Wat groeit en bloeit Paddestoelen in het Nationaal Park
Het groentje doet het goed op het Breeveen (bij
Vorig jaar was een bijzonder rijk paddestoelenjaar met
Leersum). Dit jaar vlogen daar tientallen exemplaren. Aan
veel bijzondere en mooie paddestoelen in het Nationaal
zijn vorm kun je zien dat hij bij de familie van de blauw-
Park, zoals deze gele ringboleet. Voor een goed padde-
tjes hoort, ook al is hij zelf toevallig groen. Het is een
stoelenjaar is voldoende neerslag in de zomer en het
karakteristiek vlindertje van heidevelden. Vanaf april flad-
vroege najaar erg belangrijk. De schimmels blijven vele
deren ze druk rond alleenstaande struiken. Als je er op let
jaren in de bodem leven, maar of ze ook veel vruchtlicha-
kun je zien dat de mannetjes een territorium verdedigen,
men kunnen maken (dat zijn de paddestoelen die je ziet)
Foto: Wim de Louwere
Groentje?
waar ze alle andere
verschilt van jaar tot jaar. Vooral de lanen en stuifzanden
insecten uit proberen
met oude bomen zijn bijzonder rijk aan uiteenlopende
te jagen. Bij het uitko-
soorten. Voor wie het leuk vindt om zich in paddestoelen
men van deze nieuws-
te verdiepen: een netwerk van liefhebbers verzamelt
brief hebben de rup-
gegevens over paddestoelen in Nederland. Je kunt al een
sen van de groentjes
bijdrage leveren als je ieder jaar één of meer eenvoudig
zich alweer rond gege-
herkenbare soorten wilt noteren. Meer informatie staat
ten aan de dopheide.
op: http://www.bk.tudelft.nl/users/kap/internet/nem/.
De winter overleven de groentjes als pop in de Het groentje
grond. Ze worden vaak door mieren met
strooisel toegedekt, die daarvoor beloond worden met een zoete stof die de poppen afscheiden. Veel groentjes in het Breeveen betekent dus dat het ook goed gaat met Foto: E. Arnolds
de dopheide en de mieren! http://www.focusgallery.nl/Wim_de_Louwere
Het gaat vooruit met de roodborsttapuit Er hebben maar liefst elf paartjes roodborsttapuiten ge-
De gele ringboleet
broed op het Breeveen en ook op Kwintelooijen zijn ze gezien. Dit goede nieuws past in een landelijke trend: in dui-
Of kijk ook eens voor meer waarnemingen op:
nen en heideterreinen gaat het de laatste jaren heel goed
www.waarnemingen.nl
met dit prachtige vogeltje. Het zag er een tijdje somber uit voor hem. Van oudsher waren de meeste roodborsttapuiten namelijk in landbouwgebieden te vinden. Na de modernisering van de landbouw verUitgave: secretariaat Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug
dween hij daar grotendeels, maar nu gaat het gelukkig weer goed op de open
Redactieadres: IVN Consulentschap Utrecht Bunnikseweg 39 3732 HV De Bilt
heideterreinen. Vaak zie je ze daar op een uitkijkpost zitten, zoals een kaal, uitstekend takje. In de winter blijft een aantal roodborst-
Grafische verzorging en drukwerk: Hansson VPP, Soest
Deze nieuwsbrief (oplage 5000) verschijnt tweemaal per jaar (in april en oktober) en is ook digitaal verkrijgbaar. Of te downloaden via www.nationaalpark-utrechtseheuvelrug.nl
tapuiten in Nederland, maar de meeste komen pas rond maart weer terug.
Eindredactie: Susan Claessens Coördinator communicatie en educatie e-mail:
[email protected]
Roodborsttapuit
8
Nieuwsbrief NUMMER 11 OKTOBER 2005
N A T I O N A A L
P A R K
Utrechtse Heuvelrug Weet u het nog van vorig jaar? Toen werd in de herfstvakantie het verhaal verteld van Autumnus, die de herfst op de Heuvelrug tovert. Deze herfstvakantie (15 t/m 23 oktober) wordt iedere dag een nieuw Autumnus verhaal verteld.
