Facebook
Iedereen heeft er wel eens van gehoord: in de krant, in andere media, op internet. De kans is groot dat uzelf, een huisgenoot, familielid of vriend actief is op Facebook. Maar wat is het? Hoe werkt het? En is de invloed ervan echt zo groot als het lijkt? Kleven er bezwaren aan het gebruik van Facebook? Wat zijn de voor- en nadelen?
mediawijzer 1
Alinde gaat elk jaar met een groep vriendinnen op vakantie naar een zonnig oord: meestal naar de Spaanse kust. Via Facebook houdt ze haar familie en andere vrienden op de hoogte van de reisactiviteiten. Zelf is Alinde terughoudend in het posten van foto’s op haar profielpagina: niet iedereen hoeft te zien wat er in Spanje precies gebeurt. Haar vriendinnen zijn minder terughoudend en zetten allerlei foto’s van het vriendinnengroepje op het Spaanse strand online. Ze noemen daarbij natuurlijk ook de naam van Alinde. Alinde komt er een paar jaar later achter hoe vervelend dat is, als ze solliciteert als leerkracht op een basisschool. De directie van de school had voor het sollicitatiegesprek gegoogled op haar naam en kwam zo terecht op haar Facebookpagina. Gelukkig kreeg ze, na wat uitleg, toch de baan. Wel heeft ze meteen haar Facebookpagina opgeschoond en de privacyinstellingen gewijzigd.
Wat is Facebook? Op de website van Facebook kan iedereen een eigen pagina (een profiel) aanmaken en daarop persoonlijke informatie zetten: wie ben je, wat is je levensgeschiedenis, wat zijn je interesses, welke boeken en welke muziek interesseren je? Op de profielpagina is het mogelijk statusupdates (voor uitleg, zie Facebook-abc op pagina 13) te doen: Wat ben je aan het doen? Wat vind je ergens van? Ook kun je foto’s en video’s op het profiel plaatsen. Maar Facebook is veel meer dan een overzichtje van eigen foto’s, interesses en meningen. Facebook is een sociaal medium. Het doel ervan is dat mensen vrienden worden met anderen die ook actief zijn op Facebook. Ze kunnen anderen toevoegen als vriend en anderen kunnen hen toevoegen. De statusupdates van Facebookvrienden zijn zichtbaar in het eigen nieuwsoverzicht. Hun statusupdates zijn zichtbaar voor anderen. Zij kunnen daarop reageren en die updates ook doorsturen (delen, in Facebooktaal) onder eigen vrienden. Een beroemde functie van Facebook is de like-button (vindik-leukknop). Door daarop te klikken kan een Facebookgebruiker zijn waardering uitspreken over een statusupdate, foto, video of reactie van een ander.
4
De geschiedenis van Facebook Facebook startte in 2004. Mark Zuckerberg begon toen samen met drie andere studenten aan de Amerikaanse universiteit van Harvard aan de profielensite. Ze sloegen in 2006 een aanbod van 1 miljard dollar af dat zoekmachinebedrijf Yahoo wilde betalen om Facebook in handen te krijgen. Inmiddels ging het bedrijf naar de beurs en is het vele malen meer waard. De jaaromzet over 2013 bedroeg bijna 8 miljard dollar.
5
1 Een profiel aanmaken op Fa-
Hoe werkt Facebook?
cebook is een fluitje van een cent. Met het invullen van een paar persoonlijke gegevens is de registratie van de profielpagina een feit.
2 Facebook vraagt vervolgens
om meer persoonlijke gegevens en om een profielfoto te kiezen. De gebruiker kan deze stappen desgewenst overslaan. Hoe meer vrienden, hoe beter: dat is de filosofie van Facebook. Facebook zal dan ook vaak suggesties doen voor nieuwe vrienden. Een vriend toevoegen is mogelijk door op de button ‘Vriend toevoegen’ op iemands profielpagina te klikken. Die persoon krijgt dan een uitnodiging te zien die hij kan accepteren. Zodra hij dat heeft gedaan ben je vrienden met elkaar. Accepteert iemand de uitnodiging niet, dan krijgt degene die het vriendschapsverzoek deed daarvan geen melding.
