Wat zijn de effecten van mediagebruik op slaap bij jongeren

Wat zijn de effecten van mediagebruik op slaap bij jongeren Door Jordan Paxton, De Maakbare Mens vzw

Inhoud Inleiding ................................................................................................................................................... 1 Invloed op slaapgedrag ........................................................................................................................... 2 Media als slaapmiddel ......................................................................................................................... 3 Smartphones als kracht? ..................................................................................................................... 3 Het potentieel van sociale media ........................................................................................................ 4 Aanbevelingen ......................................................................................................................................... 4 Conclusie ................................................................................................................................................. 5 Bibliografie .............................................................................................................................................. 5

Inleiding In de afgelopen jaren is de toegankelijkheid van media bij jongeren alleen maar toegenomen. De meerderheid van de jongeren bezit een multifunctionele smartphone die praktisch een zakcomputer is (zie tabel 1). Bij velen zal hun telefoon het eerste en laatste zijn waar ze dagelijks naar kijken. Dit is natuurlijk niet het enige toestel waar jongeren over beschikken, er zijn er nog veel meer en ze zijn steeds meer courant. Onderstaande cijfers werden door het Gentse onderzoeksteam Apestaartjaren in 2014 gepubliceerd. Met “thuis aanwezig” wordt bedoeld dat een toestel in het huishouden aanwezig is en mogelijk gedeeld wordt. “Enkel eigen gebruik” betekent dat een jongere zelf over een bepaald apparaat beschikt en niet hoeft te delen.

Tabel 1: Mediabezit bij jongeren tussen 12 en 18 jaar Thuis aanwezig (%) Televisie 99,5 Laptop 93,1 Desktop 75,7 Smartphone/GSMi 98,2 Mobiele gameconsole 73,5 Vaste gameconsole 73,5 MP3-speler 82,3 Tablet 69,0

Enkel eigen gebruik (%) 22,1 53,9 14,7 86,0 43,2 31,0 64,5 26,8

Deze hoge toegankelijkheid heeft een grote invloed op het dagelijkse leven. Het is dan interessant om te bekijken in welke ruimte jongeren media graag gebruiken. In tabel 2

© 2016 De Maakbare Mens

1

zie je waar bepaalde apparaten worden gebruikt. “Gedeelde ruimten” zijn de plaatsen die door meerdere gezinsleden worden gedeeld. Met “slaapkamer” wordt de eigen, meer private plek, bedoeld. “Buitenshuis” is gewoon buiten de eigen woning. 78% van de jongeren, maakt gebruik van digitale media op de slaapkamer. De slaapkamer is een plaats die meer uit het zicht van de ouders is en dus meer vrijheid biedt. Daarom is het denkbaar dat media tot te laat in de nacht worden gebruikt. We moeten ons afvragen of digitale media een negatief effect hebben op het slaapgedrag bij jongeren. Tabel 2: Locatie mediagebruik bij jongeren tussen 12 en 18 jaar Gedeelde ruimten (%) Slaapkamer (%) Laptop 76,3 62,7 GSM/Smartphone 79,4 78,0 Tablet 88,3 50,4 Mobiele gameconsole 73,5 53,6 MP3-speler 65,8 32,4

