Wat wilt ú eigenlijk?

Wat wilt ú eigenlijk? Behoefte aan ICT- toepassingen in de ouderenzorg

Angela Moenis-1547068 Opleiding: Management in de Zorg Datum: April 2013 Organisatie: Amsterdam Economic Board Stagedocent: David Sterk Stagebegeleider: Gijs van Rijn

Onderzoeksverslag: Verkenning naar de behoefte aan ICT- toepassingen in de ouderenzorg

Uitvoering: Angela Moenis, 1547068, HBO Management in de Zorg / email: [email protected] [email protected]

Begeleidend docent: David Sterk email: [email protected]

Stagebegeleiding: Gijs van Rijn email: [email protected]

Opdrachtgever: Amsterdam Economic Board Cluster ICT Project: Health-Lab

Dit onderzoeksverslag is onderdeel van de afstudeerstage vanuit de opleiding Management in de Zorg aan de Hogeschool Utrecht te Amersfoort.

April 2013

2

Behoefte aan ICT toepassingen in de ouderenzorg Afstudeeropdracht Angela Moenis

Voorwoord Voor u ligt het onderzoeksverslag dat tot stand is gekomen naar aanleiding van de afstudeerstage bij de Amsterdam Economic Board. Deze afstudeerstage is uitgevoerd vanuit de opleiding Management in de Zorg van de Hogeschool Utrecht. Het onderzoeksverslag is het resultaat van een onderzoek dat is uitgevoerd binnen het Health-Lab project van de Amsterdam Economic Board. Het onderzoek richtte zich op de behoefte van de thuiszorg ontvangende 65+er in Amsterdam, aan ICT middelen ter bevordering van de toegankelijkheid van de zorg. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in de periode van 12 november 2012 tot 12 april 2013. Mijn woord van dank gaat uit naar Dhr. G. van Rijn voor de begeleiding vanuit de Amsterdam Economic Board, Dhr. D. Sterk voor de begeleiding vanuit de opleiding Management in de Zorg en Dhr. L. Versteeg voor de ondersteuning tijdens het onderzoek. Hiernaast wil ik graag alle partijen en cliënten bedanken voor hun medewerking. Zonder deze medewerking had dit onderzoeksverslag niet tot stand kunnen komen. Angela Moenis 1547068 Student Management in de Zorg Stagiaire Amsterdam Economic Board

3


Samenvatting Wat wilt ú eigenlijk? Cliënten betrekken bij innovaties in de zorg, dan worden deze ook in gebruik genomen. Zou u gebruik maken van diensten/producten die niet aansluiten op uw wensen en behoeften? Dubbele vergrijzing en bezuinigingen in de zorg zijn nog steeds onderwerp van gesprek. Het is belangrijk dit niet als een bedreiging te zien maar juist als een kans. De extramuralisatie van ZZP’s 1 t/m 3 sinds 1 januari jl. zorgt voor een groei van het aantal extramurale cliënten van zorginstellingen. Voorkomen moet worden dat de extramurale cliënt intramurale zorg nodig gaat hebben. Dit begint bij het toegankelijk houden van deze zorg of deze zelfs te vergroten. Waar is behoefte aan als het gaat over de inzet van eHealth rondom de toegankelijkheid van de zorg? Waar kunnen we deze behoefte achterhalen? Juist, bij de cliënt zelf. Aan welke doeleinden en functionele eigenschappen dient eHealth te voldoen om aan te sluiten bij de behoefte van de zelfstandig wonende, thuiszorg ontvangende oudere van 65+ in de Metropoolregio Amsterdam? (Doel: Vergroten toegankelijkheid zorg in kader van preventie) Het onderzoek heeft zich gericht op deze centrale vraag. Cliënten die binnen de doelgroep vallen zijn geïnterviewd en er heeft een deskresearch rondom dit onderwerp plaatsgevonden. eHealth kan wel degelijk een bijdrage leveren aan het vergroten van de toegankelijkheid van de zorg. Mede dankzij het vergroten van de toegankelijkheid van de zorg kan eHealth ook een verlaging van de zorgvraag tot stand laten brengen. Het contact met alle zorggerelateerde organisaties, best ingewikkeld allemaal. Wie doet wat ook alweer? Wie kan ik waarvoor bellen? Dit moet een stuk makkelijker en duidelijker worden voor de cliënt. Fysieke controle afspraken kunnen net zo goed overgenomen worden door beeldcommunicatie. Dit alles op een computer of laptop regelen? Dat is toch wel een beetje ingewikkeld. Het gebruik van een tablet, dat is interessant!

4


Inhoud Voorwoord ........................................................................................................................... 3 Samenvatting ....................................................................................................................... 4 Leeswijzer ............................................................................................................................ 7 1.

Inleiding ........................................................................................................................ 8 1.1 Aanleiding .................................................................................................................... 8 1.2 Probleemverkenning .................................................................................................... 9 1.2.1 Doelstelling ............................................................................................................ 9 1.2.2 Probleemstelling .................................................................................................... 9 1.2.3 Vraagstelling.........................................................................................................10 1.2.4 Deelvragen ...........................................................................................................10 1.3 Relevantie ...................................................................................................................10 1.4 Actualiteit ....................................................................................................................11

2.

Methode .......................................................................................................................13 2.1 Onderzoeksopzet ........................................................................................................13 2.2 Deskresearch ..............................................................................................................13 2.3 Fieldresearch ..............................................................................................................13 2.4 Werving respondenten ................................................................................................14 2.5 Respondenten ............................................................................................................14 2.6 Interviews....................................................................................................................14 2.7 Instrumenten ...............................................................................................................15 2.8 Kwalitatief onderzoek ..................................................................................................15

3.

eHealth .........................................................................................................................16 3.1 Doelmatigheid eHealth ................................................................................................16 3.2 Toepassingsmogelijkheden eHealth............................................................................17 3.3 Kansen en voordelen eHealth .....................................................................................18

4.

Toegankelijkheid zorg .................................................................................................21 4.1 Kosten ........................................................................................................................22 4.2 Reisafstand .................................................................................................................22 4.5 Wachttijden .................................................................................................................22 4.6 De mate waarin het aanbod tegemoet komt aan de behoefte en de vraag van de burgers .............................................................................................................................22 4.7 Personeelsaanbod in de gezondheidszorg..................................................................23

5


4.8 Keuzevrijheid ..............................................................................................................23 5.

Doelgroepanalyse .......................................................................................................24 5.1 Demografische gegevens ...........................................................................................24 5.2 Opleiding en inkomen .................................................................................................25 5.3 Gezondheid ................................................................................................................25 5.4 Wonen en fysieke omgeving .......................................................................................26 5.5 Sociale omgeving........................................................................................................27 5.6 Ontvangen zorg doelgroep ..........................................................................................27 5.7 Reeds toegepaste eHealth toepassingen in zorginstelling ..........................................28

6.

Resultaten praktijkonderzoek.....................................................................................29 6.1 Één op één interviews .................................................................................................29 6.2 Groepsgesprek ...........................................................................................................31 6.3 Niet direct aan onderzoek te koppelen resultaten........................................................32

Conclusie ............................................................................................................................34 Aanbevelingen ....................................................................................................................38 Discussie ............................................................................................................................41 Bibliografie .........................................................................................................................43 Afbeeldingen lijst ...............................................................................................................47 Bijlage .................................................................................................................................48 Selectie aandachtsgebieden onderzoek............................................................................48 Gezondheid ouderen Amsterdam .....................................................................................49 Verantwoording methode ..................................................................................................50 Uitdaging eHealth: Financiering ........................................................................................52 Uitdaging eHealth: Kwaliteit ..............................................................................................54 Uitdaging eHealth: ICT-standaarden .................................................................................55 Uitdaging eHealth: Wet- en regelgeving ............................................................................56 Mhealth .............................................................................................................................57 Informatieve mail zorggerelateerde organisaties ...............................................................60 Onderwerpen/vragenlijst cliënten ......................................................................................61 Verslag interviews cliënten................................................................................................65 Verslag groepsgesprek cliënten ........................................................................................78

6


Leeswijzer Het verslag is logischerwijs begonnen met een voorwoord gevolgd door een samenvatting van het verslag. In deze samenvatting is in het kort de inhoud van het verslag weergegeven waar de aanleiding, vraagstelling, kern, conclusie en aanbevelingen in verwerkt zijn. Hierop volgt de inhoudsopgave waarin overzichtelijk de indeling van het verslag te vinden is. In hoofdstuk 1 is de inleiding te vinden. In dit hoofdstuk vindt u de motivatie en achtergrond van het onderzoek. In het hoofdstuk dat hierop volgt komt de methode aan bod. In dit hoofdstuk is de gebruikte methode voor het onderzoek uitgewerkt. In hoofdstuk 3 t/m 5 is het deskresearch uitgewerkt in de vorm van een literatuurstudie. De informatie is direct te linken is aan het onderzoek. Er wordt stilgestaan bij eHealth, de toegankelijkheid van de zorg, de doelgroep en de ontvangen zorg van deze doelgroep. In het hoofdstuk dat hierop volgt zijn de resultaten op basis van het fieldresearch te vinden. Hierna wordt het deskresearch aan het fieldresearch gekoppeld wat resulteert in een conclusie. Mede op basis van deze conclusie worden er vervolgens aanbevelingen gedaan voor het vervolg van Health-Lab. In het laatste hoofdstuk is de discussie te vinden. In dit hoofdstuk worden verschillende onderdelen van het onderzoek ter discussie gesteld. Hierop volgt de literatuurlijst waarin alle gebruikte bronnen vermeldt staan. Tot slot zijn er verschillende bijlagen te vinden die als ondersteuning dienen voor het verslag.

7


1. Inleiding 1.1 Aanleiding Als gevolg van de dubbele vergrijzing stijgt de zorgvraag. Samen met de zorgvraag stijgen de zorgkosten in Nederland ook (Health-Lab, 2011). In het laatste regeerakkoord is te lezen dat er 5 miljard bezuinigd gaat worden op de sector zorg. In totaal gaat er 16 miljard bezuinigd worden (VVD, 2012). Uit deze feiten wordt duidelijk dat de sector zorg flink te lijden krijgt onder de bezuinigingen. Mensen zullen steeds meer zelf moeten gaan betalen, met name voor de langdurige zorg.

Health-Lab heeft als doel de zorg efficiënter te maken. Efficiënt staat voor het bereiken van een doel met zo min mogelijk inspanning, middelen etc. (Van Dale, 2012). In het geval van Health-Lab zijn deze inspanningen en middelen onder andere te omschrijven als geld, het financiële budget. Vanuit de zorgsector groeit de behoefte naar ICT gerelateerde oplossingen, het bewustzijn van de kansen en mogelijkheden is de afgelopen tijd enorm toegenomen (Rijn, 2012). Door middel van innovatie binnen de zorgsector wil Health-Lab inspelen op de zorgkosten. Dit is onder anderen te realiseren door ICT middelen in te zetten die de behoefte van zorg verlaagt of vervangt. Health-Lab ziet kansen voor het inzetten van ICT middelen die de behoefte van zorg verlaagt of vervangt door de focus te leggen op preventie. Preventie wordt in dit geval gezien als het voorkomen van de zorgvraag of deze te verkleinen. Door de behoefte van ICT middelen in de zorg (die ter preventie dienen) te onderzoeken bij verschillende cliënten die binnen de doelgroep vallen, wordt duidelijk waar de vraag ligt en kan hierop ingespeeld worden. Tijdens het onderzoek is gericht op de ouderenzorg en ligt de focus op de toegankelijkheid van de zorg. Deze keus is gemaakt aangezien deze sector groeiend is en Health-Lab veel kansen ziet voor deze sector. Vanaf maart/april wil Health-Lab een 10 tal pilots, zogenaamde challenges, laten starten samen met verschillende zorginstellingen. Deze challenges betreffen een opzet en uitvoering van ICT- toepassingen binnen een zorgorganisatie met een groep cliënten. De uitkomst van het onderzoek geeft een eerste aanzet voor de invulling van deze challenges.

8


1.2 Probleemverkenning 1.2.1 Doelstelling Om ervoor te zorgen dat eHealth optimaal gebruikt/ingezet wordt wil Health-Lab de gebruiker centraal laten staan. De gedachte hierachter is om te ontwikkelen samen met de gebruiker. Health-Lab ziet kansen voor eHealth om de zorg efficiënter te maken en de behoefte aan zorg af te laten nemen door ICT- toepassingen in te zetten die zich richten op preventie. Wat duidelijk dient te worden is de behoefte aan ICT- toepassingen die de kwaliteit van zorg waarborgen of zelfs verhogen waarbij de focus op de toegankelijkheid van de zorg ligt. Het gaat hierbij om de behoefte van de zelfstandig wonende, thuiszorg ontvangende oudere van 65+ in de Metropoolregio Amsterdam. De gedachte hierachter is dat de toepassing van eHealth aansluit op de vraag/behoefte van de gebruiker. Het uiteindelijke doel is het voorkomen dat cliënten intramurale zorg nodig hebben. 1.2.2 Probleemstelling De Nederlandse bevolking is aan het vergrijzen. Dit betekent dat er steeds meer ouderen komen. Door de dubbele vergrijzing worden deze ‘ouderen’ ook steeds ouder. Door deze ontwikkelingen is een groot deel van de Nederlandse bevolking zorgbehoevend. Hiernaast blijft/wil een groot gedeelte van deze groep zo lang mogelijk thuis wonen waarbij zij eventueel thuiszorg ontvangen. Ook vanuit zorgorganisaties ligt deze behoefte hier. Het gaat hierbij onder andere om de extramurale cliënt van een zorginstelling. Er wordt op dit moment nog niet optimaal gebruik gemaakt van eHealth. Er zijn veel toepassingen op de markt die te ingewikkeld zijn voor de doelgroep waarvoor ze bedoeld zijn. De belanghebbende partijen, kennis en tijd zijn niet aanwezig bij de implementatie van eHealth. Vaak wordt de vraag/behoefte van de cliënt ook niet meegenomen bij de ontwikkeling van deze toepassingen. Het mag duidelijk zijn dat het ‘aanbod’ op die manier niet aansluit bij de ‘vraag’ van de doelgroep/gebruiker waardoor het ‘aanbod’ niet in gebruik genomen zal worden. Wegens de extramuralisering blijft de oudere langer thuis wonen en staat deze dus verder van de zorginstelling af. Ondanks dit feit dient de toegankelijkheid van de zorg wel gelijk te blijven of zelfs vergroot te worden.

9


1.2.3 Vraagstelling De vraag die centraal stond tijdens het onderzoek is gebaseerd op de voorgaande probleemstelling. Deze vraag is als volgt geformuleerd:

Aan welke doeleinden en functionele eigenschappen dient eHealth te voldoen om aan te sluiten bij de behoefte van de zelfstandig wonende, thuiszorg ontvangende oudere van 65+ in de Metropoolregio Amsterdam? (Doel: Vergroten toegankelijkheid zorg in het kader van preventie) 1.2.4 Deelvragen Wat wordt er verstaan onder eHealth? Hoe kan eHealth bijdragen aan een afname van de zorgvraag in de care sector? Hoe kan eHealth bijdragen aan het efficiënter maken van de zorg in de care sector? Wie is de zelfstandig wonende, thuiszorg ontvangende 65 plusser in de Metropoolregio Amsterdam? Welke zorg ontvangt de zelfstandig wonende 65 plusser inde Metropoolregio Amsterdam van de thuiszorg? Welke vormen van eHealth worden al toegepast bij de zelfstandig wonende, thuiszorgontvangende oudere van 65+ in de verschillende te interviewen organisaties?

1.3 Relevantie Zoals ook bij de aanleiding wordt beschreven gaat er flink bezuinigd worden op de zorg sector. Er zal dus minder geld beschikbaar zijn voor deze sector. Door deze ontwikkeling komt de kwaliteit van zorg in gevaar. Dezelfde kwaliteit moet gewaarborgd worden ondanks een lager budget. De kosten kunnen onder andere in mindering gebracht worden wanneer de extramurale cliënt geen behoefte krijgt aan intramurale zorg. eHealth is de toepassing van informatie en communicatie technologie in de zorgsector en wordt gezien als een middel om de zorg efficiënter te maken (van der Klauw & Film, 2011). Het kan de gezondheid en gezondheidszorg ondersteunen of zelfs verbeteren (knm; NPCF; Zorgverzekeraars Nederland, 2012). Tijdens het onderzoek wordt er gezocht naar de behoefte aan eHealth binnen de ouderenzorg. Hierbij staat de kwaliteit van zorg centraal en wordt er gericht op eHealth dat een bijdrage kan leveren aan het voorkomen van de overplaatsing van extramuraal naar intramuraal.