Kom in de herfstvakantie luisteren naar het nieuwe Autumnus verhaal! Autumnus maakt een reis door de tijd. Ga mee op reis en beleef de Heuvelrug!
Dit jaar maakt Autumnus een reis door de tijd. Welke avonturen zal hij beleven op de Heuvelrug? De ene keer bent u te gast op een landgoed, de andere keer wordt u door de boswachter midden in het bos ontvangen. Na het verhaal kunt u de Heuvelrug ontdekken. Ga mee met de beheerder van een landgoed naar reeën kijken, op natuurontdekkingstocht in Kwintelooyen of met de kinderen zoeken naar kabouters in het bos. U kunt ook de ‘Heuvelrug-ontdek-kaart’ meenemen en zelf de hoogte van een boom leren meten en diersporen herkennen. De kinderen kunnen gratis een kleurplaat meenemen en hiermee hun eigen ‘Heuvelrug’ kijkdoos maken. Kortom, u hoeft zich in de herfstvakantie niet te De ‘Heuvelrug-ontdek-kaart’
vervelen op de Heuvelrug!
In dit nummer 1 en 2
4
Kom in de herfstvakantie luisteren naar het nieuwe Autumnus verhaal, en maak je eigen herfst op de Utrechtse Heuvelrug.
6
Oude eiken van 80 tot 100 jaar oud op de Utrechtse Heuvelrug.
3
Het woord is deze keer aan Simon Klingen. En…lees het ‘Heuvelrug Ontdekboek’ en ontdek de Utrechtse Heuvelrug.
8
100 jaar Natuurmonumenten wordt gevierd in het Nationaal Park op 9 oktober. Nationaal Park overhandigt lespakket aan alle basisscholen.
5
De cultuurhistorische atlas Tastbare Tijd geeft een goed overzicht van de historie van de provincie Utrecht. Ook het Nationaal Park brengt de cultuurhistorie in het gebied in kaart .
Wat er groeit en bloeit in het Nationaal Park. Weet u wat een groentje is?
7
Vanuit het bos de stem van Herman van den Bijtel. En op 29 oktober is de ‘Nacht van de Nacht’ in Amerongen.
In de herfstvakantie, van 15 t/m 23 oktober, wordt het
afhalen bij de VVV-kantoren in de regio, maar wordt ook
verhaal van Autumnus iedere dag verteld op verschillende
bij iedere activiteit uitgereikt. Kinderen kunnen zelf hun
plaatsen in het Nationaal Park, zoals op het Leersumse
‘Heuvelrug’ kijkdoos maken met behulp van de kleur-
Veld, in de Heemtuin in Leersum, op de landgoederen
plaat, die tevens gratis verkrijgbaar is. Maak uw eigen
Maarsbergen, Remmerstein en Prattenburg en bij
herfst op de Heuvelrug!
Kwintelooyen. Als u het verhaal heeft gehoord kunt u meedoen met een activiteit of op eigen gelegenheid op
Wat er allemaal te doen is van dag tot dag kunt u in
ontdekkingstocht gaan, met behulp van de mooie
onderstaand schema zien, maar ook op onze website:
‘Heuvelrug-ontdek-kaart’. Deze kaart kunt u gratis
www.nationaalpark-utrechtseheuvelrug.nl.
Dag
Activiteit
Kosten (p.p.)
Bijzonderheden
Aanvang
Zaterdag 15, woensdag 19 en zaterdag 22 oktober
Herfstverhaal paddestoelenexcursie en stenen spreekuur
Gratis
Heemtuin Leersum (Landgoed Broekhuizen, Leersum) Informatie: 0343-456522
14.00 – 16.30 uur
Zaterdag 15 oktober
Op verhaal komen bij...
