Wat doet de Internationale Arbeidsorganisatie voor de vakbonden en de milieubeweging? Peter Poschen is senior raadgever duurzame ontwikkeling aan de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). Onze voorzitter Dominique Kiekens ontmoette hem in Genève en sprak met hem over de functie van de organisatie, de financiële crisis, groene jobs en vele andere dingen.
Wat doet de IAO? Wat doet de IAO voor de actieve leden van de vakbonden? Voor de delegees, leden van het comité, de ondernemingsraad? De IAO is de enige organisatie op wereldniveau waarin de vakbonden stemgerechtigde leden zijn. Met andere woorden de vakbonden beheren de IAO. Alles wat we doen, doen we om werknemers te steunen. We stellen internationale arbeidsnormen op, bouwen aan internationaal arbeidsrecht, we stellen regels op die van toepassing zijn in alle landen. We verbieden kinderarbeid en dwangarbeid, zijn voor gelijke kansen zodat iedereen in de werksituatie gelijk behandeld wordt naar loon en werkomstandigheden. We beschermen het recht op vereniging van werknemers in alle landen zodat iedereen die dat wil, zich bij een vakbond kan aansluiten en over zijn werkomstandigheden in dialoog kan treden met zijn werkgever. De IAO promoot de rechten van werknemers in alle landen. Onze organisatie telt meer dan 180 landen. De landen zijn niet alleen vertegenwoordigd door hun regering maar ook door de afgevaardigden van de werknemers en werkgeversorganisaties. Wij luisteren naar het standpunt van werknemers over globalisering, armoedebestrijding, ontwikkeling. We helpen ook individuele landen bij problemen met de werking van de sociale inspectie, bij de uitbouw van arbeidsdiensten, bij de opleiding van arbeidsinspecteurs, bij het uittekenen van richtlijnen voor veilig werk. We helpen landen om minimum lonen vast te leggen, om arbeidsdiensten uit te bouwen die werklozen begeleiden op de arbeidsmarkt, om sociale zekerheidssystemen te ontwikkelen. Vakbonden kunnen technische steun vragen aan de IAO over al deze onderwerpen. Er zijn eenheden gespecialiseerd in de uitbouw van vakorganisaties. In WestEuropa tellen de bonden minder leden en hebben ze minder macht dan voordien maar ze blijven een gevestigde waarde. Heel wat ontwikkelingslanden kennen geen vakbonden of zeer zwakke bewegingen. We helpen de vakbonden te groeien, beter en sterker te worden of te installeren. Hoe gaan jullie te werk in een land waarin geen vakbonden zijn? We starten met de basisconventies zijnde het recht op vereniging en op collectief overleg. We dringen bij de landen aan op een ratificatie van deze conventies. De meeste landen namen de conventies op in hun nationale wetgeving. We bestaan ondertussen 90 jaar. Onlangs hadden we nog een zaak in één van de Arabische landen. Zij pasten de grondwet aan zodat verenigingen zich ook daar kunnen ontwikkelen.
IAO en de crisis In West-Europa zijn vakbonden bezorgd over het behoud van jobs. Zeker nu in tijden van globale financiële en economische crisis. Wat is de oplossing van de IAO voor de problemen die de financiële en economische crisis stelt? We stelden een reeks beleidsvoorstellen op. Voor de landen maakten we een voorstellenpakket bestaande uit: het aanmoedigen van de vraag en van investeringen. Consumenten en investeringen zorgen voor jobs. Enerzijds zorgen beschermingsmaatregelen zoals werkloosheidsuitkering, pensioen, gezondheidszorg, ... voor een stabiele vraag naar goederen en diensten. Anderzijds kunnen werknemers en werkgevers op het niveau van de onderneming collectieve overeenkomsten sluiten over werkherverdeling of 4/5de werk. Zodat er geen werknemers moeten ontslagen worden. De IAO weet dat loonverlies de werknemers in een zwakkere onderhandelingspositie zet. Wij stellen voor dat het resultaat van collectieve onderhandelingen over werkherverdeling geen loonverlies inhoudt. Verder kunnen regeringen investeringen in bedrijven aanmoedigen door leningen toe te staan.