10


Naar aanleiding van het onderzoek zal er een advies rapport gerealiseerd worden. Het advies zal bestaan uit verschillende aandachtsgebieden waar Health-Lab rekening mee dient te houden bij onder andere de invulling van de challenges. Deze aandachtsgebieden zullen geformuleerd worden op basis van veelvoorkomende uitspraken/behoeftes van de cliënt tijdens de interviews. Amsterdam Economic Board en Health-Lab zullen uiteindelijk profijt hebben bij het eindresultaat. Bij deze partijen zullen de aandachtsgebieden duidelijk worden waar rekening mee gehouden dient te worden bij de invulling van de challenges. Wanneer het onderzoek als input gebruik wordt voor de challenges hebben ook de zorgorganisaties en cliënten hier profijt van. Zoals hierboven beschreven staat zal de Amsterdam Economic Board profijt hebben van het eindproduct. Hiernaast heeft de stageorganisatie ook profijt van het hele proces van het onderzoek. Er wordt contact gezocht met verschillende instellingen. Tijdens dit contact komt het project Health-Lab verschillende keren voorbij aangezien het onderzoek uitgevoerd wordt binnen dit project. De instellingen zijn allen bekend met het project en op deze manier blijft het project ‘leven’. Hiernaast zal het resultaat van het onderzoek gepresenteerd worden tijdens de jaarlijkse Innovatie Markt op 4 april aanstaande waar ongeveer 600 man aanwezig is. Dit zijn allen professionals, ondernemers, wetenschappers, CEO’s, studenten en ambtenaren. Zij zullen via de stand van Health-Lab ook op de hoogte gebracht kunnen worden van het onderzoek.

1.4 Actualiteit Het onderwerp dat centraal staat tijdens de afstudeerperiode is ICT in de zorg. Tegenwoordig ontstaan er steeds meer organisaties en projecten die zich richten op dit onderwerp. Zelfs in de politiek komt hier steeds meer aandacht voor. Minister van Volksgezondheid Welzijn en Sport, Edith Schippers, heeft onlangs zelfs een kamerbrief geschreven over eHealth. Hierin vermeldt zij dat ICT steeds nieuwe mogelijkheden biedt voor de zorgsector. Zij schrijft dat het gebruik van ICT in de zorg de vrijheid en zelfredzaamheid van patiënten kan versterken, oplossingen kan bieden voor het driegend personeelstekort, het de patiëntenveiligheid kan verbeteren en het de kostenstijging in de zorg kan beperken (Schippers, 2012). Aangezien het onderwerp zo actueel is en verschillende partijen eHealth als noodzaak zien is er een ‘nationale implementatie agenda’ voor eHealth opgesteld. Hieruit komt naar voren dat ICT een grote bijdrage kan leveren aan de kwaliteit en doelmatigheid van de

11


gezondheidzorg. Wanneer eHealth goed ingezet wordt kan het bijdragen aan betaalbare, toegankelijke zorg van hoge kwaliteit (knm; NPCF; Zorgverzekeraars Nederland, 2012). Extramuralisering staat direct in contact met de afschaffing van lichte zorgzwaarte pakketten (ZZP’s) en ICT in de zorg/eHealth. ICT kan een rol spelen in het extramuralisatieproces. Door de extramuralisatie van de lichte ZZP’s houden cliënten langer de regie over hun eigen leven (Zanten-Hyllner, 2012).

12


2. Methode

Om antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag met bijbehorende deelvragen is een bepaalde onderzoekmethode aangehouden wat de betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek vergroot. In dit hoofdstuk is deze toegepaste methode uitgewerkt.

2.1 Onderzoeksopzet Om antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag en de aansluitende deelvragen is gekozen voor een combinatie van deskresearch en fieldresearch. Er is begonnen met het deskresearch om informatie te verzamelen. Na 3 maanden startte het fieldresearch. De indeling van het onderzoek is in figuur 1 schematisch weergegeven. De invulling van dit desk- en fieldresearch is te vinden in dit hoofdstuk. De motivatie en verantwoording voor deze methode is te vinden in de bijlage ‘Verantwoording methode’. Onderzoek (5 maanden) Deskresearch (3/4 maanden) Fieldresearch (1/2 maanden) Figuur 1 Weergave indeling onderzoek

2.2 Deskresearch Zowel voorafgaand als tijdens het veldonderzoek heeft er een literatuuronderzoek plaatsgevonden. Dit literatuuronderzoek was gericht op eHealth, de zelfstandig wonende, thuiszorgontvangende oudere van 65+ in de Metropoolregio Amsterdam en thuiszorg. Met behulp van de gevonden literatuur is duidelijk geworden wat er al bekend is over het onderwerp van het onderzoek. Het literatuuronderzoek dient ter onderbouwing voor het adviesrapport en beantwoord verschillende deelvragen die in paragraaf 1.2.4 te vinden zijn.

2.3 Fieldresearch Naast het literatuuronderzoek dat plaats gevonden heeft is er ook gebruik gemaakt van een veldonderzoek. De basis van dit onderzoek waren interviews, het ging om een verkennend onderzoek. Er is gebruik gemaakt van halfgestructureerde en groepsinterviews. Er is voor deze vormen gekozen omdat er bij deze vormen ruimte is voor eigen inbreng van de respondent. Juist de eigen inbreng is belangrijk aangezien het om een verkennend

13


onderzoek ging en de behoefte centraal stond. Het onderzoek richtte zich op de vergroting van de toegankelijkheid van de zorg door inzet van ICT. Onder ICT werd er tijdens het onderzoek met name computers, laptops en tablets bedoeld. Er zijn bepaalde vastgestelde onderwerpen in de vorm van vragen aan bod gekomen tijdens de interviews, deze onderwerpen en vragen zijn terug te vinden in de bijlage ‘Onderwerpen/vragenlijst cliënten’. Het groepsinterview is zeer algemeen gebleven. De respondenten hebben zelf invulling kunnen geven aan de onderwerpen en konden hun mening hierover kwijt (Verhoeven, 2011). De uitwerking van zowel de één op één interviews en het groepsgesprek zijn terug te vinden in de bijlage ‘Verslag interviews cliënten’.

2.4 Werving respondenten In samenwerking met Amsta, Clientenbelang Amsterdam en PCOB zijn er geschikte en bereidwillige cliënten gevonden. De hiervoor genoemde partijen zijn zowel via de mail als telefonisch benaderd. In de bijlage ‘Informatieve mail zorggerelateerde organisaties’ is de mail te vinden die verstuurd is naar de zorggerelateerde organisaties. Later zijn de cliënten via e-mail benaderd en wanneer de gegevens bekend waren ook telefonisch.

2.5 Respondenten De respondenten (N= 7) zijn allen cliënten van Amsta, Cordaan of lid van PCOB. De inclusiecriteria voor het onderzoek waren:     

Woonachtig in de Metropoolregio Amsterdam 65-plus Thuiszorg ontvangend Zelfstandig thuis wonend Enige affiniteit met ICT

De exclusiecriteria waren:  Intramurale zorg ontvangend  Woonachtig buiten de Metropoolregio Amsterdam  Geen affiniteit met ICT

2.6 Interviews Bij de respondenten (N=4) (waarbij één op één interviews afgenomen zijn) zijn interviews afgenomen op basis van vooraf vastgestelde aandachtsgebieden. Deze aandachtsgebieden zijn afgeleid van de in de literatuur gevonden doeleinden van ICT in de zorg. Voor het onderzoek is er op basis van deze doeleinden een selectie gemaakt die te vinden is in de derde kolom in figuur 10 in de bijlage ‘Selectie aandachtsgebieden onderzoek’. De

14


interviews waren gericht op de behoeftes die aanwezig zijn bij de cliënt op het gebied van de toegankelijkheid van de zorg in combinatie met het gebruik van ICT (met name computers, laptops en tablets) voor zorg in de thuissituatie. Met de toegankelijkheid van de zorg wordt de kwaliteit van informatievoorziening en het cliënt - arts contact bedoeld. De vragen die gebruikt zijn voor de interviews (N=4) zijn gericht op de aandachtgebieden die te zien zijn in de derde kolom in figuur 1 in de bijlage ‘Selectie aandachtsgebieden onderzoek’. Bij de cliënten (N=3) die deelnamen aan de meer open groepsinterviews zijn deze aandachtsgebieden in mindere mate aan bod gekomen.

2.7 Instrumenten De vragen die gesteld zijn tijdens de interviews waren allen afkomstig uit een van de onderstaande

meetinstrumenten.

Deze

meetinstrumenten

zijn

bedoeld

voor

het

samenstellen van enquêtes, tijdens dit onderzoek zijn deze vragen gebruikt voor interviews. Instrument

Onderwerp

CQ-index

Bereikbaarheid hulpverlening

USE Questionnaire (HU)

Gebruiksvriendelijkheid

Een aantal vragen zijn aangepast of weggelaten aangezien deze (in deze vorm) niet relevant waren voor het onderzoek. Hiernaast is er in de vragenlijst na de behandeling van ieder aandachtsgebied een lijst met eigenschappen opgenomen (Huizingh, 2011). De respondent diende uit deze lijst de eigenschappen te kiezen die als belangrijkst werden beschouwd.

2.8 Kwalitatief onderzoek Er is gekozen voor een kwalitatief onderzoek. De kwaliteit van de informatie is tijdens het onderzoek van belang en niet de kwantiteit. Het gaat hierbij niet om het benaderen van zoveel mogelijk cliënten maar om de kwaliteit/diepte van de informatie. Met behulp van de interviews dient er een zo compleet en breed mogelijk beeld gerealiseerd te worden. Door gebruik te maken van interviews i.p.v. bijvoorbeeld enquêtes is de eigen inbreng en meningen van de respondenten (N=7) beter naar voren gekomen (Verhoeven, 2011).

15


3. eHealth In de literatuur zijn verschillende definities te vinden over eHealth (electronic health). De definitie die aangehouden wordt tijdens het onderzoek is afkomstig van het Nictiz: “eHealth is het gebruik van nieuwe informatieen communicatietechnologieën, en met name Internettechnologie, om gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen of te verbeteren.” (Krijgsman & Klein Wolterink, 2012) De definities die andere partijen hanteren komen voor het grootste gedeelte overeen met de definitie die Nictiz hanteert. In de literatuur zijn ook verschillende schrijfwijzen te vinden van eHealth. In het Nederlands wordt er voor de samenstelling van woorden waarvan een woord een afkorting is vaak gebruikgemaakt van een koppelingsstreepje. Een voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld e-mail. Logischerwijs zou in Nederland e-health gehanteerd moeten worden. Echter, eHealth begint steeds meer een begrip te worden zoals iPhone. Internationaal gezien wordt de term over het algemeen beschreven als eHealth, om die reden is tijdens dit onderzoek deze schrijfwijze aangehouden (Krijgsman & Klein Wolterink, 2012). De komst van nieuwe technologieën die de mobiliteit van ICT vergroten, is ook van invloed op eHealth. Een relatief nieuwe term die tegenwoordig vaak gebruik wordt is Mhealth. Mhealth is een onderdeel van eHealth. Mhealth omvat alle eHealth toepassingen, zorgdiensten en gezondheidsinformatie die geraadpleegd/gebruikt kunnen worden vanaf een mobiel apparaat. Hierbij kan gedacht worden aan smartphones en tablets (Timmer, 2011). In de bijlage ‘Mhealth’ wordt dit begrip nader toegelicht.

3.1 Doelmatigheid eHealth De doelmatigheid van eHealth kan op verschillende manieren aangeduid worden. Vaak wordt er voor het bepalen van de doelmatigheid van (een) eHealth (interventie) gebruik gemaakt van de begrippen effectiviteit en efficiëntie (Kort, Cordia, & Witte de, 2008). Hiernaast wordt er ook vaak gesproken over empowerment (Timmer, 2011). Uit verschillende studies over eHealth is gebleken dat eHealth interventies beloftevol zijn. De geëvalueerde interventies uit de studies blijken succesvol. Er is nog niet veel kennis over de effectiviteit van eHealth. Terwijl het bewijslast zich nog ontwikkeld, delen onderzoekers de mening dat het verder ontwikkelen van eHealth zeer zinvol is (Timmer, 2011). Zoals in paragraaf 3 van hoofdstuk 5 te lezen is, lijden veel mensen die binnen de doelgroep vallen aan eenzaamheid. Juist ook voor het tegengaan van dit onderwerp wordt ICT als

16


bruikbaar hulpmiddel gezien. Het gebruik van ICT in de zorg (met name in de thuissituatie) kan de gevoelens van eenzaamheid verminderen. Deze vermindering kan tot stand gebracht worden doordat mensen contact kunnen maken via een videonetwerk of bijvoorbeeld online contact kunnen maken met familie en vrienden (Velde van der, Cihangir, & Borghans, 2008). Bij de efficiëntie van eHealth wordt er gekeken naar de opbrengsten van eHealth in vergelijking met de kosten. Voor de ouderenzorg zijn er verschillende voorbeelden die een efficiëntieverhoging laten zien door de inzet van eHealth. Zo wordt er bijvoorbeeld geld en tijd

bespaard

wanneer

face-to-face

contact

vervangen

wordt

door

bijvoorbeeld

beeldcommunicatie. Op die manier wordt het mogelijk gemaakt dat er een consult plaatsvindt zonder reistijd voor zowel de cliënt als specialist. Er zal minder sprake zijn van ‘verloren tijd’ (Velde van der, Cihangir, & Borghans, 2008). De inzet van digitale middelen zorgt ervoor dat de patiënt zelf aan de slag gaat (Schalken, 2010). Dit draagt bij aan de patiëntempowerment. Er vindt een regie verschuiving plaats van de zorgverlener naar de patiënt, mede door de inzet van eHealth (Timmer, 2011).

3.2 Toepassingsmogelijkheden eHealth Zoals al eerder staat beschreven zijn er tegenwoordig veel eHealth toepassingen op de markt. Om orde te scheppen zijn er verschillende indelingen van eHealth te vinden in de literatuur. Timmer (2011) heeft een indeling gemaakt gebaseerd op de functie en gebruikte techniek:  Online informatie

 Zorg-op-Afstand

 Sociale media

 Serious Game

 Zelftesten

 Online zelfhulpcursus

 E-communicatie

 Online behandeling

 Videocommunicatie

 Patiëntenportalen

 Domotica en Ambient Technology

In de praktijk ziet men vaak combinaties van het voorgaande. Zo is er bij een online behandeling of zelfhulpcursus vaak ook sprake van online informatie (Timmer, 2011).

17


De indeling die gebaseerd is op functie en gebruikte techniek kan op zichzelf weer ingedeeld worden naar de toepassing van de fasen in het zorgproces. Timmer (2011) houdt hierbij de verschillende fasen in een zorgproces aan:  Signalering

 Zorg/behandeling

 Diagnostiek

 Zelfmanagement

 Indicatiestelling

 Evalueren

 Planning

 Nazorg/monitoring

 Begeleiding Wanneer deze twee voorgaande indelingen met elkaar gecombineerd worden ontstaat er een compleet overzicht van de toepasbaarheid van de functies en gebruikte technieken in de verschillende zorgfasen zoals in figuur 2 te zien is.

Nazorg/ monitoring

Evalueren

Zelfmanagement

Zorg/behandeling

Begeleiding

Planning

Indicatiestelling

gebruikte techniek

Diagnostiek

Indeling functie en

Signalering

Indeling fasen in zorgproces

Online informatie Sociale media Zelftesten E-communicatie Videocommunicatie Domotica Zorg-op-afstand Serious Games Online zelfhulpcursus Online behandeling Patiëntenportalen Figuur 2 Combinatie indeling eHealth

3.3 Kansen en voordelen eHealth Er liggen veel kansen voor ICT binnen de zorgsector. In de vorige paragraaf zijn al de verschillende toepassingsmogelijkheden beschreven. Hieruit komt naar voren dat eHealth op verschillende manieren en in verschillende zorgfasen ingezet kan worden.

18


Uit verschillende bronnen komt naar voren dat eHealth, bekeken vanuit de zorgsector breed, vooral voor een aantal specifieke doeleinden geschikt is. Deze doeleinden zijn als volgt te beschrijven (Velde van der, Cihangir, & Borghans, 2008):  Vergroting toegankelijkheid zorg  Verhoging efficiency (van de zorg)  Vermindering behoefte aan een arts  Afname kosten gezondheidszorg  Vergroting efficiency (voor de patiënt)  Vergroting zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt  Verbetering kwaliteit van leven  Anonimiteit en privacy  Verhoging kwaliteit van zorg  Hoogwaardige medische

 Geen of uitgestelde opname in verpleeg- of verzorgingshuis  Niet of minder instelling gerelateerde risico’s  Mogelijkheid tot verbetering artspatiënt relatie  Moeilijk bereikbare groepen testen zich wellicht zelf  Opsporen en eerder onderkennen van aandoening door zelftests  Mensen kunnen voldoen aan hun behoefte tot health check  Zelftests kunnen mensen geruststellen

verpleegkundige zorg in de thuissituatie Een aantal van deze doeleinden zijn direct te koppelen aan het onderwerp en de doelgroep van het onderzoek. Het gaat hierbij om de volgende doeleinden:  Vergroting toegankelijkheid zorg

 Verhoging kwaliteit van zorg

 Vermindering behoefte aan een

 Hoogwaardige medische

arts  Mogelijkheid tot verbetering artspatiënt relatie  Vergroting zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt  Verbetering kwaliteit van leven  Anonimiteit en privacy

19


verpleegkundige zorg in de thuissituatie  Geen of uitgestelde opname in verpleeg- of verzorgingshuis  Mensen kunnen voldoen aan hun behoefte tot health check  Zelfstests kunnen mensen geruststellen

Naast de verschillende kansen die er zijn voor eHealth zijn er ook verschillende uitdagingen te noemen die bestaan voor eHealth. Bij deze uitdagingen kan gedacht worden aan:  Financiering  Kwaliteit  ICT-standaarden  Wet- en regelgeving Deze aspecten worden nader toegelicht in de verschillende bijlagen over de ‘Uitdagingen eHealth’.

