Interview met Erik de Soir Traumapsycholoog “WAT IS EEN TRAUMA EN WAT IS TRAUMA THERAPIE?” Aanpak en behandeling van traumatogene en depressogene gebeurtenissen
Interviewster: “Op de veelbesproken posttraumatische stress stoornis (PTSS) heb ik een goed zicht, maar om een indeling van de verschillende soorten trauma’s te maken is precies wel wat meer moeite voor nodig. Ik vind het soms wat onduidelijk. Wat vindt jij daarvan?” Erik De Soir: “Wel, dat is niet uw fout. Volgens mij is het fout om te pas en te onpas te spreken over een trauma. Eigenlijk zou je niet mogen spreken over een trauma maar over een traumatogene gebeurtenis. Met traumatogeen bedoel ik dan potentieel of mogelijks traumatiserend. De kern van een traumatiserende ervaring is op een subjectieve manier in contact komen met de dood. Je ziet de dood recht in de ogen. Meestal op een moment waarop je er niet op voorbereid bent. Mensen zeggen dan: “Hij heeft een trauma meegemaakt.” Ik probeer dat dan altijd eerst te corrigeren door te zeggen dat hij iets heeft meegemaakt waardoor hij op termijn een psychotrauma zou kunnen ontwikkelen. Een soort psychologische wonde die niet meer vanzelf gaat helen, zoals dat ook met fysieke verwondingen gebeurt. Misschien heeft er een traumatisering plaatsgevonden. In de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – 4de herziene editie (DSM-IV-TR) staat geschreven dat je een uitlokkende gebeurtenis moet meegemaakt hebben. Dus ofwel het zelf hebben meegemaakt, ofwel getuige zijn van een schokkende gebeurtenis waarin de psychische en de fysische integriteit wordt aangetast. Een mens wordt dan in zijn psychisch of fysiek ‘zijn’ aangetast. Hij maakt het mee of is er getuige van. Dat is een nogal willekeurige omschrijving met betrekking tot wàt iemand precies heeft meegemaakt en zorgt voor een inflatie van wat al dan niet traumatiserende – in het Engels noemen ze het zelfs ‘traumatisch’ – kan zijn. Er zijn in dat klinisch beeld dan ook verschillende clusters van symptomen. De symptomen van herbeleving (daar moet je er minstens één van hebben). De symptomen van vermijding en ontkenning (dat is een reeks van zeven symptomen waar je er minstens drie van moet hebben). Als laatste een aantal symptomen van agitatie of opwinding (waar je er minstens twee van moet hebben). Plus, en nu wordt het belangrijk, moeten die symptomen minstens een maand aanhouden en een verstoring op professioneel, privé of sociaal vlak
inhouden. Als je daar aan voldoet, dan zegt de DSM-IV-TR dat je getraumatiseerd bent of althans voldoet aan de criteria voor PTSS. Hoe wordt de DSM eigenlijk gemaakt? De grootste specialisten op het vlak van psychologie gaan samen rond tafel zitten en vragen zich af – vaak jaren aan een stuk - vanaf wanneer ze iemand als getraumatiseerd gaan beschouwen. Dit is heel willekeurig, ik ga daar direct op terugkomen. Maar in een aantal landen, vooral in de Angelsaksische wereld, is het tegelijk ook erg belangrijk om iemand snel een diagnose te kunnen geven want anders is er geen behandeling mogelijk. Het leidt tot een soort van etikettenpsychologie en sterk geprotocoleerde behandelingen. Een soort standaard wijze van reageren leidt dan tot een standaardbehandeling. Het is trouwens ook een typisch Westers gegeven want in vele culturen staat dit soort beschrijving van reacties haaks op de wijze waarop wordt gekeken naar de gezondheid van iemand. In traditionele culturen vind je dan ook een heel andere manier van denken en werken met de getroffenen van vreselijke