1
We dienen de crisis te gebruiken om ons voor te bereiden op de periode nadien: -de economie kan zich voorbereiden op een economische activiteit met minder milieu-impact -de regering investeert momenteel massaal in economisch herstel. Deze investeringen kunnen leiden naar een groene economie en de creatie van groene jobs. -de werknemers onderhandelen over werkherverdeling en kunnen de vrijgekomen tijd gebruiken om zich bij te scholen in groene jobs. Dit gebeurt al in sommige landen zoals Korea, de Verenigde Staten, China maar ook, zij het in mindere mate, in Frankrijk, Duitsland en Japan. Voorbeeld: de bouwsector De Bouwsector, bijvoorbeeld, kampt momenteel met moeilijkheden. Zij voelen de rechtstreekse gevolgen van het ineenstorten van de huizenmarkt. Een nieuwe niche voor de bouwsector is de huizen en gebouwen energie-efficiënt maken. Regeringen kunnen hierin investeren. Energieefficiëntie zorgt voor tewerkstelling: isolatie, het plaatsen van zonnepanelen, kortom alle ingrepen om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Hierdoor verlagen de kosten voor energie. Uiteraard gaat dit gepaard met vaardigheden en ervaring in isoleren of in het plaatsen van zonnepanelen. Daarop kunnen werknemers zich nu voorbereiden. Deze ingreep creëert niet alleen jobs in de bouwsector maar in de totale leveranciersketen: transport, materiaal. Dit is een goed voorbeeld van overheidsinvesteringen die onmiddellijk tot jobcreatie leiden en tegelijkertijd investeren in een duurzame toekomst.
IAO en groene jobs Hoe zou je het groene jobs initiatief van de IAO uitleggen aan een Belgische delegee? Je zou het een tijdbom kunnen noemen. Wetenschappers analyseerden klimaatverandering zeer nauwkeurig de laatste 10 jaar. Momenteel weten we over de hele wereld dat klimaatverandering een gevolg is van menselijk handelen. Het is het resultaat van het gebruik van petroleum, kolen, gas en tot op een bepaalde hoogte van ontbossing en landbouw. Hierdoor ontstaan er extreme weersomstandigheden: meer droogtes en overstromingen. Australië bijvoorbeeld kende een aantal jaren na elkaar enorme droogtes die de voedselprijzen beïnvloedden. Australië exporteert vooral graan. Door de droge weersomstandigheden werd graan uit Australië zeldzaam. Dit was een van de redenen waarom de voedselprijzen stegen vorig jaar. Nu zijn de droge periodes voorbij en wordt het noorden geteisterd door overstromingen terwijl het zuiden enorme bosbranden kent. Sowieso zal het klimaat onvermijdelijk veranderen als gevolg van onze industriële activiteiten de laatste 100 jaar. Hittegolven zoals die van 2003 in Europa met dodelijke slachtoffers in Spanje en Frankrijk worden normaal. Toen moesten we water exporteren naar Barcelona omdat het drinkwater er op was. Warm, warmer, warmst Als we echter niets doen aan de broeikasgassen die we produceren wordt het erger dan de zomer van 2003. Enerzijds dienen we ons aan te passen aan de huidige klimaatverandering, anderzijds moeten we dringend onze uitstoot van emissies terugdringen. Hierin dienen de geïndustrialiseerde landen een voortrekkersrol te spelen. Wij stootten al de meeste emissies uit. We moeten ingrijpen opdat de veranderingen niet uit de hand lopen, opdat we geen temperatuurstijging van 2 graden krijgen. Oceanen worden dan water met bubbels die schuimen zoals een goed geschonken Belgische pint waarin vissen niet overleven. Dit zou een dramatische impact hebben op het leven in de oceaan. 2 graden temperatuurverandering lijkt niet veel maar in het menselijk lichaam veroorzaakt een stijging van 2 graden koorts en dan zijn de gevolgen niet te overzien. De temperatuurverandering met regen en droogtes als gevolg, volgen elkaar zo snel op dat de natuur zich niet kan aanpassen. Hoe ziet een groene job eruit? Alle jobs die de milieu-impact van productie en consumptie reduceren. Jobs die minder energievoorziening vragen. We spraken al over de bouwsector waarin werknemers gebouwen
2
isoleren opdat ze energiezuiniger worden. Jobs die schonere energie produceren, energiebronnen zonder emissies maar ook gasinstallaties waarbij de uitstoot geminimaliseerd wordt.