6
3 Veel personen, bedrijven en
instellingen hebben geen profiel maar een pagina op Facebook. Zo’n pagina kun je liken. De Stichting Mediawijzer heeft bijvoorbeeld een pagina op Facebook.
5 Een statusupdate kan een
kaal tekstberichtje zijn, of tekst met een foto. Iemand kan ook een link delen die naar een andere website verwijst. Zodra hij op ‘Plaatsen’ klikt, is de statusupdate te zien in de timeline van zijn vrienden. De timeline is de middenkolom op de startpagina. Daarin komen de statusupdates van alle vrienden en van de gelikete pagina’s.
4 Wil iemand iets delen via Facebook dan gebeurt dat via een statusupdate.
7
7 Het is via Facebook ook mo6 Het liken van statusdates van
anderen gebeurt door op de voor Facebook karakteristieke Vind-ik-leuk-knop te klikken. Daarnaast kan iemand ook reageren op een statusupdate. Verder is het mogelijk een update te delen onder de eigen vrienden.
8
gelijk te chatten met vrienden. Die correspondentie is alleen zichtbaar voor de vriend of de groep vrienden met wie iemand chat.
8 Via Facebook worden veel
spelletjes gespeeld. Sommige spellen trekken zelfs een miljoenenpubliek. De knop ‘Games’ in de linkerbalk leidt naar het App-Center, waarin veel spelletjes te vinden zijn. Sommige spellen zijn bedoeld om alleen te spelen, veel spellen zijn juist gericht om samen te spelen met vrienden.
9 Facebook biedt de mogelijkheid groepen aan te maken. Men-
sen kunnen anderen uitnodigen lid te worden van een groep; daarbinnen kunnen ze berichten, bestanden, foto’s en video’s delen. De groepen kunnen openbaar, besloten of geheim zijn. In het eerste geval is alles van de groep te zien: zowel wie er lid van is als wat er in die groep gezegd wordt. Van de besloten groep is voor de buitenstaander slechts te zien wat de naam ervan is en wie de leden ervan zijn. Van geheime groepen is niets openbaar. De reden waarom mensen zich aan zulke groepen verbinden, varieert sterk: het kan een groep zijn waarbinnen leerlingen huiswerk met elkaar delen, of waarmee familieleden elkaar op de hoogte stellen van de laatste berichten, of waarin leden van een vereniging informatie uitwisselen. Gebruikers van Facebook kunnen vrienden onderverdelen in verschillende lijsten. Op die manier kunnen ze ervoor kiezen hun statusupdates niet met iedereen te delen, maar bijvoorbeeld alleen met familieleden, kennissen, goede vrienden of collega’s. Achter het kopje Vrienden in de linkerbalk op de profielpagina is een pagina te vinden voor het beheren van deze lijsten.
10 Het is daar mogelijk zelf
lijsten aan te maken. Bij een statusupdate kunnen gebruikers ervoor kiezen met welke vriendenlijsten ze het bericht willen delen.
9
Hoe wordt Facebook gebruikt?