Volw. € 5,– kinderen tot 12 jaar € 3,–
Startpunt: Veldschuur SBB, Leersumse Veld, Maarsbergseweg 18a, Leersum. Aanmelden verplicht: 0343-431360
19.30 – 22.30 uur
Zondag 16 oktober
Wandeling op Prattenburg met herfstverhaal
Gratis
Cuneraweg naast huisnr. 426, Rhenen Informatie: 06-11326213
15.30 uur
Maandag 17 oktober
Herfstverhaal en wandeling ‘Groene Glooier’
Gratis
Recreatieterrein Kwintelooyen, Oude VeenseGrindweg, Rhenen Informatie: 0318-515353
14.00 uur
Dinsdag 18, donderdag 20, zaterdag 22 en zondag 23 oktober
Op zoek naar Kabouters: verhaal en speurtocht voor 4-8 jaar
€ 5,– per kind incl. broodje en drankje
Landgoed Maarsbergen, Maarnsegrindweg 30, Maarsbergen Informatie: 0343-431218
10.30 – 12.30 uur
Dinsdag 18 oktober
Speuren naar wildsporen
Gratis
Cuneraweg naast huisnr. 426, Rhenen Informatie: 06-11326213
16.00 uur
Dinsdag 18 oktober
Op stap met de boswachter: € 2,– reeën kijken
Landgoed Maarsbergen, Maarnsegrindweg 30 te Maarsbergen Informatie: 0343-431218
17.00 – 20.00 uur
Woensdag 19 oktober
Herfst t/m 8 jaar, met herfstverhaal
Gratis
Cuneraweg naast huisnr. 426, Rhenen Informatie: 06-11326213
13.30 uur
Woensdag 19 oktober
Op stap met de boswachter (reeën kijken)
€ 2,–
Landgoed Maarsbergen, Maarnsegrindweg 30, Maarsbergen Informatie: 0343-431218
17.00 – 20.00 uur
Donderdag 20 oktober
Herfstverhaal, speurtocht en activiteiten voor 7 en 8 jaar
Gratis
Landgoed Remmerstein, Oude Veensegrindweg na nr. 19, Rhenen (zie P) Aanmelden verplicht:
[email protected]
10.30 – 12.00 uur
Donderdag 20 oktober
Diverse natuuropdrachten en wedstrijd stammetjes zagen voor 8-13 jaar
Gratis
Landgoed Prattenburg Cuneraweg naast huisnr. 426, Rhenen Aanmelden verplicht:
[email protected]
14.30 – 16.00 uur
Vrijdag 21 oktober
Info over reewild en demo met (zweet)hond
Gratis
Cuneraweg naast huisnr. 426, Rhenen Geen honden mee. Aanmelden verplicht: 06-11326213,
[email protected]
13.30 uur
Zaterdag 22 oktober
Zuylestein in geuren en kleuren (diversen activiteiten voor jong en oud)
Tussen € 3,– en € 5,–
Landgoed Zuylestein, Rijksstraatweg 9a, Leersum. Informatie en aanmelden bij: 0343-454885 of
[email protected]
div. activiteiten tussen 09.00 – 16.30 uur
Zondag 23 oktober
Wandeling op Prattenburg met herfstverhaal
Gratis
Cuneraweg naast huisnr. 426, Rhenen Informatie: 06-11326213
15.30 uur
2
Het woord aan ... Simon Klingen
Ontdekboek Utrechtse Heuvelrug, toen en doen
Leden van het Overlegorgaan aan het woord
Wat is de relatie tussen de Heuvelrug en een Welke organisatie vertegenwoordigt u in het
zandloper? Wat heeft een ei te maken met
Overlegorgaan?
middeleeuwse kerken op de Heuvelrug? Ben je
“Het Utrechts Landschap. Al bijna dertig jaar combineer ik mijn werk bij het Utrechts Landschap met mijn adviesbu-
deftig genoeg om bij de koningin op bezoek te
reau voor bos. Door dat advieswerk en het geven van cur-
mogen? En waarom horen dansende rozijnen bij
sussen heb ik veel contact met boseigenaren en professio-
Cunera? Je kunt het allemaal lezen in het
nele beheerders in het gebied. Dat komt goed van pas bij
Ontdekboek Utrechtse Heuvelrug, toen en doen.
de samenwerking en onderlinge afstemming van beheer, één van de peilers van het Nationaal Park. Vergaderen is
Voor kinderen tussen de 8 en 13 jaar staat dit ontdekboek boorde-
niet mijn favoriete bezigheid, maar de bijeenkomsten
vol verrassende verhalen over cultuur en natuur op de Heuvelrug,
van het Overlegorgaan ervaar ik als nuttig en aange-
doedingen, hoofdbrekers, experimentjes, bezoektips, weetjes en
naam.”
