Wat als een familiesysteem faalt of drastische wijzigingen ondergaat

Wat  als  een  familiesysteem  faalt  of  drastische  wijzigingen   ondergaat…….   VOORWOORD   Deze  tekst  wil  een  aanvulling  zijn  en  een  belangrijke    bijkomende  invalshoek  meegeven  aan  wie   beroepsmatig  geconfronteerd  wordt  met  ernstige  wijzigingen  in  het  familiaal  systeem  of  wie  hierin   verandering  kan  brengen     Het  gezin  (en  dat  mag  in  een  ruimere  context  geïnterpreteerd  worden,  bijvoorbeeld  ook  de  nieuw   samengestelde  gezinnen)  werkt  nog  steeds  als  een  zeer  belangrijke  hoeksteen  in  onze  maatschappij.   Het  is  een  natuurlijk  gegeven  dat  jongen  in  een  nest  opgroeien.  Dit  nest  vormt  de  basis  voor  de  groei   tot  volwassenheid,  biedt  de  nodige  bescherming  en  vergroot  de  overlevingskansen,  de  kans  op   slagen.  Dit  is  ook  zo  bij  de  mens.   De  ouders  nemen  hierbij  een  eigen  en  essentiële  rol  in,  maar  ook  de  kinderen  krijgen  hierin  een   plaats  afhankelijk  van  de  situatie  en  de  samenstelling  van  het  gezin.  De  binding  tussen  ouder  en  kind   is  een  natuurlijke  binding  die  quasi  onvervangbaar  is.  Deze  binding  kan  als  ze  levend  blijft,  of  terug   tot  leven  wordt  gebracht,  helend  en  herstellend  werken.  Zij  speelt  een  essentiële  rol  in  het  systeem   van  leven  en  overleven,  en  om  van  overleven  naar  leven  over  te  stappen.   Maar  wat  als  het  gezinssysteem  faalt  of  gebreken  toont?  Hoe  kan  dit  hersteld  worden?  Wat  voorziet   onze  maatschappij  aan  regelgeving?  Hoe  kan  die  regelgeving  effectiever  bijdragen  tot  herstel  van  dit   familiaal  systeem?   Wij  zijn  van  mening  dat  het  herstel  van  het  familiaal  systeem,  of  minstens  een  poging  tot  herstel  van   de  natuurlijke  binding  telkens  een  rode  draad  moet  zijn  in  elk  juridisch  kader.  Pas  als  andere  waarden   of  belangen  moeten  voorgaan,  mogen  er  maatregelen  getroffen  worden  die  tegen  het  systeem   kunnen  indruisen.  Zo  mogen  minderjarigen  maar  van  hun  ouders  gescheiden  worden  als  dit  niet   anders  kan  om  hun  fysieke  of  psychische  integriteit  te  beschermen.     DE  WET  –  HET  RECHT     JEUGDRECHT   Waarborgen  en  beginselen  op  Europees  niveau   Vooraleer  in  te  pikken  op  de  rode  draad  die  doorheen  de  Nationale  wetten  van  het  jeugdrecht  gaan,   is  het  essentieel  stil  te  staan  bij  de  beginselen  die  gewaarborgd  worden  door  het  Europees  Verdrag   van  de  Rechten  van  de  Mens  en  het  Kinderrechten  Verdrag.   Uit  het  recht  op  eerbiediging  van  het  gezinsleven  (art  8  EVRM)  volgt  dat  minderjarigen  slechts  in   uitzonderlijke  omstandigheden  kunnen  worden  onttrokken  aan  hun  natuurlijk  milieu.   De  gezinswaarborg  is  een  beginsel.  Het  feit  dat  ouders  te  weinig  aandacht  schenken  aan  hun  kind,   hun  kind  veel  vrijheid  gunnen  of  juist  strenge  huishoudelijke  regels  opleggen,  volstaat  niet  om  een   1    

