Waar technologische innovaties worden omgezet in de producten en diensten van overmorgen. Waar innovatie, technologie en creativiteit elkaar ontmoeten en inspireren.
Waar ondernemers en onderzoekers topprestaties kunnen leveren en zich thuis voelen in een aantrekkelijke omgeving.
1
1. DELFT LEVERT DE TECHNOLOGIE VAN DE TOEKOMST / Werken aan duurzame energie, droge voeten en gezondheid voor (over)morgen Het klimaat verandert wereldwijd en Nederland vergrijst. Energiebronnen zijn schaars en veel landen kampen met overstromingen en droogte. De zorgvraag van ouderen neemt drastisch toe. Delft levert de technologische oplossingen hiervoor. In een nieuwe proeffabriek voor biotechnologie wordt de basis gelegd voor de productie van biobrandstoffen op grote schaal. Met de komst van het UN Watercentre levert Delft als internationaal watercentrum nog meer innovatieve oplossingen voor droge voeten in laaggelegen gebieden over de hele wereld. En in het behandelcentrum voor protonentherapie worden mensen met kanker beter en efficiënter behandeld. Delft, Rotterdam en Leiden werken nauw samen aan de uitbouw van twee clusters van bedrijven en kennisinstellingen, Clean Tech Delta en Medical Delta. De Technologische Innovatie Campus Delft vormt het technologische hart van de regio en is proeftuin voor talloze innovaties. Delft heeft alles in huis om de economie een impuls te geven: de grootste technische universiteit van het land - de TU Delft -, de Haagse Hogeschool en Inholland, kennisinstellingen als TNO, Deltares en UNESCO-IHE en grote kennisintensieve bedrijven zoals DSM en Exact. In de incubator YES!Delft zijn meer dan honderd jonge technologische bedrijven gevestigd die graag willen groeien. Tot slot heeft Delft een groot cluster innovatieve ontwerpbureaus en technische bureaus. Delft heeft nog volop plannen en ruimte om uit te breiden. In bedrijfsverzamelgebouwen zoals het YES! doorstroomgebouw wordt beginnend ondernemerschap straks ondersteund met gemeenschappelijke laboratoriumfaciliteiten. Delft start een nieuwe Mboopleiding technologie die opleidt voor werk in duurzame technologie (clean tech), medische technologie en de Greenport. Daarmee is Delft de eerste stad in Nederland waar studenten op alle niveaus techniek kunnen studeren. In het nieuwe Design & Technology Solutions Lab wordt ingezet op een nog nauwere samenwerking tussen ontwerpers en technici als middel om het innovatief vermogen te vergroten. De technologische innovatiecampus Delft is een inspirerende plek waar talenten, ondernemers en onderzoekers topprestaties kunnen leveren en zich thuis voelen in een aantrekkelijke stedelijke en groene omgeving. Het woonklimaat in Delft zal verder verbeteren door toevoeging van duizenden nieuwe (studenten)woningen. Delft investeert samen met Stadsgewest Haaglanden en de provincie Zuid-Holland flink in bereikbaarheid voor openbaar vervoer, fiets en auto. Daardoor zijn de woongebieden in de hele regio, de centra van Rotterdam en Den Haag, het strand van Scheveningen en Schiphol binnen een uur te bereiken. Delft investeert samen met haar partners de komende 5 jaar een miljard euro in de kenniseconomie en wil haar innovatieve kracht verdubbelen. Daarnaast worden in 10 jaar 2500 woningen en 5000 studentenwoningen gerealiseerd. TU Delft, kennisinstellingen en kennisintensieve bedrijven zullen in de komende 20 jaar groeien van 16.000 naar 30.000 arbeidsplaatsen. De meer dan 20.000 studenten van TU en hogescholen zorgen voor een constante toestroom van ondernemend toptalent. Maar Delft kan dit niet alleen. Dit document laat zien dat alleen een gezamenlijke inspanning van EU, rijk, provincie, metropoolregio, stadsgewest, gemeenten bedrijven en kennisinstellingen in de regio leidt tot de gewenste impuls in de kenniseconomie. Van YES!doorgroeigebouw tot Bio Proces Proeffabriek, van fietsbrug tot viersporigheid van de lijn Delft- Rotterdam, samen leiden ze tot een optimaal ecosysteem waarin de kenniseconomie kan bloeien. Omgekeerd profiteert de hele regio van deze ontwikkeling. De technologie uit Delft maakt de transitie van de haven van Rotterdam naar een duurzame economie mogelijk door de toepassing van nieuwe technologieën. Spin-offs van Delftse bedrijven waaien nu al uit naar de omliggende steden Den Haag en Rotterdam. De nabij gelegen Greenport kan door Delftse technologie vraagstukken op het gebied van water en duurzame energie beantwoorden. 2
In het projectenprogramma staat een compleet overzicht van alle projecten. In dit document worden de beeldbepalende projecten gepresenteerd.
2. WAARIN IS DELFT ONDERSCHEIDEND? Innovatiecampus, sciencepark of brainport. Daar zijn er meer van . Maar wat maakt Delft zo bijzonder? De TU Delft is de grootste technische universiteit van Nederland en wordt omringd door een vooraanstaand cluster internationale kennisinstellingen. Samen beschikken de universiteit en de kennisinstellingen over een uniek aanbod onderzoeksfaciliteiten, zoals de Bioprocess Pilot Facility en diverse cleanrooms. Het aantal (internationale) kennisintensieve bedrijven neemt toe, mede door de succesvolle incubator YES!Delft. De bedrijven en kennisinstellingen werken nauw samen met de gemeente en op regionaal en Europees niveau zijn de clusters Medical Delta en Clean Tech Delta actief. Bedrijven in de stad Delft kunnen profiteren van een hoog opgeleide beroepsbevolking, een goed woon- en vestigingsklimaat, een fraaie historische binnenstad en de gunstige ligging in het hart van de zuidelijke Randstad. Delft levert een actieve bijdrage aan vier technologische gebieden. Delft is:
de bakermat van de industriële biotechnologie; internationale hoofdstad van water- & deltatechnologie; proeftuin voor medische technologie en zorginnovatie; broedplaats voor design driven innovation.