Facebook heeft wereldwijd meer dan 1,2 miljard actieve gebruikers. Begin oktober 2012 ging het sociaal medium door de grens van 1 miljard gebruikers. Een op de zeven mensen op aarde gebruikt Facebook minstens een keer per maand. Ruim 750 miljoen mensen bezoeken het sociale netwerk dagelijks. De groei van Facebook is spectaculair. In 2008 passeerde de site de mijlpaal van 100 miljoen gebruikers. Twee jaar later had Facebook 500 miljoen actieve leden. Facebook hanteert een leeftijdsgrens van 13 jaar. In de praktijk maken ook jongere kinderen gebruik van het medium. Dat kan alleen door een verkeerde geboortedatum door te geven. Naar schatting zijn er wereldwijd zo´n 7,5 miljoen kinderen jonger dan 13 jaar die actief zijn op Facebook. Het sociale netwerk heeft voor gebruikers van 13 tot en met 17 jaar oud speciale veiligheidsmaatregelen getroffen. Zo worden hun berichten niet getoond in zoekmachineresultaten. Ook worden hun locaties niet gedeeld met niet-vrienden. Al die gebruikers waren begin
10
2014 samen goed voor 1130 miljard likes (”vind-ik-leukjes”), 250 miljard foto’s en 17 miljard zogeheten ”check-ins”, aanmeldingen op locaties. Op het netwerk zijn 140 miljard vriendschapsverbanden gelegd. Ook zijn er 62 miljoen liedjes op de site gezet, die 22 miljard keer werden beluisterd. Sinds 2008 bestaat er een Nederlandse versie van Facebook. Het totale aantal Nederlanders op het sociale netwerk is 8,4 miljoen. Uit onderzoek van het Lectoraat Nieuwe media in vorming en onderwijs van de Driestar Hogeschool blijkt dat het Face-
bookgebruik onder christelijke jongeren weinig verschilt van dat van niet-christelijke leeftijdsgenoten. Van de christelijke jongeren zit 60 procent vanaf 10 jaar regelmatig op Facebook. Rond het 17e jaar zit bijna 80 procent vrijwel dagelijks op Facebook. Vooral de opkomst van mobiel internet heeft sociale media een boost gegeven. Facebookers kunnen overal en altijd hun profiel bekijken, statusupdates doen, foto´s posten en reageren. Facebook-topman Zuckerberg liet begin 2014 weten dat 1 miljard mensen Facebook via een mobiel kanaal gebruiken. Volgens
de Facebookbaas gaat 20 procent van alle tijd die die miljard mensen met hun mobiel bezig zijn op aan de Facebook-app. De smartphone is belangrijk voor Facebook nu mobielinternetgebruik steeds meer toeneemt. De overname door Facebook van fotodienst Instagram en berichtenservice WhatsApp bewijst dat Facebook sterk inzet op mobiele kanalen. Facebook en andere sociale media In Nederland was Hyves jarenlang dé concurrent van Facebook. Lang moest Face-
book het afleggen tegen het Nederlandse product. Steeds meer Hyvers zijn in de loop van de jaren overgestapt naar Facebook. Wel mag iemand officieel pas een profiel aanmaken op Facebook als hij 13 jaar oud is. Op Hyves gold deze leeftijdsgrens niet. Begin december 2013 stopte Hyves als sociaal netwerk en ging verder als spelletjesplatform. Andere landen kennen nog steeds alternatieven voor Facebook. Zo is in Rusland en andere Russisch sprekende landen VKontakte erg populair. China blokkeert veel sites waaronder Facebook en Twitter. Het Chinese Qzone
wordt daarom veel gebruikt als alternatief. Net als Twitter is ook Facebook een sociaal medium. Twitter is een sneller medium en wordt vooral gebruikt voor het verspreiden van opinie en nieuws en is daarmee wat zakelijker dan Facebook, waar veel meer privéinformatie wordt gedeeld. Sinds medio 2011 heeft Facebook er een concurrent bij: Google+. Dit sociaal medium van Google heeft veel weg van Facebook, maar profileerde zich door het delen met verschillende groepen gemakkelijker te maken. Zo kun je met een druk op de knop een
11
bericht delen met vrienden, familie, kennissen of collega’s. In reactie op Google+ paste Facebook zijn lijsten aan. Google+ heeft wereldwijd zo’n 500 miljoen gebruikers. Lange tijd waren die echter veel minder actief dan de gemiddelde Facebookgebruiker. Een deel van de jongeren maakt minder gebruik van Facebook omdat hun ouders het medium inmiddels ontdekt hebben. Uit een Britse studie eind 2013 blijkt dat zij daarom hun aandacht verleggen naar sociale media als Snapchat, WhatsApp en Twitter. Facebook is meer dan een sociaal netwerk Facebook is meer dan alleen een sociaal medium waarop met elkaar wordt gepraat, foto’s en video’s worden gedeeld en wordt gechat. Facebook biedt meer, veel meer. Het is een uitgebreid platform dat veel functies van het internet in zich heeft. Facebook is niet alleen een gezellige site voor uitwisseling van informatie, maar ook een commercieel product. Facebook zelf verdient veel geld door advertenties. Aan de hand van het gedrag van
