Museum Höpital Notre-Dame à la Rose
Wat ge aan de minsten der mijnen hebt gedaan
Het Museum Höpital Notre-Dame à la Rose in Lessen won dit jaar de Museumprijs voor Wallonië. In dit boeiende museum kan je bijna aan den lijve ondervinden hoe zieken de voorbije eeuwen met bedenkelijke geneeskunde en de beste bedoelingen werden verzorgd.
IN HET AANSCHIJN VAN DE DOOD
denaarde, heer van Lessen en grootbaljuw van Vlaande
Wie de kracht niet meer had om te bedelen, werd in het
ren, die behalve de stadswallen van Lessen en de Onze
Höpital Notre-Dame à la Rose in Lessen ontvangen als
Lieve-Vrouwekerk van Pamele (Oudenaarde) ook dit
de heer des huizes. De arme drommel die de zusters Au
hospitaal op zijn conto heeft. Toen hij zestig was, een
gustinessen binnenkregen, mocht niets geweigerd wor
respectabele leeftijd in de middeleeuwen, riep de Franse
den. Het kon wel eens Christus in eigen persoon zijn,
koning Loclewijk IX de hulp in van de Vlaamse heren
want: "Wat ge aan de minsten der mijnen hebt gedaan,
tegen de Engelsen. Arnold had waarschijnlijk een voor
hebt ge aan Mij gedaan," zo staat het bij Mattheus. Van
gevoel dat hij zich weldra voor de Heer zou moeten ver
1242 tot 1980 waren in Höpital Notre-Dame à la Rose
antwoorden, want hij maakte zijn testament op waarin
onafgebroken zusters Augustinessen aanwezig, al was
hij de armen niet vergat. Arnold kwam niet terug van
het beheer vanaf de Franse Revolutie in handen van de
het slagveld en zijn weduwe Alix de Rosoit vervulde zijn
Commissie voor burgerlijke godshuizen. De laatste de
wens door in 1242 een hospitaal en een religieuze ge
cennia onderging dit 'Uitzonderlijke Erfgoed' van het
meenschap te stichten. Het is een typisch fenomeen in
Waalse gewest verschillende restauraties maar dat hield
de twaalfde en dertiende eeuw: de stad lonkte met haar
de tweetalige rondleidingen en initiatieven niet tegen.
vrijheden, maar eens haar inwoners te oud of te ziek wa
Zo worden jongeren aangezet om de geschiedenis van
ren om te werken, ontbraken de sociale vangnetten van
de plek te helpen doorgeven. De Museumprijs Wallonië
het platteland."
2010 bewijst alvast dat het museum daar ook mee bezig
De voorlopers van de openbare ziekenhuizen waren
is.
zelfbedruipend. Het hospitaal van Lessen beschikte
Een duik in de geschiedenis gebeurt hier letterlijk onder
ooit over 550 hectare land waaronder visvijvers, bos
de oude ziekenzaal. Naast geraamtes en funeraire offers
en weiland en ook hoeves die verpacht werden, want de
vond men in de funderingen van de vroegere kapel een
ziekenzorg zelf was kosteloos. Naast het klooster ligt
liggend grafbeeld. "In stukken," zegt wetenschappelijk
nog steeds een grote hoeve, die momenteel omgebouwd
medewerkster Elise Bocquet: "Lessen werd vernield in
wordt tot cultureel centrum, met nog een stal en duiven
1304, een uitloper van de Guldensporenslag. Rode en
til uit de zeventiende eeuw. De ommuurde kruidentuin,
gouden kleurresten wijzen op de heren van Lessen. Het
met de ijskelder en sporen van de stokerij, staat terug
is dus waarschijnlijk een beeld van Arnold IV van Ou-
vol geneeskrachtige kruiden voor de eigen apotheek. • • •
8
De allegorie van het kloosterleven, olie op hout, tweede helft 16de eeuw
9
Museum Höpital Notre-Dame à la Rose
Helkiase: pakjes, flessen en reclamebord
Bocquet toont ons 'geneesblaadjes' (weegbree), papa
voorgelezen. De spirituele voeding was even belangrijk.
verhoofdjes met verdovende werking en het bij verkeer
De vier wanden van de refter zijn bekleed met Passie
de dosis zeer giftige belladonna of wolfskers voor de
schilderijen van de zestiende eeuw tot 1760, waarop tel
behandeling van bijvoorbeeld zenuwziektes. Vrouwen
kens het portret van de schenker is bijgeschilderd.
verwijdden er hun pupillen mee om zich mooi (bella)
De apotheek met de pillen- en sirooppotten is heropge
te maken. "Een bijkomend voordeel was waarschijnlijk
bouwd zoals ze er in de jaren 1870-1880 bijlag. Potjes
dat de vrouw ook niet meer goed zag met wie ze te ma
met zilver- en goudpoeder om 'de pil te vergulden' of een
ken kreeg," zegt Bocquet.
