Interview professor Louise Vet, pleitbezorger circulaire economie Wegwijs in subsidieland Consolidated renoveert De Halve Wereld in Amsterdam
REview Magazine van Consolidated, Dakwacht en BetonRestore
2010
2
In dit nummer
4
Olivijndak met CO2-filter
6
Nieuw dak voor Hilton Rotterdam
Het dak slim gebruikt Consolidated is al vanaf 1962 actief met renovatie van platte daken, maar vandaag de dag zijn we steeds inten-
7
Wegwijs in subsidieland
siever bezig met energie-, water- en groendaken. Het dak is lang een vergeten gebied geweest, waar niemand
8
Interview professor Louise Vet: elk dak zijn eigen biotoop
13 Terug naar de basis: veranderingen in de organisatiestructuur Consolidated
oog voor had. Het hoefde alleen maar regenwater af te voeren. Nu worden steeds meer daken slim gebruikt.
Trots ben ik er op om u in deze REview, in het interview met Professor Doctor Louise Vet, kennis te laten maken met de manier waarop het NIOO (het Nederlands Instituut voor Ecologie) het dak van zijn nieuwe instituut wil gaan inzetten. Hier is het de kunst om een goede match te vinden tussen bouwkundige en ecologische engineering. Consolidated en het NIOO willen op dit dak allemaal
14 Consolidated renoveert De Halve Wereld
16 Renovatie en veiligheid voor Pathé Scheveningen
verschillende microklimaten creëren zodat de variatie groot is en daardoor de biodiversiteit op het dak toeneemt. Hoe meer plantensoorten op het dak, hoe beter we dat vinden. We maken van het dak een bouwplaat, denk aan Lego. Daarop komen vakken met substraat van verschillende hoogte. We maken gebruik van watervertragende hemelwaterafvoer. We sturen het water middels cascades. Zo wordt het dak net een polder met slootjes. Al met al maken we een soort catwalk voor het lentegroen van de 21ste eeuw.
20 Kedge Barrier op Sluisgebouw Vlissingen
In mijn enthousiasme over dit bijzondere dak zou ik u haast vergeten te wijzen op de andere interessante artikelen in deze REview: van de ontwikkelingen op het gebied van Olivijn, tot de bijzondere dakrenovatie bij Pathé Scheveningen en het aanbrengen van veiligheid op het sluisgebouw in Vlissingen.
Stef Janssen Consolidated Daklab
2
REview is het relatiemagazine van Consolidated, Dakwacht en
Hoofdredactie: Saskia Goes. Bladmanagement en tekst: Lamar communicatie.
REview 2 2010
BetonRestore en verschijnt drie maal per jaar.
Fotografie: Martin van Welzen. Vormgeving: avm. Drukwerk: Offset Vandevelde. Redactieadres: Stephensonweg 2, 4207 HB Gorinchem. t: 0183 64 36 00, f: 0183 64 36 90.
www.consolidated.nl | www.dakwacht.nl | www.betonrestore.nl
Wetswijziging betekent doorbraak voor veilig onderhoud Op daken in Nederland zijn
voorzieningen aanwezig. Er is
bouwvergunning te toetsen op het feit of er voldoende rekening is gehouden met gebouwvoorzieningen voor veilig onderhoud. Als dit niet het geval is zal er geen bouwvergunning worden verleend.
nauwelijks sprake van vaste of
TOETSINGSKADER VEILIG ONDERHOUD
vaak onvoldoende veiligheids-
semi-permanente dakrandbeveiliging, het ontbreekt vaak aan een goede opgang naar het dak en ook de individuele valbeveiligingsvoorzieningen zijn vaak niet aanwezig.
Het aanpassen van de bouwregelgeving is een overwinning voor iedereen die werkt in de onderhoudsbranche vindt Jos van der Borgt die als coördinator verbonden is aan de SBD. “Het goede van dit toetsingskader is
dat de problemen rondom de veiligheidsmaatregelen voor onderhoud nu bij de kern worden aangepakt. Het dwingt architecten, projectontwikkelaars en aannemers om bij het ontwerp na te denken over welke veiligheidsvoorzieningen er in de constructie moeten worden opgenomen. De wetswijziging is een belangrijke stimulans om onveilige arbeidsomstandigheden te voorkomen. Maar daarnaast is het op de lange termijn ook voordeliger omdat er enorm bespaard kan worden op het ad hoc creëren van veiligheidsmaatregelen.” In 2010 zullen de samenwerkende onderhoudsbranches de nodige voorlichting verzorgen over de specifieke uitwerking van de regelgeving voor meest voorkomende werkzaamheden. Meer informatie: www.sbd.nl.
Samen met de schoonmaakbranche heeft de Stichting Bedrijfstakregelingen Dakbedekkingsbranche (SBD) er de afgelopen jaren voor gepleit om de bouwregelgeving aan te passen, zodat het onderhoud aan gebouwen veilig kan gebeuren. AANPASSING BOUWREGELGEVING Eind
vorig jaar heeft Eberhard van der Laan, toenmalige minister van VROM, het voornemen uitgesproken om de bouwregelgeving aan te passen, zodat onderhoud aan gebouwen op een veilige wijze kan worden verricht. Het plan is om elke aanvraag van een
De wetswijziging is een belangrijke stimulans om
3
onveilige arbeidsomstandigheden te voorkomen. REview 2 2010
BERA Aero-fix:
OLIVIJNDAK MET CO2-FILTER Hoge opnamecapaciteit - van ballastlaag tot terrasdak -
4 REview 2 2010
In REview nummer 1 van dit jaar, hebben we uitgebreid stilgestaan bij de werking van Olivijndaken. Zowel de dakrollen met Olivijnleislag als het enkel of dubbellaags Olivijngeballast systeem kwamen aan bod. Nu hebben de productontwikkelaars van Daklab samen met BERA Outdoor Living een nieuwe daktoepassing met Olivijn ontwikkeld die nóg meer CO2 opneemt. Maak kennis met het systeem dat functioneert als een CO2 –filter: BERA Aero Fix. De unieke eigenschap van Olivijn is dat het CO2 omzet in zand, magnesium en bicarbonaat. Olivijn vangt meer CO2 af naarmate het wordt verspreid over een grotere oppervlakte. Daken zijn dus uitermate geschikt om Olivijn op te verwerken. HOE KLEINER, HOE BETER Tot dusver was het dubbellaags Olivijn geballaste systeem verantwoordelijk voor de hoogste CO2reductie. Dat is omdat de onderste laag van dit systeem bestaat uit een kleinere Olivijnkorrel, en hoe kleiner de korrel hoe sneller de CO2 wordt opgenomen. De tweede laag bestaat uit een grovere korrel die bovenop de eerste laag wordt aangebracht, zodat de kleinere korrels minder vatbaar zijn voor de elementen. Maar Daklab zou Daklab niet zijn als ze niet op zoek zouden gaan naar een systeem dat nog meer CO2 afvangt.
