Nederland waterland, Nederland waterschapsland
Kernboodschap De waterschappen zijn gericht op de toekomst. Daarom hebben zij in het licht van de klimaatverandering en de economische crisis een plan gemaakt om met minder kosten en minder bestuurlijke drukte Nederland de komende jaren droog en veilig te houden.
Waarom is het plan dat de Unie van Waterschappen nu voorlegt aan de staatssecretaris een deugdelijk en goed plan voor het toekomstig waterbeheer? •
Uitgangspunt is dat de waterschappen ook de komende decennia garant willen staan voor een veilig Nederland met droge voeten én voldoende schoon water. De uitdagingen zijn groot. De Deltacommissie van Cees Veerman heeft dat aangetoond. De zeespiegel blijft de komende jaren stijgen. Door de klimaatverandering neemt de wateroverlast steeds meer toe. Verdroging wordt een steeds groter probleem voor de landbouw en de natuur. Met onze kennis en expertise van honderden jaren waterbeheer, zijn de waterschappen als eerste klaar om deze uitdagingen aan te gaan.
•
Het is een coherent plan dat een ‘win-win-situatie’ oplevert. Er wordt een omvangrijke bezuiniging gerealiseerd, waar Nederland jarenlang de vruchten van kan plukken. Maar tegelijkertijd zorgen onze voorstellen voor een rigoureuze efficiencyverbetering in het Nederlandse waterbeheer en dragen we bij aan het terugdringen van de zogenaamde ‘bestuurlijke drukte’ in Nederland.
•
Wij stellen voor om het beheer van riolering en zuivering van afvalwater in één hand te laten komen. De Unie van Waterschappen is met de VNG in gesprek over het voorstel om het rioolbeheer en de afvalwaterzuivering vergaand te integreren. In overleg met de diverse bestuurslagen kan het waterbeheer zodanig worden geherstructureerd dat er voor de watertaken twee beheerders overblijven: nationaal Rijkswaterstaat en regionaal de waterschappen. Deze herstructurering levert een forse besparing op.
•
Ook op het gebied van de waterveiligheid willen de waterschappen meer verantwoordelijkheid aanvaarden. De waterschappen zijn bereid om de financiering en uitvoering van het Hoogwaterbeschermingsprogramma stap voor stap voor hun rekening te nemen. Dit moet leiden tot een integrale verantwoordelijkheid voor de waterkeringen van de waterschappen, met uitzondering van de nationale infrastructuur (m.n. Deltawerken en Afsluitdijk). Deze ambitie geldt ook voor de uitvoering van het Deltaprogramma. Alle dijken in één hand leidt tot een aanzienlijke ontlasting van de rijksbegroting.
•
De waterschappen snijden ook in ‘eigen vlees’. De waterschappen zijn bereid om het proces van onderlinge samenwerking en opschaling, dat ruim halve eeuw geleden is ingezet, weer een forse impuls te geven. Opschaling moet echter wel op niveau van waterhuishoudkundige eenheden. Opknippen en verdelen over provincies leidt juist tot efficiency verlies. We gaan er van uit dat het kabinet deze inzet steunt gelet op de grote opgaven voor het waterbeheer en de prestaties die de waterschappen de afgelopen eeuwen hebben geleverd.
•
Met het plan kan in 2011 een bezuiniging van 100 miljoen euro op de rijksbegroting worden gerealiseerd. Door eigen efficiency stijgen de lasten voor burgers en bedrijven niet. Maatschappelijk dalen ze zelfs. De Waterschappen zijn daarmee de eerste bestuurslaag die op eigen initiatief met voorstellen komt om aan de bezuinigingsdoelstellingen van het kabinet te voldoen. Het is geen eenmalige actie. Ook de komende jaren werpen de maatregelen hun vruchten af. Naast structurele bezuinigingen is in het plan voorzien in een stevige reductie van bestuurlijke drukte.
