sinds de tachtiger jaren, in zekere mate,

materiaalgebruik en bovenal kleurstelling van ‘het

stelling, en alleen in specifieke gevallen medewer-

in een verstedelijkingsproces zit met alle kenmer-

traditionele’ af te stappen. Op zich niet vreemd, im-

king te verlenen. Gebouwen dienen, vooral als ze

ken van dien. Het bijzondere van onze gemeente is

mers iedere tijd heeft z’n eigen behoeften. Belang-

zijn gelegen in het open landschap, te worden uit-

het groene karakter en de zo typische kenmerken

rijk is om daarbij onze eigen identiteit niet uit het

gevoerd in de gebruikelijke warme aarden kleuren

van de Twents/Sallandse landschapstypologieën

oog te verliezen.

en in vorm aan te sluiten op de gebruikelijke in het

en eigenheid, waar we om bekend staan en die we

Betekend dit dat alles ‘bij het oude’ zou moeten

buitengebied voorkomende verschijningsvormen.

koesteren. Iets waar we trots op zijn en dat deel

blijven? Zeker niet, maar het is goed om erbij stil

uitmaakt van onze cultuur historie. En kennelijk

te staan wat de gevolgen zijn van (sterk) afwij-

De dorpsranden zijn de overgangsgebieden tussen

zijn dat velen met ons eens als er gesproken wordt

kende, streekvreemde vormen en kleuren. En, moet

het buitengebied en de dorpen. Je kunt deze over-

over ‘Twente, de Tuin van Nederland’. Eeuwen

dat overal kunnen plaatsvinden, of kan het op som-

gangsgebieden dan ook tot de dorpen rekenen,

geleden is dit ontstaan en is zorgvuldig met het

mige plaatsen wel, maar op andere zeker niet. Dit

maar evengoed hebben deze zones een verschij-

landschap omgegaan evenals met de vormen van

laatste om onze eigenheid te behouden en niet te

ningsvorm richting buitengebied. In de dorpsran-

bebouwing. Bij de keuze van de in dat landschap

verworden tot een gemeente/streek die net zo goed

den zijn wat meer mogelijkheden aanwezig dan

op te richten bouwvormen, het materiaalgebruik en

elders in Nederland, Zuid- Frankrijk of waar dan

in het Buitengebied, maar ook in de dorpsranden

de kleurstellingen is gebruik gemaakt van mate-

ook had kunnen liggen. Kortom, sta een afwijking

wordt terughoudend omgegaan met een lichte

rialen en kleuren die in de streek voorkwamen en

toe, daar waar het kan, maar niet daar waar het

kleurstelling.

met elkaar in harmonie zijn. Ook zijn gebruik en

niet kan.

In de dorpen zijn meer mogelijkheden aanwezig,

de klimatologische situatie daarbij van invloed ge-

Als algemeen uitgangspunt hanteren wij het prin-

mits ter plaatse geldende beeldkwaliteitplannen

weest. Deze verworvenheden zijn vanuit de historie

cipe: nee, tenzij……..

of welstandsrichtlijnen zich niet verzetten tegen

als waardevol gekwalificeerd en van generatie op

54 |

bouwwerken met een lichte kleurstelling. Hier is

dus meer mogelijk, o.a. omdat in veel gebieden al bestaande woningen en gebouwen in een lichte kleurstelling aanwezig zijn. Beoordeling van deze bouwplannen: Bouwplannen met een afwijkende kleurstelling, die niet passend is volgens de gebiedsgerichte welstandscriteria, of niet past binnen een beeldkwaliteitplan of welstandsrichtlijn, worden voorgelegd aan de Welstandscommissie. De Welstandscommissie zal dan beoordelen of het plan passend is in de omgeving, of er sprake is van bijzondere omstandigheden, rekening houdend met de hierboven genoemde algemene uitgangspunten.

