Waarde creëren in de bouwketen: relatiekwaliteit als succesfactor PROF. DR. ARJAN VAN WEELE DISCUSSIEPAPER HEVO-BIJEENKOMST ‘S-HERTOGENBOSCH, 11 DECEMBER 2013
[email protected] WWW.ARJANVANWEELE.COM @ARJANVANWEELE
Samenvatting 2
Dit verhaal zal duidelijk maken dat: Het uitvoeren van grote infrastructurele projecten
verre van eenvoudig is… Dat wij in de bouw buitengewoon complexe toeleveringsketens hebben gecreëerd… Waarin partners via verkeerde contracten met elkaar verbonden zijn… Die veeleer tegenwerking dan samenwerking tussen partijen bevorderen… Daar waar kennisuitwisseling essentieel is…
Bouwen is mensenwerk… het is zaak dat de menselijke maat in dit soort projecten terugkeert…tot voordeel van de NL belastingbetaler…
Programma 3
1. 2. 3. 4. 5.
Hoe het niet moet: de Noord/Zuid-lijn Kennisuitwisseling in ketenrelaties Agency Theory Effecten van contract- en relatiekwaliteit Reflecties en conclusies
Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... 4 EEN VOORBEELD WAAR SAMENWERKING VER TE ZOEKEN WAS…
Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... De kern: Enkele cijfers over de Noord/Zuid-lijn… Besluitvorming: 14 jaar … Totstandkoming: 14 jaar … Een investering : naar schatting 3.2 miljard Euro… Oorspronkelijke begroting van 684 miljoen Euro…
Hoe kon dit gebeuren…?
Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Achtergrond NZ-lijn moet Amsterdam Noord verbinden met Amsterdam Zuid...
Metroverbinding als alternatief voor de vaak overvolle trams en bussen... Geraamde capaciteit: 185.000 reizigers per dag... Verkorting reisduur van 31 minuten naar 16 minuten.... Trace: 9.7 kilometer…
Alternatief voor sterk groeiende autoverkeer in de regio Amsterdam... Noodzakelijk voor toekomstige verbindingen met Schiphol, Purmerend
en Zaanstad...
Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Enkele bijzonderheden:
NZ-lijn loopt midden door de oude binnenstad... Onderzoek onder 1280 huizen toont aan dat van een derde de fundering ernstige gebreken vertoont.. Werkdiepte van 40 m. onder maaiveld vereist unieke technieken:
Microtunnelling Boren (!) Wand-en-dak-methode Graven onder verhoogde luchtdruk Open bouwputmethode Sandwichwanden Afzinkmethode Caissonmethode
Het project kent een groot aantal actoren met sterk uiteenlopende belangen...
Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Financiële ontwikkeling van het project: 1996, nov
Raadsbesluit: aanlegbesluit
684 miljoen Euro
2001, okt
Aanbesteding
1185 miljoen Euro
2009, sept
Commissie Veerman
2,9-3,1 mrd Euro
2009, sept
Raadsenquête Noord/Zuid-lijn
2017
Start exploitatie
?
Kernvragen: Hoe kan het dat aanbesteding in 2001 veel hoger uitkwam dan door Projectbureau geraamd bedrag? Wat zijn de oorzaken van de meer dan verdubbeling van de kosten in de periode 2003-2009...?
Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Aanbestedingsstrategie op hoofdlijnen… 2000: Aanbesteding op basis van RAW-bestek…Offerte Heijmans komt
veel hoger uit (1,2 miljard) dan bouwbegroting Projectbureau (684 mln)… 2001: Hernieuwde aanbesteding van stations en tunneltrajecten…
Op basis van RAW bestekken... In veel gevallen sprake van 'Construct'-contracten... Aanbesteding van deeltrajecten en -projecten op basis van laagste prijs... Projectbureau Amsterdam voert directie... Geen risico analyses gemaakt… Werk werd door de Gemeente Amsterdam niet verzekerd…
Gunning op basis van RAW-bestek, openbare procedure, laagste prijs…deze handelswijze resulteerde in een keur aan aannemers…
Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Externe partijen
Witteveen & Bos Boortunnel Monitoringsysteem Veiligheid stations Ingenieursbureau Amsterdam
Royal Haskoning
Manager bouw onder CS Herinrichting hal CS Publieksvoorlichting
BAM Groep
Tijdelijke maatregelen Rokin Busplatform CS Sixhaven woonboten
ProRail
Drie diepe stations (Rokin, Vijzelgracht, Ceintuurbaan)
Tijdelijke maatregelen NZ-lijn
Eindschacht tunnelboormachine Scheldeplein en Europaplein
Vobi (samen met Dekker en vd Horst)
Station Buikslotermeer
Monitoringsystemen en registraties grondbewegingen
Van Hattum en Blankevoort
Nieuwe brug Damrak Drie caissons Tunneldelen IJ tunnel
Sol Data en Grontmij
Monitoringsystemen en registraties grondbewegingen
Heijmans Beton- en Waterbouw
Metrostation CS
IFCO Funderingstechniek