12
de gebruiker op Facebook worden advertenties getoond in de rechterbalk van het nieuwsoverzicht. Ook tal van bedrijven hebben het sociale medium inmiddels ontdekt als middel om klanten te binden en producten te verkopen. In de meeste gevallen maken die een pagina op Facebook aan die mensen kunnen liken. Vaak bieden bedrijven mensen een cadeautje aan in ruil voor een like of verloten ze een product onder hun likers. Op die manier weten veel bedrijven veel mensen aan zich te binden. Vooral de grote merken zijn succesvol. Zo vinden meer dan 78 miljoen Coca Cola leuk en wist McDonalds zo’n 30 miljoen mensen aan zich te binden. Ook veel nieuwsmedia zijn op Facebook te vinden en delen zo nieuws- en achtergrondartikelen. Ze gebruiken sociale media om reacties van het publiek te ontvangen of naar hun mening of input te vragen. Facebookers willen blijkbaar graag nieuws consumeren via hun medium. De grote media wereldwijd, als BBC en CNN, hebben inmiddels miljoenen Facebookle-
zers en -kijkers. Spelletjes binnen Facebook zijn mateloos populair. Meer dan 200 miljoen gebruikers spelen maandelijks één of meer spellen. Bekende voorbeelden van spellen zijn Farm Ville en City Ville, waarin spelers een boerderij of stad moeten bouwen en onderhouden. Spelletjes doen op Facebook wordt ook wel ‘social gaming’ genoemd: het zijn geen games die je alleen doet, maar samen met andere Facebookgebruikers. Games zijn aan te schaffen via het App Center van Facebook. In deze digitale winkel zijn applicaties, softwareprogrammaatjes, te koop of gratis te downloaden. Het App Center biedt niet alleen spelletjes, maar ook tal van andere programma’s op het gebied van nieuws, muziek, sport en amusement. Verder biedt het App Center allerlei hulpprogramma’s waarmee het makkelijk wordt foto’s en video’s te delen. Op Facebook is het niet alleen mogelijk zo te reageren dat het voor anderen zichtbaar is, ook chatten is mogelijk via Facebook Messenger. De communicatie via Messenger
is alleen te lezen voor de personen die met elkaar chatten. Waarom op Facebook? Mensen gaan vooral op Facebook om in contact te zijn met anderen. Niet zelden vindt men via Facebook oude kennissen, vroegere klasgenoten of vergeten collega’s terug. Om na te gaan wat de reden is waarom jongeren op Facebook gaan, polste Mediawijzer bijna 100 jongeren, 4- en 5-HAVO-leerlingen van het Calvijncollege in Goes. Bijna 80 procent van hen zegt op Facebook te zitten. Het meest genoemde argument om actief te zijn op Facebook is ‘in contact zijn met anderen’. Ook de laagdrempeligheid van het medium wordt veel als voordeel gezien. Voor veel leerlingen was Facebook de logische stap na Hyves, omdat dat sociale medium minder populair werd. De leerlingen die geen Facebookaccount hebben, zeggen vooral geen behoefte aan het sociale medium te hebben. Argument daarbij is met name de hoeveelheid tijd die Facebook kost. Deze leerlingen merken wel dat het niet hebben van een account
een informatieachterstand betekent. De meeste leerlingen die actief zijn op Facebook zeggen niet alle Facebookvrienden waardevol te vinden. Ze zien de contacten die ze naast op Facebook ook in ´het gewone leven´ hebben wel als waardevol. Facebook-abc Apps: Speciale voor Facebook gemaakte programma’s, waaronder veel spelletjes. Chat: Gesprek in “real time” tussen verschillende Facebookgebruikers die ingetypte berichten uitwisselen. Delen: De statusupdate van een ander verspreiden onder je eigen Facebookvrienden. Groep (besloten en geheim): Een pagina waartoe een beperkt aantal mensen toegang heeft. Bij een besloten groep is wel zichtbaar voor anderen wie er lid van de groep is, bij een geheime groep niet. Pagina: Een Facebookpagina van een bedrijf of instelling. Een pagina heeft geen vrienden; Facebookgebruikers kunnen een pagina wel liken. Social media: Verzamelnaam voor alle socialenetwerksites als Facebook en Twitter. Statusupdate: Een bericht dat een Facebookgebruiker op zijn tijdlijn zet. Alle vrienden krijgen de statusupdate te zien. Tijdlijn/timeline: Een overzicht van alle statusupdates en belangrijke nieuwtjes van een Facebookgebruiker. Vind-ik-leuk/like: Deze zogenoemde like-button staat symbool voor Facebook. Door iets leuk te vinden spreekt een Facebookgebruiker zijn waardering uit voor een statusupdate of pagina.
