Wat betekent dit voor u en uw bedrijf? Nieuws over de Techni-Show 2012 Lassen aan gasvoerende leidingen

Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 2 - februari 2012

Deze maand: UITSTEL verplichte CE-markering

Wat betekent dit voor u en uw bedrijf? Nieuws over de Techni-Show 2012 Lassen aan gasvoerende leidingen

VOORWOORD

februari 2012

Colofon www.vakbladlastechniek.nl Uitgave Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL). Redactie Bert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Margriet Wennekes, Henk Zandvliet Eindredactie Margriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek) Uitgever Bert de Jong Advertentie-exploitatie Con-Sell, Rolf Mul T 06 12 50 90 58, E [email protected] Adressen Nederlands Instituut voor Lastechniek Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer T 088 400 85 60, E [email protected] www.nil.nl

ITW WELDING PRODUCTS

Kennis en Passie voor Lassen ITW WELDING PRODUCTS PRODUCTS levert een uniek en volledig producten programma uit een aantal marktleidende merken. Het assortiment omvat lastoevoegmaterialen, lasmachines, accessoires en inductieve verwarming apparatuurr. Miller Mill er lasappar lasapparatuur atuur Miller is wereldwijd de marktleider op het gebied van lasapparatuurr. M Miller staat al meer dan 80 jaar garant voor uitstekende laseigenschappen, vooruitstrevende innovatieve lasboogprocessen en bovenal ultieme betrouwbaarheid! Zeer uitgebreid uitgebreid pakket pakket lastoevoegmaterialen lastoevoegmaterialen Keuze uit de vooraanstaande merken Elga, Hobart, McKay en Trimark biedt u de mogelijkheid het juiste lastoevoegmateriaal te selecteren voor elke specifieke toepassing variërend van hoogwaardige verbindingslassen tot reparatie en oplassen.

Vakkundige V akkundige a technische technische onder ondersteuning steuning s staat taat voor voor u klaar Onze diensten en producten zijn gebaseerd op “Quality and Know-How in Welding”. ITW Welding Products biedt u een bekwaam team van technische adviseurs. Zij kunnen u adviseren en begeleiden op het gebied van efficiënte procesen productkeuze, het ontwikkelen van lasprocedures, training en kwalificatie van lassers.

Geïnteresseerd Geïnteresseerd in onze mogelijkheden? Onze verkooporganisatie evenals zorgvuldig geselecteerde dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor ondersteuning en aanschaf van lasapparatuur en lastoevoegmaterialen. 444.. Tel. 0186 641 444 Bel ons op: Tel. Wij zijn u graag van dienst!

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw Technologiepark 935, B-9052 Zwijnaarde, België T +32 9 292 14 05, F +32 9 292 14 01, E [email protected] www.bil-ibs.be OPUS communicatie-ontwerp Fruitweg 24 j, 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44, F 071 541 41 50 E [email protected] www.opus-co.nl Abonnementen Binnenland € 62,50 (particulier op privé-adres); € 98,75 (bedrijf) en € 31,25 (studenten en senioren). Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met [email protected] Overig buitenland € 116,50 (op bedrijfsnaam). Prijzen zijn excl. BTW. Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour. Al onze advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland. Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden. Drukwerk Veldwijk Van Loon, Waddinxveen. Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

ITW W Welding elding Pr Products oducts BV Edisonstraat Edisons traat 10 NL-3261 LD Oud-Beijerland T +31 (0)186 641 444 F +31 (0)186 640 880

www.itw-welding.com www.itw-welding.com

FORTUNE F OR RTUNE 200 ITW Welding Products BV is onderdeel van Illinois Tool Works Inc. (ITW), met ongeveer 800 business units. ITW maakt deel uit van de “Fortune 200-lijst” van Amerikaanse beurs genoteerde ondernemingen.

©2012 Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever. Volg LASTECHNIEK op twitter: @nillastechniek en Linkedin.com

Techni-Show 2012 en andere noviteiten Voor u ligt het februarinummer 2012 van Lastechniek, een nummer vol wetenswaardigheden en noviteiten. Een belangrijk thema in deze uitgave is de Techni-Show 2012, die gehouden wordt van 13 tot en met 16 maart in de Jaarbeurs te Utrecht. Deze tweejaarlijkse vakbeurs voor industriële productietechniek is zeer belangrijk voor de metaalbranche. Vele exposanten presenteren hun nieuwste producten en diensten in het kader van ‘World Class Manufacturing’. Ter voorbereiding op uw bezoek vindt u in dit nummer alvast informatie over vele innovatieve producten en diensten van diverse bedrijven. Los van de Techni-Show kunt u in deze Lastechniek kennismaken met een andere noviteit. U bent misschien al bekend met de mogelijkheid om via QR-codes, die nogal ontsierende tweedimensionale streepjes- en blokjescodes, verbinding te maken met een website. Nu is er een nieuwe en fraaiere techniek. In deze Lastechniek vindt u op pagina 21 een afbeelding die voorzien is van een onzichtbaar watermerk. Met behulp van uw smartphone kunt u via deze afbeelding automatisch toegang krijgen tot een bijpassend videofilmpje. Het is nog maar een eerste experiment, maar we zien vele toepassingsmogelijkheden en zijn dan ook erg benieuwd naar uw reacties. In dit februarinummer wordt u zoals gebruikelijk geïnformeerd over het laatste nieuws. Een voor de staal- en aluminiumconstructiebedrijven belangrijk onderwerp is natuurlijk het uitstel van de verplichte CE-markering. Dit nieuws bracht nogal wat verwarring met zich mee. Aan de hand van zeven vragen en antwoorden denken we u hierover duidelijkheid te kunnen geven. Natuurlijk komen ook lassers zelf aan het woord. Naast de ‘lasser van de maand’ kunt u kennismaken met een wel zeer kunstzinnige lasser die de liefde voor zijn vak combineert met zijn liefde voor het carnaval, dat deze maand weer losbarst. Veel leesplezier met deze Lastechniek en graag tot ziens op de Techni-Show. Redactie Lastechniek

k e i n h ] c e t s a l n i w u e i n [ Interactieve mogelijkheden met CLIC2C®

Bent u in het bezit van een smartphone, dan kunt u nu nog meer uit Lastechniek halen. CLIC2C® is een interactieve service die statische informatie op papier kan veranderen in dynamische interactieve informatie op uw telefoon.

Inhoud #2 februari 2012

Hoe werkt het? In deze Lastechniek vindt u op pagina 21 een foto met daarbij het logo van CLIC2C®. Een afbeelding met dit logo geeft toegang tot gerelateerde informatie via uw mobiele telefoon. U krijgt automatisch toegang tot audio, video, afbeeldingen, enquêtes enzovoort. Het eerste wat u hiervoor moet doen is met uw telefoon de applicatie downloaden via de www.clic2c.nl. Uw telefoon wordt herkend en u kunt de meest geschikte instellingen downloaden. Als uw telefoon niet geschikt is, dan wordt TEXT2C® aangeboden voor download. Een interactieve afbeelding bevat de ‘camera’ van CLIC2C®. De letter ‘T’ wordt altijd in combinatie met een codewoord getoond en is in te toetsen via TEXT2C®. Afhankelijk van uw telefoon zijn er twee mogelijkheden: 1. Streaming Mode (Video). Open CLIC2C®, houd uw telefoon 10 tot 15 cm evenwijdig aan de afbeelding en de applicatie zal meteen een verbinding maken met de gekoppelde informatie. 2. Snapshot Mode (Picture). Open CLIC2C®, houd uw telefoon 10 tot 15 cm evenwijdig aan de afbeelding, klik op de ‘Capture’ optie en de applicatie maakt verbinding met de gekoppelde informatie.

LASTECHNIEK is een uitgave van OPUS communicatie-ontwerp i.o.v. het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek www.vakbladlastechniek.nl

CLIC2C® is te downloaden via de App's market van zowel iPhone als Android.

04 10 18 20 25

Berichten uit de verbindingswereld Berichten over de Techni-Show 2012 Peter Huijs, een artistieke lasser Lassen aan gasvoerende leidingen Willem de Welder

26 27

De Lasgroepen en hun agenda De Lasser van de Maand René van Blanken - Metaaltechniek Apeldoorn

18

28 32 34

MVO-beleid werpt vruchten af Uitstel verplichte CE-markering Brancheregister

27

Het maken van aansluitingen op gastransportleidingen die niet uit bedrijf genomen kunnen worden, vereist speciale technieken.

20 Cover: OPUS (istock)

28

“Het is niet best gesteld met de bruggen in Nederland”

LASBERICHTEN

februari 2012

Afspraak (NTA) in ontwikkeling voor registratie arbeidsongevallen Het Nederlands Normalisatie-instituut (NEN) ondersteunt bedrijven bij het ontwikkelen van een Nederlands Technische Afspraak (NTA) voor de registratie van arbeidsongevallen. Naar verwachting wordt de NTA eind 2012 gepubliceerd. De NTA biedt bedrijven een hulpmiddel om een uniforme registratie op te zetten, met als doel meer inzicht te krijgen en ongevallen te voorkomen.

wordt er input geleverd vanuit verschillende hoeken, waardoor de NTA een waardevol instrument wordt voor allerlei soorten bedrijven.

Toekomst Na publicatie van de NTA, naar verwachting eind 2012, wordt geprobeerd om draagvlak te vinden op Europees niveau om een norm te ontwikkelen. De NTA dient dan als input voor de Europese norm.

Aanleiding Iedereen wil het aantal ongevallen terugdringen op het werk. Met een eenduidige ongevalsregistratie is het mogelijk analyses te maken om zo ongevallen in de toekomst te voorkomen. Daarnaast kan de eenduidige registratie worden gebruikt voor benchmarking. Het doel van de NTA is om bedrijven een handvat te bieden bij de opzet van een effectieve ongevalsregistratie. De NTA staat los van de wettelijke verplichting om een registratie bij te houden.

Aanpak Bedrijven maken bij NEN afspraken welke variabelen geregistreerd zouden moeten worden. Door de variëteit van deelnemende bedrijven

Over NEN Goede afspraken over producten en werkwijzen zijn belangrijk. Is veiligheid in het geding, dan zijn ze zelfs van levensbelang. Zoals afspraken over speeltoestellen, woningen, ontruimingsplannen en terrorismebestrijding. In Nederland is NEN het centrum van normalisatie. NEN helpt bedrijven en andere partijen om onderling heldere en toepasbare afspraken te maken. NEN vertegenwoordigt ook Nederlandse bedrijven en partijen om samen met centra in andere landen afspraken te maken op Europees en zelfs mondiaal niveau.

Beide bedrijven hebben de laatste jaren al meerdere projecten gezamenlijk opgeleverd bij afnemers in de Benelux, waarmee de basis voor samenwerking was gelegd. Met de overname breidt Valk Welding haar leveringsprogramma bovendien uit.

4

Hypertherm introduceert twee nieuwe fiberlasersystemen Hypertherm heeft twee nieuwe HyIntensity-fiberlasersystemen aangekondigd. Het betreft de HFL020 met een vermogen van 2,0 kilowatt en de HFL010 met een vermogen van 1,0 kilowatt. De nieuwe systemen vormen een aanvulling op het in 2010 geïntroduceerde systeem van 1,5 kilowatt. Dat systeem was destijds het eerste volledig geïntegreerde fiberlasersysteem dat specifiek werd ontwikkeld voor (fijne) snij- en markeertoepassingen.

Voordelen De krachtige systemen hebben een aantal voordelen, zoals de constante snijkwaliteit bij verschillende materiaaltypen (waaronder messing en koper) en bij diktes tot 16 mm koolstofstaal. Andere voordelen ten opzichte van systemen met CO2, laser of plasma zijn de hogere snijsnelheden, de lagere bedrijfskosten en de hogere productiviteit bij materiaaldiktes van minder dan 6 mm. De nieuwe fiberlasersystemen zijn eenvoudig te integreren met een installatie op bestaande snijtafels, zelfs tafels die al een plasmatoorts hebben. Hypertherm-productmanager Doug Shuda: “Hypertherm-partners en hun klanten hoeven niet meer te kiezen tussen plasma en laser. Ze nemen gewoon allebei, zodat ze voor elke klus de beste techniek kunnen gebruiken.”

www.fiberlasercutting.com

www.nen.nl

Valk Welding neemt ADK Techniek over Valk Welding heeft kort geleden alle activiteiten en medewerkers van ADK Techniek overgenomen. De specifieke kennis die bij ADK Techniek aanwezig is op het gebied van procesautomatisering met speciaalautomaten is voor Valk Welding een waardevolle aanvulling op haar eigen activiteiten.