De auto-industrie Wat zijn de gevolgen of de mogelijkheden van schonere jobs voor bijvoorbeeld de auto-industrie? Sommige landen kennen een bonussysteem: als je een nieuwe energiezuinige auto koopt dan krijg je een overheidstussenkomst. Dit zorgt voor een daling in de consumptie van petroleum. Dikwijls zijn het gewoon kleinere auto’s: i.p.v. een auto die 8 tot 10 liter verbruikt een auto die rijdt op 4 of 5 liter. Dit is een stap in de juiste richting. Schone auto’s stoten minder dan 120 gram uit terwijl zwaardere auto’s meer dan 200 gram uitstoten. Tot op een zekere hoogte kan je de auto-industrie groener maken. Dit is echter niet de oplossing voor de emissie-uitstoot van transport en voor andere problemen zoals accidenten, files, geluidsoverlast, geur. Auto’s hebben veel nadelen. Als je investeert in meer publiek transport in bussen, trams en treinen, als je voor de middenlange afstand investeert in hoge snelheidstreinen in plaats van vliegtuigen dan is er minder overlast. Dit horen de werknemers in de auto-industrie niet graag! Ik weet het, maar de beste manier om jobs te verliezen is niks doen. Zie naar de visindustrie. We vissen te veel en als we niks doen sterven heel wat vissoorten, met het uitdoven van de visvangst als gevolg. Doen alsof het probleem niet bestaat doet het niet verdwijnen. We moeten ons realiseren dat sommige sectoren niet kunnen blijven werken zoals ze nu werken. Wat is het alternatief voor deze sectoren? Kijk naar wat er gebeurt met General Motors in de Amerikaanse auto-industrie. Zij zitten midden in een crisis omdat ze de vraag naar energiezuinige wagens negeerden. De auto constructeurs die het nu goed doen zijn diegenen die zich voorzien hadden op energiezuinige wagens: kleine auto’s en hybride motoren. Pas op: werknemers in de auto-industrie hebben ervaring in het verwerken van materiaal dat ook in publiek transport gebruikt wordt. Een wagen bouwen duurt 30 manuren, een treinwagon maken duurt 3000 werkuren. Dus we zetten zeker geen mensen op straat met een groene economie. Er zal een transitie naar een groene economie zijn. Je kunt dit beter in de ogen kijken dan te wachten tot er geen alternatief meer is. Zoals General Motors of Chrysler die recht op een faillissement afstevenen. Wij pleiten ervoor dat zij die hun job verliezen omwille van klimaatverandering hulp krijgen bij het vinden van een nieuwe job. In Europa is de kolenontginning min of meer verdwenen maar die was sterk aanwezig in België, Engeland, het noorden van Frankrijk. Deze regio kende een zware depressie bij het sluiten van de mijnen. Nu weten we wat erop ons afkomt en kunnen we er ons beter op voorbereiden. We mogen niet totaal afhankelijk worden van de lokale auto-industrie of de lokale koolmijn voor jobvoorziening. We moeten uitkijken naar nieuwe jobs, naar nieuwe vaardigheden en kennis. We moeten mensen helpen aan jobs die een toekomst hebben. Sommige industrieën komen onder druk te staan. Dit heeft niet alleen met klimaatverandering te maken. Denk aan de globalisering en de schommelingen die veroorzaakt werden in de staalindustrie. Dit heeft alles te maken met minder vraag naar staal uit het Westen en meer productie van staal in andere werelddelen. De auto-industrie zal met zware herstructureringen moeten afrekenen. Hiervoor het hoofd in het zand steken zou dom zijn. Zoals het ook dom zou zijn om nu zwaar te investeren in luchtvaart, wetende dat de dagen van goedkope kerosine geteld zijn. Je kunt beter investeren in hoge snelheidstreinen voor de afstanden in Europa. Dan creëer je jobs met een toekomst. In België is uw auto uw vrijheid…? Ja, ik weet het, en auto’s betekenen nog veel meer dan dat. Ze zijn een statussymbool. Veel mensen hebben een veel grotere auto dan…goed. Echte vrijheid is de vrijheid om keuzes te maken, bestaat uit toegang tot diensten, uit mobiliteit. In Zwitserland is voor een afstand van minder dan 6 km een fiets sneller dan een auto. Het verkeer gaat in de bebouwde kom niet meer vooruit. Dat is geen vrijheid. Integendeel: het wordt hoe langer hoe meer gevangenschap. Als je dan nog eens
3
rekening houdt met het geld dat je moet verdienen om een auto en benzine te kopen dan werkt een auto helemaal niet bevrijdend. Goede toegang tot openbaar vervoer creëert jobs. In de Verenigde Staten heeft onderzoek uitgewezen dat Staten met beter toegankelijk openbaar vervoer minder werkloosheid kennen. Kwalitatief toegankelijk openbaar vervoer bespaart tijd, tijd die je anders besteedt aan geld verdienen voor een auto, aan files, enz. Momenteel kan je auto’s delen met andere gebruikers. Heb je een bestelwagen nodig dan kan je die lenen. Je eigen auto heeft praktisch altijd het verkeerde formaat: te groot om alleen in te rijden en te klein om naar IKEA te gaan. Delen met andere automobilisten levert een grotere keuze op.