ervaringen. Waarom is men hiermee destijds afgekomen? In de nasleep van de Vietnamoorlog werden de VS geconfronteerd met een generatie getraumatiseerde, al dan niet gewonde of verminkte, vaak jonge veteranen. Dat is nu opnieuw het geval na de oorlogen in Afghanistan en Irak. En omdat je, zoals reeds gezegd, in bepaalde (Engelstalige) landen eerst een diagnose moet hebben vooraleer je iemand, op kosten van de staat kan behandelen, is het kleven van de diagnostisch etiket een doel op zich. Bij ons is dat minder. Als je in Frankrijk of in België naar een psychotherapeut gaat dan is dat niet terugbetaald door de ziekenkas. Ga je langs bij een psychiater, dan krijg je een deel van de behandeling terugbetaald via het ziekenfonds. In Engelstalige landen is de cultuur iets anders en wordt psychotherapie terugbetaald door de ziekenkas. Wat zegt nu die ziekenkas? Er moet eerst een diagnose zijn vooraleer je een behandeling kan starten. Op zich is dat normaal. Die diagnose kan volgens die gedachtegang alleen maar met bepaalde psychotherapie, hulpverlening, verholpen worden: alleen evidence-based therapie. Therapie waarvan het nut wordt bewezen in wetenschappelijk onderzoek. Het is natuurlijk belangrijk om effectonderzoek naar hulpverlening en psychotherapie in het bijzonder te doen, maar het leidt tot een te absolute indeling van werkbare behandelmethodes. Ik heb soms de indruk dat alleen de methodes onderzocht worden die zich door hun aard ook gemakkelijk op een gestandaardiseerde wijze en in laboratoriumcondities laten onderzoek. Eigenlijk is dat allemaal niet zo heel eerlijk wat er gebeurt. In veel wetenschappelijk onderzoek is geen ruimte meer voor het klinisch vernuft van de behandelaar of voor zijn eclectische – lees: de juiste combinatie van verschillende soorten methodes – capaciteiten. Het leidt ook tot een toestand waarin de nadruk te sterk komt liggen om telbare symptomen. Stel dat je aangerand wordt in een donkere straat. Je hebt nadien ‘alleen maar’ grote angst om nog buiten te komen en nachtmerries. Dan ga je niet voldoen aan het klinisch beeld van de DSM maar je gaat voor mij wel getraumatiseerd
2
zijn als je dat enkele maanden met je meesleurt. In dat geval spreekt men soms ook van partiële PTSS maar wat je daar als behandelaar moet mee aanvangen is minder duidelijk. Wat is dan een trauma? Een trauma is een toestand die je ontwikkelt op basis van bepaalde situaties. Als je mij een stuk papier geeft dan kan ik daar even iets op tekenen. Je zou eigenlijk alles kunnen vatten in één kubus die bestaat uit de volgende dimensie: een as waarop het soort ervaring gevat wordt, een as waarop het moment van de hulpverlening gevat wordt en een as die aangeeft welk soort slachtoffer je bent (of wat je nabijheid was tot de ingrijpende gebeurtenis). Een eerste soort gebeurtenissen noem ik traumatogeen. Dat betekent alles wat potentieel traumatiserend kan zijn. Je hebt contact met de dood of een doodsbedreiging en bijgevolg een hele hoge lichamelijke activatie, automatisch en reactief ontstaan als poging tot verdediging tegen de dreiging die je doorstaan hebt. Wat krijg je als grote problemen? Hyperactivatie en doodsangst. Er zet bijvoorbeeld iemand een mes op je keel en je wordt verkracht. Dat is een heel duidelijke traumatogene gebeurtenis. Je denkt dat je zal doodgaan en je komt hierdoor in een typische toestand waarin je de integratie op het gebeuren verliest en wel eens dissocieert (waardoor het lijkt dat je niet meer volop in de realiteit staat). De tweede