Lesmap
Water, sanitaire voorzieningen en hygiëne voor iedereen !
Inhoudstafel
1. 2. 3. 4. 5
6. 7. 8. 9. 10.
11. 12. 13. 14. 15.
16.
Inleiding ................................................................................................................................................................................... 2 Overzicht eindtermen .................................................................................................................................................... 3 WaSH : de nieuwe campagne van UNICEF België ................................................................................ 5 UNICEF : historisch overzicht ................................................................................................................................ 6 Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind ........................................................................................... 7 De Milleniumdoelstellingen voor Ontwikkeling (MDO) ..................................................................... 8 Water op aarde .................................................................................................................................................................. 9 De verschillende toestanden van water ...................................................................................................... 10 Waterverontreiniging ................................................................................................................................................. 11 De behandeling van water .................................................................................................................................... 12 Waterslag ........................................................................................................................................................................... 13 Congo: ‘gezonde’ scholen en dorpen............................................................................................................. 14 Mali: achterstand inhalen ....................................................................................................................................... 15 Bolivia: land van contrasten .................................................................................................................................. 16 Frank De Winne: een ambassadeur in volle vlucht ........................................................................... 17 Activiteitenfiche’s Activiteitenfiche 1. de watercyclus........................................................................................................................ 18 Activiteitenfiche 2. de verschillende toestanden van water : verdamping............................20 Activiteitenfiche 3. de verschillende toestanden van water : ijs ............................................ 21 Activiteitenfiche 4. de verschillende toestanden van water : synthese.................................22 Activiteitenfiche 5. water op aarde ....................................................................................................................... 24 Activiteitenfiche 6. cijfers over water.................................................................................................................. 27 Activiteitenfiche 7. waterslag ................................................................................................................................... 29 Activiteitenfiche 8. de rechten van het kind ................................................................................................... 32 Activiteitenfiche 9. de rechten van het kind en UNICEF .......................................................................... 33 Activiteitenfiche 10. even debatteren... ................................................................................................................. 34 Activiteitenfiche 11. WaSH op school ................................................................................................................... 35
Foto cover: © UNICEF/Burkina Faso - Marieke Van Der Velden
1
INLEIDING Deze pedagogische handleiding richt zich naar leerkrachten van het vijfde en zesde jaar van het gewone basisonderwijs in Vlaanderen. Leerkrachten van de eerste graad van het secundair onderwijs kunnen eveneens gebruik maken van deze handleiding en het materiaal aanpassen. Met de activiteiten, projecten en thema’s voorgesteld in deze handleiding en de competenties die ermee worden beoogd, wil UNICEF België educatief materiaal rond mondiale vorming aanbieden. Mondiale vorming heeft als doel kinderen op te voeden tot wereldburgers, zodat ze niet enkel stilstaan bij gebeurtenissen of problemen uit hun eigen wereld, maar zich ook interesseren voor zaken die zich verder van hun bed afspelen. UNICEF België wil leerlingen omvormen tot «ambassadeurs» die opkomen voor de belangen van kinderen overal ter wereld. Het opzet is een duurzame verandering teweeg te brengen in hun dagelijkse gewoontes en denkpatronen. Deze handleiding is opgebouwd rond de WaSH-campagne (Water, Sanitair, Hygiëne) van UNICEF België. De activiteiten in deze gids willen kinderen doen begrijpen welke problemen op vlak van water, hygiëne en sanitaire voorzieningen bestaan in de dagelijkse realiteit. UNICEF België wil kinderen actief betrekken bij ontwikkelingsprojecten die tegemoet komen aan deze problematiek. Onze pedagogische aanpak is opbouwend en participatief van aard. De methodologische aanpak die we voorstaan werkt met de eigen belevingswereld van de kinderen, reflectie hierrond en het verankeren van de opgedane leerervaringen. Op de volgende pagina’s is een overzicht terug te vinden van de eindtermen die via deze handleiding behandeld worden. De methodologische werkwijze die we suggereren, houdt eveneens rekening met de vakoverschrijdende eindtermen. Deze handleiding bestaat uit twee delen. Het eerste deel bevat achtergrondinformatie over de verschillende onderwerpen die betrekking hebben op de WaSH-problematiek. De bedoeling van deze informatie is de leerkracht de nodige kennis te verschaffen voor de activiteiten uit het tweede deel. Sommige informatiefiches zijn gebruiksklaar voor de les. In dat geval, werden ze opgenomen in het onderdeel «materiaal» van de activiteitenfiches. Het tweede deel van de handleiding verzamelt verschillende activiteiten rond de WaSH-campagne. Die worden telkens gestructureerd volgens leerdoel, materiaal en activiteitenverloop. De activiteitenfiches volgen een logische opbouw. In de eerste fase wordt naar de (voor)kennis gepeild en worden concepten opgebouwd die verband houden met thema’s rond water, UNICEF en de rechten van het kind. Die concepten worden daarna verder uitgediept in activiteiten die betrekking hebben op de WaSH-problematiek. De laatste activiteiten doen een beroep op de verworven kennis uit de eerste fiches. Wij hopen met deze handleiding een bijdrage te kunnen leveren tot de dagelijkse lespraktijk. Alle opmerkingen en suggesties zijn dan ook van harte welkom. Ons adres: UNICEF België, Lenniksebaan 451, 1070 Brussel. Contactpersoon: Elke IJzerman -
[email protected] Onze websites: www.unicef.be - www.unicefkids.be
2
© unicef
OVERZICHT EINDTERMEN
Nederlands Luisteren
Spreken
Lezen
Fiches
De leerlingen kunnen de informatie op een persoonlijke en overzichtelijke wijze ordenen bij een voor hen bestemde instructie voor een buitenschoolse situatie. 10,11 De leerlingen kunnen op basis van, hetzij de eigen mening, hetzij informatie uit andere bronnen, de informatie beoordelen die voorkomt in een discussie met bekende leeftijdsgenoten. 8, 10 De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren als ze over een op school behandeld onderwerp aan de leerkracht verslag uitbrengen. 8, 9,10,11 vragen van de leerkracht in verband met een behandeld onderwerp beantwoorden. 1, 4, 8, 9, 10 De leerlingen kunnen de informatie achterhalen die voorkomt in de gegevens in schema’s en tabellen ten dienste van het publiek. 1, 4, 5, 6 De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt in voor hen bestemde school- en studieteksten en instructies bij schoolopdrachten. 4, 8, 9, 10, 11 voor hen bestemde verhalen, kinderromans, dialogen, gedichten, kindertijdschriften en jeugdencyclopedieën. 8, 9, 10, 11
Wereldoriëntatie-Brongebruik
Fiches
De leerlingen kunnen op hun niveau verschillende informatiebronnen raadplegen.
1, 7, 8, 9, 10, 11
Levende natuur
Niet-levende natuur
Algemene vaardigheden natuur
Wereldoriëntatie-Natuur
Fiches
De leerlingen kunnen illustreren dat de mens de aanwezigheid van planten en dieren in zijn omgeving beïnvloedt.
1, 10
De leerlingen kunnen het verband illustreren tussen de leefgewoonten van mensen en het klimaat waarin ze leven.
5, 10
De leerlingen kunnen gericht waarnemen met al hun zintuigen en kunnen waarnemingen op een systematische wijze noteren. 2, 3 kunnen minstens één natuurlijk verschijnsel dat ze waarnemen via een eenvoudig onderzoekje toetsen aan een hypothese. 2, 3, 4
Gezondheidseducatie
De leerlingen kunnen gezonde levensgewoonten in verband brengen met wat ze weten over het functioneren van het eigen lichaam en ze weten dat bepaalde ziekteverschijnselen of handicaps niet altijd kunnen worden vermeden. 10, 11 beseffen dat het nemen van voorzorgen de kans op besmettelijke ziekten, parasieten of schimmels vermindert of uitsluit. 10, 11 Milieu-educatie De leerlingen tonen zich in hun gedrag bereid om in de eigen klas en school zorgvuldig om te gaan met papier, water, afval en energie. 5, 6, 7, 10, 11 kunnen met concrete voorbeelden uit hun omgeving illustreren hoe mensen op negatieve maar ook op positieve wijze omgaan met het milieu en dat aan een milieuprobleem vaak tegengestelde belangen ten grondslag liggen. 10
3
OVERZICHT EINDTERMEN: VERVOLG Wereldoriëntatie-maatschappij Sociaaleconomische verschijnselen
Politieke en juridische verschijnselen
De leerlingen kunnen illustreren dat welvaart zowel over de verschillende landen in de wereld als in België ongelijk verdeeld is. 5, 6
De leerlingen kunnen het belang illustreren van de fundamentele Rechten van de Mens en de Rechten van het Kind. Ze zien daarbij in dat rechten en plichten complementair zijn. 8, 9 kunnen illustreren op welke wijze internationale organisaties ernaar streven om het welzijn en/of de vrede in de wereld te bevorderen. 8, 9, 10, 11
Wiskunde- Getallen Procedures
Orientatie- en kaartvaardigheid
Ruimtelijke Ordening/ bepaaldheid
Fiches
De leerlingen kunnen in een praktische toepassingssituatie op een gepaste kaart en op de globe de evenaar, de polen, de oceanen, de landen van de Europese Unie en de werelddelen opzoeken en aanwijzen. 5
De leerlingen kunnen aspecten van het dagelijks leven in een land van een ander cultuurgebied vergelijken met het eigen leven. 5, 6
Leren leren
Fiches
Fiches
De leerlingen kunnen op systematische wijze verschillende informatiebronnen op hun 4, 7, 8, 9, 10, 11 niveau zelfstandig gebruiken.
De leerlingen kunnen in contexten vaststellen welke wiskundige bewerkingen met betrekking tot getallen toepasselijk zijn en welke het meest aangewezen en economisch zijn.
6, 7
Wiskunde- Meten
Fiches
De leerlingen weten dat bij temperatuurmeting 0°C het vriespunt is en weten dat de temperaturen beneden het vriespunt met een negatief getal worden aangeduid. 3, 4
Sociale vaardigheden Relatiewijzen
Fiches
De leerlingen kunnen zich op een assertieve wijze voorstellen. 7, 8, 9, 10, 11 kunnen in omgang met anderen respect en waardering opbrengen. 7, 8, 9, 10,11 kunnen kritisch zijn en een eigen mening formuleren. 7, 8, 9, 10, 11
© unicef
Begripsvorming
Wereldoriëntatie-ruimte
Fiches
4
WASH: DE NIEUWE CAMPAGNE VAN UNICEF BELGIË Voor UNICEF is de overleving van kinderen dé topprioriteit voor de komende jaren. Een geïntegreerde aanpak is hierbij van wezenlijk belang: tegelijk werk maken van overleving, bescherming en ontwikkeling van kinderen geeft de beste garanties voor succes. Deze aanpak vereist een duidelijke planning, samenwerking en overleg, met het Verdrag inzake de Rechten van het Kind (dat dit jaar zijn 20e verjaardag viert) en de VNMilenniumdoelstellingen als leidraad. De verwezenlijking van die Millenniumdoelstellingen (MDO’s) is voor vele kinderen een kwestie van leven of dood. Als we alle MDO’s tegen 2015 willen realiseren, moeten we onze inspanningen aanzienlijk verhogen. Globaal boeken we misschien wel vooruitgang, maar bepaalde regio’s blijven achterop hinken. En dat geldt in het bijzonder voor de toegang tot zuiver water, sanitaire voorzieningen en hygiëne. UNICEF België lanceerde zijn campagne vanwege één simpel feit: elke dag sterven 5000 kinderen door een gebrek aan zuiver water en hygiëne... Daarom heet de campagne WaSH (Water, Sanitation, Hygiene), wat zoveel betekent als: water, sanitaire voorzieningen en hygiëne. Wist u dat 865 miljoen mensen, of 1 op 8 personen op aarde, geen toegang hebben tot zuiver water? De toegang tot zuiver water moet dringend verbeterd worden. Concreet betekent dit dat elke persoon over ten minste 20 liter water per dag moet kunnen beschikken. Dat water moet bovendien op maximaal 1 km afstand van de woonplaats beschikbaar zijn, via een distributienetwerk, een drinkfontein, een aangeboorde put, een beschermde bron of een regenwaterreservoir dat met een filtersysteem is uitgerust.