heel veel leuke tekeningen. Met het boek ontdekken zij wat er op de Heuvelrug te beleven valt en te zien is: in musea, boerderijen,
Wat wilt u bereiken binnen het Nationaal Park?
kastelen, kerken en buiten in de natuur. Ze kunnen er niet alleen
“Groter worden. Het Nationaal Park is nu goed gesetteld.
over lezen, er zitten ook veel experimentjes en opdrachten in het
Iedereen weet ervan, het wordt bij velen goed gedragen
boek die ze zelf kunnen doen. Zo leren kinderen een zandschilderij
en er lopen goede projecten. Nu wordt het tijd om door
te maken, hoe een wolk ontstaat, een eigen kompas te maken of
te stoten naar de rest van de Heuvelrug. Een eitje voor
een bomenboek samen te stellen.
onze nieuwe voorzitter dacht ik.”
Goed voor uren lees-, knutsel- en speelplezier, op school of tijdens de vakantie!
Wat is uw favoriete plek op de Heuvelrug?
Het Ontdekboek Utrechtse Heuvelrug, toen en doen is een product
“Voorlopig het Amerongse bos en
van een breed samenwerkingsverband dat tot doel heeft de rijk-
omgeving. Voorlopig, want als het
dom van dit gebied voor iedereen beleefbaar te maken. Het boek
Nationaal Park groter wordt, denk ik
is gemaakt door het Erfgoedhuis Utrecht met vele samenwerkings-
dat dat het Noordhout en de Leusder-
partners, waaronder het Nationaal Park.
hei wordt. Amerongen heeft veel
Simon Klingen
moois en veel te vertellen. De
Het ontdekboek kost € 5,95 en is verkrijgbaar bij musea, boekhan-
geschiedenis van de Utrechtse
dels, vvv’s en openbare bibliotheken op de Heuvelrug. Op de web-
Heuvelrug is hier in het landschap te
site www.erfgoed-utrecht.nl staat een lijst met verkooppunten.
lezen. De prachtige beukenlanen van het Amerongse bos tonen de verbintenis met het kasteel Amerongen en omsluiten het oudste bos met dennen uit 1770! Waarschijnlijk de eerste herbebossing op de heide. De engen, de oude akkers rond het dorp, getuigen van een duizend jaar oud landbouwsysteem. De antieke tabaksschuren zijn in dat licht feitelijk moderne bouwsels. De ligging van de dorpen langs de provinciale weg precies op de flanken van de stuwwal is sowieso boeiend. En dan het beeld vanaf de blitse uitzichttoren aan de rand van de uiterwaard: zicht op het rivierlandschap, het kasteel en de resultaten van ‘modern natuurbeheer’ met graafwerk voor het kwelmoeras en extensieve begrazing. Geweldige Uit het Heuvelrug Ontdekboek
plek, Amerongen.”
3
Oude eiken kijken, en erover praten natuurlijk. Dat was de inzet van de twee studiedagen die Provincie Utrecht in april van dit jaar organiseerde over overblijfselen van oud bos. Oude boskernen worden ze genoemd. Plaatsen waar, in de lange periode dat de Utrechtse Heuvelrug uit heidevelden en stuifzanden bestond, al bos was. Of misschien zelfs nog bos was. Hoewel bos, het was meestal eikenhakhout, soms hele percelen, maar vaak in de vorm van houtwallen of singels die akkers begrensden.
Oude eiken kijken Hakhout werd iedere 10 à 15 jaar afgezet; de afgezaagde
in een toegankelijk rapport (op te vragen bij Emma van de
boompjes liepen weer uit. Het werd gebruikt als boerenge-
Dool, telefoonnummer: 030-2583479). Tijdens de studie-
riefhout en brandhout, de schors was grondstof voor leer-
dagen gingen bosbeheerders en eigenaren langs verschil-
looierijen.
lende oude boskernen in het Nationaal Park. Ze werden
Een paar jaar geleden zijn dit soort oude bomen in het
gewezen op de ontstaansgeschiedenis en bespraken de
nieuws geweest: “duizendjarige eiken ontdekt op de
mogelijkheden van het beheer.