soort gebeurtenissen noem ik depressogeen – de suffix ‘geen’ komt van genesis, het kan deprimerende of depressieve reacties genereren. Het leunt aan bij wat rouw en verdriet is. Een typisch voorbeeld van een depressogene ervaring: er als brandweerman getuige van zijn hoe een baby sterft. Eigenlijk is dat niet per definitie traumatisch, al kan het theoretisch wel indien die brandweerman hierdoor rechtstreeks in contact komt met zijn eigen einde. Je krijgt daarvan, in principe, geen neurobiologische storm van activatie door je lichaam, die maakt dat je terecht komt in een schokverwerking. Een ingrijpende of emotioneel schokkende gebeurtenis is daarom niet per definitie traumatisch. Stel: Een beroepsbrandweerman moet een zwaargewonde man uit een wrak halen. Dit moet voor hem niet onmiddellijk een traumatische ervaring zijn. Het is ten slotte zijn werk om hulp te bieden. Ik maak dan ook een heel belangrijk verschil tussen rouw en trauma. Wat zijn levensbedreigende ervaringen enerzijds en wat zijn heel verdrietige ervaringen anderzijds? De derde soort gebeurtenis is deze tijdens dewelke mensen tot ver in de uitputting gaan. Waarin ze al hun reserves (mentaal, fysiek, emotioneel) opgebruiken. Bijvoorbeeld de bosbranden in Australië. Brandweermannen moesten daar zeven dagen aan een stuk, zonder veel te eten en te slapen, vechten tegen bosbranden. Je krijgt soms op basis van die uitputtingstoestanden een beeld dat erg lijkt op het traumatische beeld. Dit zie je dikwijls bij militairen of hulpverleners die in rampgebieden werken. Dus dat zijn de typische soorten gebeurtenissen die ik onderscheid, wetend dat het opnieuw een sterke vereenvoudiging is van een complexe realteit.
3
Dan heb je nog het type slachtoffers of getroffenen. Het is belangrijk dat je een onderscheid maakt tussen de primaire, secundaire en tertiaire getroffenen. En tussen de primaire, secundaire en tertiaire preventie van restletsels. Primaire preventie is er alles aan doen om de impact te voorkomen. Secundaire preventie is de hulp die je verleent als de impact van de gebeurtenis er al is maar je die wil gaan beperken door snel in te grijpen. Daaronder vind je de vormen van onmiddellijke en uitgestelde hulpverlening, eerste psychologische hulp bij ongevallen (EPsyHBO) en uitgestelde vormen van individuele of collectieve hulpverlening. Tertiaire preventie is alles wat je kunt kaderen in individuele psychotherapeutische behandelingen, psychotraumatherapie. Ik heb dit in mijn recente boek ‘Redders in nood. Opvang van mensen in crisis’ (uitgegeven bij LannooCampus) vrij uitgebreid beschreven als het CRASH (Calamiteiten en Rampen Aanpak bij Slachtoffers en Hulpverleners). Dit is een vrij goed model om te gaan kijken naar gebeurtenissen allerhande.” Interviewster: “Wat is het verschil tussen een type 1 en een type 2 trauma?” Erik De Soir: “Het verschil wordt gemaakt omdat men ervan uitgaat dat een dezelfde impact anders gaat beleefd worden door een volwassene dan door een kind. Een kind dat bijvoorbeeld jarenlang misbruikt wordt thuis en van wie de hersenen nog niet gerijpt zijn om te kunnen begrijpen wat er allemaal gebeurt, gaat anders reageren op seksueel geweld dan een volwassene. Het type twee trauma zijn complexe trauma’s. Je krijgt niet alleen die impact maar daarnaast krijg je ook problemen op het vlak van hechting, de zogenaamde hechtingsstoornissen. Zelfverminking, kinderen – en zelfs adolescenten of volwassenen beginnen zichzelf te snijden. Middelenmisbruik; drank, drugs of