kind  in  een  instelling  te  plaatsen.  De  uitgangsbasis  is  dat  een  kind  in  essentie  het  best  tot   ontwikkeling  komt  in  zijn  eigen  natuurlijke  omgeving  in  de  nabijheid  van  zijn  belangrijkste   hechtingsfiguren  (eventueel  hier  link  over  hechting).  Een  kind  mag  slechts  bij  wijze  van  grote   uitzondering  aan  dit  milieu  onttrokken  worden,  met  name  als  er  gevaar  heerst  rond  de  morele  of   fysieke  integriteit  zoals  mishandeling  (incest),  duidelijk  aantoonbare    verwaarlozing,  zware   psychiatrische  problemen  bij  de  ouder(s)  /  zware  verslaving(en)  bij  de  ouder(s),…….  De  situatie  in  het   gezin  moet  echter  ernstig  en  zonder  vooroordelen    onderzocht  worden.  Enkel  een  vermoeden   volstaat  vanzelfsprekend  niet.  Bovendien  moet  in  eerste  instantie  worden  bekeken  of  de  ouder(s)   niet  kunnen  bijgestaan  worden  in  hun  opvoedingsplicht  met  thuisbegeleiding  of  één  of  andere  vorm   van  begeleiding.  Verder  stelt  het  Europees  Hof  dat  de  rechter  ook  moet  nagaan  of  een  plaatsing  niet   te  traumatisch  werkt.  Daarnaast  hebben  ouders  inspraak  en  het  recht  om  hun  situatie  te  verklaren,   toe  te  lichten  en  alternatieven  voor  te  stellen.   Als  kinderen  uiteindelijk  toch  geplaatst  worden,  hebben  ouders  het  recht  om  hun  kind  regelmatig   te  ontmoeten.  Het  is  zeer  belangrijk  dat  de  familiebanden  niet  totaal  worden  doorgeknipt.   Het  essentiële  omgangsrecht  is  ook  een  beginsel.  Hier  moet  men  echter  rekening  houden  met  het   feit  dat  de  minderjarige  ook  een  loyaliteit  gaat  ontwikkelen  naar  de  opvoedkundige  ,  of  de   pleegouder,…..(zie  verder    in  de  tekst  over  het  loyaliteitsconflict)   Eens  het  gevaar  in  de  eigen  thuisomgeving  geweken  is,  moet  de  mogelijkheid  tot  gezinsherstel   worden  geboden.  Dit  vraagt  om  een  bijzondere  aanpak,  voeling  met,  en  behendigheid.  De   oorspronkelijke  familieband  moet  zo  min  mogelijk  worden  beschadigd.  De  terugkeer  naar  het  gezin   van  oorsprong  moet  de  doelstelling  blijven.     Daartegenover  staat  ook  dat  de  familiale  schade  beperkt  moet  worden.  Zo  mag  een  gezin  evenmin   uiteen  getrokken  worden  door  de  kinderen  in  verschillende  jeugdinstellingen  /  jeugdvoorzieningen  of   pleeggezinnen    te  plaatsen.   Het  pleidooi  voor  het  gezin  als  belangrijke  hoeksteen  van  onze  maatschappij  mag  echter  geen   verborgen  misbruiken  ed.  toedekken.  Als  samenleving  moet  men  waakzaam  te  werk  gaan.   Wat  biedt    de  nationale  wetgeving    :   Het  jeugdrecht  werd  hervormd  middels  twee  wetten  in  2006  (Wet  van  13  juni  2006  tot  wijziging  van   de  wetgeving  betreffende  de  jeugdbescherming  en  het  ten  laste  nemen  van  minderjarigen  die  een   als  misdrijf  omschreven  feit  hebben  gepleegd  en  de  Wet  van  15  mei  2006  tot  wijziging  van  de  Wet   van  8  april  1965  betreffende  de  jeugdbescherming  ,  het  Strafwetboek  ,  het  Burgerlijk  Wetboek  de   Gemeentewet  ,  de  adoptiewetgeving…)  ,  (beiden  opgenomen  met  kleine  aanpassingen  in  de   Programmawet  van  2006)  ,  waarbij  enerzijds  de  strafprocedure  voor  minderjarigen  werd  uitgewerkt.   Het  andere  luik  betreft  de  hervorming  van  de  oude  jeugdbeschermingswet  van  65  ,  “dit  om  een   passend  antwoord  te  bieden  aan  de  problemen,  probleemsituaties,  familiaal  zoals  die  zich  thans   voordoen”.   Niet  onbelangrijk  zijn  de  rode  draden  die  als  beginselen  doorheen  de  wetgeving  lopen  :  jongeren  met   een  problematische  opvoedingssituatie  (POS)  moeten  zoveel  mogelijk  in  hun  natuurlijk  milieu   worden  begeleid.  Als  kinderen  kunnen  begeleid  worden  in  hun  eigen  familiale  basis,  dan  moet  dit  