VEERTIG KEER ZOVEEL Uitgangspunt bij de
gezamenlijke ontwikkeling van de BERA Aero Fix, was om het Olivijn zo fijn mogelijk te maken. Olivijn in poedervorm kan echter niet worden afgedekt met een grove korrel, omdat het zo fijn is dat het zou verwaaien. Daarom is een speciale honingraatconstructie gebruikt waarin eerst een laag zeer fijn Olivijn wordt aangebracht waarna het wordt afgedekt met een grove Olivijnkorrel. Omdat de wanden van de honingraatcellen zo dicht op elkaar staan kan de wind geen vat krijgen op zowel de grove korrel als het fijne poeder. Het CO2-filter neemt per m2, per jaar maar liefst veertig keer zoveel CO2 op als een groendak. Dat staat gelijk aan de CO2opname van 4 m2 bos per jaar. De BERA Aero Fix kan worden toegepast als fraai terrasdak, maar ook als ballast op losliggende dakbedekkingssystemen.
Olivijndaken Consolidated - vergelijk broeikasopname “CO2, filter” -
1 m2 Aero-Fix
ruim 4 m2 bos (= 42 m2 groendak)
compensatie uitstoot van 1 huishouden/j (bij 1000m2)
rondjes Aarde per 1000 m2 in 30 jaar
5 REview 2 2010
Een nieuw dak voor Hilton Rotterdam Het dak van het Hilton Hotel in Rotterdam stamde nog uit 1963. Renovatie was dan ook hard nodig. Bovendien was het hotel ook op zoek naar oplossingen om energie te besparen. Consolidated won de inschrijving en mocht aan de slag.
Het zat al jaren in de pijplijn: het dak van het Hilton Hotel in Rotterdam was dringend aan renovatie toe. Meer dan enkele reparaties naar aanleiding van lekkages, was er in de loop van de jaren niet gebeurd op het dak. Na ruim 45 jaar trouwe dienst, was de dakbedekking dan ook gewoonweg ‘op’. Er bleek veel water in het dakbedekkingspakket aanwezig en dat leidde steeds vaker tot problemen. STRAKKE PLANNING Gezien de grootte van
de werkzaamheden en de investering die daarmee samenhing, vroeg Hilton Rotterdam diverse partijen offerte uit te brengen. Begin 2010 kreeg Consolidated groen licht. Niet vanwege de laagst geoffreerde prijs, maar meer vanwege het vertrouwen dat Consolidated in de loop van de jaren opgebouwd had. Voordat de werkzaamheden van start gingen, vond eerst een kick-off plaats voor alle betrokkenen. De hele uitvoering werd zorgvuldig doorgesproken en ook de planning strak vastgesteld. De hoogstaande dienstverlening van het Hilton mocht tenslotte niet leiden onder de werkzaamheden.
6
ENERGIEBESPAREND DAK Naast het feit dat een nieuw dak noodzakelijk was, had Hilton Rotterdam ook behoefte aan manieren om energiebesparingen door te voeren. Hoewel een RC-waarde van 2,5 (zie kader) voldoende geweest zou zijn, besloot het hotel na overleg voor een hogere isolerende werking te gaan. De meerinvestering om dit resultaat te bereiken, bleek relatief klein ten opzichte van de totale renovatiekosten. De werkzaamheden zijn inmiddels bijna afgerond. Hilton Rotterdam is tevreden. Nu de resterende daken nog …. HOGE RC-WAARDE BESPAART ENERGIE
Door daken goed te isoleren kan veel energie worden bespaard. De isolatiewaarde van daken noemen we ook wel de RC-waarde. Deze waarde hangt af van het toegepaste materiaal en de dikte hiervan. In het Bouwbesluit staat dat gebouwen minimaal een RC-waarde van 2,5 moeten hebben. Een hogere waarde kan echter interessant zijn als energiebesparing een rol speelt.
REview 2 2010
Wegwijs in subsidieland Al jarenlang maakt Consolidated zich sterk voor duurzame daken zoals zonnedaken, groendaken, waterdaken en warme daken. Naast het plaatsen en ontwikkelen van duurzame dakconcepten kan Consolidated ook helpen bij de verschillende subsidietrajecten. Een vak apart, volgens financieel directeur Huberto van der Schuit van Consolidated. Nu de overheid massaal inzet op duurzaamheid, zijn er steeds meer subsidiemogelijkheden om de investeringen die gepaard gaan met de aanschaf van dit soort daken, terug te dringen. Van der Schuit: “Er is een heel landschap aan subsidiemogelijkheden waarin regelmatig voorwaarden veranderen. Om klanten die bereid zijn te investeren in duurzame daken, tegemoet te komen, helpt Consolidated bij het aanvragen van de verschillende subsidies. Desgewenst nemen we het gehele subsidietraject voor onze rekening. Dat doen we in samenwerking met het subsidieadviesbureau Subvention.” TIJDIG EN FOUTLOOS “Er zijn veel ver-
schillende subsidies met elk hun eigen voorwaarden”, gaat Van der Schuit verder. “Neem de subsidie voor het plaatsen van PV-panelen. Allereerst kan daarvoor ingeschreven worden op de SDE-regeling (Stimulering Duurzame Energieproductie). Bij deze regeling wordt een onderscheid gemaakt tussen grote en kleine systemen.