Uniek aanbod van onderzoeksfaciliteiten met onder andere windtunnels, een reactor instituut, de Deltagoot en laboratoria voor nanotechnologie.
3
2.1 BAKERMAT VAN DE BIOTECHNOLOGIE Industriële biotechnologie zit in het DNA van Delft De komende decennia worden grondstoffen schaars en fossiele brandstoffen raken op. Deze veranderingen hebben een grote impact op de manier waarop de samenleving functioneert. Onze economie is voor het overgrote gedeelte afhankelijk van fossiele brandstof voor energievoorziening en de vervaardiging van producten zoals bepaalde chemicaliën en plastics. Voor een duurzame toekomst is het vervangen van die chemicaliën - die op dit moment uit aardolie of aardgas gewonnen worden - door producten gemaakt uit biomassa bittere noodzaak. De industriële biotechnologie werkt aan groene en hernieuwbare grondstoffen ter vervanging van de schaarse grondstoffen. Delft heeft van oudsher een bepalende rol gespeeld in de ontwikkelingen die hebben geleid tot de technologie die wij nu industriële biotechnologie noemen. In Delft is de industriële biotechnologie onderdeel van het DNA van de stad. De ontwikkeling van Gist-Brocades – onderdeel van de huidige multinational DSM - en de parallel daaraan leidende kennisontwikkelingspositie van de TU Delft op dit gebied, hebben er toe geleid dat Delft tot op de dag van vandaag wereldwijde bekendheid geniet als de bakermat van de Grondstoffen worden schaars en industriële biotechnologie. fossiele brandstoffen raken op. Het
vervangen deze stoffen door
Delft is voor DSM een magneet voor biomassa is bittere noodzaak. toptalent in het hele internationale concern en heeft daarmee een vruchtbare bodem om de industriële biotechnologie uit te breiden. Die uitbreiding vindt plaats op het DSM park in Delft-Noord (zie verder het sleutelproject) en op Technopolis in Delft-Zuid. In Technopolis zijn twee bedrijfsverzamelgebouwen in aantocht. In die bedrijfsverzamelgebouwen worden laboratoriumfaciliteiten gecreëerd die startende en middelgrote bedrijven in de industriële biotechnologie samen kunnen gebruiken. Ook de kennis verhuist naar Technopolis: de TU faculteit Technische Natuurwetenschappen met onder meer de afdeling Biotechnologie vestigt zich er in de komende jaren. De ontwikkelingen in het DSM park en Technopolis versterken elkaar. Deze combinatie van bedrijvigheid en hoogwaardige kennis heeft een enorme aantrekkingskracht op bedrijven over de hele wereld en versterkt Delft als het kenniscentrum in de wereld op het gebied van industriële biotechnologie.
Sleutelproject 1 Biotechpark rond proeffabriek voor witte biotechnologie Om de sterke positie van Delft te behouden en uit te breiden wordt op het DSM terrein in de komende jaren de Bioprocess Pilot Facility gerealiseerd. Deze proeffabriek is onderdeel van de ontwikkeling van de DSM locatie (36Ha). Deze locatie wordt ontwikkeld tot een park voor industriële- en R&D activiteiten op het gebied van biotechnologie en life sciences. Externe partijen kunnen zich vestigen op de locatie om de vruchten te plukken van open innovatie. Dit zorgt voor extra werkgelegenheid. De komende jaren worden naast de Bioprocess Pilot Facility, de realisaties voor een drooginstallatie voor gistextracten, een zuivel cultures fabriek, nieuwe kantoren, bedrijfsverzamelgebouwen, en laboratoria gepland op het DSM park.
4
De Bioprocess Pilot Facility biedt bedrijven en onderzoeksinstellingen de kans om na te gaan of hun ideeën haalbaar zijn op industriële schaal en draagt zo bij tot een groter gebruik van hernieuwbare grondstoffen. DSM, Science Port Holland en de TU Delft werken voor de realisatie van deze proeffabriek en het DSM-biotechpark nauw samen.
