waardevol afval.* Een beknopt overzicht van de ontwikkelingen op de Nederlandse afvalmarkt anno 2007

waardevol afval.* Een beknopt overzicht van de ontwikkelingen op de Nederlandse afvalmarkt anno 2007

PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. De Entree 201 1101 HG Amsterdam Zuidoost Postbus 22735 1100 DE Amsterdam Zuidoost Telefoon (020) 568 66 66 Fax (020) 568 68 88 www.pwc.com/nl

PricewaterhouseCoopers (www.pwc.nl) verleent sectorspecifieke diensten op drie gebieden: Assurance, Tax en Advisory. Met onze dienstverlening bouwen we aan een goede vertrouwensbasis en waardeoptimalisatie met en voor onze klanten en hun stakeholders. Wereldwijd werken meer dan 146.000 mensen in 150 landen voor onze organisatie, op basis van ons gedachtegoed Connected Thinking. Samen ontwikkelen wij oplossingen en concepten, vanuit een verrassend perspectief. En natuurlijk geven wij praktisch advies. ‘PricewaterhouseCoopers’ refereert aan het netwerk van deelnemende bedrijven van PricewaterhouseCoopers International Limited. Ieder bedrijf is een aparte en onafhankelijke juridische eenheid.

Waardevol afval Een bekopt overzicht van de ontwikkelingen op de Nederlandse afvalmarkt anno 2007

Auteur: Ir. H.J.C. (Hein) Grafhorst Voorzitter Focusgroep Afval PricewaterhouseCoopers Telefoon: (020) 568 48 99 Mobiel: (06) 206 87 410 E-mail: [email protected] © PricewaterhouseCoopers Advisory N.V.

Amsterdam, november 2007

Inhoud 1

Algemene beschrijving huidige afvalmarkt anno 2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1.1 1.2 1.3

2

Het afvalbeleidskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 2.1

2.2

2.3 2.4

2.5

3

Wijziging van de Nederlandse Afvalstoffenregelgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1 Sturing bij centrale overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2 Eural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3 Voorkeursvolgorde voor afvalbeheer gewijzigd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.4 Besluiten ingevolge de Wet milieubeheer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.5 Aanpassen Inrichtingen- en vergunningenbesluit voor afvalstoffen . . . . . . . . . . . . . . . . Het Landelijk Afvalbeheersplan (LAP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1 Onderdelen van het LAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.2 Doelstellingen LAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.3 Nieuw LAP in 2009. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . EVOA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Financiële zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.1 Richtlijn milieuaansprakelijkheid in werking getreden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.2 Het besluit detectie radioactief besmet schroot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.3 Het Besluit financiële zekerheid milieubeheer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het fiscaal afvalbeleidskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.1 Wet belasting op milieugrondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2 Btw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.3 Vennootschapsbelasting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.4 Verpakkingenbelasting. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11 11 11 12 12 12 13 13 13 14 14 15 15 16 17 20 20 21 22 24

Algemene ontwikkelingen op de (Nederlandse) afvalmarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 3.1 3.2 3.3

3.4

4

Afvalproductie en -verwerking in Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Afvalaanbod zal de komende jaren blijven toenemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Omzet van de afvalbranche is circa € 6,0 miljard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1.3.1 Omzet Nederlandse afvalmarkt bedroeg in 2005 circa € 6,0 miljard . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1.3.2 Winstgevendheid afvalbranche stabiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Inwerkingtreding algeheel stortverbod in Duitsland op 1 juni 2005 leidt tot storten van brandbaar afval in Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Per 1 januari 2007 zijn de grenzen voor brandbaar afval opengegaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Schaalvergroting en ketenintegratie weer gemeengoed op de Nederlandse afvalmarkt . . . . . 28 3.3.1 Horizontale schaalvergroting in de overheidsgedomineerde afvalmarkt neemt toe . . . . 28 3.3.2 Voorwaartse ketenintegratie wint terrein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 3.3.3 Achterwaartse ketenintegratie wint terrein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Buitenlandse belangstelling voor de Nederlandse afvalsector neemt toe . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Afvalinzameling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

Afvalinzameling een markt voor publieke en private partijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gescheiden inzameling GFT blijft (vooralsnog) gehandhaafd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uitbreiding takenpakket afvalinzamelende bedrijven met reinigingstaken . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit inzamelen bedrijfsafvalstoffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit beheer verpakkingen en papier en karton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30 31 32 33 33

4.6

5

Recycling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

6

Nieuwe methoden van afvalinzameling vinden steeds meer gevolg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 4.6.1 Ondergronds inzamelen van afval neemt toe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 4.6.2 Invoering van gedifferentieerde inzamelingssystemen (Diftar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Grootste deel van de recyclingbedrijven behoort tot het kleinbedrijf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Recycling kent nog lang geen gelijk speelveld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit mobiel breken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit beheer autobanden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regeling beheer elektrische en elektronische apparatuur in werking getreden . . . . . . . . . . . .

35 35 36 36 36

Afvalverwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38 6.1

6.2

6.3 6.4

Afvalverbranding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.1 Afvalverbrandingscapaciteit anno 2007 bedraagt 5,8 Mton/jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.2 Afvalverbrandingscapaciteit voornamelijk nog in overheidshanden . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.3 Huishoudelijk afval voornaamste component in de hoeveelheid verbrand afval . . . . . . . 6.1.4 Uitbreiding afvalverbrandingscapaciteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.5 Gemiddeld verwijderingstarief bedraagt circa € 97 per ton. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.6 Gevolgen van het opengaan van de grenzen voor brandbaar afval . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.7 Belangrijke afvalcontracten komen vrij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Storten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.1 Storten in Nederland neemt weer toe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.2 Stortsector is voornamelijk in overheidshanden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.3 Het storten van shredderafval vanaf 2008 belast met het hoge Wbm-tarief . . . . . . . . . . Compostering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Slibverwerking. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38 38 39 40 40 42 43 43 43 44 45 46 46 48

Bijlage A

Gebruikte literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

PricewaterhouseCoopers

Inleiding De ontwikkelingen op de Nederlandse, of beter gezegd Europese, afvalmarkt voltrekken zich in een snel tempo. Op de afvalmarkt is en wordt een aantal ontwikkelingen in gang gezet, die de afvalmarkt in een ander perspectief plaatsen. In dit verband kunnen de internationalisering, de vergaande schaalvergroting, de belangstelling van private equity-fondsen voor Nederlandse afvalbedrijven en de uitbreiding van de verwerkingscapaciteit genoemd worden. In dit rapport wordt ingegaan op de voorgaande ontwikkelingen. Het rapport geeft een beschrijving op hoofdlijnen van de Nederlandse afvalmarkt anno 2007. In het rapport, dat jaarlijks door PricewaterhouseCoopers wordt opgesteld, wordt verder ingegaan op een aantal kerngegevens van de Nederlandse afvalmarkt. De informatie die in dit rapport verwerkt is, komt met name van de volgende bronnen: l SenterNovem. l Vereniging Afvalbedrijven. l Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. l Centraal Bureau voor de Statistiek. l Diverse publicaties uit kranten en (vak)tijdschriften, waaronder: – Vakblad Afval!. – Het Financiële Dagblad. l Internet (met name websites van afvalinzamelende en afvalverwerkende bedrijven). In het kader van dit onderzoek hebben wij gebruikgemaakt van (openbare) gegevens van derden. Wij aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor gevolgen van eventuele onjuistheid of onvolledigheid van die gegevens.

4

Een bekopt overzicht van de ontwikkelingen op de Nederlandse afvalmarkt anno 2007

1

Algemene beschrijving huidige afvalmarkt anno 2007

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op een aantal kerngegevens van de Nederlandse afvalmarkt. Achtereenvolgens wordt ingegaan op: l Afvalproductie en -verwerking in Nederland (1.1). l Het verwachte afvalaanbod voor de komende jaren (1.2). l De omzet van de Nederlandse afvalbranche (1.3).

1.1

Afvalproductie en -verwerking in Nederland

Op dit moment komt per jaar in Nederland circa 60 miljoen ton (Mton) afval vrij. Verontreinigde grond, baggerspecie, radioactief afval en dierlijke mest zijn daarin niet meegerekend. Omvangrijke stromen zijn bouwen sloopafval (circa 19,5 Mton/jaar), bedrijfsafval (circa 19 Mton/jaar) en huishoudelijk afval (circa 9 Mton/jaar). In totaal maken deze drie stromen circa 80% van het Nederlandse afvalaanbod uit. Figuur 1 toont de herkomst van het ingezamelde afval in Nederland.

1%

industrieel afval scheepvaartafval

18% 32% bedrijfsafval

reststoffen kolencentrales agrarisch afval bouw- & sloopafval

6%

reinigingsdienstenafval auto's & banden

2% 1% 2%

zuiveringsslib kwd-afval 1% 2% 3%

huisvuil overig afval

32%

Figuur 1: Herkomst afval 1

Van deze hoeveelheid ingezameld afval van 60,0 Mton wordt het grootste deel nuttig toegepast . Slechts een beperkt deel, ruim 9,6 Mton in 2006 (bron: Afvalwerking in Nederland – Gegevens 2006; Werkgroep Afvalregistratie), wordt definitief verwijderd in de vorm van verbranden of storten. In 2006 is dit, ten opzichte van 2004 (8,6 Mton), weer toegenomen. Verderop in dit rapport wordt hier nader op ingegaan.

1

Hergebruik is in de herziende Wet milieubeheer (8 mei 2002) een vorm van nuttige toepassing. Nuttige toepassing is de verzamelnaam voor alle vormen van hergebruik, recycling en dergelijke (zie artikel 1.1 Wet milieubeheer).

5


De hoeveelheid bedrijfsafval in 2005 bedroeg 18,8 Mton. Dat is circa 2% minder dan in 2004. Voor het vierde achtereenvolgende jaar is er minder bedrijfsafval geproduceerd. Het grootste deel van het bedrijfsafval is bestemd voor hergebruik. In 2005 ging het om 16,7 miljoen ton, waarvan 5 procent werd ingezet als brandstof met energieterugwinning. Het afval dat niet wordt hergebruikt, wordt voornamelijk verbrand (0,8 miljoen ton) en gestort (0,9 miljoen ton). Figuur 2 geeft het bedrijfsafval naar bedrijfsklasse weer.

Overige Openbare voorzieningbedrijven Aardolie en chemie Basis metaal en metaalproducten Voedings- en genotmiddelen 0

2

4

6

8

10

mln ton 2004

2005

Figuur 2: Samenstelling bedrijfsafval in 2005 Ruim 55% van het bedrijfsafval bestaat uit plantaardig afval, slakken, bodemas, vliegas en slibachtig materiaal. Bij plantaardig afval gaat het vooral om resten van oliehoudende zaden, bietenpulp, borstel en gist. Bij de slibstromen betreft het vooral het slib dat overblijft na het zuiveren van afvalwater, verder betreft het cement- en steenslib, en ontinktingsslib. De hoeveelheid bedrijfsafval is vooral gedaald in de voedingsindustrie en van de energiebedrijven. In de voedingsindustrie is de hoeveelheid plantaardig afval en bietengrond afgenomen, vooral door een lagere afvalproductie in de suikerbedrijven. Bij de kolengestookte elektriciteitscentrales wordt steeds vaker biomassa als vervangende brandstof voor steenkolen ingezet. Biomassa veroorzaakt bij verbranding minder asafval dan steenkool. De voedingsindustrie is in 2005, ondanks de daling ten opzichte van 2004, nog altijd de grootste afvalproducent. Het meeste plantaardige en dierlijke afval uit deze industrie wordt hergebruikt, doorgaans als veevoer. Daarnaast wordt het afval steeds vaker als vervangende brandstof ingezet bij elektriciteitscentrales of cementovens.

6



Figuur 3 geeft de samenstelling van het bedrijfsafval in 2005 weer.

Overig niet-chemisch Hout Metalen Slib Papier/karton Gemengd Chemisch Dierlijk, plantaardig Mineralen, steenachtig 0

1

2

3

4

5

6

7

mln ton

Figuur 3: Bedrijfsafval naar afvalcategorie, 2005 In bijna alle bedrijfsklassen wordt 85 procent of meer van het afval opnieuw gebruikt. Energiebedrijven scoren met 97 procent hergebruik het hoogst. Steenachtig materiaal, zoals bodemas, vliegas en ontzwavelingsgips uit de kolengestookte elektriciteitscentrales, wordt veel afgezet in de wegenbouw en in de cement- en gipsindustrie. Metaalslakken uit de basismetaalindustrie worden gebruikt in de cementindustrie en in de wegen waterbouw. De hoeveelheid huishoudelijk afval dat in 2006 is vrijgekomen, bedraagt circa 9,1 Mton. In 1994 bedroeg de hoeveelheid huishoudelijk afval nog 7,3 Mton. Dit betekent dat de hoeveelheid huishoudelijk afval sinds 1994 met ongeveer 20% is toegenomen. In tabel 1 zijn de ontwikkelingen met betrekking tot de inzameling van huishoudelijk afval in Nederland voor de jaren 2001 tot en met 2006 weergegeven.

Ontwikkelingen in hoeveelheden gemeentelijk ingezameld huishoudelijk afval in Nederland sinds 2001 (in 1000 ton) Jaar

Totaal ingezameld

Restafval (inclusief grof huisvuil)

GFT-afval (inclusief grof tuinafval

Oud papier en karton

Wit- en bruingoed

2001

8990

4751

1757

1013

53

2002

9043

4691

1807

1006

57

2003

8892

4606

1761

984

61

2004

9120

4631

1804

1027

67

2005

9158

4674

1768

1045

71

2006

9143

4654

1723

1078

71

Tabel 1: Hoeveelheid ingezameld huishoudelijk afval in de periode 2001 tot en met 2006 (bron: CBS, 2007) Opvallend is de daling van de totale hoeveelheid ingezameld huishoudelijk afval in 2006 ten opzichte van 2007. De daling is opmerkelijk, gelet op de forse economische groei in Nederland in 2006.


7


De hoeveelheid gescheiden ingezameld GFT-afval laat de laatste jaren een dalende tendens zien. Door ontwikkelingen als het (gedeeltelijk) afschaffen van het gescheiden inzamelen van GFT-afval in stedelijke gebieden (met name bij hoogbouw), vanwege de slechte kwaliteit en het niet meer inzamelen in de buitengebieden (beperkt aanbod als gevolg van zelfcompostering), neemt de hoeveelheid gescheiden ingezameld GFT-afval langzaam af. De hoeveelheid gescheiden ingezameld oud papier en karton neemt na een aantal jaren van lichte daling weer toe. In 2006 is ruim 1,07 Mton oud papier en karton van huishoudens gescheiden ingezameld. De stijging van de hoeveelheid ingezameld wit- en bruingoed de laatste jaren is het gevolg van het op 1 januari 1999 in werking getreden Besluit verwijdering wit- en bruingoed. In dit besluit worden importeurs en producenten de verplichting opgelegd om de door hen op de markt gezette producten terug te nemen (de zogenaamde producentenverantwoordelijkheid). Het besluit is vervangen door de Regeling beheer elektrische en elektronische apparatuur en het Besluit beheer elektrische en elektronische apparatuur. De regeling en het besluit zijn op 13 augustus 2004 in werking getreden. De komende jaren zal, als gevolg van de inwerkingtreding van het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton per 1 januari 2006, de hoeveelheid gescheiden ingezamelde kunststoffen toenemen. In 2006 bedroeg de hoeveelheid gescheiden ingezameld kunststof circa 5 kton (bron: CBS). Op dit moment worden bij een groot aantal gemeenten initiatieven ontplooid als het gaat om de gescheiden inzameling van kunststoffen. Naar verwachting zal de gescheiden hoeveelheid ingezamelde kunststoffen substantieel toenemen. Binnen de Nederlandse huishoudens komen op jaarbasis circa 500 kton aan kunststoffen vrij (folies, boterkuipjes, vleeswarenschaaltjes, flessen en flacons). De totale hoeveelheid kunststofafval in Nederland bedraagt circa 1,2 Mton (bron: Ministerie van VROM).