De MDO’s en UNICEF vestigen de aandacht op het belang en de kennis van basishygiëneregels. Door de handen te wassen, na elk toiletbezoek, voor het koken en aan tafel gaan, kan het risico op diarree bij kinderen onder de 5 jaar sterk teruggedrongen worden. De uitdaging bestaat erin een ware mentaliteitswijziging teweeg te brengen. Op plaatsen waar geen zuiver water beschikbaar is, is het immers moeilijk om mensen te overtuigen van het belang van hygiëne. 38% van de wereldbevolking, zo goed als 2,5 miljard mensen, heeft geen toegang tot goede sanitaire voorzieningen. Concreet gaat het hier over een aansluiting op de riolering of een septische put of het beschikken over een latrine met waterspoeling of een eenvoudige of zelfgeventileerde beerput. Naar schatting 20% van de wereldbevolking doet zijn behoefte in de openlucht. En dat is niet zonder gevaar, als je weet dat één gram ontlasting wel 10.000.000 virussen, 1.000.000 bacteriën, 1.000 kiemen van parasitaire ziekten en 100 parasieteneitjes kan bevatten. Samen met de problematiek van het zuiver water, vormt het gebrek aan toiletten op wereldschaal voor meer dan één derde van de mensheid een enorm probleem voor de publieke gezondheid. De campagne van UNICEF België wil de Belgische bevolking bewust maken van deze problematiek en de levensomstandigheden van miljoenen kinderen over de hele wereld verbeteren. Of zoals de slogan luidt: elke druppel telt... Ook de uwe.
Het gebrek aan zuiver water en de slechte hygiëne die daardoor ontstaat (contact met uitwerpselen, bacteriën en parasieten) veroorzaakt talrijke gezondheidsproblemen, soms met de dood tot gevolg. Laten we ook niet vergeten dat water halen een zware taak is die veel tijd in beslag neemt en vaak op de schouders van meisjes en jonge vrouwen rust. Daardoor missen jonge meisjes vaak lesuren en zwangere vrouwen belangrijke rusturen. Een goede handhygiëne (handen wassen met zeep) verkleint de kans op ontelbare ziektes als trachoom, cholera, dysenterie, oog- en huidaandoeningen en ook het A H1N1 griepvirus. Het risico op een longontsteking verkleint zelfs met 40% als de handen regelmatig met zeep worden gewassen.
5
UNICEF: HISTORISCH OVERZICHT 1946
Een agentschap voor de kinderen
Decennia van ontwikkeling
1947 1950 1952 1953 1959
1965 1975 1977 1978 1979 1980
Overleving en ontwikkeling van het kind
Voorrang aan kinderen
1982 1984 1985 1988 1989 1990 1994 1995
2000 2002 2005 2007 2009
6
Algemeen Directeurs:
s DECEMBER (ET i5NITED .ATIONS )NTERNATIONAL #HILDRENS %MERGENCY &UNDw ofwel UNICEF, wordt opgericht om kinderen in het na-oorlogse Europa te helpen. s /NTSTAAN VAN HET EERSTE .ATIONALE #OMITÏ VOOR 5.)#%& EN EERSTE WENSKAART van UNICEF. s $E GEZONDHEIDSCAMPAGNES VAN 5.)#%& VERSPREIDEN ZICH IN ALLE LANDEN van de wereld. s /NSTAAN VAN HET "ELGISCH #OMITÏ VOOR 5.)#%& VANDAAG 5.)#%& "ELGIÑ s 5.)#%& WORDT EEN PERMANENT AGENSTSCHAP VAN DE 6ERENIGDE .ATIES s $E 6ERENIGDE .ATIES KEUREN DE !LGEMENE 6ERKLARING VAN DE 2ECHTEN van het Kind goed.
Maurice Pate
s 5.)#%& VOORZIET DE HELFT VAN ZIJN BUDGET VOOR !FRIKA EN ONDERWIJS UNICEF ontvangt de Nobelprijs voor de vrede. s /NTWIKKELING VAN DE MANUELE WATERPOMP i)NDIA -ARK w EEN REVOLUTIE voor het dorpsleven. s "ASISVOORZIENINGEN EN INFORMEEL ONDERWIJS BEREIKEN DE ARMEN IN STEDEN s 7ERELDLEIDERS VERENIGEN ZICH TEN VOORDELE VAN DE CAMPAGNE «Gezondheid voor iedereen» die basisgezondheidszorg promoot. s )NTERNATIONAAL *AAR VAN HET +IND
Henri Labouisse
s 5.)#%& LANCEERT HET PROGRAMMA i6ROUWEN IN ONTWIKKELINGw (combinatie werk op het land en de opvoeding van kinderen) s $E OVERLEVING VAN HET KIND WORDT CENTRAAL GEZET ONDER HET acroniem «GOBI» (Groei, Orale Rehydratatie, Borstvoeding en Immunisering). s 3TRIJD TEGEN HONGERSNOOD IN DE (OORN VAN !FRIKA EN DE 3AHEL s $E EERSTE iRUSTDAGENw WORDEN INGEVOERD EEN STAAKT HET VUREN TIJDENS het vaccineren. s 3TEUN AAN KINDEREN IN OORLOG EN ()6!)$3 KINDEREN s *ONGEREN KEUREN HET CONCEPT i/NDERWIJS VOOR 6REDEw GOED s i/NDERWIJS VOOR ALLENw DIT WIL ZEGGEN VOOR JONGENS EN MEISJES s (ET 6ERDRAG INZAKE DE 2ECHTEN VAN HET +IND WORDT GOEDGEKEURD DOOR DE 6. s $E EERSTE WERELDTOP IN DE GESCHIEDENIS SPECIAAL VOOR KINDEREN s (ERENIGING VAN 2WANDESE KINDEREN MET HUN FAMILIES NA DE GENOCIDE s 5.)#%& EN 5.%3#/ ONTWIKKELEN SCHOOLKOFFERS s iw EEN CONTRACT TUSSEN GEÕNDUSTRIALISEERDE LANDEN EN ONTWIKKELINGSLANDEN om sociale diensten te financieren.
James Grant
s "EKRACHTIGING VAN DE -ILLENNIUMDOELSTELLINGEN VOOR /NTWIKKELING -$/S door de VN-lidstaten. s 4IMMEREN AAN DE WEG VOOR DE VERALGEMENING VAN HET BASISONDERWIJS s #AMPAGNE iTERUG NAAR SCHOOLw s 3PECIALE ZITTING VAN DE 6. ROND KINDEREN VOOR DE EERSTE KEER RICHTEN kinderen zich tot de Algemene Vergadering van de UN. s $E TSUNAMI BRENGT EEN ONGEZIENE RESPONS TEWEEG BIJ DONATEURS EN het grote publiek s ,ANCERING VAN DE JAAR DURENDE INTERNATIONALE CAMPAGNE i3AMEN TEGEN !IDSw s !LGEMENE VERGADERING VAN DE 6. (ERDENKING VAN DE 3PECIALE :ITTING «een wereld geschikt voor kinderen» s ,ANCERING VAN DE CAMPAGNE iOVERLEVENw WAARMEE 5.)#%& DE AANDACHT wil richten op de alarmerende kindersterftecijfers. s 6ASTSTELLING DALING WERELDWIJDE KINDERSTERFTE CIJFER MET )N STIERVEN er nog 90 op de 1000 kinderen voor hun vijfde verjaardag, in 2008 zijn dat er nog maar 65 op de 1000.
Carol Bellamy
Ann Veneman
HET VERDRAG INZAKE DE RECHTEN VAN HET KIND Kinderen hebben, net als volwassenen, rechten. Het is de missie van UNICEF om die rechten te verdedigen, maar ook om kinderen in hun basisnoden te voorzien en hun mogelijkheden tot zelfontplooiing uit te breiden. Om die missie te volbrengen, baseert UNICEF zich op het Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Om de oorsprong van dit verdrag beter te begrijpen, moeten we terugkeren in de tijd.
20 november 1959: Verklaring van de Rechten van het Kind 20 november 1989: Verdrag inzake de Rechten van het Kind In 1959 keurden de Verenigde Naties de «Verklaring van de Rechten van het Kind» goed. De verklaring behandelt het recht van elk kind, waar ook ter wereld, op degelijk onderwijs, goede voeding, gezondheidszorg, huisvesting en ontspanning. Het document heeft een universeel karakter want het baseert zich op het principe dat alle kinderen dezelfde noden hebben, wat hun afkomst ook moge zijn.
1979: Internationaal Jaar van het Kind In 1979 werd de 20e verjaardag van de «Verklaring van de Rechten van het kind» gevierd. 1979 was tevens het «Internationaal Jaar van het Kind», dat door de Verenigde Naties werd vastgelegd om de aandacht van het publiek te vestigen op de belangen van het kind. Naar aanleiding daarvan werden verschillende tentoonstellingen en geldinzamelingen via televisieuitzendingen en gala-avonden op touw gezet. Verschillende regeringen maakten studies over de levensomstandigheden van kinderen in hun land, anderen onderzochten specifieke kwesties zoals vaccinaties, kindervoeding, straatkinderen, weeskinderen, enz.
De Vergadering van de Verenigde Naties keurde het «Verdrag inzake de Rechten van het Kind» goed op 20 november 1989. Alle lidstaten van de Verenigde Naties, met uitzondering van Somalië en de Verenigde Staten, hebben het Verdrag sindsdien ondertekend en goedgekeurd. Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind formuleert de rechten die gerespecteerd moeten worden opdat kinderen hun capaciteiten zouden kunnen ontwikkelen en beschermd zouden worden tegen honger, armoede, verwaarlozing en mishandeling. Het weerspiegelt een nieuwe visie op het kind: kinderen worden beschouwd als menselijke wezens met eigen rechten. Het Verdrag beschouwt het kind enerzijds als individu en anderzijds als familie- en gemeenschapslid. Het kent eigen rechten en verantwoordelijkheden toe aan het kind die overeenstemmen met zijn leeftijd en rijpheid. Door de rechten op die manier te bekijken, omvat het Verdrag alle aspecten van het leven van een kind. Het Verdrag beschrijft alle fundamentele rechten van het kind:
s (ET RECHT OP OVERLEVING EN ONTWIKKELING
Het recht op overleving en ontwikkeling betekent onder andere dat ieder kind recht heeft op geschikte voeding, onderdak, zuiver water, onderwijs, gezondheidszorg, vrije tijd en ontspanning, culturele activiteiten en informatie over de rechten van het kind.
s (ET RECHT OP BESCHERMING
Kinderen hebben recht op bescherming tegen alle vormen van mishandeling, verwaarlozing, exploitatie, wreedheden én op een bijzondere bescherming in oorlogstijd.
s (ET RECHT OP INSPRAAK
© unicef
Kinderen hebben het recht hun mening vrij te uiten. Ze hebben het recht om hun opinie te geven over problemen die een invloed hebben op hun sociale, economische, religieuze, culturele en politieke leven. Het recht op inspraak omvat het recht op vrije meningsuiting en begrip, het recht op informatie en vrije vereniging. Naarmate ze groter worden, leren kinderen aan wie rechten werden toegekend hun andere rechten uit te oefenen. Zo worden ze voorbereid om een actieve rol te spelen in de maatschappij.