55 |

7

SPECIFIEK E C R ITER IA ➜ Algemeen

Een bouwwerk wordt primair gemaakt om te wor-

Relatie tussen bouwwerk en omgeving

den gebruikt. Hoewel het welstandstoezicht slechts In bijzondere situaties kan ervoor worden gekozen

is gericht op de uiterlijke verschijningsvorm,

Van een bouwwerk dat moet voldoen aan de crite-

om het bouwwerk niet te toetsen aan de gebieds-

kan de vorm van het bouwwerk niet los worden

ria voor bouwwerken waarbij een hoog ambitieni-

gerichte of objectgerichte criteria, maar dienen

gezien van de eisen die het gebruik hieraan stelt

veau wordt nagestreefd, mag worden verwacht dat

in plaats daarvan de specifieke criteria te worden

en de mogelijkheden die materialen en technieken

het een positieve bijdrage levert aan de kwaliteit

gehanteerd. Te noemen situaties zijn:

bieden om een doelmatige constructie te maken.

van de openbare (stedelijke of landschappelijke)

•

bijzondere bouwlocaties in gebieden waarvoor

Gebruik en constructie bepalen in belangrijke mate

ruimte. Daarbij worden hogere eisen gesteld naar-

een beeldkwaliteitplan en/of welstandsrichtlij-

de vorm van een bouwwerk. Daarmee is nog niet

mate de openbare betekenis van het bouwwerk of

nen van toepassing zijn;

gezegd dat de vorm altijd ondergeschikt is aan het

van de omgeving groter is.

hoeklocaties die een functie vervullen als “toe-

gebruik of de constructie. Ook wanneer andere

gangspoort” naar een bepaald gebied zoals

aspecten de vorm tijdens het ontwerpproces gaan

Bij het oprichten van een gebouw is sprake van het

bebouwing aan rotondes;

domineren, mag worden verwacht dat de uitein-

afzonderen en in bezit nemen van een deel van de

bebouwing in historische omgeving dan wel

delijke verschijningsvorm een begrijpelijke relatie

algemene ruimte voor specifiek gebruik. Bouw-

aansluitende bebouwing bij (rijks)monumen-

houdt met zijn oorsprong. Daarmee is tegelijk

werken worden geplaatst in een omgeving, waarbij

ten of karakteristieke panden;

gezegd dat de verschijningsvorm meer is dan een

de gevels zowel de begrenzingen van de bouw-

pleinwanden.

rechtstreekse optelsom van gebruik en constructie.

werken als van de openbare ruimte vormen. Het

In sommige gevallen kunnen andere aspecten het

gebouw is dus een object in een openbare context.

ontwerpproces domineren, veelal ingegeven door

Hoe belangrijker de openbare ruimte, des te hoger

de specifieke omgeving van een bouwwerk (b.v.

de eisen die aan een bouwwerk dienen te worden

In het bos, in een open landschap, in stedelijk

gesteld. Een bouwwerk is feitelijk ‘te gast’ en dient

gebied, aan het water, etc.). Maar als de vorm in

een positieve bijdrage te leveren aan de kwaliteit

Van een bouwwerk dat moet voldoen aan de cri-

tegenspraak is met het gebruik en de constructie,

van de omgeving (zie in dat kader ook de gebieds-

teria voor bouwwerken waarbij een hoog ambitie-

dan verliest zij daarmee aan begrijpelijkheid en

gerichte criteria).

niveau wordt nagestreefd, mag worden verwacht

integriteit.

•

•

•

Criteria Relatie tussen vorm, gebruik en constructie

dat de verschijningsvorm een relatie heeft met het gebruik ervan en de wijze waarop het is gemaakt, terwijl de vormgeving daarnaast ook zijn eigen samenhang en logica heeft.

56 |

Betekenissen van vormen in de sociaal-culturele

en verantwoord om te gaan, zij vormen immers de

sociatieve betekenissen zijn van groot belang om

context

geschiedenis van de toekomst.

een omgeving te ‘begrijpen’ als beeld van de tijd waarin zij is ontstaan, als verhaal van de


Pilasters in classicistische gevels verwijzen bijvoor-


beeld naar zuilenstructuren van tempels, transpa-


rante gevels van glas en metaal roepen associaties

dat verwijzingen en associaties zorgvuldig worden

op met techniek en vooruitgang. In iedere bouwstijl

gebruikt en uitgewerkt, zodat er concepten en vor-

wordt gebruik gemaakt van verwijzingen en as-


men ontstaan die bruikbaar zijn in de maatschap-

sociaties naar wat eerder of elders reeds aanwezig


pelijke context ter plaatse.

was of naar wat in de toekomst wordt verwacht. De


kracht of de kwaliteit van een bouwwerk ligt vooral

er structuur is aangebracht in het beeld, zonder dat

Voor vormgeving gelden in iedere cultuur bepaalde

in de wijze waarop die verwijzingen en associaties

de aantrekkingskracht door simpelheid verloren

regels, net zoals een taal zijn eigen grammaticale

worden verwerkt en geïnterpreteerd binnen het ka-

gaat.