medicatie. Stoornissen in de persoonlijkheid. Als je een perfect normaal functionerende persoon bent en je komt terecht in een ongeval waar je traumasymptomen aan overhoudt, ben je voor mij niet ziek. Dan ben je voor mij iemand die normaal functioneerde en een schokkende impact meemaakt en als gevolg daarvan terechtkomt in die schokdoorwerking. Stel dat je als kind vanaf je vier jaar door je oom misbruikt wordt. Dat is een ervaring die je niet kan plaatsen, die je niet kan begrijpen. Dan is er veel meer aan de hand. Dan krijg je een ander soort trauma. Ik zou me vooral afvragen wat iemand juist heeft meegemaakt i.p.v. alle soorten trauma’s in een tabel te gaan zetten. Is het iets dat heel bedreigend geweest is? Objectief? Als ze op je schieten dan kan je inderdaad doodgaan. Of is het iets dat iemand als heel bedreigend ervaren heeft? Stel: je werkt in een winkel en er komt iemand met een bivakmuts binnen die je bedreigt met een pistool. Objectief is dan niet bedreigend maar je kunt het wel zo aanvoelen. Omdat je misschien het onderscheid niet kent tussen een alarmpistool en een gewoon pistool. Ik heb ervaringen met mensen die werden overvallen met een alarmpistool. Die zijn gewoon beginnen vechten met die man. “Maakt dat je hier weg bent, je gaat me toch niet overvallen
4
met een alarmpistool?” Ze reageerden misschien niet zo verstandig, gezien de dreiging, maar wel zoals de hardware van het lichaam het wil: vechten tegen of wegvluchten van de levensbedreiging. Voor mij is het altijd belangrijk hoe een persoon iets meemaakt, hoe hij/zij reageerde op het moment van de ingrijpende gebeurtenis. Als je een ervaring meemaakt waarvoor je geen woorden hebt, die je niet kan uitspreken in taal, is die ervaring mogelijks traumatisch. Heel die dynamiek van traumaklachten komt op in feite op gang omwille van het feit dat wat je hebt meegemaakt niet kan transformeren in symbolen of in woorden. Je kan het dan ook niet inschrijven in je netwerk van mentale voorstellingen, representaties en concepten. Dat past daar niet in. Het is spreekwoordelijk een soort van kankergezwel dat zich in je psyche nestelt. Stel dat je vandaag verloren rijdt in Brussel. Als je dat vandaag, morgen, binnen een week of binnen een maand aan iemand vertelt, ga je dat waarschijnlijk anders vertellen. Met die herinnering gebeurt iets. Ze wordt geconsolideerd in je geheugen. Maar anders, stel: je wordt in de lift verkracht door twee mannen. Wat je daar meemaakt zal morgen, binnen een week of 5 jaar vaak nog exact dezelfde ervaring zijn. De traumatische herinnering blijft precies opgeslagen in een ruwe vorm van een film die nooit verandert. Een geheel van zintuiglijke, lichamelijke en emotionele herinneringen. Dat is eigenlijk het probleem. De integratie faalt. Vandaar dat de Fransen trauma’s anders gaan benaderen. De Engelsen en Amerikanen maken een classificatiesysteem. Zij tellen alle symptomen en zeggen: “Jij hebt zoveel symptomen, jij bent getraumatiseerd.” Wat gaat een Franse psychiater of een meer klassiek geschoold iemand doen? Die gaan meer kijken naar wat de aard precies is van wat iemand juist heeft meegemaakt. Hoe komt het dat je in je psyche een soort vreemde kern hebt waarin je een soort ervaring opslaat die je altijd opnieuw gaat meemaken? Men noemt dit het repetitie- of herhalingssyndroom. Je gaat altijd terug in die ervaring in een wanhopige poging om ooit met die ervaring rond te komen. Het is juist dat dat niet gaat. Je kan dat niet integreren, verstaan… Dan is de vraag: “Hoe ga je