7
DE MILLENNIUMDOELSTELLINGEN VOOR ONTWIKKELING (MDO) In het jaar 2000 kwamen de lidstaten van de Verenigde Naties samen om de «Millenniumverklaring» goed te keuren, die de Millenniumdoelstellingen voor de Ontwikkeling (MDO) vastleggen:
Wat zijn de MDO’s? De MDO’s zijn 8 doelstellingen die vooropgesteld werden om de levensomstandigheden van mensen tegen 2015 te verbeteren.
© unicef
i!2-/%$% 5)42/%)%. 4%'%. w
MDO 1 extreme armoede en honger uitbannen
MDO 6 HIV/AIDS, malaria en andere ziektes bestrijden
Er zijn miljoenen mensen op de wereld die met minder dan 1 euro per dag moeten rondkomen. Deze doelstelling wil de armoede bestrijden en afdoende levensmiddelen verschaffen aan iedereen.
Deze doelstelling wil de verspreiding van HIV/AIDS, malaria en andere ziektes tegengaan.
MDO 2 basisonderwijs wereldwijd toegankelijk maken voor jongens en meisjes 93 miljoen kinderen ter wereld, het merendeel meisjes hebben geen mogelijkheid om naar school te gaan en er te leren lezen en schrijven. MDO 2 wil alle kinderen, jongens en meisjes, de kans geven om hun basisonderwijs af te maken.
MDO 3 de gelijke behandeling van mannen en vrouwen én de onafhankelijkheid van vrouwen bevorderen Deze doelstelling wil de levensomstandigheden van meisjes en vrouwen verbeteren. Dit kan door ervoor te zorgen dat jonge meisjes naar school kunnen gaan om er te leren lezen en schrijven. Op die manier kunnen ze later gemakkelijker een goede baan vinden en zelf de vrouwenrechten verdedigen.
MDO 7 actief werken aan een duurzaam milieu Centraal in deze doelsteling staan de ontbossing, de problematiek van het zuiver water en waterzuivering. Elk jaar worden ongeveer 13 miljoen hectaren natuurgebied in ontwikkelingslanden vernietigd voor nieuwe landbouwgrond. 856 miljoen mensen ter wereld hebben geen toegang tot zuiver water en 2,5 miljard mensen beschikken niet over een waterzuiveringssysteem. Deze doelstelling streeft ernaar onze planeet te beschermen en de toegang tot zuiver water en sanitaire basisvoorzieningen te garanderen voor iedereen.
MDO 8 werken aan een wereldwijd partnerschap voor ontwikkeling De laatste doelstelling herinnert ons eraan dat we de Millenniumdoelstellingen niet kunnen bereiken zonder samenwerking. Samenwerking op internationaal niveau is nodig om de levensomstandigheden van de armsten te verbeteren.
MDO 4 kindersterfte terugdringen Een kind in een ontwikkelingsland heeft 13 keer meer kans om te sterven tijdens de eerste vijf levensjaren dan een kind dat geboren wordt in een geïndustrialiseerd land. Kinderen in ontwikkelingslanden sterven aan ziektes als longontstekingen, diarree, malaria en mazelen. Allemaal ziektes die te genezen zijn als ze tijdig worden behandeld. MDO 4 heeft als doel het aantal kinderen dat sterft voor de leeftijd van 5 terug te dringen.
MDO 5 de gezondheid van moeders verbeteren Ieder jaar sterven meer dan 500.000 moeders in ontwikkelingslanden tijdens hun zwangerschap, de bevalling of tijdens de 6 weken na de geboorte van hun baby. Deze doelstelling wil ervoor zorgen dat zwangere vrouwen en moeders toegang hebben tot de onmisbare verzorging om gezond te blijven.
8
De MDO’s zijn voor UNICEF enorm belangrijk, niet alleen omdat ze een duidelijk engagement vooropstellen maar vooral omdat 6 van hen rechtstreeks van toepassing zijn op kinderen. UNICEF ziet hierin het bewijs dat de bescherming van het kind de onmisbare inzet moet zijn van iedereen die met ontwikkeling bezig is. Het werk van UNICEF sluit even logisch aan bij deze MDO’s, als bij het Verdrag voor de rechten van het kind. Beide documenten tonen de bereidheid van de internationale gemeenschap om de situatie van kinderen in de wereld te verbeteren.
WATER OP AARDE Het water op aarde in cijfers:
Ongeveer 97% van al het water op aarde is zout en bevindt zich in zeeën en oceanen. Zout water is uiteraard niet geschikt voor consumptie. Zoet water, daarentegen, komt vooral voor als ijs, in pakijs en gletsjers. Amper 25% van het zoete water op aarde is geschikt voor onmiddellijk gebruik.
Een ongelijke verdeling van natuurlijke bronnen De totale hoeveelheid water is precies dezelfde gebleven sinds de dag van haar ontstaan op aarde. Deze natuurlijke rijkdom is echter ongelijk verdeeld over de wereld. Eén op vijf mensen beschikt niet over de 20 liter water per dag die nodig zijn om een gezond leven te kunnen leiden. Niet iedereen is gelijk voor de regen
s s s s s
:OUT WATER /NDERGRONDS WATER 0OOLIJS /PPERVLAKTEWATER MEREN STROMEN RIVIEREN !TMOSFERISCH WATER
Waterschaarste: de uitdaging voor de komende decennia In de loop van deze eeuw dreigt water dat alsmaar meer verontreinigd wordt en te lijden heeft onder overstromingen of droogte, een zeer schaars goed te worden. De behoefte aan water stijgt twee keer sneller dan de wereldbevolking. Het blauwe goud zou dus wel eens een ernstig politiek en economisch probleem kunnen worden. Een fenomeen dat niet alleen het welzijn van de mens bedreigt, maar ook de wereldvrede.
Niet overal ter wereld regent het evenveel. De hoeveelheid neerslag die op een bepaalde plaats valt hangt af van de breedtegraad, het reliëf, de nabijheid van de zee of oceaan, de wind en de seizoenen. In het bergachtige Colombia bijvoorbeeld, dat dichtbij de Evenaar en de oceaan ligt, regent het tot 5 liter water per vierkante meter per jaar! In België regent het ongeveer 0,7 liter water per vierkante meter per jaar. Waterrijke landen: Een tiental landen bezit 60% van alle hernieuwbare natuurlijke zoetwaterbronnen van de wereld: Brazilië, Rusland, Canada, Indonesië, de Verenigde Staten, Bangladesh, China, Venezuela en Colombia. Waterarme landen: Koeweit, Bahrein, De Verenigde Arabische Emiraten, Malta, Libië, Singapore, Jordanië, Israël en Cyprus zijn de landen op onze planeet met het minste water. Meer dan 1 miljard mensen hebben geen toegang tot zuiver water!
In sommige landen moeten vrouwen en kinderen lange afstanden afleggen in de verzengende hitte en grote inspanningen leveren om water te verkrijgen, dat vaak van slechte kwaliteit is. Soms vangen ze het water op in toevallig gevonden bidons en jerrycans die vroeger koolwaterstof of pesticiden bevatten, stoffen die het water verontreinigen en de gezondheid schaden. Water dat van slechte kwaliteit is, kan talrijke ziektes veroorzaken waaronder tyfus en cholera, soms met de dood tot gevolg.
© unicef
De Wereldbank schat dat er 80 landen zijn, of liever 40% van de wereldbevolking, waar waterschaarste heerst en onvoldoende hygiëne is. In die landen, grotendeels landen uit het Zuiden, wordt niet alleen dorst geleden. Het gebrek aan water belemmert ook de economische ontwikkeling. Water speelt immers een essentiële rol in de industrie en de landbouw.
9
DE VERSCHILLENDE TOESTANDEN VAN WATER Water is een heel speciale natuurlijke rijkdom. Het is de enige chemische samenstelling die in alle drie toestanden (vast, vloeibaar en gas) voorkomt op onze planeet. Op kamertemperatuur is water vloeibaar. Ligt de temperatuur lager dan nul graden Celsius, dan is het een vaste stof. Bedraagt de temperatuur meer dan honderd graden Celsius, dan vormt water zich om tot een gas. Om te begrijpen wat er voor zorgt dat de toestand van het water verandert in functie van de temperatuur, moeten we naar de kern van de moleculen gaan. Een molecule water ziet er als volgt uit:
H
© unicef
De watermolecule bestaat uit drie atomen: één zuurstofatoom en twee waterstofatomen. Een gewone waterdruppel bevat miljoenen watermoleculen.
10
De moleculen raken elkaar aan en rollen over elkaar: water is vloeibaar.
Vanaf nul graden «verlamt» de koude de moleculen. De moleculen zetten zich vast en plakken aan elkaar: water is een vaste stof; het is ijs.
De moleculen plakken aan elkaar: water is een vaste stof.
O H
4USSEN NUL EN HONDERD GRADEN ROLLEN DE WATERMOLECULEN over elkaar. Water komt dan in de vloeibare vorm voor die ons allemaal bekend is:
Vanaf honderd graden worden de moleculen energiek. Ze bewegen zich heen en weer in het rond en verwijderen zich van elkaar: water wordt nu een gas; stoom.
De moleculen verplaatsen zich in alle richtingen en nemen meer plaats in: water is een gas geworden.
© unicef
POLLUTION DE L’EAU WATERVERONTREINIGING
Waterverontreiniging is een fysische, chemische, biologische of bacteriologische achteruitgang van de natuurlijke eigenschappen van het water, te wijten aan de mens en zijn activiteiten. De verontreiniging verstoort de fauna en flora in het water. Het brengt het watergebruik en het evenwicht van het watermilieu in gevaar.
Wat zijn de verschillende soorten waterverontreiniging? De belangrijkste oorzaken van waterverontreiniging zijn: s -ENSELIJKE ACTIVITEIT HUISHOUDELIJKE VERVUILING s $E LANDBOUW AGRARISCHE VERVUILING s $E INDUSTRIE INDUSTRIÑLE VERVUILING
Huishoudelijke vervuiling Huishoudelijke vervuiling komt voort uit het dagelijks gebruik van water thuis: toiletwater, zeepwater afkomstig van wasmachines, de afwas, badkamers en allerlei producten die in de gootsteen worden geloosd. Hieraan moeten we ook het afvalwater toevoegen van gemeenschappelijke woon- en werkcomplexen, zoals ziekenhuizen, scholen, winkels, hotels, restaurants, etc.
