3mx
Lj 5FLTUXumXx"AlmsXxXx"AmSX zXtAX'PUP1XX xmkl
Ȗ
:Am]XxzuzkmXÈ %FGFOPMPHJFJTFFO[JKUBLWBOEFCPUB OJDBFOEFLMJNBUPMPHJF FOTUBBUWPPS EFMFFSWBOEFWFSTDIJKOTFMFO'FOPMPHFO TDISJKWFOKBBSQFSKBBSPQXBOOFFSFFO QMBOUFOTPPSULJFNU CMPFJUFOWSVDIUFO WPSNU XBOOFFSIFUCMBEPOUMVJLU PQ XFMLFEBUVNEFLJLLFSTQBSFO XBOOFFS EFFFSTUF[XBMVXUFSVHLPNUFUD &FOHFXPOFBDUJWJUFJUFOFO[BBJLBMFOEFS HFFGUNFUEBUBBBOXBOOFFSKFIFUCFTU HSPFOUFOFOPGCMPFNFO[BBJU QPPUPG VJUQMBOU#JKFFOGFOPMPHJTDIFUVJOLBMFOEFS [JKOEFXFSL[BBNIFEFOJOEFUVJOOJFU TUSJLUHFCPOEFOBBOFFOLBMFOEFSEBUVN [FSFGFSFSFOBBOFFOTQFDJóFLOBUVVSWFS TDIJKOTFM &S[JKOWJFSBTUSPOPNJTDIFTFJ[PFOFO EJFPQWBTUFEBUBCFHJOOFOFOFJOEJHFO %FGFOPMPHJFWFSEFFMUIFUKBBSFDIUFS JOUJFOTFJ[PFOFO EJFFMLBBSFWFOUVFFM PWFSMBQQFO"BOFMLWBOEF[FTFJ[PFOFO LVOKFUVJOXFSL[BBNIFEFOWFSCJOEFO %FGFOPMPHJTDIFLBMFOEFSIFMQUEFUVJOJFS JOIFUCFIFFSWBO[JKOHSPFOUFO TJFSFO
GSVJUUVJOEPPS[JKOBDUJWJUFJUFOUFLPQQFMFO BBOEFXBBSOFNJOHWBOOBUVVSWFSTDIJKO TFMFOJO[JKOFJHFOPNHFWJOH
ȕ
ǁ
Ȕ
ǁ
ǁ
ȕ
Ȕ
ǁ
ǁ
ȓ
Ȗ
ȓ
-FHFOEF [CVJUFO[BBJFO CCJOOFO[BBJFO QQMBOUFOPGVJUQMBOUFO PPPHTUFO WWFSTQFOFO
%JU[JKOEFUJFOTFJ[PFOFONFUSFGFSFOUJFTWPPSEFTFJ[PFOTXJTTFM r8JOUFS r)PPH[PNFS IBMGEFDFNCFSIBMGGFCSVBSJ CFHJOKVMJFJOEKVMJ 5 -- (50(5 5%&#')*54#$(541,. ,-. 5% ,- (5 (5& -- (54#$(5,#$* r#FHJOOFOEFMFOUF r/B[PNFS IBMGGFCSVBSJFJOENBBSU CFHJOBVHVTUVTFJOEBVHVTUVT "4 &,5 &) #. &#$-. , -- (54#$(5,#$* ,-. 5-( /1%&)%$ -5%)' (5)* .,1 51), .5! ))!-. r7SPFHFMFOUF r7SPFHFIFSGTU CFHJOBQSJMIBMGBQSJM CFHJOTFQUFNCFSIBMGTFQUFNCFS *, ( &) '5 &) #. " , -..#$&))-5 (5 3 &' (5 &) # ( r7PMPQMFOUF 0&# , -- (54#$(5,#$* IBMGBQSJMFJOENFJ r7PMPQIFSGTU "! /%5&))*.5/#. IBMGTFQUFNCFSFJOEPLUPCFS 0 ,! .7'#$7(# .$ 5 &) #. /#. ( ,/#0 (51), (5,#$* r7PPS[PNFS *, (%-.($ -50&& (5/#.5"/(5 )&-. , CFHJOKVOJFJOEKVOJ r-BUFIFSGTU !,-- (5 (5! 1)( 54 !! 5 &) # ( CFHJOOPWFNCFSIBMGEFDFNCFS 0&# ,5 &) #. & , (50(5 5)%% ,()).50&& ( &#( ))'5#-5%&
3mx
Lj 5FLTUXumXx"AlmsXx×"AmSX zXtAX
Ȗ
ȕ
Ȗ
ȓ Ȕ
Ȕ
ȓ
ȕ
ǁ
ǁ
ǁ
ǁ
ǁ
