Wegen van het Water Eindrapportage Resultaten van een levendig, grensoverschrijdend samenwerkingsnetwerk
Wege des Wassers
Bij dit document Dit eindrapport geeft een samenvatting van de resultaten van het samenwerkingsnetwerk "Wegen van het Water", dat voor de periode 2002-2005 met Interreg III-a subsidies werd gefinancierd. Het bevat tevens de belangrijkste resultaten van de afzonderlijke speciale rapporten (zie opsomming onder 2.4) die zich in de bijlage bevinden. Voor een diepgaandere, vakinhoudelijke analyse wordt verwezen naar deze documenten resp. de verschillende publicaties van de projectgroep (zie hoofdstuk 3.5).
Inhoud 1
2
3
Inleiding
3
1.1
Structurering van het werkgebied en indeling van het project
3
1.2
De natuur- en cultuurruimtelijke inrichting van het onderzoeksgebied
7
Resultaten
8
2.1
Grensoverschrijdend netwerk van watergerelateerde gegevens
2.2
Bijdragen tot een algehele visie op de rivieren in de Euregio
11
2.3
Visies voor onze rivieren
13
2.4
Speciale rapporten
13
Informatie naar buiten
8
15
3.1
Georganiseerde openbare informatiebijeenkomsten en doelgroepen
16
3.2
Bijdragen aan wetenschappelijke bijeenkomsten
17
3.3
Kennisoverdracht met andere werkgroepen
19
3.4
Opleidings- en bijscholingsactiviteiten
20
3.5
Lijst van publicaties
21
3.6
Het "Wegen van het Water"-netwerk
23
3.7
Duurzame informatiediensten
25
2/26
1
Inleiding
Rivieren kennen geen grenzen! Ze worden alleen door natuurlijke barrières tegengehouden. Desondanks werden en worden rivieren vaak als lijnvormige elementen in een door administratieve grenzen verdeeld landschap gezien. Sinds juli 2002 werkt een netwerk van waterschappen en universiteiten in België, Nederland en Duitsland in het project "Wegen van het Water" ("Wege des Wassers") samen om een nieuwe, integratieve visie op rivieren te ontwikkelen en wel niet alleen voor wetenschappers en waterbeheerders maar ook voor toeristen en de regionale bevolking. Door de samenwerking tussen de universiteiten en de waterschappen werden in een breed opgezet onderzoek voor het eerst alle relevante invloedsfactoren op de wateren in de Euregio MaasRijn grensoverschrijdend geanalyseerd. Dit rapport zet de belangrijkste door de Euregionale samenwerking verworven inzichten op een rijtje en formuleert aanbevelingen voor en visies op de toekomstige ontwikkeling van de rivieren in de regio. 1.1
Structurering van het werkgebied en indeling van het project
De genoemde uitbreiding van de voor een rivier relevante ruimte gaat allereerst gepaard met een uitbreiding van het proces van watermonitoring. Om de complexe wisselwerking tussen de diverse stroomgebieden te kunnen registreren, zijn naast gegevens over de eigenschappen van de rivieren zelf (waterkwaliteit, waterkwantiteit, waterstructuur, flora en fauna) ook sedimentologische bevindingen omtrent de overstromingsvlakten langs rivieren noodzakelijk. De overstromingsvlakten zijn zowel voor de waterdynamiek alsook voor de in het gebied actieve mens van groot belang. Deze vlaktes nemen in gelijke mate alles op wat door de rivieren in het stroomgebied wordt meegevoerd. Daarom moeten in een volgende stap gegevens over het vroegere en huidige landgebruik in de stroomgebieden alsmede vele andere parameters betreffende de stroomgebieden verzameld worden. Een belangrijke doelstelling van de projectgroep was zoveel mogelijk alle watergerelateerde gegevens in de diverse stroomgebieden, en daarmee grensoverschrijdend, te integreren en interdisciplinair te analyseren. Bij het onderzoek werden de in de projectgroep vertegenwoordigde instanties, die zich bezighouden met het waterbeheer, en de vertegenwoordigers uit de wetenschap in gelijke mate betrokken. Op deze manier kan een moderne, algehele visie op de rivieren in de Euregio worden verkregen, wat weer een voorwaarde vormt voor maatregelen om de omgang met en de gehele ecologische toestand van de rivieren duurzaam te verbeteren. Een hele belangrijke maatregel is in dit verband het brede publiek te informeren over, te betrekken bij én gevoelig te maken voor het thema
Wege des Wassers
"water". Daarbij speelt de relatie tussen mens en milieu een grote rol. Zolang het publiek hiervan niet bewust is gemaakt en zolang andere, meeromvattende visies omtrent het waterbeheer niet toegankelijk zijn gemaakt, kan de duurzaamheid van het ingezette proces niet gegarandeerd worden. In het onderzoek werden verschillende werkgebieden en werkpakketten afgebakend, die door zes projectgroepen, de zogenaamde project interest groups (PIG’s), werden geleid (Tabel 1). Afbeelding 1 geeft de primaire werkgebieden van de afzonderlijke PIG’s weer. Alle rivierstroomgebieden in het onderzoeksgebied werden door ten minste twee PIG’s onderzocht. Aan de Geul, het stroomgebied dat zich uitstrekt over alle drie partnerlanden, werkten alle PIG’s samen. Tal van andere stroomgebieden werden door PIG’s in verschillende samenstelling onderzocht. Dit heeft er enerzijds toe geleid dat er een levendige, grensoverschrijdende uitwisseling van ervaringen plaatsvond en anderzijds dat er in elk stroomgebied afzonderlijk een combinatie van onderzoeksmethoden werd toegepast.
Afbeelding 1: Primaire werkgebieden van de afzonderlijke projectgroepen (PIG’s). Ontwerp: E. Nilson.
4/26
Wege des Wassers
Werkgebied
Werkpakketten
Project interest group Speciaal rapport (PIG)
A) Beoordelen en uitbreiden resp. grensoverschrijdend aanvullen van de bestaande watergerelateerde meetnetten en gegevensbestanden.
De focus lag op (A1) het qua ruimte en tijd gedetailleerd registreren en analyseren van gegevens over de waterkwaliteit en de waterkwantiteit, (A2) het onderzoek naar macro- en microfauna’s alsmede op (A3) het opstellen van grensoverschrijdende kaarten m.b.t. de waterstructuur.
PIG Fluviatiele geoecologie (verantwoordelijk voor A1-3)
Hier stonden het kwantificeren van de invloed van menselijk ingrijpen en van klimaatveranderingen op de (B1) fluviatiele dynamiek en (B2) de ontwikkeling van de overstromingsvlakten en de hellingen langs de rivieren op de voorgrond.
PIG Fluviatiele dynamiek (verantwoordelijk voor Petit et al. (2005), bij B1 B1) alsmede De Moor et al. (2005), bij B2 PIG Sedimentologie (verantwoordelijk voor B2)
B) Sedimentologisch-bodemkundig onderzoek naar overstromingsvlakten en hellingen langs rivieren.