LASBERICHTEN

februari 2012

De naam ADK Techniek blijft bestaan. Per 1 februari jl. zijn de medewerkers van ADK Techniek verhuisd naar de hoofdvestiging van Valk Welding te Alblasserdam. Alle werkzaamheden van ADK Techniek worden vanuit deze nieuwe thuisbasis voortgezet. De Techni-Show is voor Valk Welding een uitstekende gelegenheid om bezoekers en relaties kennis te laten maken met de nieuwe medewerkers. Op de stand zullen ook een aantal basisproducten uit het leveringsprogramma van ADK Techniek worden gepresenteerd. www.valkwelding.com | www.adktechniek.nl

Nieuw procesbewakingssysteem voor weerstandlassen Miyachi Europe heeft een nieuw systeem ontwikkeld voor het optimaal bewaken van de parameters voor het weerstandlasproces: de Advanced Data Analysis Monitor (ADAM). De ADAM is eenvoudig te integreren in geautomatiseerde systemen en zorgt voor de complete informatievoorziening die nodig is voor het instellen en bewaken van het weerstandlasproces. Bovendien levert ADAM alle benodigde gegevens ter ondersteuning van de kwaliteitsborging.

Geavanceerde procescontrole De Advanced Data Analysis Monitor zorgt voor een zeer nauwkeurige meting van alle procesparameters. Deze gegevens worden verzameld en op een grote monitor overzichtelijk in kaart gebracht. De gebruiker kan niet alleen

nauwkeurig het proces volgen, maar de verzamelde gegevens ook analyseren en gebruiken voor optimale toekomstige instellingen. ADAM is volledig geïntegreerd in een modern pc-netwerk dat garant staat voor een snelle uitwisseling van data. Het systeem beschikt over een geïntegreerde database en statistische software (SPC, Statistical Process Control), die een geavanceerde procescontrole mogelijk maakt. www.miyachieurope.com

5

LASBERICHTEN

februari 2012

Inspectie SZW lanceert intensieve aanpak metaalsector De Arbeidsinpectie, sinds 1 januari onderdeel van de nieuwe Inspectie SZW, gaat zich de komende jaren intensiever richten op de werkomstandigheden in de metaalsector. 'Metaalbedrijven aan zet!' is de titel van het projectplan van Inspectie SZW dat loopt tot en met januari 2013. Het accent zal in 2012 liggen op gezond en veilig werken, het verminderen van ongevallen en het verhogen van het veiligheidsbewustzijn bij bedrijven. Veilig vakmanschap is daarbij het uitgangspunt. De Inspectie SZW volgt in 2012 drie sporen: • een algemeen project met 800 tot 1.000 inspecties, gericht op bedrijven die machines en apparaten vervaardigen; • een specialistisch project met 80 inspecties van bedrijven in de oppervlaktebehandeling; • een project voor ‘lastige’ niet-nalevers: ongeveer 80 bedrijven die herhaaldelijk de wet overtreden en daarom intensief worden aangepakt.

vaak te maken met een gebrek aan instructie en toezicht. De Inspectie SZW zal dan ook aandacht schenken aan de wijze waarop de veiligheid van jongeren, stagiairs en werknemers in leer-werktrajecten bij de bedrijven is geregeld. Geen papieren tijger In 2012 wil Inspectie SZW de werkgevers ertoe aanzetten serieuzer en systematischer aan risicobeheersing te doen. Hiervoor is het nodig dat bedrijven de RIE en het plan van aanpak daadwerkelijk als praktisch instrument gaan inzetten, in plaats van als een verplichte papieren tijger. Dit sluit aan bij een belangrijke doelstelling in het projectplan, namelijk dat de aandacht voor arbeidsomstandigheden deel uit gaat maken van de dagelijkse bedrijfsvoering en het dagelijkse productieproces op de werkvloer. Werken in de metaal is vakmanschap, en een echte vakman werkt ‘arboproof’.

SCHONE OPLOSSINGEN VOLGENS WETTELIJKE NORMEN

Vuile lucht direct verwijderd Bronafzuiging Voor bronafzuiging heeft Plymovent naast stationaire en mobiele oplossingen, ook afzuigtafels. Deze halen de vervuiling direct bij de bron weg en filteren het vervolgens effectief uit de lucht.

Ruimtelijke afzuiging Is afzuiging bij de bron niet mogelijk dan is het zuigblaas- en dilutersysteem van Plymovent de ideale oplossing. Deze systemen zorgen voor een continue luchtreiniging van de gehele werkplaats.

Plymovent vindt de lucht die u inademt belangrijk. Wij bieden producten, systemen en diensten aan voor schone lucht in uw werkomgeving, waar ook ter wereld. Onze jarenlange ervaring, expertise en klantgerichtheid stellen ons in staat om exact die oplossing te leveren die u nodig heeft.

www.plymovent.nl

Lasrook en machineveiligheid Op het niveau van de werkplekken gaat de Inspectie SZW in 2012 opnieuw kijken naar lasrook. De grenswaarde is per 1 april 2010 aangescherpt naar 1 mg per m3. Naast lasrook komen ook thema’s als machineveiligheid, veiligheid van hijs- en hefmiddelen en intern transport aan bod.

Hilco producten nog steeds verkrijbaar op de Nederlandse markt via de bekende verkoopkanalen

Informatie Oorzaken ongevallen Veel oorzaken van ongevallen in de machine- en apparatenindustrie zijn terug te voeren op verkeerd gedrag, zoals nalatigheid of het negeren van werkinstructies. Ook komt het voor dat beveiligingen zijn overbrugd of weggehaald, afschermingen van machines ontbreken en arbeidsmiddelen worden gebruikt waar ze niet voor bedoeld zijn. In de machine- en apparatenindustrie gebeuren ongevallen vaak tijdens onderhoud of reparaties, bijvoorbeeld omdat machines niet worden uitgeschakeld of drukloos gemaakt tijdens deze werkzaamheden.

Aandacht voor jongeren Bekend is dat met name jongeren (tot 25 jaar) die werkzaam zijn in de metaal tot drie keer zo vaak een arbeidsongeval hebben, met als voornaamste directe oorzaak contact met bewegende delen. Indirecte oorzaken hebben

6

In de aankondigingsbrief aan alle geselecteerde bedrijven worden bedrijven geïnformeerd over de inspecties, hoe ze zich kunnen voorbereiden en waar zij nadere informatie kunnen verkrijgen. De Inspectie verwijst nu al regelmatig naar www.5xBeter.nl en de verbetercoaches die hierbij goed kunnen helpen. Ook kunnen bedrijven een aantal praktische instrumenten voor zelfinspectie vinden op de website www.zelfinspectie.nl. De Inspectie SZW is een samenvoeging van de activiteiten van de Arbeidsinspectie, de Inspectie Werk en Inkomen en de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Met de vormgeving van de Inspectie SZW ontstaat een inspectie die samen werkt aan eerlijk, gezond en veilig werk en bestaanszekerheid voor iedereen.

www.hilco-welding.com 7

LASBERICHTEN

februari 2012

Albeda College start nieuwe campagne voor techniek

LASBERICHTEN

februari 2012

Subsidiemogelijkheid voor innoverende bedrijven Bent u bezig met het ontwikkelen van technologie voor nieuwe producten, processen of diensten? Werkt u daarbij samen met partners in andere landen? Dan kunt u mogelijk gebruik maken van subsidie via Eurostars.

Budget Eurostars Het budget voor Eurostars is € 6,25 miljoen per jaar. Dit budget wordt voor 75% door het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie beschikbaar gesteld. De Europese Commissie draagt het resterende deel bij.

Wat is Eurostars? Eurostars is een Europees innovatieprogramma en een initiatief van Eureka en de Europese Commissie. Eurostars heeft voor de eerste fase (tot en met 2013) een budget van € 400 miljoen beschikbaar. Eurostars geeft projecten financiële ondersteuning via de nationale overheid van ieder deelnemend land. De hoogte van de subsidie is afhankelijk van de activiteiten in het project, de aard van de deelnemers en het land waarin zij zijn gevestigd.

Op maandag 16 januari lanceerde het Albeda College de nieuwe website www.deheldenvantechniek.nl. Zo maakte de branche Techniek een start met de nieuwe imago-, voorlichtings- en wervingscampagne ‘De helden van techniek’. In de campagne staan techniekstudenten, oud-studenten, collega’s en professionals uit het bedrijfsleven centraal. Zij vertellen in een interview, fotoreportage en bijbehorend filmpje waarom zij voor een technische opleiding of een functie in de techniek hebben gekozen. Ook doen zij een oproep aan toekomstige medestudenten om vooral voor een technische opleiding te kiezen. Binnen twee weken na de start was de nieuwe website al door meer dan duizend bezoekers bekeken.

Grote vraag naar technisch personeel Volgens cijfers van het UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen) zijn er landelijk jaarlijks 60.000 nieuwe vacatures in de techniek. Met de nieuwe campagne wil de branche Techniek van het Albeda College inspelen op de toenemende vraag uit het bedrijfsleven. Techniek krijgt te maken met bovengemiddelde vergrijzing. Bedrijven in de regio Rijnmond verwachten de komende jaren een groot tekort aan goed opgeleid technisch personeel.

Positief imago Door een heel divers beeld te laten zien van leren en werken in de techniek, hoopt het Albeda College het imago

8

van techniek een positieve stimulans te geven. Zo toont de campagne aan dat werken in de techniek niet vies hoeft te zijn. Door toenemende innovatie en snelle technische ontwikkelingen worden steeds meer technische handelingen uitgevoerd in een schone omgeving, waarbij studenten steeds meer gebruik maken van geavanceerde apparatuur en slimme computerprogramma’s. Het Albeda College levert gediplomeerden af in verschillende sectoren: Mobiliteit en Maintenance (Onderhoudstechniek), Bouw, Metaaltechniek, Elektrotechniek en Medische Instrumentatietechniek. Voor jongeren die hun liefde voor techniek willen combineren met zakelijke dienstverlening, start vanaf september de opleiding Commercieel Technicus. Het Albeda College is een Regionaal Opleidingscentrum (ROC) met ruim 50 vestigingen in de regio Rijnmond. Het Albeda College biedt meer dan 300 verschillende beroepsopleidingen, cursussen en trainingen. Niet alleen jongeren, maar ook veel volwassenen schrijven zich in voor een opleiding of cursus. Het doel van het Albeda College is om de participatie van haar studenten in de maatschappij en op de arbeidsmarkt te vergroten. Daarbij streeft het College naar een gezonde balans tussen de wensen van de studenten, het bedrijfsleven en de maatschappij aan de ene kant, en de inhoudelijke kwaliteit van haar opleidingen aan de andere kant.

Indieningstermijn Eurostars kent jaarlijks twee deadlines voor het indienen van voorstellen, namelijk in maart en september. Voorstellen in alle technologie- en toepassingsgebieden zijn welkom. De eerstvolgende deadline in Brussel is 1 maart 2012. Meer informatie vindt u via www.eurostars-eureka.eu

Voor wie? Eurostars is bestemd voor het onderzoekuitvoerende MKB. Dat zijn bedrijven die minstens 10% van de omzet of 10% van hun fte's inzetten voor toegepast onderzoek en experimentele ontwikkeling. Andere organisaties mogen onder voorwaarden participeren in Eurostarsprojecten. In alle gevallen moet er sprake zijn van samenwerking tussen partijen uit minstens twee Eurostars-landen.

Doelstellingen Eurostars Eurostars helpt (kleine) bedrijven om marktgerichte technologische ontwikkeling uit te voeren. Het doel is de marktintroductietijd van deze nieuwe technologieën te verkorten en de technische risico’s te verkleinen. De verwachting is dat hierdoor kleine bedrijven zich sneller zullen kunnen ontwikkelen en groeien in omzet en aantal medewerkers.

Hulp via Agentschap NL Eurostars biedt interessante kansen aan technologiegedreven MKB’ers. Internationale samenwerking kan echter lastig zijn. Eureka, het Nationaal Contactpunt voor marktgerichte internationale R&D-samenwerking, helpt u graag op weg. Voor specifieke vragen over uw projectidee, neem contact op met de Eureka-adviseur op uw technologiegebied. Voor vragen over Eurostars kunt u terecht bij het Expertisecentrum internationaal Onderzoek en Innovatie (EiOI): www.agentschapnl.nl/content/medewerkers-nationaalcontactpunt-eureka-en-eurostars. Telefoon: (088) 602 52 50

9

LASBERICHTEN

februari 2012

Linde Gas

presenteert innovatieve gascilinder Stand 10.C074 van Linde Gas Benelux staat in het teken van het thema ‘Easy to do business with’. Op ludieke wijze kan de bezoeker van de stand zich naar eigen keuze meer of minder uitgebreid op de hoogte stellen van diensten en producten waarmee deze exposant zegt het zakendoen met haar klanten te vergemakkelijken. Het meest innovatieve onderdeel van de stand vormt een compleet nieuwe verpakkingsvorm voor industriële gassen, een nieuw type cilinder met de toepasselijke naam GENIE®.