20


4. Toegankelijkheid zorg De toegankelijkheid van de zorg kan vergroot worden door de inzet van eHealth. Zorgverleners kunnen door de inzet van eHealth op het juiste moment op de juiste plaats aanwezig zijn. Deze aanwezigheid zal niet fysiek zijn maar via beeld. Via dit beeld kan de zorgverlener de cliënt van noodzakelijke informatie voorzien (Velde van der, Cihangir, & Borghans, 2008). Zoals in het vorige hoofdstuk te lezen is, zijn er een aantal doeleinden voor eHealth direct te koppelen aan het onderwerp en de doelgroep van dit onderzoek. Uit een gesprek met Leo Versteeg, beleidsmedewerker bij Amsta, kwam naar voren dat de toegankelijkheid van de zorg direct in contact staat met meerdere doeleinden. De toegankelijkheid van de zorg staat volgens hem direct in contact met de volgende andere doeleinden die genoemd worden in de literatuur:  Afname behoefte aan een arts  Verbetering arts- patiënt relatie  Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt  Geen of uitgestelde opname in verpleeg- of verzorgingshuis  Mensen kunnen voldoen aan hun behoefte tot health check  Zelftests kunnen mensen geruststellen In dit hoofdstuk wordt er verder ingezoomd op de toegankelijkheid van de zorg. Toegankelijke zorg kan omschreven worden als zorg die er voor zorgt dat “personen, die zorg nodig hebben, op tijd en zonder grote drempels toegang hebben tot zorgverlening” (Smits, M, & Westert, 2002). Er zijn een aantal aspecten die terugkomen in de literatuur, die samen de toegankelijkheid van de zorg bepalen. Het gaat hierbij om de volgende aspecten: kosten, reisafstand, wachttijden, de mate waarin het aanbod tegemoet komt aan de behoefte en de vraag van de burgers, personeelsaanbod in de gezondheidszorg en keuzevrijheid (RIVM, 2012). Het aspect dat tijdens het onderzoek centraal zal staan is de mate waarin het aanbod tegemoet komt aan de behoefte en de vraag van de burger. In het geval van het onderzoek wordt de burger gezien als de zelfstandig wonende 65-plusser die thuiszorg ontvangt. De totale toegankelijkheid van de zorg zal aan de hand van de boven genoemde aspecten verduidelijkt worden.

21


Zoals al eerder beschreven staat wordt in de literatuur de toegankelijkheid van de zorg onderverdeeld in verschillende aspecten. In de volgende paragraven zal elk aspect kort toegelicht worden.

4.1 Kosten De kosten kunnen worden gezien als de betaalbaarheid van de zorg. Een aspect dat gerelateerd is aan de kosten van de zorg is de zorgverzekering. Vanuit de nieuwe zorgverzekeringswet uit 2006 is iedereen verplicht om een zorgverzekering af te sluiten. Om die reden was in 2010 slechts 0,8 % van de Nederlandse bevolking onverzekerd (RIVM, 2012). Hiernaast zijn er nog wel inwoners van Nederland die onder de ‘wanbetalers’ vallen. Inwoners die wel verzekerd zijn maar de premie van deze verzekering al minstens 6 maanden niet betaald hebben (RIVM, 2012). Binnen deze zorgverzekering vallen niet alle zorgkosten. Er zijn ook zorgkosten die nog zelf betaald dienen te worden. Omdat deze kosten zelf betaald dienen te worden zien mensen soms af van de zorg die ze eigenlijk wel nodig hebben. In 2010 zag 6% van de Nederlandse bevolking af van zorg vanwege de kosten (RIVM, 2012). Deze kosten die buiten de zorgverzekering vallen gelden met name voor chronisch zieken en mensen met een beperking. In 2009 had 89% van deze groep gezondheidskosten die buiten de zorgverzekering vielen (RIVM, 2012).

4.2 Reisafstand De reistijd- en afstand kunnen voor mensen een belemmering zijn voor het gebruik van zorg. De gemiddelde reistijd naar een huisartsenpraktijk was in 2010 1,37 minuten. Naar een ziekenhuis was men gemiddeld 12,3 minuten onderweg. eHealth kan onder andere bij dit aspect een positieve uitwerking hebben. De cliënt hoeft dan in sommige gevallen niet naar een specialist af te reizen maar kan de zorg in de thuissituatie ontvangen door bijvoorbeeld videocommunicatie (Velde van der, Cihangir, & Borghans, 2008).

4.5 Wachttijden 22,3% van de inwoners in Nederland die zorg ontvangen ziet het wachten op zorg als een probleem. Het gaat hierbij om het wachten in wachtkamers, wachtlijsten van ziekenhuizen en het wachten tijdens telefonisch contact (RIVM, 2012).

4.6 De mate waarin het aanbod tegemoet komt aan de behoefte en de vraag van de burgers Er vindt een verschuiving plaats van de aanbod- naar vraagsturing in de zorg. Deze verschuiving sluit goed aan op het centraal stellen van de behoefte van de burgers. Doordat

22


de zorg steeds meer gericht is op de vraag van de burgers staat de behoefte van de burger centraal i.p.v. het aanbod van de zorgorganisatie(s) (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2011).

4.7 Personeelsaanbod in de gezondheidszorg Binnen de (thuis)zorg is personeel aanwezig voor de verzorging van cliënten. Wanneer er niet voldoende personeel aanwezig is kan de cliënt dit als onprettig ervaren. Een tekort aan personeel kan zich namelijk uiten in een tekort aan tijd en aandacht voor cliënten. Over het algemeen vinden thuiszorg cliënten dat er meestal/altijd voldoende personeel beschikbaar is. 22% van de thuiszorgcliënten denkt hier anders over (RIVM, 2012).

4.8 Keuzevrijheid De omslag van aanbodgerichte zorg naar vraaggerichte zorg zorgt voor verschillende veranderingen binnen de sector. Omdat het niet meer gaat over het aanbod dat aanwezig is maar juist gaat over de vraag bij de cliënt krijgt deze cliënt een keus. Op die manier wordt de cliënt steeds meer verantwoordelijk voor de eigen gezondheid. Doordat de cliënt centraal staat kunnen zij aanbieder en verzekeraars van zorg dwingen om zich positief te onderscheiden (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2011).

23


5. Doelgroepanalyse Om een goed beeld te krijgen van de doelgroep is er gebruik gemaakt van een doelgroepanalyse. Verschillende aspecten worden belicht om een compleet beeld te krijgen van de zelfstandig wonende 65 plusser die thuiszorg ontvangt. Waar het mogelijke was en de literatuur het toe liet, is er tijdens deze analyse specifiek gericht op de doelgroep binnen de Metropoolregio Amsterdam.

5.1 Demografische gegevens In 2011 telde Nederland bijna 2,6 miljoen 65 plussers. Dit komt neer op ongeveer 15 procent van de gehele bevolking (CBS, 2013). Op 1 januari 2013 telde Amsterdam bijna 90 duizend ouderen van 65 plus. Dit komt neer op ongeveer 11 procent van de gehele bevolking in Amsterdam. Hieruit komt naar voren dat het percentage 65 plussers in Amsterdam iets lager ligt dan het landelijk gemiddelde. Van deze 11 procent bestaat ongeveer 17 procent uit ouderen tussen de 65 en 69 jaar, 12 procent uit ouderen tussen de 70 en 74 jaar, 9 procent uit ouderen tussen de 75 en 80 jaar en 13 procent ouderen die ouder zijn dan 80 jaar (Gemeente Amsterdam, 2013). Zoals in figuur 3 te zien is wordt er de komende jaren een sterke stijging van het aantal 65 plussers in Amsterdam verwacht. Dit betekent dat in 2030 de bevolking van Amsterdam voor een kwart uit 55 plussers zal bestaan (GGD Amsterdam, 2007 ).

Figuur 3 Ontwikkeling aantal ouderen in Amsterdam (2007)

Binnen de verschillende stadsdelen van Amsterdam verschillen de percentages van het aantal ouderen. In vergelijking met de stadsdelen West en Oost wonen er in Noord, Centrum en Zuid meer ouderen.

24


De groep ouderen is zeer divers. De ouderen in de verschillende stadsdelen bezitten verschillende kenmerken. Ongeveer de helft van de ouderen tussen de 55 en 75 jaar zijn alleenstaand. In stadsdeel het centrum ligt dit percentage hoger, namelijk op 60 procent. Er zijn zowel autochtone als allochtone ouderen van 55 plus in Amsterdam. Een derde van deze groep is van niet-Nederlandse afkomst. Het aantal ouderen van 55 plus met een Surinaamse achtergrond is 7 procent, 1 procent is Antilliaans, 2 procent is Turks, 4 procent is Marokkaans, 14 procent bestaat uit westerse allochtonen en 4 procent uit niet westerse allochtonen. Boven de 75 jaar is het aandeel autochtone ouderen groter. De verdeling van de autochtone ouderen over de stadsdelen is ook opmerkelijk. In Zuid-Oost en Oost wonen vooral Surinamers, Turken wonen voornamelijk in West en Oost, Marokkanen in West, Nieuw-West en Oost en Westerse allochtonen wonen voornamelijk in Zuid en het Centrum (GGD, 2010).

5.2 Opleiding en inkomen Het opleidingsniveau van de oudere in Amsterdam ligt lager wanneer het vergeleken wordt met het opleidingsniveau van de jongere volwassenen. In de stadsdelen West, Noord en Oost wonen meer ouderen met een laag opleidingsniveau en een laag inkomen. Wanneer de Amsterdamse oudere vergeleken wordt met de oudere in het algemeen in Nederland ligt het opleidingsniveau wel hoger (Schuijt-Lucassen & Deeg, 2006). Dit is terug te zien in onderstaand figuur 4.

Figuur 4 Opleidingsniveau ouderen

Ondanks dat het opleidingsniveau onder de ouderen in Amsterdam hoger ligt dan in de rest van Nederland is het inkomen gelijk. Dit is te wijten aan het feit dat het grootste deel van de ouderen niet meer werkt en een uitkering/pensioen ontvangt (Schuijt-Lucassen & Deeg, 2006).

5.3 Gezondheid Van de Amsterdamse ouderen van 55 tot 74 jaar heeft een kwart een matige tot slechte gezondheid. Van deze groep heeft een derde minimaal een chronische aandoening aan het bewegingsapparaat. Wat opvalt, is dat een groot gedeelte van de Amsterdamse ouderen van

25


55-plus lijdt aan eenzaamheid of zelfs depressieve klachten zoals terug te zien is in figuur 11 in de bijlage ‘Gezondheid ouderen Amsterdam’ (Dijshoorn H, 2009). Naast deze cijfers blijkt ook dat er een samenhang is tussen een lagere sociaal economische status (ses) en het aantal gezondheidsklachten. Gezondheidsklachten komen namelijk meer voor bij mensen met een lagere ses. Over het algemeen kan gezegd worden dat gezondheidsrisico’s en gezondheidsproblemen meer voorkomen naar mate de leeftijd toeneemt en de ses lager ligt (Dijshoorn H, 2009).

5.4 Wonen en fysieke omgeving Aangezien de doelgroep thuiszorg ontvangt woont deze nog thuis. Ook woont de doelgroep in de metropoolregio Amsterdam, dit is een stedelijke omgeving. Om die reden is er weinig groen. Over het algemeen heeft een groene omgeving een positieve uitwerking op de gezondheid. De kans dat iemand zich ongezond voelt is 1,5 keer groter bij mensen die in een niet groene omgeving wonen ten opzichte van mensen die wel in een groene omgeving wonen (RIVM, 2012). Zoals in figuur 5 te zien is, is het internetgebruik de afgelopen jaren fors toegenomen bij de ouderen van 65 – 75 jaar. Tussen 2005 en 2011 is een stijging van 20% te zien.

Figuur 5 Internetgebruik naar leeftijd

Over het algemeen gebruikt de oudere doelgroep het internet vooral voor het verzenden en ontvangen van e-mails. Het opzoeken van gezondheidsinformatie staat op nummer 4 (CBS, 2011). Wanneer er gekeken wordt naar het gebruik van mobiele apparatuur met een internetverbinding valt op dat ouderen hier nog niet veel gebruik van maken. Het gebruik van

26


internet via een mobiele telefoon ligt erg laag maar het percentage voor het gebruik van internet via een laptop ligt een stuk hoger. Ongeveer 13% van de ouderen gebruikt namelijk een laptop om toegang te krijgen tot het internet (CBS, 2011).

5.5 Sociale omgeving De sociale omgeving staat direct in contact

met

het

contact

dat

cliënten/burgers hebben met familie, buren en/of vrienden. Uit cijfers blijkt ouderen

pas

vereenzamen.

op

latere

Ouderen

dat

leeftijd die

in

stedelijke gebieden wonen hebben minder contact met familie en buren dan

plattelandsbewoners.

Zoals

is

figuur 6 te zien is neemt het contact met vrienden licht af naar mate de leeftijd stijgt. Figuur 6 Sociale contacten

5.6 Ontvangen zorg doelgroep In 2010 ontvingen 512.755 ouderen van 65 plus in Nederland thuiszorg vanuit een zorginstelling. De meeste ouderen vielen in de leeftijdscategorie van 80 tot en met 85 jaar (CBS, 2011). 80 procent van de totale intramurale en extramurale zorg wordt geleverd aan ouderen van 65 jaar of ouder (Kort, Cordia, & Witte de, 2008). Wat opvalt, is dat de oudere van tegenwoordig de laatste jaren meer uren zorg ontvangt dan de jaren daarvoor.

Figuur 7 Hoeveelheid thuiszorg

27


Het aantal cliënten was tussen 2002 en 2006 met gemiddeld 2,8 procent toegenomen. Het aantal uren zorg per cliënt was sterker toegenomen, namelijk met gemiddeld 3,4 procent per jaar. In figuur 7 wordt dit duidelijk weergegeven (CBS, 2008).

In de praktijk wordt gezien dat naast deze professionele zorg die de doelgroep ontvangt er nog behoefte is aan meer zorg. Deze zorg wordt geboden door mantelzorgers. Dit zijn mensen die in de directe omgeving wonen van de cliënt. Ongeveer 80 procent van alle uren verzorging in Nederland wordt geleverd door de mantelzorg en niet door de zorgprofessional (Kort, Cordia, & Witte de, 2008). Het aantal uren zorg wat wordt weergeven in figuur 7 zijn dus maar een fractie van de totale zorg die de oudere ontvangt.

5.7 Reeds toegepaste eHealth toepassingen in zorginstelling Binnen de zorginstellingen die meegewerkt hebben aan het onderzoek werden al verschillende eHealth toepassingen gebruikt. De respondenten waren allen cliënt bij Amsta en/of Cordaan. De respondenten die cliënt zijn bij Cordaan zijn allen niet via een contactpersoon van Cordaan benaderd maar via een externe partij. Om deze reden heb ik niet met personeel van Cordaan gesproken. De respondenten die cliënt zijn bij Amsta heb ik wel via een contactpersoon van Amsta benaderd waardoor ik wel met personeel van Amsta heb kunnen spreken. Verdere informatie over reeds toegepaste eHealth/Domotica1 toepassingen in de zorginstelling heb ik verkregen van de internetsites van deze instellingen. Bij Cordaan worden de volgende eHealth toepassingen toegepast:  Beeldcommunicatie (project zorg op afstand) Bij Amsta worden de volgende eHealth toepassingen toegepast:  Sensoren, Coach, Spel (Living Lab locatie de Keyzer) Wat tijdens de interviews met cliënten opviel was dat zij allen geen weet hadden van de reeds gebruikte eHealth toepassingen binnen de zorginstelling. Geen van allen maakte ook gebruik van soortgelijke toepassingen.

1

‘Domotica omvat alle apparaten en infrastructuren in en rond woningen, die elektronische informatie gebruiken voor het meten, programmeren en sturen van functies ten behoeve van bewoners en dienstverleners.’ (Domotica Platform Nederland) Behoefte aan ICT toepassingen in de ouderenzorg Afstudeeropdracht Angela Moenis

28

6. Resultaten praktijkonderzoek

Tijdens het fieldresearch hebben er voornamelijk één op één interviews plaatsgevonden. Hiernaast heeft er ook een groepsgesprek plaatsgevonden. Op basis van deze gesprekken zijn in dit hoofdstuk de resultaten te vinden. Eerst zullen de resultaten beschreven worden uit de één op één interviews. Hierop volgen de resultaten die getrokken kunnen worden uit het groepsgesprek. Als laatst worden de resultaten beschreven die niet direct aan het onderzoek te koppelen zijn.

6.1 Één op één interviews Tijdens het onderzoek zijn er voornamelijk één op één interviews gehouden met cliënten die binnen de doelgroep vallen. De verkregen informatie uit de interviews in terug te vinden in de bijlage ‘Verslag interviews cliënten’. In deze paragraaf zijn, op basis van de verkregen informatie uit de interviews, de resultaten beschreven, elk onder een samenvattend kopje. Contact met veel zorgverlenende instanties Vrijwel alle respondenten gaven tijdens de interviews aan contact te hebben met verschillende zorg en welzijn instanties. Het begrip zorg en welzijn wordt hier in de brede zin van het woord bedoeld. Zo hebben zij contact met instanties die zich bezig houden met verzorg-

verpleging,

huishouding,

woningreparatie,

gemeentelijke

aangelegenheden,

vervoer, dagbesteding, buurthuisactiviteiten en vrijwilligersinitiatieven. Voor vragen en/of afzegging van een activiteit dient er contact opgenomen te worden met elke individuele instantie. Er vindt over het algemeen geen communicatie en/of samenwerking plaats tussen deze instanties. Men liet in de interviews weten hier moeite mee te hebben. Men weet soms niet meer met welke instantie contact opgenomen dient te worden voor verschillende onderwerpen. Minimale informatie vanuit zorginstelling Wanneer de respondenten/cliënten vragen hebben over bijvoorbeeld financiën, vervoer en/of hulpmiddelen nemen zij geen contact op met de zorginstelling. Met deze vragen gaan zij naar familieleden en/of vrienden. De respondenten gaven aan dat deze hulp ook niet wordt aangeboden vanuit de zorginstelling.

