BEZOEKERSGIDS
TEN GELEIDE Hartel ijk welkom in het Art Center Hugo Voeten. Deze bezoekersgids geeft u wat meer achtergrond bij dit privémuseum, de volledige collectie van Hugo Voeten, het gebouw, de kunstwerken en de kunstenaars. .. Aan de oevers van het Kempisch Kanaal in Herentals werd een oude graanfabriek met respect voor de originele architectuur omgebouwd tot een kunst- en tentoonstell ingsruimte van negen niveau’s, waarin collectioneur Hugo Voeten een deel van zijn verzamel ing onderbrengt. De privéverzamel ing van Hugo Voeten weerspiegelt zijn opmerkel ijke passie voor kunst van ongeveer 1880 tot vandaag, met internationale namen als Auguste Rodin, Aristide Maillol, Arno Breker of François Pompon. Ook Vlamingen / Belgen als Rik Wouters, Frans Masereel, Jozef Cantré, Fél icien Rops en ..... Léon Spill iaert krijgen hun plaats. Bulgaarse kunstenaars van Jules Pascin over Christo tot Pavel Koitchev en Svetlin Roussev nemen in die collect ie een speciaal aandeel in. Daarmee is de collect ie van Hugo Voeten een van de grootste verzamel ingen Bulgaarse kunst buiten Bulgarije. ..... Maar de collectie is sowieso internationaal en hedendaags. Het museum herbergt werken van o.a. Gilles Barbier, Amy Sillman, Ai WeiWei, Anish Kapoor, Antoni Tàpiés, Joseph Havel, Panamarenko, en enkele zeer recente werken van opkomende .... namen als Michal Rovner en Daniel Canogar. Behalve een algemene introductie tot de totale collectie geeft deze gids ook een beknopt overzicht van het Art Center per verdieping. Een derde deel geeft korte biografische informatie over de meeste kunstenaars die tentoongesteld zijn. We wensen u een bijzonder interessant bezoek toe.
TEN GELEIDE
3
DE COLLECTIE VAN HUGO VOETEN DE PASSIE VAN HET VERZAMELEN Hugo Voeten (geboren in 1940 in Beerse) groeide op in een famil ie van handelaars. In 1968 richtte hij de supermarktketen Cash Fresh op, een succesvolle handel die hij uitbreidde tot 43 supermarkten en in 2005 aan Delhaize verkocht. Gedurende deze jaren nam één passie een prominente plaats in binnen het leven Hugo Voeten: kunst. De collectie-Voeten begon meer dan 30 jaar geleden, en sinds het begin van de jaren 1990 legde hij zich toe op de uitbouw van een indrukwekkende verzamel ing beeldhouwkunst. Bovendien verwierf Hugo Voeten in diezelfde periode meer dan 200 originele tekeningen en drukwerk van Frans Masereel, samen met meer dan 100 grafische werken van Jozef Cantré, een aantal gravures van Fél icien Rops en l ithografieën van Arno Breker. Een andere passie - de jacht - bracht Hugo Voeten naar Bulgarije, waar hij een unieke en hier volledig onbekende art istieke scène ontdekte. Hugo Voeten ontpopte zich tot een belangrijke mecenas van de Bulgaarse kunst: zijn collect ie is na de collect ie van Peter Ludwig (met vestigingen in o.a. Aken en Koblenz) de tweede grootste collect ie Bulgaarse kunst buiten Bulgarije. Hij ondersteunde ook de renovatie van een vleugel van het Nationaal Museum voor Schone Kunsten in Sofia, een vleugel die zijn naam draagt. In zijn privéwoning in Geel en in een eigendom in Ukkel bracht Hugo Voeten gaandeweg belangrijke delen van zijn verzameling onder, met werk van o.a. Arne Quinze, Anish Kapoor, Jules Schmalzigaug, Robert Longo, Yan Pei-Ming, Günther Förg, Richard Deacon, Josh Smith, Marlene Dumas, Jan Fabre, Thomas Schütte, John Chamberlain, Katinka Lampe, Saint-Clair Cemin, Georg Herold, Thierry De Cordier, Ivan Navarro, en vele DE COLLECTIE VAN HUGO VOETEN
5
anderen. Ook een aantal bijzondere etnische Afrikaanse en Boeddhistische kunstwerken werden er ondergebracht.
DE BEELDENTUIN De Geelse private beeldentuin (die op afspraak te bezoeken is) van ruim 15 hectare toont meer dan 200 werken van meer dan 35 kunstenaars. Vele kunstenaars werden uitgenodigd om hun werk zelf in het park te plaatsen en verschillenden onder hen opteerden ervoor een kunstwerk te maken specifiek voor het park en in harmonie met de eigenheid van het landschap.
In de beeldentuin zijn werken te bewonderen van Novello Finotti, Pavel Koitchev, Raymond Glorie, Emil Popov, Joris Gaymans, Anish Kapoor, Wim Delvoye, Krum Damianov, Panamarenko en - uiteraard - nog vele anderen. Meer dan twintig sculpturen van Arno Breker geven een volledig, genuanceerd en indrukwekkend beeld van het leven en werk van deze controversiële Duitse kunstenaar. De beeldentuin heeft een eigen website en is virtueel te bewonderen op www.sculpturepark.hugovoeten.org. 6
DE COLLECTIE VAN HUGO VOETEN
HET ART CENTER, EEN LOGISCH VERVOLG De overtuiging dat kunst niet moet worden opgesloten in privévertrekken en de drang om de schoonheid ervan te delen met het publ iek leidde in 2006 tot de aankoop van de oude Herentalse Bloemmolens. Ze werden gereconverteerd tot het Art Center Hugo Voeten, waar een deel van de collectie nu gehuisvest is. Elke private collectie reflecteert de persoonl ijkheid van haar verzamelaar. Ook binnen de collectie van Hugo Voeten klinken zijn passies, interesses, vriendschappen, ontmoetingen en reizen door in de keuzes van kunstwerken. Getuigend van een brede interesse en wars van tendensen verzamelt Hugo Voeten het beste van kunstenaars die hem fascineren en raken. Hugo Voeten bl ijft zijn verzamel ing overigens uitbreiden met verrassend, verfrissend en ontroerend werk. Het Art Center wil bovendien niet alleen een tentoonstell ingsruimte zijn; ook andere discipl ines en kunstvormen als muziek, lezingen, performances en voordrachten kunnen hun plaats krijgen in het polyvalente gebouw.