2    

voorgaan  op  een  plaatsing  in  een  instelling  of  een  pleeggezin,  en  bij  plaatsing  gaat  de  voorkeur  uit   naar  een  open  instelling  (cfr.  gezinswaarborg  Europees  niveau).   Jeugdcriminaliteit  wordt  dan  weer  gezien  als  een  symptoom  van  een  achterliggende  sociale  ,   opvoedkundige  of  individuele  problematiek  ;  het  accent  ligt  vnl.  op  het  herstelrecht  (minderjarigen   moeten  de  kans  krijgen  om  zich  te  herpakken  )  veeleer  dan  op  een  echt  jeugd  sanctie  recht.  De   jeugdrechter  moet  in  eerste  instantie  aandacht  besteden  aan  opvoeding,  verantwoordelijkheidszin   en  resocialisatie.  Enkel  voor  jongeren  ouder  dan  12  jaar  kan  de  Jeugdrechter  overschakelen  naar  een   sanctiemodel,  en  dit  volgens  de  principes  uitgewerkt  in  hoofdzaak  in  art  37  JWB.  Maar  ook  wat  het   jeugdsanctierecht  betreft,  gelden  de  regels  zoals  bij  de  POS  casussen  :  maatregelen  waarbij  de   minderjarige  bij  de  ouders  kan  blijven,  gaan  voor  op  een  plaatsing  in  een  instelling  of  pleeggezin;  de   voorkeur  gaat  uit  naar  het  natuurlijk  milieu;  minderjarigen  mogen  zelf  een  verbintenissen  project   met  maatregelen  van  opvoeding  voorstellen  (met  bijstand  van  de  advocaat)…,  minderjarigen  kunnen   mee  hun  lot  in  eigen  handen  nemen…..   De  wetgever  wil  mee    waarborgen  bieden  om  bij  voorkeur  te  werken  vanuit  de  gezinssituatie  zodat   men  van  een  jeugd  beschermend  systeem  kan  spreken.     FAMILIERECHT   Uiteraard  hangen  familierecht  en  de  werking  van  het  familiaal  systeem  erg  samen.  Rechters,   advocaten  in  familierecht,  familiaal  bemiddelaars  kunnen  mee  regisseurs  zijn  wanneer  er  zich   wijzigingen  voordoen  in  het  familiaal  systeem.   De  beslissing  tot  echtscheiding  werkt  zeer  ingrijpend  in  op  het  familiaal  systeem   Voorheen  bestonden  er  drie  vormen  van  echtscheidingsprocedures  :     1.  Op  grond  van  feiten  (geweld  ,  overspel….het  begrip  fout  of  schuld  wordt  als  criterium  gehanteerd)   2.  Op  grond  van  feitelijke  scheiding  (het  uit  elkaar  gegroeid  zijn  en  een  vereiste  periode  van  scheiding   kunnen  voorleggen  (wat  van  twee  jaar  naar  één  jaar  is  gebracht)  ,                                                                                                                                 3.  In  onderling  akkoord  (mensen  die  samen  beslissen  uit  elkaar  te  gaan  en  een  akkoord  sluiten  rond   alle  materiële  en  immateriële  punten).   De  echtscheidingswetgeving  is  echter  versoepeld.  Opvallend  voor  de  eerste  genoemde   echtscheidingsvorm  is  dat  het  “wie  is  fout  begrip”  (als  causaal  begrip  d.w.z.  zoeken  naar  een  fout  als   oorzakelijk  verband)  meer  en  meer  plaats  ruimt  voor  het  begrip  van  de  duurzame  ontwrichting  als   een  circulair  begrip  :  de  ontwrichting  gegroeid  uit  tal  van  factoren,  zonder  dat  het  slechts  één   iemands  fout  is.  Voor  de  feitelijke  scheiding  wordt  nog  maar  één  jaar  van  het  feitelijk  apart  wonen   vereist.  Daarnaast  blijft  de  echtscheiding  in  onderling  akkoord  voortbestaan.   Een  echtscheiding  zal    aanleiding  geven  tot  een  veranderde  context  voor  de  relatie  tussen  de  ouders   onderling,  tussen  de  ouders  en  de  kinderen  en  tussen  de  kinderen  onderling.  En  hoewel  de   echtscheiding  het  feitelijk  gezinsleven  en  samenzijn  vaak  beëindigt  of  tot  minimum  beperkt,  blijft  de   natuurlijke  binding  ook  hier  voortbestaan.  De  wetgever  voorziet  nog  steeds  de  plicht  tot   onderhoudsbijdrage  en  bijdrage  in  de  opvoeding  en  opleiding  maar  gaat  niet  verder  dan  dat.   3    

Strafrechtelijke  feiten  zoals  verkrachting,  incest,  opzettelijke  slagen  en  verwondingen,  poging  tot   doodslag,  tot  moord  of  tot  vergiftiging  …..  kunnen  u  dan  weer  uitsluiten  van  uw  recht  op  onderhoud.   De  wetgever  heeft  het  belang  van  de  familiale  context  wat  los  gelaten.  Er  is  in  ieder  geval  geen  extra   rubriek  gewijd  aan  hoe  mensen  op  een  positieve  manier  met  elkaar  verder  kunnen.  Niettemin  blijven   de  familieleden  in  een  zekere  verbondenheid  voortbestaan  .  Deze  kan  door  de  juiste  aandacht  in  een   juiste  context  blijven  voortleven.   Anderzijds  is  ‘de  bemiddeling’  als  concept  gegroeid  als  reactie  op  de  leemtes  van  de  conflictaanpak.   Dit  gebeurt  op  diverse  domeinen.  Er  is  ook  de  familiale  bemiddeling  als  begrip  en  als  voorziening/   ondersteuning  tot  stand  gekomen.  Deze  mag  echter  niet  echt  doorwerken  in  een  hangende   procedure.  De  familiale  bemiddeling  biedt  dus  slechts  beperkt  een  alternatief  voor  het  gevecht  en   het  conflict.  Bemiddeling  is  niet  afdwingbaar.  De  rechter  kan  de  bemiddeling  slechts  suggereren   maar  niet  opleggen.   Het  is  ook  erg  jammer  dat  de  tussenkomst  van  de  familiale  bemiddeling  niet  echt  tot  zijn  recht  komt   in  het  kader  van  een  ingeleide  procedure  :  de  familiale  bemiddelaar  komt  niet  tussen  in  de  procedure   en  de  verslagen  mogen  niet  als  stuk  gehanteerd  worden.    