Afzinkelementen tunnel Noord Metrostation CS
Van Oord
Tunnelboormachines Boren tunnels Bouw/controle tunnelwanden
Strukton
Boortunnels Mitigerende maatregelen
Herrenknecht
J. Seignette
Saturn (Zublin/Dura Vermeer)
Nelis Infra
Ontwerp diepe stations CS Europaplein
Max Bögl
Wegomleggingen, etc. Bouw stations Noord Tunnel Zuid
Bouw doorkruising NZ-lijn met A10-Zuid
MNO Vervat
Tunnel langs Noord Hollands kanaal
Ballast Nedam Infra Noord West
Sation Johans van Hasseltweg en Leewarderweg
Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Opdrachtgever Gemeente Amsterdam B&W Amsterdam Gemeenteraad Amsterdam Gemeentelijke diensten
Ingenieursbureau Amsterdam (250 fte's) Projectbureau Dienst Infrastructuur Verkeer Vervoer (DIVV) Dienst Milieu en Bouwtoezicht (DMB) Schadebureau
Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Enkele vragen tot zover... Hoe is de governance structuur voor dit project vormgegeven: Wie is eindverantwoordelijke projectmanager? Wie coördineert de werkzaamheden van al deze partijen? Hoe is besluitvorming georganiseerd? Wat was de aanbestedingsstrategie voor dit project en op basis van wat voor
specificatie werden de aanbestedingen georganiseerd? Waarom heeft men voor deze complexe contractstructuur gekozen? Hoe zijn de verschillende activiteiten contractueel op elkaar afgestemd? Hoe is men tot de keuze van de betrokken partners gekomen? Op grond van welke overwegingen zijn partners geselecteerd? Wat waren vooraf de belangrijkste risico's die dit project parten konden gaan spelen?
Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga... Enkele conclusies... Condities voor wat betreft aansturing van een dergelijk project leken
vooralsnog niet aanwezig… Geringe menskracht Projectbureau Amsterdam maakt deze partij op voorhand minder geschikt om project te leiden… Oorspronkelijke aanbestedingsstrategie om te werken met een hoofdaannemer na eerste Aanbestedingsronde verlaten… Aanbesteding op basis van gedetailleerd RAW-bestek lijkt op voorhand onmogelijk… Openbare Europese aanbestedingsprocedure op basis van laagste prijs lijkt vragen om problemen…
Noord/Zuid-lijn: een project zonder weerga...
Noord/Zuid-lijn: Opdrachtgeverschap, projectmanagement, contractmanagement alsmede contract governance lijken op alle fronten te hebben gefaald… Vraag: wat bepaalt nu het succes in complexe ketenrelaties…? Agency theory De spil waar alles om draait: kennisuitwisseling Effecten van contracten en relatiekwaliteit op
ketensamenwerking
Agency Theory
Agency theory Belangrijke uitdaging contractmanagement: ‘The problem of contracting is seen as one of transforming a conflict (political) system into a cooperative (rational) one... ‘ Conflict systems can arise through: Bounded rationality (participants would like to act rationally but fail to do this…) and /or Opportunism (participants try to optimize their position at the expense of others)…
Agency theory This problem is studied in Agency Theory: Agency theory deals with the ‘agency problem’ ie. ‘the problem that occurs when cooperating parties have different goals and division of labor’ (Eisenhardt, 1989, p. 58)… One party (principal) delegates work to another party (agent), who performs that work… The agency problem arises when:
The desires or goals of the principal and agent conflict (goal incongruence)… It is difficult or expensive to verify what the agent is actually doing (information assymmetry)… Parties have different attitudes towards risk and risk sharing…
Agency theory Observatie: In commerciële relaties vormt het ‘Agency Problem’ een fors
struikelblok om tot samenwerking te komen… Het verhindert contractors zich optimaal voor de opdrachtgever in te zetten… Het agency probleem kan worden opgelost… Essentieel daarvoor is dat opdrachtgever zowel als opdrachtnemer handelen van uit een gedeeld belang en vanuit een gemeenschappelijk perspectief…en zich richten op het creëren van condities voor effectieve kennisuitwisseling…
Kennisuitwisseling in ketenrelaties
Kennisuitwisseling in ketenrelaties 20
Bouwproject het geheel van activiteiten ter realisatie van een bouwwerk…
Een bijzondere vorm van een project…uniek, eenmalig… Dat in opdracht van een opdrachtgever wordt uitgevoerd… Door een hoofdaannemer… Al dan niet in combinatie met onderaannemers en leveranciers… In een specifieke context.