DE COLLECTIE VAN HUGO VOETEN
7
HET ART CENTER HUGO VOETEN - EEN KENNISMAKING
In de jaren 1950 werd op de linkeroever van het Kempens Kanaal de ‘Graanfabriek Deckx’ opgericht. Het bedrijf verwerkte graan voornamel ijk tot dierenvoeding en na enige t ijd geraakte de site bekend als de ‘Bloemmolens van Herentals’. In de jaren 1970 werd de activiteit echter gestaakt, waarna het gebouw voor meer dan dertig jaar leegstond. In 2006 verwierf Hugo Voeten dit gebouw, dat sinds 2009 werd gerestaureerd en gerenoveerd met respect voor de originele elementen. Het Art Center dat een plaats biedt aan zijn collect ie telt 9 niveaus; een hoge vide zorgt voor een enorme ruimtel ijke ervaring en twee dwarse volumes doorsnijden het hele gebouw. Het domein naast het gebouw werd omgevormd tot een park waarin gaandeweg ook aantal beelden hun plaats zullen krijgen.
8
HET ART CENTER HUGO VOETEN - EEN KENNISMAKING
Op de gel ijkvloerse verdieping valt bij het betreden van het Art Center meteen de vide op, waarin een bijzondere installatie van Stanislav Pamoukchiev de blik naar boven trekt. Verder wordt deze ruimte ingenomen door monumentale sculpturen van Valentin Startchev, Nikolay Shmirgela, Liubomir Dalchev en Velichko Minekov. Markante grafieten van Petar Dochev sieren de muren. Bovenaan de ‘traptribune’ vinden we markant werk van Svetl in Roussev en Thomas Houseago.
De eerste verdieping biedt plaats aan een aantal van de vroegste werken uit de collectie: Rik Wouters, Frans Masereel, Jozef Cantré en Arno Breker wisselen af met Vladimir DimitrovMaistora, Thomas Kochev, Atanas Yaranov en vele anderen. Een bijzonder hoekje actuele kunst van Gilles Barbier en Michael DeLucia zorgt voor een prikkelend contrast. Niveau 2 is de eerste tentoonstell ingsbox van het Art Center. De oude silo’s van de Bloemmolens werden vervangen door twee gloednieuwe dwarse ruimtes. In deze box worden een aantal grafische werken van Christo en Jeanne-Claude tentoongesteld, samen met keramisch werk van Pablo Picasso en een buste van Alberto Giacometti. Het tweede deel van de box is gewijd aan HET ART CENTER HUGO VOETEN - EEN KENNISMAKING
9
Pavel Koitchev en (onder andere) zijn ‘Waterbuffel’-project, waarvan het grote exemplaar te bewonderen is in de Beeldentuin van Hugo Voeten in Geel. ... Op de derde verdieping ontdekt u onder andere de postexpressionist Genko Genkov, karakteristieke vrouwenportretten van Dessislava Mintcheva, mythisch werk van Milko Bozhkov (dat harmonieert en contrasteert met een Christusfiguur van Arno Breker), abstracte panelen van Svilen Blazhev en typische sculpturen van Snejana Simeonova. De vierde verdieping bevat twee bijzonder recente multimediainstallat ies van Daniel Canogar en Michal Rovner, maar ook de werken van Nedko Solakov, Lionel Estève, Joseph Havel, Anthony Caro, Roumen Zhekov en Vanko Urumov trekken de bl ik naar zich toe.
Tussen beide tentoonstell ingsboxen bevindt zich op niveau 5 een mezzanine. Deze biedt een mooi uitzicht op de installatie van Stanislav Pamoukchiev, en zorgt ook voor een inkijk op de 10
HET ART CENTER HUGO VOETEN - EEN KENNISMAKING
andere verdiepingen. Het recente ‘Monument voor het einde van de wereld’ van Mircea Cantor krijgt hier een centrale plaats.
De zesde verdieping is niet alleen imposant qua hoogte, maar bevat ook een aantal hoogtepunten uit de collectie-Voeten: gipsen van Auguste Rodin en Aristide Maillol, abstract werk van Stoian Tzanev en Stanislav Pamoukchiev, een vroege marmeren sculptuur van Arno Breker, opnieuw Genko Genkov, een bronzen beeld van Fernando Botero, indrukwekkend-serene sculpturen van Nikola Terziev en Gal in Malakchiev en een zelden eerder geziene Panamarenko. Ook Ossip Zadkine en Antoni Tàpiés zijn aanwezig. De tweede tentoonstell ingsbox op niveau 7 bevat een wel heel bijzonder werk: de imposante ‘Rusthuis’-cyclus van Svetl in Roussev; de bejaarden van een Bulgaars rusthuis werden in Herentals rond de tafel verenigd. Een tweede deel van deze ruimte wordt ingenomen door bijzonder expressieve en typerende houtsculpturen van Alyosha Kafedzhijski.
HET ART CENTER HUGO VOETEN - EEN KENNISMAKING
11
De l ift op de achtste verdieping geeft uit op het dakterras, dat slechts voor bepaalde evenementen (en bij goed weer) te betreden valt. De negende verdieping ten slotte ademt l icht en ruimte. Ze zal plaats bieden aan evenementen, maar bevat ook recent werk van Imi Knoebel, Jan Van Munster, Marc Fromm en Loris Gréaud.
12
HET ART CENTER HUGO VOETEN - EEN KENNISMAKING
DE KUNSTENAARS Het Art Center Hugo Voeten stelt ruim 500 werken van meer dan 100 kunstenaars tentoon. Het is dan ook onmogel ijk om hen in deze gids allemaal te behandelen. Toch proberen we bij een groot aantal van hen hier wat meer -maar beknopteduid ing te geven. De art iesteninformat ie wordt alfabet isch per kunstenaar gerangschikt; zo krijgt u eenvoud ig en snel de informat ie gevonden.