In  Nederland  daarentegen  onderscheiden  de  FAMILIE  ADVOKATEN  en  BEMIDDELAARS  zich  in  aanpak   van  de  ‘gewone  advocaten’.  En  worden  hen  strikte  voorwaarden  tot  toetreding  tot  de  VERENIGING   VAN  FAMILIERECHT  ADVOKATEN  EN  SCHEIDINGSBEMIDDELAARS    (FAS)  opgelegd  :  zo  zijn  leden  van   de  FAS    gehouden  om  de  belangen  van  ‘beide  partijen’,  materieel  en  emotioneel,  te  bewaken.  Eind   jaren  tachtig  schafte  de  Nederlandse  Orde  der  Advocaten  het  verbod  af  om  als  advocaat  voor  twee   partijen  op  te  treden.  De  méérzijdige  partijdigheid  in  de  psychotherapie  vormt  dus  een  raakvlak  met   de  scheidingsbemiddeling.  Het  accent  blijft  wel  op  de  echtscheiding  liggen.  Het  gebeurt  echter  dat   een  advocaat-­‐scheidingsbemiddelaar    een  scheiding  voorkomt  door  de  partijen  in  hun  gedrag  te   begeleiden.  In  Nederland  zijn  er  voorstanders  om  de  opleiding  tot  scheidingsbemiddelaar  nog  verder   uit  te  werken  en  om  de  rol  van  de  advocaten  te  vergroten  naar  het  begeleiden  van  de  echtscheiding.   Op  die  manier  zou  men  zich  voor  een  echtscheiding  enkel  nog  tot  de  burgerlijke  stand  moeten   wenden.     DE  PSYCHOLOGISCHE  INVALSHOEKEN   CONTEXTUELE  INVALSHOEK   De  contextuele  psychotherapeutische  benadering  werkt  met  het  sleutelbegrip  ‘context’.  Dit  begrip   verwijst  naar  de  dynamische  verbondenheid  van  de  mens  met  zijn  betekenisvolle  relaties  over   verschillende  generaties.   Ieder  mens  maakt  deel  uit  van  een  familiesysteem    van  verhoudingen,  waarin  iedereen  met  iedereen   verbonden  is  in  een  dynamische  balans  van  geven  en  ontvangen.   Bij  het  analyseren  van  een  ‘verhaal’,  maakt  men  een  onderscheid  tussen  vier  dimensies:                                               1.  Wat  zijn  de  feiten  van  een  verhaal:  getrouwd  koppel,  vier  kinderen,  wonen  te,  ouders  zijn   gestorven,  ….enz.                                                                                                                                                                                                                                                                                                         4    

2.  Wat  is  de  psychologische  dimensie  (hoe  heeft  men  de  dingen  verwerkt,  hoe  voelt  men  zich…)                 3.  De  derde  dimensie  doet  een  onderzoek  naar  de  interacties  en  communicatiepatronen  ,   machtsstructuren…                                                                                                                                                                                                                                                                                           4.De  vierde  dimensie  is  de  ethische  dimensie  :  wie  heeft  recht  op  wat,  wat  is  het  goede  voor   iedereen,  ook  ecologisch  element  ...  de  keuze  in  tweede  en  derde  dimensie  hebben  ethische   implicaties,  de  vierde  dimensie  kan  helpen  om  de  tweede  en  derde  dimensie  te  veranderen…   Kernbegrippen  van  de  relationeel  ethische  dimensie  zijn  de  balans  van  geven  en  ontvangen  en  de   loyaliteit.   De  loyaliteit  is  een  essentieel  begrip  dat  speelt  in  elk  verhaal,  in  elke  interactie  en  in  elk  familiaal   verhaal.   De  existentiële  band  tussen  ouders  en  kinderen  is  onverbreekbaar.   Door  het  feit  dat  een  kind  het  leven  krijgt  van  zijn  ouders,  ontstaat  er  tussen  hen  een  onomkeerbare   band  van  wederzijdse  rechten  en  plichten,  verdiensten  en  schulden,  die  verder  in  de  relatie  vorm   krijgt.  Deze  band  kan  niet  worden  verbroken,  enkel  ontkend.  Deze  band  is  een  zijnsgegeven.  Ouders   zijn  verantwoordelijk  voor  hun  kind.  Dit  is  één  aspect  van  deze  existentiële  verbondenheid.  Zij   hebben  immers  het  kind  op  de  wereld  gezet.  Het  kind  heeft,  enkel  omwille  van  zijn  bestaan,  recht  op   liefde,  verzorging,  opvoeding  enz.  Ouders  die  dit  ouderschap  met  verantwoordelijkheid  dragen  en   zich  inspannen,  krijgen  naast  deze  existentiële  loyaliteit  ook  nog  eens  een  verworven  loyaliteit.   Maar  als  er  sprake  is  van  verwaarlozing,  mishandeling  en  verlating  door  de  ouders,  komt  het  kind   klem  te  zitten.    Enerzijds  wordt  het  kind  wezenlijk  tekort  gedaan,  anderzijds  heeft  het  zijn  leven  te   danken  aan  zijn  ouders.  De  druk  vanuit  de  buitenwereld  kan  extra  belastend  werken  (denken  we  bv.   aan  opmerkingen  zoals  ‘wat  ben  je  nu  met  een  dronken  moeder  ,  jij  moet  onbezorgd  kunnen   spelen…’.)  Als  een  kind  door  andere  ouders  wordt  opgevoed  komt  er  een  splitsing  in  de  loyaliteit:  de   existentiële  loyaliteit  ligt  bij  de  biologische  ouders  terwijl  de  mensen  die  de  minderjarige  opvoeden   (pleeg-­‐  en  adoptieouders  ,  opvoeders  e.a.)  verdienste  verwerven  door  hun  (dagelijkse)  investering   (d.w.z.  verworven  loyaliteit).  Voor  een  kind  is  het  belastend  en  quasi  onmogelijk  om    gesplitste   loyaliteiten  te  verzoenen.  Deze  opdracht  wordt  helemaal  onmogelijk  als  één  van  de  ouders  zich  nog   eens  zichtbaar  en  duidelijk  verzet  tegen  de  geboden  hulp  en/of  tijdelijke  oplossing.   Ouders  en  kinderen  zijn  verbonden  door  een  verticale  loyaliteit.  Deze  is  asymmetrisch.  Het  kind  heeft   bij  aanvang  recht  om  meer  te  ontvangen  dan  te  geven,  daar  de  ouders  hun  verantwoordelijkheid   moeten  nemen  en  zorg  dragen  voor  het  gegeven  leven.   Horizontale  loyaliteit  ontwikkelt  zich  in  gekozen  relaties  (vrienden  ,  partners    collega’s)  ;  beide   partijen  dragen  evenveel  verantwoordelijkheid  voor  de  rechtvaardigheid  van  de  balans  van  geven  en   ontvangen.  Deze  loyaliteit  is  wederkerig  en  symmetrisch.   Horizontale  en  verticale  loyaliteiten  kunnen  met  elkaar  in  conflict  komen.  Dit  kan  bijvoorbeeld   gebeuren  als  men  niet  openlijk  loyaal  kan  zijn  ten  aanzien  van  zijn  partner  omwille  van  de  ouders…..   Een  relatie  brengt  twee  familiesystemen  samen.  Elk  systeem  heeft  zijn  eigen  loyaliteiten.  In  de   verbondenheid  met  anderen  is  het  een  oefening  om  een  passende  vorm  te  geven  aan  de  loyaliteiten   en  een  balans  te  zoeken  in  geven  en  ontvangen  naar  elkaar.  