Realisatietermijn
2013
Trekker
Be.Basic
Partners
TU Delft, DSM, CSM-Purac, Provincie ZuidHolland, Gemeenten Delft, Den Haag en Rotterdam
Investering Bioprocess Pilot Facility
>76 miljoen
Totale investering
>150 mln
Verwachte locatie
DSM biotechpark
2.2 INTERNATIONALE HOOFDSTAD VAN WATER- EN DELTATECHNOLOGIE Van Deltagoot naar UN Watercentre De stijging van de zeespiegel en een toenemend aantal grote stormen vragen wereldwijd om betere bescherming tegen water. De verstedelijking van deltagebieden zet mondiaal door en watervraagstukken spelen met het oog op de veiligheid en leefbaarheid een voorname rol. De wereldhandel vergroot de vraag naar haveninfrastructuur (baggeren) en schepen. Door al deze ontwikkelingen nemen de internationale kansen voor de Nederlandse water- en deltatechnologie toe. Nederland trekt al vele generaties de aandacht van het buitenland met de manier waarop wij hier onze voeten droog houden: trendsettend, duurzaam en slim gebruik makend van de natuurlijke krachten; „building with nature‟. Delftse ingenieurs worden van
Bangkok tot New Orleans ingevlogen
Delft ligt in het hart van de metropoolregio om mensen en steden tegen het water Rotterdam en Den Haag, een urbaan deltagebied te beschermen. waar alle vraagstukken spelen waar delta‟s overal ter wereld voor staan. 3,2 miljoen mensen wonen en werken er dicht opeen onder het niveau van de zeespiegel. De continu aanwezige wateropgave maakt van dit meest geürbaniseerde deltagebied van Europa een living showcase en een permanente etalage op het gebied van „Enabling Delta Life‟. De metropoolregio is een wereldwijd toonaangevende innovatieve regio op het gebied van deltatechnologie. De regio heeft deze positie omdat alle ingrediënten hiervoor aanwezig zijn. Rotterdam heeft de infrastructuur, de logistiek en de haven. Naast de zeehaven is Rotterdam ook de 5
thuishaven van de grootste binnenvaartvloot van Europa. In de Drechtsteden zijn de leidende bedrijven in de waterbouw (Boskalis, Van Oord) en scheepsbouw (IHC, Damen) gevestigd. En Delft heeft de technologische kennis in huis. Hier zijn de top-kennisinstituten Deltares, TU Delft, UNESCO-IHE en TNO gevestigd die de positie van Delft als hét internationaal kenniscentrum voor de watersector bepalen. En het Hoogheemraadschap Delfland – sinds 1289 het waterschap en in Delft gevestigd – loopt voorop in de toepassing van talloze innovaties in het waterbeheer van Delft en omgeving. Deltares werkt wereldwijd aan slimme innovaties en oplossingen voor de waterproblematiek in delta‟s, kustregio‟s en riviergebieden. Ze beschikt daarbij op de Delftse Innovatiecampus over unieke onderzoeks- en testfaciliteiten zoals de nieuwe Deltagoot waar op dit moment 25 miljoen in geïnvesteerd wordt.
Sleutelproject 2 Het UN Watercentre van UNESCO-IHE De positie van Delft als kenniscentrum op het gebied van water- en deltatechnologie kan worden verstevigd met de komst van een UN Watercentre ontwikkeld vanuit UNESCO-IHE. Unesco-IHE is het internationale kennis-, opleidings- en onderzoekscentrum van de Verenigde Naties op het gebied van water. Naast technische aspecten versterkt het instituut zich op het terrein van "water governance" en "water diplomacy". Dit sluit goed aan bij de ontwikkeling van in Den Haag gevestigde UN-instellingen op het gebied van internationaal recht die bijvoorbeeld een rol spelen bij het beslechten van internationale conflicten over water in de wereld. Een doelstelling van het UN Water Centre is om onderdelen van het International Hydrological Program van UNESCO naar Delft te halen als bijdrage aan de ontwikkeling van een nieuw UNWatercentre in Delft met een leidende positie op het terrein van water en waterbeheer in de wereld.
Realisatietermijn
2018
Trekker
UNESCO
Partners
Gemeente Delft
Totale investering
Nog niet bekend
Verwachte locatie
Spoorzone, Delft
6
2.3 PROEFTUIN VOOR MEDISCHE TECHNOLOGIE EN ZORGINNOVATIE Delft zet in op technologische innovaties in de cure en care De vergrijzing zal in de komende decennia wereldwijd fors toenemen. Dit is te danken aan de welvaart en verbetering van hygiëne en geneeskunde. Hiermee zal de zorgvraag in Europa, China en de VS exorbitant stijgen. De kans bestaat dat ouderen en chronisch zieken de dupe worden van een tekort aan personeel dat de nodige zorg kan leveren. In Nederland zal de zorgvraag de komende 15 jaar met zeker 40% stijgen en het aanbod van personeel met 5% dalen. In landen als China, Italië en Spanje lopen vraag en aanbod nog veel sterker uiteen. Zonder maatregelen zal de toegankelijkheid, kwaliteit en veiligheid van de zorg achteruitgaan. Daarom zijn er radicale veranderingen noodzakelijk om de beschikbaarheid van zorg te waarborgen. Bovendien creëert deze ontwikkeling enorme internationale kansen voor bedrijven die hier slim op in weten te spelen. Deze kansen zijn te vinden nieuwe methodes en technieken om mensen te genezen (cure) en in de zorg (care). Zorginnovatie bespaart
kosten en arbeid. Mensen