%FGFOPMPHJTDIFLBMFOEFSIFMQUEFUVJOJFSJOIFUCFIFFSWBO[JKOHSPFOUFO TJFSFOGSVJUUVJOEPPS[JKOBDUJWJUFJUFOUF LPQQFMFOBBOEFXBBSOFNJOHWBOOBUVVSWFSTDIJKOTFMFOJO[JKOFJHFOPNHFWJOH 'FOPMPHJTDIFSFGFSFOUJF
*OEFHSPFOUFUVJO
ǩǪ
â zAxmSlXuXxRuzXmXxÁ â mXmRuzXwã~eemA~eAoPmPAc~eéRuzXmÁ â3uXxRzzwã"AcprmeAéRuzXmÁ â VAXxxmxkã pA~eAéXxuXXuRuzXwã-mwuAéRuzXmXxÁ â XxXxRzzwsXãoPmApKdeP~mAoA~KleeéRuzXmÁ âzXxXXuã AoeoAmJoXxcAmPrJNrmrpéRuzXmXxÁ âumXxtmVãpd~eKmP~eéRuzXmÁ â zxktmVã-morpA~eAr\KepAmeéRuzXmÁ â-XXxRzzwã-~ rpUR~PpKPéRuzXmÁ â mXtXxRzzwã P~AéRuzXmÁ â1wXXzXuã1o{deor\KepAmeéRuzXmÁ
â?AAmzwXzXuÂzwXmxAmXÂtzmAxVXÂ uAÂmxXXmÂAwzXÂRXAAtzuXxÂxmsXuVXÂ AXkXÂzXuXmxÂSzuAÂtXXuÂzVXRmXÂXXxÁ â AAXAAmAxAVmsÂuARRzxÂAAÂmÂmtzzuÁ â-uAxVXXXXzwXXmÂuAÂuAAXsAuzÁ â-zzVXzXkXAAVAXuXxÁ
-FHFOEF [CVJUFO[BBJFO CCJOOFO[BBJFO QQMBOUFOPG VJUQMBOUFO PPPHTUFO WWFSTQFOFO
ǩǪ
âXXkXXðwmsðxmXsXã"rreA~PpeéRuzXmÁ â mXXzXRXVzãAmeorNr~AoéRuzXmÁ â-AAVXxRuzXwã3A~AAKor\KepAmPéAAmxAAVÁ â?AXXxzVXRXã0eJPéRuzXmXxÁ â XumXsXðAxðVAuXxã rpAmmA~eAoAkAmeéRuzXmÁ âAuzztãmmeo~epoéRuzXmÁ â1AuzwzxXkXuã-rmcrpAoomear~oéuzzmÁ â zXxRuzXwã PpA~PAKApéRuzXmÁ â XXuRuzXmÁ â1XmxkXxã1P~epcAmcA~eéRuzXmXxÁ â msXRXã1r~JAK{A~eAéRuzXmÁ â-mzXxXxã-APrpeAX~eeKrAéRuzXmXxÁ â-AAVXxtAAxsXãPKmde{{rKAApoéRuzXmÁ â1AumXã1AmeAr\KepAmeéRuzXmÁ â:XXkRXXã A~Ppec~AéRuzXmÁ
â?AAmtzzuARmÂzwXzXuÂSlzXxXXÂAmxAAt zXuXXXumXÂmxXzXuÂkzXxXXuVX muz]ÂuAÂtAVzXxÂRzxXxÂmtXwAnÂAzzmtzzu lX]RuzXwtzzuÂmxAmXÂzVXRmXÁ â AAXAAmAxXXxXxmxXXmÁ â-uAxzXkXRuzXwtzzuÂRzSSzumÂtzzuARmÂtzuA zwXXmÂzXkXXuVXÂlX]tzzuÂmÂzwAA zwzXxÂSzkXXÂtzwtzwwXÂAmsztÁ â-zzVXuAXAAVAXuXxÁ âXXAXkXzzkXxÁ
#FLJKLEFVJUHFCSFJEFGFOPMPHJTDIFLBMFOEFSWBO .BVSJDF#SPFLBFSUPQIUUQVTFSTUFMFOFUCFNCSL
12
Tuin
Wat doe je wanneer in de tuin? De zaaikalender en de fenologische kalender Tekst Evelien Matthijssen & Maurice Broekaert
Fenologische referentie
In de groentetuin
Voorzomer (begin juni tot einde juni)
â9umXRuzXmãSambucus nigra). â XxAkmXRuzXmãBorago officinalis). âzxVzzRuzXmãRosa canina). â-zumXXumXAAVãPopulus sp.). â1mxð AxtmVRuzXmãHypericum perforatum). â9AuXmAAxRuzXmãValeriana officinalis). â?zwXumxVXRuzXmãTilia platyphyllos).