1.2

Afvalaanbod zal de komende jaren blijven toenemen

In het Landelijk Afvalbeheersplan (LAP) zijn scenario’s uitgewerkt voor de hoeveelheid te verwerken afval in de periode 2000-2012. In het LAP zijn drie scenario’s uitgewerkt: l Het BBP-scenario: het afvalaanbod groeit met hetzelfde percentage als het Bruto Binnenlands Product. l Het extrapolatiescenario: het afvalaanbod groeit overeenkomstig de groei in de jaren 1993 tot en met 2000. l Het beleidsscenario: extra inspanningen van overheid, bedrijfsleven en consumenten leiden tot een afnemende groei ten opzichte van beide andere scenario’s. In tabel 2 zijn de hoeveelheden afval in 2012 per scenario weergegeven.

Scenario

2000 (jaarlijkse hoeveelheid afval)

2012 (jaarlijkse hoeveelheid afval)

Verschil

BPP

57 Mton

80 Mton

23 Mton

Extrapolatie

57 Mton

70 Mton

13 Mton

Beleidsscenario

57 Mton

66 Mton

9 Mton

Tabel 2: LAP-scenario’s afvalaanbod (Bron: LAP, 2003) Uitgaande van 57 Mton (peiljaar 2000) en de genoemde scenario’s zal het afvalaanbod in 2012 variëren tussen de 80 Mton (BBP-scenario) en de 66 Mton (beleidsscenario).

8



1.3

Omzet van de afvalbranche is circa € 6,0 miljard

In deze paragraaf wordt ingegaan op enkele financiële cijfers van de Nederlandse afvalmarkt. Aan bod komen: l De omzet (1.3.1). l De winstgevendheid (1.3.2).

1.3.1

Omzet Nederlandse afvalmarkt bedroeg in 2005 circa € 6,0 miljard

De omzet van de Nederlandse afvalmarkt in 2005 was circa € 6,0 miljard (dit is exclusief de (groot)handel in afvalstoffen). Voor 2006 is een groei geprognosticeerd van ruim 7%. In figuur 4 is de omvang van de verschillende deelmarkten van de Nederlandse afvalmarkt in 2005 weergegeven.

inzameling (privaat)

16%

inzameling (gemeentelijk) 31% 5%

AVI's storten composteren/vergisten bewerking gevaarlijk afval

5%

sorteren/scheiden overig verwerking

7%

hergebruik

3% 12% 7% 14%

Figuur 4: Procentuele verdeling branche-omzet 2005 (Bron: Presentatie H. Huisman tijdens PwC Afvalseminar ‘De Nederlandse afvalmarkt: Europa aan zet’ van 3 november 2005) Uit de figuur is af te leiden dat de deelmarkt ‘Inzameling’ financieel gezien de grootste deelmarkt binnen de afvalbranche is. Tot de deelmarkt ’Inzameling’ worden gerekend: l Afvalinzameling door private bedrijven (omvang in 2005 ruim € 1,6 miljard). l Afvalinzameling door overheidsgedomineerde bedrijven (omvang in 2005 ruim € 0,6 miljard). De lichte toename van de omzet op de afvalmarkt de laatste jaren kan worden toegeschreven aan autonome groei, inflatie en privatisering.


9


1.3.2

Winstgevendheid afvalbranche stabiel

De winstgevendheid van de afvalbranche neemt de laatste jaren toe tot circa 8% (bedrijfsresultaat gedeeld door de totale bedrijfsopbrengsten (bruto omzet)). De percentages van meer dan 10% bij de deelmarkt ‘Afvalbehandeling’ worden veroorzaakt door stortplaatsen, die al jaren groeipercentages laten zien van meer dan 20% (zie tabel 3). 2

Deelmarkten

Bedrijfsresultaat (in %) 2001

2003

2005

Afvalinzameling

6

7,5

6

Afvalbehandeling

5

10,5

15

Recyclingbedrijven

5

7

7

Totale markt exclusief groothandel

5

8

9

Tabel 3: Bedrijfsresultaat afvalbranche (Bron: CBS, 2005 en FFact 2006)

2

10

Bedrijfsresultaat (in %) staat voor bedrijfsresultaat gedeeld door totale bedrijfsopbrengsten (bruto omzet).



2

Het afvalbeleidskader

Het belangrijkste wettelijke kader voor het beleidsterrein afval is de Wet milieubeheer, in het bijzonder hoofdstuk 10. De Wet milieubeheer is een uitwerking van de Europese Kaderrichtlijn afvalstoffen. In dit 3 hoofdstuk wordt ingezoomd op deze wet en een aantal daaraan ten grondslag liggende, voor de afvalbranche relevante, besluiten. Daarnaast wordt in dit hoofdstuk ingezoomd op het fiscale afvalbeleidskader.

2.1

Wijziging van de Nederlandse Afvalstoffenregelgeving

Sinds 8 mei 2002 is de afvalstoffenregelgeving ingrijpend gewijzigd. Op die datum is een aantal wijzigingen in de Wet milieubeheer (structuur beheer afvalstoffen) in werking getreden. In deze paragraaf wordt nader op een aantal veranderingen ingegaan, alsmede op een aantal besluiten ingevolge de Wet milieubeheer.

2.1.1

Sturing bij centrale overheid

De daadwerkelijke uitvoering van de afvalverwijdering blijft net als voorheen door gemeenten, provincies en Rijk gezamenlijk plaatsvinden, maar zal centraal op rijksniveau worden gestuurd. Deze centrale sturing komt onder meer tot uitdrukking door het vervallen van de provinciegrenzen voor niet-brandbaar te storten afval, het verschuiven van de regeling van het melden en registreren van bedrijfs- en gevaarlijke afvalstoffen van de provincies naar het Rijk, het overbrengen van een groot deel van de bevoegdheid tot het stellen van regels van provinciaal naar rijksniveau en de invoering van het Landelijk Afvalbeheersplan. Het Landelijk Afvalbeheersplan bevat de doelstellingen en uitgangspunten voor het afvalbeheer in de komende tien jaren. In de volgende paragraaf wordt nader ingegaan op het Landelijk Afvalbeheersplan. Daarnaast is de terminologie in de bepalingen omtrent afvalstoffen, zoals de omschrijving van de begrippen beheer van afvalstoffen, nuttige toepassing en verwijdering, in overeenstemming gebracht met de Europese terminologie.

2.1.2

Eural

Op 8 mei 2002 is ook de Regeling Europese afvalstoffenlijst (Eural) in werking getreden. In de Eural benoemt de Europese Commissie afvalstoffen en bepaalt zij wanneer een afvalstof gevaarlijk is. Deze nieuwe lijst is een samenvoeging van de Europese lijst van gevaarlijke afvalstoffen en de Europese afvalcatalogus. Sinds 8 mei 2002 is de Eural in de plaats gekomen van drie Nederlandse regelingen: het Besluit aanwijzing gevaarlijke afvalstoffen (BAGA), de Regeling aanwijzing gevaarlijke afvalstoffen (RAGA) en de Regeling aanvulling aanwijzing gevaarlijke afvalstoffen (RAAGA). Met het besluit wil de Europese Commissie het systematisch onderscheid tussen gevaarlijke en ongevaarlijke afvalstoffen in de hele Europese Unie harmoniseren. De afvalstoffenlijst, die circa 800 afvalstoffen kwalificeert als gevaarlijk of ongevaarlijk, zal ook de basis gaan vormen voor een geharmoniseerde afvalstatistiek. De lijst bevat de omschrijvingen en de afvalstoffencode van iedere afvalstof. Staat er een asterisk (*) achter de afvalstoffencode, dan is de stof gevaarlijk. Een aantal afvalstoffen komt op de lijst voor in ‘complementaire categorieën’. Dit betekent dat de afvalstof die in de categorie wordt omschreven, alleen als gevaarlijk wordt 3

De Wet milieubeheer is een kaderwet hetgeen inhoudt dat daadwerkelijke uitwerking tot stand komt in Algemene Maatregelen van Bestuur en ministeriële richtlijnen .

11


beschouwd als hij gevaarlijke stoffen bevat. Bevat de afvalstof met dezelfde omschrijving géén gevaarlijke stoffen, dan wordt hij in de complementaire categorie ingedeeld als niet-gevaarlijk. Deze complementaire categorieën zijn opgenomen, omdat de afvalstoffen uit sommige productieprocessen sterk uiteen kunnen lopen in samenstelling. Eveneens op 8 mei 2002 is de Regeling afgewerkte olie in werking getreden. In deze regeling wordt afgewerkte olie ingedeeld in vier categorieën, waarmee aangesloten wordt bij vier verwerkingsmethoden van afgewerkte olie.

2.1.3

Voorkeursvolgorde voor afvalbeheer gewijzigd

De voorkeursvolgorde voor afvalverwijdering, beter bekend als de ‘Ladder van Lansink’, is met de wetswijziging veranderd. De voorkeursvolgorde voor afvalverwijdering is nu als volgt (in afnemende volgorde): l Preventie (voorkomen dat afval ontstaat). l Ontwerp voor preventie en ontwerp voor nuttige toepassing. l Nuttige toepassing door producthergebruik. l Nuttige toepassing door materiaalhergebruik. l Nuttige toepassing als brandstof (afvalstoffen worden toegepast met een hoofdgebruik als brandstof of een hoofdgebruik voor een andere wijze van energieopwekking). l Verbranden als vorm van verwijderen. l Storten.

2.1.4

Besluiten ingevolge de Wet milieubeheer

De Wet milieubeheer is een kaderwet. Dit betekent dat een aantal zaken in aparte besluiten verder is uitgewerkt. Aan deze verschillende besluiten liggen Europese richtlijnen ten grondslag. Een aantal belangrijke besluiten zijn: l Het Besluit inzameling van bedrijfs- of gevaarlijke afvalstoffen. Op grond van dit besluit, in werking getreden op 1 mei 2004, moeten inzamelaars van een aantal specifieke afvalstromen (afgewerkte olie, klein gevaarlijk afval en scheepsafvalstoffen) voor het inzamelen ervan een vergunning hebben. Inzamelvergunningen worden verleend voor maximaal vijf jaar. l Het Besluit stortplaatsen en stortverboden afvalbeheer. Een aantal afvalstoffen moet worden verwerkt via nuttige toepassing of verbranding en mag niet worden gestort. Voor deze afvalstoffen geldt een stortverbod. Het stortverbod geldt voor 35 categorieën afvalstoffen. l Voor een aantal producten geldt producentenverantwoordelijkheid, waarin de producent verplicht wordt om een inname- en verwijderingssysteem voor de door hem op de Nederlandse markt gezette producten, op te zetten. Dit betreft de volgende productbesluiten: – Besluit beheer autowrakken. – Besluit beheer elektrische en elektronische apparatuur. – Besluit beheer autobanden. – Besluit beheer batterijen. – Besluit beheer verpakkingen en papier en karton.

2.1.5

Aanpassen Inrichtingen- en vergunningenbesluit voor afvalstoffen

Op 29 april 2004 is het gewijzigde Inrichtingen- en vergunningenbesluit voor afvalstoffen in werking getreden. Vanaf deze datum kunnen afvalverbrandingsinstallaties en stortplaatsen een milieuvergunning voor onbepaalde termijn krijgen. Ook is de verklaring van geen bedenking afgeschaft, die de minister van VROM

12



moest geven voor afvalverwijderingsinstallaties. Hiermee zijn lang gekoesterde wensen van de afvalverwijderingsector in vervulling gegaan.

2.2

Het Landelijk Afvalbeheersplan (LAP)

De staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (hierna: VROM) heeft op 27 januari 2003 het Landelijk Afvalbeheersplan 2002-2012 (hierna: LAP) formeel vastgesteld. Dit besluit is op 3 februari 2003 gepubliceerd in de Staatscourant en op 3 maart 2003 in werking getreden. In de jaren 2004, 2005 en 2006 is het LAP op onderdelen gewijzigd.

2.2.1

Onderdelen van het LAP

Het LAP, dat het ‘Tienjarenprogramma Afval’, het ‘Meerjarenplan gevaarlijk afval’ en de provinciale milieubeleidsplannen samenbrengt, beschrijft het hele Nederlandse afvalbeleidskader voor de periode tot 2006 met een doorkijk tot 2012, en zal in principe elke vier jaar opgesteld worden. Echter, in het kader van de herijkingsoperatie bij het ministerie van VROM, is besloten om deze termijn te verlengen tot zes jaar. Dit houdt in dat een nieuw LAP in 2009 zal verschijnen. Het LAP bestaat uit drie onderdelen: l Een algemeen beleidskader. Het beleidskader bevat de hoofdlijnen voor afvalpreventie en afvalbeheer. l Een aantal sectorplannen voor de verschillende afvalstromen en afvalverwijderingsmethoden. l Twee capaciteitsplannen: één voor het verbranden van afval en één voor het storten van afval. Het LAP heeft in principe betrekking op alle afvalstoffen waarop de Wet milieubeheer van toepassing is. Niet onder het LAP vallen radioactief afval, baggerspecie, mest en destructieafval.

2.2.2

Doelstellingen LAP

Concreet zijn in het LAP de volgende doelstellingen opgenomen: l Het stimuleren van preventie van afvalstoffen, zodanig dat de in de periode 1985-1998 bereikte relatieve ontkoppeling tussen de ontwikkeling van het BBP en het totale afvalaanbod versterkt wordt. l Het stimuleren van de nuttige toepassing van afvalstoffen, met name door het stimuleren van afvalscheiding aan de bron en nascheiding van afvalstromen, gericht op producthergebruik, materiaalhergebruik en gebruik als brandstof. De mate van nuttige toepassing moet hierdoor stijgen van 77% in 2000 naar 83% in 2012. l Het optimaal benutten van de energie-inhoud van afval dat niet kan worden hergebruikt, door het verhogen van de inzet van afvalstoffen als brandstof in installaties met een hoog energierendement en het verbeteren van de energieprestatie van afvalverbrandingsinstallaties. l Het beperken van de hoeveelheid te verwijderen (te verbranden en te storten) afval tot 9,5 Mton in 2012. Het storten van het overschot aan brandbaar afval moet in 2007 nihil zijn. l Het bevorderen van marktwerking en innovatie en toewerken naar een Europese markt voor het verbranden van afval. Belangrijke elementen van het LAP, gegeven de hierboven genoemde doelstellingen, zijn: l Het moratorium op uitbreiding van verbrandingscapaciteit wordt opgeheven (zie verder onder verbranding in hoofdstuk 6). l De uitbreiding van de verbrandingscapaciteit voor hoogcalorisch afval wordt niet aan banden gelegd, aangezien er sprake is van nuttige toepassing.


13


l l

De uitbreiding van de producentenverantwoordelijkheid naar onder andere langcyclische pvc-producten, accu’s, pvc- en glasvezelkabels, tl-buizen, tapijten en matrassen. Een verdere verhoging van de stortbelasting, anders dan de inflatiecorrectie, wordt niet voorzien. De verhoging van stortbelasting met € 11,- op 1 januari 2002 is (voorlopig) de laatste verhoging (behoudens de inflatiecorrectie). Door deze verhoging en de jaarlijkse inflatiecorrectie bedraagt de totale stortbelasting (Wbm-heffing) in Nederland € 86,91 per ton in 2007.

In de sectorplannen van het LAP zijn minimumstandaarden opgenomen. De minimumstandaard geeft de minimale hoogwaardigheid aan van de be- c.q. verwerking van een bepaalde afvalstof en is bedoeld om te voorkomen dat afvalstoffen laagwaardiger worden be- c.q. verwerkt dan wenselijk is. De standaard is dus te beschouwen als een invulling van de voorkeursvolgorde van verwerking van afvalstoffen.

2.2.3

Nieuw LAP in 2009

Voor 2009 staat LAP2 op het programma. In het LAP2 wordt aandacht besteed aan een aantal specifieke zaken: l Voorbereiden en implementeren van verschillende Europese richtlijnen. l Stimuleren van initiatieven voor energiewinning uit afval en biomassa door concretisering van de afspraken uit 2005 uit de Biomassa Energie Realisatie Koepel (BERK). Dit ter stimulering van een adequate vergunningverlening en acceptatieprocedure bij de inzet van afval en biomassa bij energiecentrales en afvalverbrandingsinstallaties. l Implementeren van regelgeving verpakkingen op basis van het Besluit verpakkingen papier en karton, en maken en uitvoeren van afspraken met het bedrijfsleven over zwerfafval, papier en karton, niet-zijnde verpakkingen. l Implementeren van het strategische handhavingplan LAP, met maatregelen op het gebied van samenwerking tussen handhavende instanties, informatie-uitwisseling en ketenhandhaving. Voorbereiden van de inzet in Europa van maatregelen gericht op de realisatie van een gelijkwaardig speelveld met betrekking tot afval en biomassa en het begeleiden van de open landsgrenzen voor te verwijderen brandbaar afval. Dit met nadruk op de herziening van de kaderrichtlijn afvalstoffen, de Europese afvalstrategie, de Europese strategie voor natuurlijke hulpbronnen en de IPPC.