In de groeimarkt van medische technologie heeft de worden eerder beter en TU Delft een internationale kennispositie. De TU Delft kunnen langer zelfstandig ontwikkelt technologieën voor beeldvorming en zijn. beeldverwerking voor onder andere röntgen-, CT- en MRI-apparatuur, die onder andere wordt gebruikt door multinationals als Philips en Siemens en het middenen kleinbedrijf. Daarin is de TU Delft internationaal onderscheidend. Door Delftse innovaties worden kosten en arbeid bespaard. Mensen gaan weer eerder aan het werk, kunnen langer zelfstandig zijn en de kwaliteit van leven neemt toe. In de regio wordt nauw samengewerkt op het gebied van medische technologie en zorginnovatie in de Medical Delta; het samenwerkingsverband tussen de universiteiten van Leiden, Rotterdam en Delft, de academische ziekenhuizen, kennisinstellingen, bedrijfsleven en overheid op het snijvlak van life science en medische technologie. De hele regionale cluster omvat 300 bedrijven met 18.000 arbeidsplaatsen met een omzet van 10 miljard. De Medical Delta stimuleert onderzoek en ontwikkeling in medische technologie en zorginnovatie . In Delft wordt daarvoor het „centrum voor medische technologie en gezondheid‟ gerealiseerd als motor voor innovatie in de regio. In het centrum voor medische technologie en gezondheid worden technologie, medisch-biologische expertise, ondernemerschap en overheidsbeleid verenigd. Het centrum wordt gevestigd in de nieuwbouw van het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft. Met onder andere de nieuwe operatiekamer van de toekomst wordt het centrum een unieke broed- en bloeiplaats waar wetenschappers, ingenieurs, bedrijven, zorgprofessionals en patiënten gezamenlijk hun ideeën uitwerken. In het project Zorg & Techniek werkt de gemeente Delft samen met de lokale en regionale partijen aan (systeem)oplossingen voor preventieve zorg, het tekort aan de „handen aan het bed‟ én het verbeteren van de kwaliteit van leven van ouderen, chronisch zieken en hun omgeving. Hiervoor worden proeftuinen Zorg & techniek in Delftse woonwijken gebruikt, waar ontwikkelaars en eindgebruikers bepalen of een goed idee werkelijk een praktische oplossing is. Dit komt direct ten goede aan de kwaliteit van leven van de burgers en de economie van Delft en omstreken. Bovendien maken technologische innovaties de zorgsector een aantrekkelijke sector om in te werken. In Delft lossen we medische, maatschappelijke en economische problemen van de toekomst op. Dat doen we door het stimuleren van netwerken en het verbinden van patiëntvraag aan bedrijven die actief zijn op 7
het gebied van (technologische) zorginnovaties. Dit leidt tot kansrijke innovatieve producten, diensten of processen die in de nationale en internationale zorgmarkt kunnen worden toegepast.
Sleutelproject 3 Holland PTC - Behandelcentrum voor protonentherapie Steeds meer mensen worden geconfronteerd met kanker. Velen van hen hebben radiotherapie nodig om de kankercellen te vernietigen en zo de tumor te bestrijden. In Nederland ontbreekt een kliniek waar de nieuwe generatie radiotherapie wordt toegepast: de protonentherapie. Het Erasmus MC, LUMC en TU Delft ontwikkelen in Delft het eerste behandelcentrum voor protonentherapie in Nederland: Holland Particle Therapy Centre (HollandPTC). Zo'n 800 tot 1000 patiënten per jaar zullen er poliklinisch behandeld worden. Behalve het bieden van uitstekende patiëntenzorg zal Holland PTC ook onderwijs verzorgen en ruimte bieden aan baanbrekend wetenschappelijk onderzoek. Zo draagt het centrum bij aan toekomstige doorbraken in de strijd tegen kanker.
Realisatietermijn
2015
Trekker
TU-Delft
Partners
Erasmus MC, LUMC
Totale investering
100 mln
Verwachte locatie
Technopolis
2.4 BROEDPLAATS VOOR DESIGN DRIVEN INNOVATION Creatieve industrie als hefboom voor technologische innovaties Grote maatschappelijke vraagstukken van klimaat, energie en vergrijzing vereisen veel creativiteit om onorthodoxe oplossingen te vinden, meestal op het snijvlak van diverse vakgebieden. De creatieve disciplines van TU faculteiten Bouwkunde en Industrieel Ontwerpen hebben de potentie om samen met informatica en andere technische disciplines integrale cross-sectorale oplossingen te genereren. Integrale oplossingen die de gebruiker centraal stellen, de zogenaamde ‘design driven innovation’ is één van de centrale thema’s waar de Europese Unie op inzet. Delft onderschrijft dat en zet de creatieve industrie in als hefboom voor technologische innovaties in allerlei sectoren. De creatieve industrie in Nederland is een jonge dynamische sector die in korte tijd is uitgegroeid tot topsector. De sector vervult een voortrekkersrol bij het versterken van het innoverend vermogen van Nederland. Het topteam creatieve industrie heeft als ambitie geformuleerd dat Nederland in 2020 de meest creatieve economie van Europa heeft. Essentieel is dat hiervoor de verbindingen worden gelegd met de andere topsectoren.
8
Binnen Nederland ligt het zwaartepunt van de creatieve industrie in de regio‟s AmsterdamDelft verbindt design aan Utrecht, Arnhem, Eindhoven en Rotterdamtechnologie en vergroot daarmee Delft. De regio Rotterdam-Delft heeft een uniek om het innovatief vermogen van cluster ontwerpbureaus waarvan vele met een Nederland. internationale reputatie, zoals Mecanoo, OMA, MVRDV, FLEX/the innovationlab en Fabrique. Daarnaast zit er in Delft een groot cluster creatieve ICT-bureaus en technische ontwerpbureaus. Samen met Den Haag en Rotterdam heeft Delft het grootste cluster ontwerpopleidingen van Nederland – in totaal zeven hbo- en wo-opleidingen. De twee Delftse ontwerpfaculteiten Bouwkunde en Industrieel Ontwerpen vormen hiervan de (inter)nationale top met respectievelijk 3300 en 2300 studenten. In Delft is de creatieve industrie goed georganiseerd in Delft Design, de ICT-kring en Technet. De samenwerking tussen kennisinstellingen, bedrijven en overheid wordt steeds sterker. Delft zet in op versterking van de cross-over tussen design en technologie. Dat doet ze door creatieve talenten meer aan zich te binden, hun innovatieve kwalificaties te versterken en R&D-faciliteiten uit te breiden. Daarmee wil Delft een bijdrage leveren aan de versterking van de rol van de creatieve industrie als hefboom voor technologische innovatie.