Agrarische vervuiling Slecht gebruikte kunstmest en pesticiden verontreinigen het ondergrondse water (sijpelen samen met regen- en sproeiwater de grond in) en het bodemoppervlak (druppelen af van planten). Het overdreven gebruik van kunstmest heeft de hoeveelheid nitraat in rivieren en in ondiep grondwater gevoelig doen stijgen. Nochtans is nitraat een natuurlijk en weldadig element dat deel uitmaakt van de stikstofcyclus en onmisbaar is voor de plantengroei. Het verspreidt zich op organische wijze (via dierlijke uitwerpselen: vaste of vloeibare mest) of op minerale (chemische) wijze. Het overdreven gebruik van nitraten brengt dit proces uit evenwicht: na de verspreiding van de stikstofbemesting sleurt het regenwater de bemesting die de planten en de bodem niet hebben kunnen opnemen mee de grond in. De stikstoflading dringt dan door tot de waterreserves en vervuilt ze.
Een concentratie van 50 milligram nitraat per liter of minder vormt geen gevaar voor de gezondheid en waterdistributiemaatschappijen waken er dan ook nauwgezet over dat die norm niet overschreden wordt.
Industriële vervuiling Industrieel afval kenmerkt zich door een grote verscheidenheid. Water kent immers verschillende toepassingen in de loop van het industriële proces. We kunnen verschillende soorten verontreiniging onderscheiden al naargelang de industriële activiteit: s /RGANISCHE STOFFEN EN VETTEN SLACHTHUIZEN LANDBOUW EN voedingsindustrie) s +OOLWATERSTOF PETROLEUMINDUSTRIE EN METALLURGIE s -ETALEN BODEMOPPERVLAKTEBEHANDELING EN METALLURGIE s :UREN BASES EN CHEMISCHE PRODUCTEN CHEMIEPRODUCTIE EN leerlooierijen) s 7ARM WATER AFKOELINGSCIRCUITS VAN THERMISCHE CENTRALES s 2ADIOACTIEVE STOFFEN KERNCENTRALES BEHANDELING VAN RADIOactief afval) Er worden steeds meer maatregelen genomen om het risico op verontreiniging in waterwinningzones te beperken.
Enkele tips om MINDER te VERVUILEN s 'OOTSTENEN WC POTTEN EN RIOLEN ZIJN GEEN VUILNISBAKKEN Wattenstaafjes, tampons, plastic verpakkingen, toxische stoffen, verven, white spirit, frituurolie, afvoerwater, enz. vervuilen het huishoudwater. Gevaarlijk vloeibaar afval hoort in flessen en moet naar het containerpark gebracht worden. s 'OOI GEEN GENEESMIDDELEN IN DE GOOTSTEEN OF IN HET TOILET Geef ze terug aan de apotheker. s 'EBRUIK NIET TEVEEL DETERGENTEN AFWASMIDDEL WASPOEDER bleekwater...). Deze producten zijn misschien wel schoonmaakmiddelen maar ze vervuilen tegelijkertijd het milieu. Beperk het gebruik ervan of gebruik milieuvriendelijke producten.
11
DE BEHANDELING VAN WATER Wanneer we over de behandeling van water spreken, moeten we een onderscheid maken tussen de drinkwaterproductie en de behandeling van afvalwater. In feite hebben deze twee saneringsprocedés andere doelstellingen.
Het behandelde water is bestemd voor consumptie en wordt gebruikt voor huishoudelijke taken. Het is het water dat uit onze kranen vloeit en dat we elke dag gebruiken. Water dat gebruikt wordt om drinkwater te produceren komt meestal uit grondwater. Grondwater vereist immers de lichtste behandeling en kan gedronken worden vanaf het moment dat het opgepompt wordt, gesteld dat de ondergrond waar het water in gevangen zit als filter optreedt. Jammer genoeg is er niet genoeg grondwater voorhanden om de hele bevolking te voorzien van drinkwater. Daarom moet er onvermijdelijk ook oppervlaktewater worden aangewend. Om oppervlaktewater drinkbaar te maken, moeten we het behandelen. Wat de oorsprong ervan ook zij, oppervlaktewater wordt altijd gedesinfecteerd met als doel elk gevaar voor de consumptie uit te sluiten. Virussen en bacteriën worden geneutraliseerd door ozon (een instabiel gas) of chloor. Deze desinfectie kan voorafgegaan worden door verschillende behandelingstypes: s 2OOSTERS EN MICROZEVEN DE VASTE STOFFEN WORDEN UIT HET water verwijderd. Zelfs microscopisch kleine vaste bestanddelen worden door microzeven tegengehouden. s 6LOKVORMING EN BEZINKING ORGANISCHE DEELTJES DIE NIET worden tegengehouden door de zeven, kunnen via toevoeging van vlokmiddelen vastgelegd worden en daarop via bezinking uit het water gefilterd worden. s :AND EN ACTIEVE KOOL lLTRATIE DE ZANDlLTERS HOUDEN DE RESterende vlokjes tegen en de actieve kool absorbeert resten van ongewenste organische stoffen en vormen van microverontreiniging.
©unicef
De productie van drinkwater
De behandeling van afvalwater Stedelijk afvalwater is afkomstig van toiletten, badkuipen/ douches, lavabo’s, enz., maar ook van door de industrie behandeld water. De bedoeling van deze behandeling is niet het water drinkbaar te maken, maar wel een maximum aan afval eruit te verwijderen om het vervolgens naar zijn natuurlijk watermilieu te laten terugkeren. Behandeld water mag het milieu waarin het wordt geloosd, niet aantasten en mag dus ook de watercyclus niet vervuilen. De reglementering omtrent de kwaliteit van geloosd water wordt bepaald door de Europese Unie en de Belgische overheid. De behandeling van afvalwater is er niet op gericht om water drinkbaar te maken, maar het is wel noodzakelijk gezien de hoge vervuilingspercentages die er in te vinden zijn die het milieu schaden. De behandeling van afvalwater bestaat uit verschillende fases die aansluiten bij de fases van de drinkwaterproductie:
©unicef/Alice Smeets
s $E VOORBEHANDELING HET GROTE AFVAL WORDT DOOR ROOSTERS gefilterd en de olielaag die bovenop het water ligt, wordt afgeschuimd. s $E DECANTATIE SUSPENSIEDEELTJES ZINKEN IN HET DECANTEERbad naar de bodem. s "IOLOGISCHE BEHANDELING BACTERIÑN VERWERKEN AL HET BIOLOgisch afbreekbaar afval zoals suikers en vetten. s $ESINFECTIE PESTICIDEN EN BACTERIÑN WORDEN VERWIJDERD voor het water terug in de rivieren wordt geloosd.
12
WATERSLAG De hoeveelheden water die hieronder vermeld staan, zijn gemiddelde waarden. Wat de productie van voorwerpen of levensmiddelen betreft, werden de cijfers berekend op basis van het volledige productieproces. Bij de productie van een kop koffie, bijvoorbeeld, houdt men rekening met het water dat nodig is voor het verbouwen van de koffieplant, de oogstmachines, de verschillende verwerkingsfases van de koffiebonen, etc.
Het Noorden = overdaad Een kop koffie = Een kilo aardappelen = 400 gram bakbloem = Een kilo maïs = Een liter melk = Een kilo tarwe = Een kilo rijst = Een kilo rundsvlees = Handen wassen en ondertussen het water laten lopen = Handen wassen zonder het water te laten lopen = Tanden poetsen = Een bad nemen =
150 liter water 200 liter water 550 liter water 900 liter water 1000 liter water 1000 tot 2000 liter water 3000 liter water 1600 liter water 15 liter water 2 liter water een glas tot 20 liter water 150 tot 300 liter water
Een douche nemen Een wasmachine Een vaatwasmachine De wc doorspoelen De auto wassen De tuin besproeien Een zwembad vullen Een ton suiker Een ton staal Een ton papier Een ton karton Een auto
= = = = = = = = = = = =
30 tot 100 liter water 60 tot 130 liter water 20 tot 40 liter water 6 tot 12 liter water 200 liter water 15 tot 20 liter per m2 50.000 tot 80.000 liter water 300 tot 400 m3 water 300 tot 600 m3 water 500 m3 water 60 tot 400 m3 water 35 m3 water
Het Zuiden = tekort Als de wereld een dorp met 100 inwoners was, dan telde het... 52 vrouwen en 48 mannen
=
70 kleurlingen en 30 blanken 57 Aziaten, 21 Europeanen, 14 Amerikanen en 8 Afrikanen 18 dorpelingen, die geen toilet hebben en hun behoefte in openlucht doen
80 dorpelingen, die in erbarmelijke omstandigheden leven
70 dorpelingen, die analfabeet zijn
© unicef/Giacomo Pirozzi
15 dorpelingen, die vervuild water blijven drinken en het risico lopen ziek te worden
1 dorpeling, die een computer heeft
1 dorpeling, die een diploma heeft 40 dorpelingen, die niet beschikken over sanitaire voorzieningen
13
© unicef
CONGO: ‘GEZONDE’ SCHOLEN EN DORPEN
Ondanks het enorme potentieel aan natuurlijke grondstoffen (ertsen, bossen en water), werd het land weinig ontwikkeld na zijn onafhankelijkheid in 1960. De talloze conflicten die er de laatste 20 jaar zijn losgebarsten, zijn voor een groot deel verantwoordelijk voor de sociale en politieke instabiliteit die er in het land heerst. De laatste opstand in het Oosten van het land in 2008, bracht een ware uittocht van miljoenen mensen op gang. Vele mannen, vrouwen én kinderen moesten het conflict met hun leven bekopen. Vrouwen en kinderen uit geïsoleerde gebieden zijn de voornaamste slachtoffers van de conflicten tussen de verschillende gewapende groeperingen. Congo heeft één van de hoogste kindersterftecijfers voor wat betreft kinderen onder de 5 jaar (het 9e hoogste op wereldschaal). Ook de moedersterftecijfers behoren tot de hoogste ter wereld. Momenteel sterven er per 100.000 geboortes 1289 moeders tijdens de bevalling. De gemiddelde levensverwachting ligt niet hoger dan 44 jaar. Ondanks de overvloedige regen en belangrijke waterreserves, hebben de Congolezen te lijden onder een drinkwatertekort en nog meer onder de verontreiniging van de beschikbare watervoorraden.
14
UNICEF DRC startte in 2006 een nieuw project rond water, sanitaire voorzieningen en hygiëne (WaSH). Het programma steunt op de samenwerking met lokale gemeenschappen. Deze langetermijn aanpak is noodzakelijk voor de ontwikkeling van water- en sanitaire voorzieningen. Het programma omvat een aantal projecten die zich specifiek richten op dorpen en scholen. Die krijgen na de aanleg van waterputten, latrines en/of wasbakjes de titel ‘gezonde school’ of ‘gezond dorp’. Het programma en de erkenning stimuleren de lokale gemeenschappen om hun levensomstandigheden zelf te verbeteren. In 2009 trokken de twee UNICEF-vrienden, Kobe Van Herwegen en Gwenaëlle De Kegeleer, naar Congo om er deze ‘gezonde’ dorpen en scholen te bezoeken. Ze kregen er de kans om met de bevolking te spreken en reportages te maken voor Ketnet en RTBF. Kobe en Gwenaëlle zijn bewust geworden van het belang van de WaSH-projecten en wilden graag vrienden van UNICEF worden voor de WaSH-campagne. Zo zullen ze bijvoorbeeld de projecten van UNICEF België en de wereldklassen rond de WaSH-campagne ondersteunen.
© unicef
De Democratische Republiek Congo is met zijn 2.345.000 km2 het op twee na grootste land van Afrika. Het telt naar schatting meer dan 62 miljoen inwoners. 70% van hen woont in landelijke gebieden.
