WALFRIED. Kwartaalblad van de Walfriedparochie Groningen. In dit nummer: Weggeschreven 8-9. Toekomst v.d. kerk Favoriet lied Straaljagerpiloot

Walfried — jrg. 24 nr. 91 Oktober 2014

WALFRIED Kwartaalblad

van de Walfriedparochie Groningen

Jaargang 24

In dit nummer: Pagina

Op tafel 6-7 Weggeschreven 8-9 Lees zelf! 10-11 Profiel 4-5 Toekomst v.d. kerk 4-13 Favoriet lied 14 Straaljagerpiloot 15 Kerkhof 17-18 Vergeten meester en de (on-)schuld van  een vrouw 19-20 Volksdevoties

22

Malle Kerk Charlie Brown Dit huis

21 23 24

Nr. 91

Oktober 2014

2


REDACTIONEEL

Op tafel Soms twijfel ik aan alles — behalve aan uw steun! U hebt het ons in klinkende munt laten weten sinds onze zomeractie. En nóg komen er gelukkig ingevulde acceptgiro’s binnen. Thank you so much! De redactie zegt ‘Wow!’ We gaan door. Meteen, nu, met dit nummer. Wijlen pastor Dirk ten Dam maakte zich zorgen over boekjes die hij niet meer kreeg. We hebben het uitgezocht en leggen het voor u op tafel. Kijk maar mee. We voelen ons uitgedaagd: hoe leggen we al die ingewikkelde achtergronden uit? We proberen het maar. We durven wel, als wij het nu niet zeggen, wie dan wel? En dan is er ineens, ook in deze herfsteditie, een verre brief van een oude bekende. En — ook parochie — een gevoel van de herkenning: oh, zijn die mensen om dezelfde reden op de vlucht geslagen, toen al? We zijn verrast: heeft ooit iemand zo prachtig een liedje uitgelegd? Wat is dat toch bij de hemelpoort, valt er zoveel te lachen? En veel leesplezier. Namens de redactie, Martin Nieboer (hoofdredacteur)

De redactie versterkt zich

Kennismakingsexemplaar?

We missen Dirk ten Dam (†), hij was pas onlangs toegetreden tot onze redactie, al was hij altijd al op de achtergrond aanwezig. Hij blijft bij ons, in ons hoofd en hart.

Kent u iemand die ook interesse in ons blad heeft? Wij sturen graag een kennismakingsexemplaar. Geef naam en adres door aan Wim Stam [email protected] of [email protected]

Hiltje van Gijssel stond voor een onmogelijke keus: ze vond het heerlijk om elk kwartaal een parochiaan te interviewen voor de gelijknamige rubriek, maar haar professionele werk in ander verband eiste nog meer haar aandacht op. Dan gaat het laatste vóór. Dank voor al jouw inzet, en ook Piet, voor je ondersteuning! Hiltje stopt, en toch niet helemaal, want ze blijft steeds ons hele nieuwe nummer controleren op taal en layout. Alle fouten die zij eruit haalt, verschijnen niet in druk. Anita van Nimwegen komt terug. In een ver verleden is ze jarenlang redactielid geweest. Vanaf dit nummer treft u haar nieuwe bijdrage: Profiel.

Mark Brugmans gaat vanaf onze volgende editie meedoen. Beiden van harte welkom. Een mooie gelegenheid om ook onze twee doorgewinterde redacteuren een keer af te beelden: Ineke Siersema en Frans de Smit. Om u te dienen. Martin


Colofon Kwartaalblad ‘Walfried’ Lewenborg e.o. — Beijum — Hunze — Meerstad 24e jaargang nr. 91 — Oktober 2014 Vrijwillige bijdrage graag op giro NL04 INGB 0001 2688 05 t.n.v. Stichting Vrienden van de Emmaus, Groningen o.v.v. GROENE BLAD Redactieadres: Isebrandtsheerd 51, 9737 LH Groningen, tel. 050 541 1985 E-mail: [email protected] Redactie: Frans de Smit, Ineke Siersema, Anita van Nimwegen, Mark Brugmans, Martin Nieboer (eindredactie) Fotografie: Bob Bouchier Lay-out: Martin Nieboer Het blad staat open voor brieven en artikelen van lezers. De redactie houdt zich het recht voor deze in te korten of niet te plaatsen. Actuele berichten kunnen sneller in de Rotonde gepubliceerd worden of op de website. Het eerstvolgende nummer verschijnt half december 2014 Kopijdatum 1 november 2014

PAROCHIENIEUWS Toekomstvisie bestuur en pzg: concreet beleid voortzetten beste uitwerking visioen

Meer omzien naar elkaar en oog krijgen voor lijden Hoe zien wij de toekomst van onze eigen geloofsgemeenschap in het komende jaar? Alle vier samenwerkende parochies (Haren, Zuidhorn, Groningen-Zuid en wij) kregen die vraag voorgelegd van de redactie van het gemeenschappelijke blad Vierkant. Ons antwoord zou niet moeten gaan over de federatie. We publiceren onze reactie natuurlijk ook in ons eigen kwartaalblad Walfried. Wij vragen ons af in hoeverre je de ontwikkelingen in de federatie los kunt zien van je toekomstvisie voor de Walfriedparochie. Maar goed, laten we dan even doen of er geen federatie is … Zoals al vaker in notities en artikelen van de Walfriedparochie is gezegd, staat onze kijk op de toekomst, op korte en lange termijn, beschreven in onze Intentieverklaring. Kort gezegd komt het erop neer, dat we ‘het evangelie van Jezus van Nazareth handen en voeten willen geven’ en dat we ‘ruimte willen scheppen voor ontmoeting.’ Ook willen we ‘een plek bieden waar het leven gevierd kan worden. Zo hopen we dat we kunnen zeggen Hier gebeurt God.’

Welkom aan tafel Walfried ‘Walfried’ betekent ‘kracht door vrede’. Dus niet: vrede door kracht! Zo’n naam spreekt ons aan, het is de wereld omgekeerd. Walfried (± 1000 n. Chr.) liep elke dag naar Groningen om in de Sint Maartenkerk te bidden. Vikingen hebben hem en zijn zoon gedood. Hij werd geëerd als martelaar, als landontginner en dijkenbouwer. Hij wordt afgebeeld als iemand die een schop in de grond steekt. Pastor Jan Oosterwegel (†) heeft speciaal voor onze parochie een stempel ontworpen.

Dat deze korte samenvatting van onze intentieverklaring niet alleen bij mooie woorden moet blijven, beschrijft Dirk ten Dam in zijn laatste artikel, gepubliceerd in het zomernummer van het Groene blad van de Walfriedparochie: ‘Zo hopen wij met elkaar onderweg te blijven in dit gedeelte van de stad (Lewenborg / Beijum en omstreken), bezield door Jezus van Nazareth. In zijn geest hopen we steeds meer naar elkaar om te zien en oog te krijgen voor het lijden, dichtbij en veraf; en te groeien in mededogen, vergevingsgezindheid en

bevrijdend handelen. Het klinkt als een visioen, dat steeds opnieuw perspectief brengt tot hoopvol leven binnen de Walfriedparochie. Maar ‘t kan invulling krijgen, als wij dat willen.’ Ook het komende jaar willen we aan bovenstaande concreet invulling geven door vast te houden aan ons beleid dat we de afgelopen jaren steeds meer gestalte hebben kunnen geven.  Daarbij gaat het er vooral om dat iedereen bij ons (aan tafel) welkom is.  Dat we de allerzwaksten in onze samenleving blijven ondersteunen met o.a. voedselhulp en een extraatje (kerstpakket) met de feestdagen.  Dat we samen met onze protestantse geloofsgenoten van Damsterboord en De Bron bijeenkomsten en vieringen vormgeven.  Ook willen wenadrukkelijk onze eigen kinderen jongerencatechese blijven stimuleren.

Bewust Dat er bij bovenstaande activiteiten wel eens een botsing ontstaat met de richtlijnen van de officiële kerk, daarvan zijn we ons wel bewust. Maar we blijven vasthouden aan onze eigen identiteit en we voelen ons daarbij gesteund door de opvattingen van onze paus. We hopen en verwachten dan ook dat onze nieuwe pastor, Arjen Jellema, met ons mee op weg gaat om ‘elkaar weer aan te steken met ’t vuur dat Jezus ons is komen brengen.’ Namens Parochiebestuur en Pastorale zorggroep van de Walfriedparochie, Jan van den Hende (secretaris)

3

4


Zomer 2014: een wereld in brand

PROFIEL

Gaan dogma’s boven menselijke waardigheid? Als u dit leest is de zomer 2014 zowel meteorologisch (1 september) als astronomisch (23 september) voorbij. Een zomer die me in mijn herinnering zal bij blijven als een zomer waarin de wereld op meerdere plaatsen in brand stond. Geen ‘komkommertijd’: de gebeurtenissen in de wereld buitelden over elkaar heen en nog steeds houden ze ons in de greep. Deze zomer werd ik gebeld door Martin Nieboer. Of ik wilde herintreden in de redactie van ‘het Groene blad’. Beste een lastige vraag. Ik beleef veel plezier aan schrijven, maar er zijn zoveel andere activiteiten die tijd vragen. Onder de restrictie dat ik niet bij alle vergaderingen van de redactie aanwezig wil en kan zijn, heb ik me laten verleiden en volmondig ingestemd. Toen Martin belde had ik net het boek De Paus van Amsterdam gelezen. Een door Marc van Dijk geschreven biografie over Huub Oosterhuis. Een zeer intrigerende biografie over een markante persoonlijkheid. Als ik bepaalde liederen tijdens onze vieringen mooi vind en opzoek wie de auteur is, dan gebeurt het me heel erg vaak dat het betreffende lied is geschreven door Oosterhuis. Bij de uitvaartdienst van Dirk ten Dam vertelde voorganger Frans van Schaik

dat naast Schillebeeckx, Van Kilsdonk én Oosterhuis inspiratiebronnen waren voor Dirk. Mensen die durfden op te staan tegen een kerk die kil en versteend is geraakt. Martin en ik spraken af dat ik een artikel zou schrijven over deze biografie. Dat ga ik ook zeker doen voor een volgend nummer van het Groene blad. Op de een of andere manier kan ik me er niet toe zetten om dat nu te doen, omdat wat in de wereld gebeurt me zo bezig houdt.

