W i n d e s h e i m z e t k e n n i s i n w e r k i n g. Jaarverslag 2013 LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE

Windesheim zet kennis in werking

Jaarverslag 2013

LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE

Maart 2014

| JAARVERSLAG LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE 2013 |

COLOFON Titel

: Jaarverslag 2013 Lectoraat Kunststoftechnologie

Datum : Maart 2014 Auteur : Dr. Margie Topp Telefoon : (088) 469 9700 Website : www.windesheim.nl/lectoraatkunststoftechnologie Email

: [email protected]

Versie

: 1.4

Status

: Definitief

Dit is een uitgave van Windesheim Zwolle, Postbus 10090, 8000 GB Zwolle, Nederland. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

1


Inhoud Inhoud..................................................................................................................................................................... 2 1

Inleiding........................................................................................................................................................... 3

2

Ontwikkeling Lectoraat Kunststoftechnologie ............................................................................................ 4

3

2.1

Terugblik 2013 ............................................................................................................................................ 4

2.2

De kenniskring ............................................................................................................................................ 5

2.3

Partners & netwerk ..................................................................................................................................... 6

2.4

Adviesraad ................................................................................................................................................. 7

2.5

De programmalijnen ................................................................................................................................... 7

Onderzoeksprojecten ..................................................................................................................................... 8 3.1

Maakindustrie creëert met Rapid Manufacturing nieuwe ontwerpen en mogelijkheden (RAAK-MKB

project, afgerond met congres 3DprintNL) ........................................................................................................... 8 3.2

Recycling in Ontwerp (RAAK-MKB project met Saxion als penvoerder, afgesloten met congres) ........... 12

3.3

Renewable energie-efficiënte kunststof-productietechnologieën voor het grensoverschrijdend MKB

(RAAK-Internationaal project) ............................................................................................................................ 16 3.4

High-Tech Kunststoffen (Thermoplastische Composieten) (RAAK-MKB project) ..................................... 20

3.5

Composieten in Built Environment (TFF project) ...................................................................................... 23

3.6

Breakthrough in 3D printen (TFF project, met Saxion als penvoerder)..................................................... 26

3.7

Recycling of Polymer Materials (TFF project, met Saxion als penvoerder) .............................................. 28

4

Onderwijsactiviteiten ................................................................................................................................... 30

5

Overige Activiteiten ...................................................................................................................................... 31 5.1

Activiteiten op Windesheim ...................................................................................................................... 31

5.2

Activiteiten verricht in de vakwereld.......................................................................................................... 31

5.3

Publicaties (en pers) ................................................................................................................................. 32

2


1 Inleiding Er is in het jaar 2013 weer veel gebeurd rondom het lectoraat Kunststoftechnologie. Het jaar 2013 stond in het teken van grote gebeurtenissen en verdere groei van het Lectoraat Kunststoftechnologie. In maart hebben we afscheid genomen van dr.ir. Harold Gankema als lector. Sinds 1 mei, na een korte periode als associate lector, staat dr. Margie Topp nu aan het roer van het lectoraat. Margie Topp is afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen binnen de afdeling Polymeerchemie, gevolgd door een promotieonderzoek betreffende emulsie polymerisatie aan de Universiteit Twente. Tevens zijn er meerdere docent-onderzoekers aangetrokken door het lectoraat. Vanaf de start van het Lectoraat Kunststoftechnologie is het beleid gericht geweest op het versnellen van de verankering van het lectoraat in de regio, door het vormen van een adviesraad onder de paraplu van de kenniskring van het lectoraat en door het entameren van (extern gefinancierde) projecten met regionale spelers. Deze aanpak heeft geleid tot een flink aantal innovatieve projecten met een groot aantal regionale deelnemers resulterend in een relatief groot aantal projecten die onder de SIA-RAAK subsidieregeling voor innovatief onderzoek gesubsidieerd worden. Deze projecten zijn over het algemeen breed en multidisciplinair van opzet en niet zo zeer specialistisch zoals men misschien bij toegepast/praktijkgericht onderzoek zou verwachten. Een mijlpaal dit jaar was de toekenning van het kwaliteitslabel Innovatie Laboratorium (iLab), die Windesheim in samenwerking met de provincie Overijssel en het Polymer Science Park (PSP) vanuit de Topsector Chemie kreeg. Met deze status behoort Windesheim tot de top van de Nederlandse chemiesector in de ontwikkeling van onderzoek. Op hetzelfde moment heeft Stenden hogeschool samen met NUON, Emmtec en het API-institute het kwaliteitslabel Centre for Open Chemical Innovation (COCI) gekregen. Het iLab en COCI gaan gezamenlijk verder onder de naam GreenPAC. Ten aanzien van het onderwijs is het beleid binnen het Kenniscentrum Technologie erop gericht dat de lectoraten een herkenbare plaats in het curriculum invullen, naast het verzorgen van gastcolleges in de verschillende fasen van de opleidingen binnen Techniek. Binnen het lectoraat Kunststoftechnologie is dat de minor Polymer Product Engineer. Het doel van deze ontwikkelingen is enerzijds dat de lectoraten zich goed aan de studenten kunnen presenteren en anderzijds dat studenten ingezet kunnen worden in het onderzoek van het lectoraat. Op het onderwijsvlak vanuit het lectoraat Kunststoftechnologie werd dit jaar samen met het lectoraat Duurzame Polymeren van Stenden hogeschool een gezamenlijke duale masteropleiding (joint degree) Polymer Engineering ontwikkeld, welke positief geaccrediteerd is en in februari 2014 van start is gegaan. Ook op het gebied van expertisegebieden via Centres of Expertise (CoE’s) heeft het lectoraat zich gedurende 2013 verder ontwikkeld. Het lectoraat Kunststoftechnologie heeft zich verbonden aan expertise centra binnen de topsector High Tech Systems en Materialen (samenwerking met Saxion) en binnen de topsector Chemie (samenwerking met Stenden hogeschool). Binnen deze Centers of Expertise heeft High Tech Systems en Materialen de naam TechForFuture (TFF) gekregen en zijn er verschillende programmalijnen gedefinieerd, welke ondergebracht zijn in verschillende door TFF gesubsidieerde projecten. Bovenstaande activiteiten hebben ertoe geleid dat de uitbreiding van het lectoraat, welke al in 2012 was ingezet, in het afgelopen jaar verder is voortgezet. De verwachting is dat de groei van de Kenniskring gehandhaafd blijft in 2014.