daarvan genezen?” Ik denk dat je daar nooit van zal genezen maar je kan daar wel mee leren omgaan. Je kan leren om vooruit te lopen op de triggers zodat je niet altijd alles opnieuw meemaakt. Mensen die zoiets meemaken leg ik altijd eerst uit hoe de hersenen werken zodanig dat iemand zelf specialist in zijn eigen reacties wordt. Sedert enkele jaren wordt er veel en boeiend onderzoek gevoerd naar wat er precies gebeurt in de hersenen als mensen worden blootgesteld aan gevaar of als ze overweldigd worden. Dat levert mooie inzichten, al weten zelfs de wetenschappers niet precies wat en waarom dit allemaal gebeurt. Het is een helse zoektocht om oorzaak en gevolg uit elkaar te kunnen houden en wat dan het effect van psychotherapie op biologisch vlak inhoudt, daar weten we ook nog maar bitter weinig van. Waarom werken de hersenen helemaal anders op het moment dat je in gevaar bent? Er zijn wel een aantal inzichten die voor een cliënt geruststellend zijn, zodat die kan begrijpen wat
5
er allemaal bezig is sedert de traumatiserende gebeurtenis. In het begin zeg ik tegen elke cliënt: “Ik ga van u een expert in trauma maken. Ik ga u eigenlijk zoveel leren zodanig dat je meer controle krijgt doordat je je eigen reacties begrijpt.”” Interviewster: “Is dat het belangrijkste?” Erik De Soir: “Ik denk dat het een essentieel onderdeel van psychotrauma therapie is, wat we psychoeducatie over het trauma noemen. Uiteindelijk vragen mensen zich altijd af of ze nu aan het gek worden zijn. “Ben ik nu gek omdat ik in een bos wandel en denk dat ik ga verdrinken?” “Ben ik gek als ik verschillende delen of stemmen in me hoor, of omdat ik dit of dat niet meer durf, dat ik nachtmerries en waanbeelden heb?” Als ik op jou spring en een mes op je keel zet, dan kom je waarschijnlijk in een dissociatieve toestand terecht, of in een soort tunnelervaring terecht waarin hoofdzakelijk nog maar je dierlijke hersenen lijken te werken. Alleen nog maar de delen van je hersenen die nodig zijn om te vluchten, te overleven. De betekenis, het gevoel, de woordenschat, de emotie worden allemaal even uitgeschakeld. Je valt eigenlijk terug op een lager niveau van functioneren. Als enig criterium: overleven. In dat functioneren werk je als iemand die woordenloos is. Het grote probleem bij de psycholoog of psychiater achteraf is dat die je gaat proberen te helpen met woorden. Die gaat zeggen: “Vertel eens, wat is er precies gebeurd?” Dan zit je daar met je mond vol tanden. Een vrouw die een verkrachting meemaakt kan dat meestal niet zomaar vertellen. Dat duurt maanden vooraleer iemand zoiets durft uitschrijven in een mail waarin ze doodsbeschaamd vertellen wat er gebeurd is. Dat is ook het probleem van de hulpverlening. Psychologen, maatschappelijke assistenten, slachtofferbejegeners worden dikwijls opgeleid om verbale hulp te verschaffen zonder de hulp te leren die ze zouden moeten aanbieden om iemand psychologisch te stabiliseren. Psychologisch stabiliseren betekent dan ook iemand die telkens wordt teruggezogen wordt naar die traumatische herbeleving, hier en nu op de grond houden en de basis leggen om later ooit de traumatiserende ervaringen onder ogen te zien en te verbaliseren.” Interviewster: “Als ik het goed begrijp kan PTSS het gevolg zijn van een traumatogene gebeurtenis. Kan een persoon die in behandeling is voor een PTSS hervallen?” Erik De Soir: “Natuurlijk, je moet eens nadenken over een jaar. Hoe zit een jaar in elkaar? Heb je broers of zussen?” Interviewster: “Ik heb één oudere broer.”