29


Gebruik computer/laptop ingewikkeld Na elk onderdeel in de vragenlijst werd er gevraagd welke eigenschappen van belang zijn wanneer een computer ingezet zou worden bij het voorgaande onderwerp. Voor meer informatie en/of voorbeelden zie de bijlage onderwerpen/vragenlijst cliënten. De respondenten hadden bij deze vraag de keus uit de volgende eigenschappen:  Betrouwbaarheid/privacy  Lage kosten/ wordt vergoed  Mobiliteit/verplaatsbaarheid van computer  Tijdsbesparing  Eenvoudig in gebruik/ Kost geen moeite  Weinig stappen nodig voor resultaat  Controle over eigen activiteiten De keus ‘Eenvoudig in gebruik/Kost geen moeite’ werd in totaal 9 keer gekozen door de respondenten en de keus ‘Weinig stappen nodig voor resultaat’ werd 4 keer gekozen. Naast het moment om een keus te maken kwam dit onderwerp vaker naar voren. Het blijkt dat mensen het gebruik van een computer/laptop vrij ingewikkeld vinden. Een van de respondenten liet zelfs weten dat hij geplastificeerde lijstjes maakt waar stapsgewijs op staat hoe hij bepaalde taken uit kan voeren op de computer; ‘Zonder die lijstjes kom ik niet ver met de computer hoor’. Gebruik computer niet voor zorg Vrijwel alle respondenten gaven aan in het bezit te zijn van een computer/laptop. Het gebruik loopt uiteen van dagelijks tot zelden/niet. De computer/laptop wordt door de respondenten voornamelijk gebruikt om muziek te luisteren, Skype, spelletjes en voor het opzoeken van informatie. De informatie wat opgezocht wordt is niet zorggerelateerd. In de meeste gevallen gaat het over het nieuws, sport, weer, financiën en hobby’s. Wanneer er gevraagd werd of er wel eens op de site van de zorginstelling gekeken wordt was het antwoord in alle gevallen Nee. Men staat open voor beeldcommunicatie met specialist Respondenten geven aan dat contact met de specialist in sommige gevallen overgenomen kan worden door beeldcommunicatie. Een respondent gaf aan een aantal keer per maand met zijn partner naar het ziekenhuis te moeten voor een controle afspraak. Deze gesprekken duren gemiddeld 15 minuten waarbij de arts in kwestie alleen mondelinge informatie geeft en

30


geen medische handelingen uitvoert. De respondent gaf aan dat er veel tijd en moeite bespaard kan worden wanneer dit overgenomen wordt door beeldcommunicatie via de computer. Onwetendheid mogelijkheden ICT Bij de respondenten is er veel onwetendheid over de mogelijkheden van ICT. Het onderzoek beperkte zich voornamelijk op het gebruik van een computer/laptop/tablet. Ook over de mogelijkheden van deze toepassingen is bij de doelgroep weinig bekend. Wanneer er vragen werden gesteld als; ‘Zou u het handig vinden om deze zaken in het vervolg via een computer/laptop/tablet te regelen?’ werd er vaak raar opgekeken en/of werd ik vragend aangekeken.

6.2 Groepsgesprek Aangezien er tijdens het groepsgesprek geen specifieke vragen zijn gesteld over de toegankelijkheid van de zorg is het resultaat algemener. De uitwerking van het groepsgesprek is te vinden in de bijlage ‘Verslag groepsgesprek cliënten’. Behoefte aan meer contact Uit het groepsgesprek kwam naar voren dat er behoefte is aan contact met (oude) vrienden en/of kennissen. Deze behoefte is er met name in de avonduren. Men geeft aan vroeger lid te zijn geweest van verenigingen etc. Wegens onder andere mobiliteitsproblemen kan men niet meer aanwezig zijn bij deze vergaderingen/bijeenkomsten. Men geeft aan in de avonduren vaak alleen te zijn en zich te vervelen of in deze uren zelfs te vereenzamen. Computer wordt geassocieerd met vreemd en onbruikbaar Zoals hierboven beschreven staat hebben de respondenten behoefte aan meer contact met vrienden/kennissen. Wanneer wordt aangegeven dat met gebruik van de computer (door bijvoorbeeld Skype) dit contact weer tot stand gebracht kan worden, wordt hier negatief op gereageerd. Men zou wel meer contact willen hebben met deze personen maar niet via de computer. ‘Nee, dat wil ik helemaal niet. Ik weet niet hoe dat allemaal werkt hoor. Als ik dat dan even niet wil, nee hoor. Dat vind ik allemaal maar niks, dan kunnen ze zeker de hele tijd kijken. Dat wil ik niet.’

31


6.3 Niet direct aan onderzoek te koppelen resultaten Eenzaamheid Het onderzoek zou zich in eerste instantie richten op eenzaamheid bij ouderen. Na verschillende oriënterende gesprekken is er gekozen voor de toegankelijkheid van de zorg. Om die reden heeft het fieldresearch zich op dit onderwerp gericht en stond dit onderwerp centraal tijdens de interviews. Wat direct opviel tijdens alle afgenomen interviews was dat men ‘om een praatje verlegen zat’. Men vertelde enthousiast over hun leven etc. Hiernaast gaf men ook aan dat ze vaak alleen zijn, dat ze niet vaak mensen spreken en het leuk vonden dat ik er was. Door de respondenten werd ook vaak gevraagd of zij niet te veel over zichzelf vertelde. Hierna gaven zij dan vaak als excuus dat er bijna nooit iemand langs komt en dat zij niet vaak iemand spreken. Instantie denkt voor cliënt/ cliënt wordt beperkt Tijdens het onderzoek is contact opgenomen met zorggerelateerde instellingen om in contact te komen met cliënten. Het eerste contact verliep in eerste instantie altijd via de contactpersoon van de zorggerelateerde instelling. Medewerking van deze contactpersonen was niet groot. Over het algemeen werd als argument gegeven dat de cliënten ‘hier niet op zitten te wachten’ en ‘het niet fijn vinden als iemand in de thuissituatie langskomt’. Deze argumenten werden gegeven nog voordat er contact was geweest met cliënten. Deze argumenten kwamen direct bij de contactpersoon vandaan, er werd geen rekening gehouden met wat de cliënten zelf wilden. Gebruik computer wordt gezien als luxe De respondenten gaven aan een computer als luxe te zien. Men is over het algemeen in contact gekomen met de computer via familie/vrienden, vonden dit interessant en kochten er zelf een. Wanneer er werd gevraagd of er behoefte is aan de verplaatsbaarheid van een computer kwam de tablet snel ter spraken. Een aantal reacties op het gebruik van een tablet waren: ‘Zo een dingetje lijkt mij wel leuk’ en ‘Zo een tablet ding heb ik wel eens gezien bij iemand. Dat zag er wel leuk uit’. Tablet wordt als minder eng ervaren dan computer Een computer wordt door een deel van respondenten als ingewikkeld gezien. Daarentegen wordt het gebruik van een tablet als interessant ervaren. Men is nieuwsgierig en staat open voor het gebruik hiermee.

32


Behoefte aan training/cursus bij inzet computer voor zorg Aangezien het gebruik van een computer door de meeste respondenten wel als ingewikkeld gezien wordt is er behoefte aan een training/cursus wanneer de computer ingezet wordt voor de zorg. ‘Als ik een tablet zou gaan gebruiken voor dingen die te maken hebben met zorg zou ik hier wel graag een training voor willen volgen. Ik blijf het toch allemaal maar ingewikkeld vinden met alle knopjes en zo’. Dagelijkse structuur Er wordt vanuit de respondenten veel waarde gelegd aan een dagelijkse/wekelijkse structuur. Bij de vraag; ‘Wordt de thuiszorg gemakkelijk aangepast als u de zorg op een ander tijdstip of andere dag wenst of nodig heeft?’ was over het algemeen het antwoord dat dit niet nodig is. In alle gevallen kwam de huishoudelijke thuiszorg wekelijks langs op dezelfde dag en op hetzelfde tijdstip. Over het algemeen werd aangegeven dat men het fijn vindt dat de thuiszorg iedere week op hetzelfde moment langskomt. ‘Die komt altijd op de donderdag maar dat is wel lekker makkelijk dan kan je daar gewoon elke week rekening mee houden’.

33


Conclusie

In dit hoofdstuk wordt de conclusie getrokken naar aanleiding van het onderzoek. De conclusie wordt getrokken op basis van de verschillende vragen die voorafgaand aan het onderzoek geformuleerd waren. Eerst worden de deelvragen beantwoord, hierop volgend wordt de hoofdvraag beantwoordt die centraal stond tijdens het onderzoek. Wat wordt er verstaan onder eHealth? eHealth, de afkoring voor electronic health. In de literatuur zijn verschillende schrijfwijzen en definities te vinden voor eHealth. ‘eHealth’ is volgens Nictiz de meest gangbare schrijfwijze aangezien eHealth tegenwoordig in de Nederlandse taal steeds meer een begrip begint te worden. Hiernaast wordt deze manier van schrijven over het algemeen internationaal ook aangehouden. De definities die partijen hanteren komen voor het grootste gedeelte overeen met de definitie die Nictiz geeft aan eHealth: “eHealth is het gebruik van nieuwe informatieen communicatietechnologieën, en met name Internet-technologie, om gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen of te verbeteren.” Hoe kan eHealth bijdragen aan een afname van de zorgvraag in de care sector? Door de inzet van digitale middelen binnen de zorg zullen cliënten/patiënten zelf aan de slag gaan. Informatie hoeft niet meer per se verkregen te worden van een specialist maar deze informatie kan de client zelf opzoeken. Dit draagt bij aan de patiëntempowerment. Er vindt een regie verschuiving plaats van de zorgverlener naar de cliënt/patiënt, mede door de inzet van eHealth. Eenzaamheid is een van de belangrijkste onderwerpen binnen de ouderenzorg waar aandacht aan besteed dient te worden. Een groot gedeelte van de Amsterdamse ouderen lijdt aan eenzaamheid of zelfs depressiviteit wat een zorgvraag met zich meebrengt. ICT kan bij het tegengaan van deze eenzaamheid en/of depressiviteit een grote rol spelen. Het gebruik van ICT in de zorg (met name in de thuissituatie) kan de gevoelens van eenzaamheid verminderen. Deze vermindering kan tot stand gebracht worden doordat mensen contact kunnen maken via een videonetwerk of bijvoorbeeld online contact kunnen maken met familie en vrienden. Dit contact kan fysiek niet plaatsvinden door eventuele mobiliteitsproblemen van de cliënt of de grote afstand tussen de cliënt en familielid/kennis. Dit contact kan vereenzaming tegengaan wat de gehele gesteldheid van cliënten ten goede kan komen.

34


Hoe kan eHealth bijdragen aan het efficiënter maken van de zorg in de care sector? Bij de efficiëntie van eHealth wordt er gekeken naar de opbrengsten van eHealth in vergelijking met de kosten. Mede door beeldcommunicatie kunnen problemen snel en adequaat worden opgelost en kunnen cliënten sneller gerustgesteld worden, soms zonder dat een bezoek nodig is. eHealth biedt de mogelijkheden om een zorgverlener op het juiste moment, op de juiste plaatst de cliënt van de benodigde informatie te voorzien. Dit maakt het mogelijk om de efficiency van de zorg te vergroten. Wie is de zelfstandig wonende, thuiszorg ontvangende 65 plusser in de Metropoolregio Amsterdam? Op 1 januari 2013 telde Amsterdam bijna 90 duizend ouderen van 65 plus. Dit komt neer op ongeveer 11 procent van de gehele bevolking in Amsterdam. Dertig procent van deze ouderen zijn van niet-Nederlandse afkomst. Een kwart van Amsterdamse oudere van 55-plus heeft een matige tot slechte gezondheid. Van deze groep heeft een derde minimaal één chronische aandoening aan het bewegingsapparaat. Over het algemeen kan gezegd worden dat gezondheidsrisico’s en gezondheidsproblemen meer voorkomen naar mate de leeftijd toeneemt en de ses lager ligt. Een overgroot gedeelte van de Amsterdamse ouderen van 65-plus ervaart in meer of mindere mate een vorm van eenzaamheid. Het blijkt dat ouderen pas op latere leeftijd vereenzamen. Uit het fieldreserch kan opgemaakt worden dat er een verband gelegd kan worden tussen de vereenzaming van ouderen en de mobiliteit dat achteruit gaat naar mate de leeftijd stijgt. Welke zorg ontvangt de zelfstandig wonende 65 plusser inde Metropoolregio Amsterdam van de thuiszorg? De zelfstandig wonende thuiszorg ontvangende 65 plusser in de Metropoolregio Amsterdam ontvangt thuiszorg in de vorm van huishoudelijke, verzorgende en/of verplegende hulp. De zorg die de respondenten over het algemeen ontvingen wat hulp in de huishouding. Over het algemeen komt deze huishoudelijke hulp een maal per week langs en neemt de gehele huishouding voor zijn of haar rekening. Het overgrote deel ontvangt nog wel zorg in de vorm van dagopvang maar dit staat los van de ontvangen thuiszorg.

35


In de praktijk wordt gezien dat naast deze professionele zorg die de doelgroep ontvangt er nog behoefte is aan meer zorg. Deze zorg wordt geboden door mantelzorgers. Dit zijn mensen die in de directe omgeving wonen van de cliënt. Ongeveer 80 procent van alle uren verzorging in Nederland wordt geleverd door de mantelzorg en niet door de zorgprofessional. Dit kwam ook duidelijk naar voren tijdens het fieldresearch. Met vragen over uiteenlopende onderwerpen schakelde de respondent in de meeste gevallen vrienden en familie in. Over het algemeen werd de zorginstelling niet als eerst ingeschakeld. Welke vormen van eHealth worden al toegepast bij de zelfstandig wonende, thuiszorgontvangende oudere van 65+ in de verschillende te interviewen organisaties? Binnen de zorginstellingen die meegewerkt hebben aan het onderzoek werden al verschillende eHealth toepassingen gebruikt. De respondenten waren allen cliënt bij Amsta en/of Cordaan. De informatie over toegepaste eHealth binnen de zorginstelling heb ik verkregen uit gesprekken met het personeel. Verdere informatie over reeds toegepaste eHealth/Domotica2 toepassingen in de zorginstelling heb ik verkregen van de internetsites van deze instellingen. Bij Cordaan worden de volgende eHealth toepassingen toegepast: - Beeldcommunicatie (project zorg op afstand) Bij Amsta worden de volgende eHealth toepassingen toegepast: - Sensoren, Coach, Spel (Living Lab locatie de Keyzer) Wat tijdens de interviews met cliënten opviel was dat zij allen geen weet hadden van de reeds gebruikte eHealth toepassingen binnen de zorginstelling. Geen van allen maakte ook gebruik van soortgelijke toepassingen. Aan welke doeleinden en functionele eigenschappen dient eHealth te voldoen om aan te sluiten bij de behoefte van de zelfstandig wonende, thuiszorg ontvangende oudere van 65+ in de Metropoolregio Amsterdam? (Doel: Vergroten toegankelijkheid zorg in het kader van preventie) Naar aanleiding van het desk- en fieldresearch zijn er verschillende doeleinden en functionele eigenschappen vastgesteld waar eHealth (computer/laptop/tablet) aan dient te voldoen wil het de toegankelijkheid van de zorg voor de doelgroep vergroten. Het overzicht 2

‘Domotica omvat alle apparaten en infrastructuren in en rond woningen, die elektronische informatie gebruiken voor het meten, programmeren en sturen van functies ten behoeve van bewoners en dienstverleners.’ (Domotica Platform Nederland) Behoefte aan ICT toepassingen in de ouderenzorg Afstudeeropdracht Angela Moenis

36

van deze doeleinden en functionele eigenschappen komt overeen met de aanbevelingen die gedaan zijn voor het vervolg van Health-Lab. Het antwoord op de hoofdvraag zoals deze hierboven beschreven staat is hieronder te vinden in de vorm van een opsomming van de doeleinden en functionele eigenschappen. eHealth toepassing dient:  gericht te zijn op de extramurale cliënt  mobiel te zijn  de communicatie tussen de cliënt en de verschillende partijen te vergemakkelijken  beeldcommunicatie met de zorgverlener en/of specialist mogelijk te kunnen maken  eenvoudig te bedienen zijn Deze doeleinden en functionele eigenschappen zijn verder uitgewerkt in het hoofdstuk ‘Aanbevelingen’.