3


2 Ontwikkeling Lectoraat Kunststoftechnologie 2.1 Terugblik 2013 Terugkijkend op 2013, kunnen we concluderen dat het een jaar is geweest waarin zeer veel is gebeurd en waarin een goede basis is gelegd voor de komende jaren. Hieronder een kort overzicht van enkele in het oog springende wetenswaardigheden. Gedurende 2013 waren vier SIA RAAK projecten actief. Twee SIA RAAK-MKB projecten zijn in september en oktober afgerond, een derde RAAK-internationaal project (KOENST) liep gedurende het gehele jaar 2013. De vierde is in 2012 goedgekeurd, waardoor dit project in april 2013 van start kon gaan. Op 4 april 2013 was de kick-off bijeenkomst van het laatst genoemde SIA RAAK-MKB project High-Tech Kunststoffen (Thermoplastische Composieten/TPC). Een onderzoek naar de toepassingsmogelijkheden van Thermoplastische Composieten in twaalf MKB-bedrijven in de kunststofverwerkende industrie. Gekeken wordt hoe voor elk van deze bedrijven een hoogwaardig eindproduct gecreëerd kan worden, dat in serie gemaakt kan worden. Tevens wordt gekeken naar het economisch omslagpunt voor de inzet van thermoplastische composieten. Daarnaast zijn er drie projecten via de nieuwe subsidieverstrekker TFF gehonoreerd en gestart in 2013, te weten; 

Composieten in Built Environment, waarin onderzoek wordt gedaan naar composieten oplegblok- en brugdekoplossingen.



Breakthrough in 3D printen, een vervolg op het SIA RAAK-MKB project Rapid Manufacturing in samenwerking met Saxion.



Recycling of Polymer Materials, een vervolg op het SIA RAAK-MKB project Recycling in Ontwerp, ook in samenwerking met Saxion.

In november/december 2013 zijn er verschillende SIA RAAK aanvragen geschreven, welke in 2014 ingediend zullen worden. Onder grote belangstelling is op 19 september 2013 in Zwolle bij het Polymer Science Park het SIA RAAK-MKB project Rapid Manufacturing afgesloten tijdens het congres 3DprintNL. Met 500 bezoekers, 30 exposanten en vijf gastsprekers uit binnen- en buitenland kunnen we spreken van een geslaagd event. Tijdens het evenement werden de nieuwste technologieën, toepassingen en technieken rondom 3D printen gepresenteerd. Tevens werd het, door docent-onderzoeker Masja Mooij geschreven, handzame rapport ‘Printen in de derde dimensie’ gepresenteerd, waarin de eindresultaten van het onderzoek werden gepubliceerd. De dag bestond uit een aantal zeer uiteenlopende lezingen die werden ingeleid door de dagvoorzitter Remco Hoogendijk, afgewisseld met een bedrijvenbeurs en een expertpanel waar men met uiteenlopende vragen over 3Dprinten terecht kon. De organisatie, die in handen was van Westrup Engineering, Hogeschool Windesheim, Stenden Hogeschool, Oost NV en Polymer Science Park wil van 3DprintNL een jaarlijks terugkerend evenement maken, waarvan de volgende editie alweer gepland staat voor 18 september 2014 in Emmen. Een ander SIA RAAK-MKB project van het lectoraat, Recycling in Ontwerp, werd een maand later ook succesvol afgesloten met een congres in het Harry Banninktheater in Enschede, in samenwerking met penvoerder Saxion. In het project Recycling in Ontwerp is onderzocht hoe mkb’ers en productontwerpers bij het ontwerpen vooraf al rekening kunnen houden met de inzet van gerecyclede materialen en de recycling van de gebruikte materialen.

4

| JAARVERSLAG LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE 2013 | De onderzoeksresultaten zijn gepubliceerd in de eindpublicatie ‘Recycling in Ontwerp, State of the art van de Nederlandse recycling industrie’ welke tijdens het congres gepresenteerd werd. Het eerste SIA RAAK-MKB project van het lectoraat op het gebied van Duurzaam produceren in de kunststofindustrie, dat in september 2011 is gestart en in 2012 is afgerond, werd dit jaar genomineerd voor de RAAK award. Ondanks het feit dat het lectoraat niet gewonnen heeft, was het met een mooie stand vertegenwoordigd tijdens het jaarcongres van Stichting Innovatie Alliantie (SIA) op 21 november 2013 waar het winnende project bekend gemaakt werd. De verkregen iLab en COCI status werd gevierd tijdens de officiële opening op 15 november 2013 van Green PAC. De relaties van het lectoraat en Windesheim waren uitgenodigd voor een inspirerende bijeenkomst op het Polymer Science Park in Zwolle. Na de officiële woorden, werden de website en het logo gelanceerd en na een rondleiding door het iLab werd de bijeenkomst afgesloten met een netwerkborrel. Ook op het onderwijsvlak zijn interessante ontwikkelingen te melden, waaronder het opzetten van de eerder genoemde joint degree Master Polymer Engineering in samenwerking met Stenden.