13
Facebook op de weegschaal Facebook beïnvloedt het sociale leven op verschillende manieren. Zeker nu iedereen overal en altijd toegang tot internet heeft, is het overal en altijd mogelijk in contact te zijn met anderen over de hele wereld. Op die manier kan Facebook mensen met elkaar verenigen en bij elkaar brengen. Mensen met dezelfde interesses, overtuigingen en belangen vinden elkaar op Facebook. Daar zijn verschillende voorbeelden van. Zo vond de 64-jarige John Watson zijn dochter na twintig jaar zoeken terug op Facebook. In Egypte en Tunesië was Facebook tijdens de revoluties in 2011 een belangrijk middel waarmee betogers met elkaar en de buitenwereld communiceerden. De opstandelingen noemden zich in de media meermaals ‘de kinderen van Facebook’. Kersverse Egyptische ouders noemden hun pasgeboren baby zelfs Facebook. In 2012 mondde een uitnodi-
14
ging op Facebook uit in rellen in het Groningse plaatsje Haren. Als het meisje Merthe haar Facebook-vrienden wil uitnodigen voor haar zestiende verjaardag vergeet ze ‘Vrienden’ te kiezen in plaats van ‘Openbaar’. De uitnodiging gaat als een lopend vuurtje over internet. De sneeuwbal gaat rollen en binnen een paar dagen groeit die uit tot een lawine. Uiteindelijk verzamelen zich duizenden mensen in Haren. Een ware veldslag is het gevolg. Twitter en Facebook de oorzaak noemen van de veldslag is kortzichtig. Rellen en opstanden zijn niet van vandaag of gisteren. Toch hebben sociale media wel degelijk andere eigenschappen dan vroegere media waardoor het mogelijk is om snel olie op
deze vuurtjes te gooien. Facebook en privacy Een sociaal medium als Facebook is gebaat bij persoonlijke informatie. Vrienden vinden doorgaans vooral privé-informatie interessant. En juist op die updates wordt veelal gereageerd. Een belangrijke kanttekening is zeker op zijn plaats. Iemand die actief is op Facebook moet goed in de gaten houden met wie hij zijn informatie precies deelt. Facebook waarschuwt zelf ook: “Denk altijd goed na voordat je iets plaatst. Net zoals wanneer je iets op internet zet of verzendt via een e-mail, kan informatie die je op Facebook deelt worden gekopieerd of verder worden gedeeld door iedereen
15
die je informatie kan zien.” Bij elke statusupdate en elke toevoeging aan de Timeline kan een facebooker kiezen of de informatie openbaar is, alleen voor vrienden te zien is of een variant daarop. Zo bepaalt hij zelf wie wat te zien krijgt. Het is belangrijk om je privacyinstellingen eens goed te checken. Daar kan de gebruiker instellen wie statusupdates en foto’s mag zien; welke informatie van de gebruiker zichtbaar is; of zoekmachines mogen verwijzen naar zijn profiel; wie iets op zijn timeline mag zetten; enzovoorts. Wie niet wil dat zijn informatie publiek zichtbaar
16
is, kan zijn profiel beter niet openbaar zetten, maar ervoor zorgen dat alleen vrienden de statusupdates kunnen zien. In het Activiteitenlogboek kan de gebruiker precies zien welke statusupdates hij deed, welke likes hij gaf en welke foto’s hij deelde. In dit logboek zijn al die acties ongedaan te maken. Dat betekent overigens niet dat Facebook die acties vergeet. Erika is een trotse moeder. Ze heeft twee jonge kinderen: Tim van drie en Mirthe van één. De twee kunnen lief met elkaar spelen. Vaak doen zich leuke situaties voor in
huis. Erika neemt regelmatig foto’s van de twee met haar smartphone. Handig: twee kliks later kan ze die delen met haar Facebookvrienden. En dat doet ze graag. Ze krijgt veel positieve reacties binnen op de vaak schattige foto’s. Ze vergat echter haar privacyinstellingen aan te passen, waardoor alle foto’s voor iedereen zichtbaar zijn. Ook de foto’s van Tim en Mirthe die samen onder de douche staan. 10.000 kilometer verder speurt een man Facebook af, op zoek naar foto’s van naakte kinderen. Dat vakantiefoto´s of kiekjes