Composiet, 300 bar Linde wil met deze eerste presentatie in de Benelux met name de interesse uit de markt peilen. Natuurlijk zijn kunststof gascilinders bekend uit de vrijetijdsmarkt, waar ze worden gebruikt voor bijvoorbeeld barbecues. Die verpakking is echter onvergelijkbaar: gasflessen van de generatie GENIE bestaan uit geheel weerbestendig composiet, recyclebaar kunststof en een beetje metaal, met een vuldruk van 300 bar. Op een nog niet eerder toegepaste digitale display kan de gebruiker in één oogopslag zien hoe lang hij nog verder kan werken met de resterende inhoud van de cilinder. Verder heeft de nieuwe cilinder een forse diameter en is voorzien van een afneembare set robuuste wielen en ergonomisch grote handgrepen, met daartussenin de ingebouwde afsluiter en drukregelaar. Het resultaat is een cilinder met een hoge stabiliteit, zonder ‘topzwaarte’.

Voorraadbeheer en opspoorbaarheid Linde Gas zal tijdens de Techni-Show verder ingaan op de extra dienstverleningsvormen om het voorraadbeheer en de naspoorbaarheid van cilinders te optimaliseren (ICC® en SECCURA®), of het eigen gebruik van bulkgassen en het niveau in de opslagtank te volgen (ACCURA®). Ook is er opnieuw aandacht voor het klantportaal lindegasonline.nl, waarop men producten kan bestellen, leveringen, bestellingen en facturen uit het verleden kan terugvinden en ook veiligheidsinformatie kan downloaden. Verder wordt de nieuwe leveringsvorm CRYOPRO® belicht: kleine hoeveelheden vloeibare industriële gassen voor bedrijven die, in plaats van een veelheid aan cilinders of cilinderpakketten in hun bedrijf te laten rouleren, bewust kiezen voor een klein opslagvat uit roestvast staal voor vloeibare stikstof, argon of zuurstof. U vindt Linde Gas Benelux op stand nummer 10.C074.

www.lindegasbenelux.com 10

LASBERICHTEN

februari 2012

Thermal Dynamics introduceert nieuw draagbaar plasmasnijsysteem Tijdens de Techni-Show demonstreert Thermadyne een nieuw gebruiksvriendelijk plasmasnijsysteem. De Cutmaster 12 Plus heeft een aanbevolen snijcapaciteit van 12 mm op zacht staal, en kan tot 15 mm snijden bij aansluiting op 230 V. Bij 110 V is de aanbevolen snijcapaciteit 8 mm en de maximale capaciteit 10 mm. De stroombron schakelt de inkomende netvoeding automatisch naar 230 - of 110 V, wat hem extra gebruiksvriendelijk maakt op de werkvloer. De Cutmaster 12 Plus is uitgerust met een geavanceerde toortsconnector voor makkelijke, gereedschapsvrije toortswisseling. De nieuwe SL40 toorts, een kleine en lichtere versie van de Thermal Dynamics 1Torch, wordt standaard geleverd bij de Cutmaster 12 Plus. Deze nieuwe toorts is reeds voorzien van de ‘Vent2Shield’, een laatste nieuwe innovatie op het gebied van de plasmatoortstechnologie van Thermadyne.

Door deze vernieuwing wordt het verbruik van perslucht gereduceerd tot 91 liter per minuut, zodat plasmasnijden ook uitgevoerd kan worden in combinatie met kleinere luchtcompressoren.

Over Thermadyne Thermadyne Europa distribueert over heel Europa las- en snijapparatuur en heeft faciliteiten in GrootBrittannië en Italië. De onderneming kent vele toonaangevende merken in de las- en metaalverwerkingsindustrie, zoals Thermal Arc, Thermal Dynamics, Tweco, Arcair, Stoody en Victor. Dankzij het uitgebreide Thermadyne productgamma bedient de onderneming talloze industriële sectoren, zoals energie, mijnbouw en grondverzetting, reparaties en onderhoud, transport en productie. Thermadyne kunt u tijdens de Techni-Show vinden op stand 10.F018. www.thermadyne.com

advertentie

Kempact RA Stap over op de nieuwe standaard Kempact RA zet nieuwe maatstaven in de compacte MIG/MAG klasse. Eigenschappen van het ontwerp zijn onder andere; gemakkelijk en nauwkeurig instelbaar, uitstekende kostenbesparing, Brights™ kastverlichting en GasMate™ chassis ontwerp. De model versies omvatten 180, 250 en 320 ampère stroombronnen in een van beide, Regulier (R) of Adaptieve (A), modellen. Kempact RA, ontworpen voor lassen in de moderne werkplaats.

Energy efficient

www.kemppi.com

11

LASBERICHTEN

februari 2012

Valk Welding genomineerd voor Techni-Show Innovation Award Valk Welding heeft software ontwikkeld die het mogelijk maakt het lasproces van enkelstuks driedimensionaal gebogen producten volledig te automatiseren. Deze '3D Free Shape Welding Solution' die sinds vorig jaar bij een Nederlands bedrijf in gebruik is, behoort tot de nominaties voor de Techni-Show Award 2012. Op 13 maart, de eerste beursdag van Techni-Show 2012, worden de prijswinnaars bekendgemaakt. Voordelen 3D Free Shape Welding Solution • Geen offline/online programmeertijdverlies door specialist. • Minimale machinebreuk door automatische controle van programma’s. • Minimale machine-omsteltijd door multifunctionele mal en programmaselectie tijdens productie. • Eén robot vervangt drie handlassers, met een constantere kwaliteit.

Automatisering enkelstuks productie

3D simulatie van het lassen van de 3D gebogen raildelen op de Panasonic lasrobot.

Automatisch genereren robotprogramma De 3D Free Shape Welding Solution is een softwarematige oplossing waarmee men programma’s voor de lasrobot automatisch kan genereren, inclusief de juiste lasparameters en toortshoeken. Dit maakt de inzet van robotautomatisering mogelijk voor enkelstuksproductie zonder tussenkomst van een programmeur. Daarmee kunnen klantspecifieke producten volgens het principe van Mass Customization op een seriematige manier worden geproduceerd.

Toepassing bij Thyssen Krupp Encasa De 3D Free Shape Welding Solution wordt inmiddels met succes toegepast bij Thyssen Krupp Encasa, fabrikant van trapliften. De fabrikant zet de 3D Free Shape Welding Solution in om driedimensionaal gebogen raildelen voor trapliften volledig automatisch op klantspecificatie in seriegrootte 1 te produceren. Valk Welding heeft hiervoor niet alleen de lasrobotcellen geleverd, maar ook de klantspecifieke CMRS-applicatie ontwikkeld (Custom Made Robot Software). CMRS zorgt ervoor dat alle geometrische data uit de CAD-bestanden worden omgezet in programma’s voor de lasrobots. De software herkent bovendien welk type product het betreft en berekent daarvoor de optimale routing. Mocht er door het vrije-vormbuigproces toch een botsing optreden bij de uitgerekende programma’s, dan signaleert de software dit en komt automatisch met een oplossing die wel botsingsvrij is.

12

3D Free Shape Welding Solution bewijst dat robotautomatisering prima kan worden ingezet bij enkelstuks productie. 3D Free Shape Welding Solution is toepasbaar bij klanten met een grote variatie aan producten waarbij een geringe machine-omsteltijd vereist is. Doordat het niet meer nodig is om ieder product voor een lasrobot handmatig te programmeren, biedt deze manier van werken veel mogelijkheden voor bedrijven die een eigen product produceren.

Flexibele productautomatisering Valk Welding realiseerde al eerder softwarematige oplossingen om fabricage van enkelstuks tot middelgrote series met de lasrobot mogelijk te maken voor klanten met 2D producten (Dejo-rooster, Leenstra raveelijzers, Betafence hekwerken, MCFE heftrucks en Dhollandia laadkleppen). Valk Welding zet hiermee een volgende stap in flexibele productautomatisering die een oplossing kan bieden voor vele toepassingen. De jury beoordeelde de 3D Free Shape Welding Solution als een "bijzondere automatiseringsoplossing van een 3D-lasproces waarvan de meeste vormen van het laswerkstuk maar éénmalig voorkomen". U vindt Valk Welding op Techni-Show in hal 10, standnummer C010. www.valkwelding.nl Bij Thyssen Krupp Encasa, fabrikant van trapliften, worden de programma’s voor het robotlassen van klantspecifieke 3D raildelen automatisch gegenereerd.

LASBERICHTEN

februari 2012

3M heeft deelgenomen aan de Techni-Show Innovation Awards 2012. Inzending was de vernieuwende SD-200 geluidsmeter. Deze is bekroond tot 'innovator'.

3M geluidsmeter bekroond tot 'innovator' Geluidsdruk Lawaai is één van de meest voorkomende gezondheidrisico's op de werkplek. Het kan leiden tot onherstelbare gehoorschade. Daarnaast neemt de concentratie van werknemers af en wordt communicatie bemoeilijkt. Omstandigheden die de veiligheid op de werkvloer negatief beïnvloeden. De SD-200 geluidsmeter van 3M maakt het mogelijk om de geluidsdruk nauwkeurig te bepalen en de juiste gehoorbescherming te selecteren.

Aangepaste gehoorbescherming De SD-200 is een compacte, lichtgewicht geluidsniveaumeter die geluidsniveaus op de werkplek nauwkeurig kan meten. Groen, geel en rood gekleurde leds corresponderen met een waarschuwingssysteem, waardoor de juiste mate van gehoorbescherming eenvoudig te selecteren is. In veel werkomgevingen kunnen geluidsniveaus enorm verschillen, waardoor het moeilijk is om het geluidsniveau nauwkeurig te bepalen. De SD200 lost dit probleem op door het gemiddelde te geven van het geluidsdrukniveau. Deze geavanceerde functie is eenvoudig te gebruiken en zorgt voor een stabielere lezing in omgevingen zoals productiefaciliteiten of machinewerkplaatsen waar geluidsniveaus vaak enorm fluctueren. Dankzij de gebruikersvriendelijke interface is de SD-200 eenvoudig te bedienen. De oplaadbare lithium-polymeerbatterij maakt de meter bovendien zuinig in gebruik.

Noviteiten op de beurs Naast de SD-200 geluidsmeter toont 3M tijdens de Techni-Show een scala aan producten voor de lasser, zoals de geavanceerde Speedglas™ 9100 laskap die optimale oog- en gelaatsbescherming biedt. Verder komt 3M met een veelheid aan schuurmaterialen en -machines, zoals de nieuwe Cubitron™. Deze en andere producten van 3M kunt u tijdens de Techni-Show vinden op stand 10.A011. www.3msafety.nl

Voor de industriële vakbeurzen ESEF en Techni-Show wordt een smartphone applicatie (app) ontwikkeld. Bezitters van een iPhone of een Android smartphone kunnen de app vanaf begin maart downloaden. ESEF en Techni-Show, van 13 tot en met 16 maart in Jaarbeurs Utrecht, hebben hiermee de primeur van deze beursapp.

Primeur voor ESEF en Techni-Show met eigen apps Favorietenlijstje Met de nieuwe app heeft men toegang tot een geavanceerd catalogussysteem, met tal van zoekfuncties. Men kan bijvoorbeeld een persoonlijk favorietenlijstje maken met interessante exposanten. Aan dit lijstje kan men ook seminars en demo’s toevoegen die elders in de app overzichtelijk per dag staan gerangschikt. Een half uur voor aanvang van de lezing of demo krijgt men een alarmsignaal. Verder bevat de app overzichten van beurshighlights en tweets, links naar openbaar vervoer- en verkeersinformatie en een plattegrond van waaruit men naar de detailpagina van de betreffende exposant kan gaan.

Bezoek doelgerichter en persoonlijker Bart Strijker, clustermanager van het industrieportfolio, wil hiermee het bezoek nog doelgerichter en persoonlijker maken voor zowel de bezoeker als de exposant: "Met deze app haalt de bezoeker alle relevante informatie over de beurs en favoriete exposanten zo uit zijn broekzak. Dit leidt tot een andere manier van beursbezoek. Het is een nieuw inzicht, waarbij een nieuwe categorie exposanten hoort. We hebben inmiddels veel vragen gehad van beursdeelnemers of zij hierin kunnen participeren. Dat kan, maar op zeer beperkte schaal. Per app is een beperkt aantal partnerships beschikbaar." Meer informatie over de beurzen is te vinden via: www.esef.nl en www.technishow.nl. Volg Techni-Show en ESEF ook op Twitter via #technishow en #esef12.