2.2 De kenniskring De personele samenstelling van het lectoraat was in 2013 als volgt:

Interne leden LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE Naam

Functie

FTE

Dr.ir. Harold Gankema

lector associate lector

0,8 fte, per 1-3-13 uit dienst 0,9 fte vanaf 1-1-13 tot 30-4-13

lector

0,9 fte per 1-5-13

Dr.ir. Geert Heideman

associate lector

1,0 fte

Dr.ir. Niels Boks

docent/onderzoeker

0,6 fte, per 1-9-13 0,4 fte

Drs.ing. Tonny van Dijk

docent/onderzoeker

0,2 fte, per 1-9-13 niet meer werkzaam voor lectoraat

Ir. Alexander Janssen

docent/onderzoeker

1,0 fte, per 1-6-13 0,2 fte

Ir. Masja Mooij

docent/onderzoeker

0,4 fte

Dr.ir. Jakob Buist

docent/onderzoeker

0,45 fte

Ir. Otto Kool

docent/onderzoeker

0,2 fte

Ir. Laurens Bervoets

docent/onderzoeker

0,2 fte

Ir. Peter Bosman

docent/onderzoeker

0,2 fte vanaf 1-2-13

Drs.ing. Freek Noordhuis

docent/onderzoeker

0,2 fte vanaf 1-2-13, per 1-9-13 0,4 fte

Ir. Robbie Woldendorp

docent/onderzoeker

0,2 fte vanaf 1-9-13

Dr. Margie Topp

5


Externe leden (de Adviesraad) Dr.ir. Gerrit Rekers (Wavin Technology & Innovation, Dedemsvaart; partnerbedrijf Dr. Sepas Setayesh (Philips CL, Drachten; partnerbedrijf) Ing. Patrick Breukers (Schoelller Allibert, Zwolle; partnerbedrijf) Gerard Nijkamp Msc (Attero, Wijster; partnerbedrijf) Ing. Hilbrand van Bleek (Dyka, Steenwijk; partnerbedrijf) Drs. Erik de Ruijter (directeur koepelorganisatie NRK, Den Haag) Ir. Christiaan Bolck (projectleider bioplastics WUR, Wageningen) Jan Scholten (adviseur Syntens, Enschede) Prof. dr.ir. Remko Akkerman (Technical director TPRC/Universiteit Twente, Enschede) Samenvattend heeft zich ten opzichte van 2012 een groot aantal veranderingen voorgedaan binnen de personele samenstelling van zowel de interne als de externe kenniskring. Om de continuïteit beter te kunnen waarborgen en minder afhankelijk te zijn van de beschikbaarheid van studenten, is besloten om vanuit de beschikbare project subsidies per project voor een deel een junior onderzoeker aan te stellen. Koen Hermans was aangesteld bij het project Recycling in Ontwerp en zal verder werkzaam zijn voor project TPC en twee van de nieuwe TFF projecten, Mike Laarman was aangesteld bij het project over 3Dprinten (Rapid Manufacturing) en zijn dienstverband is na afloop van het project niet voortgezet. Cristian Hummel (aangesteld bij het project KOENST) zal ook worden ingezet bij één van de nieuwe TFF projecten. Om het groeiende aantal (omvangrijke) projecten en activiteiten uit te kunnen voeren en tevens gestalte te kunnen geven aan de visie van het lectoraat, staat er binnen het Centre of Expertise GreenPAC nog een vacature uit voor verdere uitbreiding van de interne kenniskring van het lectoraat met een halve fte lector. Naast uitbreiding van het lectoraat is er ook het nodige aan teamontwikkeling van het lectoraat gedaan in het afgelopen jaar. Zo waren er een teamochtend op 30 januari, teamborrel op 11 juli en een teamdag op 13 september, waarbij Ivo Dokman van L&Vingfactory ons steeds heeft begeleid via de Corporate Academy. Naast veranderingen binnen de interne kenniskring zijn er ook een aantal veranderingen geweest in de externe kenniskring (partners/adviesraad). Schoeller Arca Systems heeft haar naam gewijzigd in Schoeller Allibert. Gerard Nijkamp van Attero is per 1 december 2013 met pensioen gegaan en zijn functie binnen de adviesraad van het lectoraat zal worden overgenomen door Jean Wilbers. Voor 2014 is MOBA, gevestigd te Barneveld, bereid gevonden om per januari het lectoraat te ondersteunen met kapitaal en kennis en dit wordt gestalte gegeven in de persoon van Ruud van der Meer.

2.3 Partners & netwerk Het lectoraat wordt financieel en inhoudelijk gesteund door partnerschappen met het bedrijfsleven; Wavin, Dyka, Attero, Schoeller Allibert, Philips Consumer Lifestyle en per januari 2014 dus ook MOBA. Het lectoraat werkt tevens intensief samen met het Polymer Science Park en verschillende instanties en kennisinstellingen (zoals NRK, Wageningen Universiteit en Researchcentrum (WUR), Syntens, Universiteit Twente (UTwente), Rijksuniversiteit Groningen, Saxion Hogescholen en de Fachhochschule Osnabrück). De partners zijn naast NRK, UTwente, WUR en Syntens allen vertegenwoordigd in de adviesraad van het lectoraat.

6

| JAARVERSLAG LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE 2013 | Op 9 januari is het lectoraat met haar partners op bezoek geweest bij Wavin, te Dedemsvaart en mochten hier een ‘kijkje in de keuken’ nemen. De rondleiding werd gecombineerd met een partnervergadering. Schoeller Arca Systems verwelkomde ons op 24 april in de Hardenberg en Holten, waar ook weer een rondleiding en partnerbijeenkomst plaatsvonden. Op 2 oktober werd de laatste partnerbijeenkomst gehouden op Windesheim zelf. De partnerbijeenkomsten stonden in het teken van een uitwisseling van informatie met betrekking tot de stand van zaken van de diverse onderzoeksprojecten van het lectoraat en nadere kennismaking van de partnerbedrijven door middel van diverse rondleidingen en presentaties.

2.4 Adviesraad Op 27 mei en 18 november 2013 hebben bijeenkomsten van de Adviesraad plaatsgevonden. Op de beide Adviesraadbijeenkomsten, die plaatsvonden op Windesheim, werden het nieuwe lectoraatsplan en de onderzoeks- en onderwijsactiviteiten van het lectoraat besproken. In het kort is de missie van het lectoraat in deze sessies als volgt geformuleerd: 

Het hoger doel van het lectoraat: de bevordering van Hoger Onderwijs op het gebied van kunststoffen doordat kennis uit onderzoek en projecten terugvloeit in het onderwijs;



Het gewaagde doel van het lectoraat: Hét kenniscentrum kunststoftechnologie worden op het gebied van verwerkingstechnieken en composieten met een gezond verdienmodel;



De Kernwaarden van het lectoraat: Goed gedegen toegepast onderzoek, een betrouwbare en professionele samenwerkingspartner die vernieuwend is;



De Kernkwaliteiten van het lectoraat: Het ontwerpen maar ook realiseren van een product. Een multidisciplinair team waarin verschillende vakgebieden vertegenwoordigd zijn.

2.5 De programmalijnen De strategie van het lectoraat zal zich de komende tijd concentreren op de pijlers verwerking van kunststoffen en mogelijkheden van composiet materialen. De overkoepelende activiteiten van het lectoraat zullen deels liggen in het onderwijs van de Minor en de Master en deels in het opzetten van een verdienmodel met Life Cycle Assessments.

7


3 Onderzoeksprojecten 3.1 Maakindustrie creëert met Rapid Manufacturing nieuwe ontwerpen en mogelijkheden (RAAK-MKB project, afgerond met congres 3DprintNL) Soort project R&D project

Projectleider en onderzoekers Dr.ir. Harold Gankema

0.05 fte (projectsponsor tot 1 maart)


0.05 fte (projectsponsor vanaf 1 maart)

Ir. Alexander Jansen

0.25 fte (projectleider)

Ir. Masja Mooij


Dr.ir. Niels Boks

0.15 fte (onderzoeker)

Mike Laarman

0.40 fte (junior onderzoeker)

Aantal bij het project betrokken studenten Sept. 2012 – jan. 2013

2 afstudeerders: Bas de Haan en Gijs Eggink. 9 minor studenten: Bram van Ravenhorst, Ben Zilvold, Micheal de Visser, Adrie Verdoes, Gerjan Kappe, Anne de Ruig, Laurens Wes, Douk van Werven en Melchior de Joode.

Sept. 2012 – jan. 2013

1 stagiair: Pieter Paul van Ewijk.

Febr. 2013 – juni 2013

1 werkstudent: Paul Dijkstra.

Febr. 2013 – aug. 2013

2 afstudeerders: Dorien Gerdes en Tim de Jonge.