regels heeft om zinnen en teksten te maken. Die

der van de actuele culturele ontwikkelingen, zodat

regels zijn geen wetten en moeten ter discussie

concepten en vormen ontstaan die voor die plek

De structuur van een gebouw (symmetrie, ritme,

kunnen staan. Maar als ze worden verhaspeld of

en gemeenschap zijn geëigend. Zorgvuldig gebruik

herkenbare maatreeksen, materialen en kleuren)

ongeïnspireerd worden gebruikt, wordt een tekst

van verwijzingen en associaties betekent onder

dient helder te zijn en bepaalt het beeld dat de

verwarrend of saai. Precies zo wordt een bouwwerk

meer dat er een bouwwerk ontstaat dat iets zegt

waarnemer onthoudt van een gebouw. De struc-

verwarrend of saai als de regels van de architec-

over zijn tijd, doordat het op grond van zijn uiter-

tuur kan ook interesse wekken, prikkelen en intri-

tonische vormgeving niet bewust worden gehan-

lijk in de tijd kan worden geplaatst waarin het werd

geren. Complexheid in de architectonische compo-

teerd.

gebouwd of verbouwd. Bij restauraties is sprake

sitie ontstaat vanuit stedenbouwkundige eisen en

Vanuit de geschiedenis van de bouwkunst kent

van herstel van elementen uit het verleden, maar

programmatische eisen voor het bouwwerk. Een

de architectonische vormgeving z’n ontwikke-

bij nieuw- of verbouw in een bestaande (monu-

gebouwde omgeving met een hoge belevingswaar-

ling. (Basis)vormen die (van oudsher) algemeen

mentale) omgeving betekent dit dat duidelijk moet

de kenmerkt zich doordat helderheid en complexi-

worden gewaardeerd komen regelmatig voor. Ze

zijn wat authentiek is en wat nieuw is toegevoegd.

teit met elkaar in harmonie zijn.

zijn herkenbaar, hebben een zelfstandige beteke-

Een ontwerp kan worden

nis, roepen bepaalde associaties op, maar bieden

geïnspireerd door een bepaalde tijdsperiode, maar

vormgevers ook mogelijkheden voor interpretatie.

dat is iets anders dan het imiteren van stijlen,

Belangrijk is om met deze stijlvormen zorgvuldig

vormen en detailleringen uit het verleden. As-

57 |

geschiedenis, als representant van een stijl. Evenwicht tussen helderheid en complexiteit

Schaal en maatverhoudingen

Materialen, kleuren en lichttoetreding dienen

Detaillering geeft een verfijning van onderdelen

samen een ondersteuning te zijn van het architec-

weer die kenmerkend is voor de esthetische kwali-


tonisch ontwerp en maken een bouwwerk zichtbaar

teit en kan mede bepalend zijn voor de duurzaam-


en voelbaar. Ze ademen de sfeer van het gebruik/

heid en instandhouding van een gebouw. Daarmee


de functie uit. De keuze van materialen en kleuren

levert de detaillering feitelijk tevens een belangrij-

dat het een samenhangend geheel van maatver-

is tegenwoordig niet meer beperkt tot wat lokaal

ke bijdrage aan de welstand en ruimtelijke kwaliteit

houdingen vormt, dat beheerst wordt toegepast in

aan materiaal en ambachtelijke kennis voorhanden

van de omgeving.

ruimtes, volumes en vlakverdelingen.

is. Die keuzevrijheid maakt de keuze moeilijker en het risico van een onsamenhangend beeld groot.

Elk gebouw heeft een schaal die voortkomt uit de

Als materialen en kleuren te veel los staan van het

bouwopgave. Afhankelijk van de omgeving kan een

ontwerp en daarin geen ondersteunende functie

groot bouwwerk geleed worden zonder daarbij is

hebben, maar slechts worden gekozen op grond

strijd te komen met de harmonie van het bouw-

van decoratieve werking, wordt de betekenis ervan

werk op zich. Maatverhouding dragen bij aan de

toevallig. Dat kan afbreuk doen aan de zeggings-

belevingswaarde van een bouwwerk (hoge kerk-

kracht van het bouwwerk. Dit is bijvoorbeeld het

ruimten werken imponerend, hoge winkelruimten

geval wanneer het gebruik van materialen en

leveren een hoger kwaliteitsaspect). Hoe sterker de

kleuren geen ondersteuning geeft aan de architec-

samenhang en hiërarchie in de maatverhoudingen

tonische vormgeving of wanneer het gebruik van

des te krachtiger de compositie.

materialen en kleuren een juiste interpretatie van de aard van de ontstaansperiode van het bouw-

Materiaal, textuur, kleur en licht

werk in de weg staat.