Groene jobs en vakbonden In het groene jobs initiatief speelt de vakbond een belangrijke rol. Hoe zien jullie de rol van de vakbeweging? De vakbonden waren de enige grote sociale groep die benadrukte dat onze levensstijl niet houdbaar was, dat de manier waarop we consumeren op lange termijn niet duurzaam is, dat we ons bestaan op de helling zetten. Vakbonden bleven dit herhalen in de jaren ’90 wanneer iedereen geloofde in economische groei en globalisering. Er was een soort van collectieve illusie, maar vakbonden wisten dat dit niet kon blijven duren. Nu is het van het grootste belang dat vakbonden opkomen voor verandering. Dat ze hun ongerustheid over hun leden en jobs uiten. Vakbonden staan voor solidariteit met alle werknemers en werklozen, ook in andere werelddelen. Als je uitgaat van het belang voor iedereen dan is verandering noodzakelijk. Hierbij mogen we niemand met de vinger wijzen of straffen, geen regio’s, geen sectoren. Bepaalde jobs worden momenteel bedreigd. Dat moeten we op een volwassen manier onder ogen zien. Met voldoende alternatieven, begeleiding en hulp. Daar zal de verandering uit bestaan. Werknemers en bedrijven hebben hier hulp bij nodig. Werknemers en werkgevers kunnen veel doen om het bedrijf energiezuiniger te maken. Zelfs in de energie-intensieve sector, vooral in de energie-intensieve sector. Op de werkplaats kan er veel gebeuren: minder pollutie, een lager energieverbruik. Werknemers kennen hun werkplaats, ze kennen de werkprocessen. Hier op de IAO merkten de gebouwverantwoordelijken dat de keuken 15% van het totale energieverbruik opneemt. De werknemers hadden de meeste ervaring om energiezuinige maatregelen aan te brengen. Zij reikten de oplossingen aan. Hier zijn ontelbare voorbeelden van, toch wordt deze voor de hand liggende oplossing nog niet genoeg gebruikt. Werknemers hebben de verantwoordelijkheid om internationaal en met hun overheid in dialoog te gaan over de sectoren van de toekomst, over problematische sectoren waarbij we moeten nadenken over de toekomst van deze sectoren of regio’s. Tegelijkertijd kunnen werknemers op de werkplaats al heel wat energiebesparende initiatieven nemen. Op ieder niveau kunnen werknemers heel wat doen. Sociale dialoog omhelst traditioneel arbeidsvoorwaarden en - omstandigheden. Zoals het hier geschetst wordt kan de dialoog ook een instrument zijn om jobs te behouden en te creëren op een waardige wijze? Zeker, ook al zijn sommige werkgevers sceptisch over groene thema’s in onderhandelingen. Misschien kan het comité voor veiligheid en gezondheid met haar ervaring hierin een voortrekkersrol spelen. Veel milieuproblemen in het bedrijf zijn problemen van veiligheid. Alleszins hebben we de medezeggenschap van werknemers nodig. We hebben al een aantal internationale voorbeelden waarin sociale dialoog in milieuaangelegenheden wordt gebruikt. Bijvoorbeeld in Spanje overlegden de sociale partners tripartiete over de toepassing van het Kyoto protocol. Spanje dient enorm te reduceren. Zij organiseerden rondetafels over hoe ze de inspanningen over de verschillende sectoren konden verdelen: over de energie-intensieve sector, cement, staal, glas. Ze kwamen tot een nationaal akkoord. In de sectoren kijken de sociale partners ook naar de gevolgen van de overeengekomen reductie in uitstoot. Sommige kolencentrales moesten sluiten en werden vervangen door windmolenparken of zonne-energie. De Spaanse overheid investeert sterk in groene energie. Enerzijds sluiten vervuilende centrales in Spanje, anderzijds worden nieuwe energievoorzieningen opgebouwd. De sociale partners bespraken deze transitie: hoe kunnen we werknemers opvangen en begeleiden naar hun nieuwe job.
4
Sociale dialoog helpt regeringen aan informatie over en legitimering van groene initiatieven.