MALI: ACHTERSTAND INHALEN
Fatimata is 13. Tot haar twaalfde woonde ze in Bamako, de hoofdstad van Mali. Ze woonde er samen met haar vader en twee zussen. Sinds de dood van haar vader woont ze bij een tante in een dorp in de Gao-regio. Fatimata gaat regelmatig water halen bij enkele waterputten in de buurt van het meer. «Als ik niet naar school ga, haal ik water aan het meer. Het water is vies en ik heb al vele mensen in het dorp gezien die ziek werden omdat ze het water dronken zonder het te filteren of te koken. Ik heb kinderen gekend die diarree kregen en stierven.»
UNICEF werkt nauw samen met de Malinese overheid om de waterproblemen in het land aan te pakken en de achterstand in te halen. Er wordt gezocht naar goedkope en efficiënte methoden om het grondwater op te pompen en te zuiveren. UNICEF zorgt voor de aanleg van waterputten en het plaatsen van sanitaire installaties. Samen met de plaatselijke gemeenschappen en de scholen wordt ook hygiëneonderricht gegeven om de mensen te wijzen op de gevaren van vervuild water en het belang van goede hygiëne. De strijd tegen de Guineeworm vormt op dat vlak een prioriteit.
© unicef
Mali is één van de landen die de Millenniumdoelstelling op het gebied van de toegang tot zuiver water en sanitaire voorzieningen tegen 2015 niet zal halen. Nochtans beschikt Mali over een aanzienlijk potentieel aan ondergrondse watervoorraden. Hiervan wordt amper 0,2% aangeboord. Het land bestaat voor 2/3 uit woestijngebied. Gemiddeld heeft slechts de helft van de bevolking er toegang tot zuiver water en aangepaste sanitaire voorzieningen. Deze toestand vertaalt zich in een hele reeks negatieve indicatoren zoals een hoog aantal gevallen van watergerelateerde aandoeningen zoals de Guineeworm, trachoom en diarree. 34 % van de kinderen zijn ondervoed. Het land kent een scholingsgraad voor meisjes van amper 43%.
Rama is acht. Ze woont in Hassia, een dorp in het zuiden van de Tomboektoe-regio. Ze gaat naar school en zit in de derde klas. Elke dag gaat ze water halen voor het gezin. «Ik ga elke ochtend en avond naar de nieuwe waterputten. Vroeger ging ik naar het meer, maar het water daar is vies. Vorig jaar werden nieuwe waterputten aangelegd. Die zijn dichter bij huis. Nu heb ik meer tijd om naar school te gaan. Thuis hebben we geen toilet. Op school wel. Daarom ga ik ook graag naar school. Op school leren we ook dat het belangrijk is om onze handen te wassen. Dit is vooral belangrijk voor het eten, dan worden we niet meer ziek.»
15
BOLIVIA: LAND VAN CONTRASTEN
In het woestijnachtige gebied in de Andes is de toegang tot water een groot probleem. In samenwerking met enkele NGO’s voert UNICEF al vijftien jaar lang een grootschalige campagne voor de aanleg van een drinkwatersysteem in de landelijke gebieden in het hoogland. Dankzij deze programma’s is de toegang tot water spectaculair verbeterd en heeft vandaag naar schatting meer dan 80% van de gemeenschappen toegang tot water. Met de toegang tot sanitaire voorzieningen is het echter slechter gesteld. Volgens UNICEF had in 2006 amper 43% van de bevolking toegang tot aangepaste sanitaire voorzieningen. Om deze achterstand in te halen ontwikkelde UNICEF samen met de lokale overheden een geïntegreerd ontwikkelinsprogramma dat voorziet in de bouw van sanitaire voorzieningen op school en voorlichting rond hygiëne. Sinds 2003 werden in zes van de 9 departementen in de Andes-, Amazone- en Chacoregio’s 576 ecologische latrines geplaatst (goed voor 13.000 mensen) en in de scholen werden douches geplaatst voor 23.000 kinderen. De komende jaren willen UNICEF en zijn partners deze WASH-projecten verder uitbreiden. Vooral de vorming en voorlichting rond hygiëne moeten hierbij aan belang winnen. Kennis over hygiëne is van levensbelang. Om die reden worden er, op scholen en bij mensen thuis, trainingen gegeven over het gebruik van water- en toiletvoorzieningen en goede hygiëne. Op scholen zijn er gescheiden toiletten en krijgen jongens en meisjes lesmateriaal over zuiver water. Opdat iedereen makkelijk toegang zou krijgen tot deze informatie wordt ook voorlichting gegeven in plaatselijke talen zoals het Quechua, Aymara en Guarani.
© unicef
Bolivia wordt wel eens het land van contrasten genoemd. Dit verwijst niet enkel naar het landschap maar ook naar de kloof tussen rijk en arm. Zoals zo vaak, zijn kinderen hiervan het grootste slachtoffer. Dit blijkt ook uit de toegang tot zuiver water en sanitaire voorzieningen.
UNICEF bouwde een gezondheidscentrum in de buurt. In het gezondheidscentrum controleert een verpleegster Eduardo’s gewicht en lengte. Zij vaccineert hem tegen ziektes en geeft hem medicijnen die voorkomen dat hij uitdroogt door diarree. De aanleg van een kanalisatiesysteem voor zuiver water moet ervoor zorgen dat de kinderen in de toekomst minder ziek worden. De lokale bevolking wordt nauw bij de activiteiten betrokken: ze beslissen mee waar de waterpunten komen, bouwen zelf hun toiletten en zijn verantwoordelijk voor het onderhoud. Omdat vrouwen in de gemeenschappen een belangrijke stem hebben, spelen zij een centrale rol bij de promotie van hygiene en toiletten. In de komende twee jaar worden 20 nieuwe waterpunten aangelegd. Daardoor krijgen 6.000 mensen zuiver water in een straal van 500 meter van hun woonplaats.
© unicef
De 9-jarige Eduardo Santos woont in Beni, een van de departementen in het Amazonegebied waar UNICEF hulp biedt. De meeste inwoners zijn er erg arm. De landbouw en de veeteelt leveren maar net genoeg op om te overleven. Net als vele kinderen in de streek is Eduardo ziek geworden door het drinken van vervuild water: hij heeft ademhalingsproblemen en diarree.
16
© unicef
FRANK DE WINNE: EEN AMBASSADEUR IN VOLLE VLUCHT
© unicef
Op 27 mei 2009 vertrok Frank De Winne naar het Internationaal Ruimtestation ISS waar hij in totaal zes maanden zal verblijven. In zijn koffer stak de ESA-astronaut datgene waar hij het meest trots op is: zijn mandaat als vrijwillig UNICEF-ambassadeur dat hij tijdens zijn eerste ruimte-expeditie al aanvaard had. Het cyaankleurige T-shirt en de vlag met het moeder-met-kindlogo maken deel uit van zijn ruimtevaartuitrusting. Frank De Winne denkt er niet aan zijn humanitaire rol achterwege te laten gedurende zijn 6 lange maanden in de ruimte. Wel integendeel. Als overtuigd humanist, weet hij dat zijn ruimtemissie hem een unieke gelegenheid biedt om de UNICEF-boodschap te verspreiden. «Water is van levensbelang, daar staan wij nauwelijks bij stil. Ons aardoppervlak is voor 70% bedekt met water. Als je vanuit het Internationale Ruimtestation ISS - op een hoogte van 340 kilometer - naar beneden kijkt, dan zie je dat ook heel duidelijk. Vandaar dat de aarde vaak de «blauwe planeet» genoemd wordt. Wij mensen uit de rijke landen hebben de neiging om water als een consumptiegoed te beschouwen. Het kost ons inderdaad zeer weinig moeite om aan zuiver water te geraken. Het volstaat de kraan open te draaien of een fles te openen. Net zoals de astronauten in het ruimtestation, moeten
we ook op aarde erg zorgzaam met water omspringen. In de ontwikkelingslanden sterven elke dag 5.000 kinderen aan een ziekte veroorzaakt door gebrek aan zuiver water of hygiëne. Dat betekent 1 kind per 20 seconden. Dat is onaanvaardbaar.»
Ver maar toch present Voor Frank De Winne was het een logische keuze om peter van de WaSH-campagne te worden. Hij wil op die manier de aandacht van het publiek vestigen op de problematiek van zuiver water, sanitaire voorzieningen en hygiëne. «UNICEF ontwikkelt omvangrijke programma’s in Mali en in een honderdtal andere landen rond zuiver water en hygiëne om anderhalf miljoen kinderen per jaar van de dood te redden. De toegang tot water, hygiëne en sanitaire voorzieningen is een basisrecht voor alle kinderen en een noodzakelijke voorwaarde om hun overleving veilig te stellen. De boodschap is duidelijk. En Frank zal geen kans onbenut laten om die boodschap vanuit de ruimte te verkondigen.
Een zwevend onderzoekslaboratorium Kunt u zich een zwevend laboratorium in de ruimte inbeelden dat als doel heeft het welzijn van alle mensen op aarde te bevorderen? Het bestaat wel degelijk en heet het Internationale Ruimtestation ISS. Het ISS zweeft op zo’n 340 kilometer hoogte in een baan boven de aarde en zal permanent bewoond zijn gedurende de volgende 10 tot 15 jaar. Het ISS weegt 455 ton, is 100 meter lang en ongeveer 80 meter breed. De oppervlakte ervan stemt overeen met dat van een voetbalveld. Het ISS is ruim genoeg voor 7 bemanningsleden en een indrukwekkend arsenaal aan installaties en voorzieningen waarmee wetenschappelijke experimenten tot een goed einde kunnen worden gebracht.
17
ACTIVITEITENFICHE 1 voor de leerkracht
De watercyclus Leerdoelen
Verloop van de activiteit
- De leerlingen begrijpen via welk proces water in drinkwater wordt omgezet. - Ze kunnen de cyclus van het drinkwater met hun eigen woorden uitleggen. - Ze begrijpen de technische termen die verband houden met de drinkwatercyclus. - De leerlingen kunnen de illustraties op het bord naar hun eigen wereld overbrengen. - Ze zijn bewust van de weg die het water moet afleggen vooraleer het kan worden gedronken of gebruikt.
- De leerlingen maken de puzzel. (De kinderen hebben «De cyclus van het drinkwater» nog niet gezien) - Debat tussen de kinderen en de leerkracht aan de hand van de vergrote prent - Wat stelt deze illustratie voor? - Kennen jullie de weg die het water aflegt vooraleer het in ons glas belandt? - Wat is een waterzuiveringsstation? En een pompstation? - Vragen staat vrij - De leerlingen leggen individueel of in groep de onderschriften op de juiste plaats op de prent «De cyclus van het drinkwater». - De leerlingen zoeken foto’s in tijdschriften, kranten en magazines die bij de verschillende fases van de watercyclus kunnen worden gekleefd. - Deze activiteit kan aangevuld worden met een bezoek aan een watertoren, een waterzuiveringsstation of een waterbekken.
Materiaal - 1 vergroting van de prent «De cyclus van het drinkwater» - 1 A4-reproductie van «De cyclus van het drinkwater» in de vorm van een puzzel (indien mogelijk voor elke deelnemer) - 1 A4-reproductie met onderschriften van de prent «De cyclus van het drinkwater» - Tijdschriften, fotos, kranten - Lijm en schaar
Alternatief De kinderen kunnen individueel of in groep hun eigen schematische voorstelling (in de juiste volgorde) maken van de drinkwatercyclus met behulp van foto’s uit kranten en tijdschriften.