2.3

EVOA

De in- en uitvoer van afvalstoffen voor nuttige toepassing wordt gereguleerd door de EG-verordening 259/93, beter bekend als EVOA. De EVOA geeft aan in welke gevallen het bevoegd gezag bezwaar kan maken tegen de in- of uitvoer van afvalstoffen. Het LAP vormt in Nederland het toetsingskader voor de beoordeling ten aanzien van de in- en uitvoer van afvalstoffen. Voor de in- en uitvoer van afvalstoffen moet, afhankelijk van de soort afvalstof, een kennisgevingprocedure gevolgd worden. Voor de te volgen procedure zijn de afvalstoffen in drie categorieën ingedeeld (tot aan de wijziging van 12 juli 2007, zie verder): l Groene lijst afvalstoffen. Voor het overbrengen van afvalstoffen voor nuttige toepassing die voorkomen op de groene lijst, geldt in principe geen kennisgevingsprocedure. l Oranje lijst afvalstoffen. Voor het overbrengen van afvalstoffen voor nuttige toepassing die voorkomen op de oranje lijst, geldt een kennisgevingsprocedure. Het ministerie van VROM kan schriftelijk reageren of een stilzwijgende toestemming geven door niet te reageren.

14



l

Rode lijst afvalstoffen. Voor het overbrengen van afvalstoffen voor nuttige toepassing die voorkomen op de rode lijst, is een kennisgeving vereist en is uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van het ministerie van VROM benodigd.

Op 12 juli 2007 is de EVOA in gewijzigde vorm van kracht. De volgende wijzigingen zijn doorgevoerd: l De oranje lijst en rode lijst afvalstoffen zijn samengevoegd. De rode lijst afvalstoffen is komen te vervallen. l Stilzwijgende toestemming is van de baan. Wanneer het bevoegd gezag (het Rijk) niet binnen de termijn van dertig dagen reageert op het voornemen om afvalstoffen over te brengen, geldt dit als weigering (voorheen betekende geen beschikking ‘stilzwijgende goedkeuring’). l Kennisgeving van het voornemen om afvalstoffen over te brengen, moet gedaan worden bij de autoriteiten in het land van verzending. l Met vooraf door de Europese Unie goedgekeurde inrichtingen mogen driejarige contracten in plaats van éénjarige contracten worden afgesloten. l Bij elke vergunning dient op dit moment een financiële zekerheid aanwezig te zijn, die de kosten van transport en verwerking van afval dekt wanneer er iets misgaat met de internationale overbrenging ervan. De gestelde financiële zekerheid dient nadrukkelijk als achtervang, wat betekent dat wanneer de exporteur niet meer aan zijn financiële verplichtingen kan voldoen, een bedrag is zeker gesteld waarmee de te maken kosten gefinancierd kunnen worden. Met ingang van 12 juli 2007 zijn hier de opslagkosten van de afvalstoffen bijgekomen. De financiële zekerheid wordt op dit moment gesteld in de vorm van een deposito op rekening van het ministerie van VROM of in de vorm van een bankgarantie. Op dit moment wordt onderzocht of ook een verzekering als vorm van financiële zekerheid een optie is.

2.4

Financiële zekerheid

Eén van de belangrijke speerpunten van de Nederlandse overheid is financiële zekerheid. In deze paragraaf wordt nader ingegaan op de voor de afvalsector van belang zijnde besluiten. Achtereenvolgens komen aan bod: l De Richtlijn milieuaansprakelijkheid (2.4.1). l Het Besluit detectie radioactief besmet schroot (2.4.2). l Het Besluit financiële zekerheid milieubeheer (2.4.3).

2.4.1 Richtlijn milieuaansprakelijkheid in werking getreden De Richtlijn 2004/35/EG van 21 april 2004, betreffende milieuaansprakelijkheid met betrekking tot het voorkomen en herstellen van milieuschade, is gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie op 30 april 2004. De richtlijn verplicht lidstaten om economische en financiële instellingen aan te moedigen om financiële zekerheden en financiële markten te ontwikkelen. Hiermee kunnen bedrijven met milieubedreigende activiteiten een garantie daarvoor gaan nemen. Hoewel de richtlijn door de publicatie in werking is getreden, hebben lidstaten nog tot mei 2007 de tijd om deze in te voeren in de nationale wetgeving. Het aansprakelijk stellen van bedrijven is een zeer controversieel onderwerp. Hoewel het de basis vormt van het EU-milieubeleid (de vervuiler betaalt), duurde het tot 2000 voordat de Europese Commissie met een eerste voorstel durfde te komen. Meer dan tien jaar discussie was er al aan voorafgegaan. In februari 2003 werd de ontwerprichtlijn bij het parlement ingediend. Eind maart van dit jaar werden parlement en de raad van ministers het eindelijk met elkaar eens. Het bereikte compromis is volgens velen een draak. Volgens zowel voor- als tegenstanders, hoewel vanuit een verschillende invalshoek, zal het resultaat negatief zijn voor milieu en/of economie. Evaluatie zal pas over tien jaar plaatsvinden. Binnen zes jaar komt er een verslag van Nederland aan de commissie over wat er op dat moment in Nederland beschikbaar is aan verzekeringen en andere typen financiële zekerheden.


15


Het Besluit financiële zekerheid milieubeheer (zie volgende paragraaf), dat handhavers de mogelijkheid biedt om via de vergunning een waarborg af te dwingen als garantie voor de aansprakelijkheid, is volgens het ministerie van VROM alvast één van de uitwerkingen van de richtlijn. Echter, het besluit gaat aanzienlijk verder dan de richtlijn en ontwikkelt juist niet het financiële instrument of verzekering.

2.4.2

Het besluit detectie radioactief besmet schroot

Op 1 januari 2003 is het Besluit detectie radioactief besmet schroot in werking getreden (Besluit van 3 oktober 2002, gepubliceerd in het Staatsblad van 28 november 2002, nummer 565). Dit besluit strekt tot het verplicht stellen van het gebruik van apparatuur voor de detectie van radioactief besmet metaalschroot (poortdetectors) en het stellen van financiële zekerheid voor de kosten van het voorhanden hebben en het verwijderen van radioactief metaalschroot. 2.4.2.1

Achtergrond en aanleiding

Aanleiding voor het besluit is de toename van het aantal meldingen door schrootbedrijven van ladingen schroot met verhoogd stralingsniveau. De oorzaak van deze toename wordt toegeschreven aan de verbeterde detectie en aan de toenemende globalisering van de handel in schroot. Vooral uit landen van buiten de Europese Unie wordt radioactief besmet schroot aangeleverd. Met het besluit wordt beoogd om incidenten en ongevallen als gevolg van radioactief schroot zoveel mogelijk te voorkomen. Om dit doel te bereiken, wordt bedrijven, die onder de reikwijdte van het besluit vallen, de verplichting tot het gebruik van detectiemiddelen opgelegd, alsmede de verplichting tot het stellen van financiële zekerheid voor de kosten van het verwijderen van radioactief besmet schroot. 2.4.2.2

Reikwijdte

Het besluit is van toepassing op inrichtingen die roestvrijstaalschroot, aluminiumschroot of ijzerschroot opslaan, bewerken, verwerken of overslaan. Voor het van toepassing zijn van het besluit geldt een minimale ondergrens op basis van een jaarlijkse omzet van: l 100 ton roestvrijstaalschroot. l 1000 ton aluminiumschroot. l 20.000 ton ijzerschroot. Bedrijven die minder dan de genoemde hoeveelheden opslaan, bewerken, verwerken of overslaan, vallen buiten de reikwijdte van het besluit. Gesteld kan worden dat echter alle belangrijke schrootbedrijven in Nederland onder de werkingssfeer van het besluit vallen. Het besluit ziet niet toe op datgene wat gebeuren moet, indien een lading schroot met verhoogd stralingsniveau is gesignaleerd. Alsdan zijn de Kernenergiewet en de daaraan gerelateerde ‘Derde voorlopige Richtlijn metaal en schroot met radioactieve stoffen’ van januari 2000 het aangewezen kader. Deze richtlijn beschrijft de acties die een bedrijf moet nemen, indien radioactief besmet schroot wordt aangetroffen. 2.4.2.3

Hoogte van de te stellen financiële zekerheid

De door het bedrijf te stellen financiële zekerheid dient ter dekking van de kosten die voortvloeien uit het verwijderen van radioactief besmet schroot wat binnen een bedrijf voorhanden is. Door het stellen van financiële zekerheid, heeft de overheid de garantie dat de kosten die samenhangen met het verwijderen van het radioactief besmet schroot, ook daadwerkelijk betaald worden.

16



In het Besluit detectie radioactief besmet schroot is een vast minimumbedrag aan te stellen financiële zekerheid opgenomen: € 110.000,- per bedrijf, ongeacht de grootte van het bedrijf. De financiële zekerheid moet gesteld worden ten behoeve van de Nederlandse staat. 2.4.2.4

Stand van zaken

Als reactie op het besluit is door de Metaal Recycling Federatie (MRF) een collectief waarborgfonds opgericht: het ‘MRF-zekerheidsfonds radioactief besmet schroot’. Dit fonds is ondergebracht bij een stichting. Met het ministerie van VROM is afgesproken dat het fonds een benodigde omvang moet hebben van € 220.000,- (tweemaal de individueel te stellen financiële zekerheid). Schrootbedrijven kunnen aan dit fonds deelnemen door het aangaan van een overeenkomst met de stichting. Per 1 januari 2005 heeft het MRF-zekerheidsfonds 71 deelnemers. Ieder bedrijf draagt voor een gelijk deel bij aan het fonds.

2.4.3

Het Besluit financiële zekerheid milieubeheer

Op 1 mei 2003 is het Besluit financiële zekerheid milieubeheer in werking getreden (Besluit van 8 februari 2003, gepubliceerd in het Staatsblad van 27 februari 2003, nummer 71). Het besluit valt onder de Wet milieubeheer en heeft tot doel de overheid niet meer te laten opdraaien voor de kosten van milieuschade of verwijdering van opgeslagen afvalstoffen, die om reden van faillissement of andere redenen niet meer op de gebruikelijke wijze door een inrichting kunnen worden betaald. Het besluit dient derhalve als vangnet voor financiële schade. De door de vergunningverlenende instantie aangewezen bedrijven zullen daartoe financiële zekerheid moeten stellen, om deze mogelijke kosten in de toekomst te kunnen dekken. 2.4.3.1

Achtergrond en aanleiding

In het verleden heeft de overheid veel geld uitgegeven aan saneringen van bodemverontreinigingen en overige opruimwerkzaamheden, zoals het op milieuhygiënisch verantwoorde manier afvoeren en verwerken van afval, dat bijvoorbeeld na een faillissement van een inrichting achterbleef. Positief gevolg daarvan is geweest dat dit heeft geleid tot betere handhaving en het treffen van preventieve maatregelen bij bedrijven. Als sluitstuk op de handhaving en preventie, is er echter behoefte aan financiële zekerheid om het restrisico van schade aan het milieu door ontploffingen, brand of opslag van (gevaarlijk) afval af te dekken. Om deze redenen is het Besluit financiële zekerheid milieubeheer ontstaan. Het besluit sluit aan bij het principe ‘de vervuiler betaalt’ en helpt voorkomen dat het bevoegd gezag met de schade blijft zitten, wanneer de veroorzaker niet meer aan de financiële verplichtingen kan voldoen, door bijvoorbeeld een faillissement. Daarnaast werkt het besluit preventief. Wanneer de financiële zekerheid bijvoorbeeld wordt geregeld middels een verzekering, kan het treffen van preventieve maatregelen door bedrijven leiden tot lagere verzekeringspremies. Op grond van het besluit heeft het bevoegd gezag (provincie, gemeente) de bevoegdheid om financiële zekerheid op te nemen in de milieuvergunning van een bedrijf. Doel van het opnemen van een financiële zekerheidstelling in de vergunning, is dat de drijver van de inrichting financiële dekking geeft voor de aansprakelijkheid voor milieuschade die de inrichting kan veroorzaken, dan wel voldoende geld heeft voor de verwijdering van binnen de inrichting opgeslagen afvalstoffen. De financiële zekerheid wordt over het algemeen pas aangewend op het moment dat de inrichtinghouder niet aan zijn/haar betalingsverplichtingen voldoet.


17


2.4.3.2

Reikwijdte

Het besluit maakt onderscheid in twee vormen van financiële zekerheid, te weten: l Financiële zekerheid voor het nakomen van bepaalde vergunningsverplichtingen met betrekking tot afvalstoffen (kortweg: nakomen van verplichtingen). l Financiële zekerheid ter dekking van aansprakelijkheid voor schade aan de bodem (kortweg: aansprakelijkheid schade). Ten aanzien van financiële zekerheid voor het nakomen van bepaalde verplichtingen, zijn in het besluit de categorieën van gevallen aangewezen waarin inrichtingen ernstige nadelige gevolgen voor het milieu kunnen veroorzaken ten aanzien van opslag (voor kortlopende en langlopende periode) van afvalstoffen of het beheer daarvan, na het beëindigen van de opslagactiviteiten of de activiteiten van de inrichting. Het gaat dan concreet om: l Inrichtingen die vallen onder categorie 28 uit bijlage I van het Inrichtingen- en vergunningenbesluit (Ivb) milieubeheer. 3 l De overige categorieën van inrichtingen met een opslag van meer dan 10 m gevaarlijke afvalstoffen. Voor beide categorieën geldt dat het gaat om gevallen waarin de kosten van het beheer meer bedragen dan € 10.000,-. Uitgezonderd van het besluit zijn de stortplaatsen voor zover het bovenafdichting betreft, omdat hiervoor op grond van het Stortbesluit reeds financiële zekerheid kan worden gesteld. Om andere redenen dan de bovenafdichting (bijvoorbeeld recyclewerkzaamheden), kan derhalve nog wel financiële zekerheid worden gesteld op grond van het besluit. Inrichtingen die onder beheer van het Rijk vallen, zijn uitgesloten van het besluit. Met het besluit worden overigens alleen legale situaties getackeld. Legaal betekent in dit verband de aanwezigheid van een adequate milieuvergunning. Illegaal handelende personen of bedrijven worden door het besluit niet bereikt. Kosten van milieuschade of verwijdering van opgeslagen afvalstoffen in deze situaties blijven voor rekening van de overheid. Door gerichte handhaving zal de overheid overigens trachten om de problemen die zich voordoen bij illegale situaties, tot een minimum te beperken. Ten aanzien van financiële zekerheid ter dekking van aansprakelijkheid voor schade, zijn in het besluit de categorieën van gevallen aangewezen waarin inrichtingen ernstige nadelige gevolgen voor het milieu kunnen veroorzaken, ten aanzien van schade aan de bodem. Meer specifiek gaat het om inrichtingen die door geleidelijk inwerkende processen, incidenten, brand of ontploffing ernstige schade aan de bodem kunnen toebrengen. Voor inrichtingen met kans op geleidelijk inwerkende processen en incidenten, is aansluiting gezocht bij het systeem van de Nederlandse Richtlijn Bodembescherming bedrijfsmatige activiteiten (hierna: NRB). Financiële zekerheid kan worden gesteld voor inrichtingen die conform de NRB de bodemrisicocategorie A* (aanvaardbaar risico van enige relevantie), B (verhoogd risico met relevante omvang), of C (hoog risico met grote omvang) hebben. Voor het bepalen van de bodemrisicocategorie is een stappenplan in de NRB opgenomen. Bij inrichtingen waarbij er kans op brand of ontploffing is, gaat het om inrichtingen waar grote hoeveelheden brandbare of ontplofbare stoffen worden op- of overgeslagen. Er is aansluiting gezocht bij de richtlijnen van de Commissie Preventie van Rampen door Gevaarlijke stoffen. De vijf categorieën die zijn aangewezen, zijn: l Inrichtingen waarop paragraaf 3 van het Besluit risico zware ongevallen 1999 van toepassing is.