Vakbonden en milieubeweging werken samen Kan de vakbeweging een sterke partner zijn voor de milieubeweging? De Verenigde Staten zijn hierin een goed voorbeeld. De arbeiders en milieubeweging werkten samen om de transitie naar een groene economie mogelijk te maken. De Staten in de VS die al een milieuprogramma uitwerkten, zijn deze waarin arbeid en milieu samenwerken: California, New York. De Blue-Green Alliance1 promoot deze beleidsverandering zeer systematisch en consistent. Zij bestaan uit de grootste milieubewegingen en de metaalarbeiders. Ondertussen nemen de vakbonden deel. Ze bepalen mee het wettelijk kader van groene jobs waarin beslissingen genomen worden door de minister van arbeid, samen met de minister van energie. In de Bush administratie konden noch de milieu- noch de arbeidersbeweging met de overheid spreken, en dus spraken ze met elkaar. Hoe kan een milieuactivist vakbonden motiveren? Milieuactivisten moeten weten dat het onderwerp ‘milieu’ technisch is, maar dat de gevolgen economisch en sociaal zijn. Een technische duiding van milieu is verre van voldoende om mensen te motiveren. We moeten steeds rekening houden en verwijzen naar de sociale en economische consequenties. Ik denk dat de meeste mensen in hun hart begrijpen dat er een verschil is tussen levensstandaard en levenskwaliteit; dat materieel genot niet is wat iedereen ervan verwachtte; dat meer materiële voldoening ons niet vooruit helpt en de toekomst van onze kinderen hypothekeert. We leerden dat ons model van globalisering niet werkt voor mensen. Inkomens daalden. Zelfs al kijk je naar al het geproduceerde in Euro’s, toch daalde het inkomen. Er is een probleem van distributie van de groei. Diegenen die meest nood hebben aan groei, de armen in de geïndustrialiseerde landen maar zeker ook de armen in de ontwikkelingslanden, voor wie meer voedsel niet zou leiden tot overwicht, hartproblemen, diabetes maar tot een volwaardig leven, zij kunnen de vruchten van deze groei niet plukken. Geen groei om de groei Vanuit milieu oogpunt dienen we tot een kwalitatief leven te groeien voor iedereen zonder extravagante hoge economische groei. Zo’n extreem hoge economische groei vraagt meer planeten dan 1 aarde. Zo’n extreem hoge groei zal altijd op de rug van anderen bekomen worden. Rechtvaardige economische ontwikkeling focust op kwaliteit en niet op kwantiteit en kent een betere distributie van wat we produceren. Daarin vinden arbeiders en milieubewegers elkaar. Ik ben steeds gefascineerd over hoe verantwoordelijk individuele werknemers reageren op milieuvraagstukken. Ik kom net terug van een educatief programma in China met zeer bescheiden werknemers, je zou ze arm kunnen noemen denk ik. Wanneer je met hen milieuproblemen bespreekt dan voelen zij zich verantwoordelijk, dan willen zij de oplossingen aanreiken. Zij zijn niet de oorzaak van milieuproblemen maar trekken zich er wel het meeste van aan. Het beïnvloedt hun gemeenschap, zij ondergaan de meeste milieuproblemen. In tijden van economische groei geven mensen om het milieu, willen ze minder vervuilen. Bij economische achteruitgang komen jobs op de eerste plaats staan. Je kunt niet afwisselend nu het ene en straks het andere benadrukken. Beide verdienen aandacht. Dat willen we met groene jobs doen. Als de groene veranderingen niet werken voor arbeidsmarkten, als sommigen meer moeten bijdragen of inleveren dan anderen, dan veranderen we niet! Wij adviseren milieubewegingen om eerlijk te zijn over de omwenteling, er zullen kosten zijn en om er zorg voor te dragen dat de kosten eerlijk verdeeld worden. Nu is het steeds gevaarlijk wanneer een kleine groep van werknemers de agenda blokkeert. De energiesector bijvoorbeeld is zeer kapitaalintensief en minder arbeidsintensief. Als een kleine groep van werknemers de agenda blokkeert en beweert niks aan klimaatverandering te kunnen doen omdat 50 000 jobs op de helling staan, dan zijn dat zeer gevaarlijke situaties. Dan worden
1 www.bluegreenalliance.org
5
honderdduizenden jobs in andere sectoren op de helling gezet. Wij willen een eerlijke oplossing vinden voor sectoren met problemen maar staan niet toe dat iedere vooruitgang afgeblokt wordt. Dominique Kiekens, voorzitter Arbeid en Milieu
6