Reza ARAMESH (IRI; 1970) werd geboren in Iran, maar leeft sinds het midden van de jaren 1980 in Londen. Hij creëert locatiegebonden werk, performances en foto’s waarin hij de grenzen tussen Oost en West wil overschrijden. Alexander ARCHIPENKO (UKR; 1887-1964) begon neoklassiek maar sloot al spoedig aan bij het kubisme, waarin hij in zijn sculpturen verschillende perspectieven tegel ijk inneemt. Nadien introduceerde hij ook ‘de leegte’ als sculpturaal element in zijn werken. In die zin werd hij een belangrijk boegbeeld en kende hij veel navolging. Cornel iu BABA (ROU; 1906-1997) was een Roemeens schilder die in de tradit ie van de Oude Meesters werkte. Bijna al zijn werk is tot vandaag binnen de Roemeense grenzen gebleven. Op het einde van zijn leven maakte hij een uitgebreide reeks Harlekijnen en Waanzinnige Koningen, waarvan er een in Herentals te bekijken valt. Gilles BARBIER (FRA; 1965) werkt met diverse media (sculpturen, teksten, beelden) en ontwikkelt zo een bijzonder gevarieerd oeuvre, waar ook de nodige humor zijn plaats heeft. DE KUNSTENAARS: A-B
15
Ernest BARLACH (GER; 1870-1938) volgde een opleiding tot schilder en beeldhouwer in Dresden, en ontpopte zich tot een belangrijk expressionist. Hij maakte diverse oorlogs- en herdenkingsmonumenten, waarin hij zijn afkeer van de oorlog uitdrukte. Georg BASELITZ (GER; 1938) is het bekendst van zijn ‘op-zijnkop’-schilderijen, en was een van de eersten die zich in de jaren 1960 afzette tegen de dominante minimal istische abstracte kunst van die dagen en teruggreep naar de wortels van de Europese expressieve schilderkunst. De Ital iaans-Amerikaanse Vanessa BEECROFT (ITA; 1969) onderzoekt de kloof (én de raakpunten) tussen kunst en leven. Ze is gefacineerd door de complexe uitdagingen op het vlak van grafische composit ie waarmee kunstenaars sinds de renaissance geconfronteerd werden, en dat bl ijkt ook uit haar foto- en filmwerk. Lore BERT (GER; 1936) is een veelzijdige Duitse artieste, die vooral naam maakte met haar papierkunst. Ze maakt collages en rel iëfs, sterk concreet, constructief en geometrisch. Svilen BLAZHEV (BUL; 1953) studeerde aan de Academie voor Schone Kunsten in Sofia en exposeert sinds 1979 in binnen- en buitenland, met talrijke prijzen tot gevolg. Zijn werk toont een grote l iefde voor krachtige kleuren, vormen en texturen. Liu BOLIN (CHN; 1973) geraakte bekend als ‘De Onzichtbare Man’ in performances en foto’s waarin hij zich helemaal laat opgaan in de omgeving. De neo-figuratieve Fernando BOTERO (COL; 1932) staat bekend als ‘meest Colombiaanse van alle kunstenaars’. In zijn schilderijen en beeldhouwwerken introduceert hij opgeblazen, 16
DE KUNSTENAARS: B
haast overdreven ronde vormen, waarmee hij zowel de schoonheid als het pompeuze van zijn onderwerpen benadrukt. Milko BOZHKOV (BUL; 1953) beleefde heel bewust de woel ige Bulgaarse maatschappel ijke evoluties in de tweede helft van de twintigste eeuw. Zijn abstracte, kleurige composities zijn tegel ijk doordrongen van een diep-spirituele bevlogenheid. Marc BRANDENBURG (GER; 1965) is een tekenaar en graficus, die momenteel vanuit de VS opereert. In zijn oeuvre onderzoekt hij de impact van de aan- en afwezigheid van kleur, waardoor zijn werk vaak herinneringen aan foto-negatieven oproept. Het levensverhaal van Arno BREKER (GER; 1900-1991) is bijzonder woel ig. Hij begon onder duidel ijke invloed van Rodin en Maillol, en verwierf faam als ‘Duitse Michelangelo’. Hoewel hij nooit toetrad tot de Nazi-partij, werkte hij vaak in opdracht van het Duitse regime, met o.a. werken voor de Olympische Spelen in Berlijn van 1936. Voor die collaboratie met het regime werd hij in 1948 veroordeeld tot een boete, waarna hij langzaamaan opnieuw een carrière en een oeuvre opbouwde. Hij bl ijft tot vandaag controversieel, maar zijn werk wordt nu meer en meer om zijn intrinsieke waarde geapprecieerd.
Daniel CANOGAR (ESP; 1964) is een ‘industrieel multimediaarcheoloog’. Hij gebruikt en assembleert weggeworpen elektronische objecten in zijn foto’s, video’s, sculpturen en installaties, met verbazingwekkende, vervreemdende en poëtische resultaten. DE KUNSTENAARS: B - C
17
Mircea CANTOR (ROU; 1977) is een jong Roemeens artiest d ie in de tradit ie van Marcel Duchamp allerhande objecten integreert in video’s, animaties, grafische werken en installat ies. Net als zijn broer Jan-Frans maakte Jozef CANTRÉ (BEL; 18901957) deel uit van ‘de Vijf’ (met Frans Masereel, Henri Van Straaten en Georges Minne) die na de Eerste Wereldoorlog de Vlaamse houtgraveerkunst renoveerden. Cantré was niet alleen xylograaf, maar ook beeldhouwer. En dat verklaart meteen zijn monumentale vormenwereld in zijn houtgravures.
Sir Anthony CARO (GBR; 1924) is een abstract beeldhouwer die metalen ‘objets trouvés’ assembleert tot nieuw werk. Als assistent van Henry Moore in de jaren 1950 dompelde hij zich onder in het modernisme, waarna hij uitgroeide tot een van de meest prominente Britse beeldhouwers.
CHRISTO Vladimirov Javacheff (BUL; 1935) is geboren in Bulgarije en heeft een kunstopleiding in Sofia en Wenen gevolgd. Na een tussenstop in Parijs is Christo naar de Verenigde Staten getrokken. Samen met zijn echtgenote Jeanne-Claude (FRA; 1935-2009) ontwikkelde hij een vorm van installat iekunst die ook in de praktijk werd omgezet en op die manier de conceptuele kunst mee gelanceerd heeft. Zij pakten gebouwen en objecten in, op zo’n manier dat zij erin slaagden hun onderwerpen te abstraheren, te ontdoen van schoonheidsfouten, maar tegel ijkertijd een bevreemdende esthetische sfeer creëerden.