Wifi Gezeten in de zon op een Franse camping, glaasje koele witte wijn net ingeschonken, horen we het nieuws dat er een vliegtuig – vertrokken uit Amsterdam – is neergestort in Oekraïne. Al snel wordt duidelijk dat het geen vliegtuigongeluk is, maar dat het toestel van Malaysia Airlines is neergeschoten. Waarschijnlijk door proRussische rebellen. Volkomen onschuldige mensen die slachtoffer worden. We schaffen snel een wifi-code aan op de camping om op de tablet het nieuws te kunnen volgen. Dagelijks kopen we bovendien een Nederlandse krant, weliswaar steeds een dag oud, voor nog meer nieuws over deze tragedie. We volgen vanuit Frankrijk hoe Nederlanders massaal en in grote saamhorigheid uiting geven aan hun verdriet. Ook lezen we

Onbekende man in oorlogsgebied bij het mortuarium waar zijn gedode familieleden liggen

over zoveel ander conflicthaarden. Tussen Israël en de Gazastrook laait ook deze zomer het conflict weer op en beide partijen grijpen naar de wapens. Raketten vliegen over en weer. Israël weet, doordat ze de beschikking hebben over het Iron Domesysteem, het aantal daadwerkelijke inslagen en slachtoffers te beperken. In de Gazastrook komen vele mensen om. Volkomen onschuldige mensen, aan beide zijden, die slachtoffer worden.


Nog nooit Enkele duizenden kilometers naar het oosten toe voert ISIS een schrikbewind en sticht een Islamitische Staat, een kalifaat. Een kalifaat is een staat, die geregeerd wordt door een kalief. Kalief betekent ‘opvolger van de islamitische profeet Mohammed’. Middels barbaarse methoden worden mensen die niet hetzelfde geloof als hen aanhangen, afgeslacht. Christenen en Yezidi’s worden vervolgd en gedood door IS of ze zijn op de vlucht. Ook hier: volkomen onschul-

dige mensen die slachtoffer worden. Al dit nieuws haalt de schijnwerpers wat af van de oorlog die nu al jaren in Syrië woedt, maar waar ook dagelijks nog wordt gevochten en volkomen onschuldige mensen slachtoffer worden. Miljoenen mensen op de vlucht. Het Rode Kruis meldt eind augustus dat het niet meer in alle conflict gebieden de hulp kan bieden die nodig is, omdat de financiële middelen opraken. Nog nooit zijn er zoveel conflicten in de wereld geweest, waar ze hulp moeten bieden. In de Oekraïne gaat de strijd door en leidt een eerste gesprek tussen Poetin en de Oekraïense president Porosjenko niet tot resultaat; ook hier weer zijn volkomen onschuldige mensen het slachtoffer.

Beeldend Misschien komt het door de vele tijd die vakantie biedt om het nieuws tot me te nemen en voedt dit mijn gevoel dat de wereld behoorlijk in brand staat? Overal worden onschuldige mensen getroffen. En natuurlijk gebeurt dit al jaren- en eeuwenlang, maar het lijkt nu zoveel ineens. Of wordt het venster op de wereld, doordat iedereen met een smartphone nieuws kan maken, groter? Gebeurde het al zoveel maar hadden we er minder beeldend bewijs van? Ik vraag me af hoe het kan dat we als mensheid nou niet in staat zijn op te staan. Op te staan tegen onrecht. Geen mens wil dit toch? Of je nou islamiet, christen, yesidi, atheïst, boeddhist etc. bent, het menselijk drama is voor iedereen hetzelfde als je op de vlucht moet, de dood wordt ingejaagd. De grote idealen die in al die conflicten worden nagestreefd, kunnen toch nooit de drama’s voor individuen rechtvaardigen? Wat zijn we nu door de eeuwen heen opgeschoten?

Voorbij? En dan is de zomer voorbij. Neemt het alledaagse leven het weer over. Is er minder tijd om al dat leed tot me te nemen. Maar het blijft me bezig houden. Waarom is de mensheid niet in staat op te staan tegen al dat onrecht? Waarom kunnen we schouder aan schouder rouwen als zovele landgenoten het leven laten in Oekraïne en waarom kunnen we op andere momenten wel nieuws tot ons nemen, maar zijn we collectief minder geraakt? Raakt het ons meer als het een Nederlander betreft, omdat we ons daarin herkennen? Het gevoel hebben dat het jezelf zou kunnen overkomen, of een familielid, een buurman? Waarom zijn we niet in staat in elk onrecht de mens te zien, daar om te rouwen, in opstand te komen? Identificeren we ons minder makkelijk met mensen die in zulke andere culturen en omstandigheden leven? Volgens mij hebben we toch echt een overeenkomst: we zijn mens, allemaal met onze menselijke waardigheid. Waarom kunnen we dat niet zien en daarnaar handelen? En dan is de cirkel misschien toch weer rond. En ga ik toch maar weer eens bladeren door de biografie van Oosterhuis, die net als Dirk altijd deed, verhaalt over de eerste gemeenschap rondom Jezus. Mensen die elkaar als mensen zien. Zonder regels, zonder opsmuk, authentieke mensen, zonder oordeel. Zodra regels, dogma’s, theologie etc. de boventoon voeren en menselijk handelen wordt getoetst op het naleven ervan, wordt in onze wereld geweld tegen de menselijkheid blijkbaar gerechtvaardigd. In het volgend Groene Blad leest u meer over die biografie. Anita van Nimwegen

5

6


PAROCHIENIEUWS GESTOPT: WONDERWEL Kindercatechese, Uitgave Gooi & Sticht, verscheen 10 keer per jaar

Anders

2006-01

Iedereen in spijkerbroek, iedereen draagt Nikes. Als je dan niet meedoet, heb je veel bekijks. Iedereen viert zijn verjaardag, iedereen viert feest. Als je dat graag overslaat, heb je veel gemist. Slachtoffers in het verkeer vindt iedereen gewoon. Als jij dat niet gewoon vindt, doorbreek je een patroon. Iedereen vindt pesten leuk maar jij doet niet mee. Dan krijg jij het moeilijk, want dan pesten ze er twee.

OP TAFEL 1

Grote en kleine wereld raken elkaar

In onze parochie, en vast in elke andere, zijn allerlei boekjes en katernen in gebruik bij het maken van de vieringen en bij de catechese aan kinderen, jongeren en volwassenen. Ze zijn nu tijdelijk op het bureau van de redactie beland, omdat in kleine kring mensen zich zorgen maken. Er is iets gaande, maar wat? Bij het grote publiek van parochianen lijkt het al helemaal onbekend. Reden voor ons om er uitgebreid aandacht aan te besteden.

gen: Op tafel. De hier getoonde uitgaven worden besproken in het artikel Weggeschreven. Gevolgd door twee stukken met achtergronden, over een nieuwe nota uit Rome (Catholica) en over een oude concilietekst (Veraf & Dichtbij). Wie heeft bij uitstek de Nederlandse liturgie bij de tijd gebracht? Profiel.

Op deze pagina’s eerst een blik op een paar tekstjes uit die publicaties, gewoon om zelf een indruk te krij-

De grote wereld en de kleine raken elkaar. Wat je wekelijks merkt in de parochie in je stadswijk of dorp staat niet los van wat in de wereldkerk aan het gebeuren is. [Redactie]

NIEUW: IK VIER DE MIS MEE

Uitgave Adveniat / Bisdom Roermond Imprimatur: Mgr. Dr. Everard de Jong 2013

Kindercatechese

Niemand gaat meer naar de kerk of ze gaan juist wel. Als je dan niet meedoet, raak je in de knel. Wie niet meeloopt met de rest, anders doet dan anderen, zal het moeilijk krijgen, maar kan dingen wel veranderen.

Censor

2008-09 2013-05

Begin 2009 heeft kardinaal Wim Eijk zijn hulpbisschop Herman Woorts benoemd als bisschoppelijk vicaris voor liturgie. Het aartsbisdom meldde hoe deze voortvarend te werk is gegaan: “Hij werd tevens aangesteld als censor voor de liturgieboekjes die uitgeverij

Gooi & Sticht te Kampen uitgeeft. Om de paar weken bekijkt de censor - in overleg met diverse anderen die betrokken zijn bij de Nationale Raad voor Liturgie - nauwkeurig of de proefdrukken voor de boekjes van Gooi & Sticht qua inhoud overeenkomstig de liturgische boeken en richtlijnen van de Kerk zijn, alsmede of de inhoud van de liederen en teksten ter overweging op de achterzijde in overeenstemming zijn met het katholiek geloof en de zeden.” (Pastoraal Jaarverslag Aartsbisdom Utrecht 2009, p. 4) Hulpbisschop Woorts is nog steeds in deze functie actief. [Redactie]


OP TAFEL ONDERDEEL GESCHRAPT 2 2012

2012

2014

Was: WEEKENDLITURGIE Nu: ZONDAGSLITURGIE Losbladig Werkboek Uitgave Gooi & Sticht 8 nummers per jaar met katernen voor wekelijkse liturgievieringen

PAROCHIE IN BEELD NIEUW: HET GEHEIM VAN DE EUCHARISTIE Kindercatechese, uitgave van Bisdom Groningen Leeuwarden Nihil Obstat Mgr. Dr. W.J. Eijk (voorm. Bisschop Groningen)

7

8


TOEKOMST VAN DE KERK Verhaal van de man met de kruk Bisschoppen voeren orthodoxer beleid ‘onopgemerkt’ door via liturgische uitgaven

Weggeschreven ... Heeft u weleens gehoord van pausin Johanna? Zij heeft geleefd in de 9e eeuw. Ze werd geboren in Ingelheim. Ze had een Engelse vader. Ze is, vermomd als man, monnik geweest in het klooster van Fulda. En later bereikte ze zelfs het hoogste ambt in onze kerk: ze werd paus! Ze was bekend als paus Johannes VIII. Ze stond ook bekend onder de naam Johannes Angelicus. Het kwam uit dat de paus een vrouw was, toen ze beviel van een doodgeboren kind. Dat betekende het einde van haar pausschap.

Legende? Is dit een legende of is het waar? In de officiële documenten uit die tijd ontbreken verwijzingen naar haar pausschap. Dus heeft er nooit een pausin Johanna bestaan? Die conclusie is te snel getrokken, want eeuwenlang was Johanna’s pausschap algemeen bekend en werd het voor waar aangenomen. Na de Reformatie heeft de kerk stelselmatig de in haar ogen beschamende historische documenten over Johanna vernietigd. Honderden manuscripten en boeken werden door het Vaticaan in beslag genomen.