C) Grensoverschrijdend integreren van watergerelateerde geo-basisgegevens.
D) Integreren van landgebruiks- en geobasisgegevens in de stroomgebieden
Er werden gegevensbestanden grensoverschrijdend samengevoegd, technische oplossingen voor het integreren van de heterogene gegevensbestanden langs de Euregionale grenzen PIG Data integratie ontwikkeld alsmede grensoverschrijdende kaarten opgesteld (C1). (verantwoordelijk voor Op basis van deze gegevens werden modellen voor verschillende C1) grootheden m.b.t. de landschapshuishouding berekend (C2, vgl. ook de deelrapporten van De Moor et al. (2005, B2) en Nilson et al. (2005a, D1)). PIG LandgebruiksVergelijking van vroegere (D1) met huidige (D2) toestanden van veranderingen het landgebruik en beoordeling van de invloed op de rivieren in de (verantwoordelijk voor regio. D1-2)
E) Integreren van de afzonderlijke bevindingen in een "nieuwe" holistische visie op de Euregionale rivieren.
F) Communiceren van oorzaak-gevolgverbanden naar het (vak-)publiek.
Individuele informatiebijeenkomsten en opleidings- en bijscholingsactiviteiten werden voor de volgende doelgroepen georganiseerd: scholieren, studenten, vertegenwoordigers van verschillende (overheids)instanties, politieke gezagsdragers, wetenschappers, geïnteresseerde personen en bezoekers uit de regio.
Blümel (2005), bij A1 Vigener (2002, 2003), bij A2 Schadewinkel & Zucchi (2005), bij A2 Hölzl et al. (2003), bij A3
Nilson et al. (2005b), bij C1 Köthe (2002), bij C1 Böhner (2004), bij C2 Nilson et al. (2005d), bij C2
Nilson et al. (2005a), bij D1 Mönnig et al. (2005), bij D2
Alle PIG’s
Zie hoofdstuk 2.3, alsmede de samenvattingen van de afzonderlijke speciale rapporten
PIG PR
Zie hoofdstuk 3
Tabel 1: Werkgebieden, werkpakketten, project interest groups en speciale rapporten
5/26
Wege des Wassers
Afbeelding 2: Landgebruik in het onderzoeksgebied, gegenereerd uit verschillende topografische informatiesystemen. Gegevensbronnen: Top50Vector (© Basisgegevens: Rijkswaterstaat, Directie Limburg), Top50vGIS (© Institut géographique national - IGN - Top50v-GIS), ATKIS (Digitale Daten des Landesvermessungsamtes Nordrhein-Westfalen, © Topographische Karten, Landesvermessungsamt NRW; Verwertung im Auftrag des Landesumweltamtes NRW). Ontwerp: E. Nilson.
6/26
Wege des Wassers
Afbeelding 3: Bevolkingsdichtheid per gemeente in het onderzoeksgebied. Referentiejaar: 2002. Gegevensbronnen: Nederland - Centraal Bureau voor de Statistiek; België - Federale Overheidsdienst Economie, Afdeling Statistiek; Duitsland - Landesamt für Datenverarbeitung und Statistik NRW. Ontwerp: E. Nilson.
1.2
De natuur- en cultuurruimtelijke inrichting van het onderzoeksgebied
Het onderzoeksgebied omvat talrijke natuur- en cultuurruimtelijke eenheden van de Euregio Maas-Rijn. De westelijke begrenzing wordt gevormd door de Maas, terwijl in het oosten het gebied begrensd wordt door het stroomgebied van de Roer. Het zuiden van het onderzoeksgebied wordt gevormd door grote delen van het stroomgebied van de Vesder en de uitmonding van de Roer in de Maas is de noordelijke grens van het gebied. Het zuidelijke deel wordt gevormd door het tegenwoordig voornamelijk uit bossen bestaande middelgebergte van de Eifel en de Ardennen, waarvan de landschappen traditioneel voor de voorziening en - meer recent - als recreatiegebied van de steden in de regio van groot belang zijn. De meeste stedelijke agglomeraties danken hun groei aan een snelle industriële ontwikkeling gedurende de afgelopen 200 jaar, waarbij de mijnindustrie in het noordelijke gebied van het middelgebergte vooral belangrijk is. Buiten de hoofdontwikkelingsassen van de 7/26
Wege des Wassers
verstedelijking in de driehoek Luik-Sittard-Stolberg, (zie Afbeelding 3) wordt het gebied al eeuwenlang gebruikt voor akkerbouw. De reden hiervan is de hoge bodemkwaliteit die haar oorzaak vindt in een specifieke combinatie van geologische (lössgrond) en klimatologische factoren (gunstige neerslag- en temperatuuromstandigheden). Hierdoor onderscheidt ze zich duidelijk van de bodemkwaliteit in het gebied van het middelgebergte. 2 2.1
Resultaten Grensoverschrijdend netwerk van watergerelateerde gegevens
Het verzamelen van gegevens die voor een effectief waterbeheer relevant zijn, was en is een landelijke overheidstaak. De meetnetten en gegevensbestanden houden daarmee meestal op bij de landsgrenzen en ze kunnen niet altijd met elkaar vergeleken worden. Zelfs binnen de landen zelf treden problemen op omdat sommige gegevensverzamelingen bijvoorbeeld bij de provinciegrenzen ophouden en niet met de stroomgebiedsgrenzen corresponderen. Door verschillende meetmethoden, verschillende cartografische bewerkingen en verschillende gegevensstructuren is een grensoverschrijdende voorstelling a priori niet mogelijk. Verder zijn de gegevens over vele instellingen in de Euregio verdeeld, zodat het verwerven van de gegevens alleen al veel inspanning kost. Afbeelding 4 geeft een overzicht van de instellingen waarmee in het kader van het project contact werd opgenomen. Een indruk van de competenties en interesses van de verschillende spelers in het waterbeheer wordt verkregen aan de hand van het voorbeeld van de Geul in het speciale rapport van Ten Klooster (2002). Het "Wegen van het Water"-team heeft een schat aan relevante informatie verzameld. Een dvd met een samenstelling van de verschillende basisgegevens bevindt zich in de bijlage bij dit rapport (zie de rapporten van Nilson et al., 2005b, c, d en Nilson & Borchardt, 2005). De gegevens werden gedeeltelijk opnieuw gegenereerd, bestaande lacunes werden gedeeltelijk opgevuld en fouten gedeeltelijk verholpen. Zo hebben de PIG’s Sedimentologie en Fluviatiele dynamiek door talrijke boringen een grensoverschrijdend gegevensbestand over sedimenten van overstromingsvlakten en colluvia aangelegd waaruit nieuwe bevindingen omtrent de ontwikkeling van de regionale riviersystemen kunnen worden afgeleid. De PIG Fluviatiele geo-ecologie heeft verschillende classificatieschema’s over de kwaliteit van de waterstructuur op elkaar afgestemd (zie rapport van Borchardt, 2004) en heeft op basis hiervan de bestaande kwaliteitskaarten over de waterstructuur grensoverschrijdend aangevuld (zie rapport van Hölzl et al., 2003). Verder werden door middel van regelmatig veldonderzoek gegevens over de waterkwaliteit, -kwantiteit, -fauna alsmede over de vegetatie langs de oevers gemeten. Hier speelden grensoverschrijdende vergelijkingen een belangrijke rol (zie rapporten van Blümel (2005), Vigener (2002, 2003), Schadewinkel & Zucchi (2005)). 8/26
Wege des Wassers
Afbeelding 4: Overzicht van de instellingen die over relevante gegevens omtrent effectief waterbeheer beschikken.