18
DE KUNSTENAARS: C
Liubomir DALCHEV (BUL; 1902-2002) was professor aan de Nationale Kunstacademie van Sofia en heeft zo vele Bulgaarse kunstenaars opgeleid en beïnvloed. Zelf was hij een van de kunstenaars die er mee voor geijverd heeft om na 1960 de creativiteit bij de kunstenaars te stimuleren. Hij bewees met zijn kunst dat er voor emotionele expressie niet noodzakel ijk een zuiver real isme nodig was en evolueerde op die manier weg van het natural isme en het academische. Na een tentoonstell ing in Wenen, gewijd aan zijn werk, is hij naar de Verenigde Staten gevlucht en is daar ook overleden. Krum DAMIANOV (BUL; 1937) volgde beeldhouwkunst bij Liubomir Dalchev en is sinds de late jaren 1970 toonaangevend voor de monumentale beeldhouwkunst in Bulgarije. De mens neemt een zeer centrale plaats in het oeuvre van Damianov in. Hij kijkt met respect naar de mens, naar zijn collega-kunstenaars die eveneens de mens als centraal thema in hun werk kozen, zoals Picasso, maar ook in eigen land, de beeldhouwer Gal in Malakchiev. Bovendien hecht hij veel belang aan de uitstraling van zijn figuren. Om een optimaal resultaat te bereiken, bl ijft hij altijd op zoek naar de ideale vormgeving en probeert hij diverse materialen uit. De stijl van Petar DOCHEV (BUL; 1934-2005) is onlosmakel ijk verbonden met het ontstaan en de opgang van industriële elementen in de Bulgaarse kunst van de tweede helft van de twintigste eeuw. Hij gebruikt sol ide vormen en materialen met fijne kleurnuances. Op het einde van zijn leven hield hij zich bezig met strakke geometrie in zwarte kleuren in graniet en grafiet. De Zuid-Afrikaan Peter EASTMAN (RSA; 1976) maakt kijken naar zijn werk bewust gecompl iceerd. Hij speelt met ‘reflectie’ in alle betekenissen van het woord. Behalve klassieke schildertechnieken gebruikte hij ook nieuwe dragers, foto’s en digitale prints in zijn oeuvre. DE KUNSTENAARS: D - E
19
Vaska EMANUILOVA (BUL; 1905-1985) werkte met gips, brons en terracotta. Ze maakte vooral kleinplastiek en heeft vele portretbustes en naakten gebeeldhouwd. Ze heeft een aantal collega-beeldende kunstenaars zoals Ivan Nenov en Vassil Stoilov vereeuwigd. Sinds 1989 leeft en werkt Lionel ESTÈVE (FRA; 1967) in Brussel. De relatie tussen kleur, vorm en beleving staat centraal in zijn werk. Estève kiest daarbij vaak voor alledaagse materialen. De kleur van die ‘grondstoffen’ vormt dan het uitgangspunt van het werk, waarin het banale op een ingenieuze manier opgetild wordt. Michel FRANÇOIS (BEL; 1956) heeft zich nooit beperkt tot één discipl ine maar gebruikt allerlei soorten materialen en media en combineert industriële en natuurl ijke objecten, foto’s, video’s, sculpturen en installaties. Beweging, stilstand, rotatie en transformatie zijn centrale begrippen in zijn oeuvre. Marc FROMM (GER; 1971) is een van de weinige actuele houtsnijders. Zijn bas-reliëfs gaan op een speelse manier om met onze hedendaagse (gecommercial iseerde) populaire cultuur. In hoogst gedetailleerd ambachtel ijk werk overstijgt hij zo het banale en tilt hij het met de nodige ironie - én met referenties aan oudere en tradit ionele kunst - op naar een hoger niveau. Luben GAYDAROV (BUL; 1906-2004) heeft zich hoofdzakel ijk toegelegd op het onderwijs in kunst. Hij schilderde voornamel ijk landschappen en portretten, maar had ook veel aandacht voor de mensel ijke figuur in een modernist ische stijl met kubist ische reminiscenties. Deze f iguren zijn ontleed en opgedeeld in geometrische vlakken. De tonaliteiten het l icht onderstrepen het speelse karakter.
20
DE KUNSTENAARS: E - G
Genko GENKOV (BUL; 1923-2006) schilderde voornamelijk landscha ppen, zonder de band te verliezen m et de figuratie, abs tract ogend maar opgedeeld in vlakken en ondersteund met een fauvistisch kleur gebruik. Daarnaast heeft hij een aantal zeer expressieve portretten geschilderd eigen aan zijn sprekende stijl. Genkov maakte momentopnames en schilderde naar het leven, het impressionistisch gedachtegoed was hem niet vreemd. Hij wist op een originele manier westerse kunststromingen uit het verleden een hedendaagse interpretatie te geven. Alberto GIACOMETTI (SUI; 1901-1966) had vele invloeden (onder andere Afrikaanse en Egyptische etnische kunst, maar evenzeer meesters als Giotto en Tintoretto) en ontwikkelde daaruit zijn hoogst karakteristieke stijl. Zijn broer Diego was zijn trouwe assistent en compagnon en werd vereeuwigd in de buste Diego au Blouson. Boris GONDOV (BUL; 1935) is gerenommeerd als monumentaal beeldhouwer in Bulgarije. Sinds ca. 1990 houdt hij zich ook bezig met kleinplastiek en houtsculpturen, met een bijzondere interesse voor het naakt. Loris GRÉAUD (FRA; 1979) behoort tot een jonge opkomende generatie Franse artiesten. Hij varieert tussen film, geluid, installaties, grafisch werk en sculpturen, en richtte zelfs zijn eigen muzieklabel op. De Amerikaan Joseph HAVEL (USA; 1954) is een beeldhouwer die vanuit Houston, Texas, actief is. Hij werd veelvuldig bekroond met werk waarin fijne en ruwere texturen abstracte én concrete composities vormgeven.