Status project Afgerond met congres 3DprintNL bij het Polymer Science Park

Beschrijving van het project Aan het begin van de jaren ’90, vervangt de computer met tekenpakket definitief de tekentafel. Ook het tekenen zelf ondergaat een revolutie, waar er altijd werd getekend in aanzichten en doorsnedes (twee dimensioneel met een X-as en Y-as) kan er nu volledig drie dimensionaal worden getekend (X-as, Y-as en Z-as). Hierdoor is het mogelijk om de complexiteit van producten fors te vergroten. Producten kunnen door middel van 3D tekenen dubbel-gekromde oppervlakken krijgen, ook de mate van integratie van onderdelen stijgt enorm. Door deze complexere producten is behoefte aan prototypes ontstaan tijdens het ontwikkelingsproces. De eerste Rapid Prototyping (RP) technieken voorzien halverwege de jaren ‘90 in deze behoefte naar prototypes. De techniek biedt de mogelijkheid om direct vanuit een digitaal bestand een product “te printen”. Het proces is echter nog kostbaar en levert fragiele producten. Maar de behoefte aan reële prototypes zorgt voor een stormachtige ontwikkeling binnen RP zodat er tal van nieuwe technieken ontstaan. Ook het aantal materialen dat deze “printers” kunnen verwerken wordt steeds groter. Elke techniek en elk materiaal heeft zijn eigen specifieke eigenschappen.

8

| JAARVERSLAG LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE 2013 | De Rapid Prototyping techniek is geëvolueerd naar Rapid Manufacturing (RM) techniek, waarmee functionele producten in kleine series kunnen worden gemaakt. Dit is mogelijk door de ontwikkeling van nieuwe technieken, waarmee de kosten per product drastisch zijn gedaald en de kwaliteit fors is gestegen. Producten geproduceerd met RM doen niet meer onder voor conventioneel vervaardigde producten. De voordelen van RM zijn immens voor de kunststofverwerkende industrie. Conventioneel vervaardigde producten maken gebruik van een vorm-omkeringsproces waarbij eerst matrijzen moeten worden vervaardigd voordat producten kunnen worden gemaakt. Met Rapid Manufacturing kunnen er rechtstreeks vanuit een digitaal bestand producten worden geprint. Dit levert voordelen op zoals kortere ‘time-to-market’, mogelijkheid om ‘just in time’ te produceren, ‘mass-customization’ en nieuwe ‘design’ mogelijkheden De kunststofverwerkende industrie is ervan overtuigd dat de productieomgeving er over 5 jaar compleet anders uitziet door de ontwikkeling van RM. Zij verwachten dat RM een nog grotere impact op de productie zal hebben dan de stap van twee- naar driedimensionaal tekenen. Echter voordat de (gedeeltelijke) overgang kan worden gemaakt naar RM heeft de kunststofverwerkende industrie te maken met een aantal vragen die zij nader willen onderzoeken: 

Identificatie van mogelijkheden van RM in de huidige bedrijfsvoering?



Met welke RM techniek materiaal combinatie kunnen de gewenste functionele eisen worden gecreëerd?



Moeten er aanpassingen voor RM aan het ontwerp worden doorgevoerd?



Wat is de financiële haalbaarheid van RM, waar zit het break-even point?

Met dit project wil het MKB door middel van onderzoek en testen en het iteratief aanpassen van het productontwerp, in samenwerking met studenten en docenten van Hogeschool Windesheim, deze vragen beantwoorden. Als de gewenste RM techniek materiaal combinatie getest is, kan worden overgegaan naar ‘re-design’ en ‘break-even’ analyse, waarbij conventioneel produceren wordt afgezet tegen Rapid Manufacturing. Bij het beoordelen van de kwaliteit wordt gebruik gemaakt van het laboratorium op Hogeschool Windesheim en van haar partner Fachhochschule Osnabrück. Tevens wordt gebruik gemaakt van de expertise van het TNO Rapid Manufacturing Demo Centre. De opgedane kennis wordt geïntegreerd in de Minor Polymer Product Engineer van Techniek: Engineering & Design binnen Windesheim. De kennis verspreiding binnen en buiten het consortium wordt samen met Syntens en de branche vereniging Nederlandse Rubber en Kunststofindustrie (NRK) vormgegeven.

Descriptive title The design implications of 3D printing on functional product requirements

Abstract With 3-D printing techniques the complexity of products can be increased compared to traditional design methods. Within the manufacturing industry this has led to the development of the Rapid Manufacturing (RM) technology allowing functional products to be made in small series. For the plastic products industry, RM creates significant opportunities since the usual moulding techniques which employ shape-inversion methods can be by-passed. Because RM prints the product directly from a data file it facilitates shorter time-to-market, just-in-time production, mass-customization as well as new design opportunities. This project focuses on identifying the issues related to the use of RM in the existing production lines; the mechanical and sustainable properties of the end products and the consequences of RM for product design. Also the financial aspects of RM production will be investigated. The project set-up is largely empirical, with trial projects for a number of industrial partners aiming to tackle practical issues like required material properties, re-design issues and break-even analysis. Product quality of the produced prototypes is the main output indicator. To benchmark the project’s efforts, a desk study into the current European state-of-the-art is carried out.

9


Looptijd van het project 01-09-2011 tot 01-09-2013, met een verlenging tot 01-12-2013

Samenwerkingspartners Consortiumleden (6) Windesheim (penvoerder), Zwolle; Westrup Engineering, Vollenhove; DPI Value Centre, Eindhoven; Koepelorganisatie NRK, Den Haag; KvK (voorheen Syntens), Enschede; TNO, Eindhoven. Programmaleden (11) Wavin T&I, Dedemsvaart; Dyka, Steenwijk; 3DE Van Dijk, Putten; Vitters Shipyard, Zwartsluis; EURO Mouldings, Nijverdal; Herikon, Almelo; Heijcon, Raalte; Schoeller Allibert, Zwolle; BMA Ergonomics, Zwolle; Food Jazz DJs, Utrecht; Miedema Tandtechnischlab, Drachten.

Output Tijdens het eerste deel van het project zijn onderzoeken uitgevoerd voor de eerste zes MKB-bedrijven, waarbij interessante resultaten zijn geboekt. Enerzijds kan een deel van de productie worden overgenomen van speciale producten met een kleine seriegrootte, en anderzijds kunnen er stappen uit het productieproces gehaald worden door producten te scannen en matrijzen te printen voor het gieten van PolyUrethaan. In het tweede deel van het project zijn er grote stappen gezet in het printen van PolyEthyleen en chocolade. Verder zijn er oplossingen ontwikkeld voor prototypes en kleine serieproducties van klant specifieke lichtschakelaars voor luxe zeilschepen. Alle onderzoeksresultaten zijn verwerkt in het handzame rapport ‘Printen in de derde dimensie’, geschreven door Masja Mooij, welke op het afsluitende congres 3DprintNL is verspreid. Begin 2014 zal er nog een uitgebreid eindrapport worden geschreven met betrekking tot dit project.