18



l l l l

Inrichtingen met een opslagcapaciteit van meer dan 10 ton chemicaliën, voor zover die vallen onder de CPR 15-2. Inrichtingen met een opslagcapaciteit van meer dan 400 kg bestrijdingsmiddelen, voor zover die vallen onder de CPR 15-3. Stuwadoorinrichtingen waar milieugevaarlijke stoffen in de zin van de Wet milieugevaarlijke stoffen worden op- of overgeslagen. Inrichtingen waarin vloeibare aardolieproducten met een vlampunt kleiner dan 100 ºC zijn opgeslagen, met een capaciteit van meer dan 10 ton.

2.4.3.3

Hoogte van de te stellen financiële zekerheid

Indien een inrichting valt onder één van de in de vorige paragraaf genoemde categorieën, dan kan het bevoegd gezag financiële zekerheid opnemen in de milieuvergunning van de desbetreffende inrichting. De beslissing of financiële zekerheidstelling ook daadwerkelijk opgenomen wordt, is ter beoordeling van het bevoegd gezag. Het besluit biedt de overheid de mogelijkheid om de financiële zekerheid af te dwingen. In haar beoordeling of het stellen van financiële zekerheid noodzakelijk is, zal het bevoegd gezag de situatie van de inrichting in ogenschouw nemen. Aspecten die de noodzaak tot het stellen van financiële zekerheid of het bepalen van de hoogte van de financiële zekerheid kunnen beïnvloeden, zijn: l De bedrijfsvoering. Punten van aandacht bij het beoordelen van de bedrijfsvoering zijn: – De aanwezigheid van een milieuzorgsysteem en milieujaarverslag. – De vergunningseisen, aanvullend getroffen preventiemaatregelen en naleefgedrag van het bedrijf ten aanzien van de milieuvergunning. – Klachten, incidenten en calamiteiten bij het bedrijf in het verleden. – De marktrisico’s van de branche. l De financiële situatie van het bedrijf. De financiële situatie van een bedrijf kan aanleiding zijn om de te stellen financiële zekerheid te verlagen of zelfs geheel achterwege te laten. Immers, het besluit behelst geen verplichting, maar een mogelijkheid om financiële zekerheid te eisen. Wanneer de financiële situatie van een bedrijf goed is, is de kans dat het bedrijf niet aan zijn/haar verplichtingen kan voldoen klein en daarmee het eisen van financiële zekerheid vaak overbodig. Het besluit moet gezien worden als een ‘stok achter de deur’. De door de bedrijven (nakomen van verplichtingen) te stellen financiële zekerheid is gerelateerd aan de afvalbeheerskosten die samenhangen met de vergunde hoeveelheid afvalstoffen, die binnen het bedrijf aanwezig is. Onder de kosten van beheer worden de kosten van het inzamelen en verder verwijderen van afvalstoffen verstaan, uitgedrukt in euro’s per ton opgeslagen afvalstof. De maximale beheerskosten kunnen als volgt berekend worden: maximale beheerskosten = vergunde omvang afvalstof maal verwijderingstarief Uitgangspunt voor de berekening van de afvalbeheerskosten is de hoeveelheid die maximaal op enig moment op grond van de milieuvergunning mag worden opgeslagen. Het gaat hierbij dus niet om de jaarcapaciteit. Voor wat betreft de maximaal te stellen financiële zekerheid voor het onderdeel aansprakelijkheid schade, kan onderscheid gemaakt worden tussen de vijf aangewezen categorieën en bedrijven die onder de risicocategorieën van de NRB vallen. Bij de categorieën die zijn aangewezen in verband met mogelijke schade door brand of ontploffing, is het maximum aan te stellen financiële zekerheid gesteld op € 6.800.000,-. Voor de bedrijven die onder NRB-risicocategorieën vallen, bedraagt de maximale financiële zekerheid € 225.000,-.


19


2.4.3.4

Stand van zaken

In 2006 is het Besluit financiële zekerheid milieubeheer geëvalueerd. Deze evaluatie is uitgevoerd door STEM (STEM is het samenwerkingsverband tussen het Centrum voor Milieurecht (CvM, Universiteit van Amsterdam), Maastrichts Europees instituut voor Transnationaal Rechtswetenschappelijk Onderzoek (METRO, Universiteit Maastricht), het Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM, Vrije Universiteit Amsterdam) en ARCADIS). De resultaten van de uitgevoerde evaluatie zijn opgenomen in het rapport ‘Evaluatie van het Besluit financiële zekerheid – kwalitatieve ervaringen 2003-2006’ van 2 oktober 2006. Op grond van de evaluatie wordt geadviseerd om het besluit te handhaven als vangnet. Aanbevolen wordt om de werkingsduur van het besluit, gelet op de gewenningsperiode, te verlengen tot in ieder geval 2011. In dat jaar zou een vervolgevaluatie moeten plaatsvinden naar nut en noodzaak van het besluit. Eind 2007 wordt een standpunt van de Nederlandse regering verwacht betreffende het continueren van het besluit.

2.5

Het fiscaal afvalbeleidskader

In deze paragraaf wordt ingegaan op het voor afvalbedrijven van belang zijnde fiscale beleidskader. Achtereenvolgens wordt aandacht besteed aan: l De Wet belasting op milieugrondslag (2.5.1). l Het Btw-compensatiefonds (2.5.2). l De vennootschapsbelasting (2.5.3). l De verpakkingenbelasting (2.5.4).

2.5.1

Wet belasting op milieugrondslag

Tussen 1 januari 1995 en 1 januari 1997 is de Wet belasting milieugrondslag gefaseerd in werking getreden. De wet omvat een aantal belastingen op milieubelastende producten. Op grond van de wet worden onder andere de volgende belastingen geheven: l Een belasting op grondwater. l Een belasting op brandstoffen. l Een belasting op afvalstoffen. l Een belasting op energie. l Een belasting op leidingwater. Het primaire oogmerk van deze milieubelastingen is het innen van gelden. Een directe relatie met de kosten van het milieubeleid, zoals bij bestemmingsheffingen en regulerende heffingen, is niet aanwezig. Evenwel worden milieubelastingen ingezet ter ondersteuning van het milieubeleid. In het navolgende wordt nader ingegaan op de voor de afvalsector van belang zijnde afvalstoffenbelasting. Op te storten afval wordt in Nederland een afvalstoffenbelasting geheven. De hoogte van deze afvalstoffenbelasting is afhankelijk van de dichtheid van de afvalstof. De grens die gehanteerd wordt, is 3 1.100 kg/m .

20



Afvalstoffenbelasting 2005 (in €)

2006(in €)

2007 (in €)

Niet brandbaar afval (> 1.100 kg/m3)

13,98

14,11

14,34

Brandbaar afval (< 1.100 kg/m3)

84,78

85,54

86,91

Soort afval

Tabel 4: Ontwikkeling afvalstoffenbelasting in Nederland De afvalstoffenbelasting kent een aantal vrijstellingen, waaronder die voor baggerspecie. De Belastingdienst heeft in 2005 definitief vastgelegd dat bepaalde bouwstoffen vrijgesteld worden van de afvalstoffenbelasting, als zij onder bepaalde voorwaarden op stortplaatsen worden toegepast. Hoewel de regeling met terugwerkende kracht op 1 januari 2005 wordt ingevoerd, zijn de gevolgen beperkt. Begin dit jaar was al een overgangsregeling voorgesteld, die praktisch gezien overeenkomt met het nu gepubliceerde besluit. De correctie was nodig, nadat eind vorig jaar door een wijziging van de belastingregels voor secundaire afvalstoffen die op stortplaatsen nuttig worden toegepast, de secundaire afvalstoffen ineens werden belast met het volledige storttarief. De aanpassing is een uitbreiding van de Wet belasting op milieugrondslag, met een bepaling waarin bepaalde stoffen en producten die worden aangewezen bij AmvB, op stortplaatsen kunnen worden toegepast en niet als afvalstoffen worden gezien. Daarmee worden ze niet belast met het storttarief. Het gaat om de categorie bouwstoffen ‘steenachtige materialen’ uit het bouwstoffenbesluit, zoals asfaltgranulaat, (zeef)zand, AVI-bodemas en grond. Deze stoffen worden op stortplaatsen voor onderhoudsdoeleinden toegepast, vaak ter vervanging van primaire grondstoffen. De bouwstoffen vallen buiten de Wet belasting op milieugrondslag als zij voorzien zijn van een algehele kwaliteitsverklaring, of een partijkeuring hebben ondergaan zoals beschreven in het bouwstoffenbesluit. Daarnaast moeten de bouwstoffen binnen de kaders van de vergunning op de stortplaats worden toegepast. De bewijslast voor al deze zaken moet door de houder van de inrichting worden geleverd.

2.5.2

Btw

Met ingang van 1 januari 2003 is voor gemeenten het btw-compensatiefonds (hierna: bcf) ingevoerd. Via dit fonds krijgen gemeenten, provinciën en kaderwetgebieden, op een aantal uitzonderingen na, de btw op kosten die zij maken in het kader van hun overheids/niet-ondernemerstaak, gecompenseerd. De achtergrond van het bcf was tweeërlei. De btw-drempel voor deze overheidslichamen bij het ‘uitbesteden’ moest worden weggenomen en btw-structuren moesten worden tegengegaan. Het bcf wordt gevoed met een structurele korting op het gemeente- en provinciefonds en de hogere btw-ontvangsten (meer uitbesteding) van het Rijk door de invoering van het bcf. De gedachte daarbij was dat het bcf macro-economisch budgettair neutraal moet verlopen. De ervaring leert inmiddels dat aanvullende maatregelen noodzakelijk waren om die neutraliteitgedachte te realiseren. Tot 1 januari 2003 bleven onderlinge prestaties tussen samenwerkingsverbanden en de deelnemende gemeenten op grond van een goedkeuring (buitenwettelijke vrijstelling) en/of afspraken met de Belastingdienst, buiten de btw-heffing. Daarbij kan onder meer worden gedacht aan de verwerking van huishoudelijk afval ten behoeve van de deelnemende gemeenten. Met de invoering van het bcf zijn zowel de goedkeuring als de bijzondere afspraken met de Belastingdienst ingetrokken. Hierdoor is de btw-positie van veel afvalverwerkers vanaf dat moment gewijzigd. Ondanks de eventuele toepassing van de vrijstelling voor


21


samenwerkingsverbanden, zijn de meeste afvalverwerkers volledig btw-belast ondernemer geworden. De vuilverwerkers waar vanaf die datum van rechtswege de btw-heffing op van toepassing is, dienden (tot 1 januari 2007) de deelnemende gemeenten jaarlijks een opgaaf te verstrekken van de ‘saldo-btw’ (verschil tussen afgedragen en terug te vragen btw). Deze btw wordt door het Rijk als extra voedingsbron in het bcf gestort. Het moge duidelijk zijn dat de btw-/bcf-problematiek bij afvalverwerkers zeer complex was en nog steeds kan zijn. Onjuiste toepassing resulteerde dan ook in forse nadelige gevolgen voor zowel de afvalverwerkers als de kostendekkende afvaltarieven bij de deelnemende gemeenten.

2.5.3

Vennootschapsbelasting

Rechtspersonen moeten, op grond van de Wet op de Vennootschapsbelasting 1969, over de door hen behaalde winst vennootschapsbelasting betalen. Deze beloopt een vast tarief van 25,5% en heeft geen belastingvrije voet. Het tarief over de eerste € 25.000 winst is 20% en de winst die hierboven gaat tot en met € 60.000, is belast tegen 23,5%. Voor overheidslichamen geldt een specifiek regime. Met ingang van 1 januari 2007 is de Wet werken aan winst in werking getreden. Deze wet geeft een aantal wijzigingen op de Wet op de vennootschapsbelasting 1969. Met betrekking tot het vennootschapsbelastingregime voor overheidsbedrijven heeft staatssecretaris De Jager van het ministerie van Financiën aangekondigd dat deze zal wijzigen. In een notitie van 25 september 2007 stelt hij vervolgens een aantal varianten voor op basis waarvan een nieuw vennootschapsbelastingkader kan worden vormgegeven. 2.5.3.1

Huidig wettelijk kader belastingheffing overheids(afval)bedrijven

Artikel 2, Wet op de Vennootschapsbelasting 1969 (hierna: Wet Vpb) schept het kader aan de hand waarvan de positie voor de vennootschapsbelasting van een overheidsbedrijf kan worden bepaald. Er wordt daarbij een onderscheid gemaakt tussen directe en indirecte overheidsbedrijven. Als het bedrijf door het publiekrechtelijk lichaam (bijvoorbeeld een gemeente) zelf wordt uitgeoefend, is er sprake van een direct overheidsbedrijf. In het geval echter dat een gemeente haar bedrijf in een afzonderlijk privaatrechtelijk lichaam (zoals een besloten of naamloze vennootschap of stichting) heeft ondergebracht, is er sprake van een indirect overheidsbedrijf. Van een indirect overheidsbedrijf is overigens alleen sprake wanneer uitsluitend Nederlandse publiekrechtelijke rechtspersonen (on)middellijk aandeelhouders, deelnemers of leden kunnen zijn. Daarnaast kan het lichamen betreffen waarvan de bestuurders uitsluitend (on)middellijk kunnen worden benoemd en ontslagen, en welker vermogen bij liquidatie uitsluitend ter beschikking aan publiekrechtelijke rechtspersonen toekomt. Voor zowel het directe als indirecte overheidsbedrijf geldt als hoofdregel dat deze zijn vrijgesteld van vennootschapsbelasting. De vrijstelling geldt echter niet als dit overheidsbedrijf een in de wet limitatief opgesomde activiteit uitoefent. Voor zover hier van belang, worden in dat kader handels- en nijverheidsactiviteiten als belastingplichtige activiteiten aangemerkt. De vraag of er sprake is van ‘handel’ of ‘nijverheid’, moet worden opgevat naar het spraakgebruik. Zo wordt onder een handelsbedrijf in het algemeen een bedrijf verstaan dat zich bezighoudt met het kopen en verkopen van goederen. Onder een nijverheidsbedrijf wordt tegen deze achtergrond een bedrijf verstaan waar grondstoffen worden verwerkt tot een half- of eindproduct. In de wet is overigens expliciet opgemerkt dat het leveren of produceren van energie kwalificeert als ‘nijverheid’. Een publiekrechtelijk lichaam, of een bv of nv

22



bijvoorbeeld waarvan de aandelen (indirect) door de overheid worden gehouden en welke zich bezighoudt met het verbranden van afval, waarbij tevens energie wordt geproduceerd, is daarom belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting. Volledigheidshalve wordt opgemerkt dat het verrichten van diensten (bijvoorbeeld het ophalen van afval) door directe en indirecte overheidsbedrijven, geen activiteit is die tot belastingplicht leidt. 2.5.3.2