13

LASBERICHTEN

februari 2012

FANUC Robotics ondersteunt zijn integratoren ten volle

Laskar Puntlastechniek komt met innoverende producten Laskar Puntlastechniek zal tijdens de Techni-Show een aantal van haar nieuwste en innoverende producten tentoonstellen. Laskar Puntlastechniek heeft naast de introductie van een nieuwe generatie inverterpuntlasmachines van Tecna ook ander nieuws te melden: het bedrijf wordt de nieuwe importeur van CEA weerstandlasapparatuur en erkend importeur van Soyer stiftlasapparatuur.

FANUC Robotics is marktleider als het gaat om het leveren van industriële robots. Wereldwijd zijn er in tal van industrieën meer dan 250.000 FANUC robots werkzaam, waarvan meer dan 4.000 in de Benelux. De implementatie van een robot wordt overgelaten aan de integrator die gespecialiseerd is in het domein van de eindklant. De integrator kan rekenen op volledige ondersteuning door specialisten van FANUC Robotics. Om deze samenwerking te laten zien, heeft FANUC Robotics Benelux tijdens de Techni-Show een grote stand van bijna 300m² gereserveerd. Samen met enkele van haar partners toont FANUC haar expertise.

Ondersteuning Het ondersteunen van integratoren is zeer belangrijk. Zij moeten immers de robots door en door kennen zodat ze hun projecten succesvol kunnen integreren bij hun klanten. Integratoren opleiden en hen bijstaan bij de juiste robotkeuze is daarom noodzakelijk. Het opleidingscentrum van FANUC in Mechelen verzorgt speciale Integratoropleidingen. Hier kunnen ook toepassingen met producten uitgetest worden. Ondersteuning kan ook plaatsvinden op het vlak van marketing, zoals dat gebeurt tijdens de Techni-Show.

Robotonderhoud Het onderhoud wordt door de meeste integratoren overgelaten aan de specialisten van FANUC Robotics Customer Services. De robots zijn gebouwd om 24 uur per dag, 7 dagen per week in bedrijf te zijn. Een storing kan heel wat economische schade aanrichten. Daarom biedt

14

LASBERICHTEN

februari 2012

Hoog secundair vermogen De nieuwe inverterpuntlasmachines van Tecna bieden veel mogelijkheden aan de midden- en kleinbedrijven. Deze machines kunnen met een laag vermogen van 30 kVA door middel van de invertertechniek een hoog secundair vermogen bereiken. De inverterpuntlasmachines hebben een driefasenetbelasting, in tegenstelling tot de conventionele wisselstroommachines die een tweefasenetbelasting hebben met een veel groter stroomverbruik. Het vermogen van 30 kVA van deze nieuwe inverters is dus voor iedereen toegankelijk. Een ander voordeel is de perfect regelbare balans tussen kwaliteit en uiterlijk van de puntlas. Zo kan men verkleuringvrij roestvast staal puntlassen of staalplaat zichtvrij puntlassen. Daarnaast gebruikt men bij het puntlassen zincor en sendzimir, wat een groot voordeel biedt met betrekking tot de kwaliteit van de verbinding en de levensduur van de elektroden. De nieuwe inverters zijn zowel in schaarmodel als in lineaire uitvoering leverbaar. Ze zijn uitermate geschikt voor het puntlassen van staal, roestvaststaal en aluminium.

Demonstratie producten FANUC Robotics verschillende soorten diensten aan. Zo is er het preventief onderhoud: tijdens een geplande stilstand wordt de robot nagekeken en geanalyseerd. Daarnaast biedt zij correctief onderhoud aan. Wanneer de robot onverwacht tot stilstand komt in volle productie is het van belang om er snel bij te zijn. Correctieve ondersteuning is 24 uur per dag en 7 dagen per week mogelijk.

Over FANUC Robotics FANUC Robotics Europe SA, gevestigd in Luxemburg, is het Europese hoofdkantoor van FANUC Ltd. Japan. FANUC Limited werd opgericht in 1972 en telt wereldwijd meer dan 2000 werknemers. Gelegen aan de voet van de Mount Fuji, nabij het Yamanaka meer, zijn ruim 1000 robots actief voor de productie van meer dan 50.000 robots per jaar. FANUC Robotics Benelux, gevestigd te Mechelen, is opgericht in 1996. Verkoop- en productondersteuning, service en opleiding zijn de hoofdactiviteiten van deze vestiging. U vindt FANUC Robotics Benelux op de Techni-Show in Hal 11, stand C008.

Tijdens de Techni-Show demonstreert Laskar Puntlastechniek de nieuwste microprocessorgestuurde besturingsunits die gebruikt worden voor het instellen van de lasparameters en in het bijzonder de regeling van de lasstroom. Deze nieuwe besturingen zijn zeer eenvoudig en gebruiksvriendelijk, bovendien zijn ze nu ook in de Nederlandse taal. Verder zal Laskar Puntlastechniek de Soyer stiftlasapparatuur demonstreren. Uiteraard krijgen ook de overige producten uit het assortiment de aandacht. U vindt Laskar Puntlastechniek op stand 10.A029. www.laskar-puntlastechniek.nl

www.fanucrobotics.be

15

LASBERICHTEN

februari 2012

YASKAWA-MOTOMAN met noviteiten op Techni-Show YASKAWA-MOTOMAN pakt uit op de Technishow met verschillende innovatieve robottoepassingen. Samen met diverse partners zullen interessante en unieke noviteiten worden getoond. Een kleine voorbeschouwing.

Grootste lasrobot ter wereld MOTOMAN, de roboticadivisie van Yaskawa Electric Corporation, zal de unieke MH50-20 lasrobot laten zien, die met een werkbereik van ruim drie meter met recht de grootste lasrobot ter wereld mag worden genoemd. Deze veelzijdige robot is geschikt voor allerlei toepassingen, zoals booglassen, monteren, snijden en materiaalverwijdering. De robot is bovendien op verschillende manieren te monteren: op de vloer, aan de wand of aan het plafond.

aandrijfsystemen en meer dan 220.000 geleverde robotsystemen is YASKAWA-MOTOMAN internationaal marktleider . De Benelux wordt bediend door een team van gespecialiseerde medewerkers vanuit het Science Park in Son bij Eindhoven. Yaskawa Benelux produceert en levert 'turnkey' robotsystemen voor alle mogelijke toepassingen zoals lassen, snijden, handling, montage, ontbramen, polijsten, frezen en spuiten. YASKAWA-MOTOMAN is te vinden in hal 11, stand nummer A028.

two When W hen two b ecome o ne! become one!

Een breed spectrum spectr um aan diensten

www.motoman.nl

IHC Handling Systems Yo our contact for Plasma, pulse Mig and Tig   

  to [email protected]

Robot met 3D vision Systeemintegrator ROBOMOTIVE is genomineerd voor de Technishow Innovation Award. Deze integrator zal de unieke dubbelarmige robot demonstreren in combinatie met flexibele grijptechnieken en 3D vision. Er zal een werkende flexibele assemblagetoepassing worden getoond, die de veelzijdige mogelijkheden van deze ‘humanoïde’ robot demonstreert.

w www.ihchs.com ww.ihchs.com

ABIMIG ® GRIP A LW

Over YASKAWA-MOTOMAN YASKAWA-MOTOMAN is een Japanse producent van robotsystemen en aandrijftechniek. Met een jaarlijkse productie van 1,6 miljoen inverters, achtduizend regelbare

Onze K Kenmerken: e enmerkke en: NIL gemachtigde organisatie LMK/LK kwalificaties

Kumoweld Assen op Techni-Show Kumoweld Assen is een belangrijke speler voor de lasindustrie in Noord-Nederland. Tijdens de Techni-Show is Kumoweld te vinden op de stands van EWM en Certilas.

Over Kumoweld Kumoweld beschikt over een modern en uitgebreid huurpark in lastechnisch materieel. In Noord-Nederland is Kumoweld het enige lashuis met een eigen bedrijf in industriële gassen. Bovendien staat Kumoweld bekend om haar lasopleidingen, verdeeld over diverse locaties in Noord-Nederland, waaronder Leeuwarden, Groningen, en Emmen. Medio 2012 wordt gestart met een eigen uitzend- en detacheringsbedrijf: Techni Work. Bij dit bedrijf hebben afnemers de mogelijkheid om lassers in te huren, die voorzien zijn van de gewenste apparatuur, ervaring, en opleiding.

16

PWHT P WHT Mechanisch onder zoek onderzoek Corrosie onder zoek onderzoek

Partners Kumoweld is op de Techni Show in Utrecht onder andere te vinden op de stand van EWM Hightec Welding, een vooraanstaande Duitse fabrikant van hoogwaardige kwaliteit lasapparatuur. Met deze toonaangevende fabrikant heeft Kumoweld per 01 juli 2011 een exclusieve handelsovereenkomst gesloten voor Noord-Nederland. EWM is te bezoeken op stand 10.A006. Daarnaast is Kumoweld aanwezig op de stand van Certilas Nederland B.V., vertegenwoordiger van Ceweld Welding Consumables. Deze Nederlandse importeur/ exporteur beschikt over het breedst gesorteerde programma in lastoevoegmaterialen. Kumoweld is de zogenoemde Ceweld Selekt Dealer voor Noord-Nederland. U vindt Certilas en Kumoweld op stand 10.D050. www.kumoweld.nl

Breuk mechanica Schade onder zoek onderzoek

ABIMIG GRIP A LW The end of gravity! ®

On-site testing Immersion Ultrasone

Nieuwe “Low-Weight” Bikox® – tot 50% gewichtsbesparing Korte handgreep GRIP met bolgewricht – optimale hanteerbaarheid Multifunctionele robuuste contacttiphouder – weinig onderdelen, langere levensduur Schroefbaar geïsoleerd gasmondstuk – gegarandeerde positie en snelle wissel Technology for the Welder’s World

www.binzel-benelux.com

TT:: 0181-617 144 W:: www.exova.com W www.exova.com E: [email protected]

TTesting esting e Advising Advising Assuring Assuring

LASKUNST

februari 2012

LASKUNST

februari 2012

Een artistieke lasser FEBRUARI IS DE CARNAVALSMAAND. WAT HEEFT DAT MET LASSEN TE MAKEN? PETER HUIJS LAAT HET ZIEN IN DIT ARTIKEL. HIJ LASTE IN ZIJN VRIJE TIJD EEN SYMBOLISCH OBJECT VOOR ZIJN CARNAVALSVERENIGING. ONDANKS DE VELE LOVENDE REACTIES EN EEN GEWONNEN PRIJS TIJDENS DE WELDING WEEK HEEFT HUIJS EIGENLIJK GEEN KUNSTZINNIGE ASPIRATIES. “IK BEN GEWOON EEN ARTISTIEKE LASSER.” door Jaap van Sandijk, fotografie Peter Huijs, Ivonne Voigt (portret Peter Huijs) et is de eyecatcher in de ontvangstruimte van metaalbedrijf NTS Hermus in Venray: een wijdvertakte, sprookjesachtige boom van staalplaat en staaldraad. Een creatief object dat is gemaakt door Peter Huijs, werkzaam als laserlasser bij het bedrijf. Na een hartelijke begroeting tilt Peter Huijs het tien kilo wegende kunstobject voorzichtig van de zuil. Hij loopt ermee naar de kamer waar straks het gesprek plaatsvindt. Daar zet hij de boom behoedzaam midden op tafel. Wat volgt zijn enkele seconden van stilte. “Je kunt er ontzettend lang naar kijken hè?”, zegt hij niet zonder trots. “Het is erg gedetailleerd. Ik heb bijvoorbeeld niet alleen takjes, maar ook kleine knopjes aangebracht." In de takken zitten 55 kraaien, lasergesneden uit roestvaststaal. Achter een deurtje in de stam van de boom gaat een uitschuifbaar bakje schuil: het potbekske. Maar wat is het verhaal achter de boom? “Ik ben actief lid van carnavalsvereniging De Krey (Limburgs voor De Kraai, JvS) in mijn woonplaats Broekhuizen”, vertelt Huijs. “In 2002 was ik Prins Carnaval en momenteel zit ik in de Raad van Elf. De club van oud-prinsen - waar ik zelf dus ook deel van uitmaak - bezoekt elk jaar de receptie van de nieuwe prins en andere carnavalsevenementen.

18

Om die bezoeken visueel te ondersteunen was de club op zoek naar iets tastbaars. Een object dat dient als symbolische ontmoetingsplek. Dat moest natuurlijk wel makkelijk te vervoeren zijn en eenvoudig op een tafel geplaatst kunnen worden.” De vingers wezen al snel in de richting van de creatieve laserlasser. “Aanvankelijk dacht ik aan een kraaiennest, maar toen kregen we het idee voor de boom, met daarin 55 kreyen die alle prinsen uit de geschiedenis vertegenwoordigen.” En dat potbekske, onder het uithangbord? “Daar doen we de consumptiemuntjes in, om ons bier mee te betalen.”