Veluwe”. Maar, op de Utrechtse Heuvelrug staan ze ook.
Deze oude boskernen zijn ecologisch waardevol: oude (in-
De bovengrondse delen van de bomen zijn in de regel zo’n
landse) eiken herbergen een veelheid aan insectensoorten
80 à 100 jaar oud. Toen zijn ze als hakhout voor het laatst
die op hun beurt verschillende vogels aantrekken. Op deze
afgezet. Het wortelstelsel onder deze eiken kan heel oud
plekken, waar al heel lang bos staat, groeien vaak zoge-
zijn. Na vele eeuwen van afhakken en weer uitlopen (alle
naamde oud-bos-planten zoals dalkruid en adelaarsvaren.
loofbomen lopen na afzagen weer uit) dijt de eikenstoof
Bij deze bomen is feitelijk sprake van achterstallig onder-
steeds verder uit. De uitlopers aan de buitenkant krijgen
houd. Deze bomen vellen en het hakhoutritme weer op-
het meeste licht en groeien het best, zo luidt de verklaring.
pakken zien de bosbeheerders als ongewenst. Het is zonde
Zo ontstaan langzamerhand groepen of kringen van eiken-
van de mooie oude, vaak markante bomen, en de kans is
stammen. De afmetingen van de kring van eiken zouden
groot dat deze bomen die ingreep niet overleven. Mooi
een aanwijzing zijn voor de leeftijd van de eikenstoof en
oud laten worden dus en zorgen dat ze de ruimte krijgen
zo komt men tot dateringen van vele honderden jaren
(en houden) die ze verdienen.
voor sommige eiken. Mogelijk vinden deze eiken hun oor-
Deze oude boskernen dragen een sprekend stuk natuur- en
sprong in de oorspronkelijke eikenbossen van deze stre-
cultuurgeschiedenis met zich mee. De zoveelste illustratie
ken, en zijn het nakomelingen van autochtone bomen.
dat de mens altijd een grote invloed op de natuur van de Utrechtse Heuvelrug heeft gehad.
Ecoloog Emma van de Dool (Provincie Utrecht) heeft samen met twee collega’s de hele Utrechtse Heuvelrug afge-
Meer informatie: Simon Klingen, bosbeheerder Utrechts
struind en alle oude boskernen in kaart gebracht. Ze staan
Landschap (
[email protected] of 0343 – 415 080).
Excursie naar de oude boskernen op de Utrechtse Heuvelrug
4
De bossen van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug zijn al van verre zichtbaar. Dat komt – de naam zegt het al – omdat de bomen op een heuvelrug staan. Deze heuvelrug is 150.000 jaar geleden ontstaan tijdens de voorlaatste ijstijd. IJsmassa’s hebben toen zand- en grindlagen omhoog gestuwd. Op deze heuvelrug hebben zich vervolgens eeuwenlang, onder invloed van de mensen die er woonden en werkten, veranderingen in het landschap voorgedaan. De jagers werden boeren met een vaste woonplaats, wegen werden aangelegd, bossen werden gekapt en veranderden in uitgestrekte heidevelden en rijke lieden stichtten prachtige buitenplaatsen om in de zomer te kunnen vertoeven. Van al deze ontwikkelingen zijn vandaag de dag nog sporen terug te vinden. Ze zijn alleen niet zo goed zichtbaar als die grote heuvelrug, temeer omdat alles bedekt is met bomen!