Sleutelproject 4 Design & Technology Solutions Lab Delft Afstudeerders en jonge alumni die graag willen ondernemen moeten zich vaardigheden eigen maken op het gebied van integrale en gebruikersgerichte oplossingen voor complexe vraagstukken uit bedrijfsleven en maatschappij. Om deze vaardigheden verder te vergroten wordt door de TU-Delft, Haagse Hogeschool en Inholland de haalbaarheid onderzocht van een nieuwe pre-incubator: het Design & Technology Solutions Lab Delft. In een attractieve werkplaats-setting worden door multidisciplinaire teams van studenten en jong-afgestudeerden geïntegreerde innovatieve producten en diensten ontwikkeld met de bedoeling die ook commercieel uit te nutten: ofwel door inbreng in bestaande bedrijven of door oprichting van een nieuw bedrijf. De ambitie is ook bestaande “taaie” problemen aan te pakken waar tot nu toe geen basis voor is om ze op te lossen en nieuwe businessmodellen te ontwikkelen voor de toekomst van de creatieve industrie. Onderdeel van het concept maken ook uit een programmabureau en projectmakelaars.
Realisatietermijn
2013
Trekker
TU Delft
Partners
Haagse Hogeschool, INHolland, ROC Mondriaan, Delft Design en Gemeente Delft
Totale investering
2 miljoen
9
3. DE TECHNOLOGISCHE INNOVATIECAMPUS DELFT Op naar een complete biotoop Wat maakt de technologische innovatiecampus Delft compleet? Niet alleen bedrijfsgebouwen en laboratoria maken een campus. Een campus van economisch belang is goed bereikbaar, biedt onderwijs in alle soorten en maten en is bovenal een fijne plek om te werken en te wonen. Delft is onderweg naar een complete biotoop voor werken, onderzoeken, wonen en, recreeëren. 10
3.1 DELFT DUURZAAM BEREIKBAAR Delft is kraamkamer en proeftuin voor slimme en duurzame mobiliteit Delft staat op twee manieren voor duurzame bereikbaarheid. Delft is kenniscentrum op het gebied van bereikbaarheid en transport en past de kennis toe om de eigen bereikbaarheid en die van de regio zeker te stellen. Zo wordt de technologische innovatie Campus Delft kraamkamer en proeftuin voor innovaties in duurzame bereikbaarheid. De bereikbaarheid van stedelijke gebieden en de ontsluiting van logistieke concentratiepunten zoals mainports zijn van cruciaal belang voor de economische en maatschappelijke ontwikkeling. Efficiënte en flexibele Deze regio is een proeftuin. Kennis die mobiliteit en logistiek zijn duurzaam, we hier op doen wordt geëxporteerd toekomstbestendig en belangrijke naar vergelijkbare regio’s. vestigingsvoorwaarden voor het bedrijfsleven en kenniswerkers. Wereldwijd staan vooraanstaande economische regio's voor deze uitdaging. De metropoolregio met de Rotterdamse haven als logistiek knooppunt is er hier een van. Verschuiving van transport over de weg richting rail en binnenvaart gaat hier ruimte in geven. Bedrijfsleven, overheid en kennisinstellingen in Rotterdam en Delft werken samen om de bereikbaarheid van de regio te bevorderen door het verbeteren en effectiever maken van de distributie en doorstroming. Ook wordt er gewerkt aan het verbeteren van de luchtkwaliteit door de uitstoot van CO2, NOx en fijnstof verder terug te dringen met behulp van schonere brandstof. De regio fungeert daarbij zelf als proeftuin. Alle ervaringen die hier worden opgedaan worden later geëxporteerd naar andere, vergelijkbare regio‟s. Delft levert in deze samenwerking de kennis. De Delftse cluster kennisinstellingen bestaat uit TU Delft , TNO, Rijkswaterstaat, Connect/ ITS-Nederland en de TRAIL onderzoeksschool. Deze leveren bijdragen aan innovatieve oplossingen voor duurzaam stedelijk vervoer, duurzaam vervoer over water en de A15 als „ Sustainable highway of the future‟. Innovatieve bedrijven als Ephicas en Epyon Power werken dagelijks aan nieuwe technologieën om transport en mobiliteit duurzamer te maken. Voor de bereikbaarheid van de eigen technologische innovatiecampus investeert Delft in een combinatie van veel kleine ingrepen in de infrastructuur en de toepassing van strategieën van slim werken, slim reizen en beter benutten van bestaande infrastructuur. Kenniswerkers hebben een bovengemiddelde voorkeur voor de fiets en het openbaar vervoer. Delft investeert dan ook samen met Stadsgewest Haaglanden en de Provincie Zuid Holland in een fijnmazig fietsroutenet, een tram naar de technologische innovatiecampus en optimale aansluiting op de treinstations. Verder is aandacht 11
voor het oplossen van een aantal autoknelpunten. Voor een voorspoedige ontwikkeling van de kenniseconomie in de regio is het viersporig maken van het spoor Delft-Zuid - Rotterdam voor de verdere toekomst van groot belang.