1. de bron, 2. het pompstation, 3. behandeling en controle van water, 4. het transport, 5. stokkering, 6. Gemeenschappelijk en industrieel gebruik, 6. Huishoudelijk gebruik en consumptie, 7. Afvoerwater, 8. Waterzuiveringsstation, 9. Afvoer en terugkeer naar het natuurlijke milieu
18
Traitement et contrôle de la qualité de l’eau
© Aquawal
2
Station de pompage
PRODUCTIE
3
6
Usage public et industriel
1 La ressource
7 Rejet à l'égout
4 Le transport
45584 451252141
6
5
Usage domestique et alimentaire
Stockage
9
Rejet à l'égout
Rejet dans la nature et retour au milieu naturel
7
De cyclus van het drinkwater
8
Station d'épuration
ZUIVERING
DISTRIBUTIE
ACTIVITEITENFICHE 1 voor de leerkracht
19
©Aquawal - Illustration :
ACTIVITEITENFICHE 2 voor de leerkracht
De verschillende toestanden van water - verdamping Leerdoelen - De leerlingen begrijpen het verdampingsen condensatieproces. - De leerlingen kunnen de opgedane kennis naar hun werkelijkheid transfereren.
Materiaal -
een warmtebron een kookpot met deksel een maatbeker een haardroger twee servietten per persoon
Verloop van activiteit 1 - De leerlingen meten samen met de leerkracht 1 liter water af. - Het water wordt aan de kook gebracht in een kookpot zonder deksel. - Terwijl het water gedurende 15 minuten kookt, voeren de leerlingen een groepsgesprek: - Wat gebeurt er nu het water kookt? - Wat zien jullie? - Hoe wordt de ‘rook’ genoemd? - De leerkracht neemt nu de pot van het vuur en giet het water in de maatbeker en stelt daarna de volgende vragen: - Is er nog altijd 1 liter water is de maatbeker? - Waar is het water naartoe? - Het water wordt opnieuw aan de kook gebracht, maar deze keer wordt het deksel op de pot gezet. - Na 10 minuten haalt de leerkracht de pot van het vuur. Vervolgens vraagt hij de leerlingen wat er op het deksel terug te vinden is.
Verloop van activiteit 2
© unicef
- De leerlingen krijgen elk twee vochtige servetten. - De leerlingen worden in twee groepen verdeeld. - De ene groep leerlingen hangt één servet aan de buiten- of binnenkant van een warme radiator. De tweede servet rollen ze op tot een bolletje en leggen ze op dezelfde warme radiator. - De tweede groep leerlingen droogt één servet met een haardroger die warme lucht blaast. De tweede servet drogen ze met een haardroger die koude lucht blaast. - Na afloop trekken de leerlingen samen met de leerkracht een conclusie: - Welke servet is het snelst opgedroogd? - Waarom? - Hoe komt dat? - De leerlingen moeten voorbeelden zoeken uit het dagelijkse leven die hun beweringen staven.
20
ACTIVITEITENFICHE 3 voor de leerkracht
De verschillende toestanden van water - water als ijs Leerdoelen
Verloop van de activiteit
- De leerlingen begrijpen het stollingsproces van water - De leerlingen kunnen de opgedane kennis transfereren naar hun wereld
- De leerlingen gieten samen met de leerkracht water in een vorm voor ijsblokjes en zetten die vormpjes in het vriesvak. - Na enkele uren worden de ijsblokvormpjes uit de koelkast genomen. - Een deel van de ijsblokjes wordt op een glazen bord gelegd en bedekt met zout. Het andere deel van de blokjes wordt in de zon gezet. - De leerlingen schrijven een kort tekstje over de veranderingen die ze hebben gezien. Voorbeeld: Ijs smelt wanneer het in contact komt met zout of het ijs smelt wanneer de temperatuur hoger is dan 0 °C. - De leerlingen moeten de kennis die ze bij de observaties opgedaan hebben ook kunnen toepassen op ervaringen uit het dagelijkse leven. In een klasgesprek zoeken ze antwoorden op de volgende vragen: - Wat gebeurt er in de winter wanneer het ijzelt? - Wat gebeurt er als je een ijsblokje in een glas water doet? Waarom?
Materiaal - vriesvak - Ijsblokjes - Zout
Extra activiteit: Zout water in zoet water omzetten - Er wordt zout water gegoten op een glazen bord. - In het midden van het bord wordt een kop geplaatst die lager is dan het bord maar hoger dan het niveau van het water. - Dit bord wordt met een plastic folie bedekt zodat het water niet kan verdampen. - Op de plastic folie wordt een kiezelsteentje gelegd op de plaats waar het kopje staat. - Het geheel wordt in de zon gezet. Het water verdampt en valt in het kopje. Het water dat daarin zit, is drinkbaar. Wie wil blijven wachten tot het experiment voorbij is, zal zien dat er enkel zoutkristallen op het bord blijven liggen.
© unicef
Op deze manier wordt zout uit zeewater gewonnen.
21
ACTIVITEITENFICHE 4 voor de leerkracht
De verschillende toestanden van water - synthese Leerdoelen
Verloop van de activiteit
- De leerlingen leren de chemische samenstelling van water kennen. - De leerlingen kunnen een schema analyseren. - De leerlingen begrijpen het verdampings-, condensatie- en stollingsproces van water. - De leerlingen kunnen de kennis die ze tijdens de activiteit opgedaan hebben over meteorologische fenomenen transfereren naar hun eigen wereld.
- De leerlingen lezen de tekst over de drie toestanden van water (zie: «De verschillende toestanden van water») - De leerkracht neemt de schema’s van de drie toestanden van water erbij en legt ze uit. Daarbij gebruikt hij termen als: stolling, gassen, moleculen, zuurstof en waterstof. - De leerlingen moeten aan de hand van de illustraties over de samenstelling van water, de juiste toestand benoemen.
Materiaal
Alternatieve activiteit
© unicef
© unicef
De leerlingen reconstrueren de verschillende toestanden van water op het bord aan de hand van plaatjes uit tijdschriften.
© unicef
- Tekst: «De verschillende toestanden van water» - Een kopie van de schema’s over de samenstelling van water
22
ACTIVITEITENFICHE 4 voor de leerkracht
Vragen: 1. Vanaf welke temperatuur wordt water een gas? ……………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Vanaf hoeveel graden stolt water? ……………………………………………………………………………………………………………………………………
3. Uit welke atomen bestaat water? ……………………………………………………………………………………………………………………………………
4. Wat betekent stolling? Gasvorming? ……………………………………………………………………………………………………………………………………
Zoek het passende woord bij de afbeeldingen: ijs, water, waterdamp.
23
ACTIVITEITENFICHE 5 voor de leerkracht
Water op aarde Leerdoelen
Verloop van de activiteit
- De leerlingen maken kennis met de verschillende klimaten op aarde. - De leerlingen kunnen een wereldkaart lezen en zich oriënteren. - De leerlingen worden ervan bewust dat de beschikbare hoeveelheid water niet overal ter wereld gelijk is. - De leerlingen worden bewust van hun eigen vooroordelen en stereotype denkbeelden - De leerlingen kunnen een eenvoudige grafiek lezen en begrijpen.
Fase 1
Materiaal - Wereldkaart - 2 grote blanco wereldkaarten waar enkel de evenaar op getekend staat. - Karton in verschillende kleuren om continenten, oceanen en de keerkringen mee aan te duiden. - Kopie van de wereldbol voor elke leerling (zie volgende pagina’s). - Foto’s van mensen van verschillende nationaliteiten. - Kopie van de tekst: «Water op onze planeet» (zie volgende pagina’s).
- De leerkracht toont zowel een blanco als een gewone wereldkaart aan de leerlingen. - In een klasgesprek met de leerkracht vergelijken de leerlingen de twee kaarten en wordt er uitgelegd wat de evenaar is. Wat is de evenaar? , Waar bevindt hij zich? - Met de hulp van de leerkracht situeren de leerlingen de windstreken, de continenten en de oceanen aan de hand van de verschillende kleurenkartons op de wereldkaart. - De leerlingen voeren daarna een klasgesprek met als leidraad: - Waar bevindt België zich in verhouding tot de evenaar? - Waar bevindt België zich in verhouding tot Azië? - Op een kaartje schrijven de leerlingen de naam van de landen, zeeën, enz. die ze kennen (vakantie, origine,...). Die kaartjes worden dan op de grote blanco wereldkaart geplakt. De wereldkaart wordt later samen met de kaartjes in de klas opgehangen.
Fase 2 - De leerkracht stelt de leerlingen een aantal vragen over het klimaat en de verdeling van water: - Kennen jullie een land waar het erg koud is? Duid het aan op de kaart. - Kennen jullie een land waar het veel regent? Idem. - Kennen jullie een land waar het erg warm is? Idem. - Naar gelang de leeftijd en het niveau van de kinderen, kan de leerkracht ingaan op de kreefts- en steenbokskeerkring. - De leerlingen kleuren de delen in volgens warm, gematigd of koud klimlaat. - Daarna richten de kinderen opnieuw de ogen op de wereldkaart. De leerkracht vraagt hen waar zich het meeste water bevindt en waar er water tekort is. - De leerlingen lezen de tekst «Water op onze planeet» - Ze krijgen daarna opnieuw enkele vragen te verwerken: - In welke continenten is er volgens jullie een tekort aan water? - In welke continenten is er water in overvloed? - Waarom? De leerkracht verklaart de overvloed of het tekort aan water in een bepaald land of continent aan de hand van het klimaat.
Fase 3 - De leerkracht toont foto’s van mensen uit verschillende landen of van verschillende afkomst die in contact zijn met water. - De kinderen raden voor verschillende foto’s uit welk land of continent de persoon op de foto komt en verklaren waarom ze dat denken. - De foto’s worden samen overlopen. De kinderen observeren niet alleen de fysieke trekken, maar ook de kleren, het landschap. - Nadat de foto’s op de wereldkaart worden geplaatst en eventuele stereotype beelden werden weerlegd, is het tijd voor een nieuw debat: - Heeft iedereen evenveel water? Waarom? - Hoe zou jij de levensomstandigheden van die personen verbeteren?
24
ACTIVITEITENFICHE 5 voor de leerkracht
De twee wereldkaarten kunnen in de klas worden opgehangen. De leerkracht stimuleert de kinderen om het nieuws over het klimaat te volgen door ze te vragen een artikel te zoeken over overstromingen, stormweer, acties van UNICEF of Greenpeace, het weerstation Prinses Elisabeth, etc. Die artikels worden dan toegevoegd aan de wereldkaart. Op het einde van het schooljaar kunnen de positieve en negatieve gebeurtenissen in de loop van het jaar overlopen worden.
Schrijfoefening: Zoek verschillende manieren om geen water te verspillen. Ik verspil geen water: In de keuken laat ik het water niet zomaar wegvloeien terwijl ik mijn handen was. In de badkamer ... In de tuin... Op school... In het zwembad...
Water op onze planeet Onze planeet wordt ook wel eens de blauwe planeet genoemd, want vanuit de ruimte lijkt onze planeet een blauwe bol. Tweederde van haar oppervlakte bestaat uit water. 97% van dat water is zout water. We vinden het terug in zeeen en oceanen. 2,5% van al het water op aarde is zoet en drinkbaar. Tweederde van het zoete water bestaat uit gletsjers, ondergronds water en oppervlakte water (meren, rivieren, enz.). Van al dit zoete water is er maar 0,8% geschikt als drinkwater. Het is belangrijk om zorg te dragen voor dat water, het niet te verspillen, maar er duurzaam mee om te springen.