SUBSIDIE
SDE
bedrijven en gezamenlijk een energiezuinig project ontwikkelen, kunnen daarvoor in aanmerking komen”, zegt Van der Schuit. En tot slot is er de Groenfinancieringsregeling. Wanneer het te investeren bedrag extern geleend wordt, kan met behulp van een Groenfinanciering een rentevoordeel behaald worden van ruim één procent. OVERIGE MOGELIJKHEDEN Voor andere
EIA, UKP EN GROENFINANCIERING Een
andere regeling die interessant is voor PVpanelen is de EIA (Energie Investering Aftrek). Van der Schuit: “Hiermee kan een percentage van de investering in mindering worden gebracht op het fiscaal belastbare bedrag. Het netto voordeel van deze regeling is afhankelijk van een aantal factoren en bedraagt ongeveer 11 procent van de investering.” Daarnaast verstrekken vaak ook lagere overheden subsidies voor duurzame projecten. Uiteraard verschilt dat per provincie en gemeente. Minder gangbaar is de UKP (Unieke Kansen Project). “Bedrijven die samenwerken met andere
ZONNEDAKEN
ZONNEDAKEN
(stroom)
(warmte)
duurzame daken zijn er soms weer andere mogelijkheden (zie grafiek). “Bij groendaken en waterdaken bijvoorbeeld kan een beroep gedaan worden op de MIA (Milieu Investeringsaftrek) en/of de Vamil (Regeling willekeurige Afschrijving Milieu Investeringen)”, gaat Van der Schuit verder. “Dit zijn allebei fiscale regelingen die enigszins vergelijkbaar zijn met de EIA.”
Voor meer informatie en advies kunt u uiteraard terecht bij Consolidated: 0183 – 64 36 00.
GROENDAKEN
WATERDAKEN
WARME DAKEN
䡲 䡲
DUURZAME WARMTE EIA
Voor beide systemen geldt dat de subsidiepot jaarlijks wordt gevuld met een bedrag. Inschrijven moet vóór een bepaalde datum en als er meer aanvragen zijn dan geld, dan wordt er geloot. Het is dus zaak dat de aanvraag tijdig en foutloos wordt ingediend. Als de aanvraag wordt gehonoreerd, wordt de verkregen subsidie uitgesmeerd over een periode van 15 jaar.”
䡲
䡲
䡲
MIA
䡲
䡲
VAMIL
䡲
䡲
䡲
䡲
䡲
䡲
䡲
䡲
LAGERE OVERHEID
䡲
䡲
GROENFINANCIERING
䡲
䡲
UKP (EOS)
䡲
䡲
7 REview 2 2010
Elk dak zijn eigen biotoop Professor Doctor Louise Vet is een warm pleitbezorger van de zogenaamde circulaire economie. Dit systeem, gebaseerd op ecologische principes, gaat uit van ontwerpprocessen waarbij alles wat gebruikt wordt, kan worden hergebruikt. De Cradle-to-Cradle filosofie. Maak kennis met een bijzondere wetenschapper die bewijst dat het anders kan. 8 REview 2 2010
discipline die alles in zich heeft. Om de natuur te begrijpen, moet je namelijk gebruikmaken van biologie, geologie, scheikunde, natuurkunde en wiskunde.”
“Ecologie is een wetenschapsdiscipline die alles in zich heeft. Om de natuur te begrijpen, moet je namelijk gebruikmaken van biologie, geologie, scheikunde, natuurkunde en wiskunde.”
NIEUW ONDERZOEKSLABORATORIUM Het onderzoeksinstituut NIOO, waar Vet directeur is, heeft drie vestigingen. “In Yerseke doen we onderzoek naar de kust en de zee. In Nieuwersluis houden we ons bezig met zoetwateronderzoek en in Heteren doen we voornamelijk grondgebonden onderzoek. Enige tijd geleden hebben we besloten om de laatste twee vestigingen samen te brengen in een nieuw onderzoekslaboratorium. De bouw hiervan, waarbij ook Consolidated nauw betrokken is, gaat geheel volgens de Cradle-to-Cradle filosofie. Als vestigingsplaats hebben we gekozen voor Wageningen. De Wageningen Universiteit heeft voor deze nieuwbouw ruim vier hectare grond beschikbaar gesteld, dicht bij de campus en in het hart van het groene kenniscentrum van Wageningen. Het complex zal bestaan uit een hoofdgebouw met laboratoria, kantoren én diverse bijgebouwen, zoals kassen. Bijzonder aan dit project is dat we er doelbewust voor hebben gekozen om te bouwen vanuit een geheel andere filosofie dan gebruikelijk is.” TAKE, MAKE AND WASTE De bouw van het
Professor Doctor Louise Vet, hoogleraar evolutionaire ecologie
Louise Vet is hoogleraar evolutionaire ecologie aan de Wageningen Universiteit en directeur van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW). “Ik ben een bioloog die gespecialiseerd is in ecologie. Ecologen houden zich bezig met het bestuderen van de werking van de natuur. Dat klinkt een-
voudiger dan het is. In de natuur staat alles met elkaar in verbinding. Verschillende organismen en de omgevingselementen verhouden zich allemaal op een bepaalde manier tot elkaar. Ik kijk naar hoe die verhoudingen liggen en hoe ecosystemen functioneren. Ecologie is een wetenschaps-