Bewondering Naar schatting 250 uur werkte Huijs in zijn garage met hamer, kniptang, MAG-lasapparaat en TIG-lasapparaat aan de carnavalsboom, die is geplaatst op een hardhouten voet. Na het maken van een schets laste hij een geraamte van zacht gegloeide staaldraad. Dit werd vervolgens bekleed met stukjes ongelegeerde staalplaat met een dikte van 0,3 millimeter. Daarbij ging Huijs zeer planmatig te werk. “Je moet met je toorts nog wel overal bij kunnen.” Duizenden kleine (MAG) hechtlasjes voorzien de boom van de artistieke, authentieke maar ook sprookjesachtige uitstraling waarmee het veel bewondering oogst.

In de takken zitten 55 kraaien, lasergesneden uit roestvaststaal “Maar als je het voorwerp puur op laskwaliteit zou beoordelen, zou ik die bewondering niet krijgen hoor”, lacht de Limburger, die zegt een passie voor lassen te hebben vooral voor het laserlassen.

deze trofee te maken. “In de ogen van dat reclamebureau ben ik een kunstenaar”, stelt hij tevreden vast. Maar hoe ziet hij zichzelf eigenlijk? Huijs, nuchter: “Ik ben gewoon een artistieke lasser.”

“Al op de MTS raakte ik geïnspireerd door het smeltbad. Het is denk ik het idee dat je iets aan elkaar verbindt! Het is moeilijk uit te leggen, maar het heeft me altijd geboeid.” Hoewel hij ook de Pedagogisch Technische Hogeschool (PTH) in Eindhoven met succes afrondde, heeft Huijs zijn passie en kennis nooit als docent ingezet. “Mijn technische interesse wint het van het in contact staan met de jeugd”, zegt hij eerlijk. “Als laserlasspecialist bij NTS Hermus heb ik momenteel de baan die precies bij me past. Dat is het allerbelangrijkst. Laserlassen vraagt ook om creativiteit; dat begint al bij het ontwerp.” Dát Huijs creatief is, staat buiten kijf. Hij laat een kunstobject zien in groen en roze, dat kan worden vastgepakt aan een miniatuurzendmast. Het is een trofee voor de Brabantse Dorpen Derby 2010 (een wedstrijd van de provincie Noord-Brabant en Omroep Brabant waarin dorpen hun beste ideeën voor de leefomgeving etaleren). Via een goede vriend, die werkzaam is bij een reclamebureau, werd Huijs gevraagd om

Eervolle prijs Die artisticiteit wordt nog eens onderstreept door de prijs die de Limburger eind vorig jaar in de wacht sleepte bij de fotowedstrijd van de Welding Week. Met zijn foto van de carnavalsboom, geplaatst tegen de achtergrond van de Maas, won hij de prijs voor de meest originele/creatieve inzending. Niet de publieksprijs dus (op de inzendingen kon via internet worden gestemd), maar een prijs die werd toegekend door een deskundige jury van het BIL - zeg maar het Belgische NIL. “En dat maakt dit voor mij nu juist tot de meest eervolle onderscheiding.” Hoewel het soms even afzien was, kijkt Huijs tevreden terug op de 250 uren die hij stak in het kunstwerk. Zou hij zoiets opnieuw kunnen? “Ik heb inmiddels een zoontje en daar besteed ik eigenlijk nog liever mijn tijd aan”, zegt de laserlasser. “Maar ja, mocht er een opdracht komen…het bloed kruipt waar het niet gaan kan.”

19

TECHNIEK

februari 2012

februari 2012

Regelgeving

Lassen aan gasvoerende leidingen - deel 1 LASSEN AAN GASTRANSPORTLEIDINGEN DIE IN BEDRIJF ZIJN, VRAAGT OM SPECIALE TECHNIEKEN. DIT ARTIKEL BEHANDELT IN TWEE DELEN DE TECHNISCHE ACHTERGRONDEN VAN HET VEILIG KUNNEN LASSEN AAN GASTRANSPORTLEIDINGEN, MET NAME AAN OUDERE LEIDINGEN MET EEN HOGER KOOLSTOFEQUIVALENT.

De Europese norm voor het lassen van gastransportleidingen, de NEN-EN 12732, geeft in haar eerste editie van 2000 aan dat het lassen ten behoeve van het zogenaamde 'hot tappen' alleen mag worden uitgevoerd na "voldoende research en ontwikkeling om zeker te stellen dat de veiligheid en de uitvoering geborgd zijn en dat de mechanische eigenschappen correct zijn". Voor aanvang van de uitvoering van laswerkzaamheden op drukhoudende leidingen en systemen moet de leidingbeheerder afwegen of het ontwerp, de materialen en de conditie van de constructie geschikt zijn om aan te kunnen lassen onder de heersende bedrijfsdruk. Verder wordt verwezen naar kritieke aspecten die benoemd moeten worden in de lasprocedurespecificatie. Een lijst van kritieke aspecten is te vinden in bijlage D van de NEN-EN 12732. Bijlage D heeft een informatief karakter, met als belangrijkste concrete 'eisen' die aan het lassen worden gesteld: • De minimum gespecificeerde rekgrens van het lasmetaal mag niet hoger zijn dan 400 N/mm². • De treksterkte moet liggen tussen 400 en 560 N/mm². • De breukrek (A5) moet minimaal 26% bedragen. • De Charpy-V kerfslagwaarde van het lasmetaal moet minimaal gemiddeld 47 Joule bedragen; een enkele waarde van minimaal 32 Joule is acceptabel; de testtemperatuur moet in overeenstemming zijn met de standaard die de leidingeigenaar hanteert. • Uit een set van drie waarnemingen mag het gemiddelde diffundeerbare waterstofgehalte (HDM) niet hoger zijn dan 3 ml, een enkele waarde mag maximaal 3,5 ml bedragen.

TECHNIEK

Bijlage D van de EN 12732 geeft ook een opsomming van aandachtspunten en voorzorgsmaatregelen om koudscheuren en doorbranden te voorkomen: • Genormaliseerde staalsoorten (van voor 1970) zijn gevoeliger voor koudscheuren. Maatregelen hiertegen zijn voorwarmen of het verlagen van de gasstroomsnelheid. • Bij een zekere minimum wanddikte moet een minimale uittreklengte worden onderhouden, zodat de voortloopsnelheid bij het lassen garandeert dat geen lokale doorbranding ontstaat. • Beneden een bepaalde minimale pijpwanddikte moet drukverlaging van de leiding worden overwogen. • Beneden een bepaalde minimale pijpwanddikte moet een minimale gasstroomsnelheid worden onderhouden. • Er moet een minimale afstand worden aangehouden tussen de te lassen hot tap fitting en andere lassen. Tot zover de Europese regelgeving. De Europese norm is functioneel gesteld en geeft geen details. Ook andere Europese normalisatie-instituten hebben de EN 12732 geaccepteerd, zoals DVGW ‘Arbeitsblatt’ GW 350.

door ing. W.N. Schipaanboord, ing. B.G. Koppens en J. Marquering EWT et maken van aansluitingen op gastransportleidingen die niet uit bedrijf genomen kunnen worden, vereist speciale technieken. Vaak wordt 'hot tapping' toegepast. Men last zogenaamde 'split tees' (gedeelde T-stukken) op leidingen die in volledig bedrijf zijn en blijven. De gedeelde T-stukken worden op de leiding geplaatst en vervolgens door langslassen aan elkaar verbonden tot één T-stuk. Na inspectie worden rondlassen gemaakt die zorgen voor de verbinding van het T-stuk met de transportleiding. N.V. Nederlandse Gasunie heeft vanaf 1978 onderzoek uit laten voeren, onder andere bij TNO, om zo een onderbouwing te krijgen voor een betrouwbare en veilige manier van lassen aan gasvoerende leidingen. Dit artikel gaat - in twee delen - in op de regelgeving, kritieke aspecten van het lassen aan gastransportleidingen in bedrijf en de beheersing van deze kritieke aspecten. Ook de metaal-

20

kundige achtergronden worden behandeld. In dit artikel is meer dan twintig jaar bedrijfservaring met lassen aan gasvoerende gastransportleidingen verwerkt.

Goede procedures en kwaliteitsbeheersing Het lassen aan gasvoerende leidingen gebeurt vooral uit economische overwegingen. Het uit bedrijf nemen van leidingen is kostbaar, omdat leveringscontracten meestal uitgaan van continue levering. Strikte voorwaarde is dat er geen enkele concessie wordt gedaan aan de veiligheid. De gevolgen van een onzorgvuldige werkwijze kunnen desastreus zijn. Goede procedures en kwaliteitsbeheersing zijn daarom essentieel. Door nauwgezette specificaties en het toepassen van uitgebalanceerde lasmethodebeschrijvingen worden de risico’s beheersbaar gemaakt.

Afb. 1: Uitvoering van een aanboring op een leiding onder druk (hot tap) voor een bypassleiding door middel van een opgelast T-stuk (een zogenaamde 'split tee'). De diameter van zowel de leiding als de aftakking is 600 mm. Het lassen vindt plaats onder volledige gasdruk en –stroming. Langs- en rondnaden zijn magnetisch onderzocht. Ook is ToFD-onderzoek (Time of Flight Diffraction) uitgevoerd op de langsnaden. Bij deze foto is een mooie animatievideo te bekijken via: http://www.youtube.com/watch?v=GXtBLjoirfs

Afb. 2: Een ‘split tee’ na het lassen van de langsnaden met beklede elektrode. Om gelijkmatige krimp te bewerkstelligen, wordt gelast met de zogenaamde ‘pelgrimssteek’. De doorlassing wordt gemaakt op een stalen onderlegstrip om inbranding op de gasvoerende leiding te voorkomen.

21

TECHNIEK

februari 2012

februari 2012

Afb. 3: Rondlas van een split tee lekt na het ontstaan van een scheur.

Pijpleidingmaterialen De oudste pijpleidingmaterialen (uit de jaren 60) zijn van genormaliseerde kwaliteit en met voorwarmen tot 150 ºC goed lasbaar. Vanaf de begintijd van de transportleidingbouw (1964-1970) is het koolstofequivalent (Ceq) gelimiteerd tot 0,47 (voor de Nederlandse situatie) en het koolstofgehalte is beperkt tot 0,23 %. In incidentele gevallen wordt echter nog wel pijpleidingmateriaal aangetroffen waarbij deze waarden in geringe mate worden overschreden. Deze materialen zijn vermoedelijk destijds volgens API 5L zonder aanvullende specificatie geleverd. In zulke gevallen kan bijvoorbeeld een koolstofequivalent van 0,50 voorkomen. De rekgrens van deze staaltypen was aanvankelijk beperkt tot 345 N/mm². Vanaf 1970 is staalkwaliteit St 60.7 gespecificeerd, wat later is overgegaan in StE 415.7 TM met een rekgrens van 415 N/mm². De NEN-EN 10208-2 specificeert ook thermomechanisch behandelde staalsoorten (TM) en 'quenched and tempered' staalsoorten. Deze hebben een sterk verminderde gevoeligheid voor koudscheuren ten opzichte van de genormaliseerde kwaliteit, maar door hogere sterkten (rekgrens tot 550 N/mm²) is een evaluatie van de lasprocedures vereist. Beide staalsoorten zijn in 1984 onderzocht op transformatiegedrag. TNO heeft in opdracht van Gasunie zowel genormaliseerd staal (Ceq 0,49 - wanddikte 13 mm) als thermomechanisch behandeld staal (Ceq 0,37 wanddikte 7 mm) onderzocht met een lassimulator. De invloed van verschillende legeringselementen op de lasbaarheid kan aan de hand van een formule worden uitgedrukt. De meest gangbare formule is de IIW-formule voor het berekenen van het zogenaamde koolstofequivalent, Ceq. Hoe hoger het koolstofequivalent van een constructiestaal, hoe slechter de lasbaarheid.

Hardbaarheidsonderzoek met behulp van lassimulator De staalsoorten zijn in de lassimulator blootgesteld aan een variëteit van simulaties om zo de dilatometercurven te kunnen opstellen. Tevens is aan het proefmateriaal hardheidsonderzoek uitgevoerd. Voor de piektemperaturen 1000 °C en 1300 °C zijn de afkoeltijden gesimuleerd tussen 100 en 4 s. Bij een afkoeltijd (t8/5 = afkoeltijd tussen 800 °C en 500 °C) van acht seconden of korter bij het genormaliseerde staal wordt 100 % martensiet gevormd. Vanwege het grote aandeel koolstof (circa 0,22 %), is dit een type martensiet dat gevoelig is voor waterstofverbrossing en residuele lasspanningen. In het TM-staal ontstaat vanaf een afkoeltijd (t8/5) van 2,5 seconden een overgangsstructuur van bainiet. Dit is aanmerkelijk gunstiger dan het brosse scheurgevoelige martensiet in het genormaliseerde staal. Bij een piektemperatuur van 1300 °C wordt voor het genormaliseerde staal (Ceq 0,47) een hardheid gemeten van 450 HV10 (Hardheid Vickers). Voor het thermomechanisch behandelde staal met een Ceq van 0,37 is de hardheid circa 380 HV10 bij een t8/5 van 3 s. Als de piektemperatuur gekozen wordt op 1000 ºC, dan daalt de hardheid van het genormaliseerde staal tot 380 HV10, het niveau dat voor de NEN-EN-ISO 15614-1 nog acceptabel is. Experimentele data geven inderdaad hardheden tussen 450 en 500 HV10 wanneer gelast wordt met een afkoeltijd t8/5 van 2 à 4 s. Uit deze onderzoekingen is gebleken dat het belangrijk is om voor de leidingstaalsoorten van genormaliseerde kwaliteit, toegepast vóór 1975, de chemische samenstelling te kennen.