9/26
Wege des Wassers
Gegevensbestand Bewerkt door SedimentologiPIG Sedimentologie, sche gegevens PIG Fluviatiele dynamiek Watertypologie
Kwaliteit van waterstructuur
Waterecologie
Landgebruik (vroeger / heden)
Opmerking Nieuw gegevensbestand, gegenereerd uit tal van afzonderlijke boringen
PIG Fluviatiele dynamiek
Nieuw gegevensbestand, gegenereerd uit grensoverschrijdend verzamelde basisgegevens en nieuwe veldbevindingen PIG Fluviatiele geo- Bestaand gegevensbeecologie stand, grensoverschrijdend aangevuld volgens een uniforme methode PIG Fluviatiele geo- Nieuwe gegevensbestanecologie den
PIG Landgebruiksveranderingen
Nieuw gegevensbestand
Basisgegevens PIG Data integratie (reliëf, topografie, geologie, bodems, landgebruik)
Grensoverschrijdende verzameling van basisgegevens
Modelberekeningen (klimaat, erosie)
Nieuwe gegevensbestanden, gegenereerd uit grensoverschrijdend verzamelde basisgegevens
PIG Data integratie
Zie speciaal rapport De Moor et al. (2005) Petit et al. (2005) Spanjaard (2004) Petit et al. (2005)
Hölzl et al. (2003), Borchardt (2004)
Blümel et al. (2005) Vigener (2002, 2003) Schadewinkel & Zucchi (2005) Knol et al. (2004) Mönnig (2005) Nilson et al. (2005a) Blümel et al. (2002) Köthe (2002) Nilson et al. (2005b) Nilson & Borchardt (2005) Böhner (2004) Nilson et al. (2005c) Nilson et al. (2005d)
Tabel 2: Gegevensbestanden die door de afzonderlijke PIG’s aangelegd of bewerkt werden.
De PIG Data integratie heeft met succes officiële basisgegevens uit de drie partnerlanden verzameld. Hier stond o.a. het systematisch wegnemen van databank-technische en cartografische inconsistenties op de voorgrond (zie rapporten van Köthe (2002) en Nilson et al. (2005b)). Speciale aandacht ging uit naar de grensoverschrijdende blik op het landgebruik. De nodige gegevens daaromtrent werden door de PIG Landgebruiksveranderingen gegenereerd. Daarbij werd niet alleen naar de huidige situatie van landgebruik gekeken maar ook naar het menselijk ingrijpen door de tijd heen. Een beslissende voorwaarde voor het succes van de grensoverschrijdende samenwerking en het grensoverschrijdend onderzoek op het gebied van waterbeheer is de beschikbaarheid van 10/26
Wege des Wassers
hoogwaardige en consistente gegevensbestanden en kaartwerken. Het "Wegen van het Water"- team heeft aan deze voorwaarde voor het drielandenpunt België-Nederland-Duitsland voldaan. 2.2
Bijdragen tot een algehele visie op de rivieren in de Euregio
De door de afzonderlijke PIG’s opgeleverde resultaten hebben onze kennis over de regionale wateren in ruime mate uitgebreid. Ze tonen aan welke factoren van invloed waren op de ontwikkeling van de rivieren en beken tot aan hun huidige verschijningsvorm, en welke verbanden er bestaan tussen de rivieren en hun stroomgebieden. Op basis van de analyse van de digitale gegevens en het veldwerk bleek dat van de fluviatiele ecosystemen een extreem hoge mate van aanpassingsvermogen werd gevergd, wat nu nog steeds het geval is. Daarbij spelen twee factoren als "stressfactoren" een belangrijke rol, die afhankelijk van de ingestelde tijdschaal in meer of mindere mate invloed hebben op de ontwikkeling van rivieren: de factor "klimaat" en de factor "mens". De medewerkers van de PIG Sedimentologie konden aantonen dat op tijdschalen van duizenden jaren de effecten van zowel het veranderende klimaat alsook het menselijk handelen duidelijk zichtbaar zijn op de ontwikkeling van de rivieren (zie rapport van De Moor et al., 2005). Bij klimaatverandering waren vooral de veranderingen in de hevigheid van neerslag bepalend. De mens heeft steeds meer invloed op de rivieren gekregen sinds hij zich hier ging vestigen. In de afgelopen twee eeuwen werd de invloed van de factor "mens" beduidend groter dan de factor "klimaat". Het menselijk handelen heeft zowel invloed op de rivieren zelf, bijv. door kanalisatie, normalisatie en stuwen, alsook op de gehele rivierstroomgebieden, bijv. door verandering van de bodembedekking en van het landgebruik.
Afbeelding 5: Voorbeelden van intacte oeverstroken in de bovenloop van de Inde (links) en de bovenloop van de Geul (rechts).