Sleutelproject 5 Poort van Delft: slim en duurzaam goed bereikbaar Het sleutelproject op het gebied van duurzame bereikbaarheid is het project POORT. In een publiek private samenwerking (PPS) slaan kennisinstellingen, bedrijven en gemeente de handen ineen om Delft duurzaam bereikbaar te maken voor zowel werknemers als bezoekers. Slim werken, slim reizen en beter benutten wordt het devies. Als onderdeel van deze samenwerking worden diverse projecten opgestart. In het project POORT staat de realisatie van slimme en duurzame bereikbaarheidsoplossingen centraal, zoals nieuwe vormen van (semi-)openbaar vervoer en P&R plus faciliteiten. Het realiseren van een multimodaal transferium, waar mensen kunnen overstappen en goederen kunnen worden overgeladen van auto naar tram, trein of fiets is een voorbeeld van een P&R plus faciliteit.
Realisatietermijn
2013
Trekker
PPS POORT (voorlopig bestaand uit vier Cleantechpartners, TNO, TU, Gemeente en van Gansewinkel)
Partners
TNO, TU, Gemeente, van Gansewinkel, Haaglanden, aan te vullen met MKB en overige werkgevers in Delft.
Totale investering
25 miljoen
3.2 DELFT LEVERT TOPTECHNOLOGEN OP ALLE NIVEAUS In Delft kun je techniek studeren van voortgezet onderwijs tot PhD Delft staat in binnen- en buitenland in de eerste plaats bekend om de Technische Universiteit Delft. Maar er is meer. Op de universiteitscampus zijn twee hogescholen gevestigd met hun technische opleidingen en daar komt binnenkort een nieuwe mbo opleiding technologie bij. Daarmee beantwoordt Delft de vraag naar uitvoerend technisch talent van de bedrijven in de Clean Tech Delta, Medical Delta en de Greenport. En Delft zorgt met vernieuwend technisch voortgezet onderwijs voor een optimale aansluiting voor scholieren naar het hoger technisch onderwijs. Hbo en wo De TU Delft, de Haagse Hogeschool en Hogeschool Inholland investeren continu in onderwijsvernieuwingen, top faciliteiten en up-to-date gebouwen. Zo zorgen zij ervoor dat het hoge onderwijsniveau op peil blijft en nog verder verbetert. De groeiende samenwerking tussen TU en de 12
hbo opleidingen krijgt onder meer gestalte in diverse nieuwe Living Labs. Hierin werken studenten van alle niveaus in communities samen aan technologische oplossingen van maatschappelijke problemen. Zo worden de studenten optimaal voorbereid op toekomstig ondernemerschap. Mbo Delft realiseert een compleet technisch onderwijsaanbod op alle niveaus. Niet alleen op hbo en universitair niveau wordt technische geschoold personeel gevraagd. Juist in de uitvoering zijn goed geschoolde mensen belangrijk. Daarom zijn nieuwe mbo opleidingen technologie daarvoor in ontwikkeling. Deze opleidingen worden gevestigd op de university campus en zijn speciaal toegesneden op behoeften van de regionale clusters innovatieve bedrijven in de clean tech, Greenport en medische technologie. Voortgezet onderwijs Delft investeert verder in nieuwe opleidingen in het vmbo die aansluiten op het nieuwe mbo. In combinatie met techniekgericht havo en vwo zorgt Delft voor optimale aansluiting voor leerlingen naar alle vormen van middelbaar en hoger technisch onderwijs. Arbeidsmarkt Delft voert een activerend arbeidsmarktbeleid om de vraag van technisch innovatieve bedrijven optimaal te laten aansluiten op het aanbod, ook van lager opgeleiden. Functiedifferentiatie, werkleerplekken, scholing, onderwijs en facilitering van werkgevers door het Nieuwe Werkbedrijf behoren daarbij tot de instrumenten. Delft doet daarbij ook een beroep op maatschappelijk verantwoord ondernemerschap gericht op social return bijvoorbeeld in de vorm van stage- of leerplekken.
Sleutelproject 6 Vernieuwend MBO-technologie De groei van de innovatieve bedrijvenclusters Clean Tech Delta, Medical Delta en de Greenport leidt tot een groeiende vraag naar technici op mbo-niveau. Uit onderzoek is gebleken dat er in Haaglanden en Delft potentieel veel meer leerlingen zijn voor techniekopleidingen, dan er nu op de bestaande mbo opleidingen zitten. De gunstige beroepsperspectieven kunnen een nieuwe doelgroep jongeren uit de regio interesseren voor deze opleidingen en bedrijfssectoren. ROC Mondriaan, het Wellantcollege en de gemeente Delft werken eraan de nieuwe opleidingen in 2014 te laten starten op de university campus.