37


Aanbevelingen

In dit hoofdstuk zijn de aanbevelingen te vinden die gedaan zijn naar aanleiding van de resultaten van het onderzoek en de hieruit getrokken conclusies. De aanbevelingen zijn allen gericht op het vervolg van Health-Lab. Bij een vervolg van Health-Lab adviseer ik om de focust te leggen op de onderstaande punten:  Extramurale cliënt

 Beeldcommunicatie specialisten

 Mobile devices

 Eenvoudige bediening

 Persoonlijke ‘sociale kaart’

 Cliënt laten ‘ervaren’

 Persoonlijke digitale agenda

Extramurale cliënt Wegens de extramuralistatie van lichte zorgzwaarte pakketten (ZZP 1, 2 en 3) is het verstandig om op de extramurale cliënt te richten. De ontwikkeling van deze maatregel gaat er in de toekomst voor zorgen dat de ZZP’s boven ZZP 3 ook extramuraal uitgevoerd gaan worden. Deze ontwikkeling zal de doelgroep alleen maar groter maken wat ook een vergroting van de vraag naar extramurale zorg met zich meebrengt. Mobile devices Computers worden als ingewikkeld ervaren. Daarentegen staat men open voor mobile devices, hierbij kan gedacht worden aan tablets. Voor een grotere acceptatie vanuit de cliënt zullen tablets i.p.v. computers of tablets ingezet moeten worden. Persoonlijke ‘sociale kaart’ De doelgroep heeft contact met een groot aantal verschillende partijen binnen de zorg en welzijn wat als verwarrend word ervaren. Het contact met tussen de cliënt en deze partijen moet vergemakkelijkt worden. Ik adviseer om een digitale persoonlijke ‘sociale kaart’ te realiseren waar al deze partijen in voor komen. Deze sociale kaart dient aangepast te kunnen worden naar de behoefte/vraag van de cliënt aangezien niet iedere cliënt met dezelfde instanties te maken heeft. Met een simpele handeling moet informatie (over de inhoud/agenda/betekenis van deze partijen) beschikbaar zijn, ook moet het mogelijk zijn om met een simpele handeling contact op te nemen met deze partij.

38


Persoonlijke digitale agenda Wegens het grote aantal partijen waar de cliënt contact mee heeft dient er een persoonlijke digitale agenda gerealiseerd te worden. In deze agenda dienen de afspraken te komen staan die de cliënt heeft met de verschillende partijen. Hierbij kan gedacht worden aan data en tijdstippen waarop de huishoudelijke hulp langs komt, waarop de service taxi klaar staat en waarop de bingo in het buurthuis is waarvoor de cliënt zich voor opgegeven heeft. Beeldcommunicatie Beeldcommunicatie tussen de cliënt en de verschillende partijen moet mogelijk gemaakt worden. Mensen ‘zien’ wordt als prettiger ervaren dan mensen alleen ‘horen’. Vanuit de cliënt gezien kan contact met de zorgverlener/specialist waarbij geen medisch contact plaatsvindt overgenomen worden door beeldcommunicatie. Eenvoudige bediening De bediening van een ‘mobile device’ moet zo eenvoudig mogelijk blijven. Bij deze eenvoud ligt

de

focus

op

het

visuele

aspect.

Er dienen niet veel handelingen nodig te zijn om een actie te ondernemen. Er dient een minimale keusmogelijkheid te zijn, een minimaal aantal ‘knoppen’ waarop gedrukt kan worden. Tevens dienen deze ‘knoppen’ zo groot mogelijk zijn. Cliënt laten ‘ervaren’ Wegens onwetendheid op het gebied van zorg en ICT bij de doelgroep is het van belang om de doelgroep te laten ‘ervaren’, om de doelgroep kennis te laten maken met de mogelijkheden van ICT in de zorg. Deze stap dient ondernomen te worden om de doelgroep open te laten staan voor de inzet van ICT in de zorg. Wanneer deze punten gecombineerd worden kunnen deze samen tot een mobile device resulteren. Deze mobile device zal de toegankelijkheid van de zorg vergroten. Wanneer de focus tijdens het vervolg van Health-Lab op het vergroten van de toegankelijkheid van de zorg komt te liggen, dient deze mobile device als startpunt genomen te worden. Op de volgende pagina is te zien hoe bovenstaande punten verwerkt zijn in een mobile device. Onderstaand wordt beeldend weergegeven hoe de genoemde punten verwerkt kunnen worden in een mobile device. Om de toegankelijkheid van de zorg te vergroten hoeft deze

39


lay-out niet vastgehouden te worden, de invulling dient daarentegen wel in grote lijnen overeen te komen. Onderstaand is de beginpagina te zien.

Figuur 8 Beginpagina

Wanneer bijvoorbeeld op huishoudelijke hulp geklikt wordt zal een soortgelijk beeld als onderstaand kunnen verschijnen.

Figuur 9 Scherm: Huishoudelijke hulp

40


Discussie Bij de bespreking van de discussie wil ik mij graag richten op het onderwerp en invulling van het fieldresearch. De betrouwbaarheid van het onderzoek kan ter discussie gesteld worden wegens de minimale hoeveelheid respondenten. Voorafgaand aan het onderzoek werd er gestreefd naar 20 cliënten. Dit streven is niet behaald, er zijn interviews afgenomen met slechts 7 cliënten. Het ging om een verkennend onderzoek maar desalniettemin had een groter aantal respondenten een completer en betrouwbaarder beeld neer kunnen zetten. Wat wel opvallend is, was dat de antwoorden die de cliënten gaven voor een groot deel met elkaar overeen kwamen. Het streven is niet behaald wegens onduidelijkheid over het onderwerp bij de doelgroep en de minimale medewerking van tussenpersonen. Hiernaast is er tijdens het onderzoek niet afgeweken van de manier van werken, de cliënten zijn allen alleen benaderd via de tussenpersoon (zorginstelling). Achteraf gezien is dit niet de juiste manier geweest om deze doelgroep te bereiken. Wanneer er voor een volgend onderzoek gesprekken plaats moeten vinden met dezelfde doelgroep adviseer ik om in contact te komen met ontmoetingscentra en buurthuizen waar bijeenkomsten worden georganiseerd voor de doelgroep. Uit het deskresearch kwam naar voren dat er binnen de ouderenzorg gefocust dient te worden op het onderwerp ‘eenzaamheid’. Desondanks heeft het onderzoek zich niet op dit onderwerp gericht maar op de ‘toegankelijkheid van de zorg’ wegens ontvangen adviezen van externe personen. Uit deze gesprekken kwam naar voren dat de ‘eenzame cliënt’ moeilijk te vinden is en niet bereidwillig is om mee toe doen aan een soortgelijk onderzoek hiernaast kan ‘eenzaamheid’ een gevoelig onderwerp zijn voor cliënten. Dit waren allen belangrijke argumenten om de switch te maken naar de ‘toegankelijkheid van de zorg’. Achteraf gezien is het onderwerp ‘eenzaamheid’ toch relevanter om te onderzoeken bij de doelgroep dan het onderwerp ‘toegankelijkheid van de zorg’. Zoals onder andere in het hoofdstuk ‘resultaten’ beschreven staat gaven mensen bewust en onbewust aan dat zij vereenzamen of hier bang voor zijn. Bij verder onderzoek naar de behoefte van ICT in de zorg bij de doelgroep adviseer ik om de focus op ‘eenzaamheid’ te leggen. Tijdens het onderzoek is er bij de één op één interviews een topiclist/vragenlijst aangehouden tijdens de interviews. Achteraf gezien is dit niet de juiste methode geweest. Zoals al eerder in het rapport aangegeven staat zaten de respondenten ‘om een praatje

41


verlegen’ en was er veel onwetendheid over het onderwerp bij de cliënt. Om deze redenen namen de interviews veel tijd in beslag aangezien de respondenten rand- en onbruikbare informatie vertelden. Hierdoor wordt het moeilijker om concrete vragen te stellen en wordt het de interviewer lastig gemaakt om de focus op het interview te houden. Op één locatie heeft er een groepsgesprek plaatsgevonden i.p.v. één op één interviews. Deze keus is gemaakt omdat deze locatie geen één op één interviews toestond. Aangezien er geen andere keus was is voor dit groepsgesprek gekozen. Achteraf gezien heeft dit groepsgesprek geen grote toegevoegde waarde voor het onderzoek betekend. Het overgrote gedeelte van het gesprek ging niet over het onderwerp. Voor een eventueel vervolgonderzoek bij deze doelgroep adviseer ik om enquêtes af te laten nemen. Als aanvulling hierop kan na de afname van enquêtes een persoonlijk gesprek/interview

plaatsvinden

om

extra

informatie

te

ontvagen

over

specifieke

onderwerpen. Op deze manier zullen de ontvangen antwoorden concreter en bruikbaarder zijn.

42


Bibliografie

CBS. (2011, 8 24). AWBZ/WMO-zorg zonder verblijf; leeftijd en geslacht. Opgeroepen op 1 2, 2013, van CBS: http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71573NED&D1=02&D2=0&D3=10-16&D4=a&D5=0,l&HDR=G1,G2,T&STB=G4,G3&VW=T CBS. (2013, 1 2). Bevolking; Kerncijfers. Opgeroepen op 1 2, 2013, van CBS: http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=37296ned&D1=0-2,851&D2=0,60-61&HDR=G1&STB=T&VW=T CBS. (2011, 07 18). Mobiel internetten steeds populairder. Opgeroepen op 01 15, 2013, van CBS: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/vrije-tijdcultuur/publicaties/artikelen/archief/2011/2011-3438-wm.htm CBS. (2008, 1 14). Oudere krijgt steeds meer zorg. Opgeroepen op 1 2, 2013, van CBS: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/gezondheidwelzijn/publicaties/artikelen/archief/2008/2008-2368-wm.htm CBS. (2011, december 28). Ouderen maken inhaalslag op het internet . Opgeroepen op 01 15, 2013, van CBS: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/vrije-tijdcultuur/publicaties/artikelen/archief/2011/2011-3537-wm.htm CVZ. (2011, November 29). Vraag en antwoord; Financiering - Ehealth - Dossier - Zorg voor innoveren. Opgeroepen op februari 12, 2013, van Zorg voor innoveren: http://www.cvz.nl/binaries/live/cvzinternet/hst_content/nl/documenten/lossepublicaties/notitie1111-e-health.pdf Dijshoorn H, D. T. (2009). Zo gezond is Amsterdam!: eindrapport Amsterdamse Gezondheidsmonitor 2008. Amsterdam: GGD Amsterdam. Domotica Platform Nederland. (sd). Domotica - Het begrip domotica. Opgeroepen op maart 19, 2013, van Domotica Platform Nederland : http://www.domotica.nl/domotica_domotica.htm Gemeente Amsterdam. (2013, 1 2). Amsterdan; Kerncijfers; Ouderen. Opgeroepen op 1 2, 2013, van Gemeente Amsterdam; Bureau Onderzoek en Statistiek: http://www.os.amsterdam.nl/tabel/6485/ GGD Amsterdam. (2007 ). Actief ouder worden. Gezondheidspeil Amsterdam . GGD. (2011). Gezondheid en zorg in cijfers 2011. Hardinxveld-Giesendam: Drukkerij Tuijtel B.V. GGD. (2010). Preventief Gezondheidsonderzoek; Inventariserend onderzoek. Amsterdam : GGD.

43


Health-Lab. (2011). Over Health Lab. Opgeroepen op November 20, 2012, van Health Lab: http://www.health-lab.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=68&Itemid=480 Huizingh, E. (2011). Innovatiemanagement . Amsterdam: Pearson Education. knm; NPCF; Zorgverzekeraars Nederland. (2012). Nationale Implementatie Agenda (NIA) eHEALTH. knm, NPCF, Zorgverzekeraars Nederland. Kort, H., Cordia, A., & Witte de, L. (2008). Langdurende zorg en technologie. Den Haag: LEMMA. Krijgsman, J. (2012, december 13). Congres & Expo Mobile Healthcare 2012. Ordening in de wereld van mHealth . Houten, Nederland. M. Berg van den, S. C. (2010). Effecten van preventie. Deelrapport van de VTV 2010. Van gezond naar beter. Bilthoven: RIVM. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2011, oktober). De patient centraal? Opgeroepen op januari 17, 2013, van Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport: http://dl.dropbox.com/u/11987325/111026%20Publieksrapport%20De%20Patient%20Centra al.pdf Nictiz. (sd). Nictiz.nl - Standaarden. Opgeroepen op februari 14, 2013, van Nictiz: https://www.nictiz.nl/page/Standaarden Nictiz. (2013). Wet- en regelgeving in de zorg - Een overzicht voor ICT en eHealth. Den Haag: Nictiz. Rijksoverheid. (sd). Rijksoverheid. Opgeroepen op februari 12, 2013, van Inzicht in de kwaliteit van zorg - Kwaliteit van zorg - Onderwerp - Rijksoverheid: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kwaliteit-van-de-zorg/kiezen-in-de-zorg Rijn, G. v. (2012, November 12). (A. Moenis, Interviewer) RIVM. (2012, juni 15). Afzien van zorg vanwege zorgkosten - Zorgbalans. Opgeroepen op januari 17 , 2013, van RIVM: http://www.gezondheidszorgbalans.nl/toegankelijkheid/financiele-toegankelijkheid/afzienvan-zorg-vanwege-kosten/ RIVM. (2012, juni 15). Beschikbaarheid personeel in verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorg - Zorgbalans. Opgeroepen op januari 22, 2013, van RIVM: http://www.gezondheidszorgbalans.nl/toegankelijkheid/personeelsaanbod/beschikbaarheidpersoneel-in-verpleeg-en-verzorgingshuis-of-thuiszorg/ RIVM. (2012, juni 15). Ervaren wachttijden - Zorgbalans. Opgeroepen op januari 17, 2013, van RIVM: http://www.gezondheidszorgbalans.nl/toegankelijkheid/tijdigheid-niet-acutezorg/ervaren-wachttijden/ RIVM. (2012, juni 15). Extra zorguitgaven van chronisch zieken en gehandicapten Zorgbalans. Opgeroepen op januari 17, 2013, van RIVM:

44


http://www.gezondheidszorgbalans.nl/toegankelijkheid/financiele-toegankelijkheid/extrazorguitgaven-van-chronisch-zieken-en-gehandicapten/ RIVM. (2012, december 2012). Hoe beinvloed een gezond ingerichte buurt of wijk de gezondheid - Nationaal Kompas . Opgeroepen op januari 2013, 22, van Nationaal Kompas : http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/omgeving/milieu/inrichting/hoebeinvloedt-een-gezond-ingerichte-leefomgeving-de-gezondheid/ RIVM. (2012, juni 15). Onverzekerden. Opgeroepen op januari 16, 2013, van RIVM: http://www.gezondheidszorgbalans.nl/toegankelijkheid/financieletoegankelijkheid/onverzekerden/ RIVM. (2012, juni 12). Toegankelijkheid - Zorgbalans . Opgeroepen op januari 16, 2013, van RIVM: http://www.gezondheidszorgbalans.nl/toegankelijkheid/ RIVM. (2012, juni 15). Wanbetalers - Zorgbalans. Opgeroepen op januari 17, 2013, van RIVM: http://www.gezondheidszorgbalans.nl/toegankelijkheid/financieletoegankelijkheid/wanbetalers/ Schalken, F. (2010). Handboek online hulpverlening, hoe onpersoonlijk contact heel persoonlijk wordt . Houten: Bohn Stafleu van Loghum . Schalken, F. (2012). Whitepaper Mhealth. Amsterdam: e-hulp. Schippers, m. d. (2012). E-health. Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport. Schuijt-Lucassen, N., & Deeg, D. (2006). Ouderen in Amsterdam:Omvang en risicofactoren van depressie, sociaal isolement en regie over eigen leven. Amsterdam: GGD Amsterdam. Smits, J., M, D., & Westert, G. (2002). Sociaal-economische status en toegankelijkheid van zorg in Nederland. 2002: RIVM. Timmer, S. (2011). eHealth in de praktijk. Bohn Stafleu Van Loghum . Van Dale. (2012). Van Dale. Opgeroepen op november 20, 2012, van Van Dale: http://www.vandale.nl/opzoeken?pattern=efficient&lang=nn van der Klauw, D., & Film, C. (2011). De rol van eHealth en gezondheid 2.0 in het veranderend ziekenhuislandschap. Den Haag: Raad van volksgezondheid en zorg. Velde van der, F., Cihangir, S., & Borghans, H. J. (2008). E-health en domotica in de zorg: kans of risico? Utrecht : Prismant. Verhoeven, N. (2011). Wat is onderzoek? Methoden en technieken voor het Hoger Onderwijs Deel Praktijkboek . Boom Lemma. VVD, P. (2012). Bruggen slaan, Regeerakkoord VVD - PvdA. Den Haag: Overheid. Zanten-Hyllner, M. V. (2012). Uitwerking extramuraliseren lichte zorgzwaartepakketten. Den Haag: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport .

45


Zorg voor innoveren . (sd). Zorg voor innoveren. Opgeroepen op Februari 12, 2013, van Vraag en antwoord; Financiering - Ehealth- Dossier - Zorg voor innoveren : http://www.zorgvoorinnoveren.nl/dossier/6/vraag-en-antwoord/13 Zorg voor innoveren. (sd). Zorg voor innoveren. Opgeroepen op februari 12, 2013, van Vraag en antwoord - Kwaliteit - Ehealth - Dossiers - Zorg voor innoveren : http://www.zorgvoorinnoveren.nl/dossier/6/vraag-en-antwoord/17

46


Afbeeldingen lijst

Figuur 1 Weergave indeling onderzoek ................................................................................13 Figuur 2 Combinatie indeling eHealth ...................................................................................18 Figuur 3 Ontwikkeling aantal ouderen in Amsterdam (2007).................................................24 Figuur 4 Opleidingsniveau ouderen ......................................................................................25 Figuur 5 Internetgebruik naar leeftijd ....................................................................................26 Figuur 6 Sociale contacten ...................................................................................................27 Figuur 7 Hoeveelheid thuiszorg ............................................................................................27 Figuur 8 Beginpagina ...........................................................................................................40 Figuur 9 Scherm: Huishoudelijke hulp ..................................................................................40 Figuur 10 Proces selectie aandachtsgebieden onderzoek ....................................................48 Figuur 11 Gezondheid ouderen ............................................................................................49 Figuur 12 Percentage 17-jarige Nederlanders dat toegang heeft tot internet via mobiele telefoon ................................................................................................................................57

47


Bijlage

Selectie aandachtsgebieden onderzoek Naar aanleiding van literatuuronderzoek en verschillende oriënterende gesprekken zijn uiteindelijk een aantal aandachtsgebieden naar voren gekomen waar het fieldresearch zich op heeft richt. De afbakening van deze aandachtsgebieden is in figuur 10 te zien.

Figuur 10 Proces selectie aandachtsgebieden onderzoek

48


Gezondheid ouderen Amsterdam In figuur 11 is de gezondheid van ouderen in Amsterdam weergegeven. Het figuur geeft deze gezondheid aan vanuit verschillende aspecten die te maken hebben met gezondheid. Ook wordt er een onderscheid gemaakt tussen verschillende leeftijdscategorieën (Dijshoorn H, 2009).

Figuur 11 Gezondheid ouderen

49


Verantwoording methode Tijdens het onderzoek zijn er wegens omstandigheden bepaalde keuzes gemaakt. Deze keuzes stonden op voorhand niet in de planning. In deze bijlage zijn deze keuzes per onderdeel te vinden. Ook wordt het gevolg voor het onderzoek van deze keuzes beschreven. Deskresearch Uit het deskresearch kwam het onderwerp Eenzaamheid naar voren als het belangrijkste aandachtsgebied binnen de ouderenzorg. Aangezien dit onderwerp als prioriteit wordt gezien zou zowel het desk- als fieldresearch zich op eenzaamheid gaan richten. Zoals bij de motivatie/verantwoording van Fieldresearch te lezen is, is er tijdens het onderzoek geswitcht van onderwerp. Dit had ook gevolgen voor het deskresearch. Er is een aanvulling nodig geweest. Fieldresearch Zoals in paragraaf 3 van hoofdstuk 3 te lezen is, zijn er een aantal doeleinden voor eHealth direct te koppelen aan het onderwerp en de doelgroep van het onderzoek. Aangezien het onderzoek uitgevoerd diende te worden binnen een vooraf vastgestelde periode van 20 weken heeft het onderzoek zich niet kunnen richten op al deze doeleinden. Uit het deskresearch kwam naar voren dat eenzaamheid het belangrijkste aandachtsgebied binnen de ouderenzorg is. Om die reden zou het onderzoek zich op dit onderwerp gaan richten. Uit een gesprek met Leo Versteeg, beleidsmedewerker bij Amsta, kwam naar voren dat de interviews zich het best konden richten op de toegankelijkheid van de zorg in combinatie met het gebruik van ICT voor zorg in de thuissituatie. Met de toegankelijkheid van de zorg wordt de kwaliteit van informatievoorziening en het cliënt - arts contact bedoeld. Voor deze richting is naar aanleiding van dit gesprek gekozen. Hij gaf aan dat eenzaamheid ook een belangrijk onderwerp is maar dat een periode van 20 weken (duur van stageperiode) te kort is. Ook gaf hij aan dat de cliënten die dan benaderd dienen te worden onbenaderbaar zijn. Werving respondenten De werving van respondenten/cliënten verliep via verschillende zorginstellingen en zorggerelateerde organisaties. De respons van deze instellingen en organisaties lag laag. De instellingen en organisaties die wel reageerde hebben slechts een aantal geschikte en

50


bereidwillige cliënten kunnen leveren. Hiernaast was er een locatie van een zorginstelling die het niet toeliet om één op één interviews te houden maar het wel toeliet om in groepsverband een aantal onderwerpen te bespreken. Wegens het lage respons van de zorginstellingen is ervoor gekozen om ook een groepsgesprek op te nemen in het onderzoek. Respondenten De respondenten ontvingen allen alleen huishoudelijke hulp waarvan één een partner had die wel verzorgende hulp ontving. Interviews De interviews waren allen gericht op de toegankelijkheid van de zorg in combinatie met ICT. Zoals in hoofdstuk 3 te lezen is zijn er bepaalde doeleinden voor ICT in de zorg. Op basis van deze doeleinden is er tijdens een gesprek met Leo Versteeg, beleidsmedewerker bij Amsta, een keus gemaakt voor de focus op bepaalde doeleinden. Zoals eerder beschreven staat waren alle interviews gericht op de toegankelijkheid van de zorg in combinatie met ICT. Onder ICT werden met name computers, laptops en tablets bedoeld. Hiernaast kwamen persoonlijke verhalen vanuit de cliënt ruimschoots aan bod. Wegens de minimale sociale contacten van de respondenten namen de interviews meer tijd in beslag dan op voorhand gepland was. Instrumenten Tijdens het onderzoek is er bij het opstellen van de vragenlijst/topiclist gebruik gemaakt van meetinstrumenten. Deze meetinstrumenten hebben hun effectiviteit in de praktijk bewezen. Deze keus is gemaakt aangezien dit de betrouwbaarheid van het onderzoek ten goede komt. Hiernaast komt het de validiteit van het onderzoek ook ten goede aangezien de vragen op de juiste manier gesteld zijn. Kwalitatief onderzoek Voor het onderzoek is gekozen voor kwalitatief onderzoek aangezien het om een verkennend onderzoek ging en de behoefte van de cliënt centraal stond. De mening en diepte van de informatie was van belang waardoor een kwalitatief onderzoek niet geschikt was.

51


Uitdaging eHealth: Financiering De financiering van eHealth wordt over het algemeen als een uitdaging gezien. Het wordt als lastig ervaren om een budget vrij te kunnen krijgen voor eHealth (Zorg voor innoveren ). Dat eHealth de zorg efficiënter kan maken is wel bekend (van der Klauw & Film, 2011). Wanneer het gaat over de financiering van eHealth heeft dit vooral betrekking op de financiering van onderzoek, ontwikkeling, implementatie en/of kennisdeling en structurele bekostiging van eHealth (Zorg voor innoveren ). Naast deze aspecten is een belangrijke vraag binnen de zorg: ‘Wanneer is zorg verzekerde zorg?’. Deze vraag speelt ook bij de invoering van eHealth. ‘Wanneer is eHealth verzekerde zorg?’. Wanneer eHealth bekostigd wordt vanuit de Zorgverzekeringswet of de AWBZ moet het gaan om verzekerde zorg. De vraag of eHealth verzekerde zorg is en of dit vanuit het basispakket vergoed kan worden is erg actueel. Wanneer de bestaande, verzekerde zorg in een eHealth vorm aangeboden wordt is het verzekerde zorg. Hierbij is het wel van belang dat de samenstelling en de effectiviteit ervan niet wezenlijk wijzigt ten opzichte van de oorspronkelijke zorg. Hiernaast geldt het omgekeerde ook; wanneer zorg wordt aangeboden in de vorm van eHealth maar in de oorspronkelijke vorm geen verzekerde zorg was zal dat met de toepassing van eHealth ook niet het geval zijn. De zorgverzekeraar is de gene die bepaald of de zorg na de invoering van een eHealth toepassing niet is veranderd op het gebied van samenstelling en effectiviteit en dus verzekerbaar is (CVZ, 2011). Zo werd een videoconsult met een medisch specialist tot voor kort niet vergoed vanuit de zorgverzekering. Sinds januari 2013 is hier verandering in gekomen. Sinds dien worden niet alleen face-to-face consulten met een medisch specialist vergoed maar ook de videoconsulten. Hierbij is het wel van belang dat het eerst consult met de medisch specialist wel face-to-face is (Zorg voor innoveren ). Wanneer een eHealth toepassing binnen de verzekerde zorg valt is het vervolgens de vraag of en op welke wijze dat bekostigd kan worden. De Nederlandse Zorgautoriteit is verantwoordelijk voor de bekostiging van de zorg. Zij kunnen dit regelen via prestaties en/of tarieven. De bestaande mogelijkheden voor de bekostiging van eHealth zijn hieronder te vinden. - Binnen de eerstelijnszorg zijn er bijvoorbeeld tarieven voor email consulten en internet behandeltrajecten bij de eerstelijns GGZ. Sinds 1 januari 2012 heeft de Nederlandse

52


Zorgautoriteit vrije prestaties ingevoerd voor eerstelijnszorg waarvoor vrije tarieven gelden. Partijen hebben binnen deze vrije tarieven de ruimte om afspraken over eHealth te maken. - Binnen de tweedelijnszorg biedt de DBC-systematiek (Diagnose Behandel Combinatiesystematiek)

ruimte

aan

partijen

om

afspraken

over

eHealth

te

maken.

- Binnen extramurale zorg wordt zorg op afstand sinds 1 januari 2012 structureel gefinancierd via de beleidsregel Prestatiebeschrijvingen en tarieven extramurale zorg 2012. De Nederlandse Zorgautoriteit streeft bij de bekostiging naar een flexibele structuur wanneer het gaat over innovatieve zorg. Op die manier kunnen zorgaanbieders en zorgverzekeraars in hun onderlinge afspraken de bekostiging regelen zonder dat er aanpassingen vanuit de bekostigingsstructuur nodig zijn (CVZ, 2011).

53


Uitdaging eHealth: Kwaliteit Innoveren in de gezondheidszorg heeft als doel om de kwaliteit van zorg te verhogen. Uitgangspunt is dat de zorg effectief, veilig en op tijd moet zijn. Ook is het belangrijk dat de cliënt en patiënt de kwaliteit van zorgaanbieders moet kunnen vergelijken (Rijksoverheid). Wanneer er wordt gekeken naar de kwaliteit eHealth kan er een scheiding gemaakt worden tussen de kwaliteit van zorg en de kwaliteit van ICT. Deze combinatie zorgt voor de kwaliteit van eHealth (Zorg voor innoveren). Prestaties, prijzen en wachttijden zeggen iets over de kwaliteit van zorginstellingen. Aangezien het van belang is dat cliënten en patiënten de kwaliteit van zorgaanbieders moeten kunnen vergelijken dienen deze gegevens van zorginstellingen openbaar te zijn. Op sites als KiesBeter.nl en de site van Zorgbelang Nederland kunnen cliënten en patiënten deze gegevens vergelijken. Hiernaast zijn deze gegevens ook op websites en in foldermateriaal te vinden van de zorginstellingen (Rijksoverheid). Bij de inzet van eHealth wordt ICT toegepast binnen de zorg. Ook deze ICT moet aan verschillende kwaliteitseisen voldoen om ingezet te kunnen worden. Verschillende partijen spelen een rol bij de toetsing van de kwaliteit van ICT. De Inspectie op de Gezondheidszorg (IGZ) en het College persoonsgegevens (CBP) zijn een van deze parijen. Aangezien er met behulp van ICT in de zorg veel gebruik gemaakt wordt van de uitwisseling van patiëntgegevens zijn er verschillende normen en criteria voor de digitale vastlegging hiervan. Zo zijn er normen met betrekking op informatiebeveiliging in de gezondheidszorg. Het Nictiz (landelijk expertisecentrum dat ontwikkeling van ICT in de zorg faciliteert) zorgt voor ontwikkeling en beschikbaarheid van noodzakelijke standaarden.

54


Uitdaging eHealth: ICT-standaarden Voor een bepaald product, dienst, proces of methode gelden standaarden. Standaarden zijn specificaties of criteria met betrekking tot zo een product, dienst, proces of methode. Standaarden kunnen worden vastgesteld binnen een bedrijf, binnen een consortium van organisaties of door erkende standaardisatieorganisaties. eHealth heeft te maken met ICT binnen de zorgsector, voor dit gebied bestaan er tal van informatiestandaarden. Deze standaarden zijn in het leven geroepen om ICT-systemen binnen de zorg goed met elkaar te kunnen laten communiceren en zodat de kwaliteit van deze systemen omhoog gaat. Voor de optimale toepassing van eHealth en ICT in de zorg wordt dus gebruik gemaakt van standaardisatie. eHealth en ICT in de zorg wordt uiteraard niet gezien als doel op zich. Standaardisatie heeft als doel uiteindelijk de zorg, de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg te verbeteren. Omdat er bij de inzet van eHealth ook vaak gebruik gemaakt wordt van informatie uitwisseling is er vrijwel altijd ook een informatiestandaard noodzakelijk. Zoals in de vorige bijlage ook vermeld staat is Nictiz de organisatie die zorgt voor ontwikkeling en beschikbaarheid van noodzakelijke standaarden. In nauwe samenwerking met zorgverleners, koepelorganisaties, standaardisatieorganisaties en industrie zorgt Nictiz hiervoor. Dit gebeurt door het organiseren van gemeenschappelijke ontwikkelprojecten, kennisoverdracht en kwaliteitstoetsing. Actuele onderwerpen en standaardisatiegebieden zijn patiënt en zelfmanagement, medicatieveiligheid, basiszorg, specialistische zorg, integrale zorg, en perinatale- en jeugdgezondheidszorg (Nictiz).

55


Uitdaging eHealth: Wet- en regelgeving Omdat eHealth wordt gezien als een variant van bestaande zorg is de weten regelgeving die van toepassing is op deze bestaande zorg ook van toepassing op eHealth. Binnen deze weten regelgeving wordt er veelal uitgegaan van persoonlijke zorg, vaak geleverd binnen een zorginstelling. Deze aspecten dienen geconcretiseerd en/of aangeduid te worden wanneer deze betrokken worden op eHealth vanwege het digitale karakter. Wanneer de bestaande weten regelgeving niet voldoende aansluit op de toepassing van ICT binnen de zorgsector is aanvullende regelgeving van toepassing. De Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) is van toepassing op eHealth aangezien het feit dat een zorgverlener een patiënt behandelt niet verandert. Hiernaast zijn de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG), de Kwaliteitswet Zorginstellingen (KWZ) en de Wet Bescherming Persoonsgegevens (WBP) van toepassing wanneer het over eHealth gaat. Vanuit deze wetten worden specifieke eigenschappen

gesteld

aan

de

manier

waarop

zorginstellingen

omgaan

met

persoonsgegevens en hoe deze worden beschermd en beveiligd. Aangezien eHealth wordt gezien als een variant op de bestaande zorg bestaat er dus geen specifieke weten regelgeving voor. Er zijn wel wetten en regels die voorwaarden stellen aan het digitale karakter van eHealth. Deze wetten zijn niet speciaal gericht op de gezondheidszorg maar gelden voor alle digitale systemen waar vertrouwelijke informatie in omgaat. Nictiz heeft een overzicht gemaakt van alle weten regelgeving op het gebied van ICT en eHealth (Nictiz, 2013).

56


Mhealth De ‘M’ in Mhealth staat voor Mobile. Steeds vaker wordt er aan deze ‘M’ een andere betekenis gegeven. Hierbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld My en Me (Krijgsman J. , 2012). Mhealth is een vorm van eHealth waarbij gebruik gemaakt wordt van mobile divices. Onder deze mobile divices worden met name smartphones en tablets verstaan (Schalken F. , 2012). Tegenwoordig zijn steeds meer mensen in het bezig van een smartphone. In het eerste kwartaal van 2012 was 43 procent van de Nederlandse bevolking in het bezit van een smartphone tegenover 33 procent een jaar daarvoor. Zoals in figuur 12 te zien is bezit het grootste gedeelte van de 17 jarige Nederlanders een mobiele telefoon waarmee ze toegang hebben tot het internet (CBS, 2011). Met behulp van deze gegevens kan verondersteld worden dat steeds meer mensen in de nabije toekomst toegang zullen krijgen tot het internet met behulp van de mobiele telefoon.

Figuur 12 Percentage 17-jarige Nederlanders dat toegang heeft tot internet via mobiele telefoon

Omdat de mobiele telefoons/smartphones van tegenwoordig steeds kleiner en lichter worden is deze erg draagbaar geworden. Om die reden hebben mensen deze bijna altijd bij zich. Hiernaast is dit stukje technologie erg persoonlijk. Men ontvangt en stuurt berichten, foto’s en video’s. De smartphone weet waar je bent en kan je vertellen welke kan je op moet door het gebruik van GPS. De persoonlijke agenda kan bijgehouden worden op de smartphone. Door gebruik van verschillende soorten sensoren ‘weet’ je smartphone of je loopt of zit, of het donker of licht is in de kamer waar je bent etc. (Schalken F. , 2012). Omdat men de smartphone bijna altijd bij zich heeft en er veel persoonlijke informatie op staat wordt de gehele smartphone gezien als iets persoonlijks (Krijgsman J. , 2012).