•
Niet alleen wordt een bezuiniging bereikt van 100 miljoen euro, waarmee de Rijksbegroting wordt ontlast in deze moeilijke economische tijden. Maar er een ligt bovendien een gedegen visie op het toekomstige waterbeheer van ons land. Wij denken hiermee bovendien de toonaangevende positie die Nederland in de wereld inneemt op het gebied van waterbeheer te bestendigen.
Mogelijke kritische vragen van journalisten 1) Wouter Bos liet onlangs weten dat de waterschappen wel kunnen verdwijnen, een overbodige bestuurslaag zijn. “We hebben daar met verbazing kennis van genomen. Het zijn uitlatingen die niet getuigen van veel kennis van het waterbeheer. Waterschappen zorgen voor bescherming tegen het water en voor schoon water. De expertise van de waterschappen en de innovatieve kracht op het gebied van het waterbeheer is zeer groot. Ons waterschapsmodel is een internationaal exportproduct, zie bijvoorbeeld de Amerikaanse interesse voor de waterschappen. Dat zegt voldoende. Bovendien is er geen substantieel financieel voordeel te behalen bij het opheffen van waterschappen, maximaal 20 miljoen euro per jaar.” 2) Kunnen de waterschapstaken niet gewoon worden ondergebracht bij de provincies of Rijkswaterstaat? “De waterschappen staan garant voor de veiligheid van onze waterkeringen en schoon water in ons land. Om dat ook in de komende jaren te kunnen garanderen, is een simpelweg een aparte overheid naast Rijkswaterstaat nodig: de waterschappen.
Bovendien: grote bestuurlijke operaties leiden over het algemeen niet tot een kwalitatieve verbetering. Zie bijvoorbeeld de forse problemen die in de thuiszorg ontstonden bij invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. In totaal 11 van de 26 waterschappen liggen in meerdere provincies en 7 van de twaalf provincies delen 1 of meerdere waterschappen met hun buren. Het zal alleen maar tot chaos leiden als men van de waterschappen provinciale waterdiensten wil maken. We kunnen de bestuurskracht in Nederland beter gebruiken voor de realisatie van het bijvoorbeeld het Deltaprogramma of Hoogwaterbeschermingsprogramma, dan voor een bestuurlijke knip-en-plak actie.” 3) U komt nu zelf met een bezuiniging van 100 miljoen, maar er komen wellicht nog meer bezuinigingen aan in het kader van de Brede Heroverwegingen. “Deze 100 miljoen grijpen al diep in bij de waterschappen. Het gaat om een substantieel bedrag aan bezuinigingen. Dat zal ook politiek Den Haag zich moeten realiseren. Er zullen pijnlijke ingrepen volgen bij de waterschappen. Nog meer bezuinigen zal ten koste gaan van een goed en veilig waterbeheer. Dan staan we bijvoorbeeld voor de vraag of we willen accepteren dat onze dijken onveilig worden. Ik denk dat niemand daar ‘ja’ op wil antwoorden.” 4) Een van de voorstellen in het plan is een integrale verantwoordelijkheid van de waterschappen voor de waterkeringen. Sommige waterschappen hebben weinig keringen, andere juist veel. Dat zou grote tariefsverschillen tussen de waterschappen onderling kunnen leiden. Willen de waterschappen dat wel? “Dat is een reëel punt waar een oplossing voor moet komen. Deze zullen we ook vinden.” 5) De staatssecretaris vraagt de waterschappen om een voorstel het waterbeheer doelmatiger te organiseren en te besturen. Is dat nu niet doelmatig dan? “Gaandeweg zijn de watertaken versnipperd geraakt over 5 overheden: Europa, het Rijk, de provincies, de gemeenten en de waterschappen. Het is nu tijd om dit weer terug te brengen naar integrale waterbeheerders, de waterschappen en Rijkswaterstaat, en het 2-lagen-model: het rijk stuurt via normen en toetst, Rijkswaterstaat en waterschappen voeren uit. De inrichting kan vooral doelmatiger door taken tussen de diverse bestuurslagen te herschikken. Daar kan substantiële winst geboekt worden. In die zin zijn we het dus eens met de analyse van de staatssecretaris.” 6) Maar kan het bij de waterschappen zelf ook niet een stuk doelmatiger? “Een onderdeel van de voorstellen is dat wij ook naar onze eigen organisatie kijken. Wat kunnen we zelf nog efficiënter doen? Dat zal ook betekenen dat er minder waterschappen gaan komen. Dus ook wij houden onze eigen organisatie en werkwijze kritisch tegen het licht. Overigens hebben wij dat de afgelopen jaren al met kracht in gang gezet. Zo hebben we één gezamenlijk servicepunt dat alle grote ICT zaken doet. We hebben daarmee al tientallen miljoen euro’s bespaard.”