22

bratie van de spectraalmeetapparatuur moet men uiteraard beschikken over betrouwbaar referentiemateriaal. Als onderdeel van het NEN-EN-ISO 3834 kwaliteitsbeheerssysteem beschikt de afdeling Speciale Opdrachten van Gasunie uit Deventer over dergelijk vergelijkingsmateriaal. Dit referentiemateriaal, afkomstig uit een leiding met bouwjaar 1968, heeft een Ceq van 0,49. Bij de verificatie van oud leidingmateriaal wordt voor én na de meting van de pijpleiding waarop wordt gelast, dit referentiemonster eveneens gemeten. Bij te grote afwijkingen kan men de afstelling van de mobiele spectrometer corrigeren. Een volgens NEN-EN-ISO/IEC 17025 geaccrediteerde instelling voert deze spectraalanalyses uit.

Relatie tussen gasstroomsnelheid en afkoelsnelheid Een belangrijke parameter is de afkoeltijd tussen 800 ºC en 500 ºC (t8/5). Bij langsstromend gas en water is sprake van geforceerde koeling. Er is onderzoek gedaan (Belgraver; 1983; De Haan; 1991, Bernouilli stromingslaboratorium) naar het verband tussen gasstroomsnelheid en afkoelsnelheid t8/5. Hierbij is vastgesteld dat bij een gasstroomsnelheid vanaf 3 m/s een t8/5 van 8 s kan optreden. Er zijn metingen uitgevoerd op de verschillende pijpdiameters en onder gecontroleerde lasomstandigheden. Uit dit onderzoek is gebleken dat bij hogere gasstroomsnelheden een grotere kans bestaat op martensietvorming.

Warmte-inbreng versus afkoeltijd Spectraalanalyse

Deze waarde van het koolstofequivalent wordt tegenwoordig volgens de NEN-EN 1011-2:2001 aangeduid als CE in %

Afb. 4: Detail van afbeelding 3. Na verwijdering van een gedeelte van de hoeklas is een scheurvormige indicatie zichtbaar ter plaatse van de lekkage.

Voor pijpleidingmaterialen met een rekgrens boven 345 N/mm² van voor 1975 controleert men de chemische samenstelling met behulp van een mobiele spectrometer. Bij deze verificatie maakt men gebruik van materiaalmonsters die afkomstig zijn van oude leidingstukken. Bij de kali-

Verder is nagegaan of verhoogde warmte-inbreng een grote invloed heeft op de afkoeltijd t8/5. Deze relatie is onderzocht voor de eerste butterlaag en de tweede butterlaag op de gasvoerende pijp, met verschillende elektrodediameters in 3G positie (PH volgens NEN-EN-ISO 6947:2011). In het onderzoek van 1984 is met een gas-

TECHNIEK

stroomsnelheid van 25 m/s gelast bij een gastemperatuur van 10,2 ºC. Een verdubbeling van de warmte-inbreng geeft een verdubbeling van de afkoeltijd t8/5. Voor de hoogste warmte-inbreng, 16 kJ/cm, komt de afkoeltijd nauwelijks boven de 8 s uit. Dit betekent dat ook in de tweede butterlaag de condities aanwezig zijn om martensiet te vormen. Ook is onderzocht of waterstof, opgelost in het metaalrooster, voldoende tijd heeft om te diffunderen. De gemeten afkoeltijden van 300 °C naar 100 ºC liggen tussen de 10 s bij een warmte-inbreng van circa 8 kJ/cm en 20 s bij een warmte-inbreng van 16 kJ/cm. Deze tijden zijn lager in vergelijking met normale lasomstandigheden. Wanneer geen adequate maatregelen worden getroffen kan waterstofverbrossing optreden. Deel 2 van dit artikel verschijnt in de volgende uitgave van Lastechniek. Dat deel gaat in op fittingmaterialen, toevoegmaterialen en het lassen van de langslas en rondnaad.

Literatuur 1. Predictive model for the prevention of weld metal hydrogen cracking in high strength multipass welds; Pekka Nevasmaa; Department of mechanical engineering, University of Oulu; pg.114. Dankwoord Reparatielassen en alle verwante activiteiten worden uitgevoerd door de afdeling Speciale Opdrachten van Nederlandse Gasunie. De auteurs danken de heren Richard van der Velden (Manager van de groep Speciale Opdrachten van Gasunie Deventer), Wytze Sloterdijk en Jan Spiekhout (beiden Executive Senior Consultants bij Kema Gas Consulting en Services te Groningen - voorheen Gasunie Engineering and Technology) voor hun ondersteuning bij het schrijven van deze publicatie. Personalia Ing. W.N. Schipaanboord IWE is werkzaam voor KEMA Groningen (voorheen Gasunie Engineering and Technology) en lascoördinator Speciale Opdrachten van Gasunie Deventer. Ing. B.G. Koppens is plaatsvervangend manager van de groep Speciale Opdrachten van Gasunie Deventer. J. Marquering EWT is uitvoerend lascoördinator Speciale Opdrachten van Gasunie Deventer.

23

COLUMN

februari 2012

Verrassingen op de Techni-Show? Gorinchem, 6, 7 en 8 november 2012 Dé week voor:

Openingstijden: 13.00 - 21.00 uur

© „ {‹‰…†~{Š}{x{zŒw„ Œ{ˆx„z„}‰Š{y~„{{„ © …„Šƒ…{Š„}ƒ{ŠŒw}{„…Š{„ © ‹Š‰‰{‚„}Œw„{„„‰ © y…„ŠwyŠŠ‹‰‰{„„z‹‰Šˆ{{„…„z{ˆ€‰

De Welding Week ligt nog vers in het geheugen, maar de Techni-Show overslaan doe ik toch maar even niet. Ik ga eens rustig rondkijken en de tijd nemen om me goed te laten informeren over een aantal zaken. Wie weet welke verrassingen me daar staan te wachten? Ook hoop ik een aantal van mijn lasmaatjes te zien, die ik niet ben tegengekomen in Antwerpen. Ik heb me voorgenomen, ook al is het nog zo gezellig, niet te lang op een bepaalde stand te blijven hangen. Meer dan drie stands bezoeken moet me toch lukken? Naar de Welding Week ben ik met de auto gegaan, maar misschien is de trein nemen naar Utrecht toch een betere beslissing? Parkeren bij de Jaarbeurshallen is meestal een crime en parkeren is daar duur. Misschien gaat het met de trein zelfs sneller, hoewel? De laatste keer dat ik de trein heb genomen had deze meer dan 10 minuten vertraging en de keer daarvoor verviel de door mij geplande trein. Gevolg, ik was te laat op mijn afspraak, met dank aan de Nederlandse Spoorwegen. Dus toch maar de auto nemen? Dan wel opletten om niet te hard te rijden. Wist u, dat niet jongeren, maar juist ouderen veel te hard rijden? De groep van 40 tot 60 jaar krijgt twee keer meer boetes dan bestuurders van 20 tot 24 jaar. Durven die oudjes nog wel te klagen over het rijgedrag van jongeren? De nationale racebaan is de A2, daar worden de hoogste snelheden gemeten. Het zijn vooral Mercedessen, Audi’s en BMW’s die geflitst worden. Op dinsdag wordt het meest geflitst en op donderdag het minst. Dus wordt het donderdag druk op de Techni-Show, want

© y…„ŠwyŠƒ{Šw|„{ƒ{ˆ‰ © ~{Šd_bEX_b‰ƒ†…‰‹ƒ

dan is de kans op een snelheidsboete het kleinst. Het wordt trouwens ook steeds lastiger om de snelheidsboetes te kunnen betalen. Voor de gepensioneerden in de Metaal gaan de pensioenen behoorlijk omlaag en voor ons als lassers de pensioenpremie omhoog. Opvallend was wel dat in het RTL nieuwsbericht over de verlaging van de pensioenen op donderdag 19 januari twee aan het werk zijnde lassers in beeld kwamen. Lassen levert nu eenmaal door de felle elektrische boog en het spatgedrag meer spectaculaire beelden op dan bijvoorbeeld het bewerken van een krukas. Misschien helpen deze beelden om meer jongeren ertoe te bewegen voor ons mooie beroep te kiezen. Wat mij betreft kunnen lassers niet vaak genoeg in beeld komen in nieuwsberichten. Ik ga toch eens met John de Mol praten om een soapserie over het wel en wee van een lasser te starten. Geen serie 'Lasser zoekt vrouw', dat hebben lassers niet nodig. Ik nodig John eerst uit voor een bezoekje aan de Techni-Show en laat hem met een aantal van mijn lasvriendjes praten. Dan ziet hij vanzelf de mogelijkheden. Dus als u John op de Techni-Show ziet …

Lastechniek #3 verschijnt begin maart 2012 Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2 4207 HZ Gorinchem T 0183 - 68 06 80 F 0183 - 68 06 00 I www.evenementenhal.nl E [email protected]

Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen 071 589 56 44 of e-mailen: [email protected] Ons evenement. UW MOMENT.

25

RUBRIEK

februari 2012

RUBRIEK

februari 2012

DELASGROEPENENHUNAGENDA Lasgroep Noord (LGN) Plaats van samenkomst: Rsg De Borgen; Waezenburglaan 51a; Leek Lasgroep West (LGW) Plaats van samenkomst: Tata Steel Training Centre; Rooswijklaan 61; 1951 MH Velsen-Noord Lasgroep Oost (LGO) Plaats van samenkomst: Sg Sprengeloo; Sprengenweg 81; Apeldoorn Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) Plaats van samenkomst: Applus-RTD; Delftweg 111; Rotterdam

Naam: René van Blanken - Leeftijd: 29 jaar Functie: Constructieplaatwerker / lasser bij Metaal Techniek Apeldoorn (MTA) in Apeldoorn. door Margriet Wennekes, fotografie Medea Huisman

Zeeuwse Lasgroep (ZLG) Plaats van samenkomst: Wisselend, voor meer informatie kijkt u op zeeuwselasgroep.nl Lasgroep Zuid (LGZ) Plaats van samenkomst: Stedelijk College; Avignonlaan 11; Eindhoven Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) Plaats van samenkomst: Amerikalaan 35; Maastricht-Airport

Activiteiten bij de LASGROEPEN Lasgroep Noord (LGN) 08-03-2012 Jaarvergadering Lasgroep Oost (LGO) 08-03-2012 Jaarvergadering en presentatie ‘Klein serie productie met robots’door Andon 26-04-2012 Werken is gezond, door 5xBeter Lasgroep West (LGW) 15-03-2012 Spoorstaven, schades en lassen, door John Jansen 26-04-2012 Visueel lasonderzoek, door Cor Dekker en Michel Voorhout Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) 13-03-2012 Op locatie bij HSM, door J. Bodt 17-04-2012 Virtueel lassen, door Frank Smit

Zeeuwse Lasgroep (ZLG) 02-03-2012 Laswedstrijden voor vmbo, bij Technum te Vlissingen 21-03-2012 Ledenvergadering en lezing ESW strip cladding, door Johan Cobben Lasgroep Zuid (LGZ) 28-02-2012 Voor- en nadelen van lijmverbindingen, door Rob Helmich 20-03-2012 Excursie Spirotech: Mechanisering van het lasproces, door Cees v.d. Werf Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) 28-02-2012 Verbinden door lijmen, door Henkel 27-03-2012 Construction products Directive (CPD), door Roy van de Schoor 24-04-2012 Geen brug te ver, door Jeroen Bodt

Meer informatie over alle activiteiten is op te vragen bij het NIL, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer. T 088 400 85 60, F 079 353 11 78, E [email protected]. Actuele informatie staat op www.vakbladlastechniek.nl en op www.nil.nl/algemenelasinfo

26

Welke opleiding heb je gevolgd? "Na de LTS, richting Metaal, heb ik een tweejarige MBOopleiding constructieplaatwerker en lasser gevolgd op niveau 2. Verder heb ik het diploma TIG-lassen niveau 2 voor het lassen van roestvaststaal en alumium." Waarom heb je gekozen voor het lassersvak? "Uit interesse. Tijdens een snuffelstage vond ik het vuur en spektakel bij het lassen erg gaaf." Hoe ben je bij Metaal Techniek Apeldoorn terechtgekomen? "Toen ik bezig was met mijn opleiding voor het TIG-diploma, destijds nog via het Centrum Vakopleiding, kwam ik in contact met Barry Eggink, één van de oprichters van MTA. Barry was een eigen bedrijf gestart door de werkplaats over te nemen van een bedrijf dat stopte. Later is Arjen van Asselt, een andere ondernemer, zijn compagnon geworden en zijn ze samen verdergegaan onder de naam Metaal Techniek Apeldoorn. Via mijn contact met Barry werd ik in 2003 de eerste werknemer van hun bedrijf." Wat vind je zo mooi aan het lassen? "Dat kan ik eigenlijk niet verwoorden. Ik hou van de rust tijdens het lassen, je hebt er veel concentratie voor nodig. TIG-lassen vind ik het leukst om te doen, vooral om alles wat je ermee kunt maken." Zijn er prestaties of projecten waar je trots op bent? "Ja, en dat heeft alles te maken met mijn grootste hobby: Tractor Pulling. Sinds twee jaar maak ik deel uit van een professioneel team dat meedoet aan wedstrijden op Europees niveau. De eigenaar van de trekker en meervoudig Europees kampioen Willem Veldhuizen ontmoette ik tijdens een autoschadeherstelbeurs in Hardenberg. Naast zijn stand was een stand met lasapparatuur, waar hij zag dat ik een mooie las kan leggen. We kwamen aan de praat en sindsdien ben ik besmet met het virus, zoals dat heet. Er zit veel laswerk aan de trekker en dit heb ik voor 90% zelf uitgevoerd. De eerstvolgende wedstrijd is volgens mij op zaterdag 25 februari in Ahoy."