Water in de wereld zout water
ijs 1,60%
drinkbaar water 0,80%
97%
25
26
Knip uit en leg op de juiste plaats
Oceanië Afrika
Indische Oceaan Noordelijke Ijszee Zuidelijke Ijszee
OOST WEST
Noord- en ZuidAmerika
Azië Atlantische Oceaan
ZUID
Europa Stille Oceaan
NOORD
ACTIVITEITENFICHE 5 voor de leerkracht
ACTIVITEITENFICHE 6 voor de leerkracht
Cijfers over water Leerdoelen
Verloop van de activiteit
- De leerlingen weten hoeveel water er gebruikt wordt bij dagelijkse activiteiten. - De leerlingen kunnen de nadelen van waterverspilling benoemen. - De leerlingen kunnen een eenvoudige grafiek maken. - De leerlingen kunnen problemen oplossen door de regel van 3 toe te passen.
Fase 1 De leerkracht vraagt aan twee of drie kinderen om te vertellen wat ze gisteren gedaan hebben. Terwijl ze vertellen, legt de leerkracht de nadruk op de handelingen of activiteiten waarbij water gebruikt of verspild wordt: handen wassen, naar het toilet gaan, afwassen, ... Die acties worden op het bord geschreven. Onderaan de lijst schrijft de leerkracht de naam van het kind.
Fase 2
Materiaal - Fiche ‘Waterslag’ - Geruit papier (gemillimeterd) voor de grafieken - Schrijfgerief: pennen, potloden en markeerstiften (in verschillende kleuren)
De kinderen moeten berekenen hoeveel water ieder kind verbruikt heeft. Daarbij mogen ze gebruik maken van de informatiefiche «Waterslag». Het verbruik van 1 kind wordt klassikaal berekend. Daarna proberen de leerlingen individueel het verbruik van de andere twee kinderen te berekenen. De resultaten worden vervolgens klassikaal besproken en opgelost (de regel van 3 is hier noodzakelijk).
Fase 3
Alternatief De leerkracht kan ook spelkaarten maken zoals deze op volgende pagina om de kinderen vertrouwd te maken met het waterverbruik bij alledaagse handelingen en activiteiten. Sommige leerlingen krijgen een kaartje met een zin, anderen krijgen een kaartje met een cijfer. De bedoeling is om die cijfers te koppelen aan de juiste zin en op die manier de leerlingen bewust te maken van de hoeveelheid water die verbruikt wordt in het dagelijkse leven.
De leerkracht richt de aandacht van de leerlingen op het feit dat we soms ook water verbruiken zonder er bij stil te staan. Hij /zij vraagt hen op basis van de informatiefiche «Waterslag» uit te leggen waarom dat zo is. De leerlingen leren dan dat er grote hoeveelheden water nodig zijn om gangbare consumptiegoederen te produceren.
Fase 4 De leerkracht vertelt een kort verhaal in de aard van het volgende: «Michaël staat ‘s morgens op, neemt een douche, poetst zijn tanden en ontbijt. Hij drinkt 50 cl melk, eet een boterham met kaas,...» De leerlingen moeten de hoeveelheid water berekenen die Michaël verbruikt gedurende de dag op basis van de cijfers in de informatiefiche. Om het juiste resultaat te verkrijgen is de regel van 3 opnieuw nodig. Indien nodig moet de leerkracht deze opfrissen en hem toepassen op het verhaal als voorbeeldoefening. Daarna krijgen de leerlingen een ander verhaal te horen. Het is nu aan hen om individueel of in groep de hoeveelheid water te berekenen.
Fase 5 De leerlingen berekenen nu hun eigen waterverbruik op één dag. Ze schrijven op wat ze gedurende de volgende dag van plan zijn te doen. Op basis daarvan berekenen ze de hoeveelheid water die ze zullen verbruiken. In groep bespreken de leerlingen samen met de leerkracht op welke manieren ze minder water kunnen verbruiken.
Fase 6 In het tweede deel van de informatiefiche «Waterslag» vinden de leerlingen cijfers terug over de situatie in het Zuiden. Op basis van deze cijfers maken de leerlingen verschillende grafieken. De leerkracht toont verschillende vormen van grafieken om verhoudingen weer te geven zoals een staaf of taartgrafiek. Op basis van de pictogrammen uit de tekst kan er ook gewerkt worden met verschillende numerieke schalen; bijvoorbeeld een mannetje gelijkstellen aan 2 mannetjes of het totaal op 1000 ipv 100 brengen.
27
ACTIVITEITENFICHE 6 voor de leerkracht
Voor één kopje koffie, is er ........................ liter water nodig. 140 Grafieken Als de wereld een dorp was met 100 inwoners, dan telde het: 57 Aziaten, 21 Europeanen, 14 Amerikanen en 8 Afrikanen Aantal personen
Aantal personen
60
50
40
Europeanen Aantal personen
30
Aziaten Amerikanen
20
Afrikanen 10
0
Europeanen
Aziaten
Amerikanen
Afrikanen
Aantal personen 60
50
40
30
Aantal personen 20
10
0
Europeanen
28
Aziaten
Amerikanen
Afrikanen
ACTIVITEITENFICHE 7 voor de leerkracht
Waterslag Leerdoelen
Verloop van de activiteit
- De leerlingen kunnen hoeveelheden water voorstellen naargelang de inhoud. - De leerlingen kunnen een oplossing vinden voor problemen die gelinkt zijn aan hoeveelheden. - De leerlingen kunnen een maat berekenen. - De leerlingen kunnen de kennis die ze in de klas opgedaan hebben naar hun eigen realiteit overbrengen. - De leerlingen kennen manieren om water te besparen.
- De leerkracht vraagt de kinderen om de verschillende recipiënten te rangschikken van klein naar groot. - De hoeveelheden worden gemeten aan de hand van een maatbeker en door elke inhoud te meten. - De leerlingen lezen daarna de informatiefiche «Waterslag» - Zie oefening 1: Verdeling van de leerlingen in verschillende groepen. Elke groep beeldt het traject van een bepaald levensmiddel uit. - 1 groep: 1 kilo rijst = 3000 liter water - 1 groep: 1 kilo aardappelen = 200 liter water - 1 groep: 1 liter melk = 1000 liter water - Daarna worden de resultaten samen met de leerkracht in groep besproken. - Aan de hand van de gegevens uit de tekst «Waterslag» moeten de leerlingen nu enkele vragen oplossen (zie oefening 2). - Op basis van de berekeningen krijgt elke leerling de opdracht na te denken over hoe hij of zijn waterverbruik kan verminderen zonder zich al te veel te moeten ontzeggen. Nadat de kinderen individueel over de kwestie hebben nagedacht, gooien ze hun ideeën en oplossingen in de groep. De leerkracht noteert de verschillende antwoorden op het bord.
Materiaal - Verschillende recipiënten: glazen, kopjes, emmers. - Kopies van de UNICEF-tekst: «Waterslag» - Lijm en schaar - Meetlat
29
ACTIVITEITENFICHE 7 voor de leerkracht
De waterslag - OEFENING 1
© unicef
Wist je dat er 150 liter water nodig is om 1 kopje koffie te zetten?
De koffieplant heeft water nodig om te groeien en koffiebonen voort te brengen. Die koffiebonen zullen worden gebrand in een koffiebranderij. Het bedrijf heeft daar water voor nodig. De koffiebonen worden nadien verpakt in papieren zakjes. Die zakjes kunnen niet geproduceerd worden zonder water. Koffie komt uit verre landen en wordt naar ons land gebracht via vrachtwagens, schepen, enz. Ook bij het transport wordt er water verbruikt. Wanneer de koffie dan eindelijk in het koffiezetapparaat is beland, moet je water in de machine gieten om een kopje koffie te kunnen zetten.
Om te groeien heeft de koffieplant water nodig
In het koffiezetapparaat
Transport via vrachtwagen of schip
30
Transport naar de koffiebranderij
Verpakking van de koffiebonen
ACTIVITEITENFICHE 7 voor de leerkracht
De waterslag - OEFENING 2 Toen Nathalie vanmorgen opstond, douchte ze zich snel. Ze poetste haar tanden en spoelde ze met een bekertje water. Daarna dronk ze 20 cl melk en at ze een boterham van 50 g. Hoeveel water had Nathalie nodig om al deze dingen te doen?
Diezelfde morgen stond Jan op. Hij nam een bad, poetste zijn tanden en liet het water ondertussen uit de kraan stromen. Hij gebruikte gel voor zijn haar en waste nadien zijn handen. Hij nam een stevig ontbijt: hij at twee grote boterhammen van elk 60 g en dronk een glas melk van 20 cl. Hoeveel water verbruikte Jan?
Wie van de twee heeft het meeste water verbruikt? Wat is het verschil?
Schrijf nu een tekst over wat je vanmorgen gedaan hebt. Bereken daarna hoeveel water je hiervoor nodig had. Ik stond vanmorgen op ...
…………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Gebruik deze gegevens voor de rekenoefening:
1 m3 = 1000 liter 1 ton = 1000 kilogram Hoeveel m3 of liter water is er nodig voor: ………………………………………………………………………l
water
…………………………………………………………l
water
……………………………………………………………………………l
water
1 kg suiker:
1 schrift van 150 g: 2 auto’s:
Het vullen van een zwembad: 3 ton staal: 3 kg maïs:
……………………………
m3 water
………………………………………………………………………l ……………………………………………………………………
water
3
m water
31
ACTIVITEITENFICHE 8 voor de leerkracht
De rechten van het kind Verloop van de activiteit
- De leerlingen kennen de drie onderdelen van het Kinderrechtenverdrag - De leerlingen kunnen de rechten aan de hand van beelden en foto’s benoemen - De leerlingen kunnen hun mening uitdrukken - De leerlingen hebben respect voor de mening van anderen
- De klas wordt in drie groepen opgedeeld. Groep 1: Recht op overleving en ontwikkeling Groep 2: Recht op bescherming Groep 3: Recht op inspraak - Er wordt een woordvoerder aangewezen per groep - Elk groepje leest nu het stukje uit het Kinderrechtenverdrag waarin hun recht besproken wordt. - In groep denken de leerlingen na over wat het recht op overleving en ontwikkeling, op bescherming en op inspraak betekent. - Ze zoeken samen de sleutelwoorden uit de tekst en noteren die op een kaartje - Daarna lezen de drie woordvoerders elk hun stukje tekst voor en rapporteren ze aan de hele klasgroep. De sleutelwoorden worden samen besproken. - De leerlingen moeten nu foto’s uitknippen die verband houden met de sleutelwoorden. Die foto’s plakken ze samen met het kaartje met de sleutelwoorden op een kartonnen paneel waarop de naam van de verschillende rechten geschreven staat.
Materiaal - Tekst «Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind» - Kleine blanco kaartjes - Markeerstiften - 3 panelen in andere kleuren - Lijm, schaar - Tijdschriften, foto’s, kranten, enz.
Alternatief
© UNICEF/ HQ96-0966/Jose Hernandez-Claire
Op basis van woorden die geselecteerd werden door de leerlingen, kunnen de kinderen gedichten maken, een toneelstuk schrijven, ... De woorden kunnen ook gebruikt worden voor een plastische opdracht: tekenen, schilderen, ...