57


De unieke eigenschappen van Mhealth zorgen voor zeven voordelen ten opzichte van eHealth (Schalken F. , 2012). 1. Betere toegang Zoals al eerder beschreven staat heeft men de smartphone tegenwoordig continu bij zich en heeft een groot percentage toegang tot het internet met behulp van deze smartphone. Om die reden kan men 24 uur per dag toegang krijgen tot zorg en welzijnsdiensten. 2. Notificaties op maat De mobiele telefoon kan mensen eraan herinneren om bijvoorbeeld medicatie te nemen, hun stemming in te voeren of een eetdagboek bij te houden. Door de toepassing van GPS en verschillende sensoren zullen dit soort contextgevoelige reminders steeds vaker ingezet worden. 3. Betrouwbaardere gegevens De smartphone kan bijvoorbeeld bijhouden hoeveel iemand beweegt en op welke dagen. De smartphone maakt het ook mogelijk om cliënten dagelijks te vragen naar hun stemming. Op die manier wordt de beleving rondom de ervaren gezondheid van de cliënt duidelijk in de periode tussen twee fysieke afspraken. Een arts, therapeut of maatschappelijk werker vraagt namelijk geregeld tijdens fysieke afspraken hoe het sinds de vorige afspraak gaat met de cliënt. Uit onderzoek komt naar voren dat cliënten dan vaak een onvolledig beeld geven. 4. Eenvoudige transfer van data naar betrokkenen De gegevens die beschreven staan bij punt 3 kunnen met behulp van de smartphone ook snel gedeeld worden. Deze kunnen bijvoorbeeld gedeeld worden met relevante betrokken partijen zoals de (huis)arts of mantelzorger. 5. Just-in-time en just-in-place aanleren en uitoefenen van nieuw gedrag Doordat cliënten de gezondheidssituatie van het moment zelf aan kunnen geven kan hier ook op in gespeeld worden, ‘in-the-moment-support’. Wanneer cliënten bijvoorbeeld aangeven dat ze zich down voelen kan hierop ingespeeld worden door automatisch modules aan te bieden die eerder goed gewerkt hebben bij deze cliënt. 6. Gemak Doordat cliënten 24 uur per dag toegang kan krijgen tot de zorg en dienstverlening en doordat de gezondheid (automatisch) bijgehouden kan worden via de smartphone hoeven cliënten niet onnodig naar een instelling als het goed met ze gaat. Het invoeren van

58


gegevens gaat met een paar drukken op het scherm en in sommige gevallen worden deze zaken zelfs automatisch bijgehouden. 7. Kostenbesparing Zoals bij punt 6 beschreven staat kan de smartphone (Mhealth) ertoe leiden dat cliënten niet onnodig naar een instelling hoeven wanneer het goed met ze gaat. Dit scheelt tijd en ter gelijke tijd geld. Behandelaars worden op deze manier alleen nog ingezet bij die activiteiten waar ze echt een meerwaarde bieden. Op die manier nemen de kosten per behandeling af (Schalken F. , 2012).

59


Informatieve mail zorggerelateerde organisaties Beste (naam)

Mijn naam is Angela Moenis en ik voer mijn afstudeerstage uit bij het Health-Lab project van de Amsterdam Economic Board.

Dit is een uitnodiging om deel te nemen aan een onderzoek vanuit het Health-Lab project. Het onderzoek gaat over de behoefte naar ICT- toepassingen in de ouderenzorg die (een stijging van) de zorgvraag verlagen of zelfs voorkomen. De behoefte van de cliënt staat centraal en niet de toepassing van ICT. Het onderzoek zal op basis van interviews met cliënten binnen zorginstellingen uitgevoerd worden.

De uitkomst van de interviews dient als basis voor vervolgstappen in het Health-Lab project, zodat we ten gunste van de cliënt nieuwe betere testomgevingen kunnen creëren. Aangezien de interviews afgenomen worden bij cliënten wordt er gekeken vanuit de vraag van de ‘gebruiker’ en niet vanuit het aanbod van bedrijven en/of organisaties.

Voor het onderzoek ben ik op zoek naar cliënten die mee willen werken aan het onderzoek. Het gaat hierbij om cliënten van 65+ die zelfstandig thuis wonen en thuiszorg ontvangen. Hierbij is het belangrijk dat de cliënt enige affiniteit met ICT heeft en om kan gaan met ‘simpele’ ICT toepassingen te denken aan een mobiele telefoon en/of computer.

De zorggerelateerde organisatie zal fungeren als tussenpartij om in contact te komen met de cliënt. Per zorginstelling wordt er gestreefd naar 4 a 5 cliënten. De interviews zullen afgenomen worden in de thuissituatie van de cliënt en zullen ongeveer een uur in beslag nemen om de cliënt zo min mogelijk tot last te zijn. De interviews dienen voor begin maart afgenomen te worden.

Ik zou u willen vragen of u bereid bent mee te werken aan het onderzoek. Vanzelfsprekend zal er vertrouwelijk omgegaan worden met de informatie die wordt verkregen uit de interviews. De resultaten uit dit interview zullen alleen gebruikt worden als onderdeel van dit onderzoek. Om eventuele afspraken vast te stellen zal ik binnen een week telefonisch contact met u opnemen.

Voor verdere vragen kunt u contact opnemen met mij via onderstaande contactgegevens.

Met vriendelijke groet,

Angela Moenis tel: 0612947358 e-mail: [email protected]

60


Onderwerpen/vragenlijst cliënten

Verkennend onderzoek behoefte aan eHealth (Focus: Toegankelijkheid zorg) Introductie Gegevens In bezit van computer3

:

Gebruikt computer* voor

:

Gebruik computer3

:

zelfstandig? Zo nee, ontvangt hulp van

:

Toegankelijkheid zorg 1. Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt Introductie Krijgt u uw persoonlijke verzorging op de momenten waarop u dat wilt? (bijvoorbeeld hulp bij douchen/wassen, aankleden, haren kammen, enz.) Wordt de thuiszorg gemakkelijk aangepast als u de zorg op een ander tijdstip of een andere dag wenst of nodig heeft? Wanneer u deze zaken zou kunnen regelen via een computer3, welke eigenschap vindt u dan het belangrijkst? - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing

- Lage kosten/ wordt vergoed

- Eenvoudig in gebruik/ Kost geen moeite

- Mobiliteit/verplaatsbaarheid van

- Weinig stappen nodig voor resultaat

computer*

- Controle over eigen activiteiten

Overige opmerkingen over dit onderwerp in combinatie met computer3/eHealth 2. Verbetering cliënt – arts relatie

3

Computer/Laptop/Tablet Behoefte aan ICT toepassingen in de ouderenzorg Afstudeeropdracht Angela Moenis

61

Introductie Weet u bij wie u met uw vragen en problemen terecht kunt bij de zorginstelling? Weet u hoe en wanneer uw contactpersoon bij de zorginstelling telefonisch bereikbaar is? Hoort u het op tijd als een zorgverlener op een ander moment komt of uitvalt wegens ziekte of vakantie? Wanneer u deze zaken zou kunnen regelen via een computer3, welke eigenschap vindt u dan het belangrijkst? - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer

3


Overige opmerkingen over dit onderwerp in combinatie met computer3/eHealth

3. Afname behoefte arts / Geen of uitgestelde opname in verpleeg- of verzorgingshuis Introductie Geeft de zorginstelling u voldoende informatie over wat zij voor u kunnen doen? (de mogelijkheden voor zorg thuis, het dienstenpakket, enz.) Geeft de zorginstelling u voldoende informatie over uw rechten? (bijv. dat u mag meebeslissen over uw zorg en dat u kunt klagen) Geeft de zorginstelling u voldoende informatie over wat er van ú wordt verwacht? (wat u in huis moet hebben, uw eigen bijdrage, enz.) Geven uw zorgverleners goed antwoord op uw vragen? Kreeg u hulp bij het verkrijgen van hulpmiddelen, voorzieningen en/of thuiszorg? Begrijpt u de brieven en brochures of folders van de zorginstelling? Wanneer u deze zaken zou kunnen regelen via een computer3, welke eigenschap vindt u dan het belangrijkst? - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing



62


- Mobiliteit/verplaatsbaarheid van computer

3

- Weinig stappen nodig voor resultaat - Controle over eigen activiteiten

Overige opmerkingen over dit onderwerp in combinatie met computer3 /eHealth 4. Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt Introductie Letten uw zorgverleners erop dat u uw medicijnen goed inneemt? (dat u voorgeschreven medicijnen op de juiste tijd en manier inneemt) Helpt uw zorgverlener u voldoende bij regelzaken? (telefoneren, formulieren invullen, regelen van hulp(middelen) of financiële zaken, enz.) Helpt uw zorgverlener voldoende bij het vinden van mogelijkheden voor dagbesteding, sociale contacten en activiteiten? Is er hulp van zorgverleners, vrijwilligers of naasten als u ergens naar toe wilt? (naar buiten, bezoek aan anderen, uitstapjes, activiteiten, enz.) Werken de zorgverleners goed samen met andere hulpverleners? Denk hierbij bijvoorbeeld aan de huisarts, een specialist, fysiotherapeut, of diëtiste. Wanneer u deze zaken zou kunnen regelen via een computer3 , welke eigenschap vindt u dan het belangrijkst? - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer

3


Overige opmerkingen over dit onderwerp in combinatie met computer3 /eHealth 5. Verbetering arts- patiënt relatie Introductie Kunt u de zorginstelling overdag telefonisch goed bereiken? (van 9 tot 17 uur) Kunt u de zorginstelling buiten kantooruren goed bereiken? (s avonds, s nachts, in het weekeinde) Wanneer u deze zaken zou kunnen regelen via een computer3 , welke eigenschap vindt u dan het belangrijkst?

63


- Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer3


Overige opmerkingen over dit onderwerp in combinatie met computer3 /eHealth 6. Afsluiting Introductie We hebben 5 onderwerpen behandeld. Welk onderwerp vindt u het belangrijkst? - Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt/ verzorging op gewenste tijden - Verbetering cliënt – arts relatie/ contact contactpersoon zorginstelling - Afname behoefte arts / Geen of uitgestelde opname in verpleeg- of verzorgingshuis/ informatie voorziening/ informatievoorziening - Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt/ hulp activiteiten - Verbetering arts- patiënt relatie/ bereikbaarheid zorginstelling We hebben 5 onderwerpen behandeld. Bij welk onderwerp zou volgens u het gebruik van ICT/eHealth een positieve uitwerking kunnen hebben? - Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt/ verzorging op gewenste tijden - Verbetering cliënt – arts relatie/ contact contactpersoon zorginstelling - Afname behoefte arts / Geen of uitgestelde opname in verpleeg- of verzorgingshuis/ informatie voorziening/ informatievoorziening - Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt/ hulp activiteiten - Verbetering arts- patiënt relatie/ bereikbaarheid zorginstelling Waaraan zou deze eHealth toepassing moeten voldoen om aan te sluiten bij uw behoeftes? - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


Overige opmerkingen: Wilt nu naar aanleiding van dit gesprek nog iets kwijt?

64


Verslag interviews cliënten

Wegens privacy redenen zijn de persoonsgegevens van zowel de cliënten als de genoemde personen/instanties weggelaten. Hiernaast zijn ook persoonlijke gegevens die niet van toepassing zijn op het onderzoek weggelaten in de verslaglegging van de interviews. Cliënt 1 Ontvangen thuiszorg:

Huishoudelijke hulp

In bezit van computer:

ja/nee

Gebruikt computer voor:

Mail, computer cursus en opzoeken informatie

7. Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt De thuiszorg komt een keer in de week langs en ik kom hier (ontmoetingscentrum zorginstelling) ook een keer in de week op de maandagmorgen. Dat is altijd al zo geweest dus dat vind ik prima. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


8. Verbetering cliënt – arts relatie Ik kan altijd bellen naar een van de dames hier (ontmoetingscentrum zorginstelling). Dit doe ik zelf eigenlijk niet maar mijn vrouw. Volgens mij gaan de dames zelf rond vijf uur weer weg maar dan kan mijn vrouw gewoon op de voicemail inspreken en dan worden we de dag daarna teruggebeld. Wanneer ik een computer* zou gebruiken voor het contact leggen met de dames hier ben ik wel bang dat het duurder gaat worden. Dat het vergoed wordt vind ik dus wel belangrijk ja. Ik ben samen met mijn vrouw op een computercursus gegaan om beter met de computer om te kunnen gaan. We zijn nu iets van 7 keer geweest en ik had verwacht dat ik het nu wel zou weten maargoed dat is helaas niet zo. Ik blijf het toch wel ingewikkeld vinden.

65


Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


9. Afname behoefte arts / Geen of uitgestelde opname in verpleeg- of verzorgingshuis Als mijn vrouw de dames belt die hier werken wordt ze altijd goed geholpen. Ik heb zelf geen hulpmiddelen nodig dus daar heb ik nu ook nog geen vragen over. We ontvangen ook wel eens post van de zorginstelling en dat is allemaal duidelijk. Ik begrijp gewoon wat er bedoeld wordt. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


10. Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt Ik gebruik een aantal medicijnen maar dat regelt mijn vrouw allemaal. Daar val ik deze dames niet lastig mee. Over financiële zaken belt mijn vrouw nog wel eens. Ze belt natuurlijk wel alleen als ze weet dat er hier iemand aanwezig is, dus voor vijf uur. Als we ‘s avonds een vraag hebben dan wachten we gewoon tot de volgende dag, hier heb ik niet zoveel haast mee. Ik kom hier een keer in de week en dan wordt ik opgehaald met een busje dat ze vanuit hier regelen, verder ben ik gewoon thuis met mijn vrouw. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


11. Verbetering arts- patiënt relatie Als ik weet dat de dames hier zijn kan ik altijd bellen en er neemt dan altijd iemand op. Als ik voor vijf uur bel weet ik dus dat er nog wel iemand aanwezig is hier. ’s Avonds bellen we

66


eigenlijk nooit, dan wachten we gewoon tot de volgende dag of we spreken de voicemail in. Ik heb hier allemaal niet zo een haast bij dus ik vind het wel prima hoe dat nu gaat. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


12. Afsluiting Ik vind het eigenlijk allemaal wel prima gaan. Ik kan niet verzinnen wat ik het belangrijks vind. Op basis van het gehele gesprek zijn de volgende eigenschappen onderstreept die belangrijk zijn wanneer het gaat over (een) eHealth (toepassing): - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


Aanvulling: Ik vind het wel fijn om bijvoorbeeld een tablet te gebruiken in plaats van een vaste computer. Dan hoef ik niet per se ergens aan een tafel of aan een bureau te zitten maar dan kan ik dat gewoon zelf beslissen. Ik heb nu natuurlijk een computercursus gehad samen met mijn vrouw maar ik vind het nog steeds lastig om te gaan met zo een ding. Als ik een tablet zou gaan gebruiken voor dingen die te maken hebben met zorg zou ik hier wel graag een training voor willen volgen. Ik blijf het toch allemaal maar ingewikkeld vinden met alle knopjes en zo. Cliënt 2 Ontvangen thuiszorg:

Huishoudelijke hulp


ja/nee


Tekstverwerker (Flyers/nieuwsbrief maken voor vriendengroep)

1. Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt Op maandag en woensdag kom ik hier (ontmoetingscentrum zorginstelling). Dit zijn gewoon vaste dagen. Dat vind ik ook allemaal prima hoor. Toen ik hier de eerste dag kwam vroeg ik me af wat ik hier eigenlijk deed. Nu ik hier al een tijdje rondloop voel ik me echt nuttig. Ik

67


voelde mij in eerste instantie nog te goed om hier te komen maar ik heb nu eigenlijk echt een taak hier waardoor ik mij nuttig voel. Omdat ik nog helder ben en een aantal van de mensen die hier komen dit niet meer is kan ik deze mensen een beetje in de gaten houden. Een keer in de week komt er iemand bij mij schoonmaken. Dat is ook altijd op dezelfde dag maar dat vind ik eigenlijk juist wel lekker, hoeft dat niet meer geregeld te worden elke week. Dat staat dan gewoon vast. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


2. Verbetering cliënt – arts relatie Ik heb eigenlijk nooit vragen aan de dames hier. Ik bel ze eigenlijk ook nooit of zo. Alleen als ik niet kan komen maar voor de rest bel ik nooit. Maar als ik ze bijvoorbeeld een mailtje zou sturen lezen ze het toch niet hoor. Er is gewoon niemand in het weekend. Er zijn hier iets van 5 dames die rouleren. De ene keer is die er en de andere keer de ander. Van te voren weet ik niet wie er aanwezig is maar dat maakt me ook niet uit. Vind het allemaal wel prima. Alle dames die hier werken zijn hartstikke vriendelijk dus dat is geen probleem. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


3. Afname behoefte arts / Geen of uitgestelde opname in verpleeg- of verzorgingshuis Ik ontvang eigenlijk bijna geen informatie over dingen die ik hiernaast nog zou kunnen doen. Heb ik ook helemaal niet nodig hoor. Het enige wat ik aan post ontvang zijn de brieven waarin staat hoe vaak ik hier geweest ben en hoe vaak ik afwezig was, meer eigenlijk niet. Op het moment heb ik nog geen hulpmiddelen nodig maar als ik die nodig zou hebben ga ik gewoon naar de praxis en dan bevestig ik zelf wel zo een beugel of zo aan de muur. Daar heb ik andere niet bij nodig hoor.