Heb je nog tijd voor andere hobby's? "Jazeker, naast Tractor Pulling is dragracen een grote hobby van me. Het gaat er in deze sport om wie het snelst vanuit stilstand een bepaalde afstand kan afleggen. Ik doe mee als coureur aan de kwart mijl. In 2008 ben ik hiermee Nederlands kampioen geworden in twee klassen." Is er iemand in dit vak waar je bewondering voor hebt? "Ik heb veel bewondering voor het technisch inzicht van Arjen van Asselt. Hij weet snel creatieve en slimme oplossingen te bedenken voor allerlei problemen. Daarnaast heb ik veel bewondering voor Willem Veldhuizen van het Tractor Pulling team. Hij ontwerpt en bouwt zijn eigen motoren."

Wat zou je nu doen als je geen lasser was geworden? "In dat geval had ik gekozen voor de autotechniek of de installatietechniek." Wat zijn je plannen voor de toekomst? "Ik zou wel een eigen bedrijfje willen starten in het vervaardigen van onderdelen voor de autosport en het Tractor Pulling. Dan zou ik van mijn grootste hobby's mijn werk maken."

27

MARKT

februari 2012

MVO-beleid

werpt vruchten af

MARKT

februari 2012

ansen Venneboer geeft al bijna honderd jaar vorm aan de civiele infrastructuur, zo staat op de website te lezen. Waar in het verleden de nadruk op productie lag, is Jansen Venneboer nu veel meer een projectorganisatie geworden. In eigen beheer worden er bruggen, waterkeringen en sluizen ontworpen, geproduceerd, geïnspecteerd, onderhouden en gerenoveerd. Daarnaast biedt Jansen Venneboer innovatieve oplossingen voor de verkeersgeleiding. Een van de activiteiten waar veel laswerk bij komt kijken is het reparatiewerk aan bruggen. Operation manager John van Mierlo: “Het is niet best gesteld met de bruggen in Nederland.”

Jaren 70 “De bruggen zijn grotendeels in de jaren 70 gebouwd toen het hoofdwegennet in Nederland flink werd uitgebreid. Dat is gebaseerd op een bepaald verkeersaanbod”, vertelt Van Mierlo. “Dat de toename aan verkeer zo’n vlucht zou nemen, had men toen niet voorzien. Ook zijn de bruggen eigenlijk niet bestand tegen de aslasten van moderne zware vrachtwagens.” Het gevolg is dat er bij veel stalen bruggen scheuren zijn ontstaan in zowel het wegdek als de onderliggende verstevigingstroggen. Jansen Venneboer verzorgt in opdracht van Rijkswaterstaat de inspecties en de reparaties.

Waalbrug Voor een reparatie aan een brug komt er een complete karavaan in beweging; een vrachtwagen met een grote oplegger, met daarop de werkkeet, een toilet en een aggregaat. Daarnaast neemt men een aantal bodemloze zeecontainers mee die als overzetcontainers worden gebruikt. De overzetcontainer wordt over de te repareren plek geplaatst, zodat men vrij van weersinvloeden kan werken. Een brug die regelmatig wordt gerepareerd, is de Waalbrug bij Ewijk in de A50. Van Mierlo: “Daar komen alle reparaties in terug: scheuren in de troggen, scheuren in de dekplaat, vermoeiingsscheuren. Dat is ook niet zo gek voor een brug van een kilometer lang. Daar kan veel mee gebeuren.”

JANSEN VENNEBOER UIT WIJHE IN OVERIJSSEL VALT OP. HET BEDRIJF HANTEERT EEN STRIKT MVO-BELEID EN SLEEPTE DAARMEE DE EERSTE AWARD VOOR DUURZAME ONDERNEMING IN DE WACHT. BOVENDIEN WERD DE DIRECTEUR ONDERSCHEIDEN ALS ‘ONDERNEMER VAN HET JAAR 2011’. door Corné Houwaard, tekst en fotografie

28

Staal dat om de vijf jaar gestraald en geconserveerd moet worden is natuurlijk niet milieuvriendelijk 29

MARKT

februari 2012

de MVO-monitor van de Koninklijke Metaalunie behaald. Daarnaast kreeg de directeur van het bedrijf de titel ‘Ondernemer van het jaar’ toebedeeld door de Kamer van Koophandel, MKB en VNO-NCW. “Het viel hen op hoe in moeilijke tijden een metaalbedrijf toch een gigantische groei doormaakt”, vertelt van Mierlo. Met de MVOaward op zak wil Jansen Venneboer steeds meer milieuvriendelijk en duurzaam ondernemen. Van Mierlo: “Enerzijds vinden we het als bedrijf belangrijk om zo naar buiten te treden. Anderzijds wordt het door opdrachtgevers vanuit de markt ook steeds meer van je gevraagd.”

Kauwgom De lasverbindingen die nu worden gemaakt, zijn in ieder geval veel beter dan in de jaren 70. “Er worden andere materiaalsoorten gebruikt en andere diktes. De omstandigheden zijn ook beter en men maakt de berekeningen nu op basis van het huidige verkeersaanbod”, vertelt Van Mierlo. Aangezien een brug, ook door de invloed van warmte en kou, continu in beweging is, is er een speciale lasprocedure opgesteld. “De eerste laag wordt met een speciaal toevoegmateriaal gelegd dat heel veel krimp op kan vangen. Het is net een soort kauwgom. Je krijgt dan geen spanningen in het materiaal, maar het vervormt plastisch.” Het is belangrijk dat de nieuwe dekplaat er spanningsvrij ingelegd wordt. Van Mierlo: “Anders ga je weer trekken aan de omliggende platen, die vervolgens weer gaan scheuren op andere plekken.”

CO2-uitstoot Jansen Venneboer begon in 2011 met het in kaart brengen van de hele CO2-uitstoot. “Tegen de verwachting in zat de grote bulk niet in de productiehal, maar in ons wagenpark”, vertelt Van Mierlo. Momenteel worden alle voertuigen vervangen door een ‘groener’ alternatief met een A- of B-label. Ook krijgen medewerkers binnenkort een cursus 'Duurzaam rijden'. Van Mierlo: “We rijden nu bijna altijd met een bus met volle lading. Zwaar hijs- en tilgereedschap, compressoren en al het andere gereedschap wordt allemaal meegenomen, terwijl dat vaak niet nodig is. Geen imperiaal op je dak kan 10% brandstof besparen.” Jansen Venneboer moest na het in kaart brengen van de emissie, ook een plan van aanpak ontwikkelen. Hoe ga je de CO2-uitstoot reduceren? Behalve een ‘groener’ wagenpark resulteerde dat ook in energiebesparende oplossingen in de productieomgeving en het kantoor en bijvoorbeeld een inventarisatie van gevaarlijke stoffen.

Noord-Zuidlijn Van Mierlo loopt door de productiehal. In het midden van de hal ligt een flinke stalen boogconstructie. Het is een onderdeel van de segmentschuiven die bij de Noord-Zuidlijn in Amsterdam worden gebruikt. Men wil daar voorkomen dat de metrobuis bij calamiteiten onder water komt te staan. Jansen Venneboer produceert twee segmentschuiven, die er voor moeten zorgen dat de tunnel volledig afgesloten kan worden. De twee schuiven worden in de productiehal afgelast. Er zit behoorlijk wat laswerk in. Beide ‘gevaartes’ worden nu opgebouwd, waarna ze vervoerd worden naar de conserveerder in Amsterdam. Dat vervoer kan vanaf Wijhe per schip, maar tot 8,5 meter breed kan een vrachtwagen met enorme oplegger ook nog over de weg. Gelukkig weten ze bij Jansen Venneboer welke bruggen ze het beste over kunnen steken.

Het is een onderdeel van de segmentschuiven die bij de Noord-Zuidlijn in Amsterdam worden gebruikt. Men wil daar voorkomen dat de metrobuis bij calamiteiten onder water komt te staan. 30

MARKT

februari 2012

Vloeken in de kerk Ondanks de enorme groei die het bedrijf doormaakt, blijft men de horizon verruimen. Van Mierlo: “We verbreden onze blik bijvoorbeeld richting de marine & offshore. Waar we ook naar kijken, maar dat is eigenlijk vloeken in de kerk, zijn composietoplossingen voor bruggen of sluisdeuren.” De eerste opdracht voor een composietbrug bij Muiden is net die week binnengehaald. “We zien dat er een verschuiving is naar milieuvriendelijke oplossingen. Staal dat om de vijf jaar gestraald en geconserveerd moet worden om het in stand te houden, is natuurlijk niet milieuvriendelijk. Men wil steeds vaker een oplossing die dertig jaar probleemloos ligt. Composiet is daar dan een heel goed materiaal voor. De brug bestaat nog steeds uit een stalen basis, maar dan met een composietdek. Trouwens, niet alle bruggen en sluisdeuren zijn geschikt voor een composietoplossing.”

MVO-award Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) past momenteel helemaal bij Jansen Venneboer. Afgelopen jaar heeft het bedrijf als eerste in Nederland het certificaat van

Aanpassingen Er is al flink wat veranderd. Het wagenpark wordt steeds groener. Ook de productiehal waar gelast wordt, krijgt te maken met aanpassingen. Want ondanks dat de CO2-prestatieladder niet direct van invloed is op de lasprocessen, heeft de directie toch uitgesproken zich als MVO-bedrijf te willen onderscheiden. Dat vertaalt zich ook naar een goed beleid voor de medewerkers. Van Mierlo: “Personeel heeft de mogelijkheid om opgeleid te worden. Binnen de Arbo-eisen moet men gewoon goed kunnen werken. We zijn dus ook aan het kijken naar de rookgassen die bij het lassen vrijkomen. We zitten nog onder de vereiste milligram per kubieke meter, maar dat kan wel beter.” Ook wordt gekeken of men steeds meer OP (onder poederdek) kan lassen. Van Mierlo: “Dat is gewoon een veel schoner proces, mensen hoeven geen laskap op. De investeringen in de nieuwe machines zijn hoger, maar uiteindelijk is het lasproces goedkoper en beter. Tegenwoordig kijk ik bij elke investering die gemaakt wordt binnen het bedrijf door een MVO-bril”, besluit Van Mierlo.

31

NORMEN

februari 2012

NORMEN

februari 2012

Vragen en antwoorden over het uitstel van de verplichte CE-markering DIT ARTIKEL BEHANDELT IN ZEVEN VRAGEN EN ANTWOORDEN DE BETEKENIS VAN HET BESLUIT OM DE CO-EXISTENTIEPERIODE VAN DE EN-1090-1 TE VERLENGEN MET 24 MAANDEN.