Buitenshuis (%) 16,9 68,0 27,1 28,1 57,5

Invloed op slaapgedrag Om met de deur in huis te vallen: ja, media heeft een negatieve invloed op het slaapgedrag. Een onderzoek van de Vrije Universiteit Brussel uit 2011 stelde vast dat 23% van de jongeren die media gebruikt net voor het slapengaan, last heeft van een slaaptekort. Bij de groep adolescenten die voor het slapen geen media gebruikte, had maar 8% een slaaptekort. Van de scholieren van de 2e en de 3e graad, maakt de helft intensief gebruik van media in het laatste uur voor het slapen gaan. In dat uur kijkt 42% naar tv, gebruikt 32% de computer, 32% hun gsm, luistert 17% naar muziek en speelt 15% videogames. Deze media kunnen om verschillende redenen de slaap beïnvloeden, namelijk: 1. Te laat opblijven door mediagebruik, de simpelste reden van allemaal. Velen hebben dit al ooit meegemaakt, om allerhande redenen: je blijft te laat op om het einde van een film te zien of je verliest de tijd uit het oog tijdens het chatten. In principe kan dit geen kwaad, maar wanneer het een gewoonte wordt kan het een gezondheidsrisico vormen. 2. Mediagebruik is een ongestructureerde activiteit. Er is geen duidelijk start- of stoppunt, waardoor je voor onbepaalde tijd kan blijven doorgaan. Bijgevolg verleg je makkelijk je bedtijd. 3. De interactiviteit van het medium. Met een computer of gsm ben je actiever bezig dan met televisie of muziek. De interactiviteit van het medium zorgt ervoor dat je meer alert bent. Media die je passief ondergaat zorgen voor een minder hoge hersenactiviteit en verstoren je slaaprust minder. 4. De displacement theorie (vervangingstheorie) stelt dat de tijd die wordt geïnvesteerd in mediaconsumptie ten koste gaat van andere meer actieve activiteiten, zoals sport. Lichamelijke beweging beïnvloedt de slaap positief, wat dan wegvalt. 5. De inhoud van sommige thema’s prikkelen de hersenen waardoor de alertheid omhoog gaat. Deze hersenstimulatie wordt in de psychologie arousal genoemd. Onderwerpen die


2

sterke emoties uitlokken, zorgen voor deze stimulatie. Zo is de angst die een horrorfilm opwekt niet bevorderlijk voor de slaap. Elke activiteit, zelfs een passieve, die sterke emoties uitlokt kan de slaap verstoren. 6. Te veel blootstelling aan licht door elektronische media is ook een belangrijke veroorzaker van slechte slaap. Licht is een zeitgeber voor ons, dat wil zeggen dat het een extern element is dat ons een gevoel van tijd geeft (andere zijn temperatuur, eet -en drinkgewoontes, etc.). Licht is een van de meest effectieve tijdsindicators. Bijgevolg zorgt blootstelling aan een lichtbron ervoor dat onze alertheid omhoog gaat en de productie van melatonine, het slaaphormoon, daalt. Een ander soort licht, blauw licht, dat veel voorkomt in schermen, beïnvloedt ook de slaap. Blauw licht en gemengde lichtsoorten met blauw erin (onder andere wit licht), hebben een effect op de non-remslaap: de inslaapfase wordt uitgesteld en de diepe slaap wordt verkort. Blauw licht vind je terug in de meeste led schermen, het soort schermen die nu het meest voorkomt. De afstand tot het scherm is een belangrijke factor voor het effect ervan. Zo zal het licht van de tv weinig tot geen invloed hebben vergeleken met dat van een computer of tablet, gewoon door het afstandsverschil. Er zijn al apps verkrijgbaar die het blauwe licht wegfilteren en zo het effect ervan horen weg te nemen. In theorie zou een filter kunnen helpen, maar hiernaar is nog niet genoeg onderzoek gedaan.

Media als slaapmiddel In 2006 werd er in Leuven onderzoek gedaan naar media als slaapmiddel. Dit gebeurde naar aanleiding van een Amerikaanse studie waarin jongeren aangaven dat ze media gebruikten om zichzelf in slaap te helpen. De media van de research uit Leuven bevatte televisie, videogames, muziek en boeken. De onderzoekers zochten naar een relatie tussen een bepaald medium als slaapmiddel gebruiken en vermoeidheid. Ze bekwamen de volgende resultaten: 1. Jongeren die televisiekijken, videogames spelen of muziek beluisteren voor bedtijd, zijn geneigd om later te gaan slapen. Degene die aangaven vaak gebruik te maken van deze media, waren de volgende dag meestal ook meer vermoeid. 2. Een boek lezen voor het slapengaan zorgde er daarentegen voor dat iemand geneigd was om vroeger naar bed te gaan. Deze jongeren hadden geen last van een verhoogde vermoeidheid door te lezen voor het slapengaan. Onterecht denken jongeren dat bepaalde media hen helpt met in slaap vallen. Daarentegen kan een boek lezen bevorderlijk zijn voor de nachtrust. Let dan wel op dat het boek niet te spannend of meeslepend is. Dat zou kunnen zorgen voor minder slaap door arousal of te lang blijven doorlezen. Een droog studieboek vastpakken voor het slapen is misschien geen slecht idee.