toestelletje in krokodilvorm om kurken soepel te ma
BARMHARTIGE MARKETING-VROUW
dat al gekend was in de oudheid, bewaard in een pot met
ken. Krokodil zat er ook in theriak, een oeroud tegengif Aan het vierkante hoofdgebouw valt de homogene stijl
slangenhandvatten: "Letterlijk betekent theriak 'woest
op, ondanks verbouwingen van de zestiende tot de acht
beest': alles samen een zestigtal ingrediënten waaronder
tiende eeuw. Al die tijd werd de Vlaamse renaissancestijl
slang en bever, en mengstoffen als honing, wijn en opi
aangehouden. Eén vleugel was ziekenboeg, drie vleugels
um. Het is twijfelachtig of je ervan genas, maar het zal
waren privé voor de zusters, die we aan de hand van
de pijn verdoofd hebben. Om er zeker van te zijn dat de
hun gesigneerde zilverwerk, gebedenboeken, farmopees
apotheker er zijn afval niet in dumpte, werd theriak in
of apothekershandboeken tot hun grafstenen kunnen
het openbaar klaargemaakt," zegt Bocquet. Een van de
volgen. De moeder-oversten geven acte de présence in
beroemdste zusters uit de hospitaalgeschiedenis is zuster
de voormalige slaapzaal. Zowel de priores, die instond
Marie-Rose Carouy. Zij vond namelijk het wondermid
voor de materiële gang van het klooster, als de spirituele
del Helkiase uit. Tijdens een visioen zou het recept door
Van boven naar onder:
leider, de meester-priester, staan afgebeeld met een sche
Christus zelf in haar oor gefluisterd zijn. Dit product
Tuin met geneeskrachtige
del, die moest herinneren aan de vanitas, de ijdelheid en
werd gepatenteerd, verspreid op missionariskalenders tot
tijdelijkheid van ons bestaan. In de keuken, omwille van
in India en Afrika, en gepromoot met dramatische voor
kloosterzusters
de toevoer gelegen in de vleugel langs de Dender, staat
en-na-foto's. Bij het medicijn werd karmijn verwerkt om
De leeszaal en de
het Doornikse porselein uitgestald. De zusters nuttigden
het een roze kleur te geven, en zelfs de verpakking, met
de maaltijden in stilte terwijl uit heiligenlevens werd
een roos op, was roze. Zuster Marie-Rose hielp boven• • •
10
kruiden De ziekenboeg van de
bibliotheek van het Hospitaal De luxueuze vertrekken van Monseigneur
Museum Höpital Notre-Dame à la Rose
Autoclaaf voor ontsmetting, eind /9de eeuw
De hoeve van het Hospitaal
dien het zoveelste 'Notre-Dame' hospitaal aan zijn naam
hospitaal wel verzorgd geweest zijn, maar het wa
'à la Rose' door de stichtster Alix de Roisot weer onder de
ren toch vooral de arme, verzwakte mensen die hier
aandacht te brengen. Bocquet besluit: "Ze was niet zozeer
kwamen aansterken met vlees, wit brood, wijn en
een visionair in geneeskunde, tenslotte bevatte Helkiase
bier," aldus Bocquet. De snel groeiende bevolking
kwikzouten die in de jaren 1940 verboden werden, maar
van het porfierstadje Lessen vroeg in 1830 om een
ze was zeker een visionair in marketing."
tweede ziekenzaal, la salie des hommes, die achter de
HUMOREN EN HYGIËNE
handig om de pispotten te ledigen. In deze 'hygië
Ziek zijn is een gevolg van begane zonden, zo was
nistische zaal' staan nu individuele, ijzeren bedden,
oude ziekenzaal en boven de Dender werd gebouwd,
de middeleeuwse opvatting, ziekenzaal en kapel la
ramen op ooghoogte, een autoclaaf om instrumenten
gen daarom in elkaars verlengde. Wie het bed moest
te steriliseren, allemaal een gevolg van de ontdekking
houden, kon toch de mis volgen. Religieuze decora
van ziektekiemen en micro-organismen door Louis
ties herinneren eraan dat alle hoop hier op het ge
Pasteur. De rondtrekkende arts Horace Wells ont
loof werd gericht, eerder dan op de geneeskunde. De
dekte het lachgas als verdovingsmiddel, zodat ook de
oudste ziekenzaal van het Höpital Notre-Dame à la
heelkunde er in de negentiende eeuw op vooruit ging.
Rose is gereconstrueerd zoals ze er in 1715 uitzag.