6
Erik De Soir: “Een vader en een moeder?” Interviewster: “Ja.” Erik De Soir: “Dan heb je al minstens 4 speciale dagen in het jaar. De verjaardagen bij jullie thuis. Dan heb je je vakantieperiode, vakantie-ervaringen, Kerstmis, Nieuwjaar. Data in het jaar waarop je gezinsuitstappen maakt of bijeenkomsten organiseert met heel de familie. Stel: je gaat op 25 maart met je vader drie keer over kop en hij is op slag dood. 25 maart gaat nooit meer dezelfde datum zijn. Het is dé datum waarop je je vader verloren bent. Ik wens je dat niet toe hé! Op zijn verjaardag ga je waarschijnlijk helemaal alleen een wandeling op het strand maken. Op Kerstmis gaat er een grote leegte aan tafel zijn. Feestdagen worden een nachtmerrie en elk jaar zijn die daar weer terug. Dus je riskeert, zeker in het eerste jaar, een opflakkering te hebben. Je krijgt ooit ook wel terug een uitdoving van die klachten. Soms alleen, soms onder invloed van de begeleiding die je volgt. Dus je krijgt een uitdoving maar ook een opflakkering op het moment dat de betekenisvolle data daar zijn. Verjaardagen van het ongeval, de traumatogene gebeurtenis, betekenisvolle data in het algemeen.” Interviewster: “De aanpak van het Fire Stress Team, is dat een behandeling alleen voor grote groepen of kan dat ook voor individuen?” Erik De Soir: “Je mag dat nog geen behandeling noemen. Het FiST werkt voornamelijk op de tweede lijn maar je kan dat inderdaad ook individueel doen. Er gebeurt een dodelijk ongeval. De getroffenen worden opgevangen door politionele slachtofferbejegening of door hulpverleners van het Rode Kruis. Die mensen zijn daar alleen maar op het moment zelf en misschien nog de dag daarna en dan is het terug aan jou. Brandweerlui en hulpverleners van de urgentie- of politiediensten staan vaak in de kou. Na de begrafenis zie je dat je er eigenlijk niet over geraakt. Dan ga je naar je huisarts en als dat een goede is, gaat die je niet vol pillen steken. Sommige huisartsen riskeren dat wel eens. Als je een adequate dokter hebt, stuurt die je naar een psychotherapeut. Als je een heel goede dokter hebt stuurt die je naar een psychotherapeut die ook nog een opleiding traumatherapie heeft. Want een psychotherapeut en een psychotraumatherapeut is niet hetzelfde. Ken je het verschil tussen een psychiater en een psycholoog? Een psychiater is een arts die zich, na zijn opleiding als geneesheer, vijf jaar specialiseert in afwijkend gedrag en die vooral een medisch model van werken heeft. Een psycholoog is geen arts, geeft ook geen medicatie en werkt met therapie. En daar heb je nog verschillende stromingen in. Een psychotherapeut is een psychiater, psycholoog of huisarts die een psychotherapieopleiding gevolgd heeft. Die moet in principe,
7
in België, 1500 uur bedragen. Dat betekent drie of vier jaar specialisatie. Dan ben je psychotherapeut. Een officieel erkende (of universitaire) opleiding als psychotrauma therapeut bestaat nog niet. Toch bestaan er in de praktijk wel goede opleidingen. Bijvoorbeeld de opleidingen in Eye-Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR, Level 1 en 2). Psychotraumatherapie bestaat uit drie stukken. Als je dat in mijn boeken naleest, vind je het terug. Eerst is er de stabilisatie. Je gaat eerst de mens stabiliseren. Je gaat proberen dat hij terug zijn normaal leven kan op nemen. Dat hij terug kan slapen en eten. Een zo normaal mogelijk leven leidt waarin ook ruimte is voor rust, ontspanning en sociale contacten. Het tweede stadium is confronteren. Confrontatie met de traumatogene gebeurtenis. Als ze voldoende sterk zijn kunnen ze misschien ooit die