Projectbijeenkomsten waarin resultaten gepresenteerd zijn aan de betrokken partijen 

26 maart 2013 – projectgroepbijeenkomst.



19 september 2013 – eindcongres 3DprintNL.

Publicaties (artikelen, vakpublicaties) 

WINWIN nr. 4 mei 2013: Kansen voor het MKB met Rapid Manufacturing, interview met Masja Mooij en Alexander Jansen.



Win’ 13 juni 2013: vooraankondiging congres 3DprintNL.



Win’ 5 september 2013: aankondiging congres 3DprintNL.



Handzaam rapport Printen in de derde dimensie (september 2013) door Masja Mooij, sluit aan bij resultaat uit onderzoek (veel onwetendheid over 3D-printen), oplage 2.000 stuks, ook opgenomen in HBO kennis bank (http://hbo-kennisbank.nl)

Diverse lezingen 

Global Entrepeneurship Week 2013



NRK themabijeenkomst 28 november 2013

10


Diverse interviews 

Made in Europe (http://www.made-in-europe.nu/2013/09/onderzoek-windesheim-elk-mkb-bedrijf-kaniets-3d-printen/)



Vraag en aanbod (http://www.vraagenaanbod.nl/nieuws/id9895D_printen_evenement_DPrintNL_voor_NoordNederland.html)



NRK-magazine (volgt nog)

Diverse web-artikelen 

Windesheim website



PSP website februari 2013



Verwijzing in web-boek “de wereld van 3D-printen” van Willem Vermeend



Medewerking verleend aan 3D Industry Expo van Ground3d, beeldmateriaal en tekst (http://3dindustryexpo.com/)

Minor opdrachten 

D. van Werven, M. de Joode, R. Meester (03-09-2012 t/m 25-01-2013): Vitters / Ontwikkeling van klantspecifieke lichtschakelaar voor zeilschepen.



B. van Ravenhorst, B. Zilvold, M. de Visser (03-09-2012 t/m 25-01-2013): Food Jazz DJS / Printen van chocola.



de Ruig, A. Verdoes, G. Kappe, L. Wes (03-09-2012 t/m 25-01-2013): Dyka / Koeloptimalisatie matrijskern.



J. Miermans, D. Kamp, B. Evers, H. van Putten, M. Danneberg, H. Jonker (30-1-2012 t/m 30-06-2012): Heijcon / Onderzoeken mechanische eigenschappen van een 3D-geprint materiaal.

Afstudeerverslagen 

Eggink, G., Haan, B (03-09-2012 t/m 25-01-2013): Euromouldings / Realistisch prototypes van blowmoulding producten, printen van PE, januari 2013.



Gerdes, D., Jonge de, T. (1-2-2013 t/m 31-8-2013): Het implementeren van Rapid Manufacturing, redesign voor RM op basis van het spel ‘Holle Bolle Big’.

Stageverslagen 

Ewijk, P.P. (01-09-2012 t/m 31-01-2013): Brillen produceren door middel van Rapid Prototyping.

Werkstudenten 

Dijkstra, P. (1-2-2013 t/m 30-6-2013): Vooronderzoek printen van PP (Schoeller), visualisatie 3D printtechnieken, foto’s voor publicatie.

Overig 

Bedrijfsprojectweek 2013: brillen personaliseren d.m.v. scannen en 3D-printen.



M. Laarman (juli 2013) Extra testen UV & zoutsproei.



M. Laarman (juli 2013) Testen PP trekstaafjes.



M. Laarman (juli 2013) Modelleren en printen individuele afdruklepel.

Toegezegde maximale projectsubsidie € 293.000 door SIA RAAK-MKB

11


3.2 Recycling in Ontwerp (RAAK-MKB project met Saxion als penvoerder, afgesloten met congres) Soort project R&D project

Projectleider en onderzoek ers Dr.ir. Harold Gankema




Drs.ing. Tonny van Dijk


Koen Hermans


Dr.ir. Niels Boks


Aantal bij het project betrokken studenten Sept. 2012 – jan 2013:

3 stagiaires; J. de Wolde, P. Toering en M. Schut. 11 minor (Polymer)studenten; G. Vierhout, R. Alblas, C. Sipkens & S. Mijerink, D. Hoff, T. Minkjan, L. Kempjes, D. Deemter, L. Bosscha, M. Kleine Deters & J. Korblet.

Jan. 2013 – juni/juli/aug. 2013:

3 stagiaires; E. Frolijk, G. Kappe en H. Stork.

Status project Afgesloten met congres

Beschrijving van het project Het MKB heeft behoefte aan eenvoudige hulpmiddelen, waarmee de potentie van het hergebruik van kunststoffen en textiele materialen inzichtelijk gemaakt kan worden. Deze hulpmiddelen moeten inzicht bieden in de mogelijkheden van materiaalhergebruik in verschillende stadia van de productlevenscyclus, en de wijze waarop het ontwerp hier invloed op heeft. Zo vormt het kunnen demonteren van producten, ‘demontage’, een belangrijk aspect als het gaat om het creëren van monostromen en het voorkomen van vervuiling in de afvalketen. De transformatie van dit ‘afval’ tot ‘grondstof’ is vervolgens bepalend voor het toepassingsgebied. En dat roept weer de vraag op welke invloed het transformatieproces heeft op de eigenschappen van her te gebruiken materiaal en welke effecten dat heeft (of: zou moeten hebben) op het ontwerp. Dit leidt tot de vraag naar de acceptatie bij de verwerkende industrie en de eindgebruiker van andersoortige ontwerpen op basis van recyclaat. Het project dient werkmethodes in de vorm van do’s en don’ts op te leveren, waardoor nieuwe product- innovaties mogelijk zijn en nieuwe product-marktcombinaties ontwikkeld kunnen worden. Bijkomend voordeel is dat hergebruik daarmee bevorderd wordt wat maatschappelijke besparingen geeft op het gebruik van schaarse bronnen. De vertaling van bovengenoemde vragen naar kennisvragen voor de verwerkende industrie leidt tot het volgende: 

Hoe kan in het ontwerpproces rekening gehouden worden met recyclebaarheid van materialen waaruit de producten worden opgebouwd?



Hoe kan in het ontwerpproces rekening gehouden worden met de inzet van recyclaat?

12

| JAARVERSLAG LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE 2013 | De kennisvragen leiden op hun beurt naar de volgende onderzoeksvraag: 

Hoe kan het hergebruik van grondstoffen verankerd worden in een productontwerpproces, zodat dit leidt tot kwalitatief goede producten en de inzetbaarheid van recyclaat wordt vergroot?