Detaillering

ria voor bouwwerken waarbij een hoog ambitieniveau wordt nagestreefd, mag worden verwacht dat


materiaal, textuur, kleur en licht het karakter van


het bouwwerk zelf ondersteunen en de ruimtelijke


samenhang met de omgeving of de te verwachten

sprake is van een zorgvuldige en op duurzaamheid

ontwikkeling daarvan duidelijk maken.

gerichte bouwkundige detaillering.

58 |

8

CRITERIA VOOR VEEL VOOR KO ME N DE KLEIN ERE B OUWWER K EN➜

De gemeente heeft voor veel voorkomende klei-

•

Afgestemd op reeds aanwezige dakkapellen

voldaan kan worden, is een dakkapel op het ach-

(als er al meer dakkapellen aanwezig zijn);

terdakvlak of een niet naar het openbaar gebied

Plaatsing dakkapel op minimaal 0,5 meter uit

gericht zijdakvlak ook toelaatbaar, mits er wordt

hoe er moet worden gebouwd om aan de wel-

de nok, uit de dakvoet, uit de randen van het

voldaan aan het volgende:

standseisen te voldoen. Voor de volgende kleinere

dak en uit hoek/kilkepers;

•

nere bouwwerken gedetailleerde eisen opgesteld, zodanig dat er geen misverstand over kan bestaan

bouwwerken zijn gedetailleerde eisen opgesteld: Bijbehorend bouwwerk (aan- en bijgebouwen) •

• •

Vormgeving ondergeschikt aan het hoofdgebouw;

•

•

•

Plat dak of een kapvorm gelijk aan die van het

van maximaal de helft van de breedte van het

bij het bestaande hoofdgebouw;

dakvlak;

Detaillering gelijk aan die van het hoofdge-

•

Maximaal één dakkapel per dakvlak;

bouw;

•


Gevelindeling afgestemd op en in samenhang met die van het hoofdgebouw.

(als er al meer dakkapellen aanwezig zijn); •

hoofdgebouw; •

• • •

Dakkapel op het achterdakvlak of een niet naar het

een kapvorm die past bij het hoofdgebouw en

openbaar gebied gericht zijdakvlak

meer voorkomt in de omgeving;

•

Hoogte maximaal 1.75 meter;


•


bouw;

•


Kleur en materialen afgestemd op en passend

(als er al meer dakkapellen aanwezig zijn); •

Gevelindeling afgestemd op en in samenhang • •

baar gebied gericht zijdakvlak: Hoogte maximaal 1.50 meter bij een breedte van maximaal de helft van de breedte van het

59 |


•

Detaillering gelijk aan die van het hoofdgebouw;

•

Plaatsing dakkapel op minimaal 0,5 meter uit


dak en uit hoek/kilkepers;

Kozijn- en gevelwijziging


•

bouw; •

ningen; •


Indien er niet aan de eis van 0,5 meter uit de nok

Nieuwe gevelopeningen gelijk aan of passend bij de bestaande of oorspronkelijke gevelope-


dakvlak; •

Kleur en materialen afgestemd op en passend bij het bestaande hoofdgebouw;


Dakkapel

•

hoek/kilkepers; •

de nok, uit de dakvoet, uit de randen van het

met die van het hoofdgebouw.

Dakkapel op het voordakvlak of een naar het open-

Plaatsing dakkapel op minimaal 0,5 meter uit de dakvoet, uit de randen van het dak en uit

Voor vrijstaande bijbehorende bouwwerken


Hoogte maximaal 1.50 meter bij een breedte


Samenhang en ritmiek in straatwand behouden;

•

Detaillering gelijk aan het hoofdgebouw;

•

Kleur en materialen afgestemd op en passend bij het hoofdgebouw.