Echter niet alle sporen zijn uitgewist. Er zijn ook nu nog enkele aanwijzingen voor het pausschap van Johanna. Het meest opmerkelijke is wel de stella stercoraria, dat is een stoel met een gat in de zitting. Die stoel is nog steeds te zien in het Vaticaan. Deze stoel is eeuwenlang gebruikt bij de pauswijding. Men was indertijd hevig geschokt door het feit dat een vrouw tot paus was gekozen en dat mocht nooit meer gebeuren! Daarom werden de kandidaten onderworpen aan het stoelexamen. Dat ging als volgt De nieuwe paus nam op de stoel plaats. Door het gat kon men de genitaliën bekijken om vast te stellen of het een man was. Na zo’n onderzoek verklaarde de edele ‘ballenzoeker’ (gewoonlijk een diaken): Mas nobis nominus est — onze kandidaat is een man. Pas dan kreeg de nieuwe paus de sleutels van de heilige Petrus overhandigd. Tot de 16e eeuw bleef het stoelexamen in gebruik. Er zijn nog meer verwijzingen naar het pausschap van Johanna te vinden, maar die laat ik nu verder rusten. Dat de kerk in de loop van haar geschiedenis niet geaarzeld heeft om stukken te laten verdwijnen en andere stukken

te vervalsen, is bekend.

‘Ik vier de mis mee’ Het boekje Ik vier de mis mee kreeg ik van (aardige en betrokken) parochianen die zeiden dat het misschien wel achter in de kerk kon liggen, zodat kinderen het, desgewenst, konden inkijken en zouden weten wat er gebeurde in de viering. In het boekje gaat het over de priester die de mis viert (een woord dat we niet meer gebruiken; we spreken tegenwoordig over de eucharistie). In onze kerken van de Federatie gaan meestal pastores voor die geen priester zijn, maar pastoraal werker. Over hen wordt in het boekje met geen woord gerept. In de tijd dat Johanna leefde (in de 9e eeuw) en de eeuwen daarna konden veel mensen niet lezen en schrijven; er werd veel minder vastgelegd dan tegenwoordig. Toen heeft de kerk gedacht dat het mogelijk was om pausin Johanna weg te schrijven uit de geschiedenis. Dat leek gelukt toen het besef dat ooit een vrouw paus was geweest, niet meer leefde. Nu echter is men op zoek naar de waarheid rond deze vrouw die paus geweest is/zou zijn. *


In onze tijd lijkt het helemaal ondoenlijk om gebeurtenissen en mensen weg te schrijven, maar de kerk probeert het wel! Een aantal recente voorbeelden.

Ophef Ruim een jaar terug was er veel te doen over de liederen van Huub Oosterhuis. Ze worden door veel mensen graag gezongen, maar het mocht niet meer van de bisschoppen, werd er gezegd. Dat betekende onrust onder de gelovigen en het riep verontwaardigde reacties op. Het lag iets anders. De Nationale Raad voor de Liturgie** had de uitgeverij Abdij van Berne die de boekjes voor de zondagse liturgie maakt, verboden om nog liederen van Huub Oosterhuis daarin op te nemen. De uitgeverij had er moeite mee en heeft dat om die reden in de media bekend gemaakt, met de nodige ophef als gevolg. Meestal gaat het zonder ophef en ongemerkt. Neem het Werkboek Weekendliturgie dat in veel parochies wordt gebruikt. Daarin staan de lezingen van de zondag met enige uitleg. Tot vorig jaar stond er ook het oecumenisch leesrooster vermeld. Zonder opgaaf van redenen werd het plotseling niet meer vermeld. Pastor Ten Dam, die de oecumene zeer ter harte ging, viel het op en hij heeft het ook aangekaart bij bisschop De Korte. Dan is er het boekje Wonderwel (uitgave van Gooi & Sticht). In Zuidhorn en de Walfried werd dat gebruikt bij de kindernevendienst. Er is geen bericht gestuurd dat het ophield te bestaan, maar vorig jaar kwam het eenvoudigweg niet meer.. Pastor Ten Dam heeft er achteraan gebeld en de

contactpersoon van de uitgeverij vertelde dat ‘het van hogerhand niet meer mocht.’ Niet orthodox genoeg?

Vrije meningsuiting? In 2007 kwam er in ons bisdom een nieuw project uit voor de Eerste Communie: Het geheim van de eucharistie. Het zag er goed uit, met leuke tekeningen en mooie foto’s. Wat mij hinderde was dat er alleen gesproken werd over priesters en niet over de andere pastores die in onze kerk werkzaam zijn (de pastoraal werkers). Alsof ze er niet zijn! Toen ik Peter Vermaat die dit Eerste Communieproject geschreven had, daarop aansprak, zei hij: ‘Als ik het woord pastoraal werker of woordcommunieviering had gebruikt, was het niet goedgekeurd en hadden we het wel kunnen vergeten.’ Een communieproject van uitgeverij Adveniat: Blijf dit doen. ‘Gloednieuw, fris en uitdagend’ staat er als aanbeveling bij, maar ook hier gaat het uitsluitend over de priester en de eucharistie. En dat niet alleen, deze projecten waarvoor men de goedkeuring van de bisschoppen wil/ nodig heeft, zijn ook orthodoxer dan voorheen. De uitgeverij Adveniat ziet zich blijkbaar gedwongen om zich te richten naar de wensen van de bisschoppen en dat betekent dat ze binnen bepaalde strakke kaders moeten werken. Dat is te merken aan hun uitgaven, helaas...

Eigen waarheid ‘Het is niet meer dan normaal dat je je houdt aan de liturgische voorschriften en de wetten van de kerk,’ vindt onze bisschop. Dat ben ik tot op ze-

kere hoogte wel met hem eens, maar wat als het geloof van de mensen en het geloof van de bisschoppen ver uiteenloopt? Zou het dan niet beter zijn met de mensen in gesprek te gaan i.p.v. de eigen waarheid uit te dragen en andere geluiden het zwijgen op te leggen? Op zich, los van elkaar zijn het misschien geen grote dingen:  liederen van Oosterhuis die niet meer worden aanbevolen,  het oecumenisch leesrooster dat verdwijnt,  Eerste Communieprojecten waarin uitsluitend over de priester wordt gesproken, Maar het wordt ernstiger als:  uitgaven eerst ter goedkeuring aan de bisschoppen moeten worden voorgelegd; Ernstiger, omdat het laat zien dat de bisschoppen mensen en gebeurtenissen willen wegschrijven uit het leven van de kerk. Voorbeelden van al wat langer geleden:  er mogen alleen maar eucharistievieringen op tv worden uitgezonden. Daarmee verdween ook pastor Joke Litjens die bij velen geliefd was, uit beeld;  pastoraal werkers die door de leiding van de kerk geen pastor meer worden genoemd. Alles bij elkaar laat het een beweging zien: het gaat om de priester, om de eucharistie, het moet weer orthodoxer, er is minder ruimte voor diversiteit en voor een eigen, doorleefd geloof. En als het nu openlijk en in een eerlijk gesprek gebeurde ... Het liefst wordt het onopgemerkt gedaan, zodat er geen gedoe ontstaat. Nu dat lukt aardig. pastor Hilda van Schalkwijk

Dirk ten Dam (†) voorm. pastor Walfried

Gerard de Korte Bisschop van Groningen

Wim Eijk kardinaal Utrecht

Antoon Hurkmans Bisschop Den Bosch (Lid NRL)

* Er is zowel een boek als een film verschenen over pausin Johanna. Het boek is geschreven door Donna Woolfolk Cross ** De NRL is een orgaan dat de bisschoppenconferentie adviseert op het gebied van liturgie. De uiteindelijke verantwoordelijkheid ligt bij de bisschoppenconferentie.

9

10


Pauselijke Theologische Commissie bij de installatie van prof. John Cavadini (Notre Dame, Indiana) als nieuw lid (dec. 2009)

Pauselijke theologencommissie: ‘In eucharistie ontvangen gelovigen leer van bisschoppen en concilies’

Lees en lees zelf! De Internationale Theologische Commissie van het Vaticaan publiceerde recent een nota onder de titel: De Sensus Fidei in het leven van de Kerk. ‘Sensus Fidei’ is een begrip dat aanduidt dat elke gelovige de gave (letterlijk: het gevoel, de intuïtie) heeft om te beoordelen of iets in overeenstemming is met het geloof, of niet.

Nota Het Tweede Vaticaans Concilie (Vaticanum II), dat in de zestiger jaren van de vorige eeuw in Rome werd gehouden, kende als een belangrijke verworvenheid het priesterschap van alle gelovigen. Een tweede uitgangs-

Kardinaal Müller prefect CDF (Rome)

Adelbert Denaux Kanunnik (Leuven)

punt was en is dat Christus zijn profetisch ambt niet slechts vervult d.m.v. de kerkelijke hiërarchie, maar ook via leken. Hoewel dat duidelijke uitspraken waren, meende de Internationale Theologische Commissie echter, daarin gesteund door de Congregatie voor de Geloofsleer (CDF), dat er 50 jaar later (!) nog allerlei ‘leerstellige en morele vragen’ rond deze thema’s opgehelderd moesten worden. De Commissie heeft haar bevindingen nu verwerkt in deze nota, die door kardinaal Müller (prefect van de CDF) is geautoriseerd. Mgr. Jan Liesen, bisschop van Breda en Adelbert Denaux (tot 2012 decaan van de Faculteit Katholieke Theologie Tilburg) maken deel uit van deze

Jan Liesen, bisschop van Breda

Zr. Sara Butler MSBT (Chicago)

Commissie. Beiden staan niet echt bekend als liberale theologen. Zr. Sara Butler is de enige vrouw binnen de commissie. Deze Amerikaanse zuster is feministisch theologe maar stelt zich op het vraagstuk van de wijding van de vrouw op het standpunt van de kerkelijke leer: vrouwen kunnen een leidende rol in de kerk spelen, maar priesters zijn de opvolgers van de apostelen.