traumatische gebeurtenis onder ogen zien. Dat gaat een heel moeilijke periode zijn waarin je constant moet stabiliseren wanneer ze gedestabiliseerd geraken. Geraak je door de expressie, het uitspreken van de ervaringen, het vormgeven, het verdriet verwerken, in die tweede fase? Dan kom je misschien terecht (sommigen komen daar nooit) in de fase van integratie. Normaal gezien is de therapie een constante wisselwerking tussen stabilisatie en confrontatie. Integratie is jezelf de vraag stellen zoals: “Wie ben ik geworden? Hoe ben ik anders geworden door wat ik meegemaakt heb? Welke rol speelt dat in mijn leven? Welke plaats geef ik dat in mijn leven? Welke andere persoon ben ik daardoor geworden?” Zo kom je tot integratie en dan kan je verder. Het probleem is bijvoorbeeld bij heel zware vormen van incest soms merkt dat mensen vaak niet verder geraken dan de stabilisatie. Omdat de ervaringen zo afschuwelijk zijn. Ik heb een vrouw in begeleiding die regelmatig verkracht werd door een hond. Ik heb ook een vrouw in therapie die geslagen werd met een knuppel door haar broer. Eerst werd ze vastgebonden op bed, waarna haar klederen van haar lijf werden gerukt en ze geslagen werd met een knuppel. Daarna werd ze oraal verkracht. Sommige dingen die mensen elkaar aandoen, hou je niet voor mogelijk. Dit zijn ervaringen waar die mensen gewoon niet meer naar kunnen kijken. Je mag hen dat zelfs niet aandoen. Dat betekent dat je hun leven wel kunt stabiliseren maar dat de confrontatie gewoon niet mogelijk is. Vooraleer mensen confrontatie aankunnen, is het mogelijk dat je met een psychiater samenwerkt zodanig dat je een vangnet spant van medicatie om mensen te kalmeren. Vooraleer ze die dingen onder ogen kunnen zien. Omdat dat anders veel te veel terug opwekt.” Interviewster: “Als je niet verder geraakt dan de stabilisatie, is er dan een andere manier mogelijk om hen verder te helpen?” Erik De Soir: “Sommige mensen slagen er in om twintig jaar een trauma weg te steken. Ze beseffen zelfs niet dat het trauma hun hele leven zal blijven beïnvloeden. Ze voelen dat als
8
het ware niet. Maar de dag dat ze terecht komen in een trigger, een prikkel die uitlokkend is en de doos van Pandora opent, dan vliegt alles terug in hun gezicht. Ik heb een vrouw in begeleiding gehad die vast had gezeten in een brand. Ze was op het nippertje door de brandweer gered. Ze was bang, durfde niet meer alleen zijn en had schrik van vuur. Heel duidelijke tekens. Ik neem haar in begeleiding en 9 maanden later staan we eigenlijk vrij goed. De therapie loopt heel goed. We gingen de therapie afronden nadat ze van verlof terugkwam. Terwijl ze op vakantie is, stuurt ze mij een sms dat ze volledig gecrasht is. Ze waren met twee andere koppels weg naar de bergen. Op een bepaald moment ontstaat er een gesprek over seks op het internet. Één van die mensen zegt: “Goh, ik begrijp niet hoe mensen op de dag van vandaag geld kunnen geven aan het huren van een pornofilm. Je vindt alles op het internet.” ’s Avonds zit ze met haar man op de hotelkamer en vraagt ze zich af of dat nu echt waar zou zijn. Ze geeft het in op internet en ze komt terecht op een pornosite waar alles op te zien is. Hier wordt ze totaal getriggerd naar een ervaring van op haar negentien jaar. Ze verliest opnieuw totaal de controle en schiet in paniek, ergens wetend dat er wel een reden moet zijn waarom ze op die seksuele prikkels zo sterk reageert. Ik ga nog een voorbeeld geven om dat duidelijk te maken hoe dat mensen soms zaken kunnen weg steken. Ik ben dit soort uitleg aan het geven aan een spoedafdeling op intensieve. Een