68


Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


4. Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt Mijn medicijnen neem ik gewoon zelf in, hier heb ik geen hulp bij nodig hoor. Soms vergeet ik het wel eens maar daar maak ik mij niet druk om, ik ben er nog steeds. Ik hoef ook niet herinnert te worden om mijn medicijnen in te nemen. Dat is toch ’s avonds en dan ben ik alleen thuis. Met andere zaken val ik de dames hier niet lastig hoor. Dat lukt me allemaal zelf wel. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


5. Verbetering arts- patiënt relatie Ik bel eigenlijk nooit met vragen. Ik bel alleen als ik niet kan komen. Ik kom op de maandag en op de woensdag hier en ze willen het liefst dat je een dag van te voren afbelt. Als ik op de maandag dus niet kom moet ik op de zondag eigenlijk bellen maar dan is er hier natuurlijk niemand. Daarom bel ik dan meestal op de maandagmorgen af. Dat is eigenlijk te laat maar dat is dan maar niet anders. Voor andere zorgzaken bel ik deze meiden eigenlijk niet. Als ik iets mankeer dan bel ik de huisarts en dan verwijst die mij wel weer door naar het ziekenhuis. Ik kom hier alleen op de maandag en woensdagmorgen maar voor de rest heb ik geen contact met hier. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


69


6. Afsluiting Op basis van het gehele gesprek zijn de volgende eigenschappen onderstreept die belangrijk zijn wanneer het gaat over (een) eHealth (toepassing): - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


Aanvulling: Ze zeggen hier altijd dat ze het leuk vinden dat ik er weer ben maar ik vraag me wel eens af of ze dat ook menen. Ik kan me voorstellen dat mensen mij wel eens zat zijn. Ik heb mijn praatje altijd wel klaar liggen dus ik kan me voorstellen dat ze wel eens denken: ‘Houd nu je mond maar weer’, ‘Waar bemoeid hij zich mee’. Ik vraag het me echt wel eens af hoor. Ik heb de computer die ik zelf gebruik aangepast aan mijn behoefte, aan mijn omstandigheden. Het scherm is groter omdat mijn ogen niet meer zo goed zijn. Volgende week komt er iemand langs om grotere letters op de toetsen te plakken want ik kan het allemaal gewoon niet meer zo goed zien. Ik speel af en toe wel spelletjes op de computer, van die kaartspelletjes weet je wel. Natuurlijk gebruik ik de computer ook om de nieuwsbrieven te maken die ik verspreid onder mijn vriendengroepje. Als ik zo een nieuwsbrief maak dan heb ik wel een geplastificeerd lijstje nodig. Dat is een lijstje, heb ik zelf gemaakt, waar puntsgewijs op staat welke knopjes ik in moet drukken om bijvoorbeeld een foto in een document te plaatsen. Zo heb ik ook nog andere lijstjes als ik een spelletje wil spelen bijvoorbeeld. Dan volg ik gewoon de punten op het lijstje en dan kom ik vanzelf uit bij het spelletje. Ik heb die lijstjes wel echt nodig want ik weet dat er van alles in mijn computer zit, ik kan er alles mee doen. Zonder die lijstjes kan ik dit alleen niet allemaal terug vinden. Ik druk dan op allerlei toetsen maar da komt er niks van terecht. Zonder die lijstjes kom ik niet ver met de computer hoor. Cliënt 3 Ontvangen thuiszorg:

Huishoudelijke hulp


ja/nee


Mail, MSN, Skype, informatie zoeken en muziek luisteren.

70


1. Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt Er komt een keer in de week een jongen langs die mij help bij het huishouden. Meestal maken we samen schoon, hij helpt mij gewoon bij dingen die ik zelf niet meer kan doen. Hij komt altijd op de woensdagmorgen van negen tot twaalf. Dat is elke week zo eigenlijk maar dat vind ik ook wel goed hoor. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


2. Verbetering cliënt – arts relatie Als ik vragen heb over mijn heupprothese bijvoorbeeld dan bel ik gewoon mijn huisarts. Nu bel ik hem bijna nooit hoor want ik heb gelukkig geen last meer van mijn heupen maar anders zou ik hem bellen. Dan bel ik niet de thuiszorgorganisatie hoor. Mijn vaste thuiszorghulp kan eigenlijk altijd. Als hij een keertje op vakantie is of als hij ziek is dan krijg ik gewoon een vervanger. Er is ook wel eens een Nederlands meisje bij mij geweest omdat mijn vaste thuiszorghulp op vakantie was maar dat krijg ik allemaal gewoon van te voren te horen hoor. Over het algemeen komt mijn vaste thuiszorghulp gewoon langs. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


3. Afname behoefte arts / Geen of uitgestelde opname in verpleeg- of verzorgingshuis De thuiszorgorganisatie regelt gewoon alleen het huishouden bij mij thuis hoor. Er zit hier wel een buurthuis met een paar vrijwilligers, daar kregen we toen een foldertje van. Daar ga ik wel vaak heen voor de bingo of om samen te eten, hartstikke gezellig hoor. Ik ga ook wel eens mee met de zonnebloem, daar heb ik toen ook een foldertje van gekregen volgens mij. Maar van dat buurthuis krijgen alle ouderen mensen hier in de buurt een foldertje hoor. Niet dat ze allemaal komen maar er zitten wel altijd een paar dames, erg gezellig. Maar van de

71


thuiszorg ontvang ik gewoon alleen huishoudelijke hulp die zorgen niet voor dat soort dingen als het buurthuis. Ik heb nu ook al weer een aantal jaar mijn scootmobiel. Daar ben ik erg blij mee, ik maak er elke dag gebruik van. Die scootmobiel heb ik gewoon via de WMO kunnen regelen. Ik liep een keertje in die ruimte daar bij de gemeente waar Wonen Plus ook zit. Wonen Plus komt wel eens dingetjes repareren en zo. Maar de WMO zit in dat zelfde gebouw en daar kon ik terecht voor een scootmobiel. Verder ontvang ik eigenlijk helemaal geen post van de thuiszorg. Zou ook niet weten wat ze mij zouden moeten sturen als ik eerlijk ben. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


4. Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt Gelukkig gebruik ik alleen maar oogdruppels en vitaminepillen voor de rest gebruik ik helemaal geen medicijnen. Mijn zoon en twee goede vrienden van mij hebben mij geholpen met mijn eigen DigiD en zo toen ik ging scheiden van mijn man. Ik kan nu alles zelf regelen gelukkig. Soms heb ik nog wel vragen hoor maar dan bel ik gewoon een vriend van mij op en die weet wel wat ik moet doen. Bij het buurthuis helpen ze mij ook wel eens als ik met vragen zit. Ik zoek dat soort dingen ook wel eens op internet. Daar kan ik van alles vinden als ik vragen heb. Met mijn scootmobiel kom ik overal. Ik ga rij soms wel een stukje langs het water hier en ik ga af en toe naar het winkelcentrum hier vlak bij of meer in het centrum. Ik zou niet weten wat ik zonder dat ding zou moeten. Er is hier ook wel eens een vrouwtje langs geweest om met mij te praten, een sociaal werkster. Mijn huisarts had gezegd dat ik naar een psycholoog moest maar dat regel ik zelf allemaal wel hoor, ik heb geen psycholoog nodig. Ik heb toen op aanraden van mijn huisarts zelf een afspraak gemaakt met een sociaal werkster. Die sociaal werkster is ook maar een keertje langs geweest op aanraden van mijn huisarts maar die twee hebben nooit contact gehad met elkaar. Ik heb het later niet een keer meer gehad over die sociaal werkster met mijn huisarts. Dat vond ik wel een beetje raar want hij vertelde mij dat ik dat moest doen

72


maar heeft hier later nooit meer naar gevraagd. Ik hoef daar ook niet meer mee te praten hoor. Het gaat helemaal prima met mij. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


5. Verbetering arts- patiënt relatie Ik bel de thuiszorgorganisatie eigenlijk nooit. Ik bel wel eens met de service taxi als ik ergens heen wil. Ik ben aan dat nummer gekomen via Wonen Plus. Dat is al erg lang geleden hoor, dat taxi bedrijf is al een paar keer veranderd maar dan krijg ik gewoon een foldertje van Wonen Plus en dan weet ik dat ik een ander nummer moet bellen. De thuiszorgorganisatie vertelt daar niks over hoor. Die sturen gewoon iemand langs om schoon te maken maar meer niet. Van het buurthuis ontvang ik wel elke maand een foldertje waarin staat wat er die maand te doen is. Daar staat dan in welke datum de bingo is en wat er nog meer te doen is. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


6. Afsluiting Ik vind het toch wel belangrijk dat ik altijd terecht kan met mijn vragen. Midden in de nacht lig je natuurlijk ook wel eens te piekeren over dingen maar die vragen kun je dan bij de meeste organisaties een dag later pas stellen natuurlijk. Er wordt altijd zo moeilijk gedaan over privacy maar ik heb niks te verbergen hoor. Ze weten toch al alles van mij. De belastingdienst bijvoorbeeld, die weet toch alles van iedereen. Nou, van mij mogen ze hoor. Mensen die het daar niet mee eens zijn hebben gewoon iets te verbergen. Ik zit elke avond op de computer te werken. Dan luister ik liedjes en zo en dan ga ik foto’s bekijken op mijn computer. Dat gaat me ook allemaal gemakkelijk af. Ik hoor mensen wel

73


eens praten over hoe ingewikkeld het gebruik van een computer is maar het gaat me allemaal makkelijk af. Ik vind het heel makkelijk om mailtjes op te zoeken en zo. Cliënt 4 Ontvangen thuiszorg:

Huishoudelijke hulp en partner ontvangt zorgzorgende hulp


ja/nee


muziek luisteren, facebook, informatie opzoeken Google (weer, nieuws etc.) en skype

1. Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt Voor mij komt er niemand om mij te helpen met aankleden en zo, dat kan ik allemaal gewoon zelf maar voor mijn vrouw komt er iedere dag iemand om haar te helpen. Die helpen haar met aankleden en douchen weet je wel. Die kijken ook altijd even naar haar been, dan behandelen ze dat of zo. Die komen elke ochtend gewoon even om op te starten. Er komt ook een keer in de week zo een vrouwtje langs die mijn vrouw helpt met het huishouden. Die komt altijd op de donderdag maar dat is wel lekker makkelijk dan kan je daar gewoon elke week rekening mee houden. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


2. Verbetering cliënt – arts relatie Donderdags komt altijd het zelfde vrouwtje schoonmaken, die is er altijd. Kan mij niet heugen dat er iemand anders langs is geweest. Toen mijn vrouw nog in het ziekenhuis lag kwam dat vrouwtje nog niet hoor. Toen deed ik alles zelf. Een wasje doen, koken en schoonmaken kan ik ook wel. Voor mijn vrouw komt er elke keer iemand anders, voor de verzorging dan he. Dat vind ik soms wel vervelend hoor. Ze wassen haar natuurlijk en soms komt er ook wel eens een jongen die dat komt doen. Dat vind ik zelf toch niet zo een prettig idee. Mijn vrouw zit daar niet mee. Ik heb haar wel eens gezegd dat als ze dat niet wil dat we het dan gewoon even aan kunnen geven maar zij zit er niet mee. Het is ook wel eens dat een paar weken later weer dezelfde komt maar er zijn veel verschillende mensen bij ons over de vloer geweest. Zoals volgende week dan gaan we even twee weken weg met z’n tweeën maar

74


dan kunnen we gewoon even bellen dat we er niet zijn, dat is geen probleem. Maar dan moeten we dus wel zorginstelling x bellen voor de verzorging van mn vrouw, zorginstelling y voor de huishoudelijke hulp en zorginstelling z voor de dagopvang. Dat is wel een beetje raar allemaal. Staat allemaal weer los van elkaar. En we moeten natuurlijk ook het busje bellen dat we woensdag willen vertrekken anders staan we daar straks met onze koffers. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


3. Afname behoefte arts / Geen of uitgestelde opname in verpleeg- of verzorgingshuis Ze zeggen hier altijd dat ik wel vaker dan een keer in de week langs kan komen. Maar dat hoeft van mij eigenlijk niet. Ik zit net zo graag lekker thuis in de tuin een krantje te lezen. Liever misschien wel. Verder ga ik nog wel eens naar de bingo. We krijgen wel eens zo een brief thuisgestuurd met de agenda voor de komende periode. Dan staat er af en toe dat er bingo is hier dus dan ga ik er wel heen. Dat vind ik wel gezellig. Maar een keer in de week hier overdag vind ik genoeg hoor. Daar voel ik me eigenlijk nog te goed voor. Ik ben weer helemaal opgeknapt van die beroerte dus ik kan eigenlijk alles wel weer zelf. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


4. Zelfstandigheid, zelfmanagement en empowering patiënt Ik ontvang soms de post niet, dat is zo vervelend. Dan komt mijn post bij de buurman binnen of zo. Maar ik houd mijn post van de belastingdienst bijvoorbeeld gewoon op de computer bij. Dus ik heb die post eigenlijk niet meer nodig. Ik kan alles opzoeken op dat ding (eigen laptop). Dat heeft mijn kleinzoon mij trouwens allemaal laten zien hoor. Die heeft dat allemaal een paar keer voor gedaan en toen deed ik het gewoon na. Net als met muziek luisteren, hij heeft me laten zien hoe dat werkt en later heb ik het zelf ook gedaan. Is helemaal niet zo ingewikkeld zoals iedereen denkt. Mijn vrouw wil dat bijvoorbeeld allemaal niet. Ik heb haar wel eens achter de laptop gezet maar daar moet ze niks van weten. Die

75


gaat liever zelf een bordspelletje zitten spelen. Ik vind ook niet dat ze dat moet hoor. Als ze dat niet wil dat moet ze dat gewoon niet doen. Ik vind het alleen wel erg grappig om met dat ding te werken. Je ziet het ook steeds vaker om je heen dus op een gegeven moment had mijn vrouw dat voor mij gekocht en ik ben er toch wel erg blij mee. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


5. Verbetering arts- patiënt relatie Ik was laatst met mijn vrouw mee naar het ziekenhuis. Toen hebben we het busje gebeld en die heeft ons voor de deur afgezet. Dat is hartstikke mooi hoor, dan zit je tenminste niet met dat openbaar vervoer. Maar daar hebben we alleen even met de dokter gesproken. Hij wilde gewoon even weten hoe het met mijn vrouw ging. Verder heeft hij helemaal niks gedaan. Zo lang waren we ook niet binnen eigenlijk. Dat hadden we inderdaad net zo goed via skype kunnen doen. Dan zie je elkaar ook en ik kan er dan natuurlijk ook gewoon bij zijn. Als ze naar de cardioloog moet is het een ander verhaal natuurlijk. Die dokter met haar bloeddruk opmeten en zo maar voor zo een gesprekje hoef je eigenlijk niet helemaal naar het ziekenhuis. Dat zou een hoop gedoe besparen. Dat hebben ze wel in ziekenhuis x. Dat is nieuw volgens mij, met allemaal van die schermen en zo. Hartstikke mooi zo dat skypen hoor. Op basis van dit gespreksonderdeel zijn de volgende eigenschappen onderstreept: - Betrouwbaarheid/privacy

- Tijdsbesparing





computer*


6. Afsluiting Ik ben niet bang dat het allemaal duurder gaat worden eigenlijk. Dat abonnement voor dat internet heb ik toch al dus er zullen wel niet veel meer kosten bij komen kijken. Mailen doe ik niet. Dat vind ik allemaal veel te ingewikkeld. Ik heb het ook nog nooit gedaan en ik zou ook niet weten wie ik zou moeten mailen. Vind dat skype veel leuker, dan zie je elkaar ten minste. Zo een tablet ding heb ik wel eens gezien bij iemand. Dat zag er wel leuk uit maar ik

76


zou niet weten hoe zoiets werkt. Zou het wel leuk vinden hoor. Maar als ik zoiets zou willen gaan gebruiken zou ik wel graag daar een les in willen krijgen eigenlijk. Anders weet je natuurlijk niet wat je er mee moet.

77


Verslag groepsgesprek cliënten De deelnemers (N=3) aan het groepsgesprek ontvangen allen thuiszorg in de vorm van huishoudelijke hulp. Geen van allen maakt dagelijks gebruik van de computer. Aangezien er tijdens het groepsgesprek geen specifieke vragen gesteld zijn over het onderwerp was het gesprek erg algemeen van karakter. Onderstaand zijn de opvallendste uitspraken te vinden uit het groepsgesprek. ‘Van die sensoren bij iemand in huis vind ik wel erg goed hoor. Is een stuk veiliger als iemand gevallen is of zo. Vind dat mooi dat er dan direct iemand daartoe kan.’ (…) ‘Computers? Nee, wat moet ik daar mee? Dat vind ik helemaal niks. Ze komen alles van mij te weten met die gekkigheid.’ (…) ‘Vroeger zat ik bij een vereniging, we kwamen een keer in de week bij elkaar en dat was hartstikke gezellig maar die mensen spreek ik nu helemaal niet meer. We zien elkaar nog een keer in het jaar maar verder niet. Ik zou ze wel vaker willen zien hoor maar die mensen komen de deur ook niet meer uit, die zijn allemaal boven de tachtig.’ (…) ‘Mijn man is ook overleden dus dat contact met mensen wordt steeds minder zo. Vooral ‘s avonds heb ik nu niks meer’ (…) ‘Met elkaar praten via Skype? Nee, dat wil ik helemaal niet. Ik weet niet hoe dat allemaal werkt hoor. Als ik dat dan even niet wil, nee hoor. Dat vind ik allemaal maar niks, dan kunnen ze zeker de hele tijd kijken. Dat wil ik niet.’ (…)

78


Wat wilt ú eigenlijk?

Recommend Documents