Realisatietermijn
2014
Trekker
ROC Mondriaan en Wellantcollege
Partners
Gemeente Delft, Haagse Hogeschool, Hogeschool InHolland, TU-Delft
Totale investering
10 miljoen
13
3.3 RUIMTE OM TE ONDERNEMEN IN DELFT Een divers aanbod voor bedrijven op verschillende plekken in de stad Voor kennisintensieve bedrijven en instellingen heeft Delft een breed aanbod van locaties en bedrijfsverzamelgebouwen. Van starters tot volwassen bedrijven, van hoogtechnologische tot creatieve ondernemers en ook voor kennisinstellingen. Delft biedt vier verschillende vestigingsmilieus. 1. Creative city: een mengeling van kleine bedrijfjes, ateliers en studentenhuisvesting in de historische setting van de binnenstad, in de statige oude TU-gebouwen met groene binnenhoven aan de rand van het centrum en in de industriële hallen langs de Schieoevers. 2. University campus: het kerngebied van de TU campus met de onderwijsgebouwen, aula, laboratoria, bibliotheek, (sport)voorzieningen voor (internationale) studenten, met daar omheen een aantal kennisinstituten. 3. Science park: Delft heeft twee science parks waar volop ruimte is voor kleine tot grote R&Dbedrijven in een groene setting: Technopolis in het zuiden en het industriële biotechpark op het DSM-terrein in het noorden. 4. City centre: Het centrummilieu van de Spoorzone in de nabijheid van station Delft Centraal en de binnenstad. Delft mikt op drie doelgroepen: technologisch georiënteerde bedrijven, creatieve bedrijven en kennisinstituten. Voor elk van deze categorieën is in elke fase van hun ontwikkeling ruimte beschikbaar Technolische bedrijven Voor technologische bedrijven is nabijheid van collega-bedrijven en de TU Delft van belang: de scienceparks Technopolis en Biotechpark DSM bieden dit. Hier is nog ruimte voor nieuwbouw. In de bedrijfsverzamelgebouwen zijn specifieke voorzieningen beschikbaar voor technologische bedrijven. Voor de startende technologische bedrijven zijn er naast de incubator YES!Delft met intensieve begeleiding en laboratoriumvoorzieningen diverse andere gebouwen beschikbaar. Het succes van YES!Delft leidt er toe dat veel doorgroeiende technologische bedrijven op zoek zijn naar andere bedrijfsruimten, veelal met laboratoriumvoorzieningen. De nabijheid van de incubator is voor deze groeiende bedrijven belangrijk. Omdat de markt niet in die specifieke behoeftes voorziet investeren de TU en de gemeente hierin.
14
Creatieve bedrijven Voor creatieve bedrijven zijn sfeer en uitstraling van gebouwen, uitwisseling en ontmoeting belangrijk. De meeste creatieve bedrijven voelen zich het meest thuis in het creatieve milieu van de binnenstad, de wijk TU-Noord en Schieoevers. Hier is inmiddels een divers aanbod gerealiseerd en in voorbereiding. De gemeente Delft schept continu voldoende gedifferentieerd aanbod voor deze bedrijven en bekijkt daarbij steeds nieuwe kansen voor mogelijkheden van bedrijfshuisvesting in leegkomende gebouwen. Een goed voorbeeld hier van is het oude zusterhuis van het voormalig ziekenhuis in Delft. Dat wordt verbouwd tot bedrijfsverzamelgebouw. Kennisinstituten Voor kennisinstituten zijn meerdere milieus aantrekkelijk: de university campus en Technopolis, als er behoefte is aan nauwe contacten met de TU Delft, TNO of Deltares. Voor instituten die hechten aan de nabijheid van een OV-knooppunt biedt de Spoorzone aantrekkelijke mogelijkheden. Starters (incl 1 groei) Technologische bedrijven
e
Doorgroeiers
Volwassen
++
-
+
Creatieve bedrijven
+
+
+
Kennisinstellingen
+
+
+
Delft biedt alle categorieën bedrijven voldoende aanbod aan bedrijfsruimte, behalve aan de categorie doorgroeiende technologische bedrijven en bedrijven met behoefte aan laboratoriumvoorzieningen. Daar wordt op zo kort mogelijke termijn in voorzien.
Sleutelproject 7 Doorstroomgebouwen YES! en DEP In de incubator YES!Delft zijn in 6 jaar tijd meer dan 100 bedrijven gestart. Een groot aantal daarvan is inmiddels YES! ontgroeid. Om ze voor Delft te behouden en de vaak heel belangrijke relatie met collega-bedrijven en de TU in stand te houden is goede huisvesting “om de hoek” nodig. Goede huisvesting betekent in dit geval bedrijfsverzamelgebouwen met laboratoriumfaciliteiten. Twee projecten staan hiervoor op stapel in Technopolis: het DEP-gebouw met speciale faciliteiten voor biotechbedrijven en het YES!doorstroomgebouw voor de overige bedrijven waaronder een cluster medisch technologische bedrijven.
Realisatietermijn
2013
Trekkers
TU-Delft en Cepezed Projects
Partners
Provincie Zuid-Holland, Gemeente Delft.
Totale investering
20 miljoen
Verwachte locatie
Technopolis
15
3.4 EEN HELE LOOPBAAN WONEN IN DELFT EN OMGEVING Studentenkamers, appartementen en eengezinswoningen Lekker wonen in de stad waar je studeert of werkt is belangrijk. Bij iedere carrièrestap horen andere behoeften op het gebied van uitgaan, recreatie en wonen. Delft is een compacte stad met een gezellige oude binnenstad waar altijd genoeg te beleven is. Talloze horecagelegenheiden, culturele instellingen, sportverenigingen en een mooie groene omgeving maken van Delft een fijne stad om in te leven. En binnen een straal van 15 km kun je kiezen uit een scala aan woonmilieus: van heel stedelijk tot wonen in het groen. Via snelle routes per fiets, OV en auto ben je zo in Delft. Kenniswerkers, onderzoekers en medewerkers van universiteit en hogescholen, medewerkers van kennisinstellingen en hightech bedrijven hebben ieder hun eigen woonwensen. Naast het bestaande aanbod van woningen in het historische centrum en de wijken daar omheen ontstaat in het hart van de stad in de Spoorzone - boven de spoortunnel die nu wordt aangelegd –letterlijk nieuwe ruimte voor wonen in het centrum van de stad. Aan de rand van de stad bouwt Delft de nieuwe wijk Harnaschpolder. En voor wie dicht bij de universiteitscampus wil wonen is naast de campus een groene wijk in de maak met appartementen en eengezinswoningen. De nieuwe wijk heeft een stedelijke uitstraling, wordt omringd door water en doorsneden door een park Voor studenten wordt in Delft doorlopend het aantal woningen uitgebreid. Op de universiteity campus worden de meeste studentenwoningen gebouwd. Tot 2023 is het de ambitie 5000 nieuwe studentenwoningen te realiseren. In 2011 werd al een nieuwe woontoren met kamers en zelfstandige eenheden voor 400 studenten gebouwd. In datzelfde jaar werd een voormalig TU-gebouw – nu een momument - verbouwd tot studentencomplex.