Wijziging vennootschapsbelastingplicht overheidsbedrijven

Het huidige wettelijke kader voor de belastingplicht van overheidsbedrijven dateert uit 1956. De ongelijke behandeling tussen overheidsbedrijven en marktpartijen in de vennootschapsbelasting kan tot concurrentieverstoring leiden. Teneinde een gelijk speelveld te creëren, is bij bepaalde (overheids)bedrijven door ingrijpen van de wetgever een belastingplicht voor de vennootschapsbelasting geïntroduceerd; voorbeelden daarvan zijn de energiesector en Schiphol. In het kader van een algehele en radicale herziening van de vennootschapsbelastingpositie van overheidsbedrijven, is in 1999 de zogenoemde ‘Contourenschets verruiming vennootschapsbelastingplicht voor overheidsbedrijven’ verschenen. Deze herziening is in de ontwerpfase blijven steken. In het kader echter van de parlementaire behandeling van de herziening van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 per 1 januari 2007 (Wet werken aan Winst; zie ook hierna), zijn echter wederom opmerkingen gemaakt over de vennootschapsbelastingpositie van overheidsbedrijven. Op 1 januari 2007 is de Wet ‘Werken aan Winst’ in werking getreden. Deze wet wijzigt de Wet op de vennootschapsbelasting op een aantal belangrijke punten. Deze wijzigingen zijn ook van belang voor de afvalsector. De belangrijkste onderwerpen van het wetsvoorstel zijn: l Verlaging van het nominale tarief voor de vennootschapsbelasting en dividendbelasting naar 25,5% respectievelijk 15%. l Invoering van een groepsrentebox waarmee groepsfinancieringsinkomsten kunnen worden belast tegen 5% en invoering van een octrooibox waarmee inkomsten uit bepaalde immateriële activa effectief kunnen worden belast tegen 10%. l Wijzigingen in de deelnemingsvrijstelling en stroomlijning in de bepalingen met betrekking tot renteaftrekbeperkingen. l Waardering onderhanden werk en onderhanden opdrachten. l Regelgeving met betrekking tot afschrijving goodwill en andere bedrijfsmiddelen. l Beperkingen van verliesverrekeningen tot 3 jaar terug en 9 jaar vooruit. l Beperking van de afschrijving op onroerende zaken. Voor de afvalverwerkingbranche kan met name de beperking van de afschrijving op onroerende zaken van belang zijn. Als gevolg van deze beperking is de afschrijvingscapaciteit van vastgoed gelimiteerd. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen beleggingspanden en bedrijfsgebouwen die in gebruik zijn binnen de onderneming. Voor beleggingsvastgoed kan maximaal worden afgeschreven tot de WOZ-waarde ervan. Dit betekent dat de afschrijving van een gebouw slechts is toegestaan als de boekwaarde van het onroerend goed (gebouw en ondergrond) hoger is dan de WOZ-waarde. Voor bedrijfsgebouwen zal de afschrijving worden beperkt tot 50% van de WOZ-waarde. In de (verkennende) notitie vennootschapsbelastingplicht overheidsbedrijven van 25 september 2007 beschrijft staatssecretaris De Jager vier varianten als alternatief voor het huidige kader. Elk van deze varianten zal ertoe leiden dat veel (in)directe overheidsbedrijven, die op dit moment nog géén vennootschapsbelasting zijn verschuldigd, in de toekomst belastingplichtig zullen worden. De vier varianten zijn:


23


l

l

l

l

Indirecte-ondernemingsvariant. In deze variant komt de vrijstelling voor indirecte overheidsbedrijven te vervallen. Het regime voor deze overheidsbedrijven wordt daarbij gelijkgesteld aan het vennootschapsbelastingregime voor private ondernemingen. Voor de directe overheidsbedrijven heeft deze variant geen gevolgen. Ondernemingsvariant. Bij deze variant vervalt de vrijstelling voor indirecte overheidsbedrijven die in de vorm van een naamloze vennootschap of een besloten vennootschap worden gedreven. Overheidstichtingen en -verenigingen en de directe overheidsbedrijven worden belastingplichtig indien en voor zover zij een onderneming drijven. Van het drijven van een onderneming is sprake indien door middel van een organisatie van kapitaal en arbeid aan het economische verkeer wordt deelgenomen. Verdringingsvariant. In deze variant worden (in)directe overheidsbedrijven belastingplichtig voor zover zij (in zeer ruime zin) in concurrentie treden met belastingplichtige ondernemingen. Concurrentie kan in deze zin al optreden indien het bedrijf binnen de overheidsinstellingen waartoe het behoort, goederen of diensten levert, die ook aan of door externe afnemers/leveranciers zouden kunnen worden geleverd. Opsommingsvariant. In deze variant wordt de lijst met belaste activiteiten (landbouw, mijnbouw en dergelijke) uitgebreid met een gedetailleerde opsomming (case by case), dan wel een veelomvattend begrip (bijvoorbeeld dienstverlening). Aldus leidt ook deze variant tot een aanzienlijke uitbreiding van de belastingplicht van (in)directe overheidsbedrijven.

Afhankelijk van de te kiezen variant, zal de uitwerking aangevuld worden met één of meerdere vrijstellingen voor activiteiten van algemeen maatschappelijk en sociaal belang. De aanpassingen hebben overigens primair als doel om eerlijke concurrentie te realiseren en niet om extra belastingopbrengsten te genereren. De ervaring leert echter dat een wetsaanpassing verder reikt dan het beoogde doel. Naast een verschuiving van de opbrengsten van vooral lagere overheden naar het Rijk, zal een wetswijziging vooral een flinke administratieve lastenverzwaring voor de betrokken bedrijven met zich meebrengen.

2.5.4

Verpakkingenbelasting

Op grond van het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton, zijn de producenten en importeurs van verpakkingen verantwoordelijk voor de kosten verbonden aan de gescheiden inname of nascheiding van verpakkingen die bij huishoudens vrijkomen. De verantwoordelijkheid uit zich in een vergoeding die door de producenten en importeurs van verpakkingen moet worden betaald. Met ingang van 1 januari 2008 wordt een belasting geheven op de door de producenten en importeurs op de markt gezette verpakkingen. Het doel van deze belasting is om een bijdrage te leveren aan het terugdringen van de hoeveelheid verpakkingen en een verschuiving naar verpakkingsmaterialen met een minder schadelijke invloed op het milieu. De Verpakkingenbelasting gaat uit van een brede grondslag, waarbij voor zover mogelijk, alle verpakkingen van allerlei soorten producten in de heffing betrokken worden. Als ondergrens voor de belastingplicht is een hoeveelheid opgenomen van 15.000 kg. Producenten en importeurs die minder dan 15.000 kg verpakkingen op de Nederlandse markt zetten, vallen buiten het regime van de Verpakkingenbelasting.

24



Voor wat betreft de belastingtarieven is een differentiatie aangebracht naar het soort materiaal van de 4 verpakking en het karakter van de verpakking (verkoop-, verzamel- of verzendverpakking) . De tarieven per verpakkingssoort zijn weergegeven in tabel 5.

Materiaalsoort

Verkoopverpakkingen (in € per kg)

Verzamel- en verzendverpakkingen (in € per kg)

Glas

0,0485

0,0170

Aluminium

0,6096

0,2139

Overige metalen

0,1200

0,0421

Kunststof

0,3377

0,1185

Papier en karton

0,0684

0,0240

Hout

0,0242

0,0085

Andere materialen (textiel)

0,1180

0,0414

Tabel 5: Tarieven Verpakkingenbelasting per materiaalsoort Het tijdvak waarvoor aangifte Verpakkingenbelasting gedaan moet worden, is één jaar. De jaarlijkse aangifte moet ingediend worden in het eerste kwartaal van het volgende jaar. Dit betreft de formele aangifte. Gedurende het jaar moeten echter per kwartaal voorlopige betalingen worden verricht op basis van het geschatte aantal verpakkingen.

4

Onderscheid wordt gemaakt in verkoopverpakkingen (verpakkingen die een eenheid vormen met het te verkopen product), verzamelverpakkingen (verpakkingen die rond een verzameling van verpakte verkoopeenheden zit) en verzendverpakkingen (verpakkingen gebruikt voor het vervoer of verladen van verzamelverpakkingen).


25


3

Algemene ontwikkelingen op de (Nederlandse) afvalmarkt

Na een relatieve rust op de Nederlandse afvalmarkt lijkt de turbulentie in de afvalsector weer terug. In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op een aantal algemene ontwikkelingen, die hun weerslag hebben op de Nederlandse afvalmarkt. Dit betreft de volgende algemene ontwikkelingen: l Inwerkingtreding Duits stortverbod per 1 juni 2005 (3.1). l Per 1 januari 2007 zijn de grenzen voor brandbaar afval opengegaan (3.2). l Schaalvergroting en ketenintegratie weer gemeengoed op de afvalmarkt (3.3). l Buitenlandse belangstelling voor de Nederlandse afvalsector neemt toe (3.4).

3.1 Inwerkingtreding algeheel stortverbod in Duitsland op 1 juni 2005 leidt tot storten van brandbaar afval in Nederland Op 1 juni 2005 is in Duitsland een algeheel stortverbod voor brandbaar afval afgekondigd. Het gaat hierbij vooral om huishoudelijk afval en bedrijfsafval. Met het stortverbod neemt Duitsland een even vooraanstaande plaats in als Oostenrijk, Denemarken en Nederland bij de omzetting van de Europese stortrichtlijn. Vooralsnog is in Duitsland onvoldoende capaciteit om het brandbare (onbehandelde) afval in een installatie te verwerken. Vooruitlopend op de uitbreiding van de verbrandingscapaciteit in Duitsland de komende jaren, mag het brandbare afval tijdelijk worden opgeslagen. Het ligt vooralsnog in de bedoeling om het opgeslagen brandbaar afval in een later stadium alsnog te verwerken in de alsdan gerealiseerde afvalverbrandingsinstallaties. Door onder andere de afkondiging van dit algeheel stortverbod in Duitsland, is de export van Nederlands afval naar Duitsland tot stilstand gekomen en vindt er op dit moment een omgekeerde beweging plaats. Brandbaar afval uit Duitsland vindt onder andere zijn weg naar de Nederlandse afvalverbrandingsinstallaties. In figuur 5 is de export van brandbaar afval uit Duitsland voor de jaren 2003 tot en met 2006 (prognose) weergegeven 400

Menge (1000 Tonnen)

350 300 250

Gemischter Hausmüll Gülle Fraktion brennbarer Stoffe aus Sortieranlagen Restfraktion aus Sortieranlagen Kabelabfälle

200 150 100 50 0 2003

2004

Jahr

2005

Prognose 2006

Figuur 5: Export van Duits brandbaar afval (bron: presentatie H. Huisman (Senter Novem) tijdens PwC-afvalseminar ‘Afval of waste’ van 9 november 2006) (bron: CBS)

26


Resultaat hiervan is dat de hoeveelheid gestort brandbaar afval in Nederland, na decennia van afname, voor het eerst weer toeneemt. Deze toename is toe te schrijven aan het gebrek aan verbrandingscapaciteit in Nederland anno 2007. In figuur 6 is de ontwikkeling van de hoeveelheid met ontheffing gestort brandbaar afval in Nederland weergegeven voor de jaren 2000 tot en met 2005. Zoals tevens uit figuur 6 af te leiden is, wordt ook huishoudelijk afval gestort; een onwenselijke situatie.

3,0 Other Commercial waste Residu mba Building/demolition waste Household waste

2,5

Mton

2,0 1,5 1,0 0,5 0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

Figuur 6: Hoeveelheid met ontheffing gestort brandbaar afval in Nederland (bron: presentatie H. Huisman (Senter Novem) tijdens PwC-afvalseminar ‘Afval of waste’ van 9 november 2006)

3.2

Per 1 januari 2007 zijn de grenzen voor brandbaar afval opengegaan

Op 1 januari 2007 zijn de grenzen voor brandbaar afval opengegaan. Medio 2007 zijn de tonnages die de grenzen overgaan, echter nog klein. Hiervoor zijn meerdere redenen aan te dragen: l Inwerkingtreding van een algeheel stortverbod in Duitland per 1 juli 2005. De export naar Duitsland, die in de jaren daarvoor gestaag toenam, is daarmee tot stilstand gekomen. Sinds de inwerkintreding van het Duitse stortverbod is de hoeveelheid gestort afval na jaren van daling weer toegenomen. l Tekort aan verwerkingscapaciteit in zowel Nederland als Duitsland. In beide landen is een aantal initiatieven voor uitbreiding van de eindverwerkingscapaciteit. l De administratieve regeldruk veroorzaakt door de EVOA. De aanstaande capaciteitsverhoging lijkt overigens nu al een positief effect op de verwerkingstarieven te hebben. Hier namen de overheidsvennootschappen het voortouw door hun prijzen niet alleen te verlagen, maar tevens de garantie te geven dat zij altijd goedkoper zijn dan de private verwerkers, die vanuit hun perceptie alleen streven naar marktdominantie, waarmee een prijsbonus op langere termijn geïncasseerd wordt.


27


3.3 Schaalvergroting en ketenintegratie weer gemeengoed op de Nederlandse afvalmarkt De schaalvergroting zoals deze zich in de jaren negentig op de Nederlandse afvalmarkt heeft voltrokken, heeft geleid tot een groot aantal fusies en samenwerkingsverbanden tussen gelijksoortige bedrijven (conglomeraten). Na een periode waarin vooral de grote Amerikaanse bedrijven BFI International en Waste Management Inc. op de Nederlandse markt domineerden, zijn het nu grote Europese bedrijven, zoals het Franse Suez Lyonnaise des Eaux (SITA), het Duitse Remondis en het Engelse Shanks, die een belangrijke positie in Nederland innemen. De trend van schaalvergroting was duidelijk waarneembaar op de verschillende deelmarkten. Het is één van de mogelijkheden om op kosten te besparen en producten en diensten voor een aantrekkelijk tarief te kunnen leveren. Schaalvergroting biedt draagvlak om veranderingen in de markt op te vangen en innovaties haalbaar te maken. Op de bestaande deelmarkten van inzameling en eindverwerking heeft schaalvergroting vooral plaatsgevonden door overname of samenwerking. Anno 2007 is schaalvergroting weer een belangrijke ontwikkeling op de Nederlandse afvalmarkt. Ook de trend van ketenintegratie is anno 2007 weer gemeengoed binnen de Nederlandse afvalsector.

3.3.1

Horizontale schaalvergroting in de overheidsgedomineerde afvalmarkt neemt toe

In de overheidssector zal het aandeel gemeenten met een eigen reinigingsdienst verder afnemen, ten faveure van samenwerkingsverbanden op grond van de Wet gemeenschappelijke regeling en de overheidsgedomineerde vennootschap. De toekomst van deze beide overheidsgedomineerde vormen lijkt hiermee voldoende gewaarborgd. Hierbij heeft de overheidsgedomineerde vennootschap op langere termijn de beste papieren, omdat hiermee de benodigde slagvaardigheid in de concurrerende afvalmarkt voldoende gewaarborgd is. In diverse verbanden, waaronder NVRD-verband, is onderzoek gedaan naar een optimale schaalgrootte voor een organisatie belast met de inzameling van huishoudelijk afval. Uit diverse onderzoeken blijkt dat een schaalgrootte van minimaal 150.000 tot 200.000 aansluitingen uit verschillende gezichtpunten (financieel, logistiek, risicospreiding, interne beheersing) optimaal is. Organisaties met een omvang van meer dan 150.000 aansluitingen werken om logistieke redenen veelal vanuit meerdere locaties. Uit de hiervoor aangegeven onderzoeken blijkt dat een effectieve en efficiënte operationele schaal van circa 60.000 tot 75.000 aansluitingen loopt. Recente toetredingen van gemeentelijke reinigingsdiensten zijn: l De gemeente Losser tot Twente Milieu N.V. l De gemeente Delft tot de gemeenschappelijke regeling Avalex. l De gemeente Nieuwegein tot Reinigingsbedrijf Midden Nederland. l De gemeente Veenendaal tot N.V. Afvalcombinatie De Vallei.

3.3.2

Voorwaartse ketenintegratie wint terrein

De trend dat afvalinzamelingsbedrijven zich richten op be- en verwerken van ingezamelde afvalstromen, is weer waarneembaar op de Nederlandse afvalmarkt. Binnen de jaren negentig was dit een algemene ontwikkeling, maar de laatste jaren was hier, gegeven de economische neergang, de klad ingekomen.

28



Het afgelopen jaar heeft onder andere Shanks zich nadrukkelijk geroerd. Door Shanks is onder andere Smink, afvalverwerker in regio Amersfoort, overgenomen. Met deze overname was een bedrag gemoeid van € 63 miljoen netto. Recentelijk heeft Shanks Orgaworld overgenomen. Orgaworld is vooral actief op het gebied van compostering. Verder is SITA bezig om meer voet aan de grond te krijgen op het gebied van afvalverwerking. De afvalverbrandingsinstallatie van SITA in Roosendaal (nu met een capaciteit van 67 kton op jaarbasis) wordt uitgebreid met een capaciteit van 180 kton/jaar. Voorts is SITA betrokken bij de realisatie van een afvalverbrandingsinstallatie in de omgeving van Coevorden. Deze installatie, die in 2009 operationeel is, krijgt een capaciteit van 180 kton/jaar.