Tastbare tijd Deze menselijke sporen in het landschap worden aange-
als doel de verschillende tijdlagen op de Utrechtse
duid met cultuurhistorische elementen. De grote verschei-
Heuvelrug als het ware leesbaar te maken in het land-
denheid aan cultuurhistorische elementen op de Utrechtse
schap. ‘De tijd tastbaar maken’ dus, voor bewoners en be-
Heuvelrug maakt het gebied zo bijzonder. Oude akkercom-
zoekers. Komende maanden wordt gewerkt aan het in
plexen, schaapsdriften, lanen, houtwallen en zandwinloca-
kaart brengen van alle historische landschapselementen
ties; het is allemaal terug te vinden in het Nationaal Park.
en het weergeven van hun onderlinge samenhang. De
Het instandhouden en ontwikkelen van cultuurhistorische
samenhang tussen de elementen vertelt namelijk de ge-
waarden is dan ook één van de hoofddoelstellingen van
schiedenis van het gebied. Neem bijvoorbeeld een
het Nationaal Park. Ook Provincie Utrecht vindt het be-
schaapskooi, die lijkt nu een op zichzelf staand element.
langrijk hier aandacht aan te beste-
Deze maakten echter deel uit van een
den. In het kader van de
landbouwkundig systeem, waarbij
Cultuurhistorische Hoofd Structuur
schapen vanuit de schaapskooien via
(CHS) heeft de Provincie de belangrijk-
de schaapsdriften naar de heidevelden
ste ontwikkelingen in de geschiedenis
werden gebracht.
van het landschap beschreven en in
Als alles in kaart is gebracht, wordt
kaart gebracht. Ook is een databank
vervolgens bepaald welke elementen
opgebouwd met cultuurhistorische
de moeite waard zijn om te behou-
elementen. Dit voorjaar kwam de cul-
den. Dit overzicht kan dan gebruikt
tuurhistorische atlas van Provincie
worden bij het beheer van de terrei-
Utrecht gereed, met als titel Tastbare
nen en voor educatieve doeleinden.
Tijd. Het boek beschrijft, zoals de titel
Om een indruk te geven op welke wij-
al aangeeft, op welke wijze de men-
ze de geschiedenis zichtbaar te maken
sen het landschap van de provincie
is in het landschap, zal in de winter
Utrecht hebben vormgegeven. De at-
van 2006 een aantal landschapsele-
las vertelt een verhaal over de histori-
Cultuurhistorische atlas Tastbare Tijd
menten worden opgeknapt en ter
sche landschappen en de militaire
geeft een goed beeld van de cultuur-
plaatse worden toegelicht.
linies die de provincie rijk is. Met veel
historie in Utrecht
kaartmateriaal en foto’s wordt de gro-
Voor meer informatie over de cultuur-
te verscheidenheid aan cultuurhistorische waarden ge-
historische atlas: Roland Blijdenstijn, Provincie Utrecht
toond. Daarnaast is aandacht besteed aan hoe de Provincie
(tel. 030 - 258 3340, of e-mail roland.blijdenstijn@
in de toekomst met haar culturele erfgoed wil omgaan.
provincie-utrecht.nl).
Om de gegevens uit deze atlas verder te verdiepen en aan te vullen, wordt sinds het begin van dit jaar gewerkt aan
Voor meer informatie over het project: Nienke Welle,
een project om alle cultuurhistorische elementen binnen
Utrechts Particulier Grondbezit (tel. 030 – 693 4551, of
het Nationaal Park in kaart te brengen. Het project heeft
e-mail
[email protected]).
5
In 2005 bestaat Natuurmonumenten 100 jaar. Op zondag 9 oktober wordt de verjaardag gevierd in Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug.
Natuurmonumenten. De inspiratiebron van deze excursie zijn de albums over de seizoenen van Jac. P. Thijsse. Deelnemers ontvangen een map waarmee ze hun eigen Verkade-album kunnen maken. De laatste excursie is op 29 oktober. Voor meer informatie:
Er is er één jarig!
bezoek de website van Natuurmonumenten: www.natuurmonumenten.nl.
Er is in die honderd jaar veel bereikt. Anno 1905 begon het
Scholen aan het werk met het Nationaal Park
met een reddingsactie voor het Naardermeer. Natuurmonumenten heeft nú meer dan 350 natuurgebieden in beheer met een totale oppervlakte van meer dan 90.000 hectare, waaronder de Kaapse Bossen in het Nationaal Park. Ter vergelijking: de provincie Utrecht beslaat in totaal 145.000 hectare.
Een maquette te maken over het ontstaan van de Heuvelrug, of je eigen informatiecentrum voor het Nationaal Park inrichten. Het zijn onderwerpen die worden behandeld in het nieuwe lespakket van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Dit leuke en interessante lespakket is (in opdracht van het Nationaal Park) ontwikkeld voor basisscholen door NMC Zeist, het Regionaal centrum voor Natuur- en Milieucommunicatie.