â?AAmÃkzXxuz]ÂXxtXuÂzwXzXuXmxÂRzSSzum tzzuARmÂAVmsÂAAÂAwwXxAÂtzuAÂRzxXxÂzVX RmXÂmxXzXuXxÂtXXuÁ â-uAxÃlX]XmÂmxXtzuXxÂXuVXÂzwzXxÂuA AxVmsmXÂtzzuARmÁ â AAXzzkÃAXkXXxARARXÁ
Hoogzomer (begin juli tot einde juli)
z
z
p
z
z
3
p
p
o
z o
z
z p
p
p
4
p
p
o
z o
z
z p
p
o
z o
z
z p
1
z
o
o
z
o
z
z
o
z
z
z
z
z
Snijboon
p
p
Prinsessenboon
p
p
Sluimerwt
p
z p
Doperwt
z p
z
Peul
Halfvroege
z
z o
Aardapp. Vroege aardappel
z o
o
Pastinaak laat
o
Pastinaak norm.
Pompoen klein
Knolvenkel Zefa
Courgette
Rode biet Egypt.
Kropsla zomer
o
Plantui
Snijselder
o
p
Knolselder
Warmoes
p
p
Kropsla herfst
Pluksla
p
2
Tuinkers
Snijsla
1
Chinese kool
Radijs Saxa
Winterpostelein
Wortel
Rode kool
Juli
Vrucht
Bekijk de uitgebreide fenologische kalender van Maurice Broekaert op: http://users.telenet.be/mbrk/
Witte kool Juni
De fenologie verdeelt het jaar in tien seizoenen. Aan elk van deze seizoenen worden tuinwerkzaamheden verbonden. De fenologische kalender helpt de tuinier in het beheer van zijn groente-, sier- en fruittuin door zijn activiteiten te koppelen aan de waarneming van de natuurverschijnselen in zijn eigen omgeving.
Een gewone zaaikalender geeft de aanbevolen data wanneer je groenten het best zaait, poot of uitplant. Bij een fenologische tuinkalender zijn de werkzaamheden in de tuin niet strikt gebonden aan een kalenderdatum; ze verwijzen naar een specifiek natuurverschijnsel.
Blad
Radijs Cherry B.
Kool
Wanneer de aalbessen rijp zijn, treedt de ‘Hoogzomer ‘ in en die eindigt wanneer de tarweoogst begint.
Knolvenkel Flor.
Volgens de fenologen begint de ‘Voorzomer’ wanneer de vlier begint te bloeien en eindigt hij met de bloei van de linde. De werkzaamheden in de groentetuin worden in de kolom ernaast beschreven. Hierin lees je dat winterwortelen het best gezaaid worden wanneer de wortelvlieg minder actief is (tussen haar eerste en tweede vlucht, wat samenvalt met het begin van de bloei van de linde), om zo de schade van de wortelvlieg te beperken.