Smartphones als kracht? De smartphone is wijdverspreid onder jongeren en houdt hen wakker. Stel dat het mogelijk zou zijn om het toestel te gebruiken om de slaap net te bevorderen. Er zijn verschillende apps die claimen dat zij voor een betere nachtrust en een prettiger opstaan zorgen. Helaas is er geen wetenschappelijk bewijs die deze beweringen bevestigt.


3

Op dit moment is er nog geen software die de slaap zou kunnen verbeteren. Hoewel de smartphone wel het potentieel bezit om dit te doen, met zijn vele sensors, opname mogelijkheden en rekenkracht. Een programma dat aan de hand van audio-opnames slaapapneu identificeert, een slimme wekker die aan de hand van de accelerometer (de bewegingssensor die o.a. bepaalt of je scherm in landschap of portret staat) de lichte slaap kan detecteren, etc. Het zouden allemaal mogelijkheden kunnen zijn in de toekomst. Er zijn al apps die deze functies proberen uit te voeren, alleen gebruiken ze de verkeerde wiskundige formules waardoor de diepe slaap niet wordt herkend. Applicaties die geluidsignalen opnemen om slaapapneu te detecteren, maken dan weer de fout om achtergrondlawaai als een slaapstoornis te herkennen. Slaap-apps zijn op dit moment nog toekomstmuziek. We beschikken al over krachtige hardware met potentieel om onze nachtrust te verbeteren, nu nog de software.

Het potentieel van sociale media In Vlaanderen hebben 90% van de jongeren tussen 12 en 18 jaar een Facebookprofiel. Het is daarmee veruit het meest populaire internetplatform in Vlaanderen. Het is ook een aanwijzing voor de hoge populariteit van sociale media bij jongeren in het algemeen. Kunnen sociale media het slaapgedrag verbeteren? Uit een Duits-Amerikaanse studie bleek dat het zinvol kan zijn om de eigen slaap in de gaten te houden en te delen op Facebook of een ander platform. De deelnemers van het experiment deelden het moment dat ze gingen slapen en wanneer ze wakker werden. Ook werd er gedeeld wat ze van hun slaap vonden die dag, een zogenaamde slaaprating. De participanten gaven aan dat door actief bezig te zijn met hun slaappatroon, ze zich meer bewust werden van hun slaapgewoontes. Het delen van hun slaap-rating zou ook het bewustzijn en het begrip van vrienden verhogen voor de slaapgewoontes. Twee belangrijke punten werden door de deelnemers aangegeven: 1. Te veel delen kan tot irritatie bij vrienden leiden, omdat er te veel berichten over iemands slaapgedrag op hun pagina verschijnen. 2. Je moet kunnen kiezen met wie je de informatie deelt. De participanten vonden de gedeelde informatie te privé om met iedereen op Facebook te delen. Ze deelden hun slaapstatus vooral met mensen van wie ze dachten dat het nut zou hebben. Dit waren vooral hechte vrienden, familie en collega’s. Het kan leuk of interessant zijn om elkaars slaap- en waaktijden te kennen, maar meer dan een gimmick is het voorlopig niet. Sociale media dragen tot nu toe weinig bij aan de verbetering van onze slaap.

Aanbevelingen De helft van de jongeren maakt intensief gebruik van digitale media in het uur voor het slapengaan. Dat is het moment waarop het negatieve effect het sterkste is. Om dit tegen te gaan, is er nood aan controle. Ouders kunnen het volgende doen: - media zoals gsm, computer en tv uit de slaapkamer weren. - geen internet gebruiken in het laatste uur voor het slapengaan. Dit zijn 2 behoorlijk strenge maatregelen om als ouder op te leggen. Het is niet de meest effectieve manier om restrictief op te treden op vlak van mediagebruik. Een alternatieve


4

manier om het mediagebruik van een kind ’s avonds in de hand te houden is door erover te praten. Leg uit waarom het niet goed is om voor het slapen naar een scherm te staren, maar geef dan wel het goede voorbeeld. Als je zelf tot diep in de nacht televisiekijkt of achter de computer zit, dan hebben je argumenten geen kracht. Wanneer jezelf duidelijk vermoeid lijkt ten opzichte van je kind, dan komt advies over beter slapen ook niet aan.