complex is volledig gebaseerd op de Cradleto-Cradle gedachte: een filosofie die is ontwikkeld door de Duitse chemicus Michael Braungart en de Amerikaanse architect William McDonough. Vet: “Het idee achter dit principe is om de productieprocessen zo in te richten dat grondstoffen na gebruik opnieuw kunnen terugkeren in ofwel de biologische cyclus ofwel de technische cyclus. Dit is geen hogere wiskunde, het zijn gewoon de wetten uit de natuur. In de natuur bestaat helemaal geen afval omdat alles cyclisch is. Op dit moment leven we in een lineaire economie: we delven steeds nieuwe grondstoffen en maken er iets van, om ze vervolgens te vernietigen. Ik noem dit ook wel de take, make and waste-economie. In een circulaire economie is echter geen sprake meer van verspilling, aangezien het gebaseerd is op totaal hergebruik.” AFVAL BESTAAT NIET “Een van de belangrijkste punten van de Cradle-to-Cradle gedachte is dat afval niet bestaat”, gaat Vet verder. “Een tweede punt is dat de zon als energiebron aan de basis staat van de natuur. Daar zouden wij toch ook veel meer van moeten profiteren? In plaats daarvan gaan we zoeken naar olie, terwijl dat eigenlijk de
9 REview 2 2010
De bouw van het nieuwe onderzoeksinstituut, waar ook Consolidated nauw bij is betrokken, gaat geheel volgens de Cradle-to-Cradle filosofie
“In een circulaire economie is geen sprake meer van verspilling, aangezien
bruik te maken van menselijke ontlasting, we werken met de nieuwste technieken op het gebied van zonne-energie en we werken samen met de Stichting Heg en Landschap om het terrein rondom het complex duurzaam in te richten. Bij de ontwikkeling van het terrein gaan we wallen en sloten aanbrengen die voor een enorme stimulans in de biodiversiteit moeten zorgen.”
het gebaseerd is op totaal hergebruik.”
opgeslagen zonne-energie van vroeger is. Een derde aspect is biodiversiteit. Daar bedoel ik mee dat we onze omgeving in ons voordeel moeten gebruiken, zoals de natuur dat ook doet. Al deze principes proberen wij te integreren in onze nieuwbouw. Zo gaan we onder andere energie opwekken door ge-
10
GROENDAKEN Op het gebied van biodiversiteit heeft het NIOO ook grote plannen met het dak. “Bij de eerste nieuwbouwplannen was al duidelijk dat we een groendak wilden”, zegt Vet. “Groendaken werken isolerend, wat scheelt in de energierekening. Ze zijn onderhoudsarm, goed tegen fijnstof en houden het regenwater langer vast, waardoor de riolen minder belast worden bij zware regenval. Verder nemen ze CO2 op, geven ze zuurstof af, vergroten ze biodiversiteit en is het bewezen dat mensen een sterke behoefte hebben aan ‘groen’ om zich heen. Allemaal positieve elementen die, als het goed wordt aangepakt, in de nabije toekomst ook commercieel interessant kunnen zijn, bijvoorbeeld voor tuincentra en dergelijke. Je ziet nu gelukkig ook al dat steden als Amsterdam, Rotterdam en Groningen subsidies beschikbaar stellen voor de aanleg van groendaken.”
SUBSIDIEAANVRAAG Bij de plannen voor een groendak zijn we op enig moment via Dr. Klaas Metselaar van de Wageningen Universiteit bij Consolidated terechtgekomen. Samen hebben we een bijzonder plan opgesteld voor het zogenaamde ‘Habitatdak’. Met dit Habitatdak hebben we ons ingeschreven op de tender ‘Biodiversiteit’ van het Small Business Inovation Research (SBIR) programma. Dit programma is bedoeld voor bedrijven die zich bezighouden met het zoeken naar innovatieve oplossingen voor maatschappelijke problemen. Bij de eerste ronde behaalde ons plan een tweede positie van de 116 inschrijvingen. Nu wordt er hard gewerkt om definitief in aanmerking te komen voor de subsidie, ik heb goede hoop.” Het Habitatdak moet een nationaal experimenteerdak worden, waarop specifieke dakvegetatie wordt ontwikkeld. “Denk bijvoorbeeld aan bijzondere planten en dieren die op dit soort daken potentieel een veilige haven kunnen vinden”, zegt Vet. “Daarnaast zal op dit dak door technici op het gebied van hydrologie geëxperimenteerd worden met de waterhuishouding. Op die manier kunnen alle factoren optimaal op elkaar worden afgestemd en is het straks mogelijk om specifieke biotopen te creëren op het dak. Dat zijn belangrijke ontwikkelingen die nodig zijn om duurzaam wonen en werken in de 21ste eeuw mogelijk te maken.”
REview 2 2010
“Juiste tijd, juiste plek” Olivijn voor Dimence in Deventer
Onlangs stelde Consolidated 10.000 m2 Olivijn beschikbaar als alternatief voor nieuwe grinddaken. Het was zaak om snel te reageren, want het motto was ‘op is op’. Toen Albert Pieters van Dimence de actiefolder op zijn bureau kreeg, aarzelde hij geen moment. Het resultaat: een nieuw eenlaags
Dimence ontstond twee jaar geleden uit een fusie tussen verschillende zorgbedrijven op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg. Tot het werkgebied van Dimence behoren de regio’s Almelo, Deventer en Zwolle. Albert Pieters is teamleider technisch beheer en onderhoud van alle gebouwen en installaties. Toen de actie van Consolidated hem ter oren kwam, moest Pieters meteen denken aan het oude vervuilde grinddak op het medisch centrum in Deventer. “Het was een typisch geval van de juiste tijd en de juiste plek”, zegt hij. “Dat dak stond al tijden op de nominatielijst om vervangen te worden. Ik had al eens iets gelezen over Olivijn en dit leek me een uitgelezen mogelijkheid om kennis te maken met dit materiaal. Belangrijk is ook dat we al banden hebben met Consolidated. We kennen ze goed en dat geeft vertrouwen.”