Onderuit In de nota wordt een goed historisch overzicht gegeven over de ontwikkeling van het begrip sensus fidei binnen Schrift en Traditie, om dan bij de verworvenheden van het Vaticanum II uit te komen. Aanvankelijk wordt positief geoordeeld over het oordeel van het Concilie dat de leek evenzeer als de hiërarchie deelt in de gave om de waarheid te onderkennen binnen het geloof. Maar dan citeert de commissie paus Johannes Paulus II die het als de ‘taak van pastores’ zag om ‘de intuïtie van geloof van alle gelovigen te bevorderen, te onderzoeken, en hen op te voeden in een meer volwassen evangelisch inzicht’. Met dat citaat haalt de Commissie de eerdere


gelijke verdeling van geloofsgaven van de Geest onder bisschoppen, priesters en leken gewoon onderuit. Tot en met hoofdstuk III lijkt de nota zeer leesbaar en hoopvol. De Commissie houdt daar vast aan de uitkomsten van Vaticanum II. Het venijn zit in hoofdstuk 4. Daarin staat dat, volgens de commissie, ‘deelname aan het leven in de kerk een voortdurend gebed, actieve participatie aan de liturgie, in het bijzonder de Eucharistie en de biecht vraagt’. Daarbij gaat men uit van ‘het aanvaarden van de Kerkelijke leer in zaken van geloof en moraal door de gelovigen zoals die door het Magisterium wordt aangegeven.’ Zo, die staat, een beeld uit de jaren vijftig. De ‘actieve deelname van de gelovigen aan de liturgie’ zal niet op de nieuwe liturgische centra plaatsvinden, denk ik zomaar. Maar we zijn er nog niet wat betreft de uitleg van de verworvenheden van Vaticanum II.

Oplettend en ontvankelijk De Commissie erkent dat de Bijbel de eerste getuigenis is van het woord van God dat van generatie op generatie is overgedragen. Maar het is volgens de commissie ‘niet nodig dat alle leden van het volk van God de Bijbel en de Traditie op een wetenschappelijke wijze lezen’. Wat nodig is, is ‘een oplettend en ontvankelijk luisteren naar de lezingen in de liturgie en vanuit het hart een dank aan God’, schrijft de commissie. Hier wordt de klok drastisch teruggezet. Luisteren naar de lezingen in de viering en de uitleg van de pastor is blijkbaar voldoende. Je hoeft de bijbel en teksten uit de Traditie niet wetenschappelijk te lezen, daar ben ik het mee eens. Maar lees, lees!!!! Vorm een bijbelgroep, haal er iemand bij die je van de achtergronden van teksten uit Schrift en Traditie kan vertellen, maar lees en lees zelf!!!!!!!! De Commissie stelt de eucharistie centraal in het bestaan van de kerk en elke parochie. ‘De Eucharistie is de bron en toppunt van het leven in de kerk. Daar werken de gelovigen en hun pastores op elkaar in als één lichaam tot één doel: God loven en

prijzen. De Eucharistie schept en vormt de Sensus Fidei, want het is daar dat de leer van bisschoppen en concilies uiteindelijk wordt ontvangen door de gelovigen’, aldus de Commissie. Het leergezag stelt inderdaad de Eucharistie centraal als bron en hoogtepunt van het kerkelijk leven. Als ik het verslag van de commissie lees, lijkt het er op dat er binnen parochies niets anders meer nodig is dan de viering op zaterdagavond of zondagmorgen. Is dit dan de parochie als geloofsgemeenschap? Is er niets meer te zeggen?

Magisterium Dan is er de opmerking van de commissie dat voor deelname aan de sensus fidei aandacht voor het magisterium van de kerk nodig is. ‘Het magisterium is geworteld in de verkondiging van Jezus en ontvangt van daaruit haar specifieke leergezag.’ De ‘bereidheid te luisteren naar het onderricht van de pastores van de kerk’ wordt daarin gezien als ‘een daad van vrijheid en diepe overtuiging’, aldus de Commissie. De vraag is wat je er als leek van zal vinden dat jouw vrijheid wordt omschreven als het willen aanvaarden van een bindend voorschrift vanuit het leergezag. De commissie vestigt er nog de aandacht op dat de kerk geen democratie is. Voor grote beslissingen is consensus met de gelovigen vereist, maar ‘de kerk, het mysterie van de gemeenschap van de mensheid met God, ontvangt haar grondslag van Christus. Het is van Hem dat zij haar interne structuur en beginselen van bestuur ontvangt’. De uitvoering van het bestuur van de

kerk is in handen van de paus en bisschoppen gelegd. Door de structuur en beginselen van de kerk bij de gelovigen weg te houden, wordt elke kritiek op de hiërarchie of een vraag naar verandering binnen de kerk onmogelijk gemaakt. Het is een nota van een commissie, maar wel een van een invloedrijk orgaan en onderschreven door de Prefect van de Congregatie van de Geloofsleer. Bij alle terechte vreugde om het optreden van paus Franciscus mogen we alert blijven dat er ook deze geluiden in zijn omgeving te horen zijn én dat we dan, waar mogelijk, zelf vooral een ander geluid laten horen. Frans de Smit

11

12


VER & DICHTBIJ Oudtestamenticus prof. Dianne Bergant op congres Amerikaanse priesters:

‘Zoek oorspronkelijke bedoeling en eigentijdse boodschap’ ‘Er is sprake van een omwenteling in de katholieke kerk …’, begint zuster Dianne Bergant. Even moet het publiek geglimacht hebben bij haar openingszin. De vereniging van katholieke priesters in Amerika (AUSCP) heeft haar deze zomer uitgenodigd om de slottoespraak te houden op hun derde jaarcongres in St. Louis (Missouri). De priesters, allemaal gevormd in de tijd van het Tweede Vaticaans Concilie, willen dat de vernieuwingen waartoe toen is besloten, voor de volle 100% worden doorgevoerd. Zelf geven ze het goede voorbeeld door op elk jaarcongres een conciliedocument centraal te stellen. Dit keer is dat Dei Verbum (Gods Woord) of voluit de Dogmatische Constitutie over de Goddelijke Openbaring (1965). Prof. Bergant (CSA) is hoogleraar Studies Oude Testament in Chicago. Ze wordt beschouwd als een van de meest vooraanstaande katholieke bijbelgeleerden. Ze was een van de initiatiefneemsters van het omvangrijke naslagwerk, de Collegeville Bible Commentary. Ook is ze lid (en oudvoorzitter) van het Amerikaanse Katholieke Bijbelgenootschap.

Dei Verbum Prof. Bergant maakt haar zin af: '... een omwenteling in ons begrip van de bijbel. En dat heeft het bestaan en het streven van de kerk drastisch veranderd.' Ze licht haar stelling toe. ‘Dei Verbum wordt beschouwd als het belangrijkste resultaat van Vaticanum II, het concilie zette de deur wagenwijd open voor het bestuderen van de bijbel. Eeuwenlang hadden de kerkelijke autoriteiten met grote argwaan gekeken naar het onafhankelijk bestuderen en interpreteren van de geschriften. Ze legden katholieke geleerden het zwijgen op; als die hun werk wilden voortzetten, moest dat 'ondergronds'. De bijbel en de uitleg daarvan stond in dienst van het bewijzen en bekrachtigen van een reeks van leerstellige geloofswaarheden. Dankzij het concilie mocht je ineens die oude boeken apart onderzoeken: de taal van de teksten, de tijd en het culturele klimaat rond de schrijvers, de religieuze problemen van het oorspronkelijke publiek. Voortaan ging het erom wat iemand toen eigenlijk had bedoeld, en niet zomaar om de letterlijke betekenis van de woorden. De bijbel moest bovendien zo breed mogelijk toegankelijk (Vervolg op pagina 13)

Nonnen: ‘Klimaat van vrijheid en respect nodig in hele wereldkerk’ De pogingen vanuit Rome om de Amerikaanse nonnen in het gareel te krijgen, pakken misschien heel anders uit dan beoogd. In een open brief aan paus Franciscus riepen sympathisanten hem op om de vernederende onder curatele stelling van de religieuzen ongedaan te maken. De koepelorganisatie LCWR van de ± 57.000 zusters heeft tijdens haar jaarcongres in augustus een prijs uitgereikt aan dr. Elisabeth Johnson. De Congregatie voor de Geloofsleer (CDF) had dat verboden en ook haar boek Quest for the Living God op de index gezet. Aansluitend op het congres heeft de LCWR-leiding 1 uur vergaderd met de door de CDF aangestelde aartsbisschop Sartain. In een persbericht zeggen ze, dat ze hopen op een oplossing die volledig recht doet aan de doelstellingen én de integriteit van hun organisatie. Hun inzet is ‘het scheppen van nieuwe wegen om binnen de katholieke kerk te komen tot een gezonde discussie over verschillen’, ook elders. ‘Wij weten dat duizenden mensen in het hele land en overal ter wereld verlangend uitzien naar plekken waar ze vragen kunnen stellen en ideeën kunnen verkennen omtrent hun geloof in een klimaat van vrijheid en respect.’


worden voor de gelovigen. Priesters, diakenen en catecheten zouden een grondige bijbelse scholing krijgen. Seminaries herzagen hun hele programma. Het was ook het startsein voor katholieke leken en religieuzen, vrouwen en mannen die helemaal geen wijding nastreefden, om zich te verdiepen in de bijbel. Onder de eersten die gretig gebruik maakten van de nieuwe openheid, waren de mensen in de zgn. basisgemeenschappen op allerlei plaatsen in de wereld. Bijna 30 jaar na het verschijnen van Dei Verbum voegde de pauselijke bijbelcommissie in 1994 nog een – voor velen al vanzelfsprekend – ‘nieuw’ element toe: naast het begrijpen van de oorspronkelijke bedoeling gaat het ook om wat die teksten betekenen voor het leven van vandaag. De nieuwe inzichten op beide terreinen zouden moeten doorklinken in de liturgie en in de preken en overwegingen. Bergant besluit: ‘Het klinkt allemaal heel bekend, maar het maakt ons ook bewust van onze grote verantwoordelijkheid.’

Lagen Belangrijke concilieteksten komen mede tot stand dankzij voorbereidend werk dat geleerden verrichten in commissies. Zo gaf de pauselijke bijbelcommissie de nieuwe wetenschappelijke inzichten een forse steun in de rug met een Instructie over de historische waarheid van de evangeliën (1964) die een plaats kreeg in §19 van Dei Verbum: de 4 evangelies zijn geen ooggetuigenverslagen van het optreden van Jezus. Ze bestaan uit drie betekenislagen: Jezus' uitspraken, verhalen van zijn apostelen en de eigen composities van de evangelieschrijvers.

Erkenning? Kan de nota Sensus Fidei 50 jaar later eenzelfde positieve, ondersteunende rol vervullen voor de speciale synode over het gezin (2014-2015) die paus Franciscus bijeen heeft geroepen? Dit stuk over de ‘intuïtie van de gelovigen’ wordt gepresenteerd als een doorwerking van het concilie en in de tekst wordt terloops (in §46) o.m. Dei Verbum letterlijk aangehaald. Bij de voorbereiding van de synode verraste Rome iedereen met een uitgebreide vragenlijst die ‘zo breed mogelijk’ onder de gewone gelovigen verspreid moest worden. Velen hebben die kans aangegrepen en in alle openheid, vaak rechtstreeks, aan het synodesecretariaat hun kritische reacties gezonden. Sensus Fidei lijkt op het eerste gezicht een geweldige, ruiterlijke erkenning van het feit dat vele gelovigen en ex-gelovigen al heel lang vraagtekens zetten bij een reeks standpunten van de katholieke kerk! Is dit stuk dan eindelijk een bruikbaar instrument om tot een vruchtbaar overleg te komen tussen de basis en de top? Of stelt het juist de tegenstanders van openheid en vernieuwing in staat het hoofd te bieden aan alle kritiek? Voorziet de nota hen van argumenten om de afwijzende houding van gelovigen vakkundig te classificeren en onschadelijk te maken?