â-uAxÃAxVmsmXÂuAÂmxXXmÁ â%zkÃzXkXAAVAXuXxÂuAxmÁ
Rode biet Kogel
âAuRXXxzVXxmsÁ âXXXXtXXxmsxmsÁ â zXXxzwtmVRuzXmãTanacetum vulgare). â AtzRtmtmVRuzXmãSenecio jacobea). âXAXzVkXzzkÁ
o
z
z
o
z
z
z
o
o
z
z
z
o
o
o
z
z
o
o
o
2
z
o
z o
z
o p
o
o
o
o
o
3
z
z
o
o
z
o
z
o
o
o
o
o
o
o
4
z
z
o
o
z
o
z
o
o
o
o
o
o
o
Legende z: buiten zaaien b: binnen zaaien p: planten of uitplanten o: oogsten v: verspenen
o
12
Tuin
Wat doe je wanneer in de tuin? De zaaikalender en de fenologische kalender Tekst Evelien Matthijssen & Maurice Broekaert
Fenologische referentie
In de groentetuin
Nazomer (begin augustus tot einde augustus)
âXRXXxAxVXumsXRXmsxmsãSorbus aucuparia). âXlAXzVkXzzkÁ âXmwXxzVXxmsÁ
â?AAmtXXuÂXXXumXÂXuVuAÂmxAmXÁ â?AAmmxXmÁ â AAzwAXxxAmsXxÁ
Vroege herfst (begin september tot half september)
âXRXXxAxVXumXRXmsxmsãSambucus nigra). â SuAwXxXxlX]msuzzRuzXmXxãCyclamen hederifolium XxColchicum autumnale). â0zXxRzXuzVXxzzVÁ
Snijboon
z o
o
o
o
p
z
o
4
o
o
o
o
p
z
o
1
o
o
o
o
p
z
o
o
2
o
o
o
o
z
o
o
3
o
o
o
o
o
o
o
o
o
4
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Legende z: buiten zaaien b: binnen zaaien p: planten of uitplanten o: oogsten v: verspenen
Sluimerwt
3
Pastinaak laat
o
Rode biet Kogel
o
o
Plantui
o
Pompoen klein
o
Courgette
o o
Winterpostelein
o o
Knolselder
o o
Kropsla herfst
o o
Kropsla zomer
z z
Snijselder
z z p
Warmoes
o o
Tuinkers
o o
Pluksla
o o
Snijsla
z z
Chinese kool
z o z o
Radijs Saxa
1
Rode kool
Prinsessenboon
Peul
Doperwt
Aardapp. Vroege aardappel
Pastinaak norm.
Knolvenkel Zefa
Knolvenkel Flor.
Wortel
Halfvroege
Sept.
Vrucht
2
Witte kool Aug.
Bekijk de uitgebreide fenologische kalender van Maurice Broekaert op: http://users.telenet.be/mbrk/
Blad
Radijs Cherry B.
Kool
oogsten, en wanneer de tijd is aangebroken om op te ruimen in het najaar, in te kuilen en vorstvrij op te bergen. r%FOB[PNFSCFHJOUNFUIFUSPPELMFVSFO van de vruchten van de lijsterbes en eindigt met de oogst van de late pruimen. r8BOOFFSEF[XBSUFCFTTFOWBOEFWMJFS zwaar beginnen te wegen, dan zitten we in de vroege herfst, tot de rozenbottels rood worden.
Rode biet Egypt.