7) Je leest telkens weer dat waterschappen miljoenen euro’s aan reserves hebben. Daar valt dus wel winst te halen. “Waterschappen hebben, zoals alle organisatie,een buffer nodig om calamiteiten op te kunnen vangen. Deze buffer is zeker niet disproportioneel. Wij houden de lasten voor burgers en bedrijven zo laag mogelijk. ” 8) Hoeveel waterschappen gaan er verdwijnen? “We zijn op dit moment nog de plannen aan het concretiseren. Maar er zullen waterschappen gaan fuseren. We schromen dus niet in eigen vlees te snijden. 9) En wat gebeurt er met het personeel? “We gaan eerst de plannen concretiseren en pas daarna kan ik deze vraag beantwoorden.” 10) Veel waterschappen hebben vertraging opgelopen in hun kerntaken doordat zij gefuseerd zijn. Is dat niet wederom een risico als er in deze plannen voor schaalvergroting wordt gekozen? “U constateert dat bij ‘veel’ waterschappen dat het geval was. Dat beeld is onjuist. De eerdere reorganisaties zijn in de meeste gevallen goed verlopen. Na een fusie kost het even tijd om “op stoom” te komen. De fusies tussen waterschappen die nu al ruim 50 jaar plaatshebben zijn succesvol verlopen en dat zal in de toekomst niet anders zijn.” 11) Er zijn al dijkgraven die zich kritisch over deze plannen hebben uitgelaten. Zijn de waterschappen niet verdeeld? “Er zijn 26 waterschappen en daar zal ook een enkeling bijzijn die minder enthousiast is. Maar wat wij van de dijkgraven horen, is dat zij achter deze plannen staan. Kritische kanttekeningen tijdens het maken van een plan werken doorgaans positief op het eindresultaat”. 12) En het IPO en de VNG? Die zullen niet staan te juichen, ze moeten immers allemaal taken afstaan aan de waterschappen. “We zijn met zowel het IPO en de VNG in goed overleg over deze plannen. Uiteindelijk bieden deze voorstellen voor alle partijen een ‘win-win situatie’: een efficiënter en goedkoper waterbeheer met minder lasten voor burgers en bedrijven. Daar zal niemand tegen zijn.” 13) Waarom hebben waterschappen als uitvoeringsorganisatie van waterbeheer een democratisch bestuur nodig? Waarom niet ‘gewoon’ een nutsbedrijf worden? “Wij willen dat Nederland droge voeten houdt. En er is een aparte financiering nodig om dit veilig te stellen. En dat betekent dus belastingheffing en gekozen waterschapsbesturen. Ons waterschapsmodel is een voorbeeld voor andere landen in de wereld. Een export-product. Waarom zouden we dat willen veranderen?” 14) Maar de opkomst bij de waterschapsverkiezingen is zeer laag…
“Dat klopt. Er worden momenteel andere opties dan directe verkiezingen onderzocht om toch te garanderen dat er democratisch toezicht is op waterschappen. Echter, dit is het primaat van de politiek. De waterschappen gaan hier niet over.”