5    

Het  ergste  dat  een  kind  kan  overkomen  is  ‘de  gespleten  loyaliteit’.  Dit  gebeurt  als  kinderen    moeten   kiezen  voor  één  ouder  tegen  de  andere  ouder.    Hun  wortels  liggen  echter  bij  beiden.  Het  is  eigen  aan   kinderen  dat  ze  tegelijkertijd  aan  beide  ouders  loyaal  willen  blijven.  Zo  ontstaat  de  ‘gespleten   loyaliteit’.  Kinderen  kunnen  zich  hierbij  gaan  opofferen  om  hun  ouders  samen  te  houden  ook  al   betekent  dit  dat  het  kind  splijt  tussen  beiden.  Dit  kan  leiden  tot  psychosomatische  klachten,   depressie,  zelfmoordpogingen,  automutilatie  en  gedragsproblemen.  Een  kind  kan  zichzelf  ‘redden’   door  naar  één  kant  te  springen.  Hij  of  zij  kiest  voor  de  ene  ouder  en  wil  niets  meer  te  maken  hebben   met  de  andere  ouder.  Zo  ontstaat  de  onzichtbare  loyaliteit.   Omdat  een  familiaal  systeem    uit  meerdere  leden  bestaat  is  het  belangrijk  om  uit  te  gaan  van  een   meervoudige  partijdigheid.  De  belangen  van  alle  betrokkenen  moeten  bekeken  worden,  ook  die  van   de  niet  (meer)  aanwezigen.  Elk  lid  van  het  systeem  heeft  immers  geïnvesteerd,  of  kon  om  bepaalde   redenen    (psychiatrische  pathologie,  economische  migratie,  gevangenisstraf,  onverwerkt  verleden)     soms  niet  investeren.  Iedereen  heeft  recht    op  erkenning  van  zijn  verhaal,  waardoor  anderen  tot   begrip  kunnen  komen  en  het  proces  van  ontschuldiging  plaats  kan  vinden.  Dit  proces  van   ontschuldiging  kan  leiden  tot  genezing  en  herstel.   De  loyaliteit  van  een  kind  naar  een  ouder  kan  leiden  tot  parentificatie.    Het  kind  gaat  dan,  als  de   ouder  niet  voor  zichzelf  kan  ‘zorgen’,  voor  de  ouder  zorgen.  Deze  loyaliteit  kan  zelfs    generatie-­‐   overschrijdend  doorwerken.  Het  kind  gaat  ouderlijke  functies  en  taken  vervullen.  De  rollen  worden   omgekeerd.  Daar  waar  het  kind  oorspronkelijk  door  geboorte  een  grotere  aanspraak  heeft  op  zorg,   gaat  het  kind  voor  de  ouder  zorgen.  Een  ouder  kan  dit  zien  en  het  kind  toelaten  en  stimuleren  om   nog  kind  (spelen,  zorgeloos  zijn,  …)    te  zijn.  Maar  het  gebeurt  vaak  dat  ouders  de  inzet  van  het  kind   niet  erkennen  en  deze  inzet  vanzelfsprekend  gaan  vinden.  Parentificatie  die  niet  erkend  wordt  is   nefast  voor  de  emotionele  ontwikkeling  van  het  kind.    