Dit maakt een bouwproject per definitie complex… je hebt geen simpele bouwprojecten…alleen complexe en minder complexe projecten…in termen van: Technische complexiteit… Kennisuitwisseling cruciaal om Sociale complexiteit… complexiteit te hanteren… Contractuele complexiteit… Contextuele complexiteit…
Kennisuitwisseling in ketenrelaties Contextuele complexiteit
Eindklant
Opdrachtgever
Aannemer
Contractuele complexiteit Sociale complexiteit
Onderaann./ leverancier
Kennisuitwisseling in ketenrelaties
Aannemer
Contractuele complexiteit Sociale complexiteit
Kennisuitwissseling
Opdrachtgever
Kennisuitwissseling
Eindklant
Kennisuitwissseling
Contextuele complexiteit
Onderaann./ leverancier
Effecten van contract- en relatiekwaliteit 23
Effecten van contract- en relatiekwaliteit 24
Kennisdeling in ketenrelaties bepaald door: Formele coördinatiemechanismen: contractuele factoren Informele coördinatiemechanismen: relatie factoren Contract Factors
Relationship factors
Exploitative Knowledge Sharing
Exploratory Knowledge Sharing
Innovative capacity of the buying firm
Vraag: welke factoren bepalend voor kwaliteit van kennisuitwisseling…? (Bron: J. de Vries, Tue (2012))
Effecten van contract- en relatiekwaliteit 25
Contractuele variabelen: Outcome based contract (prestatiecontract) Contract length Level of specification level (functioneel vs. technisch) Outcome based incentives (prestatiebeloning) Contract manager tenure (diensttijd) Relatie variabelen: Cooperative relationship Responsiveness Contractual trust Goodwill trust Effecten van deze variabelen op kennisdeling en innovatie nagegaan…
Effecten van contract- en relatiekwaliteit 26
Effecten van contractuele factoren: Contract characteristics Contractual Incentives
Exploitative
Specification level
Service Partner Knowledge sharing Relationship characteristics Relationship quality Exploratory Relationship manager experience
•
H4b: .218**
Effecten van contractuele factoren lijken beperkt… • Prestatiecontract en contract lengte hebben nauwelijks invloed op kennisuitwisseling… • Wijze van specificeren lijkt wel verschil te maken… • Contract manager tenure heeft invloed op kennisdeling…
(Bron: J. de Vries, Tue (2012))
Effecten van contract- en relatiekwaliteit 27
Effecten van contractuele factoren: •
Relatievariabelen verklaren samen 33% van de effecten op kennisdeling… Het gaat hier om: relatie gericht op samenwerking, responsiviteit, vertrouwen in de relatie over en weer , vertrouwen gebaseerd op goodwill…
•
Effect van relatievariabelen neemt toe naarmate contract de specificatie meer in functionele termen is gesteld en de contractduur langer is…
(Bron: J. de Vries, Tue (2012))
Reflecties en conclusies
Reflecties en conclusies 29
Noord/Zuid-lijn: gebrek aan governance en sturing heeft geleid tot
complexe toeleveringsketens waarin partners volledig naast elkaar werkten… Bouwprojecten zijn uniek…waar het om gaat is om tussen partijen tot effectieve kennisdeling te komen… Informele, veeleer dan formele coördinatiemechanismen zijn bepalend voor kennisdeling en samenwerking in ketenrelaties…
Een goede relatie kan verziekt worden door een verkeerd contract… Een goed contract kan een verziekte relatie nauwelijks keren…
Om deze reden doen contractpartijen er goed aan prioriteit te geven aan het
verbeteren van relatiekwaliteit…
Reflecties en conclusies 30
In complexe projecten doen OGs er goed aan de kennis van ONs maximaal
te benutten… OGs: moeten het probleem stellen… ONs: moeten uitgenodigd worden hun oplossing te presenteren… Daarbij moet het budget op voorhand bekend worden gemaakt…en ONs voor hun oplossingen worden betaald… OGs dienen op voorhand te bepalen welk type contract zal worden toegepast… welke mix van boetes en incentives… planning & control en governance struktuur (wie beslist?)… Verbeteren van de relatiekwaliteit vereist tweezijdige KPI’s… KPI’s in de relatie OG-ON KPI’s in de relatie ON-OG
Old Purchasing Wisdom ‘It is unwise to pay too much, as it is unwise to pay too little. When you
pay too much, you lose a little money…that’s all! When you pay too little, you sometimes lose everything, because the thing you bought was incapable of doing the things you bought it to do… The common law of business balance prohibits paying a little and getting a lot. If you deal with the lowest bidder, it is well to add something for the risk you run. And if you do that, you will have enough to pay for something better… (Anonymous, quoted in Van Weele (2010),p.58)
Reflecties en conclusies 32
Iedere opdrachtgever krijgt de aannemer die hij/zij verdient…
Meer weten…?
Back up slides
Contract management Contract models 34 DBFM(O)
EPC
Risk/ Liability
Design & Build
Construct
Charter/ Hire
Scope/Complexity
Contract management Contract models 35
Contract model
Construct
Design&Construct
EPC / Turnkey
DBFM
DBFMO
Project stages Initiate
Responsibility employer
Research Definition Basic design
Joint Responsibility
Responsibility Contractor
Detailed design Final design Technical design Project start up Project execution Maintenance Operation Financing
As agreed