3.3.3

Achterwaartse ketenintegratie wint terrein

Zoals de eerder geschetste trend van voorwaartse ketenintegratie bij de afvalinzamelingsbedrijven, is bij afvalverwerkers de achterwaartse ketenintegratie weer een ontwikkeling van betekenis. In dit verband kunnen onder andere genoemd worden: l De overname van Van Gansewinkel door AVR. l De overname van Reinunie (afvalinzamelaar in de gemeenten Beverwijk, Heemskerk en Velsen) door HVC. AVR/Van Gansewinkel is actief op overnamepad. Recentelijk (2007) zijn de afvalinzamelaars De Sutter (België) en Semler (Son en Breugel) overgenomen.

3.4

Buitenlandse belangstelling voor de Nederlandse afvalsector neemt toe

Op de Europese markt is een verdere consolidatie van afvalbedrijven op gang gekomen, met belangrijke spelers als FCC (Spanje), Veolia Environment (Frankrijk) en Remondis (Duitsland). Remondis heeft inmiddels ook voet gezet op de Nederlandse afvalmarkt, onder meer door deelname in de ARN, de afvalverbrandingsinstallatie in de regio Nijmegen. Remondis zal in de komende maanden actief private en publieke bedrijven benaderen voor concrete samenwerking of een overname. Naast Remondis hebben ook bedrijven als BKB (investeringen in verbrandingscapaciteit in Delfzijl en op de Maasvlakte), onderdeel van E-on, zich op de Nederlandse afvalmarkt begeven. De verwachting is dat de buitenlandse belangstelling blijft bestaan. Zowel Essent Milieu als Twence staan nadrukkelijk in de schijnwerpers als het gaat om mogelijke verkoop. Remondis, SITA, BKB en de private equity-fondsen zijn de mogelijke kapers op de kust.


29


4

Afvalinzameling

In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de deelmarkt ‘Afvalinzameling’. Naast een korte beschrijving van deze deelmarkt wordt ingezoomd op een aantal ontwikkelingen, zoals de continuering van de gescheiden inzameling van GFT-afval en de verdere groei van het aantal gemeenten dat een bepaalde vorm van Diftar introduceert.

4.1

Afvalinzameling een markt voor publieke en private partijen

In 2002 bedraagt het aantal afvalinzamelingsbedrijven in Nederland volgens openbare bronnen circa 300 (Reach komt tot 322 bedrijven, CBS geeft aan dat in 2001 in Nederland 285 afvalinzamelingsbedrijven actief waren). Van de afvalinzamelingsbedrijven staan er 250 geregistreerd als besloten of naamloze vennootschap, met afvalinzameling als hoofdactiviteit. Inzameling van huishoudelijk afval geschiedt nog altijd grotendeels door overheidsgedomineerde bedrijven (bron: SenterNovem, 2006): l Inzameling door een overheidsgedomineerde inzamelingsinstantie: – Eigen gemeentelijke inzamelingsdienst. Circa 20% van de gemeenten zamelt het huishoudelijk afval in met een eigen inzamelingsdienst (dit geldt met name voor de grotere gemeenten). – Samenwerkingsverbanden op grond van de Wet gemeenschappelijke regelingen (circa 14%). Bekende samenwerkingsverbanden zijn de AVRI (Intergemeentelijk Orgaan Rivierenland) te Geldermalsen, Avalex te Den Haag en RD4 (Sittard-Geleen). – Verzelfstandigde overheidsbedrijven (circa 24%). Bekende voorbeelden hiervan zijn de N.V. ROVA te Zwolle, Omrin te Leeuwarden en N.V. SAVER te Roosendaal. – Uitbesteding aan buurgemeente (circa 3%). l Inzameling door een particulier bedrijf (circa 36%). Belangrijkste particuliere spelers op de afvalinzamelingsmarkt voor huishoudelijk afval zijn SITA, AVR/Van Gansewinkel, Shanks Nederland, Van Kaathoven (actief in Midden-Brabant) en Terhorst (actief in de Achterhoek). l Publiek-private samenwerking (PPS; circa 3% van de Nederlandse gemeenten). Bekende PPS-constructies zijn CURE (samenwerking van AVR/Van Gansewinkel met de gemeenten Eindhoven, Geldrop/Mierlo en Valkenswaard), HMS (samenwerking van AVR/Van Gansewinkel en de gemeente Den Haag) en Blink (samenwerking tussen SITA en de gemeenten Helmond, Gemert en Schijndel). In tabel 6 is de inzameling van huishoudelijk afval naar soort bedrijf weergegeven, alsmede het percentage van de huishoudens dat hiermee bediend wordt.

Soort afvalinzamelingsdienst

Percentage gemeenten (in %)

Percentage huishoudens (in %)

Eigen dienst

20

34

Samenwerkingsverband

14

10

Overheidsvennootschap

24

26

Buurgemeente

3

1

Particulier bedrijf

36

25

Gemengd (onder andere PPS)

3

4

Tabel 6: Inzameling van huishoudelijk afval naar soort bedrijf in 2006 (Bron: SenterNovem, 2006)

30


Uit de tabel kan worden afgeleid dat met name de grote gemeenten (nog) beschikken over een eigen afvalinzamelingsdienst. De kleinere gemeenten besteden de afvalinzamelingsactiviteiten veelal uit aan een particulier bedrijf. De benodigde schaalgrootte om effectief en efficiënt te kunnen werken, is hiervoor een belangrijke verklaring. In het jaar 2006 is het aandeel ‘particulier bedrijf’ dat bij gemeenten inzamelt, toegenomen. Deze groei kan volledig worden toegeschreven aan de overname van AVR door CVC, Kohlberg Kravis Roberts & Co (KKR) en de Oranje Nassau Groep in 2006. Wordt de overname van AVR buiten beschouwing gelaten, dan neemt het aandeel overheidsvennootschappen toe, ten faveure van de particuliere bedrijven. De kosten die samenhangen met de inzameling van huishoudelijk afval, liggen voor de verschillende organisatievormen dicht bij elkaar. In tabel 7 zijn deze kosten per organisatievorm per huishouden voor de jaren 2004, 2005 en 2006 weergegeven (bron: SenterNovem, 2006).

Organisatie afvalinzameling

Gemiddelde kosten in 2004 (in €)



Eigen dienst

240

249

245

Door buurgemeente

261

267

264

Samenwerkingsverband

248

253

254

Overheidsvennootschap

257

249

251

Particulier bedrijf

239

235

242

Gemengd

234

242

246

Tabel 7: Gemiddelde kosten per soort inzamelingsdienst (Bron: SenterNovem, 2006) Op gebied van inzameling van bedrijfsafval nemen de landelijk opererende bedrijven een belangrijk aandeel voor hun rekening: SITA (18%), Shanks (11%) en Van Gansewinkel (13%). De overheidsgedomineerde bedrijven nemen circa 5% van de bedrijfsafvalinzamelingsmarkt voor hun rekening. De overige 52% komt voor rekening van regionaal opererende partijen.

4.2

Gescheiden inzameling GFT blijft (vooralsnog) gehandhaafd

Voormalig staatssecretaris Van Geel van het ministerie van VROM heeft in september 2004 besloten om de verplichte gescheiden inzameling van GFT te handhaven. Wel worden de ontheffingscriteria voor deze verplichting verruimd, zodat gemeenten meer vrijheid krijgen bij het inrichten van hun inzamelsysteem. Deze beleidsruimte bestaat uit het feit dat gemeenten: l Zelf de frequentie van GFT-inzameling mogen bepalen. l De inzameling van GFT-afval mogen beperken tot een bepaalde fractie (bijvoorbeeld tuinafval). l Ook andere afvalfracties (bijvoorbeeld luiers) met de GFT-fractie mogen inzamelen. l Delen van het grondgebied mogen uitzonderen van de gescheiden inzameling van GFT-afval. Veel gemeenten anticiperen reeds op deze beleidswijziging door de GFT-inzameling op bepaalde gebieden ter discussie te stellen. Voorbeelden hiervan zijn onder meer het stoppen van de gescheiden GFT-inzameling in de binnensteden van Groningen, Rotterdam, stadsdelen in Amsterdam en het stopzetten van de GFT-inzameling bij de hoogbouw in onder meer de gemeenten Soest en Tilburg. Ook heeft een aantal gemeenten besloten om de GFT-inzameling in de buitengebieden te staken.

Afvalinzameling

31


4.3

Uitbreiding takenpakket afvalinzamelende bedrijven met reinigingstaken

Inzameling van huishoudelijk afval en bedrijfsafval kan steeds meer gezien worden als een commodity. Dit betekent dat concurrentie meer en meer op prijs zal gaan plaatsvinden. Gegeven dit feit zijn met name de overheidsgedomineerde afvalinzamelingsbedrijven meer en meer op zoek naar aanverwante taken om de toegevoegde waarde voor klanten te vergroten. Op de markt voor de inzameling van huishoudelijk afval wordt de toegevoegde waarde bereikt door, naast de inzameling van huishoudelijk afval, ook aanverwante taken op het gebied van het beheer van de openbare ruimte te verrichten. Activiteiten als straatreiniging (machinaal vegen), gladheidsbestrijding, zwerfvuilbestrijding, hondenpoepbestrijding, ledigen openbare prullenbakken en dergelijke worden aan de productportfolio toegevoegd. Deze activiteiten zijn wat betreft aard van de werkzaamheden (structureel, planmatig) vergelijkbaar met de inzameling van huishoudelijk afval. In figuur 7 is deze ontwikkeling, samen met de voorwaartse ketenintegratie en de schaalvergroting, weergegeven.

3. Geïntegreerd beheer openbare ruimte

Rioleringsbeheer Openbare verlichting

1. Schaalvergroting door horizontale integratie

Groen onderhoud Afval inzamelen

Afval inzamelen

Afval inzamelen

Transport

Transport

Transport

Bewerking hergebruik



Energieopwekken

Energieopwekken

Energieopwekken

2. Ketenbeheer door verticale integratie Figuur 7: Ontwikkelingsrichtingen afvalinzamelingsbedrijven (Bron: ‘Handreiking strategische positionering en organisatiemodellen in de afval- en reinigingssector’ van de NVRD, oktober 2004)

32

Afvalinzameling


4.4

Besluit inzamelen bedrijfsafvalstoffen

Op 1 mei 2005 is het Besluit inzamelen bedrijfsafvalstoffen en de Regeling inzamelen bedrijfsafvalstoffen en gevaarlijke afvalstoffen in werking getreden. Kort samengevat houdt deze nieuwe regeling in dat vervoerders, inzamelaars, handelaars en bemiddelaars van deze afvalstoffen op een lijst moeten worden geplaatst. Het doel daarvan is dat er een centrale registratie komt van deze bedrijven. Om te worden geregistreerd, moeten deze bedrijven voldoen aan bepaalde kwalitatieve eisen. De registratie op de lijst is een wettelijke verplichting. Dit betekent dat een bedrijf alleen bedrijfsafvalstoffen of gevaarlijke afvalstoffen mag inzamelen, vervoeren, verhandelen of ten behoeve van anderen bemiddelen, als dit bedrijf geregistreerd staat op de lijst. Voor vermelding op de lijst gelden criteria ten aanzien van betrouwbaarheid, kredietwaardigheid en vakbekwaamheid.

4.5

Besluit beheer verpakkingen en papier en karton

Op 1 januari 2006 is het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton in werking getreden. In dit besluit wordt het bedrijfsleven financieel eindverantwoordelijk voor inzameling, recycling en verwerking van verpakkingsafval bij huishoudens en bedrijven. In het besluit zijn de volgende recyclingdoelstellingen met betrekking tot verpakkingsafval opgenomen (in % materiaalhergebruik van de hoeveelheid verpakkingsafval die op de markt is gebracht): l Glas: 90%. l Papier & karton: 75%. l Metalen: 85%. l Kunststoffen: 27%. Dit is exclusief petflessen. Hiervoor gelden de volgende percentages5. – Grote petflessen (> 5 dl): 95%. – Kleine petflessen (< 5 dl): 55%. l Hout: 25%. Nedvang, de opvolger van SVM.Pact, is voornemens om namens het Nederlandse bedrijfsleven een landelijk dekkend inzamelingssysteem voor afgedankte kunststof flessen en flacons op te zetten. In een aantal gemeenten in Nederland loopt op dit moment een aantal proefprojecten betreffende de gescheiden inzameling voor afgedankte kunststof flessen en flacons.

4.6

Nieuwe methoden van afvalinzameling vinden steeds meer gevolg

Op het gebied van afvalinzameling en -verwerking doet zich een aantal ontwikkelingen voor, zoals: l Ondergronds inzamelen (4.6.1). l Invoering van gedifferentieerde inzamelingssystemen (Diftar) (4.6.2).

4.6.1

Ondergronds inzamelen van afval neemt toe

De afgelopen jaren is het aantal gemeenten dat ondergronds afval inzamelt, sterk toegenomen. Met name in stedelijke gebieden met hoogbouw neemt het ondergronds inzamelen van afval een steeds belangrijkere plaats in, vergeleken met de traditionele, bovengrondse verzamelcontainers.

5

Percentages staan op dit moment overigens ter discussie, waarbij de targets zullen worden opgeschroefd.

Afvalinzameling

33


Aanleiding voor de plaatsing van ondergrondse verzamelcontainers is: l Verminderd ruimtebeslag. l Afname van de hoeveelheid zwerfvuil rondom de verzamelcontainers. l Esthetische aspecten. Andere voordelen van ondergronds inzamelen ten opzichte van de traditionele verzamelcontainers, zijn de vermindering van stank, de grotere inhoud van de containers en de verbeterde arbeidsomstandigheden bij lediging van de containers. Een belangrijk nadeel van ondergrondse afvalinzameling is de geringe mate van flexibiliteit. Daarnaast liggen de totale kosten van het ondergronds inzamelen circa 5% tot 10% boven de kosten verbonden aan de traditionele wijze van inzameling.

4.6.2

Invoering van gedifferentieerde inzamelingssystemen (Diftar)

Tariefdifferentiatie legt een verband tussen het afvalgedrag en de afvalstoffenheffing die een huishouden moet betalen. Aan de invoering van gedifferentieerde inzamelingssystemen liggen twee motieven ten grondslag: l De vervuiler betaalt. l Het streven naar meer afvalscheiding en een hogere preventie bij de burger. Wat betreft de gedifferentieerde inzamelingssystemen worden meerdere soorten onderscheiden (Bron: SenterNovem, 2006): l Tariefdifferentiatie naar volume (6,8% van de Nederlandse gemeenten). l Tariefdifferentiatie naar volume en frequentie (15,0% van de Nederlandse gemeenten). l Tariefdifferentiatie met behulp van de ‘dure’ zak (4,4% van de Nederlandse gemeenten). l Tariefdifferentiatie naar gewicht (5,7% van de Nederlandse gemeenten). Anno 2006 maakt 32% van de Nederlandse gemeenten gebruik van een systeem van tariefdifferentiatie (in 2004 bedroeg dit percentage 29%). Het percentage huishoudens dat te maken heeft met enige vorm van tariefdifferentiatie, bedraagt 22%. Het zijn dus vooral de kleinere gemeenten die een vorm van tariefdifferentiatie hanteren. Van de grote gemeenten hebben Nijmegen (systeem ‘dure zak’), Haarlemmermeer (systeem op basis van volume), Maastricht (systeem ‘dure zak’) en Apeldoorn (systeem op basis van volume en frequentie) tariefdifferentiatie ingevoerd.

34

Afvalinzameling


5

Recycling

In dit hoofdstuk staat de deelmarkt ‘Recycling’ centraal. Deze deelmarkt is op te splitsen in verschillende specifieke homogene afvalstromen, zoals oud papier, glas, textiel, bouwen sloopafval en dergelijke. Naast een korte beschrijving van een aantal recyclingsmarkten, wordt in dit hoofdstuk ingegaan op een aantal relevante ontwikkelingen.