SYSTEEMTHERAPIE  en  GEZINSSYSTEMEN   Het  gezin  kan  in  verschillende  opzichten  als  een  ‘systeem’  worden  opgevat.  Het  is  belangrijk  om  een   persoon  niet  enkel  als  een  individu  te  benaderen  maar  ook  als  een  deel  van  een  groter  systeem   (gezin,  familie,  werk,  sociale  omgeving).  Elk  lid  van  het  systeem  krijgt  een  rol  toebedeeld.  Zo  kan  een   kind  binnen  een  gezin  de  rol  van  de  zondebok  of  het  zwarte  schaap  krijgen.  Door  te  werken  met  het   familiesysteem  kunnen  de  verschillende  rollen  benoemd  worden  en  kan  er  verandering  komen.  In   het  familiesysteem  kunnen  triades  of  een  machtsstrijd  ontstaan  of  kan  de  hiërarchie  omgegooid   worden.  Het  is  belangrijk  om  oog  te  hebben  voor  de  fouten  in  een  structuur  en  deze  te   herstructureren  en  herkaderen.  Als  dingen  in  een  ander  daglicht  geplaatst  worden  kunnen  vicieuze   cirkels  doorbroken  worden.  Het  is  aangewezen  om  een  problematiek  integratief  aan  te  pakken:  niet   enkel  kijken  naar  het  individu  maar  ook  naar  de  structuren  van  interactie  rond  het  individu.   SAMENGAAN  VAN  EN  UITGANGSBASIS   Als  jurist  in  opleiding  wordt  u  geleerd  rekening  te  houden  met  de  werkelijke  bedoeling  van  de   wetgever  en  om  de  ratio  legis  duidelijk  te  achterhalen  bij  interpretatie  van  de  wet.   De  ratio  legis  van  de  wetgeving  die  voorhanden  is,  is  duidelijk  :  het  familiale  systeem  moet   gerespecteerd  worden  daar  waar  mogelijk  en  indien  mogelijk  hersteld  worden,  veeleer  dan   6    

maatregelen  te  treffen  die  het  systeem  belasten.  Personen  die  beroepsmatig  mogen  optreden  en   tussen  komen  in  een  familiaal  systeem  hebben  hier  bijzondere  opleidingen  en  inzichten  voor  nodig.   Het  is  alvast  een  stap  in  de  goede  richting  dat  jeugdadvocaten  verplicht  worden  tot  het  volgen  van  de   opleiding  tot  jeugdadvocaat.  Het  idee    om  nog  meer  opleiding  te  voorzien  en    verplicht  te  maken   voor  zowel  advocaten  ,  rechters  ,  ambtenaren,  ……is  plausibel  omdat  deze  materie  een  totaal  andere   aanpak  nodig  heeft  dan  bv.  economische  materies  ,  handelsrechtelijke  materies…..  Voor  de  rechter  is   in  deze  materie  immers  geen  autoritaire,  dogmatische  rol  weggelegd,  met  dreiging  van  verplichtende   maatregelen  (tenzij  eerder  exceptioneel)  maar  veeleer  een  sturende  en  helpende  rol,  met  respect   voor  het  verhaal  van  iedereen.  Daarom  worden  de  advocaten  uitgenodigd  om  een  meer  interactieve   rol  in  te  nemen.   Anderzijds  nodigt  dit  werkdomein  eens  te  meer  uit  om  ook  de  dieperliggende  dimensies  van  een   familiaal  systeem  te  durven  bekijken.  Als  we  hiermee  rekening  houden  kunnen  we  tot  een  betere   aanpak  te  komen.  Hiermee  verlenen  we  bijstand  aan  de  families  en  individuen  die  deel  uitmaken  van   een  eigen  familiaal  systeem  en  helpen  we  hen  in  het  herstel  van  hun  systeem.   De  opleiding  jeugdrecht  bevat  al  vakken  zoals  communicatietechnieken  en  -­‐vaardigheden,  vakken  die   raakvlakken  hebben  met  eerder  genoemde  psychotherapeutische  benaderingen.   De  opleiding  zou  zich  kunnen  verrijken  met  een  aantal  invalshoeken  vanuit  deze  therapeutische   richtingen.  Zo  is  de  contextuele  benadering  alvast  onontbeerlijk  om  tot  een  dieperliggend  begrip  van   een  familiaal  systeem  te  komen.  Ook  het  bekijken  van  een  familie  als  een  systeem  verdient   aanbeveling.   Daarnaast  heeft  zich  op  het  domein  van  het  familierecht  een  beperkte  doorbraak  voorgedaan.  Als   reactie  op  het  conflictenrecht  en  door  de  opleiding  tot  familiale  bemiddelaars  beweegt  er  stilaan   wat.   Ook  hier  kan  een  verdere  evolutie  een  positieve  vooruitgang  betekenen.  Zo  zou  een  advocaat-­‐ familiaal  bemiddelaar  zich  ook  tot  het  meerpartijenstelsel  (meerzijdige  partijdigheid  in  de   psychotherapie)  moeten  kunnen  aansluiten  (zie  Nederland),  en  moet  de  strijdende  advocaat   vervangen  worden  door  de  naar  herstelwerkende  advocaat  die  voeling  heeft  met  het  helende   geheel.  Hier  komt    het  werkdomein  van  de  advocaat  dicht  bij  dat  van  de  psychotherapeut.   Professionele  werkdomeinen  kunnen  elkaar  dus  sterk  beïnvloeden,  bestuiven  en  zelfs  overlappen  ,   om  zo  beter  en  hand  in  hand  aan  éénzelfde  doel  te  werken.         IN  DE  PRAKTIJK……….    

Naargelang  de  positie  die  men  als  professional  heeft,  kan  men  op  verschillende  wijzen   geconfronteerd  worden  met  een  familiaal  verhaal  en  zijn  dimensies.  Als  men  wordt  geacht  tussen  te   komen  of  op  te  treden  treedt  men  toe  tot  de  familiale  dimensies  en  hun  eigen  wetmatigheden.  Het   7    

doel  van  de  wetgever  is  overduidelijk  :  zo  veel  mogelijk  gericht  zijn  op  de  waarborg  van  het   gezinsleven  en/of  herstellend  hier  aan  bijdragen.   Dit  vraagt  om  een  andere  aanpak  en  kijken  door  een  ander  vizier.  Daarmee  bedoelen  we  kijken   vanuit  een  meervoudige  partijdigheid,  met  eigen  dimensies.  De  Rechter  heeft  hier  geen  autoritaire   rol,  maar  een  sturende  en  herstellende  rol.  Dit  geldt  ook  voor  de  advocaten  en  de  andere   tussenkomende  personen.  Het  vraagt  om  een  andere  houding  dan  het  denken  in  termen  van   winnaars  en  verliezers.  Dit  heeft  een  aanpak  nodig  met  voeling  voor  wat  er  zich  op  psychologisch  vlak   afspeelt.  Verschillende    domeinen  komen  hier  met  elkaar  in  aanraking.    