Opdrachtgevers kunnen nu al de EN 1090-1 als eis stellen in de overeenkomst.

door ir. G.E. van Beek IWE Wat betekent CE-markering? CE staat voor Conformité Européenne, wat zoveel betekent als ‘in overeenstemming met de Europese regelgeving’. Met het aanbrengen van een CE-markering geeft een fabrikant of importeur (bij invoer van buiten de Europese Unie) aan dat het product voldoet aan de fundamentele eisen ten aanzien van veiligheid, gezondheid en milieu van de betreffende richtlijn(en). Daarmee aanvaardt de producent of importeur de aansprakelijkheid voor zijn product. Wat regelt de Europese norm EN 1090? De EN 1090 serie “Het vervaardigen van staal- en aluminiumconstructies” bestaat uit drie delen: • Deel 1: Eisen voor het vaststellen van de conformiteit van constructieve onderdelen • Deel 2: Technische eisen voor staalconstructies • Deel 3: Technische eisen voor aluminium constructies In deel 1, de EN 1090-1, wordt omschreven hoe de CEmarkering voor staalconstructies moet worden geregeld. In de delen 2 en 3 worden, zoals de titel aangeeft, de technische eisen gegeven. In deze beide laatstgenoemde delen worden onder andere de eisen omschreven voor het zagen, branden, boren, lassen, conserveren, monteren, etc. Zijn bedrijven wettelijk verplicht om te voldoen aan de norm EN 1090? Dat ligt voor deel 1 geheel anders dan voor de delen 2 en 3. Deel 1 is de invulling van de Richtlijn Bouwproducten (Construction Products Directive, CPD, 89/106/EEC) voor de fabricage van staalconstructies en aluminiumconstructies. In zoverre is de EN 1090-1 te vergelijken met de EN 13479 voor lastoevoegmaterialen. Productnormen die een invulling zijn van de CPD, zoals EN 1090-1 en EN 13479 worden geharmoniseerde normen genoemd. Nadat

32

de co-existentieperiode van zo’n norm is afgelopen, is het toepassen van deze normen wettelijk verplicht in de lidstaten. Dit is nu nog geregeld via aansturing in nationale wetgeving (in Nederland het Bouwbesluit). Na het in werking treden van de CPR (als opvolger van de CPD) op 1 juli 2013, is dit niet meer nodig, maar is de CPR direct als een Europese wet van kracht in de lidstaten. Op dat moment hebben landen (zoals nu Engeland en Portugal) niet meer de mogelijkheid om onder de verplichte CE-markering uit te komen voor producten die onder een geharmoniseerde norm vallen waarvan de co-existentieperiode is afgelopen. De delen 2 en 3 van de EN 1090 worden daarentegen niet wettelijk aangestuurd, maar in privaatrechtelijke overeenkomsten van toepassing verklaard. Op dit moment is het al zo dat in bijna alle overeenkomsten voor het fabriceren en monteren van staalconstructies de EN 1090-2 van toepassing wordt verklaard. Gewoonlijk gebeurt dit in het voor het project opgestelde bestek. Wat betekent ‘de co-existentieperiode’ van de norm EN 1090-1? EN 1090-1 is in december 2010 in het officiële Journaal van de Europese Unie gepubliceerd, met als ingangsdatum 1 januari 2011 en een co-existentieperiode van 18 maanden. Dat betekende dat per 1 januari 2011 de norm toegepast kon worden en dat het per 1 juli 2012 verplicht was om constructieve stalen en aluminium onderdelen van CE-markering te voorzien. De co-existentieperiode kan dus gezien worden als een soort ‘gewenningsperiode’ voor leveranciers van producten waarvoor een geharmoniseerde norm van toepassing is. Ter vergelijk: de EN 13479 voor lastoevoegmaterialen is op 1 oktober 2005 gepubliceerd en de co-existentiepe-

riode liep af op 1 oktober 2006. Vanaf 1 oktober 2006 is het dus verplicht om in Europa op de markt gebrachte lastoevoegmaterialen van CE-markering te voorzien. In de praktijk zien we nu dan ook dat alle dozen met lastoevoegmaterialen van het CE-logo zijn voorzien. Waarom eindigt de co-existentieperiode dan niet op 1 juli 2012? Omdat het voor veel fabrikanten en certificerende instellingen onhaalbaar is gebleken om op 1 juli 2012 aan de eisen van de EN 1090-1 te voldoen, hebben de lidstaten het voorstel ingediend bij de Europese Unie om de co-existentieperiode van deze norm te verlengen. In de 72e vergadering van het Europese ‘Permanent Comité inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen betreffende voor de bouw bestemde producten’ op 23 en 24 januari 2012, is besloten de co-existentieperiode van de EN 10901 met 24 maanden te verlengen. Dat verzoek is gehonoreerd. Daarmee is dus het verzoek van de lidstaten gehonoreerd. Dat houdt in dat de co-existentieperiode voor deze norm nu eindigt op 1 juli 2014 in plaats van 1 juli 2012. Wat betekent nu het verlengen van de co-existentieperiode van de EN 1090-1? De co-existentieperiode van de EN 1090-1 is verlengd tot 1 juli 2014. Dat betekent dat het vanaf 1 juli 2014 verplicht is om bij alle in Europa geleverde constructieve stalen en aluminium onderdelen een CE-verklaring mee te leveren. Dit was eerst 1 juli 2012. Bedrijven krijgen dus twee jaar extra de tijd om zich hierop voor te bereiden. Constructiebedrijven hoeven dus voorlopig geen actie te ondernemen? Integendeel, de verlenging betekent niet dat bedrijven nu twee jaar achterover kunnen gaan leunen. Voordat de CEmarkering kan worden afgegeven moeten de bedrijven

hun fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC-systeem) laten certificeren door een aangemelde instelling. Dat vergt de nodige voorbereiding. Bovendien kan het zo zijn dat opdrachtgevers nu al de EN 1090-1 als eis stellen in de overeenkomst. De norm is immers al sinds 1 januari 2011 gepubliceerd. Ondanks dat de EN 1090-1 nog niet wettelijk verplicht is kan deze wel in de privaatrechtelijke sfeer van kracht worden verklaard. Kortom: het is nu de tijd voor bedrijven om zich voor te bereiden op de EN 1090-1. Fabrikanten moeten de gegeven extra tijd benutten en voorkomen dat zij over twee jaar weer in tijdnood komen.

Samenvatting De co-existentieperiode voor de geharmoniseerde norm EN 1090-1 is met twee jaar verlengd tot 1 juli 2014. Daardoor wordt het pas vanaf 1 juli 2014 wettelijk verplicht om constructieve stalen en aluminium onderdelen van CE-markering te voorzien. Bedrijven krijgen twee jaar langer de tijd om hun FPC-systeem te laten certificeren. Voor de EN 1090-2 en EN 1090-3 geldt een heel ander verhaal. Dit zijn geen geharmoniseerde normen, maar ze omschrijven de technische eisen. Deze normen zijn in 2008 gepubliceerd en kunnen van kracht verklaard worden in overeenkomsten voor het leveren van staal-, respectievelijk aluminiumconstructies. De praktijk leert dat deze normen op dit moment in de meeste overeenkomsten van toepassing zijn verklaard en daarmee dus van kracht zijn. Daar verandert het verlengen van de coexistentieperiode van de EN 1090-1 niets aan.

33

BRANCHES

ADVIES en CONSULTANCY

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] I www.adktechniek.nl

februari 2012

AFZUIGINSTALLATIES en LUCHTBEHANDELING

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

INDUSTRIËLE GASSEN

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

AUTOMATISCHE LASHELMEN Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected]

Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected] Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

Welding Support Nederland Botterlaan 32 - 4484 RD Kortgene T 0113 302409 - F 0113 301740 E [email protected] I www.hsweldingsupport.nl Begeleiding, advies en training in lastechnische zaken.

34

Lorch Lastechniek B.V. Postbus 5 - 2200 AA Noordwijk T 071 362 56 27 - F 071 362 38 85 E [email protected] I www.lorch.eu

AIB-Vinçotte Nederland B.V. Takkebijsters 8 - 4817 BL Breda Postbus 6869 - 4802 HW Breda T 076 571 22 88 - F 076 587 47 60 E [email protected] I www.vincotte.nl

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] I www.lincolnelectric.nl

KEURINGEN

CHEMISCHE METAALOPPERVLAKTEBEHANDELING

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] I www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

LASACCESSOIRES

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

LAS- EN SNIJTOORTSEN

LASTOORTSEN MIG en TIG

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

LASTOEVOEGMATERIALEN

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

LASAPPARATUUR EN ANDERE TOEBEHOREN

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] I www.adktechniek.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] I www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] I www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

MANIPULATOREN EN MECHANISATIE Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] I www.lincolnelectric.nl

OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

De Groot Lasopleidingen B.V. Weidehek 24 - 4824 AS Breda T 076 541 07 20 - F 076 542 72 95 E [email protected] I www.lasopleidingen.nl Lastechnische opleidingen, advisering en certificering.

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

NDO/DO ONDERZOEK

LIJMEN

LASKWALIFICATIES/ CERTIFICERING Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

BRANCHES

februari 2012

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] I www.adktechniek.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

ORBITAAL EN APPARATUUR

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

PLASMASNIJDEN Materiaal Metingen Testgroep B.V. MME Group Rietdekkerstraat 16 - Ridderkerk Postbus 4222 - 2980 GE Ridderkerk T 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40 E [email protected] I www.mme-group.com

ONDERZOEK

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] I www.exova.com

35

BRANCHES

februari 2012

ROBOTS EN ROBOTISERING

VOORBEWERKINGSAPPARATUUR VOOR PIJP EN PLAAT

SNIJDEN

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] I www.adktechniek.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] I www.alwn.nl

Rolan Robotics B.V. De Corantijn 6 - 1689 AP Zwaag Postbus 135 - 1620 AC Hoorn T 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07 E [email protected] I www.rolan-robotics.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] I www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

ATTC B.V. Fornheselaan 224 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] I www.attc-bv.eu Onze producten zijn: Slijtdelen voor snijprocessen: Plasma, Autogeen, Lasert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

WARMTEBEHANDELING

OERLIKON stelt u voor, het gamma CITOARC HPF, een economisch en ecologisch verantwoorde manier van lassen.

Delta Heat Services B.V. Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ Stellendam Postbus 52 - 3250 AB Stellendam T 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40 E [email protected] I www.delta-heat-services.nl • Elektrisch voorwarmen en gloeien • Inductie verwarmen • Stationaire gloeiovens • Mobiele gloeiovens • Uitdrogen beton / coatings • Verhuur / verkoop • Advisering

Door de intelligente HPF technologie (High Power Factor) aan te wenden, zullen de CITOARC HPF lasbronnen een aanzienlijke vermindering in elektrisch verbruik hebben. Deze lastoestellen met invertortechnologie zijn draagbaar (6,6 kg) en hebben compacte afmetingen, een primaire voeding van 230 V met 16 A monofazige stekker, zijn bruikbaar met een stroomgroep, en hebben de mogelijkheid te lassen op grotere afstand (max. lengte voedingskabel tot 70 m).

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15, Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] I www.valkwelding.com

Kortom, het ideale lastoestel voor werfinterventies en onderhoudswerken. advertentie

De CITOARC HPF is beschikbaar in verschillende types voor beklede elektroden tot 4.0 mm Ø. Deze invertors zijn uiteraard conform de nieuwe reglementering EN 61000-3-12.

Souplesse in robottechniek Complete snij- en lasrobotsystemen: ■ ■ ■ ■

Mig/mag/tig- en plasmalassen Laserlassen en lasersnijden Lasercladden Lijmen, kitten en schroeven

Wenst u meer informatie over de CITOARC, contacteer OERLIKON of een van zijn partners/verdelers.

Druk, Print en Plot van begin tot eind Bent u op zoek naar een grafisch partner, die met u meedenkt en u hiermee veel kosten bespaart? Wilt u snel en efficiënt geholpen worden, met behoud van service en kwaliteit? Kortom, wilt u totale ontzorging en moeten uw gedrukte, geprinte of geplotte uitingen ‘Gewoon mooi’ zijn? Neem dan vrijblijvend contact met ons op.

Complete handlingtoepassingen: ■ ■ ■ ■

Palletiseren en overzetten Machinebelading Verfspuiten en slijpen Ontbramen en polijsten

www.veldwijk-vanloon.com Veldwijk - van Loon Grafische Bedrijven B.V. Oranjelaan 9 • Postbus 116 2740 AC Waddinxveen T 0182 64 12 12 • F 0182 64 12 22 • E [email protected]

T 0229 - 248484

36

I www.rolan-robotics.com

CITOARC HPF: lassen met een gering electriciteitsverbruik AIR LIQUIDE WELDING BELGIUM SA Z.I. West Grijpen - Grijpenlaan 5 - 3300 TIENEN Tel.: +32 16 80 48 20 - Fax: +32 16 78 29 22 www.airliquidewelding.com

AIR LIQUIDE WELDING NEDERLAND B.V. Rudonk 6B , 4824 AJ BREDA Postbus 6902,4802 HX BREDA Tel. : +31 76 541 00 80

NIET GEBRUIKEN