Uit de onderzoeksvraag kunnen deelvragen worden geformuleerd. Zo is onderzoek nodig naar het productontwerpproces en de wijze waarop rekening wordt gehouden met het hergebruik van materiaalstromen. Verder is onderzoek naar de materiaaleigenschappen van recyclaat als grondstof van belang. De verwerking en toepassing van recyclaat in producten en de afvalhuishouding is een volgend onderwerp. Tenslotte speelt de vraag naar maatschappelijke acceptatie ervan. Alle onderzoeksresultaten van dit project zijn verwerkt in een handzaam boekje Recycling in ontwerp ‘State of the art’ van de Nederlandse recycling industrie, door Saxion en Windesheim gezamenlijk uitgegeven, welke op het afsluitende congres is verspreid.

Descriptive title Recycling in Design

Abstract Aim of the project is to provide a few simple tools to map the potential recycling of plastics and textile type materials. These tools should provide insight into the possibilities of reuse in the various stages of the product life cycle and how this is affected by the design of the products. For this reason it is important that products can be taken apart and that these components can be separated according to the various types of plastics used, which creates a monostream of potentially new raw materials. This transformation of waste to raw material and the quality consistency largely determines the possibilities for new end applications. Keeping in mind that all these processes, from design to reuse to redesign, affect the quality of end products later in the cycle, means that a clever design in the early stages is most important, but it is also important to question to what extent the end consumer and the plastics industry accept the use of recycled raw materials. The project will produce some do´s and don´ts allowing new product development, innovation and new product/market combinations.

Looptijd van het project 01-10-2011 tot 30-09-2013

Samenwerkingspartners Consortiumleden (9) Hogeschool Saxion (penvoerder), Enschede; Windesheim, Zwolle; AKG Polymers, Vroomshoop; Van Gansewinkel, Twello; D’Andrea & Evers, Enter; Schoeller Arca Systems Services, Zwolle; Stichting Texperium, Haaksbergen; KvK (voorheen Syntens), Enschede; Industrial Design Centre, Enschede. Programmaleden (14) Koninklijke Verpakkingsindustrie Stempher, Rijssen; SP Packaging BV, Enschede; Ten Cate Systems, Nijverdal; Philips Consumer Lifestyle, Eindhoven; Timmerije, Neede; Kwintet-KLM, Enschede; Mepal BV, Lochem; De Berkel BV, Varsseveld; Wavin T&I BV, Dedemsvaart; EKF BV, Enschede; Ecotherm BV, Winterswijk; H.J. Wiefferink BV, Oldenzaal; BPI Indupac, Hardenberg; Comaflex BV, Genemuiden.Netwerkleden (2) TU-Delft (Design & Engineering, Fac. Industrieel Ontwerpen), Delft; Koepelorganisatie NRK, Den Haag.

13


Output Op Windesheim zijn een aantal ontwerpcases uitgevoerd. Studenten hebben daarin een aantal ontwerpen afgeleverd die de recyclebaarheid van een aantal producten kunnen verbeteren. Vervolgens is de ontwerpmethodiek geanalyseerd. Dit zou ontwerpers moeten helpen met het ontwerpen van producten die beter geschikt zijn voor recycling. In samenwerking met AKG is een methode ontwikkeld om polypropeen en polyetheen van elkaar te scheiden. Dit blijkt waardevol omdat ingezameld kunststof afval uit een mix van beide kan bestaan en de genoemde materialen moeilijk te scheiden zijn met conventionele methoden. Het scheiden zorgt voor een verbetering van een aantal eigenschappen van de materialen waardoor deze hoogwaardiger hergebruikt kunnen worden. Het is mogelijk gebleken om kunststof een geur mee te geven die het gedurende langere tijd vasthoudt. De kunststoffen polypropeen en polyetheen zijn herhaaldelijk gerecycled, daaruit blijkt dat veel mechanische eigenschappen niet of weinig achteruit gaan door het recycleproces.


15 januari, 12 maart, 9 juli en 10 september 2013 - Kernconsortium en werkpakketleiders.



12 maart en 10 september 2013 – klankbordgroep.



19 maart en 8 oktober 2013 – sponsorgroep.



15 oktober 2013 - Congres Recycling in Ontwerp op Saxion, Enschede.

Publicaties (artikelen, vakpublicaties) 

Recycling in ontwerp ‘State of the art’ van de Nederlandse recycling industrie (september 2013) Windesheim en Saxion.



Recycling in ontwerp, Kunststof Magazine nummer 1 (januari 2014) door Koen Hermans, Niels Boks en Tonny van Dijk.


G. Vierhout, R. Alblas, C. Sipkens & S. Mijerink (03-09-2012 t/m 25-01-2013): Mogelijkheden van verbeteren mechanische eigenschappen gerecycled materiaal / Onderzoek naar de mogelijkheden om de mechanische eigenschappen van materialen na recycling te verbeteren.



D. Hoff, T. Minkjan, L. Kempjes (03-09-2012 t/m 25-01-2013): Maskeren van geur / Onderzoek naar de mogelijkheid om ongewenste geuren in kunststof te maskeren.



D. Deemter L. Bosscha M. Kleine Deters & J Korblet (03-09-2012 t/m 25-01-2013): Toevoegen van geur / Onderzoek naar de mogelijkheid om een gewenste geur aan kunststoffen toe te voegen.

Stageverslagen 

Wolde, de, J. (03-09-2012 t/m 25-01-2013): Recycling of Materials / Invloed van het recyclingproces op materiaal eigenschappen van PP.



Toering, P. (03-09-2012 t/m 25-01-2013): Recycling of Materials / Invloed van het recyclingproces op materiaal eigenschappen van PA6.



Frolijk, E. (01-01-2013 t/m 31-08-2013): Industriele recycling PP / Literatuurstudie effecten van recycling op kunststoffen / De invloed van recyclen op verschillende kunststoffen.



Kappe, G. (01-01-2013 t/m 1-06-2013): Sturen van mechanische eigenschappen polypropyleen



Stork, H. (01-01-2013 t/m 19-07-2013): Additieven voor polypropeen.

14


Toegezegde maximale projectsubsidie € 125.000 (voor Windesheim) door SIA RAAK-MKB

15


3.3 Renewable energie-efficiënte kunststof-productietechnologieën voor het grensoverschrijdend MKB (RAAK-Internationaal project) Soort project R&D project

Projectleider en onderzoekers Dr.ir. Harold Gankema


Dr. Margie Topp


Dr.ir Jakob Buist


Ir. Otto Kool


Laurens Bervoets


Cristian Hummel


Aantal bij het project betrokken studenten April 2012 – sept. 2013:

3 minor (Duurzame energie)studenten: G. Eggink, G. Uineken en B. de Haan.

Sept. 2012 – febr. 2013:

4 minor (Thermodynamic) studenten; R. Groen, H. Vesters, L. Teunissen en J.Faasen.