Haaks Staat Sensus Fidei niet haaks op de geest van zowel het concilie als de synode?: ‘Problemen ontstaan wanneer een meerderheid van de gelovigen zich onverschillig toont voor de leerstellige en morele beslissingen van het leergezag of die zelfs regelrecht verwerpen. Dit gebrek aan ont-

vankelijkheid kan voortkomen uit een zwak of gebrekkig geloof bij een deel van het Volk Gods, en dat vindt haar oorzaak in een onkritisch omarmen van de moderne cultuur. Het kan in sommige gevallen er echter ook op wijzen dat bepaalde besluiten door de [kerkelijke] gezagdragers genomen zijn zonder voldoende rekening te houden met de ervaring en het intuïtief aanvoelen van de gelovigen, of zonder toereikende raadpleging van de gelovigen door het leergezag.’ Wat staat daar eigenlijk in gewone mensentaal? Als je er anders over denkt, is de kans groot dat je er niks van snapt of geen echte gelovige bent. Als vrouw weet je niks van geboorteregeling, als homoseksueel begrijp je niets van respectvolle en stabiele menselijke relaties, enzovoort. Het is zorgelijk dat op zo’n hoog niveau in Rome de mogelijkheid niet eens opkomt, dat intelligente, goed opgeleide en goed geïnformeerde katholieken na rijp en grondig onderzoek tot de conclusie komen dat het op een reeks van terreinen anders moet en kan in de kerk.

Dynamiek De geschiedenis leert dat grote kerkvergaderingen als concilies en speciale synodes een eigen dynamiek ontwikkelen. Ook de tekst van wat uiteindelijk Dei Verbum zou heten, was eerst een conservatief hamerstuk, totdat het door vragen van conciliegangers helemaal op de helling ging. Laten we hopen dat zich nu iets vergelijkbaars zal voltrekken. Prof. Bergant maakt ons ervan bewust welke positieve ontwikkelingen ooit door Vaticanum II in gang zijn gezet en nu op het spel staan. Martin Nieboer

paus Johannes XXIII, kardinaal Frederico Ottaviano (CDF), kardinaal Augustin Bea, Joseph Ratzinger, Karl Rahner en Edward Schillebeeckx

13

14


FAVORIET LIED

‘Niet alleen de grote verhalen van toen’

Koorlid Nynke van Ravels:

‘Als mensen van nu woorden zoeken voor visioen’ In de zomervakantie had ik, ter voorbereiding van mijn artikel, een aantal liederen uit de koormap gevist die ik erg mooi vind. Dat had ik beter niet kunnen doen, want naarmate de weken vorderden vond ik het steeds lastiger om een keuze te maken. Er zijn ook zoveel mooie liederen.

Kern Uiteindelijk heb ik gekozen voor een lied dat ik niet had meegenomen, maar dat steeds maar als een soort mantra in mijn hoofd bleef opduiken. Het is een heel kort lied, vier regels maar. Het is geschreven door ir. Arthur van Tongeren. Hij is lekenvoorganger en tevens (koor-)zanger in de Ekklesia Tilburg. De componist is Arjan van Baest, artistiek leider van de stichting Bachcantates Tilburg en dirigent van een aantal koren in het zuiden van het land. ‘Woorden gezocht en gevonden in verhalen van toekomst, van heden en toen, geven mij vleugels, bieden uitzicht, doen herleven het visioen.’ Een prachtige tekst, die we regelmatig zingen als acclamatie. Wat me zo aanspreekt in de tekst is de eenvoud en de kernachtige samenvatting van datgene waar het wat mij betreft in de kerk, de kerkdiensten, de kerkgemeenschap in wezen om gaat.

In de kerk lezen we uit de Bijbel. De teksten die worden gelezen, worden door de voorgangers uitgelegd en in verband gebracht met het leven van vandaag en alledag. Die koppeling van de betekenis van de oude verhalen voor ons leven nu is heel belangrijk. Maar het zijn niet alleen de oude verhalen die ons in beweging brengen. Juist ook de ontmoeting met mensen in de kerk (en uiteraard ook daarbuiten), hun verhalen, de dingen die ze doen of juist niet doen, dat alles kan me enorm inspireren. De kracht die mensen tonen om door de gaan, ondanks alles wat hen overkomt; de vreugde die mensen beleven en tonen als het leven hen goedgezind is of de moed die mensen hebben om hun zwakheid te laten zien en zich daardoor open te stellen voor anderen.

Herleven En inspiratie vinden in de woorden die worden gelezen, gesproken en (misschien nog wel het meest) in de woorden die worden gezongen. De liederen die door mensen zijn geschreven, die op hun beurt weer woorden hebben gezocht en gevonden om uitdrukking te geven aan hun visioen. Ik zal heus niet beweren dat ik iedere zondag op vleugels de kerk uit kom, maar het is wel wat me steeds weer beweegt om te gaan: om uit de woorden die gezocht en gevonden worden in de verhalen van alle tijden inspiratie op te doen, ‘vleugels te krijgen’ en van daaruit mee te werken aan het doen herleven van Het Visioen. Nynke van Ravels

Omzien Het zijn dus niet alleen de grote verhalen van toen die inspiratie geven, maar vooral ook de verhalen van de mensen van nu. De woorden die gezocht en soms maar moeizaam gevonden worden om tot uitdrukking te brengen wat iets voor je betekent, wat je beweegt, of woorden om de ander in zijn bestaan te erkennen of troost te bieden. En soms, als er geen woorden zijn, woordeloos uitdrukking te geven aan je medeleven door een handdruk, een omarming of een glimlach. Omzien naar elkaar.

Links: Arthur van Tongeren (tekst) Rechts: Arjan van Baest (muziek)


PAROCHIENIEUWS

Ex-straaljagerpiloot John Vasilda in brief uit Suriname

‘Waarom de kerk voor mij zo belangrijk is’ Als kleine jongen moest ik, net als mijn oudere broers en zusters, verplicht naar de kerk. Alles wat moest, was erg vervelend en riep weerstand op. Ik voldeed dus met tegenzin aan deze verplichting.

Droombaan Eerst wilde ik arts worden, net als mijn drie boezemvrienden. Echter toen ons vliegveld te Zanderij een echte betonnen landingsbaan kreeg en werd omgebouwd tot internationaal vliegveld, kwamen er 4 Amerikaanse jachtvliegtuigen om een vliegshow geven. De vlucht van deze 4 jagers ging pal over onze school, op ongeveer 300 meter en met volle naverbranders. Het lawaai was veraf al te horen en wij konden ze vanuit onze lokalen zien aankomen. De hele school liep uit om alles goed te kunnen zien. Dit gebeuren was het gesprek van de dag en alle jongens zouden natuurlijk later jachtvlieger worden. Ook wij kozen daarvoor. Het liep echter anders dan wij hadden gedacht. Je moest aan hele strenge eisen voldoen. Bovendien moest ik in Nederland wonen en bij de Koninklijke Luchtmacht solliciteren. Mijn moeder kon de overtocht voor mij niet betalen, ik nam een baantje en spaarde voor mijn reis. In Amsterdam werd ik opgevangen door een oudere zus die al op kamers woonde en daarna kreeg ik een eigen kamer bij de ouders van een vriend. Maar ook bij hen moest ik zondags naar de kerk. Mijn kameraad had er net zo veel weerstand tegen. Wij spijbelden dan ook vaak. Toen werd ik opgeroepen voor de selectie. Na een reeks keuringen kwam de uitslag. Ik mocht naar de opleiding voor mijn droombaan:

jachtvlieger bij de Koninklijke Luchtmacht!

Hard leren Van de keuring vóór en na mij zag ik slechts één jongen terug, de rest was totaal afgevallen. De opleiding duurde 2½ jaar en daar viel nog eens ongeveer 60% af. Het verbaasde mij bij ieder onderdeel van de opleiding, dat ik er nog steeds bij was… Eerlijkheidshalve moet ik bekennen dat als mijn klasgenoten gingen stappen, ik op mijn kamer achterbleef om te studeren. Ik vond de stof taai en veel. Als ze mij vroegen waarom ik niet meeging, legde ik uit dat hoe belangrijk het voor mij was. Ik kon het mij niet permitteren om niet te slagen, mijn andere studiekeuze (arts) had ik immers vaarwel gezegd. Gelukkig kreeg ik alle medewerking en haalde ik uiteindelijk de eindstreep.

Pech Op het operationeel onderdeel had ik tijdens een nachtmissie pech. Op ongeveer 11 km hoogte viel mijn verwarming uit. De buitentemperatuur was rond de -55 graden. Dus je kunt je wel voorstellen wat voor gevoel dat in de cockpit was, ondanks de extra dikke wollen trui die ik aanhad... Ik had mijn pech aan de radarpost doorgegeven, maar door de drukte mocht ik mijn hoogte nog niet verlaten voor een lagere waar de temperatuur wat beter was. Op dat moment heb ik het vliegtuig ‘afgetrimd’, mijn handen gevouwen en gebeden. Toen ik eindelijk mocht zakken, leek het wel een jaar te hebben geduurd, maar ik was heel blij en dankte de heer.

John bij zijn Northrop NF-5A

altijd zo’n weerstand tegen had: de kerk op de vliegbasis bezocht. Ik durfde niet te vroeg te gaan, omdat ik bang was dat ik als vlieger in die kerk herkend zou worden. Maar toen ik naar binnen ging, viel mijn mond open. Wat ik daar zag, ging al mijn verwachtingen te boven: nagenoeg het hele squadron zat er. Ik besefte toen, dat juist voor ons in dit soort werk GOD niet weg te denken is. Wij namen hem altijd naast ons mee in de cockpit en wij dankten hem, als wij weer veilig aan de grond kwamen.

Plezier Vanaf dat moment was het naar de kerk gaan een plezier geworden en geen dwang meer. Ik geniet nog steeds met volle teugen van de mensen in de kerk en de dienst. Ook thuis slaan we het gebed niet over. In Groningen is de Walfriedparochie voor ons een grote familie geworden, ik ben er met plezier onder jullie, als ik weer even in Nederland ben.