Een  handig  model  om  een  cliënt  (minderjarige  ,  ouder  ,  ander  familielid,…)  in  zijn  context  te  plaatsen   en  van  daar  uit  mee  te  sturen  is  het  vissengraat  model  :    

Feiten  uit  het  dossier   .   .   .   Cliënt…………………………probleemsituatie…………………………………………………………doel    

 

 

.  

 

 

 

.  

 

 

.  

 

 

.  

Hoe  staat  de  cliënt  in  contact  met  familieleden  en  derden,  welke  steunpunten  en  hulpbronnen  heeft   deze?  In  welke  context  speelt  de  problematiek  zich  af  en  hoe  kan  er  herstellend  gewerkt  worden?   Belangrijk  is  de  leefwereld  van  de  cliënt  te  analyseren  en  zijn  mogelijke  hulpbronnen  af  te  tasten.   Verder  moet  men  ook  kijken  waar  er  zich  herstel  opdringt  en  waar  dit  mogelijk  zodat  daar  de   interventies  op  afgestemd  kunnen  worden.   Het  vraagt  ook  om  het  respecteren  van  een  meerpartijenstelsel  zodat  men  vanuit  een  meerzijdige   partijdigheid  (in  plaats  van  in  een  gevechtshouding)  tegenover  elkaar  kan  komen  staan.  Op  die   manier  wordt  er  vermeden  dat  er  meer  brokken  gemaakt  worden  dan  er  al  aanwezig  zijn.   Het  is  een  uitnodiging  om  met  een  zekere  zachtmoedigheid    partijen  nader  tot  mekaar  te  brengen.   Daarnaast  moet  het  causaal  denken  (wie  is  hier  in  de  fout)  meer  plaats  maken  voor  het  circulair   denken  (hoe  hebben  meerdere  factoren  geleid  tot  een  bepaalde  situatie  van  niet  langer  meer   functioneren).   8    

   

VOORBEELDEN   A.   Familie  X  bestaat  uit  een  (tweede)  vader  (stiefvader),  moeder  en  drie  kinderen.  Enkele  jaren  terug   had  moeder  een  minder  goede  periode  waardoor  er  zich  wat  problemen  stelden  rond  de  hygiëne.  Bij   de  jongste  dochter  werd  diabetes  vastgesteld  en  dit  gegeven  werd  niet  streng  genoeg  aangepakt.  De   dochter  kent  een  zekere  graad  van  overgewicht.  Via  een  signaal  gegeven  door  de  school  worden  de   kinderen  geplaatst.  Eén  zoon  was  reeds  opgenomen  in  een  internaat  wegens  een  geestelijke  en   fysieke  achterstand.  De  (tweede)  vader  die  zelf  een  traumatische  ervaring  kende  in  de  jeugdjaren   met  de  jeugdrechtbank  blokkeert  in  de  samenwerking  met  de  diensten  van  de  jeugdrechtbank.  Elke   controle  en/of  bezoek  vanuit  de  jeugdbescherming  roept  bij  hem  weerstand  op.  Van  hem  wordt   gezegd  dat  ‘hij  zijn  eigen  ruiten  ingooit  hierdoor’  en  het  dossier  blijft  enige  jaren  vastzitten.  Er  is  dus   geen  erkenning  voor  het  onverwerkte  verleden  van  de  stiefvader,  maar  vooral  een  oordelende  en   veroordelende  aanpak.   Een  andere  aanpak  bracht  doorbraak  :  De  moeder  wordt  ervaren  als  een  open  en  sociaal  iemand  .   Aan  haar  wordt  meegegeven  dat  er  hulpdiensten  bestaan  die  ‘thuishulp’  bieden,  waarbij  iedere  week   iemand  langskomt  om  te  helpen  in  het  huishouden  zoals  de  poets,  boodschappen  doen,   administratie  ed.  meer.  Omdat  dit  een  dienst  is,  die  buiten  de  sfeer  van  de  rechtbank  valt,  is  de   weerstand  van  de  vader  minder  groot.  Eén  werkpunt  wordt  hiermee  alvast  aangepakt.  Aan  moeder   wordt  gevraagd  of  ze  de  dochter  begeleidt  in  de  problematiek  van  haar  diabetes.  Verscheidene   medische  bezoeken  worden  voorgelegd  in  aanwezigheid  van  de  moeder.  Vanuit  de  jeugdrechtbank   doet  een  nieuwe  consulente  haar  intrede  in  het  gezin  ,  die  respect  toont  voor  de  trauma’s  van  de   vade  ,  maar  die  tegelijkertijd  oog  heeft  voor  het  sterke  verlangen  naar  het  hersteld  gezinsleven  van   beide  ouders  en  de  kinderen.  Een  opbouwend  gesprek  vindt  plaats  :  moeder  krijgt  bijkomende  steun   om  haar  kinderen  aan  sport  te  laten  doen  en  andere  activiteiten,  zelf  vat  ze  ook  het  sporten  aan.  Er   wordt  begeleid  in  de  aankoop  van  eten  en  voedingsplanning  in  functie  van  de  diabetes  van  de   dochter.  De  vernieuwde  aanpak  herstelt  al  enigszins  het  vertrouwen  en  leidt  tot  positieve  verslagen   met  de  terugkeer  van  de  kinderen  naar  het  gezin  als  gevolg.   De  eerste  essentiële  vraag  is  of  een  andere  aanpak  in  het  begin,  door  reeds  op  dat  moment   hulpbronnen  in  te  schakelen,  de  uithuisplaatsing  had  kunnen  vermijden.  In  ieder  geval  heeft  de   aanpak  waarin  men  oog  had  voor  de  individuele  blokkeringen  en  het  tijdelijk  niet  functioneren  van   het  gezin  tot  de  positieve  doorbraak  en  het  herstel  geleid.    