5.1

Grootste deel van de recyclingbedrijven behoort tot het kleinbedrijf

Er is een duidelijke toename van het aantal recyclingbedrijven in Nederland zichtbaar. Het aantal varieert tussen de 148 (CBS, 1999) en 405 (Reach, 2001). Meer dan de helft van deze bedrijven heeft maximaal 5 werknemers. Het aantal grote spelers is dus klein. De marktverhoudingen verschillen sterk per onderdeel van de recyclingsmarkt. Bij puin is sprake van een sterk gesegmenteerde regionale markt met ruim 120 spelers, waarbij het marktaandeel van de grootste speler minder dan 5% is. 6

De markt voor oud papier en karton, op jaarbasis goed voor circa 2,5 Mton , kan verdeeld worden in een inzamelmarkt, gedomineerd door vier grote spelers (VAOP, AVR, Essent en SITA), bewerking en sortering waar acht grote spelers actief zijn en vier papierfabrieken die zorgdragen voor het hergebruik van oud papier en karton (Kappa, Parenco, SCA-De Hoop en Smurfit). De glasmarkt, goed voor circa 410 kton op jaarbasis, wordt gedomineerd door enkele grote bedrijven. Op het gebied van de inzameling van glas zijn dit de VAOP, Van Gansewinkel en Dusseldorp. De recycling van glas in Nederland wordt gedomineerd door Maltha te Fijnaart. Maltha is een dochter van Van Gansewinkel (67%) en de Verenigde Glasfabrieken (33%). Voor de inzameling van textiel tekenen circa 24 charitatieve instellingen (met als grootste inzamelaar het Leger des Heils). De verwerking van textiel is voor 80% in handen van twee spelers: De Boer Groep en Textrade. Afgedankt textiel wordt gescheiden ingezameld en zoveel mogelijk nuttig toegepast. In 2000 gooiden consumenten en bedrijven 218 kiloton of kton (1 kton is 1.000.000 kilo) textiel weg. Daarvan is 72 kton textiel gescheiden ingezameld voor hergebruik. Dat is eenderde van al het afgedankte textiel. De rest, 146 kton, kwam op de vuilstort terecht of is verbrand.

5.2

Recycling kent nog lang geen gelijk speelveld

Niet alleen in Nederland speelt de discussie over het gelijke speelveld. Alle Europese landen hebben daar in meer of mindere mate last van. Een minimumstandaard voor recycling zou dit, Europees gezien, aanzienlijk verbeteren, maar ook hier is het voorzichtigheid troef. De standaard per lidstaat verschilt nogal, en lidstaten, zoals Nederland, die veel hebben geïnvesteerd, willen dat niveau niet zomaar verlaten. Een unaniem standpunt is daarom nog ver weg en verder onderzoek zal nodig zijn.

6

De hoeveelheid van 2,5 Mton oud papier is opgebouwd uit 1,25 Mton van bedrijven en 1,25 Mton van huishoudens.

35


5.3

Besluit mobiel breken

Op 1 april 2004 is het Besluit mobiel breken bouwen sloopafval in werking getreden. Dit besluit omvat voorschriften waaraan mobiele installaties voor het bewerken van bouwen sloopafval moeten voldoen. De voorschriften hebben onder andere betrekking op de geluidsproductie, de emissie naar de lucht (met name stof) en bescherming van de bodem.

5.4

Besluit beheer autobanden

Op 1 april 2004 is het Besluit beheer autobanden (hierna: Bbab) inwerking getreden. Met dit nieuwe besluit wil VROM de illegale dump of opslag van autobanden voorkomen en hergebruik bevorderen. Het Bbab vervangt het Besluit beheer personenwagenbanden uit 1995. Op grond van het Bbab worden producenten en importeurs verantwoordelijk voor een milieuverantwoorde inname en verwerking van afgedankte autobanden. Verder is in het besluit vastgelegd dat elke houder van een gebruikte autoband (particulieren, garagebedrijven, gemeenten, enzovoort) zich kosteloos van deze autoband kan ontdoen. In deze opzet hebben garages en bandencentra geen reden meer om zich voor een koopje te ontdoen van de oude banden of ze zelf illegaal te verwijderen. Het besluit voorziet eveneens in een systeem van meldingen en rapportages aan de minister van VROM. Het formulier voor de melding en de verslaglegging is opgenomen in de bijbehorende Regeling beheer autobanden. Op het meldingsformulier moeten de producenten en importeurs van autobanden onder meer aangeven hoe zij afgedankte banden ten minste gratis terugnemen van hun afnemers, op het moment dat deze nieuwe autobanden aanschaffen. Met behulp van het formulier voor verslaglegging moeten producenten en importeurs van autobanden of aanhangwagens jaarlijks vóór 1 augustus aan de minister van VROM een verslag zenden met daarin de resultaten van het voorafgaande jaar (van 1 januari tot 1 januari).

5.5 Regeling beheer elektrische en elektronische apparatuur in werking getreden Op 27 januari 2003 is de Europese richtlijn betreffende afgedankte elektrische en elektronische apparatuur gepubliceerd. Deze richtlijn is in Nederland opgenomen in het Besluit beheer elektrische en elektronische apparatuur en de Regeling beheer elektrische en elektronische apparatuur. Het besluit en de regeling, die op 13 augustus 2004 in werking zijn getreden en het Besluit verwijdering wit- en bruingoed vervangen, regelen het afvalbeheer en de producentenverantwoordelijkheid met betrekking tot elektrische en elektronische apparatuur. De producentenverantwoordelijkheid houdt in dat de producenten en importeurs van elektrische en elektronische apparatuur verplicht zijn om een verwijderings- en verwerkingsstructuur op te zetten voor de, na gebruik in Nederland, vrijkomende afgedankte elektrische en elektronische apparatuur. Om aan bovengenoemde verplichting te kunnen voldoen, zijn door de producenten en importeurs van elektrische en elektronische apparatuur twee inname- en verwijderingssystemen operationeel: het systeem van de Stichting Nederlandse Verwijdering Metalektro Producten (hierna: NVMP) en het systeem van ICT Milieu.

36

Recycling


Het inname- en verwijderingssysteem van de NVMP, operationeel vanaf 1 januari 1999, laat zich kenmerken 7 door een niet-merkgebonden inname van afgedankt wit- en bruingoed . Een ander belangrijk kenmerk van het collectieve NVMP-systeem is de financiering op basis van een verwijderingsbijdrage. Met de inkomsten die gegenereerd worden door inning van de verwijderingsbijdrage, wordt het inname- en verwijderingssysteem gefinancierd. Het inname- en verwijderingsysteem van ICT Milieu, operationeel sinds 1998, heeft betrekking op de gescheiden inzameling en verwerking van afgedankte ICT-apparatuur. Dit systeem wordt gefinancierd door internalisering van de kosten van inname en verwijdering van de afgedankte ICT-apparatuur in de verkoopprijs. Op basis van het marktaandeel worden de producenten en importeurs van ICT-apparatuur aangeslagen voor een bijdrage in de kosten van inname en verwijdering. Via de beide systemen wordt op dit moment circa 90 miljoen kilo aan afgedankte elektrische en elektronische apparatuur ingenomen en op een milieuverantwoorde manier verwijderd.

7

De stichting NVMP is de uitvoeringsorganisatie namens de stichting Bruingoed, de stichting Verwerking Centrale Ventilatoren, de stichting Verwijdering Elektrische Greenschappen, de stichting Metalelektro Recycling, de stichting LightRec Nederland en de stichting Witgoed.

Recycling

37


6

Afvalverwerking

De deelmarkt ‘Afvalverwerking’ staat in dit hoofdstuk centraal. Achtereenvolgens wordt ingegaan op de volgende vormen van afvalbehandeling: l Verbranden (6.1). l Storten (6.2). l Composteren (6.3). l Slibverwerking (6.4).

6.1

Afvalverbranding

In deze paragraaf staat afvalverbranding in Nederland centraal

6.1.1

Afvalverbrandingscapaciteit anno 2007 bedraagt 5,8 Mton/jaar

Anno 2007 zijn in Nederland twaalf afvalverbrandingsinstallaties (AVI’s) in gebruik, die per 31 december 2006 een gezamenlijke capaciteit hebben van 5.860 kton afval per jaar. In tabel 8 is de verbrandingscapaciteit in Nederland per installatie weergegeven. Regio

Provincie

Installatie

Noord

Drenthe

Essent Milieu GAVI Wijster

550

Overijssel

Twence afvalverwerking

315

Gelderland

ARN

310

AVR Afvalverwerking Duiven

400

HVC afvalcentrale locatie Alkmaar

675

Afval Energie Bedrijf

860

Gelderland

Randstad

Noord-Holland

Zuid-Holland

Capaciteit per 31 december 2006 (kton/jaar)

AVR Afvalverwerking Rijnmond HVC afvalcentrale locatie Dordrecht

240

AVR Afvalverwerking Rotterdam

390

ZAVIN Zuid

Noord-Brabant

SITA ReEnergy AZN

Totaal Nederland Tabel 8: Verbrandingscapaciteit in Nederland per 31 december 2005 in kton/jaar (bron: rapport ‘Afvalverwerking in Nederland – Gegevens 2005’, Werkgroep Afvalregistratie, september 2006)

38

1.300

8 67 745 5.860


De twee grootste partijen in de markt voor afvalverbranding, AVR en Essent, bezitten samen circa 55% van de capaciteit. Bij de bepaling van het marktaandeel van Essent zijn de belangen van Essent in andere AVI’s meegenomen (Twence en AZN).

6.1.2

Afvalverbrandingscapaciteit voornamelijk nog in overheidshanden

Door de overname van AVR door CVC, Kohlberg Kravis Roberts & Co (KKR) en de Oranje Nassau Groep in 2006, is een deel van de verbrandingscapaciteit in private handen gekomen. Tot aan 2006 was 95% van de verbrandingscapaciteit in Nederland in overheidshanden, in 2006 is dit teruggelopen naar 63%.

1% Essent Milieu (overheid) 23%

HVC afvalcentrale (overheid) Afval Energie Bedrijf (overheid) Twence (overheid

36%

ARN (overheid) AVR (privaat) SITA ReEnergy (privaat) 15%

5% 5%

15%

Figuur 8: Marktaandeel afvalverbrandingsinstallaties in Nederland (bron: presentatie H. Huisman (Senter Novem) tijdens PwC-afvalseminar ‘Afval of waste’ van 9 november 2006)

Afvalverwerking

39


6.1.3

Huishoudelijk afval voornaamste component in de hoeveelheid verbrand afval

Huishoudelijk afval vormt de grootste groep in de afvalverbrandingsmarkt. Van de in 2006 verwerkte hoeveelheid van 5,5 Mton, is circa 3,4 Mton huishoudelijk afval. Daarnaast is bedrijfsafval een belangrijke afvalstroom voor de afvalverbrandingsinstallaties (circa 1,2 Mton). Regio

Provincie

Noord

Gelderland

Randstad

Hoeveelheid in Kton excl. Gevaarlijk afval en slib 2003

2004

2005

2006

Drenthe

Essent Milieu Wijster

413

483

550

547

Overijssel

Twence

298

307

311

289

Gelderland

ARN

270

270

264

257


341

336

338

346

HvCafvalcentrale locatie Alkmaar

465

521

679

666


851

879

905

948

1.125

1.125

1.164

1.172

AVR Chemie DTO

78

58

-

-

HvCafvalcentrale locatie Dordrecht

204

207

203

196

AVR Afvalverwerking Rotterdam

373

388

374

387

ZAVIN

7

7

8

8

SITA ReEnergy

54

54

51

55

AZN

628

656

656

671

5.107

5.291

5.502

5.542

Noord-Holland

Zuid-Holland

Zuid

Installatie

Noord-Brabant

AVR Afvalverwerking Rijnmond

Totaal Nederland (afgerond)

Tabel 9: Afvalverbrandingsmarkt in cijfers (Bron: Werkgroep Afvalregistratie, 2007)

6.1.4

Uitbreiding afvalverbrandingscapaciteit

Er zijn diverse initiatieven voor het uitbreiden van de bestaande AVI-capaciteit. Recentelijk is de verbrandingscapaciteit bij de N.V. Huisvuilcentrale Noord-Holland in Alkmaar met 150 kton/jaar uitgebreid. In augustus 2007 heeft het Afval Energie Bedrijf in Amsterdam de uitbreiding van de capaciteit met 500 kton/jaar in gebruik genomen. In tabel 10 is een overzicht van de stand van zaken met betrekking tot de uitbreiding van de afvalverbrandingscapaciteit, zoals deze op dit moment bekend is, opgenomen. In tabel 10 is de stand van zaken per oktober 2007 weergegeven (bron: Vereniging Afvalbedrijven).

40

Afvalverwerking


Voor wat betreft de initiatieven wordt door de Vereniging Afvalbedrijven onderscheid gemaakt in de volgende categorieën: l Categorie 1: initiatieven die reeds gerealiseerd worden. l Categorie 2A: initiatieven die het bestuurlijke traject hebben doorlopen (vergunningen) en een positieve investeringsbeslissing achter de rug hebben. l Categorie 2B: initiatieven die een bestuurlijk traject hebben doorlopen, maar waarbij nog geen investeringsbeslissing is genomen. l Categorie 3A: initiatieven die wel al een positieve investeringsbeslissing achter de rug hebben, maar het bestuurlijke traject nog niet hebben afgerond. l Categorie 3B: initiatieven die geen investeringsbeslissing hebben en ook het bestuurlijke traject niet hebben afgerond. Cat

Installatie

Extra capaciteit in tonnen

Status procedures

Investeringsbeslissing

Start bouw

Realisatie

1

AEB

500.000 (2 lijnen)

Afgerond

Reeds genomen

Gestart

Augustus 2007

1

Twence

220.000(3e lijn)

MER en milieuvergunning gereed

Reeds genomen

Gestart

Najaar 2008

1

AVR R’burg

200.000 via bestaande lijnen

Milieuvergunning biedt reeds deze ruimte

Reeds genomen

Gestart

2008 afgerond

1

AVR Duiven

30.000 debottlenecking

Bestaande vergunning

Reeds genomen

Gestart

Eind 2007

1

AZN

250.000(4e lijn)

MER, milieu- en bouwvergunning gereed

Reeds genomen

Gestart

Najaar 2008

1

AZN

50.000 debottlenecking

Bestaande vergunning

Reeds genomen

Gestart

2008

3A

BKB Delfzijl

Circa 275.000 ton roosteroven twee lijnen

MER, milieu en bouwvergunning gereed

Reeds genomen

2007

Gepland 2009

3A

BAVIRO Roosendaal 224.000 (2 nieuwe lijnen ter vervanging van de huidige lijn)

Milieuvergunning is verleend. Wachten is op bouwvergunning

Reeds genomen

2008

Najaar 2010

3A

HVC Dordrecht

225.000 (één lijn vervangt twee van de vier bestaande lijnen(

MER gereed. Aanvraag milieuvergunning ingediend

Reeds genomen

2008

Eind 2009

3A

Omrin te Friesland

228.000 ton (roosteroven)

Aanvraag milieuvergunning en MER lopen

Reeds genomen

Onbekend

Onbekend

3B

AVR R’dam

Max. 100.000

Gestart in 2006

Reeds genomen

2008

2010

3B

Essent Milieu Wijster 500.000 (4e en 5e lijn)

Procedures nog niet afgerond

Eind 2008

2009

2011

3B

Joint venture AVR/EON/BKB Maasvlakte

500.000 nieuwe installatie

m.e.r. en Beslissing nog te milieu-vergunningprocedu nemen re lopen

2008

2010

3B

HVC Alkmaar

280.000 (één nieuwe lijn) Startnotitie MER ingediend

2008

2010

Beslissing nog te nemen

Tabel 10: Stand van zaken initiatieven uitbreiding verbrandingscapaciteit in Nederland per oktober 2007 (Bron: Vereniging Afvalbedrijven)

Afvalverwerking

41


Op dit moment wordt ook in Duitsland flink geïnvesteerd in verbrandingscapaciteit. Bij de realisatie van alle voorgenomen initiatieven in Nederland, Duitsland en de andere landen in West-Europa, is er sprake van overcapaciteit in 2012. Dit zal, uitgaande van prijsvorming door vraag en aanbod, leiden tot dalende verwerkingstarieven. De verwachte prijsdaling zal naar verwachting bij private afvalverwerkers al vanaf 2010 gaan inzetten. In Duitsland worden momenteel contracten aangeboden voor rond € 75-80 per ton, afhankelijk van de calorische waarde van het afval. Dit betreft ook installaties in de nabijheid van de Nederlandse grens. Dit zal naar alle waarschijnlijkheid leiden tot lagere verwerkingstarieven in Nederland vanaf 2010 of eerder.