Erfafscheiding Moet passen binnen het gemeentelijke schuttingenbeleid, bekend onder de naam “Schuttingenbeleid gemeente Hellendoorn”, d.d. 7 maart 2007.

60 |

9

TOTSTANDKOM ING VAN DE N OTA ➜

9.1 Het proces

is de gemeente opnieuw in een aantal gebieden ingedeeld die ieder een ruimtelijke en/of architec-

De belangrijkste deelnemers in de structuur van

tonische eenheid vormen. Deze zijn vervolgens als

het ontwikkelingsproces zijn samengebracht in

zodanig beschreven en dit vormt samen met de

respectievelijk een werkgroep en een klankbord-

ruimtelijke en architectonische waardering en een

groep. De werkgroep was samengesteld uit de

inventarisatie van het gemeentelijk beleid voor

clustermanager Ruimte, beleidsmedewerkers van

de betreffende gebieden het kader voor de wel-

de gemeente op het gebied van ruimtelijke orde-

standscriteria per gebied. De klankbordgroep heeft

ning, bouwen woningtoezicht en handhaving en

dit proces intensief begeleid. In meerdere bijeen-

de rayonarchitect van het Oversticht. De klankbord-

komsten zijn de voorlopige resultaten besproken

groep was samengesteld uit diverse architecten

alvorens ze in een meer definitieve vorm aan het

en bouwers, die werkzaam zijn in de gemeente

papier zijn toevertrouwd. Behalve voor de hier

en derhalve hun ervaringen met het werken met

bedoelde gebieden die de kern van de welstands-

beeldkwaliteitsplannen en welstandsnota’s in

nota vormen zijn ook de andere delen waaruit de

onze en andere gemeenten hebben ingebracht,

nota is samengesteld in de klankbordgroep aan de

en vertegenwoordigers van de Woningstichting

orde geweest. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een

Hellendoorn en de Historische Kring Hellendoorn/

conceptnota die na ter visielegging ter goedkeu-

Nijverdal.

ring aan de raad is voorgelegd.

Na een themabijeenkomst met de leden van de gemeenteraad, met als onderwerp de evaluatie van de welstandsnota uit 2004, zijn een aantal inleidende informatie- en discussiebijeenkomsten met zowel de werkgroep als de klankbordgroep belegd. Hierin zijn allereerst alle ‘knelpunten’ en gewenste wijzigingen in kaart gebracht. Vervolgens is de werkgroep aan de slag gegaan om een ruimtelijke en architectonische inventarisatie te maken van het gemeentelijk grondgebied. Op basis hiervan

61 |

1

BIJLAG E 1 ➜ B EGR IPPENL IJST

A

een raam bevindt of een dichte doorvalbeveiliging

invulling het totaal van de verblijfsruimten van een

Aangekapt

van een balkon of terras op borsthoogte.

(woon)eenheid vormt.

Aardtinten

C

E

Kleuren als roodbruin, donkere okers, terra, siena.

Classicisme

Es

A-symmetrische kap

Een stroming in de bouwkunst waar voor de vorm-

Hoger gelegen gronden die vroeger voor akker-

Dak met twee ongelijke dakvlakken.

geving wordt geciteerd uit de klassieke bouwkunst

bouw werden gebruikt en door bemesting een

Met kap bevestigd aan het dakvlak.

van de Romeinen en de Grieken.

karakteristieke bolling in het landschap hebben

B

Cluster of bebouwingscluster

gekregen.

Baksteenarchitectuur

Bouwvolumes die zodanig zijn gegroepeerd dat ze

Esdorp

Architectuur waarbij baksteen een beeldbepalende

sterk een ruimtelijke eenheid vormen.

Dorp dat is ontstaan onder invloed van een es.

rol in het gevelbeeld speelt.

Compositie

Essenzwermdorp

Band

Een samenhangend spel van vlakken, lijnen en/of

Esdorp met voornamelijk verspreid liggende be-

Horizontale versiering in de gevel in een afwijkend

volumes.

bouwing nabij een groot aantal kleine essen.

materiaal, meestal natuursteen of baksteen.

Context

Belendende

Omgeving, situatie, geheel van omringende ruim-

G

Naastgelegen, (direct) grenzend aan.

telijke kenmerken.

Gepotdekseld

Blinde wand, muur of gevel

Horizontaal gedeeltelijk over elkaar vallende gevel-

Gevel of muur zonder raam, deur of andere ope-

D

beplating (oorspronkelijk houten planken).

ning.