B.   Door  geweldpleging  van  de  man  op  de  vrouw  besluit  de  vrouw  uiteindelijk  van  haar  man  weg  te   gaan.  Zij  heeft  met  de  man  twee  jonge  kinderen    (1.5  en  4.5  jaar    beide  meisjes).  De  ouders  zijn  beide   van  Marokkaanse  afkomst.  De  gehoorzaamheid  van  de  vrouw  aan  de  man  is  een  thema  waar  niet   aan  voorbij  kan  worden  gegaan.  De  man  duldt  geen  tegenspraak,  maar  ook  geen  gewone  vragen.   9    

Meerdere  malen  wordt  de  vrouw  neergeslagen  en  wordt  ze  achtergelaten  met  de  kinderen  ,  waarbij   steun  wordt  gezocht  bij  derden.  Uit  angst  voor  haar  man  durft  de  vrouw  echter  niet  mondig  genoeg   er  tegen  in  gaan.  Het  omgangsrecht  wordt  een  kwestie  voor  de  rechtbank.  Co-­‐ouderschap  wordt   opgelegd,  de  vrouw  blokkeert,  haar  traumatische  ervaringen  rond  geweld  maken  dat  de  schrik  dat  hij   de  kinderen  ook  iets  zal  aandoen,  overheerst.  De  Rechter  als  autoriteit  ,  ervaart  dit  gegeven  als  een   ‘miskenning  van  zijn  gezag’.  De  angst  van  de  moeder  wordt  nog  eens  groter  als  ze  stilstaat  bij  het   culturele  gedachtegoed  de  onderwerping  en  gehoorzaamheid  van  de  vrouw’  ,  en  hoe  haar  man  in   staat  is  dit  met  geweld  af  te  dwingen  (niet  in  verhouding  en  irrationeel,  vanuit  een  overheersend  ego   en  paternalistisch  -­‐  macho  probleem),  en  hoe  ook  haar  dochters  hier  slachtoffer  van  kunnen  worden.   Als  de  vader  wordt  bijgestaan  om  naar  ‘zijn  hanteren  van  geweld’  te  kijken  (vanuit  zijn  context  en   roots),  en  moeder  wordt  aangemoedigd  om  haar  traumatische  ervaringen  rond  geweld  te  verzorgen  ,   kan  een  doorbraak  plaatsvinden  rond  een  gezond  omgangsrecht,  vanuit  een  verbeterd  en  gezond   gemaakt  platform  dat  beide  (gescheiden)  ouders  nog  minimaal  kunnen  bieden  aan  hun  kinderen.   Advocaten  die  in  strijdhouding  blijven  staan  ,  kunnen  ernstige  schade  veroorzaken    hic  et  nunc  en   naar  de  toekomst  toe.    

C.   Een  alleenstaande  moeder  wiens  zoontje  werd  geplaatst,  haar  omgangsrecht  wordt  te  streng   belemmerd.  Uit  duurzame  gesprekken  blijkt  het  zoontje  geplaatst  in  een  bijzondere  instelling  voor   geestelijk  gestoorde  kinderen.  Hij  zelf  blijkt  aan  een  aantal  toenemende  stoornissen  te  leiden   waaronder  autistische  spectrumstoornissen.  Moeder  heeft  zelf  ook  een  psychiatrisch  verleden  ,  doch   zet  zich  enorm  in  naar  haar  zoontje  toe  en  vindt  de  moeder  -­‐  kind  binding  heel  belangrijk.  Moeder   kan  echter  de  ziekte  van  haar  zoon  niet  aanvaarden,  waardoor  de  gezondheid  van  het  zoontje  door   de  moeder  alleen  niet  kan  aangepakt  worden    en  dit  is  de  reden  waarom  het  kind  in  een  aangepaste   omgeving  wordt  geplaatst.  Bovendien  blijft  de  moeder  de  strijd  om  haar  zoontje  terug  thuis  te   krijgen,  overheersend  belangrijk  te  vinden.  Een  strijd-­‐advocaat  zou  mogelijk  deze  strijd  aangaan  en   de  beslissingen  juridisch  bekampen,  met  miskenning  van  de  problematiek.  Moeder  kan  veel   verhelpen  aan  de  conflictsituatie  door  te  aanvaarden  dat  haar  zoon  hulp  nodig  heeft  en  dat  een   samenwerking  met  professionals  voor  het  leven  een  noodzaak  is.      

10