geballast Olivijndak op het medisch centrum in Deventer. STAP VOOR STAP Het medisch centrum in
Deventer wordt gebruikt door Dimence, maar ook huisartsen, fysiotherapeuten en tandartsen hebben hun praktijk in het gebouw. Het dak beslaat een oppervlakte van 800 m2. Pieters: “De onderlaag is vervangen, het grind eraf gehaald en er zijn enkele reparatiewerkzaamheden uitgevoerd voordat het Olivijn op het dak is aangebracht.” Het dak met Olivijn is voor Dimence een eerste voorzichtige oriëntatie naar een duurzaam beleid. “We zijn een fusieorganisatie en zijn druk bezig om een nieuwe structuur in het onderhoud te brengen”, gaat hij verder. “Er is een team van beheerders samengesteld, maar die zijn nog geen jaar bezig. Dat vergt even tijd. Naast het Olivijndak hebben we ook gereageerd op een initiatief van de gemeente Deventer met betrekking tot zonnepanelen. Dat is echter nog niet heel concreet. We zijn ons nu echt nog aan het oriënteren, maar in de toekomst is het zeker de bedoeling dat we qua planmatig onderhoud meer gaan doen aan duurzaamheid. Olivijn is daarin een eerste stap.”
11 REview 2 2010
Seminars Consolidated zomer en najaar 2010 Groen voor grind
Brandend actueel
DÉ OVERSTAP NAAR GROENDAKEN •dinsdag 2 november
BRANDVEILIGHEID OP PLATTE DAKEN •donderdag 23 september •donderdag 4 november •dinsdag 30 november
Watt op het dak?
Platte daken
ENERGIEWINNING OP PLATTE DAKEN •dinsdag 21 september •dinsdag 12 oktober •donderdag 18 november •dinsdag 7 december
RUIMTE VOOR DUURZAME ONTWIKKELING •donderdag 30 september •dinsdag 16 november •woensdag 1 december
Het platte dak als werkplek VALLEN IN GEEN GEVAL •donderdag 1 juli •dinsdag 7 september •donderdag 7 oktober •dinsdag 9 november •donderdag 9 december
Ga naar www.consolidated.nl voor meer informatie en het inschrijven voor een van één bovenstaande seminars.
Dakscan legt warmteverlies daken Amsterdam vast Begin 2009 werden de eerste warmtebeelden van Amsterdam gemaakt. Een jaar later is de hele stad in kaart gebracht. Dankzij Dakscan kan de hoofdstad nu gericht werk maken van energiebesparing.
Sinds de introductie van Dakscan in 2008 zijn steeds meer gemeenten geïnteresseerd geraakt in de thermografische beelden die Dakwacht vanuit de lucht maakt. Maar het invliegen van Amsterdam mag een hoogtepunt genoemd worden. Helemaal omdat een unieke samenwerking tussen alle stadsdelen, woningcorporaties en Haven Amsterdam dit initiatief tot een succes gemaakt heeft. Dakscan draagt zo een steentje bij aan het Nieuw Amsterdams Klimaat. ZELF AAN DE GANG Een belangrijk moment in dit bijzondere project vormen de master classes die in juni van dit jaar plaatsvonden. Tijdens deze bijeenkomsten helpt Dakwacht de betrokken partijen op weg met de interpretatie van de beelden. Want wat laten die beelden aan energieverlies zien? Wat zijn de mogelijke oorzaken hiervan? En
12
hoe kun je deze informatie benutten bij het nemen van energiebesparende maatregelen? Na afloop van de sessies kunnen geïnteresseerden zelf aan de gang met de beelden. Dat kan via www.dakscan.nl, een website waar je de gemaakte beelden via een speciaal ontwikkelde ‘Google Maps’ applicatie kunt raadplegen. DAKSCAN OP T V Dat gemeenten meer en meer doordrongen raken van het belang van concrete klimaatplannen is niet onopgemerkt gebleven. Zelfs het actualiteitenprogramma NOVA is hierop ingesprongen. Afgelopen maart vloog een cameraploeg mee tijdens het uitvoeren van een vlucht van Dakscan boven Amsterdam. Meer informatie over de aanstaande uitzending van NOVA en de mogelijkheden van Dakscan, is te vinden op www.dakscan.nl.
REview 2 2010
Terug naar de basis Veranderingen organisatiestructuur Consolidated en Dakwacht
Het terugbrengen van de activiteiten naar de kern, dat is het uitgangspunt voor de nieuwe organisatiestructuur voor Dakwacht en Consolidated. De veiligheidsprojecten die voorheen werden uitgevoerd door Dakwacht komen te vallen onder Consolidated Uitvoering. De adviestaken komen terecht bij de nieuw op te richten organisatie: Daklab Advies. Algemeen directeur bij Consolidated Martin Mastenbroek, licht de veranderingen toe. “Dakwacht valt binnenkort weer volledig onder Consolidated Nederland”, zegt Mastenbroek. “Met deze beslissing gaan we terug naar de basis en willen we de kwaliteit van de servicedienst verder omhoog brengen. Het is de bedoeling dat Dakwacht zich uitsluitend bezig gaat houden met service en onderhoud. Dakwacht wordt ondergebracht als een soort vestiging onder Consolidated die geleid gaat worden door een nieuwe service manager.” IN HET JUISTE STRAATJE De veiligheidstaken komen terecht bij Consolidated Uitvoering. Mastenbroek: “Dit zijn vaak projectmatige opdrachten die veelal in het verlengde liggen van renovaties. Dat past dus
uitstekend in het straatje van Consolidated Uitvoering.” De adviestaken van Dakwacht worden ondergebracht bij Daklab Advies, een nieuwe BV met aan het hoofd Cock de Jong, de voormalig directeur van Dakwacht. “Naast het geven van traditioneel advies gaat Daklab Advies zich voornamelijk bezighouden met het geven van duurzaam advies. Daklab Advies zal onafhankelijk opereren maar wel nadrukkelijk gebruik maken van de kennis en expertise van Consolidated”, aldus Mastenbroek.
tool kan een aantal parameters ingevuld worden, zoals het beschikbare budget en de beoogde hoeveelheid energie die opgewekt dient te worden. Vervolgens kunnen verschillende opties aangevinkt worden die al dan niet van toepassing zijn voor het desbetreffende dak waarna de exacte kosten en opbrengsten van de dakoplossing inzichtelijk worden gemaakt.”