11/26
Wege des Wassers
De medewerkers van de PIG Fluviatiele dynamiek hebben o.a. een methode opgesteld die bij het classificeren en typeren van de rivieren en beken rekening houdt met het huidige en vroegere landgebruik (zie rapport van Petit et al., 2005). Samen met de door de geologische ondergrond en het reliëf gestelde randvoorwaarden vormt deze methode een van de belangrijkste factoren die medebepalend is voor de beschikbaarheid van sedimenten en daardoor voor het stroomevenwicht. Basis voor zo’n specifieke typering en de modellering van de betekenis van de bedrijvige mens als "landschapsvormer" in het algemeen is de beschikbaarheid van gegevens over het landgebruik. De door de medewerkers van de PIG gegenereerde gegevensbestanden maken het mogelijk om een tijdreis door de verschillende situaties van het landgebruik sinds het begin van de industriële revolutie te maken (zie bijv. het rapport van Nilson et al., 2005a). Zo kunnen de huidige ingrepen van de mens in de rivierlandschappen vergeleken worden met de afgelopen 200 jaar. In deze periode werd bijna 50% van het onderzoeksgebied omgebouwd. Overigens lopen de veranderingspercentages in enkele regio’s sinds de jaren zestig weer terug. Ook de vanuit ecologisch perspectief positief te beoordelen effecten van de demografische verandering alsmede van de door de Europese landbouwpolitiek genomen maatregelen (bijv. braakleggen van percelen) blijken uit deze gegevens. Dat de huidige veranderingen ecologisch en hydrologisch gezien nog steeds zeer relevant zijn, komt in de conclusie van verschillende rapporten duidelijk naar voren. Bijzonder zorgwekkend is daarbij de recente uitbreiding van de maïsteelt in ongeschikt gebied (zie Petit et al., 2005; Nilson et al., 2005a). De te verwachten erosie- en accumulatieprocessen spelen een grote rol bij de ontwikkeling van de overstromingsvlakten en de hellingen langs de rivieren, zoals reconstructies uit eerdere agrarische fasen aantonen. De enorm toenemende sedimentatie in de Maas belemmert ook het scheepsverkeer aldaar, waardoor dure waterbouwkundige maatregelen noodzakelijk zijn. De Moor et al. (2005) noemen in hun rapport concrete oorzaak-gevolg-verbanden alsmede grondverbeteringsmaatregelen tegen het erosieprobleem. Ook kan worden vastgesteld dat er rondom de steden een steeds groter beslag op het landschap wordt gelegd (zie het rapport van Mönnig, 2005). Innovatieve methoden ter verbetering van de waterkwaliteit worden in de rapportages van de PIG Fluviatiele geo-ecologie aangetoond (zie bijv. het rapport van Blümel, 2005). Met behulp van hoge-resolutie metingen is het gelukt belangrijke verbanden tussen de waterstructuur, de vegetatie langs het water en de waterkwaliteit beter te begrijpen. Enkele rivieren en beken in de regio zijn bijgevolg zeer goed in staat om bepaalde schadelijke stoffen te bufferen en 12/26
Wege des Wassers
vertonen een groot zelfreinigend vermogen. Dit alles hangt echter in hoge mate af van de waterstructuur: een intacte, natuurlijke oeverstrook met geschikte vegetatie laat hier het grootste positieve effect zien. Ook vanuit het perspectief van de fluviatiele dynamiek (zie het rapport van Petit et al., 2005) en van de hoogwaterbescherming (zie het rapport van De Moor et al., 2005) lijkt op dit gebied een van de sleutels tot een ecologische verbetering van het water te liggen. 2.3
Visies voor onze rivieren
Samenvattend laat het onderzoek zien dat de mens in grote delen van de stroomgebieden een duidelijke stempel op het verschijningsbeeld van de rivieren heeft gedrukt. Een ontwikkeling in de richting van een verbeterde ecologische situatie in de afgelopen jaren kan voor een deel worden vastgesteld. Dit bemoedigende proces dient te worden voortgezet en geïntensiveerd. De menselijke invloed op de rivieren laat zich onderverdelen in een directe invloed, die gericht is op waterbouwkundige activiteiten of directe lozingen op het water, en een indirecte invloed, die via een complexe reeks van oorzaken en gevolgen uit het stroomgebied op het water overgaat. Naast alle technische maatregelen is juist de uitbreiding van de kennis van de samenhang van het voorgaande voor de toekomstige ontwikkeling van de rivieren doorslaggevend. Op deze wijze is het waterbeheer namelijk niet alleen een zaak voor de professionele waterbeheerder maar voor iedere - ook tijdelijke - bewoner van de rivierstroomgebieden. Uiteindelijk gaat het erom de ecologische activiteit en de toeristische attractiviteit van de Euregionale rivieren te behouden en te bevorderen, en de maximaal mogelijke bescherming bij de noodzakelijke gebruikmaking van de rivieren te kunnen bieden. Hiertoe
is
een
netwerk
van
(overheids)instanties,
wetenschappers,
economische
belangengroepen en de lokale bevolking noodzakelijk. Het samenwerkingsnetwerk "Wegen van het Water" is hier slechts een begin. 2.4
Speciale rapporten
Voor uitvoerige bijdragen over de genoemde aspecten wordt verwezen naar de bijgevoegde rapporten. Nr. Speciaal rapport 1 Blümel, H. Bayazit, C. & E. Nilson (2002): Entwicklung digitaler Karten für das grenzüberschreitende Projektgebiet in und um das Teilflussgebiet Rur. 2 Blümel, H. (2005): Raum-zeitlich hochauflösende Systemanalyse der grenzüberschreitenden Fließgewässer in der Euregio Maas-Rhein. 3 Böhner (2004): Semiempirische Regionalisierung von
bij PIG Data integratie
Fluviatiele geo-ecologie
Data integratie 13/26
Wege des Wassers
4
5
6
7
8
9 10
11
12
13
14 15
16
Klimaparametern. Borchardt, H. (2004): Interpretation und Bewertung von Gewässerstrukturgütedaten am Beispiel grenzüberschreitender Fließgewässer in der Euregio MaasRhein (Geul und Inde). De Moor, J., Vandenberghe, J., Kasse, C., van Balen, R. & G. Spanjaard (2005): Final Report PIG Sedimentology of the Wege des Wassers Project. Hölzl, K., Fell, F. & C. Olbert (2003): Gewässerstrukturgüte-kartierung an grenzüberschreitenden Fließgewässern in Belgien. Knol, W.C., Kramer, H. & G.J. van Dorlund (2004): Historical land use changes (1900-2000) in the southern part of the Netherlands (Limburg); method and results. Köthe, R. (2002): Homogenisierung und Bewertung von Digitalen Geländemodellen (DGM) und hydrologische Auswertungen aus DGM für das Einzugsgebiet der Rur als Basis für ein auf Wasser-einzugsgebiete bezogenes Umweltmonitoring. Ergänzung (2004): Berechnung des modifizierten LS-Faktors der ABAG für das Arbeitsgebiet des Interreg III-Projektes „Wege des Wassers“ (Euregio Rhein-Maas) Mönnig, C. (2005): Satellitengestützte grenzübergreifende Landnutzungsklassifikation der Euregio Maas-Rhein. Nilson, E., Mols, J., Hallot E. & W. Hendrix (2005a): 200 Jahre Landnutzungswandel in der Euregio Maas-Rhein. Konsequenzen für den Oberflächenabfluss, die Ökotopbildung und die Erosions-disposition. Nilson, E., Köthe, R., Mols, J., Hallot, E. & W. Hendrix (2005b): Integration of national GIS data in Central Europe. Some practical issues from the boundary of Belgium, the Netherlands and Germany. Nilson, E., Köthe, R., Böhner, J., & J. Mols (2005c): Grenzüberschreitende Anwendung eines Erosionsmdells im Dreiländereck Belgien-Niederlande-Deutschland. Nilson, E., Böhner, J., Kreikmeier, A., Haselein, F., Mols, J. & E. Hallot (2005d): Grenzüberschreitende Zusammenführung und Regionalisierung von Daten der raum-zeitlichen Klimavariabilität im Dreiländereck BelgienNiederlande-Deutschland. Nilson, E. & H. Borchardt (2005): Die "Wege des Wassers"DVD Petit, F., Hallot, E. & J. Mols (2005): Fluvial dynamics in the Euregio Maas-Rhin: typological and comparatives approaches. Schadewinkel, R.B. & H. Zucchi (2005): Lebensraumansprüche, Populationsentwicklung und – prognose sowie Ausbreitungspotenzial des Eurasischen
Fluviatiele geo-ecologie
Sedimentologie
Fluviatiele geo-ecologie
Landgebruiksveranderingen
Data integratie
Landgebruiksveranderingen Landgebruiksveranderingen
Data integratie
Data integratie
Data integratie
Data integratie Fluviatiele dynamiek
Fluviatiele geo-ecologie
14/26
Wege des Wassers
17 18 19
20
Bibers (Castor fiber) im Wassereinzugsgebiet der Rur. Spanjaard, G. (2004): Recent erosion and sedimentation processes in the geul river. Ten Klooster, L. & F. Lehmkuhl (2002): Future management of the basin of the river Gueule. Vigener, M. (2002): Ermittlung des Saprobienindex an zehn ausgewählten Messstellen der Fließgewässer in der Euregio Maas-Rhein: Göhl, Inde, Iter, Vicht und Gulp. Vigener, M. (2003): Vegetationskundliche Untersuchungen am Iterbach südlich von Aachen.