Febr. 2013 – juni 2013:

11 minor (Duurzame energie) studenten; B. Huisman, J. van Luinen, T. Daudey, C. de Jong, R. Hummel, D. Deemter, M. de Joode, S. de Groot, M. Lankhorst, R. Nabermann, D. van ’t Erve.

Sept. 2013 – febr. 2014:

3 minor (Thermodynamic) studenten; R. Westerman, R. Nabermann en B. Wevers

Sept. 2013 – febr. 2014:

1 afstudeerder via BPI Indupac; M van den Oord.

Status project Lopend

Beschrijving van het project In de kunststofverwerkende industrie bestaat een groot deel van de kosten uit energiekosten, waardoor de vraag naar energie-efficiënte oplossingen van doorslaggevende betekenis kan zijn. Naast deze vraag speelt duurzaamheid in het gebruik van de beschikbare energiebronnen een grote rol in het optimaliseren van bedrijfsprocessen. Vanuit deze drive is dit onderzoek ontstaan. In dit project zijn daarvoor verschillende soorten, elkaar onderling aanvullende, expertisegebieden uit Nederland en Duitsland samengebracht: 

Kennisinstellingen: Windesheim (lectoraat Kunststoftechnologie, energie, werktuigbouw, elektrotechniek) & Universiteit Duisburg IPE: (fundamenteel en toegepast onderzoek met betrekking tot ontwerp van kunststofverwerkende machines, energiegebruik bij kunststofverwerkende processen, mobiele meetopstellingen).



Solution providers: (energie-efficiëntie-advies; alternatieve energiedragers, energieterugwinning).



Kunststofverwerkende bedrijven (praktijkkennis met betrekking tot energievragen en oplossingen).

Om te onderzoeken hoe bij de kunststofverwerkende bedrijven concrete energie-innovaties een bijdrage leveren aan de doelstelling om 10% energiereductie te bereiken is een onderzoeksprogramma opgezet.

16

| JAARVERSLAG LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE 2013 | Dit onderzoeksprogramma kent ontwikkelingen op drie innovatiegebieden waarop enerzijds energie-efficiency resultaten te behalen zijn en die anderzijds aansluiten bij de concrete actuele vragen vanuit het betrokken MKB-netwerk: 

Energie optimalisatie van het productieproces.



Inzetten van alternatieve en duurzame energiedragers.



Hergebruik en opslag van energie.

Descriptive title Renewable energy-efficient plastics production technologies for international small and medium-sized enterprises

Abstract The plastics processing industry cooperating with the Windesheim University of Applied Sciences in the project “Sustainable production in the plastics industry” has become aware of the possibilities and necessity of energy-efficiency and other energy innovations for their company. Besides specific questions arising from the individual small and medium-sized enterprises, the ambitions for the future in the area of energy solutions by subsidiaries and government enterprises on a regional, national and international level are expressed more and more intensely and frequently. 

NL: Multiannual agreement Energy-efficiency Branch and government (MJA3)



EU: PlastVoltage (Plastics processing Industry Voluntary Long-Term Agreement on Energy Efficiency)



EU: Europe 2020/ Energy 2020 (A strategy for competitive, sustainable and secure energy)



EU: Energy Road Map 2050



NL: World Energy Outlook 2011 (Verhagen On the road to sustainable energy innovation necessity‘ Nov ‘11)



PROV: Energy Agreement Overijssel (to increase the part of new energy up to 20% in 2020).

The question the work field poses is: how can these ambitions be accomplished in a systematic and sustainable way. Through the KOENST project a first answer is given by means of specific innovations in three domains. In this project various complementary fields of expertise from the Netherlands and Germany have been brought together: 

Knowledge institutions: Windesheim University of Applied Sciences (Researchgroup Plastics Engineering Technology, Energy, Mechanical Engineering, Electrical Engineering) & Duisburg University: IPE (fundamental and applied research with regards to designing plastics processing machines, energy consumption in plastics processing processes, mobile measuring equipment)



Solution providers: (energy-efficiency advice, alternative energy sources, energy recovery)



Plastics processing companies (practical knowledge with regards to energy questions and solutions)

A programme has been set up to examine how specific energy innovations in plastics processing companies contribute to the goal to achieve a 10% reduction in energy. The programme investigates three innovation fields that may produce energy-efficient results and also fit with actual questions from the small and medium-sized network involved. 

Energy-Optimalisation of the production process



Use of alternative and sustainable energy sources



Reuse and storage of energy

17

| JAARVERSLAG LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE 2013 | Results of the project: 

Knowledge of energy-efficiency solutions in the three research and innovation fields



A research methodology plus complementary instruments, with a clear distinction of roles between knowledge institutions, solution providers and small and medium-sized enterprises.



A number of innovation cases related to specific market questions via Good Practices



An international network of small and medium-sized enterprises, solution providers and knowledge institutions in the field of energy-efficiency innovations.


Samenwerkingspartners Consortiumleden (3) Windesheim (penvoerder), Zwolle; Universiteit van Duisburg-Essen, Duisburg; SHS-Energieeffizienz UG Haftungsbeschränkt I.G, Oberhausen. Programmaleden (9) Timmerije, Neede; BPI Indupac, Hardenberg; Sphere, Hardenberg; Euro Mouldings, Nijverdal; 3Force Zuidbroek; DION, Hardenberg; Dumocom, Amelo; PSP, Zwolle; EARS Nederland BV, Haaksbergen; Netwerkleden (2) Koepelorganisatie NRK, Den Haag; KvK (voorheen Syntens), Enschede;

Output WERKPAKKET I (OTTO KOOL) Binnen werkpakket I zijn bij twee bedrijven (Indupac en Sphere) onderzoeken gestart naar mogelijke energiebesparingen. De resultaten zijn in de derde week van 2013 gepresenteerd en vastgelegd. Hierbij zijn twee projectgroepjes van 2 studenten ingeschakeld binnen de minor ‘thermodynamic engineer’. Zo is bij Indupac de mogelijkheid onderzocht van het voorwarmen van de pallets (kunsstofkorrels) met behulp van restwarmte. Een geconstateerd probleem bij de inzet van restwarmte is de aanwezige parafine in de koellucht, dat voor vervuiling van de systemen zorgt. Bij Sphere is het energieverbruik van het productieproces in kaart gebracht en zijn suggesties ter besparing gedaan. Beide projecten zijn in de periode van febr. t/m juni 2013 vervolgd. WERKPAKKET II (JAKOB BUIST) Binnen werkpakket II zijn twee nieuwe concepten ontwikkeld voor gasgestookte verwarming van spuitgietmachines. De resultaten zijn eveneens in de derde week van 2013 gepresenteerd en vastgelegd. De concepten onderscheiden zich in hoofdlijnen in branderrichting (axiaal of radiaal t.o.v. de mantel van de spuitgietmachine) en warmteoverdrachtmechanisme (straling overheersend of convectie). Hierbij zijn 4 studenten ingeschakeld binnen de minor ‘thermodynamic engineer’. Bovenstaande concepten zijn onderzocht middels numerieke simulatie van het verbrandingsproces en op basis van deze resultaten is een conceptkeuze gemaakt. Dit concept is uitgewerkt in een nieuw prototype, waarbij specifiek gekeken is naar het opvangen van thermische spanningen door de constructie op te delen in onafhankelijk van elkaar uitzettende delen. Ter onderbouwing van deze maatregelen is een numeriek model in ontwikkeling voor het voorspellen van thermische spanningen in het materiaal. Het prototype is in het tweede semester van 2013 gebouwd, een testopstelling is ontworpen en gebouwd door een student uit de minor ‘thermodynamic engineer’.