DE KUNSTENAARS: G - H
21
Thomas HOUSEAGO (GBR; 1972) speelt met de klassieke sculpturale verwachtingspatronen. Hij mengt classicistische, kubistische en futuristische elementen in bewust ‘onhandige’ monumentale beeldhouwwerken in brons of marmer, gecombineerd met gevonden en gerecycleerde materialen. Alyosha KAFEDZHIJSKI (BUL; 1937) studeerde af aan de Nationale Kunstacademie in Sofia bij Liubomir Dalchev, van wiens sterk vernieuwende visie Kafedzhijski dankbaar gebruik maakte. In diverse materialen zoals steen, brons, hout en metaal beeldhouwt hij nog altijd expressieve figuratie waarbij West-Europese invloeden niet vreemd zijn. De interesse voor de etnische kunsten in het westers expressionisme, maar ook zijn gedurfde beeldhouwwerken op de grens van de abstracte kunst getuigen van zijn persoonlijke stijl in een periode waarin een individuele inbreng niet altijd geduld werd. Imi KNOEBEL (GER; 1940), een leerling van J oseph Beuys, staat bekend voor zijn minimalistische, abstracte schilderijen en sculpturen in primaire kleuren en zwart-wit, waarin hij refereert aan Malevich, Bauhaus en Mondriaan. Geometrie, ritme, rust én dynamiek zijn centrale elementen in zijn speels-abstracte vormentaal. Thomas KOCHEV (BUL; 1940-1997) studeerde aan de Kunstacademie van Kluzh in Roemenië. Hij is zich pas in 1971 in Sofia komen vestigen. Naast sculpturen in hout en steen heeft hij vele tekeningen en aquarellen gemaakt, die allemaal dezelfde spirituele sfeer uitstralen. Kochev is geïnspireerd door de Griekse oudhe id en door de middeleeuwse sfeer van houtgravures. Kochev signeerde zijn kunstwerken met het pseudoniem Xenos, wat vreemdeling betekent. 22
DE KUNSTENAARS: H - K
Pavel KOITCHEV (BUL; 1939) concentreerde zich vóór 1989 op beeldhouwwerk van klein formaat en werkte vooral in brons: mensel ijke figuren, buiten proport ie, monumentaal, soms karikaturaal, ontsproten aan zijn rijke fantasie. Hij vond het spanningsveld tussen de real iteit, de situatie waarin wij leven en de verbeelding, de ongrijpbare real iteit, zeer boeiend. Hij is een van de kunstenaars die zijn fantasie de vrije loop l iet. Maar ook na 1989 bl ijft fantasie zijn kunst voeden en neigt hij naar conceptuele kunst met architecturale ambities, ingepast in openbare ruimten en parken. In de Beeldentuin in Geel staan schitterende voorbeelden van monumentale creatieve beelden. Käthe KOLLWITZ (GER; 1867-1945) begon pas op haar vijfenveertigste te beeldhouwen; voordien bereikte ze al in haar talrijke tekeningen, etsen, l itho’s en houtsneden de hoogste graad van haar artistiek vermogen. Realistisch begonnen, evolueerde ze - mede door de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog - naar een eigen expressionistische stijl. Bojidar KOZAREV (BUL; 1947) exposeert wereldwijd en zijn onderwerpen zijn hoofdzakel ijk het mensel ijk l ichaam, naakte mannen en vrouwen in hout en in brons. Zowel in zijn levensgrote beelden als in de kleinplastiek bl ijft hij even monumentaal. Zijn figuren laten een houterige indruk na en symbol iseren begrippen als schaamte, vervreemding, schroom. Wil helm LEHMBRUCK (GER; 1881-1919) vond onder invloed van Picasso en Rodin zijn eigen stijl. Op zijn werk zijn vaak duidel ijk de vingerafdrukken te zien die de beeldhouwer in de klei zette, waarvan vervolgens afgietsels gemaakt werden in brons. Hij werd snel een boegbeeld van de Duitse expressionisten. Vladimir Dimitrov-MAISTORA (BUL; 1882-1960) was een belangrijke icoon voor de Bulgaarse moderne kunst. Hij heeft zich pas op latere leeftijd aan de schilderkunst gewijd. Van meet DE KUNSTENAARS: K - M
23
af aan is zijn kunst een medium om zijn bitterheid te uiten en l iet hij zich door het real isme van de Russische schrijver Leo Tolstoj inspireren. Hij viseerde de arbeidersklasse, de Bulgaarse boeren, de hardwerkende vrouwen en protesterende burgers. Hij l iet zich leiden door de mooie natuur en de decoratieve elementen uit de volkskunst. Hij slaagde erin met repetit ieve elementen en krachtige l ijnen een expressief portret van de Bulgaarse burger te schetsen. Daarbij domineert de l ijn op de kleur. Deze trefzekere studies van zijn landgenoten balanceren op de grens van het sociaal real isme en het expressionisme. Galin MALAKCHIEV (BUL; 1931-1987) was een van de eerste Bulgaarse kunstenaars die het sociaal real isme de rug toekeerde en zich los van wat zich in West-Europa afspeelde een eigen weg baande. Zijn sculpturen hebben een bevreemdend uitzicht. Gedeformeerde gezichten en lichamen pone ren een verlegenheid en angst. Zowel zijn sculpturen van klein formaat als zijn grote beeldhouwwerken stralen grandeur uit. De Japanner Shinichi MARUYAMA (JPN; 1968) woont en werkt tegenwoordig in New York. Kall igrafie en fotografie zijn de basis van zijn werk, waarin hij speelt met de vloeibaarheid en het dynamische van het schilderen op zich. Frans MASEREEL (BEL; 1889-1972) is misschien wel de meest gerenommeerde graficus van de twintigste eeuw. Van België trok hij in 1911 naar Parijs en in 1915 naar Zwitserland. Nadien trok hij gans Europa rond. Hij werkte als grafisch ontwerper en kunstenaar voor talloze tijdschriften en magazines, maakte etsen en gravures ter illustratie bij l iteraire werken, maar maakte ook op zichzelf staande reeksen en tekeningen. Zijn 24