Sedimentologie Data integratie Fluviatiele geo-ecologie
Fluviatiele geo-ecologie
Tabel 3: Overzicht van de speciale rapporten.
3
Informatie naar buiten
De resultaten van het project werden op verschillende niveaus naar buiten gebracht. Naast de vele, door de projectgroep zelf georganiseerde bijeenkomsten, waarmee verschillende regionale doelgroepen werden bereikt (zie hoofdstuk 3.1), werd de in de Euregio Maas-Rijn nieuw verworven kennis ook op Europese wetenschappelijke conferenties (zie hoofdstuk 3.2) gepresenteerd. Gegevensoverdracht heeft ook plaatsgehad tussen de verschillende thematische en regionale werkgroepen (zie hoofdstuk 3.3). Verder waren de opleidingen en bijscholing met betrekking tot de behandelde thematiek (zie hoofdstuk 3.4) belangrijk voor de projectgroep. Zowel in de opleidingen voor studenten alsook in het onderwijs voor volwassenen werd aandacht besteed aan de thema’s water en mens-milieu-relaties en werd methodisch-inhoudelijke kennis overgedragen. Dit is niet in de laatste plaats voor de regionale arbeidsmarkt relevant. De lijst van publicaties (zie hoofdstuk 3.5) van de projectgroep zal ook in de komende jaren nog verder worden uitgebreid omdat de resultaten ook na het einde van het project in publieke en wetenschappelijke discussies besproken zullen worden. Tevens zal het internetplatform (www.wegedeswassers.de) 1 voor nieuws en informatie voor het publiek toegankelijk blijven. Als duurzaam informatiemedium staat vanaf begin 2006 de wandelgids "Weg des Wassers" ("Weg van het Water") ter beschikking die het geïnteresseerde publiek informeert over de door de projectgroep vertegenwoordigde holistische visie op de omgang met onze wateren (zie bijlage "Weg des Wassers").
1
vanaf 01-01-2007: www.wegedeswassers.rwth-aachen.de
15/26
Wege des Wassers
3.1
Georganiseerde openbare informatiebijeenkomsten en doelgroepen
Bijeenkomst
1e Symposium "Wegen van het Water" ("Wege des Wassers")
Thema
De wegen van het water in de Euregio MaasRijn
Het project "Wegen van het Water" - de eerste resultaten Themaochtend Rapporten van "Wegen van het de projectgroeWater" pen (PIG’s) Bijdrage Open Dag aan de "Landschap en RWTH Aken mijnbouw" GeowetenStagedag schappelijke werkmethoden "Wegen van het 3e Symposium Water - Visies "Wegen van het voor onze Water" rivieren" Voorstelling van een prototype van een informatiesysteem voor "Digitour EMR" toeristische wandelroutes en educatieve natuurpaden in de Euregio Maas-Rijn "Resultaten van "Wegen van het een levendige, grensoverWater" – eindschrijdende conferentie samenwerking op het gebied 2e Symposium "Wegen van het Water"
Plaats
Aantal deelnemers
Vertegenwoordiger svan (overheids)instanties, toeristische 18-10verenigingen, milieuorganisaties, 2002 researchinstituten en universiteiten in de Euregio MaasRijn
Aken
70
Vertegenwoordiger 21-11svan het 2003 vakpubliek
Luik
50
Vertegenwoordiger 06-05svan (overheids)2004 instanties
Aken
30
Scholieren
18-062004
Aken
ca. 150
Scholieren
12-102004
Aken
5
Politieke gezagsdragers
19-112004
Maastricht
30
Vertegenwoordiger s van toeristische 17-03en regionale 2005 verenigingen
Aken
30
Vertegenwoordiger svan (overheids)19-04instanties, toeris2005 tische verenigingen, milieuorganisaties,
Luik
100
Doelgroep
Datum
16/26
Wege des Wassers
Bijeenkomst
Thema van waterbeheer"
Geodag aan de RWTH Aken
Doelgroep
Datum
Plaats
Aantal deelnemers
20-062005
Aken
ca. 150
TOTAAL
615
researchinstituten en universiteiten in de Euregio MaasRijn
"Mijnbouwlandschappen in Scholieren vogelvlucht"
Tabel 4: Georganiseerde openbare informatiebijeenkomsten en doelgroepen.