Natuurmonumenten organiseert door het hele land speciale jubileumactiviteiten. Naast jubileumexcursies zijn er ook verschillende evenementen. Op zondag 9 oktober is er in de Kaapse Bossen een familiedag. Vanaf 11.00 uur tot 17.00 uur zijn er tal van activiteiten en informatiestands aanwezig. Het startpunt van deze dag is de parkeerplaats van de Kaapse Bossen langs de Leersumsestraatweg (N225). Voor jong en oud is het absoluut de moeite waard om deze dag een bezoekje aan de Kaapse Bossen te brengen. Er zijn klimdemonstraties door professionele boomverzorgers. Kinderen kunnen onder leiding van boomklimmers letter-
Het pakket – dat bestemd is voor de groepen 7 en 8 – is
lijk zelf de boom in. Maar ook kunnen kinderen op verschil-
gebaseerd op ‘Verhalend ontwerpen’, een werkvorm die
lende manieren kennis maken met de natuur.
veel eigen initiatief van de leerlingen vraagt. Zij moeten
Het is een dag waarop Natuurmonumenten haar vele ge-
zelf op onderzoek uitgaan (ook in het veld) en zich din-
zichten laat zien. Er wordt uitleg gegeven over het beheer
gen afvragen, in plaats van kant en klare informatie
van de Kaapse Bossen: welk doel heeft Natuurmonumenten
aangereikt te krijgen. Een ‘incident’, bijvoorbeeld een
voor ogen, hoe wordt dat bereikt en hoe wordt dat geme-
krantenartikel of het vinden van een pijlpunt, vormt
ten? Het verenigingskarakter wordt belicht: welke rol heb-
steeds de aanleiding voor een lesonderdeel. Op een
ben leden daadwerkelijk en hoe kunnen ze een bijdrage le-
muurkrant houden de kinderen alles bij wat met het
veren aan hun vereniging?
project te maken heeft. Een presentatie voor mede-
Niet alleen Natuurmonumenten zal zich op 9 oktober
scholieren en ouders vormt het sluitstuk.
presenteren, ook andere (groene) organisaties zijn dan
Alle scholen die in het Nationaal Parkgebied liggen, kre-
aanwezig. Vertegenwoordigers van Nationaal Park
gen het lespakket aan het begin van het nieuwe school-
Utrechtse Heuvelrug, het IVN en de Doornse Historische
jaar gratis uitgereikt. Tijdens de ontwikkeling is het les-
Vereniging Thorheim zullen acte de
pakket als proef gebruikt op zes scholen in de regio, die
présence geven.
hier met veel enthousiasme aan meewerkten. Om de
U bent van harte uitgenodigd om op
leerkrachten te ondersteunen bij de uitvoering, worden
deze dag aanwezig te zijn.
workshops over ‘Verhalend ontwerpen’ georganiseerd.
In Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug
Het lespakket sluit aan bij ander lesmateriaal over dit
is er dit jaar de gelegenheid om mee te
onderwerp, zoals het project ‘Van Dassenburcht tot
doen aan de speciale foto-excursies
Luchtkasteel’ en het ‘Ontdekboek Utrechtse Heuvelrug,
met het thema ‘Maak je eigen Verkade-
toen en doen’.
album 100 jaar later’. Uitgerust met fototoestellen gaan deelnemers in de
Voor meer informatie: Susan Claessens
Foto-excursie in het
Kaapse Bossen op pad met een natuur-
(tel: 030 – 221 05 99 of
[email protected])
Nationaal Park
fotograaf en een boswachter van
6
Stemmen uit het bos
De provincie Utrecht is na Zuid-Holland de meest verlichte provincie van Nederland. Onvoldoende
Rubriek met de persoonlijke mening van mensen uit het gebied.
duisternis is niet goed voor planten en dieren. Maar ook is het minder goed voor de gezondheid
Herman van den Bijtel
van mensen. Ons lichaam heeft de afwisseling van licht en donker nodig om goed te functioneren.