Als je tuiniert met de natuur als bondgenoot, kijk je niet naar je agenda om je werkzaamheden aan te vatten maar eerder naar wat de natuur in je omgeving te vertellen heeft. Elke tuin heeft niet alleen een specifieke bodem, er heerst ook een specifiek microklimaat. Het is dus beter om je te laten leiden door natuurverschijnselen in je buurt en die te gebruiken als indicator voor de tuinactiviteiten. De fenologie – de invloed van het klimaat op planten en dieren – kan ons goed vertellen op welke dagen men het best bepaalde groenten kan zaaien, planten en
â?AAmtXXuÂXuVuAÂmxAmXÁ
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
3mx
Lj 5FLTUXumXx"AlmsXx×"AmSX zXtAX
'FOPMPHJTDIFSFGFSFOUJF
*OEFHSPFOUFUVJO
ǩǪ
ȓ
Ȗ
ȕ
Ȗ
-FHFOEF [CVJUFO[BBJFOCCJOOFO[BBJFOQQMBOUFOPGVJUQMBOUFOPPPHTUFOWWFSTQFOFO
ǁ
ǁ
ȕ
ǁ
Ȕ
ǁ
#FLJKLEFVJUHFCSFJEFGFOPMPHJTDIF LBMFOEFSWBO.BVSJDF#SPFLBFSUPQ IUUQVTFSTUFMFOFUCFNCSL
ȓ
Ȕ
ǁ
ǁ
WFSUFMMFOIFFGU&MLFUVJOIFFGUOJFUBMMFFO FFOTQFDJóFLFCPEFN FSIFFSTUPPLFFO TQFDJóFLNJDSPLMJNBBU)FUJTEVTCFUFS PNKFUFMBUFOMFJEFOEPPSOBUVVSWFS TDIJKOTFMFOJOKFCVVSUFOEJFUFHFCSVJLFO BMTJOEJDBUPSWPPSEFUVJOBDUJWJUFJUFO%F GFOPMPHJFmEFJOWMPFEWBOIFULMJNBBU PQQMBOUFOFOEJFSFOmLBOPOTHPFE WFSUFMMFOPQXFMLFEBHFONFOIFUCFTU CFQBBMEFHSPFOUFOLBO[BBJFO QMBOUFOFO PPHTUFO FOXBOOFFSEFUJKEJTBBOHFCSP LFOPNPQUFSVJNFOJOIFUOBKBBS JOUF LVJMFOFOWPSTUWSJKPQUFCFSHFO
"MTKFUVJOJFSUNFUEFOBUVVSBMTCPOE HFOPPU LJKLKFOJFUOBBSKFBHFOEBPNKF XFSL[BBNIFEFOBBOUFWBUUFONBBSFFS EFSOBBSXBUEFOBUVVSJOKFPNHFWJOHUF
ǁ
EBUEFUFHFOIBOHFSMJKLUWBOEFESJFLPVEF EBHFOEJFNFOXBBSOFFNUSPOENFJ 4JOU.JDIJFMWFSXJUUJHUPOTBMTIFUXBSF EBUEFFFSTUFWPSTUBBOEFHSPOELBO PQUSFEFO5FHFOIFUFJOEFWBOEJUTFJ[PFO WFSIVJTKFEFWPSTUHFWPFMJHFQMBOUFOOBBS XBSNFSFQMBBUTFOFOEFOLKFBBOIFU PPHTUFOFOJOLVJMFOWBOCFXBBSHSPFOUFO %JUJTPPLEFHPFEFQFSJPEFPNQMBOUFO WFHFUBUJFGUFWFSNFOJHWVMEJHFO 7PMPQIFSGTUTMVJUFOXFBGXBOOFFSEFOP UFOCPPN[JKOCMBEFSFOCFHJOUUFWFSMJF[FO %FBOEFSFCPNFOWPMHFOMBUFS