6.1.5

Gemiddeld verwijderingstarief bedraagt circa € 97 per ton

In 2006 betaalden gemeenten gemiddeld € 97,- per ton voor de verwijdering van huishoudelijk afval. De verwijderingstarieven verschillen aanzienlijk per installatie. In tabel 11 staan de belangrijkste tarieven weergegeven. Verwijderingstarieven 2006 (in €/ton, exclusief BTW) Verwijderingsinstallatie

Tarief (exclusief transport)

Tarief (inclusief transport)

Tarief (inclusief transport en overhead)

Essent Wijster

105

-

-

Twence

110

-

-

ARN

125

-

-

HVC

87

101

-


61

-

-

SITA ReEnergy

124

-

-

AVR

97

-

-

AZN l via Essent Brabant l via Essent Limburg l via Delta (Zeeland)

98

141 137 127

Tabel 11: Verwerkingtarieven 2006 (Bron: SenterNovem, 2006) Een hoog verwerkingstarief betekent overigens niet dat de gemeenten altijd meer betalen voor het beheer van het huishoudelijk afval. De gemeentelijke kosten voor het afvalbeheer bestaan gemiddeld voor een derde uit de kosten voor verwijdering.

42

Afvalverwerking


6.1.6

Gevolgen van het opengaan van de grenzen voor brandbaar afval

Zoals eerder in dit rapport is gesteld, zijn per 1 januari 2007 de grenzen voor brandbaar, niet-gevaarlijk afval opengegaan. Bij het openstellen van de grenzen heeft het ministerie van VROM geen flankerende maatregelen getroffen om mogelijke negatieve effecten van de opheffing van de landsgrenzen tegen te gaan. De toenmalige staatssecretaris Van Geel heeft in oktober 2006 aangegeven de ontwikkelingen, na het opengaan van de grenzen, nauwgezet te gaan monitoren. Daarbij heeft hij de mogelijkheid van het alsnog nemen van flankerende maatregelen bij de constatering van zeer ongewenste ontwikkelingen, niet uitgesloten. Voorafgaand aan het opengaan van de grenzen voor brandbaar, niet-gevaarlijk afval hebben de provincies Gelderland, Noord-Brabant en Limburg hun zorg geuit dat, doordat bij het openstellen van de landsgrenzen invoer van brandbaar afval zou plaatsvinden, het Nederlandse afval naar de stort wordt verdrongen. In overleg tussen VROM en de genoemde provincies is besloten om verdringing van Nederlands brandbaar restafval uit de Nederlandse afvalverbrandingsinstallaties naar de stortplaats, ten gevolge van de invoer van brandbaar restafval uit het buitenland, te benoemen als een ongewenst effect, waarvoor maatregelen zouden moeten worden vastgesteld. De verdringing wordt, in lijn met de uitgangspositie van VROM, acceptabel geacht als maximaal 5% van de huidige afvalverbrandingscapaciteit, plus 10% van de sinds 1 januari 2007 gerealiseerde capaciteitsuitbreidingen, wordt gebruikt voor het verbranden van buitenlands restafval. Dit betekent concreet dat er een flexibel invoerplafond wordt ingesteld, afhankelijk van de bestaande afvalverbrandingscapaciteit en de gerealiseerde uitbreidingen, met als doel het storten van Nederlands brandbaar restafval te controleren en te beheersen. Sinds het openstellen van de landsgrenzen per 1 januari 2007, heeft overigens geen invoer van brandbaar afval, bestemd voor verbranding als vorm van verwijderen, plaatsgevonden.

6.1.7

Belangrijke afvalcontracten komen vrij

De komende jaren loopt een aantal belangrijke, grote verwerkingscontracten af als het gaat om huishoudelijk afval. De verschillende afvalverwerkers zijn zich nadrukkelijk aan het voorpositioneren als het gaat om deze vrijkomende afvalstromen. Het belang van deze afvalstromen, in combinatie met de uitbreiding van de afvalverbrandingscapaciteit in West-Europa (zie eerder), is voor de afvalverwerkers groot. De gemeenten c.q. afvalinzamelaars komen met het vrijkomen van de afvalstromen in een luxe positie. De vraag naar te verwerken afvalstromen zal, vanuit de gemeenten gezien, een positieve invloed hebben op de verwerkingstarieven. Het vermarkten van afvalstromen (afvaltrading), in combinatie met de aanbesteding van afvalstromen, wordt daarmee van strategisch belang.

6.2

Storten

Door de inwerkingtreding van het Duitse stortverbod per juni 2005, is de hoeveelheid gestort afval in Nederland, na jaren van een gestage daling, weer toegenomen. In deze paragraaf wordt verder op de Nederlandse stortsector ingegaan.

Afvalverwerking

43


6.2.1

Storten in Nederland neemt weer toe

Als gevolg van de herstructurering van de stortsector, is het aantal stortplaatsen sinds de jaren zeventig sterk afgenomen. In 1977 waren er nog ongeveer 450 stortplaatsen. Eind 2006 was de situatie in Nederland als volgt: l 22 stortplaatsen in exploitatie. l 17 stortplaatsen in afwerking. l 2 stortplaatsen in procedure. l 1 stortplaats (tijdelijk) gesloten. De hoeveelheid gestort afval in Nederland bedroeg in 2006 3,9 Mton (inclusief nuttige toepassing). Deze hoeveelheid is fors lager dan in het jaar 2001, namelijk 6,5 Mton. De restcapaciteit bedraagt per 1 januari 3 3 2007 circa 48 miljoen m en er is bijna 10 miljoen m in procedure. Totaal verwerkte hoeveelheid afval op stortplaatsen, restcapaciteit en capaciteit in procedure per provincie en per regio Totaal verwerkte hoeveelheid afval op stortplaatsen, restcapaciteit en capaciteit in procedure per provincie en per regio Verwerkt op stortplaats (in Mton)

Restcapaciteit 3 (in mln m )

Capaciteit in procedure 3 (in mln m )

2004

2005

2006

2004

2005

2006

2004

2005

2006

Groningen

0,13

0,25

0,20

1,1

0,9

0,7

-

-

-

Friesland

0,20

0,23

0,21

1,6

1,5

1,3

-

-

-

Drenthe

0,24

0,02

0,17

5,5

5,4

5,3

-

-

-

Overijssel

0,21

0,10

0,14

5,1

6,0

4,8

3,7

3,7

3,7

Gelderland

0,67

0,74

0,96

6,7

6,2

7,4

4,6

4,6

1,4

Flevoland

0,24

0,21

0,29

4,4

4,2

4,0

-

-

-

Utrecht

0,15

0,44

0,34

2,4

2,0

2,5

-

-

-

Noord-Holland

0,29

0,41

0,43

4,4

4,4

4,1

4,0

3,7

3,7

Zuid-Holland

0,47

0,49

0,56

5,2

5,0

4,5

-

-

-

Zeeland

0,21

0,24

0,20

2,1

1,9

1,8

-

-

-

Noord-Brabant

0,28

0,18

0,25

7,4

6,9

6,5

0,7

0,7

0,7

Limburg

0,16

0,21

0,21

6,3

5,8

5,4

-

Totaal Nederland

3,26

3,51

3,99

52,2

50,2

48,3

12,9

12,7

9,5

Tabel 12: Overzicht verwerking op stortplaatsen (bron: Werkgroep Afvalregistratie, 2007) Tabel 13 geeft een overzicht van de hoeveelheden van de belangrijkste afvalcategorieën, die de laatste vijf jaar zijn verwerkt op de stortplaatsen.

44

Afvalverwerking


Herkomst afval op Nederlandse stortplaatsen 1999-2003 (in kton) 2002

2003

2004

2005

2006

(Grof) huishoudelijk afval

592

118

59

130

575

Reststoffen na sorteren en scheiden van huishoudelijk afval en niet proces gerelateerd afval

329

308

181

435

989

1.054

1.000

801

772

596

Reinigingsdienstenafval

96

123

95

47

48

Shredderafval

131

136

160

174

154

Bouw- en sloopafval

461

294

280

486

435

Grond (als gevaarlijk afval)

148

21

73

114

89

Grond (als niet gevaarlijk afval)

808

1.277

699

609

486

Zuiveringsslib

21

2

13

43

51

AVI-reststoffen

282

434

404

136

211

Overig (o.a. mengvrachten)

1.234

1.064

500

564

356

Totaal*

5.157

4.777

3.264

3.509

3.990

Bedrijfsafval

Tabel 13: Herkomst gestort afval 1999-2003 (Bron: Werkgroep Afvalregistratie, 2004) Tabel 13 laat in 2006 een forse toename van de hoeveelheid gestort huishoudelijk afval zien. De verklaring voor deze toename kan gevonden worden in de eerder gememoreerde inwerkingtreding van het stortverbod in Duitsland. Een deel van het afval dat voorheen in Duitsland werd verwerkt, wordt nu binnen de eigen landsgrenzen verwerkt. Een deel van de hoeveelheid van 4,0 Mton afval die op de stort wordt gebracht, wordt ter plaatse nuttig toegepast. De netto hoeveelheid gestort afval in 2004 bedroeg 3,6 Mton.

6.2.2

Stortsector is voornamelijk in overheidshanden

Op de Nederlandse stortmarkt domineren de overheidsgedomineerde bedrijven. Zij bezitten circa 84% van de stortcapaciteit in Nederland. Belangrijkste spelers op de stortmarkt zijn Essent (36% van de stortcapaciteit), Afvalzorg (marktaandeel van 15%) en Twence (marktaandeel van 11%).

Afvalverwerking

45


12% 4% 36%

Essent (overheid) Afvalzorg (overheid) Twence (overheid)

15%

Delta (overheid) Overig overheid Smink (privaat) Overig privaat 7%

11%

15%

Figuur 9: Marktaandeel stortplaatsexploitanten in Nederland in 2006 (bron: presentatie H. Huisman (Senter Novem) tijdens PwC-afvalseminar ‘Afval of waste’ van 9 november 2006) De storttarieven voor de verschillende categorieën afval zijn de afgelopen jaren, mede als gevolg van de stortbelasting (thans bedraagt de maximale Wbm-heffing € 87,- per ton), flink gestegen. In 2006 lag het storttarief voor huishoudelijk afval en bedrijfsafval op circa € 115,- per ton (dit ligt boven het gemiddelde tarief van € 97,- per ton voor afvalverbranding).

6.2.3

Het storten van shredderafval vanaf 2008 belast met het hoge Wbm-tarief

Het storten van residu dat ontstaat na shredderen, wordt vanaf 1 januari 2008 belast met het hoge storttarief. Tot dan was de stortbelasting voor shredderafval volgens het lage storttarief. De shredderafvalstroom is voor een derde afkomstig van autowrakken en voor twee derde van het zogenaamde welvaartsschroot: koelkasten, bedspiralen, elektrische apparaten, fietsen en dergelijke. Door het beschikbaar komen van een Post-Shredder-Techniek (PST), kan het shredderafval worden gescheiden in diverse deelstromen, waardoor driekwart nuttig kan worden toegepast en slechts een kwart hoeft te worden gestort. Om deze techniek ook economisch een kans te geven, wordt het shredderafval in 2008 belast met het hoge tarief. Vanaf 1 januari 2009 geldt vervolgens een stortverbod.

6.3

Compostering

In 2006 zijn in Nederland 23 inrichtingen waar GFT uit huishoudens wordt verwerkt. In 2006 is binnen deze inrichtingen 1.313 kton GFT verwerkt, in 2004 was deze hoeveelheid nog 1.448 kton. Naast GFT-afval wordt door deze inrichtingen ook ander materiaal zoals veilingafval, swill, landbouwafval en ander organisch afval verwerkt. Wordt dit afval meegerekend, dan hebben de 23 inrichtingen in 2006 1.656 kton afval verwerkt

46

Afvalverwerking


Provincie

Installatie

Hoeveelheid gecomposteerd GFT afkomstig van huishoudens 2003

2004

2005

2006

Composteerinrichting Usquert

11

11

9

9

OGAR

27

26

24

23

Friesland

Orgaworld Compostering Drachten

14

16

30

32

Drenthe

Essent Milieu Wijster Compostering

277

317

318

314

Overijssel

Twence Compostering

69

68

63

60

Gelderland

VAR

170

157

144

135


35

42

34

34

Orgaworld Vergisting Biocel

27

42

41

22

-

13

3

1

HVC Compostering (Middenmeer)

58

63

55

53

HvC Compostering (Purmerend)

70

69

70

67

Meerlanden Compostering B.V.

24

25

29

27

Recept Compostering B.V.

60

48

50

58

AVRAM

82

90

82

75

Stercompost

51

51

51

49

De Leeuwenakker

15

16

16

15

Zeeland

Compostering Zeeland B.V.

47

48

22

41

Noord-Brabant

Essent Milieu Zuid (Deurne)

31

34

33

38

Essent Milieu Zuid (Acht)

24

25

23

-

Essent Milieu Zuid (Moerdijk)

95

99

96

90

Van Kaathoven B.V. (St. Oedenrode & Bladel)

50

49

53

38

Essent Milieu Zuid (Maastricht)

52

75

72

69

Essent Milieu Venlo

75

65

49

61

1.361

1.448

1.367

1.313

Groningen

Flevoland

Orgaworld Compostering Lelystad B.V. Noord-Holland

Zuid-Holland

Limburg

Totale hoeveelheid verwerkt GFT-afval

Tabel 14: GFT-verwerking in Nederland (Bron: Werkgroep Afvalregistratie, 2007) De totale vergunde verwerkingscapaciteit voor GFT-afval in Nederland bedraagt anno 2007 2.068 kton. De capaciteit wordt naast de compostering van GFT-afval aangewend voor de verwerking van andere organische fracties. De in Nederland geproduceerde compost wordt grotendeels (voor circa 50%) afgezet in de landen tuinbouwsector.

Afvalverwerking

47


6.4

Slibverwerking

In 2006 is bij tien slibverwerkingsinstallaties in Nederland 305 kton (droge) stof verwerkt. In vergelijking met 2003 is dit een lichte afname (in 2003 werd 326 kton (droge) stof verwerkt). Slib wordt op verschillende manieren verwerkt. De in Nederland gehanteerde slibverwerkingstechnieken zijn: l Verbranding. l Compostering. l Droging. In tabel 15 is de hoeveelheid verwerkt slib in 2005 en 2006 per installatie weergegeven. Provincie

Installatie

Techniek

Verwerkte hoeveelheid slib (in kton droge slib) 2005

2006

Friesland

Swiss Combi Heerenveen

Droging

13

15

Groningen

Swiss Combi Gamerwolde

Droging

17

15

Gelderland

GMB slibverwerking Tiel

Compostering

18

20

GMB slibverwerking Zutphen

Compostering

29

30

Slibdroging Beverwijk

Droging

21

21

RWZI-Amsterdam

Droging

15

-

Zuid-Holland

DRSH Zuiveringsslib N.V.

Verbranding

78

78

Noord-Brabant

SNB Moerdijk

Verbranding

95

95

Limburg

Drooginstallatie Venlo

Droging

8

7

Drooginstallatie Hoensbroek

Droging

7

8

Drooginstallatie Susteren

Droging

11

15

312

305

Noord-Holland

Totale hoeveelheid verwerkt slib Tabel 15: Slibverwerking in Nederland (Bron: Werkgroep Afvalregistratie, 2007)

De hoeveelheid slib die voorheen in de slibdrogingsinstallatie RWZI-Oost werd gedroogd, wordt nu verbrand in de verbrandingsinstallatie van het Afval Energie Bedrijf te Amsterdam.

48

Afvalverwerking


Bijlage

49


A

Gebruikte literatuur

Productiestatistiek milieudienstverlening, CBS 2005 en 2006. Jaarboek Afval! 2006, februari 2006. Afvalverwerking in Nederland - Gegevens 2006, Werkgroep Afvalregistratie, september 2005. Afvalstoffenheffingen in 2006, SenterNovem, mei 2006. Het landelijk afvalbeheersplan, Ministerie van VROM, maart 2003. Verschillende internetsites (onder andere van AVR, Essent, SITA, Shanks Nederland, Van Gansewinkel Groep, Vereniging Afvalbedrijven, SenterNovem, ministerie van VROM, Vakblad Afval!).

50

waardevol afval.* Een beknopt overzicht van de ontwikkelingen op de Nederlandse afvalmarkt anno 2007

Recommend Documents