3.2
Bijdragen aan wetenschappelijke bijeenkomsten Bijeenkomst
Tag des Wassers Fluvial Archives Group Meeting Nieuwe kansen voor de Jeker ("Neue Chancen für die Jeker")
Thema Wege des Wassers: Ganzheitliche Einzugsgebietsanalyse in der Euregio Maas-Rhein Auensedimente der Geul Les Cours d'eau (Wege des Wassers)
The influence of climate conditions and land-use change on Holocene valley evolution and fluvial dynamics in the Euregio MaasRhine 2. Internationale GeoCross-bordering data integration in Konferenz Central Europe The influence of climate conditions NCR Days: Dealing with and land-use change on Holocene Floods within Constraints fluvial dynamics in the Geul River catchment Considerations of cross-bordering 30th Congress of the river systems in the country triangle International Geographical of Belgium, The Netherlands and Union. Germany 30th Congress of the Holocene fluvial dynamics in the International Geographical Geul River catchment, the Union. Netherlands Quantifying sediment fluxes during 30th Congress of the historical times: a case study from a International Geographical loess dominated lowland river Union. system in central Europe Spatialisation et Extraction semi-automatique de cartographique en données à partir d'un MNT Changing geo-ecological systems in past and present: investigation for the future
Datum
Plaats
2002
Aken
2002
Clermont-Ferrand
03.04.2003
Tongeren
03.04.2003
Utrecht
16.06.2003
Münster
06.11.2003
Roermond
17.08.2004
Glasgow
17.08.2004
Glasgow
17.08.2004
Glasgow
09.09.2004
Metz 17/26
Wege des Wassers
Bijeenkomst hydrologie
Thema Datum contribuant à l'élaboration d'une typologie des cours d'eau A united Europe is changing it’s 1st GIS & Remote Sensing appearance: Land use change in Days – Environmental 07.10.2004 urban areas using an enhanced Studies monitoring system 1st GIS & Remote Sensing From landscape painting to remote Days – Environmental sensing: Reconstructing 200 years of 07.10.2004 Studies land-cover change in Central Europe Fluvial architecture and dynamics in rising mountain chain and related Holocene fluvial dynamics of the 08.09.2004 basins: Tectonics, climatic Geul river, the Netherlands influence and human impact Holocene fluvial dynamics and Konferenz der Deutschen valley evolution of the Geul River, 01.09.2004 Quartärvereinigung the Netherlands Research on a hydroEuropean Geosciences geomorphological typology of rivers Union: General Assembly in the Euregio Maas-Rhine 26.04.2005 2005 (Belgium, the Netherlands and Germany) "The Ways of Water" in the Euregio European Geosciences Maas-Rhine (Belgium, The Union: General Assembly Netherlands and Germany): an 26.04.2005 2005 integrated geomorphological, ecological and environmental study Research on the fluvial dynamics in European Geosciences relation with the landuse changes in Union: General Assembly three catchments of the Euregio 26.04.2005 2005 Maas-Rhine (Belgium, The Netherlands and Germany) A multitemporal land cover European Geosciences information system as supporting Union: General Assembly 26.04.2005 tool for geomorphological research 2005 on Central European river systems Late Holocene sediment budgets of European Geosciences the Geul River catchment, the Union: General Assembly 26.04.2005 Netherlands; an example of human 2005 influences on valley development The impact of historical land cover changes on meso-scale rivers in The Fluvial System 17.05.2005 Central Europe Subrecent erosion and deposition The Fluvial System processes in the Geul River, 17.05.2005 Southern Netherlands.
Plaats
Göttingen
Göttingen
Sienna
Nijmegen
Wenen
Wenen
Wenen
Wenen
Wenen
Bonn
Bonn 18/26
Wege des Wassers
Bijeenkomst Deutscher Geographentag
Erdoberflächenprozesse
Thema Datum Historische Kartenwerke als Archive des Wandels fluvialer 04.10.2005 Ökosysteme in Europa Sedimentabtrag, -transport und erhaltung: Was steuert die 25.11.2005 Sedimentation in mitteleuropäischen Flußauen?
Plaats Trier
Göttingen
Tabel 5: Bijdragen aan wetenschappelijke bijeenkomsten.
3.3
Kennisoverdracht met andere werkgroepen
Bijeenkomst Voorbereidingsbijeenkomst van het Interreg-project "Drielandenpark" GIS-forum Water MRW-DGRNE Verschillende Vlaams-Nederlandse stroomgebiedscommissies Informatiebijeenkomst 'Beheersplan Roer' Ontwikkelingsperspectief Drielandenpark Workshop van de projectgroep "Geodata infrastructuur Nederland-NRW" Workshop projectgroep MosyRur (modelsysteem Roer) Werkbijeenkomst met vertegenwoordigers van het Interreg-project met “Erosie in het Benelux Midden Gebied” Werkbijeenkomst met vertegenwoordigers van de provincie Noord-Brabant Workshop bij het Nationalpark Eifel (2-delig) Informatiebijeenkomst in het Waterinfocentrum Eifel Workshop bij de Geologische Dienst NRW (2-delig)
Thema Geodata
Datum Plaats 17-07-2002 Maastricht
Geodata Fluviatiele dynamiek Kaderrichtlijn Water
02-10-2002 Düsseldorf 2002 Luik 2002 div.
Kaderrichtlijn Water
2002
Toekomstvisies en handelingsconcepten voor een gemeenschappelijk "Drielandenpark" Geodata infrastructuur
17-10-2003 Vaals
Waterkwaliteit, basisgegevens
20-03-2003 Jülich
Erosiemodellering
26-05-2003 Aken
Samenwerking in grensoverschrijdende stroomgebieden
2003
Verzamelen en visualiseren van geodata Informatie van boswachters, vertegenwoordigers van toeristische organisaties Deksedimenten aan de noordrand van de Eifel, verzamelen van geologische en
13-07- en Heimbach 05-08-2004 09-06-2004 Heimbach
Stolberg
18-03-2003 Münster
13-07- en Krefeld 16-09-2004
19/26
Wege des Wassers
Bijeenkomst Themaconferentie
Thema bodemkundige basisgegevens "GIS zonder grenzen"
Datum
Plaats
03-02-2004 Maastricht
Tabel 6: Kennisoverdracht met andere werkgroepen.
3.4
Opleidings- en bijscholingsactiviteiten
Activiteit Excursie
Excursie
Seminar
Excursie Excursie Colloquium Colloquium Colloquium
Seminar
Seminar
Excursie
Colloquium Seminar
Thema Waterecologie met als voorbeeld de Iterbach Het Rheinische Braunkohlenrevier - Uitwerkingen op waterhuishouding en rivieren Speciale en regionale hydrogeografie (in het kader van de post-doctorale opleiding voor het "Europees diploma voor Milieu-wetenschappen") Landschapsecologie van de Eifel Waterecologie met als voorbeeld de Iterbach "Landschapsveranderingen in het zuidelijk deel van het Wormdal (D)" Presentatie van het “Wegen van het Water”-project Presentatie van het “Wegen van het Water”-project "Remote sensing technieken met voorbeeldgevallen uit de Euregio Maas-Rijn" "Landschapsveranderingen in de Euregio Maas-Rijn" Het Rheinische Braunkohlenrevier - Uitwerkingen op waterhuishouding en rivieren Landgebruiksveranderingen in de EMR sinds 1800 "Waterecologie van kleine en middelgrote rivieren"
Semester
Aantal deelnemers
Zomersemester 2002
25 Studenten
Zomersemester 2002
35 Studenten
Wintersemester 2002/2003
15 Deelnemers (volwassenen)
Zomersemester 2003
25 Studenten
Zomersemester 2003
35 Studenten
Zomersemester 2003
20 Studenten en afgestudeerden
Zomersemester 2003 Zomersemester 2003
15 Studenten (universiteit van Lyon) 15 Studenten (universiteit van Montreal)
Zomersemester 2003
15 Studenten
Zomersemester 2003
15 Studenten
Zomersemester 2003
35 Studenten
Wintersemester 2003/2004 Wintersemester 2003/2004, zomersemester 2005
20 Studenten en afgestudeerden In totaal 30 studenten
20/26
Wege des Wassers
Activiteit
Thema Landschapsecologie van de Excursie Eifel Het Rheinische Braunkohlenrevier - Uitwerkingen op Excursie waterhuishouding en rivieren Landschapsecologische Colloquium transformatieprocessen in Midden-Europa Een geavanceerd monitoringsysteem voor het registreren van landgebruiksveranderingen in Colloquium stedelijke gebieden, gebruikmakend van remote sensing technieken en GIS in het Euregio Maas-Rijngebied in Midden-Europa "Remote sensing technieken met voorbeeldSeminar gevallen uit de Euregio Maas-Rijn" Seminar
"Stroomt het water weg"
Semester
Aantal deelnemers
Zomersemester 2004
25 Studenten
Zomersemester 2004
35 Studenten
Wintersemester 2004/2005
Wintersemester 2004/2005
Zomersemester 2004
Zomersemester 2005 TOTAAL
25 Studenten en afgestudeerden
15 Studenten 20 Deelnemers (volwassenen) 420
Tabel 7: Opleidings- en bijscholingsactiviteiten.