Dakopbouw

Gesloten gevel

Boeiboord

Een toevoeging aan de bouwmassa door het ver-

Gevel waarvan het oppervlak maximaal voor

Opstaande kant van een dakgoot of dakrand,

hogen vande nok of dakrand van het dak, die het

ongeveer 50% uit openingen (ramen en deuren)

meestal uitgevoerd in hout of plaatmateriaal.

profiel van het oorspronkelijke dak verandert.

bestaat die zich als gaten in dat oppervlak voor-

Boerderij

Detail

doen.

Gebouw of gebouwen op een erf met een

Ontmoeting/aansluiting van verschillende bouwde-

Gestaffeld

(oorspronkelijke) agrarische functie en het daarbij

len zoals gevel en dak of gevel en raam.

Het gelijkmatig terugspringen van bijvoorbeeld

horende woonhuis.

Drager en invulling

bouwvolumes ten opzichte van elkaar.

Borstwering

Een bouwmethode waarin de drager het

Gevelgeleding

Lage en dichte deel van een muur dat zich onder

(hoofd)constructieve deel vertegenwoordigt en de

Onderverdeling (verticaal, horizontaal, figuratief)

62 |

van de gevel in kleinere vlakken, door middel van

wel kroonlijst genoemd.

Oriëntatie

gevelopeningen, verspringingen of andere gevel-

Lintbebouwing

Positie van bepaalde functies van een gebouw ten

kenmerken en -detailleringen.

Langgerekte lijn van (veelal vrijstaande) bebou-

opzichte van bijvoorbeeld de weg. Bijvoorbeeld: de

wing langs een weg- of waterverbinding.

woonfunctie is op de weg georiënteerd Orthogonaal

H Hoek- en kilkeper

M

Rechthoekig.

Snijlijn van twee aansluitende dakvlakken.

Maaiveld

Ornament

Hoevezwermdorp

Bovenzijde van een terrein dat een bouwwerk

Decoratie of sierelement waarmee onderdelen van

Een dorp dat is gevormd door verschillende boer-

omgeeft of bij nieuwbouw de bovenzijde van het

een gebouw worden benadrukt door middel van

derijen met elk hun eigen es. De bebouwing ligt

terrein op het tijdstip van de bouwvergunning.

houtsnijwerk, kleurtoepassing, siermetselwerk en

verspreid in de omgeving en er is geen duidelijke

Mansardekap

-smeedwerk.

dorpskern.

Een kap met een aan twee zijden onder een stompe hoek geknikt dakvlak.

P

K

Monument

Penant of muurdam

Kopgevel

Aangewezen onroerend goed als bedoeld in artikel

Metselwerk in een gevel langs openingen.

De gevel van een gebouw die haaks op de richting

3 van de Monumentenwet 1988.

Pilaster

van de nok staat.

Weinig uitspringende muurpijler. N

Plasticiteit

L

Negge

Een bouwmassa die is samengesteld uit meerdere

Langsgevel

Het vlak of de maat tussen de buitenkant van de

duidelijk te herkennen kleinere volumes. Bij een

De gevel van een gebouw die evenwijdig aan de

gevel en het kozijn.

gevel wordt plasticiteit verkregen door onderdelen

richting van de nok loopt.

Niet straatbeeld bepalende bebouwing

waaruit een gevel is samengesteld ten opzichte van

Latei

Bebouwing die niet, of nagenoeg niet zichtbaar is

elkaar te laten verspringen.

Draagbalk boven een gevelopening.

vanaf het openbaar toegankelijk gebied

Plint

Lessenaarsdak

Een duidelijk te onderscheiden horizontale lijn aan

Dak met één hellend niet onderbroken dakvlak.

O

de onderzijde van een gebouw.

Lijst

Ontsluiting

Profiel

Een meestal versierde en geprofileerde rand als

De toegang tot een gebouw, gebied of een terrein.

Omtrek van een gebouw of bouwdeel (bijvoorbeeld

bekroning van de bovenzijde van een gevel, ook

63 |

een kozijn) of een doorsnede daarvan.

R

die worden veroorzaakt door het verschil tussen

Raamdorpel

steen en voeg en de oneffenheden van de materi-

Horizontaal stenen element onder de onderdorpel

alen zelf.

van een kozijn.