DE KUNSTENAARS: M
werk is niet louter illustratief; zijn cycl i brengen niet alleen chronologische verhalen, maar stellen in elk apart werk zijn mensen en onderwerpen centraal in een bijzonder karakteristieke stijl. Dessislava MINCHEVA (BUL; 1956) studeerde in 1981 aan de Nationale Kunstacademie in Sofia af bij Svetl in Roussev. De vrouw staat centraal in haar kunst. Zij heeft van Roussev de dramatiek onthouden, maar hult die in een sfeer van mysterie. Ze hoogt haar kunst op diverse manieren op. Met potlood trekt ze de contouren, ze geeft haar figuren gestalte met aquarel en voegt vaak tempera en houtskool toe om de juiste sfeer in haar werken te bepalen. In zijn beginperiode ging Velichko MINEKOV (BUL; 1928) op zoek naar het pure, naar een vereenvoudiging van de natuur, en al vlug leek monumental iteit een kenmerk van zijn kunst te worden. Op het einde van de jaren 1960 ervoer hij de beperkingen van zijn creat iviteit, zoals vele Bulgaarse kunstenaars. Het heeft hem niet weerhouden om zijn zoektocht voort te zetten en hij legde de nadruk op expressiviteit en sereniteit, begrippen die hij vooral kon uitbeelden in de mensel ijke figuur, die de sporen van zijn eigen geschiedenis draagt. Juan MUÑOZ (ESP; 1953-2001) is voornamel ijk bekend van zijn sculpturen in brons, hars en papier maché. Toch maakte hij ook (vaak ironisch) grafisch werk, dat misschien minder bekend is, maar daarom niet minder attractief. Ivan NENOV (BUL; 1902-1997) was sinds 1932 l id van The New Artists Association met als doel de toenmal ige hedendaagse kunst in Bulgarije te promoten. Gedurende het interbellum bezocht hij diverse malen Ital ië, tijdens de Tweede Wereldoorlog verbleef hij in Duitsland, in München en Berlijn. In die periode experimenteerde Nenov met f iguratieve composities herleid tot suggest ieve contouren, waarbij l icht en kleur DE KUNSTENAARS: M - N
25
domineerden. Landschappen, dorpsgezichten en vrouwen waren zijn meest voorkomende thema’s. Zijn kunstwerken ademen een desolate sfeer uit die aanleunt bij het symbol isme, hoewel de postimpressionist Cézanne ook niet ver weg is in Nenovs kunst. Dechko OUZUNOV (BUL; 18991986) begon zijn opleiding aan de Akademie der Bildenden Künste in München en studeerde in 1924 verder aan de Nationa le kunstacademie in Sofia. H ij experimenteerde met diverse media, schilderkunst, maar ook glas en keramiek. In de jaren 1930 trok hij de aandacht met portretschilderkunst, vaak op doek of papier vastgelegd op een kwetsbaar moment. Hij volgde de artistieke productie in Parijs en slaagde erin ze om te zetten naar Bulgaars model. Hij kreeg in 1942 de kans om Bulgarije te vertegenwoordigen op de Biënnale van Venetië.
Stanislav PAMOUKCHIEV (BUL; 1953) gebruikte in de jaren 1980 zijn kunst om kritiek te uiten op het inefficiënte sociale systeem in zijn land. Hij schilderde vooral anonieme figuren, zonder persoonl ijkheid of leeftijd en gespeend van enige hoop of illusie, tegen een onbeduidende achtergrond. Zijn kunst uit deze periode oogt zeer ruimtel ijk en plastisch. In de jaren 1990 gooide hij het over een andere boeg en begon abstracte conceptuele kunst te vervaardigen. PANAMARENKO (BEL; 1940) is een buitengewoon en niet te classificeren individu binnen de hedendaagse kunst. Als kunstenaar en zelfverklaard ingenieur, fysicus, uitvinder en visionair houdt hij zich bezig met begrippen als ruimte, beweging, vlucht, energie en gravitatie. Zijn werk is een 26
DE KUNSTENAARS: O - P
combinatie van art istiek en technologisch experiment, en neemt verschillende vormen aan: vl iegtuigen, duikboten, auto’s, vl iegende tapijten en vogels. Telkens spectaculaire constructies van vreemde schoonheid, tegel ijk speels en indrukwekkend.
Een van de opmerkel ijke in Bulgarije geboren kunstenaars uit het begin van de twintigste eeuw is Jules PASCIN (BUL; 18851930). Hij gebruikte een anagram van zijn oorspronkel ijke famil ienaam Pincas. Hij studeerde in Wenen en later in München. Hij verhuisde in 1905 naar Parijs. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog trok hij naar de Verenigde Staten en keerde rond 1930 terug naar Parijs. Hij tekende en maakte schilderijen in waterverf. Zijn oeuvre bestaat uit karikaturen die hij maakte voor kranten en tijdschriften. Hij schilderde en tekende ook vaak jonge kwetsbare vrouwen en meisjes. Zijn stijl leunt dicht aan bij het Franse expressionisme.
Pablo PICASSO (ESP; 1881-1973) is misschien samen met Henri Matisse en Marcel Duchamp de grootste revolutionair én inspirator van de twintigste-eeuwse kunst. Zowel in de schilderkunst, de grafiek als de beeldhouwkunst toonde hij zijn uitzonderl ijke talent, waar niemand onverschill ig bij bleef. Picasso produceerde ook een aantal werken in keramiek, die ook in de Collectie-Voeten aanwezig zijn. In het oeuvre van Fabrizio PLESSI (ITA; 1940) staat water centraal als element in installat ies, fotomontages, video’s en performances. Hij sluit soms aan bij de Arte Povera, maar wendt zijn talent ook voor andere zaken aan, bijvoorbeeld als theaterscenograaf.