Sleutelproject 8 5000 studentenwoningen Zorgen voor meer studentenwoningen is één van de grootste prioriteiten voor de korte termijn. Studenten die graag in Delft willen wonen moeten een plek krijgen. Op dit moment is er te weinig woonruimte voor studenten. Tot 2014 komen er daarom 2200 woningen bij en tot 2023 zijn dat er zelfs 5000. Het grootste aantal studentenwoningen wordt in en rond de universitycampus gebouwd. Delft streeft naar een gevarieerd aanbod: van goedkoop naar duur, met mogelijkheden om alleen of samen te wonen, in de stad of in de campus, voor kortere of langere tijd.
16
Realisatietermijn
2023
Trekkers
O.a. DUWO, Ontwikkelcombinatie Watertuinen, Vorm Ontwikkeling
Partners
TU Delft, Gemeente Delft
Verwachte locatie
Hele stad, met nadruk op de universiteitcampus
3.5 EEN DUURZAME, GROENE EN WATERRIJKE CAMPUS Nieuwe bedrijven, studentenwoningen en voorzieningen op de university campus vragen om een een duurzaam ingerichte, groene campus. Een plek waar mensen prettig wonen, leven, recreëren en werken. Duurzaam wil zeggen: energieneutraal, klimaatbestendig en met een juiste waterbalans. Duurzaam bouwen en energiegebruik Duurzame gebouwen en een goed energiebeheer zijn voorwaarde voor een energieneutrale campus. Bij renovatie en nieuwbouwprojecten worden zo veel mogelijk duurzaamheidsmaatregelen genomen. De TU Delft werkt de komende jaren aan het terugdringen van energiegebruik door onder meer warmte-koude opslag en duurzame koel- en verwarmingstechnieken. Waar onderzoeksprojecten naar alternatieve energiebronnen hand in hand kunnen gaan met de bedrijfsvoering op energiegebied wordt gestreefd naar toepassing van innovatieve technieken als geothermie, zonne-energie, windenergie en bijvoorbeeld groene daken in de projecten. Onder de noemer “green campus” werkt de TU samen met verschillende ondernemers aan duurzaamheidsprojecten. Voorbeeld hiervan is het project Energy Gateway – een windturbine geïntegreerd met zonnepanelen en bezoekerscentrum, als icoon van duurzame energie. Ook de Energy Wall – een geluidswal waarin zonnepanelen en een afvanginstallatie voor fijnstof – is een voorbeeld van een duurzaamheidproject met een grote impact voor Delft. Onderzoekers van de TU Delft en het bedrijfsleven ontwikkelen hiervoor nieuwe concepten voor het gebruik van wind- en zonne-energie en het hergebruik van afvalwater. Deze gaan toegepast en uitgetest worden in een realistische werkomgeving in een Green Village op de campus. Groen en water Naast duurzaam bouwen is ook in de inrichting van de buitenruimte veel winst te halen. Delft heeft een manier gevonden om alle wensen en noodzakelijke ingrepen op het gebied van groen en water inzichtelijk te maken. Overheden, grondeigenaren, ontwikkelaars en bewoners werken hier samen aan het realiseren van een groene en waterrijke campus. Met zoveel nieuwe ontwikkelingen en dichte bebouwing is meer groen en water nodig. Er worden nieuwe plekken gecreëerd om water te bergen. Om te zorgen voor een goede waterkwaliteit worden rioleringen afgekoppeld en natuurvriendelijke oevers aangelegd. Extra groen op de campus draagt bij aan gezondheid, luchtkwaliteit, een prettige werk- en leefomgeving en arbeidsproductiviteit.
17
Sleutelproject 9 Projectenprogramma groen-blauw Om te voldoen aan de wateropgave wordt nieuw water toegevoegd, wordt de waterstructuur in het gebied verbeterd en wordt het watersysteem door een aantal maatregelen effectiever benut. Om te voldoen aan de groenopgave wordt de aanwezige groene structuur versterkt door missende delen aan te vullen, nieuwe verbindingen te maken, nieuwe parken aan te leggen en bestaande groengebieden te verbeteren. Door structuren binnen het gebied te verbeteren en ze goed te verbinden met de groene gebieden rond de stad wordt ook de kwaliteit van de regionale groen- en waterstructuren beter. Samen met ontwikkelende partijen is afgesproken dat groene en blauwe maatregelen hand in hand gaan met bouwwerkzaamheden als er sprake is van nieuwbouw en grote renovaties. Ook wordt aandacht gegeven aan tijdelijk groen. Op locaties waar niet wordt gebouwd worden kansen gegrepen om de ecologie en de leefomgevingskwaliteit te versterken met tijdelijk groen. De campus is een experimenteerruimte voor water: er worden showcases en proeftuinen gemaakt voor innovatieve, experimentele oplossingen voor waterberging.
Realisatietermijn
2012 e.v.
Trekkers
Gemeente Delft
Partners
TU, Gemeente, Hoogheemraadschap van Delfland, belangenvereniging TUNoord, DUWO, Ontwikkelcombinatie Watertuinen
Totale investering
17 miljoen
Verwachte locatie
Hele stad, met nadruk op de universiteitcampus
18