CO2 -TOOL Als voorbeeld van die kruisbestuiving wijst Mastenbroek op een nieuw ontwikkeld CO2-tool waar Daklab Advies gebruik van gaat maken. “Met behulp van deze Directeur Martin Mastenbroek: “Met deze beslis-
13
sing brengen we de kwaliteit van de servicedienst REview 2 2010
omhoog.”
Consolidated renoveert
DE HALVE WERELD Op een bijzondere plek, in de voormalige joodse wijk achter het Joods Historisch Museum in Amsterdam, ligt De Halve Wereld. Een complex van 120 woningen, gebouwd in 1984. Eigenaar woningcorporatie Ymere kiest voor groene daken bij de dakrenovatie van de woningen. Wilbert Mul, adviseur vastgoedbeheer bij Ymere, vertelt waarom.
Waarom kiest Ymere voor groendaken? “Ymere heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan. We doen bijvoorbeeld veel aan windenergie, vervangen oude ketels door HR-ketels en installeren laag-verbruikverlichting. Op een aantal complexen van Ymere liggen al groendaken. Niet alleen is dat goed voor het milieu, ze dragen ook bij aan een positieve woonbeleving. Groendaken brengen de natuur in de stad dichterbij.” Werkte Ymere al vaker met Consolidated? “We kenden Consolidated al van andere projecten. Toen we zochten naar een leverancier voor het groendak, hoorden we dat Consolidated voor corporatie Stadgenoot een groendak heeft aangelegd op het KNSMeiland. Erwin Brakeboer en Bastiaan Bras vertaalden onze wensen in een overzichtelijke offerte met een goede prijs. En ze kwamen met alternatieven en ideeën waaruit we konden opmaken dat ze onze vraag goed begrepen. Dat wekt vertrouwen!”
De Halve Wereld is gebouwd in 1984, op een historische plek. Wat voor complex is het? “De architectuur van De Halve Wereld is niet heel bijzonder, maar de ligging wel. Het complex slingert boven op de sleuf van de metro, die rond 1975 werd gegraven. De woningen zijn trapsgewijs gebouwd en hebben veelal een dakterras.” Wat behelst de dakrenovatie precies? “We halen het grind en de oude isolatie weg, maar laten de dakbedekking liggen. Die is nog in orde. Bovenop de oorspronkelijke dakbedekking leggen we een dikke laag isolatie en daarop een 2-laags dakbedekking. Dan volgt de drainagelaag en het substraat dat nodig is voor de sedumplantjes. Zo ontstaat ruim 1.300 m2 groendak. Op het hoogste dak van De Halve Wereld staat een zendmast. Daar kunnen we geen groendak neerleggen, omdat er veel kabels lopen en er geen onderhoud dicht bij de zendmast kan plaatsvinden. Het hoogste dak gaan we dan ook traditioneel ballasten, maar dan wel met het milieuvriendelijke Olivijn.”
14
EEN BIJZONDER WERK
Vinden nog meer renovatiewerkzaamheden aan de woningen plaats of alleen op het dak? “Niet alleen het dak wordt gerenoveerd, ook de dakterrassen worden aangepakt. Wat zo leuk is, is dat de bewoners straks vanaf hun dakterras uitzicht krijgen op het groendak. ”
Voor Consolidated is het aanbrengen van het groendak op De Halve Wereld om een aantal redenen heel bijzonder. Het complex ligt midden in de stad, in een klein straatje achter het Joods Historisch Museum. Niet alleen de bereikbaarheid, ook de logistieke planning en uitvoering zijn een uitdaging. Een ander bijzonder aspect van dit werk is de rol van de bewonersvereniging. De bewoners hebben een stem gehad in de keuze voor het groendak en gaan dat straks ook onderhouden.
REview 2 2010
15
REview 2 2010
Ronald Roest, Roest Milieuconsultants (l) en Peter Jonkers, Consolidated, op het dak van Pathé Scheveningen
Filmpje pakken? Werkzaamheden op dak Pathé Scheveningen zorgen voor uitdaging Een sterk staaltje management, kennis van zaken en een hoge mate van betrokkenheid waren er nodig om gedeeltelijk nieuwe dakbedekking aan te brengen op het Pathé theater in Schevingen en de luchtbehandelingskasten van de bioscoop te vervangen. Aan Ronald Roest van Roest Milieuconsultants de schone taak dit in goede banen te leiden. 16 REview 2 2010
Al jarenlang lost Ronald Roest complexe vraagstukken op, op het gebied van gebouwgebonden installaties en het verbeteren van de kwaliteit van de binnenlucht. Typerend voor Roest Milieuconsultans is het bekijken van de gebouwde omgeving door een natuurkundige bril, waarbij een grote diversiteit aan vraagstukken op het gebied van vocht, lucht, isolatie, brand, bouwfysica en energie aan de orde komen. De werkzaamheden voor Pathé Scheveningen passen volkomen in dat plaatje.
voor dit complex, gezien het komen en gaan van installateurs. Overigens hebben we daarbij direct als vereiste opgenomen dat dit gekoppeld moest worden aan duidelijke looproutes op het dak om de installateurs niet langer meer kris kras over het dak te laten lopen. Hierbij veroorzaken ze namelijk vaak onnodig veel schade. Een derde prioriteit was het repareren van de overige dakbedekking; de parkers van de bevestiging van de bestaande constructie staken her en der letterlijk door de toplaag heen. Een kwestie van moeten dus”, aldus Roest.