Besef Die zondag heb ik gedaan waar ik

John Vasilda

15

16


ÓÓK PAROCHIE

Middeleeuwse Roma’s op vlucht voor islam Het zag er eigenlijk zo goed uit voor de Roma’s in het Deventer van 1420. Voor de poorten van de stad verscheen een groep van ongeveer 100 personen. De leider noemde zich Andreas, hertog van Klein-Egypte. Hij vertelde dat hij met zijn volk door de islam vanwege hun christelijk geloof uit hun land was verdreven en nu in de christelijke landen een veilig onderkomen zocht. Of de man Hertog was, valt te betwijfelen. Maar helemaal onzin was het niet wat hij vertelde. Met Klein-Egypte bedoelde hij waarschijnlijk een landstreek in Griekenland en het zuiden van Europa werd in die tijd geconfronteerd met de oprukkende islam. De hertog werd met zijn volk gastvrij ontvangen. Het leken toch christenen te zijn, men was pelgrims gewend en er zwierven zoveel mensen rond in het Europa van die tijd. Landsgrenzen en identiteitspapieren bestonden nog niet. Roma’s vielen op de middeleeuwse markten op door hun bedrevenheid in paardenhandel, muziek, ambachten, geneeskunst en waarzeggerij. Dit laatste werd door de vrouwen beoefend. De Roma’s bleven niet in Deventer rondhangen. In 1420 meldde Nijmegen het onthaal van de Hertog

van Klein-Egypte en zijn jonkheren die, net als in Deventer, werden ontvangen zoals de gastvrijheid vroeg: met bier, brood en haring. In 1429 was er sprake van de aanwezigheid van ‘den Heidenen’ in Zaltbommel en aansluitend kregen diverse steden in Nederland bezoek van deze ‘Egyptenaren’ of ‘Heidenen’, zoals ze ook wel werden genoemd. Waarom ze zo werden genoemd, weten we eigenlijk niet. Misschien omdat zij toch niet als christenen werden gezien of omdat zij op de heide, het platteland, verbleven. In de tweede helft van de 15e eeuw sloeg de tolerante houding ten opzichte van de Roma’s om. Het zuiden van Europa had te lijden onder de oprukkende Turkse legers en er was in die tijd veel maatschappelijke onrust. In zo’n situatie wordt doorgaans naar zondebokken gezocht en de Egypten waren in dat opzicht gemakkelijke slachtoffers. Men zei dat zij spioneerden voor de oprukkende Turken. Vanuit de kerk werd de waarzeggerij en geneeskunde van de Egypten als het werk van de duivel veroordeeld. Beschuldigingen van diefstal, afpersing en bedelarij gingen rond. Toen de kerken hen ook nog als gezanten en handlangers van de duivel aanwezen was de weg vrij voor vervolging.

Vervolging In 1500 vaardigde keizer Maximiliaan I een wet uit tegen zigeuners. De aanduiding ‘zigeuner’ als het om Roma’s of Sinti’s gaat, heeft haar oorsprong in Duitsland. De wet van Maximiliaan stelde hen buiten de wet en verklaarde hen vogelvrij. Iedereen mocht straffeloos een zigeuner doden. In die tijd is de stigmatisering van Roma’s ontstaan en die heeft zich de eeuwen door tot in onze tijd voortgezet. De Roma’s stonden machteloos tegen deze ontwikkeling, omdat zij een marginale positie in de samenleving kenden en als groep nauwelijks georganiseerd waren. In de tweede helft van de 15e eeuw leefden rondzwervende daklozen, landlopers en afgedankte huursoldaten van bedelarij en rooftochten op het platteland. Daarbij werd de bevolking geteisterd door regelmatig optredende epidemieën. Dat zorgde voor veel onrust onder de bevolking. De bevolking schreef de oorzaak van deze ellendige toestanden toe aan duivelse machten, hekserij en tovenarij. Helderziende en waarzeggende zigeunervrouwen werden als heksen gezien en dus was de link tussen hen en de voorkomende ellende snel gelegd. Frans de Smit


ACTIEF

RK Kerkhof (Hereweg, Groningen)

Laatste rustplaats voor wie band heeft met katholicisme Recent zijn onze pastor en enkele parochianen begraven op het rk-kerkhof aan de Hereweg in Groningen. Reden genoeg voor mij om er eens een kijkje te nemen. Ik spreek met Rieks Boekholt en Louis Lukassen. Zij zetten zich ‘met plezier’ in als vrijwilligers voor het kerkhof.

Aanleg Na het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden in 1813 kwam er gelijkheid voor alle godsdiensten. De schuilkerken waren niet meer nodig. In 1853 was het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie. En dat betekende dat de katholieken hier nu vielen onder het bisdom Utrecht. Tegelijkertijd groeide de bevolking van onze stad mede door de handel, industrialisatie en de aanleg van een spoorwegennet. Duitse middenstanders vestigden zich in Groningen en die waren allemaal katholiek. De Broerkerk* werd weer katholiek eigendom. In 1872 werd de begraafplaats aangelegd aan de Hereweg mede op initiatief van monseigneur Jansen, deken van Groningen. Omdat het terrein binnen de Helperlinie lag (de verdedigingswerken aan de zuidkant van de stad), moest de minister van defensie hiervoor toestemming geven.

Cuypers’ kapel Als je het kerkhof binnenkomt, zie je direct een klokkenstoel. Daar liggen de stoffelijke resten herbegraven, welke gevonden zijn bij de sloop van Broerkerk. De kapel (gebouwd in 1879) was het eerste gebouw dat architect Pierre Cuypers in de stad bouwde. In de eenvoudige, sfeervol ingerichte kerkzaal bevinden zich op de muren de namen van de geestelijken, die in de crypte eronder begraven liggen, voornamelijk Jezuïeten. In de jaren 19801990 was de kerk verhuurd aan de

Russisch-Orthodoxe Kerk. Door de verdeling van de inkomsten onder de parochies zag het er tot voor kort nogal verwaarloosd uit. Rond 1990 is een deel van de tegen de Papiermolen en Hereweg aan liggende grond verkocht. De ingang kwam aan de Papiermolenlaan. Er kwam een aula. Het kerkhof is nu in beheer van de stichting RK Kerkhof Groningen.

Beelden Op het kerkhof bevindt zich ook het beeld van Christus Koning, dat ooit naast de Martinuskerk aan het Academieplein heeft gestaan. In 1936 is het gemaakt door E. en L. Blom. Het beeld is na de sloop van die kerk in 1982 op het kerkhof geplaatst. Nóg zijn de kogelgaten van de Duitse bezetter in de knieën en hand van het beeld zichtbaar. Voor het beeld liggen de bisschoppen Nierman en Möller en enkele priesters van het bisdom Groningen begraven. Even verder bevindt zich een verzetsmonument. Daar liggen katholieke oorlogshelden begraven, o.a. twee priesters (kapelaan Böcker) en de mensen, die met een Nederlandse vlag in Duitsland de overwinning alvast claimden. Ooit was op het kerkhof een plek voor armen aangewezen. Nu is er een hoek voor kindergrafjes, een urnenveld en een gedeelte waar veel graven van woonwagenbewoners liggen. Vrouwelijke religieuzen hebben een eigen ‘hofje’, dat is verfraaid met een nis met een Mariabeeld.

Actief Tijdens Open Monumentendagen (in september) is het kerkhof zaterdags en zondags open voor rondleidingen. Tussen half mei en half juni is er ieder jaar ‘een week van de begraafplaats’ met rondleidingen. Elke eerste maandag van de maand is er om 9.30 u. een mis in de kapel, waarin de overledenen van de afgelopen maand worden herdacht. Op de eerste maandag na Allerzielen (1 november) worden de overledenen van het hele afgelopen jaar herdacht. Het kerkhof is dan langer open en als het donker

17

18


wordt, kun je een lichtje kopen en op het graf zetten. Dergelijke herdenkingsbijeenkomsten worden besloten met een kopje koffie in de aula.

Graven Wanneer een graf na een bepaalde tijd wordt geruimd, blijven de stoffelijke resten wel op het kerkhof. Niet van alle nabestaanden zijn actuele adressen bekend. Om hen toch op te sporen worden dan oude graven voorzien van een gele sticker in de hoop dat een bezoeker zich meldt. Door het ruimen blijft er voldoende ruimte voor nieuwe zandgraven en keldergraven. Wie een graf wil reserveren, kan dat aangeven. Minimaal kunnen twee personen in een graf. Ieder wordt, zoveel mogelijk, begraven met het hoofd naar het oosten (Jerusalem). Ook een urn kan erbij. Voor een graf bestaat een onderhoudsplicht. In de kapel kan een overledene opgebaard worden. Daar kan ook de uit-

vaartdienst plaatsvinden, mits het een klein gezelschap rouwenden betreft.

Band Het stichtingsbestuur zorgt regelmatig voor vernieuwing. Het calvariebergmonument is aan onderhoud toe. Een urnenmuur en strooiveld staan op de rol. Niet katholieke christenen kunnen dit kerkhof ook als laatste rustplaats kiezen. Enige band met het katholieke geloof is echter een voorwaarde. Ineke Siersema Open Het RK Kerkhof is in de zomer open van 9-18 uur. Van 7 november t/m 1 maart van 9-16 uur. Verdere inlichtingen: tel. 5253228 of email: [email protected]

* De voormalige Broerkerk op het Academieplein op de plaats waar nu de Universiteitsbibliotheek staat. De neogotische kerk werd gebouwd in 1895 en gesloopt in 1982.