in de huiselijke kring alleen bedoeld zijn voor de eigen kring, ligt voor de hand. Het tegendeel is op Facebook echter waar. Het komt maar al te vaak voor dat iemand op Facebook foto´s van zijn baby of peuter deelt met iedereen. Elke willekeurige internetter kan die foto’s dan bekijken. Het Openbaar Ministerie waarschuwt regelmatig voor het online zetten van kinderfoto’s: pedofielen speuren sociale media af naar, voor hen, interessante kiekjes. Alle informatie die iemand op Facebook zet, is ook interessant voor Facebook zelf. Het bedrijf houdt precies bij welke bedrijven iemand leuk vindt, welk nieuws hij interessant vindt, welke merken hem interesseren, welke woorden voorkomen in zijn statusupdates, wie de vrienden zijn met wie hij het meest in contact staat. Daar komt bij dat het op veel sites mogelijk is via Facebook in te loggen. Dat is handig voor de gebruiker: het is niet nodig om veel verschillende inlogcodes te onthouden. De keerzijde is echter dat Facebook op deze manier nog meer te weten komt over het gedrag van de internetter. Met behulp van al die informatie toont Facebook advertenties op de pagina van
een gebruiker. Zo verdient Facebook geld; een profiel aanmaken is gratis, maar de gebruiker zelf wordt vermarkt. Advertenties die Facebook toont, passen meestal goed bij de interesses van de gebruiker. Een gebruiker kan er wel voor kiezen advertenties te verbergen. Daarbij moet hij aangeven om welke reden hij de advertentie niet wil zien en hij kan daarbij kiezen uit: niet interessant, misleidend, seksueel expliciet, niet in lijn met mijn denkbeelden, ongepast of herhalend. Door het installeren van een advertentieblokkeerder in de browser zijn de advertenties die Facebook in de rechterbalk toont, niet meer te zien. Zo is er AdBlock in Googles browser Chrome. Ook voor Firefox is een blokkeerder te downloaden. Facebook en zelfexpressie Tieners die veel tijd besteden aan sociale media als Facebook, lopen meer kans te vervallen tot narcisme, agressie of andere gedragsproblemen, zo bleek in 2011 uit een Amerikaans psychologisch onderzoek naar de relatie tussen sociale netwerksites en gedrag bij tieners. Uit het onderzoek blijkt dat tieners bij overmatig gebruik van sociale media meer vatbaar worden voor ijdel, agressief en aso-
ciaal gedrag. Ook angst, depressie en andere psychische problemen worden versterkt door excessief gebruik van sociale media. Sommigen noemen de huidige maatschappij “een digitaal tijdperk van een overtrokken individualistische en narcistische Facebookcultuur.” Anderen menen dat sociale media vooral het platform zijn voor egotrippers en imagopoetsers. Mark (16) zit in het examenjaar van het vmbo. Hij moet hard werken om zijn diploma te gaan halen. Mark is onderdeel van een hechte groep vrienden, die dagelijks met elkaar meefietst naar en van school. Toch lopen de interesses wat uiteen. Mark, die in zijn vrije tijd veel piano speelt, houdt van andere muziek dan de meesten van zijn vrienden, die vooral muziek uit de top-10 luisteren. Op hun Facebookprofiel is dat goed te zien. Ze liketen veel popzangers. Mark wil niet onderdoen voor zijn vrienden en, hoewel hij de muziek niet kent, liket hij dezelfde pagina’s. Facebook kan voor groepen jongeren een positief middel zijn om met mensen in contact te komen. Voor verlegen types is een digitale band makkelij-