BIJZONDER Toch was dit werk bijzonder.
Niet alleen moest er 100.000 m3 lucht per uur ververst blijven worden voor maximaal 2.500 bezoekers per dag, ook mochten de bezoekers geen enkele last ondervinden van de werkzaamheden. Bovendien was er sprake van een grote hoeveelheid aan apparatuur op het dak in combinatie met een zwakke dakconstructie en slechte dakbedekking. PRIORITEITEN STELLEN De essentie van de
opdracht die Roest kreeg van Pathé Scheveningen, was het vervangen van de luchtbehandelinginstallatie. Een miljoenen investering. Geld voor het aanbrengen van een dakbedekkingsysteem was in eerste instantie niet in het budget opgenomen. Desondanks zette Roest zijn zinnen op het verbeteren van het dak, in ieder geval op de plek waar de nieuwe luchtbehandelingkasten geplaatst zouden worden. “Dit was hét moment om de dakbedekking te vervangen, want de bestaande installatie zou van het dak gaan. Daarom besloot ik om pragmatisch te werk te gaan en prioriteiten te stellen. Allereerst was er de noodzaak om op de plek van de nieuwe installatie een nieuw daksysteem op het bestaande pakket aan te brengen. Maar, ook zeer belangrijk, was het realiseren van permanente dakveiligheid
VERSTEVIGEN DAKVLOER Voor het verbe-
teren van de dakbedekkingconstructie onder de nieuw te plaatsen installatie, zocht Roest contact met Consolidated. In overleg met Richard Verkaik en uitvoerder Huub Valk, werd al snel vastgesteld dat in ieder geval de drukvastheid van de ondergrond verbeterd moest worden. De bestaande kunststof dakbedekking was, met name door het vele belopen en daardoor het inklinken en wegtrappen van de isolatie, in slechte conditie. Hierdoor staken op vele plaatsen de bevestigingen van de bestaande constructie boven de isolatie uit. Roest: “Je zag de koppen van de bevestigingen zo zitten onder de kunststof dakbedekking. Dat was overduidelijk vragen om moeilijkheden…” Na een groot aantal bouwfysische berekeningen werd in overleg besloten om een drukvaste ondergrond over de bestaande constructie heen toe te passen. Hierdoor was het slopen van de bestaande isolatie en dakbedekking niet noodzakelijk, hetgeen grote voordelen had voor de planning van het project. Vervolgens werd een tweelaags bitumineus dakbedekkingsysteem aangebracht. Voor de overgang van de oude kunststofdakbedekking naar de nieuwe bitumineuze toplaag, is een metaal gecoat
overzetprofiel gebruikt. Dit overzetprofiel werd speciaal geprofileerd voor deze situatie en over de gehele lengte geplaatst. Daarmee was de dakbedekkingconstructie onder de nieuwe installatie weer helemaal in orde. Hoewel, vervolgens bleek het een hele toer om de nieuwe toplaag ook goed te houden met de vele mensen die er kwamen voor het plaatsen van de nieuwe luchtbehandelingskasten. Als niet-dakdekkers werd er niet zo nauw gekeken naar schroefjes en dergelijke die tijdens de installatie op het dak vielen. Roest: “Ik heb hier ontelbare keren aangegeven aan de installateurs dat ze hun materiaal moesten opruimen en alert moesten zijn, zeker op hoogtijdagen als er zo’n dertig man aan het werk was.” VEILIGHEID EN REPARATIES Roest koos op dit dak direct voor permanente valbeveiliging, gezien de hoeveelheid mensen die zich steeds op het dak begeven. Het Kedge Barrier hek werd geplaatst, met als belangrijke overweging dat het niet zichtbaar zou zijn vanaf de straat. Dit type hek loopt namelijk naar binnen. Een ander voordeel van dit systeem vindt Roest de flexibiliteit ervan. Toen later toch nog budget beschikbaar kwam om ook andere delen van het dak van dezelfde nieuwe dakbedekkingconstructie te voorzien, kon het Barrier hek eenvoudig verplaatst worden. De ploeg van voorman Peter Jonkers heeft het deel van het dak waar de bestaande kunststofdakbedekking aanwezig bleef, nog minutieus nagelopen op beschadigingen en mogelijke lekkages. In principe hoeft daar nu niemand meer te zijn. En op die delen waar nog wel gelopen wordt, op de kunststof dakbedekking, is speciaal een tegelpad als looproute aangebracht. In de toekomst zal het dak periodiek worden gecontroleerd en zo nodig worden hersteld. Een grote zorg minder voor Pathé.
Een bijzonder werk: niet alleen moest er 100.000 m3
17
lucht per uur ververst worden, ook de bezoekers REview 2 2010
mochten geen enkele hinder ondervinden.
Wat doe je als je één van de drie klimaatcorporaties in Nederland bent en je krijgt gratis 1.000 m2 duurzaam Olivijn van Consolidated aangeboden? Dan kom je direct in actie. Het overkwam woningcorporatie Tablis Wonen in Sliedrecht. Een interview met manager vastgoed Andy Bijkerk.