© UNICEF/HQ97-0179/Roger Lemoyne
Leerdoelen
32
ACTIVITEITENFICHE 9 voor de leerkracht
De rechten van het kind en UNICEF Leerdoelen
Verloop van de activiteit
- De leerlingen kunnen een tijdslijn maken. - De leerlingen kunnen essentiële informatie uit een tekst halen. - De leerlingen kennen de sleutelmomenten uit de geschiedenis van UNICEF.
Fase 1
- Fiches «Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind», «De Milenniumdoelstellingen voor Ontwikkeling» en «UNICEF: een historisch overzicht» - Materiaal voor een tijdslijn (karton, hout, plastic, ...) - Gekleurd papier, schaar, lijm, markeerstiften
Fase 2 Na de presentaties vraagt de leerkracht de leerlingen op welke manier ze de informatie geselecteerd hebben. Daaruit vloeit dan een klasgesprek over de gelijkenissen en verschilpunten tussen de werkwijzen van de drie groepen. Samen probeert men tot een akkoord te komen over de inhoud en vorm.
Fase 3 De leerkracht stelt de kinderen voor om twee presentatievormen te gebruiken: één voor de praktische informatie (Wat is UNICEF? Wat zijn de MDO’s?) en een andere voor de chronologie van UNICEF en de Kinderrechten (tijdslijn). De achterliggende idee is dat de leerlingen een originele en efficiënte presentatievorm creëren. In functie van de voorkeur van de leerkracht en leerlingen kan het resultaat ervan voortvloeien uit een debat in de klas, in groepjes en zelfs een individuele opdracht. De leerkracht beklemtoont de belangrijkste kenmerken van de presentatievormen en in het bijzonder van de tijdslijn (duidelijk, trapsgewijs, lineair,...)
© UNICEF/2006
Materiaal
De kinderen worden in drie groepen verdeeld. Elke groep krijgt de drie informatiefiches. De leerkracht vertelt de leerlingen dat ze de informatie op een originele manier moeten voorstellen aan de andere leerlingen. Ze krijgen daarvoor materiaal zoals bladen, markeerstiften, enz. Ze worden verondersteld om de belangrijkste informatie te selecteren en de details achterwege te laten. De bedoeling is een zo volledig mogelijk beeld te schetsen.
33
ACTIVITEITENFICHE 10 voor de leerkracht
WaSH : even debatteren... Leerdoelen
Verloop van de activiteit
- De leerlingen kunnen problemen identificeren die verband houden met watergebruik. - De leerlingen kunnen hun mening uitdrukken. - De leerlingen kunnen luisteren naar de mening van anderen en andere opvattingen respecteren.
Fase 1
Materiaal - Fiches over WaSH en water in het algemeen - Gekleurd papier - Gevarieerde documentatie over problemen die verband houden met water, sanitaire voorzieningen en hygiëne
De leerkracht vertelt de leerlingen dat hij een fantastische schat kent waarmee de leerlingen elke dag in contact komen en dat die schat beschermd moet worden. De kinderen moeten raden over welke schat het gaat. Wanneer de leerlingen dan raden dat de schat water is, vraagt de leerkracht waarom water een schat wordt genoemd.
Fase 2 De leerkracht plakt nu een foto of prent van water (een druppel, de zee, een glas water, ...) op het bord. De kinderen krijgen elk een blauw en rood blad papier. Op het blauwe papier schrijven of tekenen de leerlingen wat het water zo waardevol maakt (het leven, de planten, zich wassen, ...). Eén voor één stellen ze hun ideeën voor aan de klas en kleven ze hun blad op het bord. Vervolgens merkt de leerkracht op dat water ook gevaarlijk kan zijn. Op het rode blad papier noteren de leerlingen nu de gevaren van water (overstromingen, tsunami’s, vervuiling, ...).
© UNICEF België/2009
© UNICEF/Giacomo Pirozzi
Fase 3 De leerlingen krijgen documentatie over de weldaden en kwalijke gevolgen van water, overal ter wereld (fiches uit deze handleiding, boeken,...). Er wordt de leerlingen gevraagd om in groep na te denken over deze twee aspecten en op basis van de documentatie hun ideeen aan te vullen en/of te corrigeren waar nodig.
Fase 4 De leerkracht nodigt de kinderen uit om de gevaren die met water te maken hebben gedetailleerder te beschrijven. Deze gevaren staan uitgelegd in de fiches zoals die over «De nieuwe campagne van UNICEF België: WaSH». De bedoeling is dat de leerlingen begrijpen dat wanneer er geen toegang is tot water, dit er niet alleen voor zorgt dat mensen dorst lijden. Er kunnen ook talrijke ziekten door ontstaan die makkelijk kunnen worden voorkomen. Om tot die conclusie te komen, kunnen de leerlingen de documenten in groep bestuderen.
Fase 5 De leerkracht vraagt de kinderen welke van de net besproken problemen er zich ook bij ons kunnen voordoen. Op die manier worden de leerlingen ervan bewust dat zelfs als de toegang tot water geen probleem vormt, hygiëne en duurzaam omgaan met water ook voor ons van essentieel belang is. De leerlingen moeten nu de milieuproblemen (zeep in toiletten, het water laten lopen uit de kraan, afvoerwater, verontreiniging van rivieren) waarmee wij te kampen hebben bespreken. De leerkracht stelt de leerlingen nu voor om samen te brainstormen over mogelijke oplossingen. Ze worden opnieuw in groepjes opgedeeld. Elk groepje krijgt de opdracht een plan te bedenken om de dagelijkse problemen met betrekking tot water, sanitaire voorzieningen en hygiëne aan te pakken. De leerlingen stellen vervolgens hun oplossingen voor aan de klas . Na elke presentatie worden de andere leerlingen uitgenodigd om te reageren. Daarna probeert de hele klasgroep tot een akkoord te komen over welke eenvoudige maatregelen ze het best kunnen nemen.
34
ACTIVITEITENFICHE 11 voor de leerkracht
WaSH op school Leerdoelen
Verloop van de activiteit
- De leerlingen een gepast communicatiemiddel laten vinden om boodschappen over te brengen - De leerlingen kunnen hun watergebruik beter doseren - De leerlingen kennen de basishygiëneregels en kunnen die ook in de praktijk omzetten - De leerlingen kunnen hun kennis, vaardigheden en attitudes die ze in de vorige activiteiten hebben ontwikkeld inzetten
Fase 1
Materiaal
De leerkracht vraagt de leerlingen om zoveel mogelijk dingen (artikels, reclame, foto’s) te verzamelen die verband houden met zeep, toiletten of watergebruik. De leerkracht stelt de fiches over water en de WaSH-campagne voor, eventueel samen met andere informatiebronnen als reportages of tijdschriften die hem nuttig lijken.
Fase 2 De kinderen krijgen de opdracht een enquête af te nemen (thuis en op school) met de volgende voorbeeldvragen: - Waartoe dient water? - Hoeveel liter water gebruikt u ongeveer per dag? - Wat zou er gebeuren als we geen toiletten hadden?
- Informatie over hygiëne en de gebruiken die daarmee samenhangen (boeken, affiches, artikels,...) - Alles wat gebruikt kan worden om een affiche te maken - Fiches «WaSH», «Water», ...
Achteraf worden de verzamelde antwoorden besproken. De leerlingen wordt gevraagd om individueel of in groep een samenvatting te maken van wat er gezegd is.
Alternatief
De leerlingen moeten nu in groep de verzamelde informatie aanvullen en eventueel corrigeren met behulp van de documenten. Vervolgens wordt er met de hele klasgroep een gezamelijke synthese gemaakt.
Deze activiteit kan worden opgezet in het kader van de «Dag voor Verandering». Deze dag werd speciaal in het leven geroepen door UNICEF België om scholen te mobiliseren rond 20 november, waarop 20 jaar geleden het Verdrag inzake de Rechten van het Kind werd ondertekend. Scholen worden op die dag uitgenodigd om zich actief in te zetten voor de kinderrechten op basis van een gegeven problematiek. Daarmee probeert UNICEF samen met de scholen voor een mentaliteitswijziging te zorgen en eveneens het leven van kinderen te verbeteren. Dit jaar staat de problematiek rond toiletten en hygiëne centraal. Scholen kunnen zich actief engageren om op die manier leerlingen bewust te maken van het belang van hygiëne en hun gedrag daaromtrent aan te passen. De scholen die aan de Dag voor Verandering willen deelnemen, zullen daarover materiaal ontvangen in de loop van de maand oktober.
Fase 3
Fase 4 Op basis van de conclusies in de synthese, wordt de leerlingen gevraagd de andere kinderen op school in te lichten over het belang van hygiëne, waterbescherming en toiletten thuis en op school. Er zijn verschillende manieren mogelijk waarop dit kan gebeuren. De kinderen kunnen bijvoorbeeld een affichecampagne opstarten, een theaterstuk brengen, een schoolkrantje maken, enz. Om de leerlingen bij die keuze te helpen, kan de leerkracht de leerlingen wijzen op de verschillende documenten die ze in de loop van de activiteit hebben gebruikt. - Welke soorten documenten zijn er gebruikt? - Welk hebben de meeste indruk gemaakt? Deze activiteit kan op langere termijn worden uitgevoerd. Na de sensibiliseringsactiviteit kan de school bijvoorbeeld ook een schoolproject opstarten rond hygiëne, sanitaire voorzieningen en waterverspilling (speciale dagen, taakverdeling, een handvest of petitie maken).
Voor meer informatie, surf naar www.unicef.be en www.unicefkids.be of bij Elke IJzerman op 02/230.59.70 of
[email protected].
35
36 © unicef
© unicef
© unicef
Water staat tegenwoordig in het middelpunt van de belangstelling. Het wordt ons bij het begin van de 21e eeuw steeds duidelijker hoe kostbaar en kwetsbaar deze natuurlijke rijkdom is. In het kader van zijn WaSH-campagne, heeft UNICEF België ervoor gekozen aandacht te vragen voor de desatreuze gevolgen die een gebrekkige toegang tot zuiver water heeft voor de gezondheid van kinderen. Ook de hygiënische omstandigheden en de staat van het sanitair worden rechtstreeks bepaald door de aanwezigheid van zuiver water. Zelfs vandaag nog leven talloze kinderen zonder toiletten en in erbarmelijke situaties. Elke dag sterven tot 5000 kinderen door slechte hygiëne en gebrek aan zuiver water. Deze handleiding helpt leerkrachten om de problematiek rond water, sanitaire voorzieningen en hygiëne aan hun leerlingen voor te stellen. Mondiale vorming wordt hier op vakoverschrijdende manier aangeboden, om zo ook volledig aan te sluiten bij de eindtermen. Om de leerprocessen volledig te verankeren in hun denken, wordt er zoveel mogelijk aanlsuiting gezocht bij hun eigen leefwereld en dagelijkse realiteit. Het thema “WaSH” leent zich hier perfect toe en laat toe de boodschap ‘elke druppel telt’ voor kinderen zeer concreet te maken.
Met de steun van
Redactie: Nicolas Kempeneers, Elke Ijzerman, Viviane Herman en Evelien Van Muylem Verantwoordelijke uitgever : UNICEF België, Yves Willemot, Lenniksebaan 451, bus 4, 1070 Brussel. © UNICEF/2009 D/2009/5606/13