Conclusie Bijna alle jongeren tussen 12 en 18 jaar beschikken over minstens 1 eigen elektronisch toestel. Een groot deel van hen gebruikt dit toestel het liefst in de slaapkamer, waar er minder ouderlijke controle is. Hierdoor is het mogelijk om intensief gebruik te maken van media tot in het laatste uur voor het slapengaan. Uit wetenschappelijke studies blijkt dat intensief mediagebruik vlak voor het slapen de nachtrust kan verstoren en dus af te raden valt. Media verstoren de slaap om verschillende redenen:      

interactieve media zorgen voor verhoogde hersenactiviteit. de slaaptijd wordt vervangen door mediagebruik. actievere activiteiten zoals sport worden vervangen door mediagebruik. mediagebruik is een ongestructureerde activiteit, er is geen duidelijk begin en vooral geen duidelijk eindpunt. de inhoud van sommige onderwerpen lokken sterke emoties uit waardoor onze hersenactiviteit stijgt. de blootstelling aan licht verstoort ons tijdsgevoel en houdt ons wakker.

Het is theoretisch mogelijk om smartphone apps te ontwikkelen waarmee je nauwkeurig de eigen slaap kan controleren. De bestaande programma’s kunnen dit nog niet, maar in de toekomst kan dit weleens veranderen. Verder zijn er geen aanwijzingen dat digitale media de slaap kunnen bevorderen. Een boek lezen voor het slapengaan kan dat wel. Media kunnen een risico zijn voor de slaap van jongeren, daar moeten jongeren zich van bewust zijn. Het is daarom nodig om met tieners de dialoog te starten, thuis of op school, en hen voor te lichten over de invloed van digitale media op de slaap.

Bibliografie Apestaartjaren. (2014, Mei 20). Apestaartjaren. Opgehaald van Apestaartjaren 5: https://www.apestaartjaren.be/onderzoek/apestaartjaren-5 Behar, J., Roebuck, A., Dominogos, J. S., Gederi, E., & Clifford, G. D. (2013). A review of current sleep screening applications for smartphones. Physiological Measurement. Chellappa, S. L., Steiner, R., Oelhafen, P., Lang, D., Götz, T., Krebs, J., & Cajochen, C. (2013). Acute exposure to evening blue-enriched light impacts on human sleep. Journal of sleep research, 573-580. Eggermont, S., & Van den Bulck, J. (2006). Nodding off or switching off? The use of popular media as a sleep aid in secondary-school children. Journal of Paediatrics and Child Health, 428-433.


5

Kennisnet; Mediawijzer.net. (2015, December 16). Monitor Jeugd en Media. Opgehaald van Mediawijzer: platform voor mediawijsheid professionals: http://www.mediawijzer.net/monitor-jeugd-en-media-2015-grote-verschillen-inmediagebruik-tussen-jongeren-per-leeftijd-onderwijsniveau-en-geslacht/ Pieters, D., De Valck, E., Vandekerckhove, M., Pirrera, S., Wuyts, J., Exadaktylos, V., . . . Cluydts, R. (2014). Effects of pre-sleep media use on sleep/wake patterns and daytime functioning among adolescents: The moderating role of parental control. Behavioral sleep medicine, 427443. Shirazi, A. S., Clawson, J., Hassanpour, Y., Tourian, M. J., Schmidt, A., Chi, E. H., . . . Van Laerhoven, K. (2013). Already up?using mobile phones to trac k& share sleep behavior. International journal of computer science, 878-888. Tavernier, R., & Willoughby, T. (2014). Sleep problems: predictor or outcome of media use among emerging adults at university? Journal of sleep research, 389-396. Van den Bulck, J. (2010). Effects of Media on Sleep. Adolescent Medicine, 418-429. Verbraecken, J. (2015, 12 18). (J. Paxton, Interviewer) Vrije Universiteit Brussel. (2011, Maart 18). Gebruik elektronische media leidt tot slaaptekort bij jongeren. Opgehaald van Vrije Universiteit Brussel: http://www.vub.ac.be/nieuws/2011/03/18/gebruik-elektronische-media-leidt-totslaaptekort-bij-jongeren

i

Voor meer info over mediabezit bij jongeren is er nog een studie van mediawijzer uit 2015. Volgens dit onderzoek heeft 92% van de 10 tot 18-jarigen een gsm. Waar 97% van deze mobieltjes een smartphone is.


6

Wat zijn de effecten van mediagebruik op slaap bij jongeren

Recommend Documents