7PMPQIFSGTUXPSEUJOHFMVJENFUIFUWBMMFO WBOEFWSVDIUFOWBOEFQBBSEFOLBTUBOKF %FCPMTUFSTIFCCFOBNQFSFFOESJFUBM EBHFOOPEJHPNPQFOUFCBSTUFOFOEF CPPNUFCFWSJKEFOWBOBM[JKOWSVDIUFO %JUJTFFOSFMBUJFGOBVXLFVSJHGFOPMPHJTDI TJHOBBM 5JKEFOTEJUTFJ[PFOUSFFEUFSFFOCJK[POEFS WFSTDIJKOTFMPQOBFOLFMFSFHFOEBHFO XBOOFFSIFULXJLBBOEFMBHFLBOU[JU FSWBSFOXFQMPUTFOLFMFXBSNFEBHFO BMTPGEF[PNFSPOTXJMEPFOHFMPWFOEBU IJK[JDIOPHOJFUHFXPOOFOHFFGU%F[F LPSUFQFSJPEFOPFNUNFOIFU 4JOU.JDIJFMT[PNFSUKF 4JOU.JDIJFMTEBH WBMUPQTFQUFNCFS%F&OHFMTFOOPF NFOIFN ( #(5-/'' ,FOEF'SBOTFO TQSFLFOWBO&]À.À5#( # (&FOWFSTDIJKOTFM
â%zkRXAAAAVAXuÂzwzXxÂSzkXXÂ zVXRmXÁ â AAXAAmAxtXXuÂmxAmXÂXuVuAÁ â-uAxtxzizztÁ â muzXuÂzVXRmXÂtxzuXuVXXxmuz]mxÁ â XSlXwmxXtzuXxÂkzXxXXuVXXxAxVmsmX XkXxVXzÁ â XVXtAuuXXSXuXxwXzkAxmSlA]AuÁ
âXRzuXAxVXAAVXxtAAxsXmxkXxzXxÁ â1mx"mSlmXuzwXsXãXmxVXXXwRXéÁ âXRXtXtuXãzSXxéÁ âXtumwzRuzXmÁ âXRXtXtuXãzSXxéÁ âXRuAVXXxAxVXxzXxRzzwAuuXxÁ
3mx
Lj 5FLTUXumXx"AlmsXx×"AmSX zXtAX
'FOPMPHJTDIFSFGFSFOUJF
*OEFHSPFOUFUVJO
ǩǪ
â uAVAuAxVXumxVXÂRXtÂumsXRXÂXxXzukXxVX AAVXxtAAxsXÂzumXXxmukÁ âXRuAVXXxAxVXAXuðXxXXxRzzwAuuXxÁ âXzwXXmtumVXmsÁ âXRXXxAxVXwAXAtmsxms âXtXzzkAARuzXmXxÁ
â:muz]mxA]XuXxXxXttXxÁ â0ARARXXxAXtXtXxtmVXxSlXXxÁ â zwzA]VXttXxXkXxmzXumxkÁ âXkXuzz]A]xmsVXxÁ â xzizztÂtuXmx]mXx]mRzwXxuAxXxÁ â AXlX]XmÂAmxAAtXxSlzXxXXzzkXxÁ â3mxtXÂAu]Au]AXxtmXwkzXxXxzVXXxXRAxt AAmXxÁ
ǁ
ǁ
ȓ
Ȕ
ȕ
Ȗ
ȓ
Ȕ
ȕ
Ȗ
-FHFOEF [CVJUFO[BBJFOCCJOOFO[BBJFOQQMBOUFOPGVJUQMBOUFOPPPHTUFOWWFSTQFOFO
#FLJKLEFVJUHFCSFJEFGFOPMPHJTDIF LBMFOEFSWBO.BVSJDF#SPFLBFSUPQ IUUQVTFSTUFMFOFUCFNCSL
ǁ
ǁ
ǁ
ǁ
ǁ
"MTKFUVJOJFSUNFUEFOBUVVSBMTCPOE HFOPPU LJKLKFOJFUOBBSKFBHFOEBPNKF XFSL[BBNIFEFOBBOUFWBUUFONBBSFFS EFSOBBSXBUEFOBUVVSJOKFPNHFWJOHUF WFSUFMMFOIFFGU&MLFUVJOIFFGUOJFUBMMFFO FFOTQFDJóFLFCPEFN FSIFFSTUPPLFFO TQFDJóFLNJDSPLMJNBBU)FUJTEVTCFUFS PNKFUFMBUFOMFJEFOEPPSOBUVVSWFS TDIJKOTFMFOJOKFCVVSUFOEJFUFHFCSVJLFO BMTJOEJDBUPSWPPSEFUVJOBDUJWJUFJUFO%F GFOPMPHJFmEFJOWMPFEWBOIFULMJNBBU PQQMBOUFOFOEJFSFOmLBOPOTHPFE WFSUFMMFOPQXFMLFEBHFONFOIFUCFTU CFQBBMEFHSPFOUFOLBO[BBJFO QMBOUFOFO PPHTUFO FOXBOOFFSEFUJKEJTBBOHFCSP LFOPNPQUFSVJNFOJOIFUOBKBBS JOUF LVJMFOFOWPSTUWSJKPQUFCFSHFO