Toen ontstond ook de vakgeneeskunde zoals de tand
Aan de alkoven hangen rode gordijnen die de bloed
heel-, oog-, of verloskunde waarvan het museum heel
vlekken moesten camoufleren. En bloed vloeide er
wat attributen laat zien zoals valse ogen, een papfles
nogal in de tijd van de humorale geneeskunde, waar
met tuit - echte killers omdat het rubber slangetje
bij het evenwicht tussen de aanwezige humoren of
vol bacteriën zat - maar ook de karbolzuurversprei
lichaamssappen werd hersteld door aderlatingen en
der van Pasteurs leerling Joseph Lister waarmee men
lavementen. De scherpe vlijmen, laatkoppen in glas
plaatselijk kon ontsmetten en veel leed besparen.
om bloed af te tappen en klisteerspuiten zijn maar
Ons vege lijf, dat is ook het thema van de ingrepen in
al te aanschouwelijk. De koperen emmertjes waarin
het hospitaaldecor door de hedendaagse kunstenaar
wierook en kruiden werden verbrand, moesten de
Alain Bornain. Een neonlamp knippert elke seconde
stank tegenhouden. Pestlijders werden volgens de
2.500.000.000", de gemiddelde levensverwachting
statuten niet toegelaten, maar tijdens de pestepi
van een kind dat vandaag in Europa geboren wordt.
demieën in de zeventiende eeuw stonden de zusters
12
noodgedwongen wel een deel van hun kerkhof af.
DE BOCHTIGE WEG
"Aandoeningen als cholera en tyfus zullen in het
Het voormalige hospitaal is gevuld met reliekschrijnen,
Museum van Deinze en de Leiestreek 25 september
-
28 november 2010
Leie - Rimpelloze eenvoud Xavier De Cock, Albij n Van den Abeele, Emile Claus, Valerius de Saedeleer, Gustave van de Woestyne, Albert
Servaes,
Anna
De
Weert,
Jenny Montigny, Maurice Sys, Modest Huys, Leon De Smet, Gust De Smet, Frits Van den Berghe, Albert Saverys en Hubert Malfait.
L.
Matthyslaan 3-5, 9800
Deinze.
Tel: . 09/381 96 70-
[email protected]
Tinnen vaatwerk op de eettafel in de
18''
www.muscumdeinze.be.
-eeuwse ziekenzaal
Open: dinsdag tot vrijdag: feestdagen:
1 0 - 12
en 14 -
14- 17.30 u; zater.- zon.17 u. Maandag gesloten.
en
schilderijen, kofferbanken en credenskasten, bedoeld om gerechten op voor te proeven, uit de vijftiende tot negentiende eeuw. Het waren ooit de bruidsschat ten van intredende kloosterzusters of schenkingen van rijke families die hiermee hun hemel afkochten. Populair waren didactische en moraliserende werken die de kloosterlingen op het juiste pad moesten hou den, zoals het schilderij De allegorie van het kloos terleven. "In ware stripverhaalstijl," zegt Bocquet:
"Het gaat over de keuzes die je maakt in het leven. Bij een vrouw in bontjas en met een gitaar, frivole attributen, staat de duivel al te zwaaien met de zand loper. Een novice die lonkt naar het buffet, wordt ook al door hem aangepord. Op een smallere en veel bochtiger weg naar zielenrust hebben de zusters het
Art & Exhibition Services n.v.
knap lastig met het dragen van het zware kruis dat het kloosterleven soms is, maar Christus, met een aureool als een trouwring, helpt met dragen." Op het schilderij Bewening van Christus door de heilige
Fine Art Transport
vrouwen is een zeldzame androgyne Christus, met Museum Höpital Notre-Dame à la Rose
baard én borsten, afgebeeld. Bocquet spreekt over een zeldzaamheid in de iconografie: "Tal van gods
Schaarbeekstraat 31
dienstige teksten wijzen wel op Christus' vrouwelijke Open tussen begin april en einde oktober op zaterdag, zondag en feestdagen van
14 tot
18.30 uur
{
Piace Alix de Rosoit
7860 Lessen Tel. 068 33 24 03 www.notredamealarose.com
B-9120 Melsele
kenmerken van zelfopoffering en zorg, en hebben het over Gods woord dat via Jezus tot bij de mens heid werd gebracht, zoals moedermelk. In de negen
Tel.: +32 (0)3 227 41 97
tiende eeuw werd Jezus' boezem overschilderd. Ook
Fax: +32 (0)3 227 41 9 8
vandaag zijn er nog altijd bezoekers die de moderne
GSM +32 (0)475 5610 68
boodschap niet weten te appreciëren."
[email protected]
An Devroe
www.art-exhibition-services.be •