DE KUNSTENAARS: P
27
François POMPON (FRA; 1855-1933) hield zich aanvankelijk bezig met decoratief-architecturale sculpturen. Na studies bij Auguste Rodin werd hij onafhankelijker en individueler en l iet hij klassiekere voorbeelden achter zich. Hij bereikte een hoogtepunt in zijn dierensculpturen, waarvan zijn Ours Blanc (IJsbeer) uitgroeide tot een icoon van de vroeg-twintigste-eeuwse kunst. Emil POPOV (BUL; 1951) werkte in opdracht van de Bulgaarse staat aan enkele monumentale beelden in Sil istra, Pleven en Plovdiv. Mens en dier zijn in zijn kunst heel centrale thema’s. Hij verwijst daarbij naar de prehistorische culturen, laat zich ook door het modernisme in West-Europa beïnvloeden, doorspekt met een Bulgaarse geest. Zijn zware solide beelden zijn voor hem een handelsmerk geworden. Georgi RADULOV (BUL; 1936) nam door zijn monumentale beeldhouwkunst de verdediging van zijn land op, getuige onder meer zijn beeld dat het antifascisme moet uitbeelden en in Rousse opgericht is. Maar ook in zijn kleinplastiek is Radulov groots. Hij beeldhouwt voornamel ijk bronzen vrouwel ijke figuren met de nadruk op een expressieve l ichaamstaal. Tobia RAVA (ITA; 1959) is gefascineerd door zijn joodse herkomst en verwerkt die invloeden in zijn grafische werk. Hij behandelt Hebreeuwse iconografie en kall igrafie, en ook de kabbala schemert door in zijn mathematisch-geïnspireerde dynamische werken. Auguste RODIN (FRA; 1840-1917) is zonder twijfel een van de allergrootste beeldhouwers uit de geschiedenis. Zijn sterke en krachtig real istische stijl beïnvloedde talloze kunstenaars, en zijn visie echoot door tot vandaag. In de Collectie-Voeten zijn onder andere plaatsers van Le Penseur (De Denker), L’Âge d’Airain en een buste van zijn Brusselse arts Thiriar aanwezig.
28
DE KUNSTENAARS: P - R
Fél icien ROPS (BEL; 1833-1898) was misschien een buitenbeentje in de kunstwereld. Hij begon als tekenaar/karikaturist, maar vond spoedig aansluiting bij l iteraire symbol istischdecadente stromingen. Hij was een van de oprichters van Les XX, en zijn grafisch werk spreekt nog steeds tot de verbeelding.
Svetl in ROUSSEV (BUL; 1933) is momenteel de meest invloedrijke kunstenaar in Bulgarije. Hij promoveerde aan de Nationale Kunstacademie van Sofia, bij Dechko Ouzunov. Hij heeft de portretkunst van Ouzunov goed bestudeerd en is gefascineerd geraakt door het fragiele karakter van diens vrouwenstudies. In Roussevs kunstwerken staat ook de mens centraal. Aanvankel ijk zijn zijn portretten academisch getint, maar herkennen we al het doordringen tot de ziel van zijn modellen. De kracht van de l ijn domineert van bij het begin zijn kunst. Later schilderde hij portretten, maar niet omwille van het portret: hij ging hierin een stap verder en zette impressionante karakterstudies op doek, vaak zeer expressief get int. Zijn persoonl ijke interpretatie van het verbeelden van het mensel ijk leed werd binnen het Bulgaarse sociaal-real isme getolereerd, hoewel hij zijn kunst niet tot die stroming rekende. Zijn kunst ademde spiritual iteit uit en had een hoge symboolwaarde, ook wel transreal isme genoemd. Hij ontpopte zich als een ambassadeur voor de Bulgaarse kunstenaar en zijn publiek. Hij is ondanks alle restrict ies zijn eigen koers blijven varen en heeft zijn kunst verder ontwikkeld tot een persoonlijke expressieve stijl, met veel respect voor de nat ionale geschiedenis.
DE KUNSTENAARS: R
29
Michal ROVNER (ISR; 1957) maakte recent naam met haar installaties in het Louvre. Ze gebruikt fotografie, installaties, videoprojectie en tekeningen en creëert daarmee vaak ‘bewegende stillevens’ in een unieke stijl. RÚRI (ISL; 1951) laat zich niet - of alleszins moeil ijk classificeren. Haar werken zijn conceptueel maar hebben steeds een zintuigl ijk karakter. In performances, foto’s, video’s, tekeningen en installaties houdt ze zich bezig met het leven en de natuur, en ze getuigt daarin ook van een ecologisch bewustzijn. In 2004 vereeuwigde ze een aantal watervallen die door de kl imaatwijziging bedreigd zijn. Richard SERRA (USA; 1939) is een minimal istisch beeld houwer die bekend raakte met zijn assemblages van plaatstaal op grote schaal. Paths and Edges, zijn grafisch werk in het Art Center Hugo Voeten, onderzoekt het contrast tussen vormen en texturen als voorbereiding op zijn monumentale installat ies. Nikolay SHMIRGELA (BUL; 1911-1999) werd na de Tweede Wereldoorlog een van de leidende figuren in de Bulgaarse kunst, niet alleen door zijn monumentaal beeldhouwwerk, maar ook door zijn rol als academicus en museumdirecteur. Zijn werk Vl iegtuigen verbeeldt op een hoogst empathische manier de angst voor het bommenwerpersgeweld bij de gewone man in oorlogstijd. Amy SILLMAN (USA; 1966) woont en werkt in New York. Zowel in haar schilderijen als in haar grafisch werk zoekt ze met steeds nieuwe vormen en kleuren de combinatie op tussen het abstracte en het figurat ieve. Snejana SIMEONOVA (BUL; 1953) heeft zich gespecial iseerd in sculpturen en combineert meerdere materialen (bijvoorbeeld in brons en steen) met elkaar, en tracht zo diverse kleuren en texturen te combineren. Ze maakt hoofdzakelijk mensel ijke figuren d ie opvallen door het bevreemdende van de gekozen 30
DE KUNSTENAARS: R - S