vangt en omzet in onschadelijk stoffen. Het behoeft geen toelichting dat het voorstel van Consolidated bij ons in goede aarde viel. De meerprijs voor de overige 5.000 m2 vullen we zelf aan. Het is mooi om te ervaren dat we elkaar helemaal vinden in onze manier van denken.” Tablis Wonen is een klimaatcorporatie. Wat betekent dit? “Tablis Wonen is in het bezit van het Certificaat Klimaatcorporatie. Zeg maar een beoordelingsrichtlijn gericht op het milieu. Dat betekent dat wij aan een hele reeks richtlijnen op het gebied van energiebesparing en duurzaamheid in het algemeen moeten voldoen. Bij Tablis Wonen is het milieu dan ook verankerd in ons beleidsplan en de organisatie. We zijn voortdurend op zoek naar alternatieve energievormen. Maar ook het standaard installeren van een HR-ketel past in onze filosofie.” Op dit moment worden de 5-hoogflats in Sliedrecht gerenoveerd. Welke rol speelde het milieu hierbij? “Op het moment dat we bezig waren met de voorbereidingen voor deze renovatie ontving ik een e-mail van Consolidated. In de mailing deed Consolidated het aanbod om in plaats van grind als ballast op het dak nu Olivijn aan te brengen (te weten het eenlaags Olivijn systeem). Olivijn is echter duurder dan grind, maar dat werd niet in rekening gebracht. De prijs voor grind ballast werd aan de opdrachtgever doorberekend. Mijn antwoord was binnen vijf minuten de deur uit. Olivijn is een mineraal dat CO2 af-
18
De keuze voor Olivijn is duidelijk. Toch zorgden de renovatieplannen voor flinke hoofdbrekens. “Dat klopt. Het project heeft nogal wat voeten in de aarde gehad. Van tevoren hadden we een pakket van eisen op tafel gelegd. We hadden ideeën ten aanzien van materialen, de technische kwaliteit en de levensduur. De lat was behoorlijk hoog gelegd. Omdat de flats in kwestie van zonlichtinstallaties zijn voorzien, besloten we onze eisen voor te leggen aan Consolidated. We hadden er vertrouwen in dat zij een dergelijk complex werk goed aan zouden kunnen. Samen hebben we vervolgens het bestek uitgewerkt. Toen kwam het prijskaartje …” Het prijskaartje? “Ja, en toen hield alles op. De offerte lag ver boven ons budget. Het was geen kwestie van wat puntjes bijstellen. We zijn toen met Consolidated weer om tafel gegaan. Tijdens een brainstormsessie hebben we ons pakket aan technische eisen terugbracht tot een heldere prestatie-eis. Dat bleek een goede zet. In het nieuwe voorstel gaan we uit van een andere opbouw van het dak. De onderlaag blijft behouden, hier bovenop komt een dikke isolatielaag. Deze nieuwe laag is goed doorberekend. We wilden zeker weten dat
we geen risico’s liepen met bijvoorbeeld inwendige condensatie. Inmiddels zijn we helemaal gerustgesteld. En ook de budgetproblemen zijn verholpen.” Zijn de werkzaamheden inmiddels van start gegaan? “De uitvoering is inderdaad in volle gang. En gezien de grootte en complexiteit van het project, zijn de mannen nog wel even bezig. Het is niet bepaald een kwestie van een paar
REview 2 2010
“Olivijn past uitstekend in onze visie op het milieu”
rollen dakbedekking aanbrengen. Wat dat betreft zijn we ook blij dat we voor Consolidated gekozen hebben. Als je te
maken hebt met complexe daken dan kun je mijn inziens niet zomaar de markt op. Zo’n project als de 5-hoogflats moet je met elkaar doen. En dat hoeft niet ten koste te gaan van de prijs. Dat is wel gebleken.” Heeft u als groene corporatie nog concrete milieuplannen in het verschiet? “Uiteraard. Samen met de andere corporaties hebben we bijvoorbeeld afgesproken de komende tien jaar twintig procent op ons
gasverbruik in onze woningen te besparen. Bij Tablis doen we daar nog een schepje bovenop. Ik verwacht dat we op zo’n dertig procent zullen uitkomen. Helaas zullen we dat zonder overheidssteun moeten bereiken. De subsidiegelden drogen op. Maar dat betekent niet dat we ermee stoppen. We blijven stug doorzoeken naar nieuwe manieren om ons milieu te sparen.”
19 REview 2 2010
Schoon schip Dakwacht zet Sluisgebouw Vlissingen in Kedge Barrier
Het Sluisgebouw Nautische Centrale Vlissingen, het kloppend hart van de waterwegen in Walcheren, is een bijzonder gebouw. Niet alleen door de functie en de ligging – vanaf het dak kijk je zo de wijde Westerschelde op en de Vlissingse haven in – maar
dig volgebouwd met camera’s en radar-, windmetings-, koel- en meetapparatuur. Aangelijnd werken op dit dak was daardoor eigenlijk geen optie en collectieve bescherming middels een veiligheidshekwerk werd daarom als uitgangspunt genomen. Hierbij komt nog dat het dak regelmatig wordt betreden voor onderhoud aan de apparatuur.
provincie Zeeland aan Dakwacht, was dan ook:
KEDGE BARRIER De dakrand loopt schuin af, terwijl de dakvloer uit vier niveaus bestaat, als ware het grote traptreden. Dit gegeven, samen met de esthetische eis, maakte het een ontwerp en montage technische uitdaging. Met het oog op duurzaamheid, kleurmogelijkheden en bovenal de enorme flexibiliteit wat bevestigingsmogelijkheden betreft, werd gekozen voor het Kedge Barrier veiligheidshekwerk.
beveilig het dak, maar zorg ervoor dat het karakter
MAATWERK Het ontwerpen van Kedge Barrier bracht door de bij-
ook vanwege de opmerkelijke architectuur. Een belangrijk uitgangspunt bij de opdracht van de
van het markante gebouw niet wordt aangetast.
20
EEN LASTIGE TAAK Het dak van het Sluisgebouw is namelijk volle-
zondere dakrandconstructie een hoop rekenwerk met zich mee, omdat voor elke staander van het hek vooraf exact de plaats is bepaald. Het werd een echt maatwerk project. Dakwacht heeft naar ieders tevredenheid het Kedge Barrier veiligheidshekwerk geplaatst. Er wordt zelfs gezegd dat het hek het gebouw nóg mooier maakt, als de brug van een schip.
REview 2 2010