Respecteren

Gevels waarin de raamopeningen een verticale

Met eerbied behandelen.

richting hebben en gezamenlijk een bescheiden,

Ritmiek

evenwichtige compositie vormen. Grote glasopper-

Regelmatige herhaling

vlakken komen niet voor.

Rooilijn

Transparantie

De denkbeeldige lijn waarin de gevel staat.

De mate van openheid van bijvoorbeeld een gevel.

S

W

Schilddak

Windveer

Dak met vier dakvlakken en een noklijn.

Plank bevestigd langs de kanten van een met riet

Speklaag

of pannen gedekt dak ter afdekking van de voor-

Lichtkleurige vaak natuurstenen horizontale band

rand.

opgenomen in het metselwerk.

Wolfskap (afgewolfd dak)

Stijl

Een zadeldak waarbij de bovenkant van één of

Architectuur of vormgeving uit een bepaalde peri-

beide kopgevels is vervangen door een hellend

ode of van een bepaalde stroming

dakvlak (dak met wolfseind). Woonerf

T

Woonsituatie waarbij de woningen rondom een

Tent-, punt- of piramidedak

centrale autovrije openbare ruimte zijn gegroe-

Dak gevormd door vier driehoekige dakvlakken die

peerd.

in één punt bijeenkomen. Textuur

Z

De waarneembare (oppervlakte)structuur van een

Zadeldak

materiaal of een samenstelling van materialen. Bij

Een dak gevormd door twee dakvlakken die aan de

bijvoorbeeld metselwerk zijn dit de oneffenheden

bovenzijde in een nok samenkomen.

64 |

2

BIJLAG E 2 ➜ INVENTAR IS AT I E MO N U ME N T E N

Rijksmonumenten

Spoorboslaantje (grafheuvel)

Hellendoorn

Veldhuizenweg 5 (boerderij)

Bibenstraat 36 (RK Kerk)

Nijverdal

Veldhuizenweg 5 (waterput)

Coninckserveweg 5 (boerderijcomplex)

Campbellweg 32 (schoorsteen)

Veldhuizenweg 5 (bakhuis)

Dorpsstraat 15 (voormalig raadhuis)

Hoge Dijkje 2 (fabriek)

Veldhuizenweg 5 (schuur)

Dorpsstraat 37 (woonhuis-boerderij)

Hoge Dijkje 2 (kantoor)

Dorpsstraat 42 (woonhuis)

Hoge Dijkje 4a (ketelhuis)

Haarle


Ligtenbergerweg 12 (boerderij)

Sprengenbergerweg (grafheuvel)

Elerweg 24 (boerderijcomplex)

P. C. Stamstraat (watertoren)

Sprengenbergerweg 1 (landhuis)

Luttenbergerweg bij 3 (trafo gebouwtje)

Sprengenbergerweg 1 (tuin)

Schaddenveldsweg 7 (boerderijcomplex)

Sprengenbergerweg 2-3 (dienstwoning)

Vossenweg 7 (ontginningsboerderij)

Hellendoorn Bibenstraat 20-22 (woonhuis)

Hammerweg 3 (voormalige zondagsschool)

Dorpsstraat 39 (kerk)

Daarle

Hammerweg 4 (boerderij)

Dorpsstraat 39 (kerktoren)

Dalvoordeweg 2 (kerk vanwege orgel)

Bibenstraat 11 (woonhuis met bedrijfsruimte)


Bibenstraat 17 (woon-winkelpand)

Elerbergweg (grafheuvel) Elerbergweg 1 (landhuis)

Ninaberlaan 75-77 (woonhuis)

Gemeentelijke monumenten

Elerbergweg 2 (rentmeesterhuis)

Daarle

Elerbergweg 3 (tuinmanswoning)

Nijverdal

Dalvoordeweg 2 (kerkgebouw)

Elerbergweg 3 (koetshuis)

Ligtenbergerweg 12 (boerderij)

Groeneweg 1 (pastorie)

Hancateweg Oost 5 (boerderij)

Grotestraat 148 (RK kerk met pastorie)

Watertorenweg 17 (watertoren)

Hancateweg Oost 11-13 (bouwhuis)

Grotestraat 150 (RK kerk met pastorie)

Nieuwe Twentseweg 19 (woonh

WELSTANDSNOTA. november 2012

Recommend Documents