Leerhuis Stad en Ommelanden Cursusprogramma najaar 2014 Voor alle cursussen geldt: Avondcursussen: totaal € 15; dagcursus: € 10,Opgave: via contactpersoon of via e-mail: [email protected] Tel.: 06 1789 6673 (dhr. H. Mars)

Stadskanaal

Ontdekkingstocht in de Joseph-verhalen Verkocht als slaaf, dromenuitlegger, onderkoning in Egypte, de man die zorgde dat de mensen niet verhongerden. Een messiaans figuur, verwant met Jezus. Drie dinsdagavonden o.l.v. Sieds Prins (theoloog & oudpastor Dominicus in Amsterdam) 30 september, 14 en 28 oktober van 19.30 – 21.30 uur, Zalencentrum De Eendracht, Stadskanaal Contactpersoon: Lydie van de Wiel-Broens, tel. 0599 618 804, [email protected]

Delfzijl

Groningen

ETTY HILLESUM

Op weg naar Kerstmis

Een Rode-Kruisbericht meldt haar dood op 30 november 1943 in Auschwitz. Zij was toen 29 jaar. In de cursus lezen en bespreken we teksten van Etty Hillesum. We zoeken naar sporen van haar innerlijk groeiproces en leggen verbindingen tussen de betekenis van haar tekst en ons eigen leven. Drie donderdagavonden o.l.v. Agnes de Vries (theoloog) 9 en 23 oktober, en 6 november van 19.30 – 21.30 uur pastorie van de H. Nicolaas-parochie, Delfzijl Contactpersonen: Ronny de Vries, 0596 615 693 [email protected] Ria Carpay, 0595 415234 [email protected]

Deze bezinningsdag staat in het teken van Ruth. Haar verhaal staat in het bijbelboek Ruth. Kan zij voor ons een tochtgenoot zijn op weg naar Kerstmis? Inleider Jan Groot (theoloog en sinds vele jaren betrokken bij het cursuswerk in het Dominicanenklooster Zwolle) Zaterdag 22 november 9.30 – 15.30 uur Emmauskerk, Ra 4, Groningen (Lewenborg) Opgave via e-mail: [email protected]

of tel. 06 1789 6673 (dhr. H. Mars)


’Vergeten’ Rotterdamse meester in contact met de Vroege Verlichting?

19

ZIN & BEELD

De onschuld van Eva

Waar zijn jullie? – In de avondbries klinkt zijn stem. Ze houden zich schuil, willen niet dat hij hen zo ziet. Het is te verwarrend ineens, alsof hun ogen voor het eerst open zijn gegaan. Wat zullen de gevolgen zijn? Is hun zorgeloze leven voorgoed voorbij? Ze weten het nog niet, maar voelen zich kwetsbaar, naakt. En uitgerekend dan is de eerste vraag die op je afkomt: Waar zijn jullie? Dit moment kiest Adriaen van der Werff in 1717 voor zijn nieuwe schilderij, dat hij in zijn notitieboekje zelf omschrijft als ‘O Adam Adam’. Wij kennen het nu als God roept Adam en Eva ter verantwoording. Een ongebruikelijke keus, hij wijkt volkomen af van wat zijn vakbroeders in vroegere en latere eeuwen in beeld brengen. We zijn veel vertrouwder met twee andere momenten: de zondeval en de verdrijving uit het paradijs. Eva laat Adam ook in de appel bijten, onder toeziend oog van de slang, en: beschaamd strompelen ze de Hof van Eden uit, een engel met vlammend zwaard verspert voortaan de toegang. Christenen door alle eeuwen heen weten niet beter of alle ellende is daarmee begonnen. De ongehoorzaamheid van het eerste mensenpaar treft als erfzonde alle generaties daarna, tot op de dag van vandaag. De mens is geneigd tot alle kwaad. Vrouwen zijn verleidsters, daarom moeten ze als bijkomende straf zich onderwerpen aan de man ... Is die rampzalige interpretatie van dat bijbelverhaal nog wel houdbaar? Of zijn er redenen om het een veel positievere plaats te geven, een gebeurtenis die we zelfs zouden kunnen vieren?

Bakermat Laten we eerst teruggaan naar Adriaen van der Werff (1659-1722), voor ons een grote onbekende, maar voor zijn tijdgenoten Nederlands beste en beroemdste kunstschilder ooit. ‘Zoals het morgenrood aan de oosterkim een mooie dag voorspelt’ schrijft zijn biograaf, zo zien zijn ouders en zijn leraar op school al vroeg zijn talent. Vader berust erin dat zijn oudste zoon hem niet opvolgt op de korenmolen in Kralingen, en predikant wordt hij ook niet, weet moeder. Van jongs af aan trekt Adriaen voortdurend op met twee vrienden: Nicolaas Flinck (zoon van de beroemde schilder Govert) en Adriaen Paets (zoon van een rijke en verlichte bewindvoerder van de VOC). Beiden zullen hem zijn hele leven blijven steunen. Nog vóór de jonge schilder (16) in Rotterdam een eigen atelier betrekt, koopt Adriaen Paets (dan 18) zijn eerste doek voor klinkende munt. Op z’n 20e trouwt ‘Werff’ met Nicolaas’ nichtje Margriet Rees. Nicolaas introduceert hem bij kapitaalkrachtige en kunstminnende regenten, onder wie burgemeester Jan Six in

Adriaen van der Werff, O Adam Adam (1717) Rijksmuseum Twenthe (bruikleen)

Amsterdam. Paets is een actief lid van een besloten gezelschap. Daarin praten geïmmigreerde vrijdenkers en vrijzinnige geesten uit de republiek met elkaar over wetenschap, religie en politiek. Onder hen is ook de Franse filosoof Pierre Bayle. In soms heftige debatten proberen ze met rationele argumenten geloof en bijgeloof, zin en onzin van elkaar te scheiden. Diezelfde methode hanteert Bayle ook in zijn baanbrekende Dictionaire (1697), een voorloper van de Encyclopedie. Rotterdam is rond 1700 een bakermat voor de Vroege Verlichting.

(On-)deugden Van der Werff is altijd in de stad blijven wonen en werken, ook in de 20 jaar dat hij hofschilder is bij Paltsgraaf Johann Wilhelm en diens vrouw Anna Maria Louise de Medici. Eén keer per jaar brengt hij hoogstpersoonlijk zijn werk naar Düsseldorf. Naast een vorstelijke beloning levert dat hem ook de adelstand op: Chevalier van der Werff, zo signeert hij in het vervolg zijn doeken. 

20


Als zijn mecenas in 1716 sterft, merkt hij hoeveel vrijer hij is in zijn onderwerpskeus. Hij pakt de draad weer op met twee thema’s die hij eerder uitbeeldde en die voor hem bij elkaar horen: het Oordeel van Paris (1716) en Adam en Eva (1717). Voor een classicistisch schilder zijn de Griekse mythologie en de bijbel twee bronnen vol verhalen over menselijke deugden en ondeugden. Ze bieden stof tot nadenken, je kunt ervan leren. De Trojaanse prins Paris besluit de gouden appel voor de mooiste vrouw te schenken aan Venus, de godin van de liefde. Maar de twee andere kandidaten zijn natuurlijk jaloers: een twistappel dus. En in een eerdere versie (1711) laat de ridder-schilder Eva de appel aan Adam zien. Zij kijkt naar hem en zijn ogen zijn gefixeerd op de verboden vrucht. Beiden zijn nog naakt en onbedekt. Aan hun voeten twee witte tortelduifjes …

Moment Wat een verschil 6 jaar later. Adriaen zou zijn nieuwe moment mede gekozen hebben na het zien van het schilderij Het verwijt aan Adam en Eva (1626) van Domenichino dat zich tijdelijk in Rotterdam bevindt in de collectie van reder / koopman / kunsthandelaar Jaques Meyers. Daarop is God rechtsboven zichtbaar in een wolk (net als in het bekende fresco van Michelangelo, De Schepping van Adam, 1512). Adam verontschuldigt zich door naar Eva te wijzen, zij op haar beurt wijst naar de slang. Zo proberen ze hun eigen aandeel in de tragedie af te zwakken. Bij Van der Werff juist niets van dat alles. Geen zichtbare God, alleen een hoog van links binnenkomend licht – en ongetwijfeld de voor ons (buiten

Adriaen van der Werff — de schilder —

Adriaen Paets Jr. — de regent —

het schilderij) niet hoorbare stem. Geen slang, zelfs geen appel. Die hoort er trouwens helemaal niet in thuis. Het eerste boek van de joodse Torah, B’reishit (ons Genesis, ‘Oorsprong’) spreekt over een ‘vrucht’; in zuidelijker streken denk je dan aan bijvoorbeeld een vijg, zeker als de twee mensen zich daarna bedekken met vijgenbladeren. Bij de ridder liggen links van Adam geplukte en geproefde vijgen. De dieren vertellen het verhaal van de verandering die in gang is gezet. Het witte konijn links toont nog de ongerepte, vreedzame wereld, terwijl rechts een van de twee leeuwen al vervaarlijk aan het brullen slaat. Adam en Eva zijn vol in beeld, de een niet minder dan de ander. Hun gave gestalten steken prachtig af tegen het donkere gebladerte. Er is niets of niemand op wie ze enige verantwoordelijkheid kunnen of willen afschuiven. Hoe kan het dat de schilder zijn nieuwste Adam en Eva op zo’n beslissend moment niet zwaar schuldbewuste, maar hooguit onthutst laat kijken? De traditionele christelijke (katholieke en protestantse) visie biedt immers geen steun voor zo’n uitbeelding.

Prooi Verrassend genoeg vinden we die wel bij Pierre Bayle. In zijn bespreking (Dictionaire, Vol. 2, pp. 851, ed. 1735) veegt hij eerst een hele reeks beweringen rond Eva als ongefundeerd van tafel. Vervolgens spreekt Bayle er zijn grote verbazing over uit hoe snel Adam en Eva zich gewonnen gaven en ingingen op de woorden van het serpent. De zondeval – met zulke verstrekkende gevolgen – was binnen een paar minuten beklonken. Dat komt, zegt hij, door de grote onschuld van Eva en haar gebrek aan ervaring met het kwaad. Als rechtschapen mens ben je een makkelijke prooi voor geslepen slechteriken. Pierre Bayle Ligt hier een — de filosoof —

bron voor Adriaens gedurfde versie waarin het oerzondebesef afwezig lijkt?

Symbool Zijn uitbeelding doet mij nog het meest denken aan de visie van rabbi Günther Plaut in onze eigen moderne tijd. In de joodse traditie wordt het eten van de boom van kennis van goed en kwaad niet gezien als een zondeval voor de hele mensheid. Het verhaal symboliseert dat elk mens en elke generatie opnieuw de overgang ondergaat van Eden (het ideale bestaan) naar een Paradise Lost (de harde werkelijkheid). We gaan van kind-zijn naar volwassenheid, onder meer op seksueel gebied. Onze onschuld maakt geleidelijk plaats voor rijpheid. Voor ons allemaal komt het moment dat we de Tuin moeten verlaten. De vraag aan Adam en Eva gaat niet over waar ze zich verstopt hebben. Waar zijn jullie? is een vraag voor mensen met een vrije wil, die zelf mogen en kunnen kiezen en dat ook al hebben gedaan. Waar sta je, waar ben je naar op weg? — vragen die we onszelf telkens opnieuw kunnen stellen. Ten diepste is de vraag de erkenning (door de Eeuwige) dat we geen morele automaten zijn, maar nadenkende wezens. Oudtestamenticus prof. Dianne Gerbrant: De ongelijkheid tussen mannen en vrouwen is een bewijs van hoe onze wereld in scherven ligt. We zijn beiden beeld van God, alleen wederzijds respect kan ons helpen bij onze gezamenlijke verantwoordelijkheid om de oorspronkelijke harmonie in de hele schepping te herstellen.