3.5
Lijst van publicaties
•
Blümel H. & W. Römer (2002): Gerinnebett- und Wasserbeschaffenheit kleiner Fließgewässer in der Vennfussfläche, dargestellt am Beispiel des Iterbaches. Aachener Geographische Arbeiten Band 36, Seite 65-90.
•
Blümel, H., Lehmkuhl, F., Mönnig, C. und E. Nilson (2003): Betrachtung grenzüberschreitender Fließgewässer in der Euregio Maas-Rhein. Petermanns Geographische Mitteilungen, Heft 6, Seite 78-85
•
Blümel, H. (2004): Considerations of cross-bordering river systems in the country triangle of Belgium, the Netherlands and Germany. In: 30th Congress of the International Geographical Union in Glasgow. Abstracts Volume.
•
Blümel, H., Nilson, E., Mönnig, C., & F. Lehmkuhl (2004):. Comparison of Cross-bordering River Systems. Eos Trans. AGU, 85 (17), Jt. Assem. Suppl., Abstract H44B-03
•
Borchardt, H. (2004): Interpretation and evaluation of the data of the geo-ecological river quality classification scheme in the Euregio Meuse-Rhine (Geul and Inde river). In: Steering Committee Jacques Delors Chair Master Class [Hrsg.]: Water and Energy in the Euregion Meuse-Rhine: an intercultural and multidisciplinary approach. 209-226. 21/26
Wege des Wassers
•
Borchardt, H. (2005): Gewässerstrukturgüte grenzüberschreitender Fließgewässer in der Euregio Maas-Rhein (Geul und Inde). In: Naturschutz und Freizeitgesellschaft, Band 7, S. 148-167
•
De Moor, J. (2003). The influence of climate conditions and land-use change on Holocene valley evolution and fluvial dynamics in the Euregio Maas-Rhine. ICG symposium “Changing geo-ecological systems in past and present: investigation for the future”; 3 April 2003 Utrecht, the Netherlands (abstracts).
•
De Moor, J. (2004): Holocene fluvial dynamics in the Geul river catchment. In: Douben, H. & A.G. Van Os: NCR days 2003. Dealing with floods within constraints.
•
De Moor, J. (2004): 30th Congress of the International Geographical Union in Glasgow. Abstracts Volume.
•
De Moor, J. (2004). Holocene fluvial dynamics and valley evolution of the Geul River, the Netherlands. DEUQUA meeting, 30 August - 3 September 2004, Nijmwegen, the Netherlands. Abstract volume p. 62.
•
De Moor, J., J. Vandenberghe, C. Kasse and R. van Balen (2004). Holocene fluvial dynamics of the Geul river, the Netherlands. FLAG-SEQS 2004 Meeting, Siena (Italy) 7-8 September 2004. Program and abstracts volume p. 36.
•
De Moor, J. (2004) - Holocene fluvial dynamics in the Geul river catchment. In:NCRdays 2003.Dealing with Floods within Constraints, eds. N. Douben and A.G. van Os, ISSN 1568-234X .
•
De Moor, J., Vandenberghe, J., Kasse, C., van Balen, R. and G. Verstraeten (2005): Late Holocene sediment budgets of the Geul River catchment, the Netherlands – an example of human influences on valley development. Geophysical Research Abstracts, Vol. 7, 06697.
•
Hallot, E. J., Schmitt, L., Mols J. & F. Petit F. (eingereicht): Elaboration d'une typologie hydro-géomorphologique de cours d'eau dans l'Euregio Meuse-Rhin.
•
Hendrix, W. (2005): Blaue Knotenpunkte an der Maas. In: Naturschutz und Freizeitgesellschaft, Band 7, S. 100-110
•
Lehmkuhl, F., Blümel, H., De Moor, J., Hallot, E., Hendrix, W., Kasse, K., Mols, J., Mönnig, C., Nilson, E., Petit, F., Van Buggenum, H., Van Balen, R. & J. Vandenberghe (2005): "The Ways of Water" in the Euregio Maas-Rhine (Belgium, The Netherlands and Germany): an integrated geomorphological, ecological and environmental study. Geophysical Research Abstracts 7, 03629.
•
Lensing, M. (2005): Landnutzungsanalyse des Nationalpark Eifel unter Anwendung von Fernerkundungsmethoden. In: Naturschutz und Freizeitgesellschaft, Band 7, S. 167-197
•
Nilson, E., Protze, J., Blümel, H. and F. Lehmkuhl (2004): Quantifying sediment fluxes during historical times: A case study from a loess dominated lowland river system in central Europe. In: 30th Congress of the International Geographical Union in Glasgow. Abstracts Volume.
22/26
Wege des Wassers
•
Nilson E. (2005): Flusslandschaften im Wandel - Untersuchungen zur Mäanderentwicklung an zwei Maas-Tributären anhand von historischem Bild- und Kartenmaterial. In: Naturschutz und Freizeitgesellschaft, Band 7, S. 111-125
•
Nilson, E. (2005): A multitemporal land cover information system as supporting tool for geomorphological research on Central European river systems. Geophysical Research Abstracts 7, 03927.
•
Nilson E. (2005): From landscape painting to remote sensing: Reconstructing 200 years of land cover change in Central Europe. In: Erasmi, Cyffka, Kappas (Eds.): Remote Sensing & GIS for Environmental Studies: Applications in Geography. Göttinger Geographische Abhandlungen 113, 331-339 (revised edition).
•
Nilson, E. & F. Lehmkuhl (2005): The impact of historical land cover changes on meso scale river in Central Europe: A catchment approach. In: The fluvial system - past and present dynamics and controls. International conference in Bonn. Abstracts Volume. p. 52.
•
Petit, F., Hallot, R., Houbrechts G. & J. Mols (2005): Évaluation des puissances spécifiques de rivières de Moyenne et de haute Belgique. Bulletin De La Société Géographique De Liège, 37-50.