verpleegster komt tijdens de pauze naar mij en zegt: “Erik, als je dat allemaal uitlegt, word ik altijd misselijk. Ik moet precies overgeven en voel me dan echt zeer slecht. Ik weet helemaal niet hoe dat komt.” Ik zeg tegen haar: “Oké, Cynthia, als je dat nog eens voor hebt, ga je naar buiten alsof je naar het toilet gaat. Je wandelt wat in de tuin rond, je ademt diep in en uit, en tijdens de volgende pauze kom je maar gewoon terug. Het was een residentiele opleiding met een tweetal overnachtingen. Op het einde van dat weekend komt ze naar mij en vraagt of dat ik ook consultaties doe. Ze wilde op zoek gaan naar de oorzaak van haar misselijkheid. Ik neem haar in behandeling en samen met haar vriend komt ze naar mij. Ik hoor in haar verhaal dat ze haar ouders niet veel zag en dat ze tussen acht en veertien jaar op internaat zat. Ik vraag of er misschien iets op internaat gebeurd is. Ze zei dat ze daar heel weinig ervaringen had gehad. Dat is bij mij al een knipperlicht dat aangaat. Heel weinig ervaringen uit de jeugd, weinig herinneringen, een blanco periode… Uiteindelijk geraak ik er toch niet bij. De derde keer als ik haar zag ging ik eens kijken hoe haar misselijkheid begon. Eerst was er een zware druk op haar buik. Dan klom het naar boven en kwam er druk op haar plexus en haar borstkast. Daarna zat haar keel dicht, kreeg ze geen adem meer en had ze braakneigingen. Ze kreeg een zoute smaak in haar mond en moest ze overgeven. Door mijn klinische ervaring als therapeut, meen ik onmiddellijk te weten wat er gebeurd is. Ik weet dat het gaat over een lichamelijke herbeleving terwijl er nog geen emoties opgeplakt zijn. Gradueel zijn we gaan ontdekken wat er gebeurd is. Er zijn beelden, flarden, emoties en
9
situaties die terug komen. Ze kroop met verschillende meisjes in de kamer omdat ze bang waren om alleen te slapen. De nachtwaker kwam de kamer binnen, ontkleedde zich en ging op de meisjes zitten. Hij verkrachtte hen een voor een oraal. Dit verklaart heel die cyclus die ik net beschreven heb. De druk, niet meer kunnen ademen, de keel die vastzit, enz. Ik hoef er geen tekening bij te maken. Dit verklaart alles. Dus mensen slagen erin om zelf iets weg te steken. Maar vroeg of laat barst dat er terug uit. Zoals een rijpe zweer die je uitknijpt. Een mogelijkheid is om alles weg te drukken met medicatie. Dat gaat niet altijd maar soms wel. Maar als je dat niet meer voelt dan voel je ook niets anders meer. Als je je heel slecht voelt en ik geef je medicatie dan voel je je niet meer héél slecht. Medicatie brengt je in een soort van apathisch venster waarin je een gelijke stemming hebt. Maar je gaat ook geen hoge pieken en diepe dalen meer meemaken. Dat is natuurlijk het nadeel van medicatie. Nu is eronderzoek naar een medicatie op basis van propanolol. Het medicijn wordt o.a. gebruikt in bepaalde legers waar studies lopen om het geneesmiddel toe te dienen kort na het meemaken van traumatiserende gevechtservaringen. Als je net iets hebt meegemaakt (ongeval, verkrachting, oorlog, enz) en je neemt het geneesmiddel in, dan worden de herinneringen (die anders worden vast gebrand op je geheugen) beïnvloed. Het is zoals een boek dat eigenlijk in een bibliotheek thuishoort, weggooien. Je gooit de herinnering weg. Het beïnvloedt de transfer van het kortetermijngeheugen naar het langetermijngeheugen. Maar dan wordt het een ethische discussie. Gaan we herinneringen in het leven van een mens weggooien? Gaan die mensen op de duur nog een zicht hebben wie ze zijn, wat ze hebben meegemaakt en wie ze daardoor zijn geworden? Dat is de ethische inschatting.”
10