materialen, maar geen enkele persoonl ijkheid uitstralen en de emotie van vervreemding oproepen. Zijn fantasie en humor stelden Nedko SOLAKOV (BUL; 1957) in staat om te ontsnappen aan de officiële greep op de kunst van het Bulgaarse communisme. Een van zijn meest gebruikte methodes was de personificat ie: hij deed alsof de dingen om hem heen gedachten en gevoelens hadden - als de fantasie wordt buitengesloten uit de kunst, vindt die wel haar weg naar het alledaagse leven. Dit leverde hem eindeloze verhalen en beelden op die buiten het off iciële kunstcircuit commentaar gaven op het regime. Ook na de val van het communisme bleef hij gebruik maken van het alledaagse om zijn zeg te doen over de kunst(wereld) en de maatschappij. Léon SPILLIAERT (BEL; 1881-1946) is een van de meest prominente Oostendse schilders. In waterverf, gouache, pastel en houtskool creëerde hij hoogtepunten van de Vlaamse symboliek, en kwam tot een dromerig, verstild en melancholisch universum. Valentin STARTCHEV (BUL; 1935) werkte van bij het begin van zijn carrière als beeldhouwer zeer monumentaal. De mens heeft een centrale positie in zijn werk. Naar aanleiding van 1300 jaar Bulgarije in 1984 heeft Startchev grote beeldhouwwerken ontworpen in onder meer Sofia, Burgas en Pleven en op die manier meegewerkt aan het nationaal bewustzijn. Maar ook in kleinplastiek is Startchev zeer overtuigend. In 1977 heeft het Middelheimmuseum in Antwerpen tijdens de veertiende biënnale de Bulgaarse beeldhouwkunst belicht. Vandaag is daar van deze beeldhouwer nog altijd het 2,4 meter hoge beeld in brons, De Arbeider, te bewonderen. DE KUNSTENAARS: S
31
Antoni TÀPIÉS (ESP; 1923-2012)was een Catalaans kunstenaar die zich vanaf 1943 aan het schilderen wijdde. Hij begon als surreal ist onder invloed van Paul Klee en Joan Miró, maar boog al gauw af naar een abstract expressionisme, later ook met veel symbol iek. Nikola TERZIEV (BUL; 1927-2006) promoveerde bij Liubomir Dalchev aan de Nationale Kunstacademie in Sofia in 1953. Hij is bekend geworden met The Pantheon of Bulgarian Renaissance Leaders, een monument dat hij samen met de architect Nikola Kokolov opgericht heeft en waar 453 beenderen van de vechters voor de nationale vrijheid zijn bijeengebracht in Rousse in 1978. Zijn werk is zeer monumentaal en expressief. Stoian TZANEV (BUL; 1946) is schilder, graficus en keramist. Zijn hoogst eigen en moeil ijk vast te pinnen abstracte stijl, met gedurfde kleurcombinaties en ritmieken, geven hem een unieke stem in de Bulgaarse kunst. Vanko URUMOV (BUL; 1941) munt vooral uit in monumentale schilderkunst en murale schilderkunst op openbare gebouwen. Als docent aan de academie van Sofia kent Urumov de kunstgeschiedenis als geen ander en put hij al eens uit de vroege renaissance, maar ook uit de barok uit West-Europa. Leonardo Da Vinci is voor hem een groot voorbeeld. De thematiek van Jan VAN MUNSTER (NED; 1939) is samen te vatten met een enkel begrip: energie. Energie is voor hem zowel thema als materiaal, impliciet en expl iciet, in grafische werken, installaties en (l icht-) sculpturen. In plaats van zelf steeds nieuwe vormen uit te vinden, liet hij die zel f - letterlijk - maken door zijn hoofd, resulterend in zijn Brainwaves of Hersengolven: hersenscans waarvan hij de gloeiende en glooiende lijnen vertaalt in l ichtbuizen.
32
DE KUNSTENAARS: T - V
Ai WEIWEI (CHN; 1957) is een belangrijk Chinees conceptueel kunstenaar, politiek activist en filosoof. Hij is veelzijdig en ook actief in andere kunstvormen, zoals architectuur, fotografie en film. Ai verbindt de tradit ionele Chinese cultuur met zijn persoonl ijke beeldtaal en kritiek. Bij het bekritiseren van de mensenrechtensituatie, de economische uitbuiting en de mil ieuvervuil ing maakt hij intensief gebruik van het internet en andere moderne communicatiekanalen, wat hem in 2011 in confl ict bracht met de Chinese autoriteiten.
Rik WOUTERS (BEL; 1882-1916) wordt door sommigen gezien als één van de rechtstreekse voorlopers van het expressionisme. Al tijdens zijn leven was hij een uitzonderl ijk talent en modernist als beeldhouwer en schilder. De artist ieke carrière van Rik Wouters speelt zich hoofdzakelijk in Brussel, Antwerpen en Amsterdam af. Wanneer Rik overlijdt, amper 33, verl iest de Belgische kunstwereld een van zijn jonge talenten. Wouters was een levenslustige, vroegrijpe en ambitieuze man vol zel fvertrouwen. Zijn inzicht in kunst was fris en origineel.
DE KUNSTENAARS: W
33
Atanas YARANOV (BUL; 1940-1988) heeft in een relatief korte carrière toch een grote productie van schilderkunst en graf isch werk gereal iseerd. Hij heeft zich laten beïnvloeden door de oude Bulgaarse christel ijke kunst, iconenkunst en houtgravures en wist er in zijn persoonl ijke stijl een hedendaagse interpretat ie aan te geven. Zijn werken baden in een mythische en vaak symbol ische sfeer. Ossip ZADKINE (BLR; 1890-1967) is Wit-Rus van geboorte, maar verhuisde spoedig naar Frankrijk. Hij werd voornamel ijk bekend als expressionistisch beeldhouwer, waarin steeds symbol ische elementen opduiken. Hij engageerde zich ook als pacifist, getuige zijn bekendste beeld De Verwoeste Stad in Rotterdam, dat herinnert aan de bombardementen van de Tweede Wereldoorlog. Roumen ZHEKOV (BUL; 1960) is een bijzonder veelzijdig artiest. Zowel in schilderkunst, grafie k, fotograf ie en performances verkent hij de grenzen van de artistieke middelen en mogel ijkheden.
34
DE KUNSTENAARS: Y - Z
COLOFON CURATOR EN INRICHTING Svetl in Roussev
TEKSTEN Hildegard Van de Velde (uit: ‘Bezoekersgids KBC-tentoonstell ing ‘M/V in de Bulgaarse Kunst - verzamel ing Hugo Voeten’) Bart Michiels FOTO’S Erwin Donvil ( KBC Bank) Pieter-Jan Peeters Wim Van Eesbeeck
HUISSTIJL EN WEBSITE Pieter-Jan Peeters
GEDRUKT DOOR: Concept Printing, Westerlo
VOOR MEER INFORMATIE: www.artcenter.hugovoeten.org www.facebook.com/artcenterhugovoeten www.twitter.com/artcenterhv of Bart Michiels, coördinator Art Center Hugo Voeten Vennen 23 2200 HERENTALS BELGIË Tel. +32 475 555 125 E
[email protected] Art Center Hugo Voeten, april 2012