Geboren en getogen in Driebergen is Herman van den Bijtel letter-
Ook ergeren steeds meer mensen zich aan verlich-
lijk thuis in het Nationaal Park. Ging hij vroeger op pad om de lokale groenteboeren van cantharellen te voorzien, tegenwoordig
ting, zoals recent onderzoek (van Alterra) aangaf.
verzamelt Herman gegevens. Welke planten en dieren komen waar in het Nationaal Park voor en wat zegt dat over het gebied? Vanuit
Campagne ‘Laat het donker’
zijn ecologisch adviesbureau voorziet hij de natuurbeheerders en
De nacht is van iedereen
“Ik ben dit jaar op pad voor Het Utrechts Landschap. Zij moeten
gemeenten op de Heuvelrug vervolgens van adviezen over hun beheer.
voor het verkrijgen van subsidie laten zien wat er zoal in hun terreinen voorkomt. Ook de gemeente Driebergen wilde weten wat er in haar plantsoenen en bossen te zien is. Daar maak ik nu een atlas van. Verder geef ik adviezen over welke planten en dieren je
De Natuur en Milieufederatie Utrecht organiseerde in
nog meer zou mogen verwachten als je het beheer nog beter op
maart de provinciale startbijeenkomst van ‘Laat het donker
de natuur afstemt.
donker’ in Leersum. De deelnemers konden toen diverse voorbeelden van hinderlijke of overbodige verlichting
Er is veel goed nieuws te melden
(sportvelden, fabrieksterrein, reclameverlichting) op de
over het Nationaal Park. Veel terrei-
Heuvelrug zien. Maar er waren ook goede voorbeelden te
nen zijn nog mooier dan ik dacht!
zien van bijvoorbeeld straatverlichting. In Leersum zijn
Rond de Grebbeberg nemen wilde
nieuwe lantaarns geplaatst die weinig licht verstrooien in
bijtjes, die op heggerank vliegen,
de omgeving, en die de weg goed verlichten. In de campag-
opeens weer toe. De rivierrombout,
ne vraagt NMU overheden om – waar mogelijk – verlichting
een prachtige libel, is gezien in de
terug te dringen en rekening te houden met het belang van
Amerongse Bovenpolder en daar
duisternis voor mens en dier.
broeden ook weer ijsvogeltjes. In de bossen en op de heidevelden heb ik
Nacht van de Nacht
vorig jaar voor het eerst weer zoveel
Met de campagne ‘Laat het donker donker’ willen de pro-
paddestoelen gezien als in de jaren
vinciale Milieufederaties en Stichting Natuur en Milieu ook
70. Dat hebben we toch te danken
aan een breed publiek laten zien wat we bedoelen met
aan de katalysator in de auto,
‘Laat het donker donker’. Op 29 oktober is er de eerste lan-
Herman van den Bijtel
waardoor minder zwavelverbindin-
delijke Nacht van de Nacht. Op diverse locaties in de provin-
wijst een tolzwam aan
gen in het bos terecht komen.
cie kunt u kennis maken met de schoonheid van de nacht. Op de Utrechtse Heuvelrug, in de Bergschuur bij
Toch zijn er ook dingen waar ik me zorgen over maak. Met name
Amerongen, is een avondprogramma met onder andere
de recreatie is in veel gebieden een probleem. Dat zijn niet de
excursies, verhalen en sterren. Gidsen nemen u mee het bos
mensen die gewoon komen wandelen, maar de mensen die van de
in en laten het nachtleven op de Heuvelrug zien en horen.
paden gaan, hun hond los laten lopen waar het niet kan, of
Ook het NMC Zeist heeft een tocht gepland waarin u de
’s nachts gaan picknicken in een kwetsbaar gebied. Dat zorgt er
natuur bij nacht kunt gaan meemaken. Is het ’s avonds echt
voor dat sommige vogelsoorten die op de grond broeden niet
donker en stil in het bos? Maak het mee!
voorkomen in het Nationaal Park, terwijl je ze hier echt zou verwachten.”
Voor verdere informatie: NMU, Ria Marteijn 030 – 2544457 of www.laathetdonkerdonker.nl
7