17
Facebookcode Verantwoord facebooken - hoe moet dat? Daarvoor gelden dezelfde regels als voor een goed gesprek. Een paar handvatten: • Zeg op Facebook niets over een ander wat je ook niet graag over jezelf hoort. • Wees eerlijk en spreek de waarheid. • Vloek niet. • Ga niet schreeuwen, doe niet ongenuanceerd. • Houd ook op Facebook een rustdag. • Zorg ervoor dat een statusupdate anderen niet schaadt. • Denk niet alleen aan jezelf als je een statusupdate doet. • Like alleen dat wat je echt leuk vindt. • Maak van je Facebookprofiel geen digitale etalage van jezelf. • Val mensen niet persoonlijk aan. • Beschuldig niemand vals. • Gebruik Facebook met de Tien Geboden in je hand. ker te realiseren dan een relatie in het gewone leven. Voor hen kan een sociaal medium een middel zijn om uit een sociaal isolement te komen. Daar komt bij dat Facebook door veel scholieren en studenten wordt gebruikt om goed te kunnen leren. Zo hebben veel klassen eigen besloten groepen op Facebook waarbinnen ze studiemateriaal, samenvattingen en tips met elkaar uitwisselen. Ook binnen kerkelijke gemeenten is het geen uitzondering dat verenigingen een eigen Facebookgroep hebben waar ze op een snelle manier informatie met elkaar uitwisselen. Daar staat echter tegenover
18
dat Facebook ook veelvuldig wordt gebruikt om het eigen imago op te poetsen. Facebookers hechten veel waarde aan de indruk die ze achterlaten bij hun vrienden. Soms leidt dat er toe dat ze bewust interesses tonen om bij anderen in de smaak te vallen, bijvoorbeeld over bepaalde muziek of films. Dat is niet alleen leugenachtig, maar het gevolg is ook dat ze daarna meer informatie ontvangen over die onderwerpen. Facebookgebruikers hebben niet zelden de neiging bewust statusupdates te plaatsen die reacties of vind-ik-leuks zullen oproepen. Wat de mening van anderen is, lijkt dan van groot belang. Hoe meer vindik-leuks, hoe beter. Wat zo’n vind-ik-leuk precies betekent, is vaak moeilijk te achterhalen. Vindt iemand de update echt leuk? Of wil iemand zeggen de afzender van de statusupdate te waarderen? Maar al te vaak blijkt een vindik-leuk niet de goede reactie. Een bericht over iemands ziekenhuisopname liken, doe je bijvoorbeeld niet. Regelmatig wordt er daarom een pleidooi gevoerd om ook een meeleef- of een dislike-button in te voeren op Facebook. Facebook en tijdsbesteding Facebook kan uren tijd in beslag nemen. Het is een so-
ciaal medium en nodigt uit tot interactie. Het komt vaak voor dat ‘even facebooken’ leidde tot ‘heel lang facebooken’. Met alle gevolgen van dien. Justine Pardoen, hoofdredacteur van Ouders Online, noemt sociale media “ongelooflijk afleidend”. Pardoen onderkent positieve kanten van sociale media, maar ziet ook risico’s. „We leren kinderen niet om zich te verdiepen. Dat is jammer, dat is zo belangrijk voor heb. Als je niks wilt, kun je nergens naar streven. Concentratie is nodig om te reflecteren, je moet stilstaan om goede keuzes te kunnen maken.” Veel opvoeders maken zich zorgen over de tijdsbesteding van jongeren. Facebook is maar een van de vele media die daar een aanslag op doen, maar zeker niet de minst belangrijke. Statusupdates op Facebook nodigen, net als WhatsApp-berichtjes, uit tot een reactie. Vaak voelen jongeren zelf wel aan dat ze daarin geen maat kunnen houden. Opvoeders kunnen daar op inspelen en hen erbij helpen door afspraken te maken over de tijdstippen waarop mobieltjes en computers gebruikt worden. Als opvoeders zelf ook actief zijn op Facebook, kunnen ze de betreffende jongeren volgen om zo een oogje in het zeil te houden.