Opnieuw onzichtbaar? Meer dan twee eeuwen is het schilderij spoorloos geweest. Een Deense grafelijke familie bewaarde het in een omkasting in een paleis in Kopenhagen. Tot voorjaar 2015 is het tijdelijk in het Rijksmuseum Twenthe in Enschede. Gaat het daarna terug naar het depot? Of krijgt het, als sprekend voorbeeld van Hollands classicisme en misschien Vroege Verlichting, toch een eigen plek? Martin Nieboer


DIE MALLE KERK

Humor in de kerk

Kent u ook leuke anekdotes of Roomse grapjes, stuur ze op. Ineke Siersema ([email protected])

Oogsttijd Hoe lang waren Adam en Eva in het paradijs? vraagt de leraar. Tot de herfst, zegt Jefke overtuigd. Hoe kom je daarbij? Omdat appels pas in de herfst rijp zijn.

In de hemel

Vast

Een man droomde dat hij in de hemel was. Opeens zag hij God en vroeg: God hoeveel is bij u een minuutje? — Och, zegt God, zowat 100 jaar. En hoeveel is bij u één goudstuk? — Zo’n 100.000 goudstukken. Krijg ik dan alstublieft zo’n goudstuk? — Goed, zei God, maar wacht dan wel één minuutje.

Bovenin mijn boekenkast staat, verstoft en onbetast, mijn bijbeltje, strak ingepast; zo ben ik jaren bijbelvast (Cornelis van Halm 2009)

Timmerman

Gave Twee belhamels smeden een plan om huis aan huis geld te gaan ophalen voor een of ander goed doel. Zegt de een: We noemen het gewoon ‘geld voor God’. Als ze bij het eerste huis aankomen, doet een meneer open en luistert naar wat ze te vragen hebben. Daarna vraagt hij: Hoe oud zijn jullie? Ze antwoorden:10 en 11, meneer. Meneer: Wel, ik ben 80 en zal hoogstwaarschijnlijk veel eerder bij God zijn dan jullie. Als ik Hem dan zie, geef ik het geld zelf wel aan Hem…

Petrus staat aan de Hemelpoort te wachten op de zielen die naar boven komen, en ziet Jezus wandelen. Hij roept hem even bij zich en vraagt: Kan jij even op de Poort passen, terwijl ik een kleine boodschap ga doen? Natuurlijk, antwoordt Jezus, wat moet ik dan eigenlijk doen? Eigenlijk niet moeilijk. Gewoon wat vragen stellen aan de zieltjes die hier aankomen en vragen naar hun achtergrond, hun familie, wat ze gedaan hebben in hun leven. Daarna moet je beslissen of ze hun toegang naar de Hemel verdiend hebben. Klinkt vrij eenvoudig! OK, ik let er wel even op… Dus Jezus staat te wachten aan de poorten, terwijl Petrus zijn kleine boodschap gaat doen. Plots komt er een verschrompelde oude man aan. Jezus roept hem bij zich en ze zetten zich tegenover elkaar aan de tafel. Jezus kijkt naar de oude man en vraagt: Waarmee verdiende je je brood? De oude man antwoordt: Ik was timmerman. Jezus herinnert zich zijn oude aardse bestaan en leunt een

beetje naar voren: Had je nog familie? vraagt hij vervolgens. Ja, zegt de man, ik had één zoon, maar ik ben hem verloren. Jezus leunt nog een beetje meer naar voren: Hoe bedoel je, je verloor je zoon? Kan je me iets meer vertellen over hem? Wel, zegt de oude man, hij had gaten in zijn handen en voeten en ik maakte hem zelf naar mijn evenbeeld. Er was geen seks bij te pas gekomen. Jezus barst in tranen uit, leunt nog meer naar voren en fluistert: Vader. Ook de oude man leunt naar voren en fluistert: Pinokkio?!

21

22


Verdwenen Volksdevotie? (2)

Bidden om bescherming H. Sint Anna De Heilige Sint Anna is de moeder van Maria en dus de oma van Jezus. Zij verhoorde de gebeden van de pelgrims en ook van de tegenwoordige bezoekers als het gaat om het vinden van een man of partner of het krijgen van een kind. Gezegden hierbij zijn: Naar Sint Anneke om een Manneke. Sint Anneke geef ons een manneke, Hetzij groot hetzij klein, Wij zullen er best tevreden mee zijn. Tussen de autosnelweg en de rijksweg van Breda naar Tilburg ligt het gehucht Molenschot. Op een driehoekig plein staat de kerk en er tegenover staat de Sint Anna-kapel. Voor de kapel staat het

H. Antonius Abt

wit stenen beeld van Anna en Maria. Dit is een heel bekend bedevaartsoord van de Heilige Sint Anna. De heilige Anna is ook de beschermster van het huwelijk (zij trouwde zelf driemaal). Van vrouwen die 30 werden en nog geen man hadden zei men: ‘In Sint Anna’s schapraai zitten’ of ‘Op Sint Annekes kast zitten’ of ‘In Sint Anna’s kapelleke zijn’. Behalve in Molenschot wordt Sint Anna ook in Kasterlee vereerd. De Sint Anna-verering is dus eigenlijk een vroege Boer zoekt vrouw.

Vanaf 1491 worden zijn stoffelijke resten bewaard in de St. Julienkerk te Arles. Bijgaande afbeelding van Antonius Abt is in ons bezit en werd aangeschaft toen enkele jaren geleden hier ziektes waren uitgebroken onder de schapen en de varkens. Het beeld komt uit Deurne en is daar ook gewijd. Hij heeft onze drie paarden en bok in die tijd dus goed beschermd,

De heilige Antonius Abt wordt afgebeeld met een varken, omdat hij de beschermheilige van het vee werd en vooral van varkens. Daarnaast is hij ook schutsheilige van de stallen en werden aan hem gewijde stalzegens aan de muur gehangen. In bedevaartplaatsen offerde men op zijn feestdag (17 januari) varkenskoppen, kippen of boter. Paardenzegens of -omgangen kwamen voor in Borsbeke, Esch en Knechsel. In Leerbeek hield men elke eerste dinsdag van de maand een beestenmis ter ere van Antonius. Ros Beiaard Ommegang (Dendermonde, België)

HET RIJKE ROOMSE LEVEN

want hun is gelukkig niets overkomen. Een gebed tot de heilige klonk als volgt: Antonius, bewaar het vee, het paard, de koe en het zwijn. Wil met een rijke oogst uw kinderen steeds bejegenen. Dan blijven wij u vereren met liefde, groot en klein. Jan Schellekens


KORT

VERHUIZEN? — LAAT JE KENNEN!

Einde aan dinsdagavondvieringen in De Bron

Na het sluiten van de Mamrehoeve was er elke dinsdagavond om 7 uur een viering in de Bron, waarin pastor Dirk ten Dam bijna altijd voorging. Een klein gezelschap maakte gebruik van deze mogelijkheid. Na de viering was er gelegenheid om nog even gezellig bij te praten onder het genot van een kopje koffie. Dirk droeg deze vieringen een warm hart toe, maar nu hij er niet meer is, is het, bij gebrek aan een voorganger, niet meer mogelijk deze diensten te laten doorgaan. Tot onze spijt is er dus een einde gekomen aan een jarenlange traditie van fijne vieringen. Trees Brugmans

Bezorging Vrijwilligers doen hun uiterste best om u allemaal op tijd het nieuwe nummer van Walfried te bezorgen. Mocht dat in uw geval niet gelukt zijn, neem dan contact op met Wim Stam [email protected]

Elke 2e en 4e vrijdag van de maand is er een viering voor ouderen in de kapel op de 3de etage van zorgcentrum Mercator. De aanvangstijd: 9.45 uur. Ook ouderen uit de wijk zijn welkom!

Mariahoekje Binnen onze parochie zijn mensen die in de kerk een devotieplek missen. Een plaats waar je in alle rust bij Maria een kaarsje kunt ontsteken, bidden of in stilte mediteren. Elke donderdagmorgen van 10—12 uur is de kerkzaal daartoe geopend en ingericht. U bent dan welkom om een kaarsje op te steken of met iemand te praten als u daar behoefte aan hebt. U bent van harte welkom op de donderdagmorgen. Frans de Smit

Gemeentes in Nederland lichten de parochies niet meer in bij verhuizing. Geef daarom zelf uw verhuizing door aan de parochiële ledenadministratie. U kunt dat doen op de volgende manieren. Stuur een e-mailtje naar onze ledenadministratie: [email protected] of stuur een briefje / verhuiskaart aan: Parochie Ledenadministratie De Vlasakker 28 9781 LG Bedum Dank voor uw medewerking!

CHARLIE BROWN

O Adam Adam (1717) door Adriaen van der Werff Schilderij, olieverf op doek op paneel 55,7 × 41,1 cm Bruikleen Rijksmuseum Twenthe (ws. tot voorjaar 2015) Eigendom Rijkmuseum Amsterdam Bespreking op p. 19-20 in dit nummer Zie voor kleurenreproductie o.m. https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/SK -A-4918 en http://en.gallerix.ru/storeroom/1631666744/ N/588621598/

23

24


Dit Huis Dit huis vol mensen weet jij wie het zijn? Ik mag het hopen. Heb jij ons geteld, ken jij ons bij name? Dan ben je de enige Zie in duisternis uw ontelbare mensen. Zie hun goede wil, hun wanhoop, onmacht, schuld. Zie allen leven op aarde, nietig, onzeker. En zie ons hier, dit huis vol mensen. Zie in morgenlicht uw ontelbare mensen, allen voor eeuwig geboren; zie hun levenswil, hun daadkracht, hoop en vrees, hun kleine grote liefde. En zie ons hier, dit huis vol mensen. Zie allen die leven op aarde, hun leven niet zeker, arme, verworpene, vluchteling, vreemde, zieken van lichaam, ontroostbare harten. En zie ons hier, dit huis vol mensen.

Huub Oosterhuis

WALFRIED. Kwartaalblad van de Walfriedparochie Groningen. In dit nummer: Weggeschreven 8-9. Toekomst v.d. kerk Favoriet lied Straaljagerpiloot

Recommend Documents