•
Protze, J. & F. Lehmkuhl (2005): Konzept eines Fließgewässerlehrpfades unter geowissenschaftlichen und historischen Gesichtspunkten am Beispiel des Johannisbaches in Aachen. In: Naturschutz und Freizeitgesellschaft, Band 7, S. 199-219
•
Reineke, T., Lehmkuhl, F. & H. Blümel [Hrsg.]: Grenzüberschreitendes integratives Gewässermanagement. Naturschutz und Freizeitgesellschaft, Band 7, St. Augustin 2005.
•
Vandenberghe, J., Spanjaard, G. & J. de Moor (2005): Subrecent erosion and deposition processes in the Geul River, Southern Netherlands. The Fluvial System – Past and present dynamics and controls. May 16 – 22, 2005. Bonn, Germany. Abstracts.
•
Vigener, M. & H. Blümel (2005): Gewässergüte und Vegetation grenzüberschreitender Fließgewässer in der Euregio Maas-Rhein. In: Naturschutz und Freizeitgesellschaft, Band 7, S. 126-146
3.6
Het "Wegen van het Water"-netwerk
Een van de belangrijkste "resultaten" van het project is de intensieve samenwerking tussen de partnerinstellingen. Tot nu toe is het "Wegen van het Water"-netwerk 14 keer bijeengekomen (Tabel 8) om met elkaar over de voortgang van het gemeenschappelijke project van gedachten te wisselen. Bovendien hebben er tal van bijeenkomsten van de afzonderlijke project interest groups (PIG’s) plaatsgevonden en is men bij de verschillende openbare bijeenkomsten gezamenlijk opgetreden (zie hoofdstukken 3.1 t/m 3.3).
23/26
Wege des Wassers
Datum 11.09.2001 18.12.2001 16.01.2002 05.07.2002 18.10.2002 09.05.2003 21.11.2003 10.05.2004 08.07.2004 02.09.2004 22.10.2004 25.01.2005 06.04.2005 19.04.2005
Plaats Aken Sittard Luik Amsterdam Aken Maastricht Luik Sittard Luik Aken Maastricht Amsterdam Sittard Luik
Tabel 8: Bijeenkomsten van het "Wegen van het Water"team.
Een grote rol heeft het "Wegen van het Water"-project ook gespeeld bij de toename van de uitwisselingen tussen studenten van de deelnemende landen. Zo namen bijvoorbeeld in de jaren 2003 en 2005 studenten deel aan de "Master Class" van de Jacques Delors Leerstoel van het universitaire samenwerkingsverband ALMA, en werden thema’s en gegevens van de projectgroep bestudeerd. Andere projecten van het netwerk zijn nog in voorbereiding. Een zeer interessante aanzet is een internet-routeplanner waarmee de bezoeker en de bewoner van de regio hun eigen excursie naar tal van onderwerpen uit de (fluviatiele) ecologie en de (industriële) geschiedenis kunnen plannen. Een eerste prototype genaamd "DigiTour EMR" werd door het "Wegen van het Water"-team vervaardigd en werd reeds in het kader van een workshop in Aken gepresenteerd. Het kon op grote belangstelling bij toeristische organisaties uit alle gebieden van de Euregio en daarbuiten rekenen. Een handout met informatie is als bijlage bij dit rapport toegevoegd. Daarnaast werd er een project geïnitieerd (acroniem SEDFLUX) dat onder andere de kennisoverdracht in de nieuwe EU-partnerlanden Hongarije en Polen beoogt, waardoor het "Wegen van het Water"-netwerk verder kan uitbreiden. Vooral de kennis en inzichten op het gebied van de sedimentatie van overstromingsvlakten en landgebruiksveranderingen zijn hier van belang. In verband hiermee is er in het kader van het Zesde Kaderprogramma voor 24/26
Wege des Wassers
Onderzoek en Technologische Ontwikkeling van de Europese Unie subsidie aangevraagd. De verworven kennis uit de waterkwaliteits- en -kwantiteitsmetingen zal vanaf 2006 in het nieuw opgerichte Nationalpark Eifel tot haar recht komen. In samenwerking met het bestuur van het nationaal park en het researchcentrum te Jülich wordt een onderzoeksgebied (Wüstebach) ingericht dat de kennis over fluviatiele geo-ecologie in de Euregio Maas-Rijn zal doen toenemen. Andere samenwerkingen heeft het netwerk op het gebied van studentenopleidingen geïnitieerd. Zo heeft bijvoorbeeld Wim Hendrix van de projectpartner Rijkswaterstaat in Maastricht een leeropdracht aan het Geografische Instituut van de RWTH Aken gekregen. Verder werd door de universiteiten van Luik, Amsterdam en Aken, alsmede door Waterschap Roer en Overmaas een structuur voor gezamenlijke, grensoverschrijdende excursies ontworpen. Daarbij worden de deelnemers door vertegenwoordigers van de Luikse projectpartners langs de Berwinne en de Hoëgne geleid, vertegenwoordigers van de RWTH Aken begeleiden ze langs de Inde, terwijl vertegenwoordigers van Waterschap Roer en Overmaas alsmede van de VU Amsterdam de deelnemers informeert over bijzonderheden langs de Geul, de Geleenbeek en de Roer. 3.7 3.7.1
Duurzame informatiediensten Internetportaal "Wege des Wassers"
Dagelijks wisten tot 529 bezoekers het internetportaal "Wege des Wassers" te vinden. De website werd door mensen uit 42 verschillende landen op 6 continenten geraadpleegd (Tabel 9). Ook na het einde van het project zal de homepage www.wegedeswassers.de voor een ieder toegankelijk blijven (vgl. voetnoot op Seite 15). Land Zuid-Afrika Australië Filipijnen India Israël Japan Maleisië Nepal Oezbekistan Singapore Thailand Verenigde Arabische Emiraten Zuid-Korea
Continent Afrika Australië Azië Azië Azië Azië Azië Azië Azië Azië Azië Azië Azië 25/26
Wege des Wassers
Land België Denemarken Duitsland Frankrijk Groot-Brittannië Hongarije Ierland Italië Luxemburg Nederland Oekraïne Oostenrijk Polen Portugal Roemenië Slowakije Spanje Zweden Zwitserland Rusland Turkije Canada Mexico Verenigde Staten Vanuatu Brazilië Chili Peru Venezuela
Continent Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa Europa/Azië Europa/Azië N-Amerika N-Amerika N-Amerika Oceanië Z-Amerika Z-Amerika Z-Amerika Z-Amerika
Tabel 9: Landen en continenten van waaruit www.wegedeswassers.de werd bezocht.
3.7.2 De grensoverschrijdende "Weg des Wassers" ("Weg van het Water") Onder het motto "Rivieren kennen geen grenzen“ werd er een informatieve wandelroute rondom het drielandenpunt van België, Nederland en Duitsland ontwikkeld. Het publiek dient zo duidelijk gemaakt te worden wat in het verleden de invloed van de mens op de rivieren is geweest en welke wisselwerkingen tegenwoordig belangrijk zijn. De wandelgids zal ergens in april 2006 verschijnen en door Meyer & Meyer Verlag in Aken worden uitgegeven.
26/26