Het advies van Pardoen is: „De basis is praten, praten en nog eens praten. Verdiep je als ouder in wat je kinderen doen. Stel er goede vragen over, echte vragen, die ze niet kunnen googelen. Als je er op jonge leeftijd veel over spreekt en regels stelt, is het in de puberteit niet zo lastig en vinden ze het minder erg dat er dan ook grenzen zijn.” Terughoudend zijn in de tijd die je op sociale media
er gebeurt met iemands Facebookaccount na overlijden. Doet niemand iets dan blijven profielen ook na iemands overlijden bestaan, met alle pijnlijke gevolgen ervan. Facebook geeft nabestaanden de mogelijkheid het profiel van de overledene een herdenkingsstatus te geven. Foto’s en berichten die de overledene heeft geplaatst, blijven zichtbaar. Het aanvragen van een herdenkingsstatus gaat
Terughoudend zijn in de tijd die je op sociale media besteedt, is goed voor veel dingen besteedt, is goed voor veel dingen. Het levert je tijd op voor huiswerk en studie, voor ontspanning, om te lezen, om in ‘het gewone leven’ op bezoek te gaan bij mensen. Daar komt bij dat tijd kostbaar is. Vooral omdat je besteding ervan onomkeerbaar is én omdat de tijd eindig is. Mozes, schreef daarover in Psalm 90: “Leer ons alzo onze dagen tellen, dat wij een wijs hart bekomen.” Het is daarom aan te raden facebookloze (als onderdeel van internetloze) momenten te hebben. Nu steeds meer ouderen ook gebruik maken van Facebook komt de vraag naar voren wat
via een speciaal formulier. De tweede mogelijkheid die Facebook biedt, is het compleet laten verwijderen van het profiel van de overledene. Dat heeft meer voeten in de aarde. Het sociale netwerk eist een juridisch bewijs dat de indiener van het verzoek een direct familielid of de wettige vertegenwoordiger is van de overledene. Wat Facebook niet doet, is nabestaanden volledige toegang geven tot het account van de overledene. De diensten zullen nooit wachtwoorden uitwisselen. Dat zou het recht op privacy van de gestorven persoon aantasten, heet het.
Andere producten van Mediawijzer Stichting Mediawijzer heeft een aantal brochures uitgebracht over media. Het zal duidelijk zijn dat voor verantwoord gebruik van Facebook werken aan gewetensvorming belangrijk is. Daarvoor heeft Mediawijzer een aparte en uitvoerige brochure geschreven die hierbij wil helpen. Graag bevelen wij deze brochure bij u aan. U kunt die bestellen via www.mediawijzer.nl. Ook de brochure over Twitter en YouTube is daar verkrijgbaar. In 2013 presenteerde Mediawijzer de dvd “Christelijke opvoeding in het digitale tijdperk”. De dvd bevat een indringende toespraak van de Amerikaanse predikant en hoogleraar David Murray. Het is enerzijds doortrokken van het besef dat we allen op reis zijn naar de eeuwigheid – maar tegelijkertijd is Murray heel praktisch en geeft hij waardevolle adviezen voor het omgaan met media in het dagelijks leven. De dvd is ook te bestellen via www. mediawijzer.nl.
19
”Welgelukzalig is de mens die wijsheid vindt en de mens die verstandigheid voortbrengt”
Spreuken 3:13
Colofon Stichting Mediawijzer wil een richtinggevende functie vervullen in de discussie over het verantwoord gebruik van nieuwe media. Zij biedt ouders, (groeps)opvoeders, ambtsdragers en alle anderen die met nieuwe media in aanraking komen een helpende hand bij het doordenken van vragen over mediagebruik. Daarvoor biedt Mediawijzer informatieve en bezinnende producten voor jongeren en opvoeders zoals het geven van voorlichtingsavonden, het organiseren van conferenties en het uitgeven van themabrochures. Steun het werk van de Stichting Mediawijzer. Maak een gift over naar rekeningnummer 67.40.99.281 t.n.v. Stichting Mediawijzer te Apeldoorn. Juni 2014 www.mediawijzer.nl