18

| JAARVERSLAG LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE 2013 | De eerste testresultaten zijn bekend en op basis hiervan zullen wijzigingen uitgevoerd worden ter bevordering van de convectieve warmteoverdracht. Het prototype is in duurproef genomen. WERKPAKKET III (LAURENS BERVOETS) Binnen werkpakket III zijn drie onderzoeken gestart, te weten: filtering van parafine, voorverwarmen granulaat en terugwinning van perslucht energie. 

Filtering van paraffine: Bij het bedrijf BPI Indupac is een electrostatisch filter geinstalleerd van de firma “United Air Specialist inc.” In december van 2013 is deze in gebruik genomen.



Voorverwarmen granulaat: Partner bedrijf SHS heeft een prototype installatie ontworpen, gebouwd en getest bij een extrusie bedrijf in Duitsland. Bij hogeschool Windesheim is een onderzoeksopstelling gebouwd voor optimalisatie van de warmteoverdracht van proceslucht naar granulaaat korrels met als doel simulaties van de warmteoverdracht in installaties te valideren.



Perslucht: Bij het bedrijf Dumocon is een testinstallatie in gebruik genomen en de resultaten worden onderzocht door een werkstudent.


16 april en 19 september 2013 – stuurgroep.



29 oktober 2013 – projectgroep.


G. Eggink, G. Uineken & B. de Haan (01-04-2012- 01-09-2013): Energiebalans van een spuitgietmachine.



J. Faasen, R. Groen, L. Teunissen & H. Vesters (01-09-2012 t/m 31-01-2013): Concept ontwikkeling brander, bij partnerbedrijf 3Force.



L. Teunissen & H. Vesters (01-09-2012 t/m 01-01-2013): Opwarmen kunststofkorrels, bij partnerbedrijf BPI Indupac.



J. Faasen & R. Groen (01-11-2012 t/m 31-01-2013): Energiestromen, bij partnerbedrijf Sphere.



T. Daudey, R. Hummel & C. de Jong (01-2-2013 t/m 10-7-2013): NGR-scope.



B. Huisman & J. van Luinen (01-2-2013 t/m 10-7-2013): Project Sphere.



B. Wevers (01-9-2013 t/m 15-1-2014): Terugwinnen perslucht.



D.Deemter en M. de Joode (01-02-2013 t/m 10-07-2013): filtreren restwarmte.

Werkstukken 

R. Nabermann (01-09-2013 t/m 31-01-2014): Testopstelling granulaat / voorverwarmer inrichten met meet/aansturingsinstrumenten.



J. Brouwer & C. Hummel (01-09-2013 t/m 31-01-2014): Bouw granulaatvoorverwarmer testopstelling.

Onderzoeksverslagen 

C. Hummel en J. Buist (18-12-2013): CFD analysis of heating in a gas burner for injection molding.



C. Hummel en L. Bervoets (7-11-2013): Granular flow through an orifice.

Afstudeerverslag 

Oord, van den, M. (01-09-2013 t/m 31-01-2014): Hergebruik warmte naverbranding.

Toegezegde maximale projectsubsidie € 300.000 door SIA RAAK-Internationaal

19


3.4 High-Tech Kunststoffen (Thermoplastische Composieten) (RAAKMKB project) Soort project R&D project

Projectleider en onderzoekers Dr. Margie Topp

0.20 fte (projectsponsor en projectleider)

Ir. Alexander Jansen

0.20 fte (onderzoeker tot juni 2013)

Drs.ing. Freek Noordhuis 0.40 fte (onderzoeker) Koen Hermans


Aantal bij het project betrokken studenten Periode april - juli 2013:

3 werkstudenten: P.B. Schelling, M. Stapel, W. Rorije

Sept. 2013 – febr 2014:

1 afstudeerder: B. Burger.

Sept. 2013 – febr 2014:

17 minor (Polymer)studenten; C. Aalderink, N. Kemper, B. Zwarthoff, K. Groen, N. Baan, J. Gillis, T. ter Maat, M. Hopster, H. Stork, M. van der Stouw, T. Boshove, P. Buitenhuis en Y. Ismael, M. Hilkhuijsen, G. de Bie, E. Frolijk en D. Roodbergen.


Beschrijving van het project Een onderzoek naar de toepassingsmogelijkheden van Thermoplastische Composieten in dertien MKB-bedrijven in de kunststofverwerkende industrie. Gekeken wordt hoe voor elk van deze bedrijven een hoogwaardig eindproduct gecreëerd kan worden, wat in serie gemaakt kan worden. Tevens wordt gekeken naar het economisch omslagpunt voor de inzet van thermoplastische composieten. Dit project wordt gefinancierd via de RAAK-regeling van de Stichting Innovatie Alliantie. Thermoplastische composieten hebben een aantal voordelen ten opzichte van thermohardende composieten. Allereerst zijn het materialen met hoge weerstand tegen impact, maar tevens kan het materiaal na verwarmen hervormd en/of gerecycled worden. Daarnaast kan de automatiseerbaarheid van de verwerking voordelen bieden in termen van kwaliteitswaarborging door verminderd hand-werk. In twaalf bedrijven zal onderzoek worden uitgevoerd naar het gebruik van thermoplastische composieten. De producten zullen getest en geëvalueerd worden, waarbij de economische haalbaarheid bekeken wordt waardoor generieke handvaten zullen ontstaan voor het MKB voor de inzetbaarheid van deze materialen. In de eerste helft van 2013 zijn drie studenten van de opleiding Werktuigbouwkunde gestart met cases bij Fast Forward FFWD en Rondal. Zij houden zich bezig met het omzetten van thermohardende composiet producten naar thermoplastische composieten door middel van het (her)ontwerpen en het maken van prototypes die vervolgens getest worden. In september is een afstudeerder van start gegaan met het onderzoeken van de techniek overmoulding voor TenCate. Tevens is er toen gestart met de cases van Modified Materials, Beutech, Veldink en OIM wat heeft

20

| JAARVERSLAG LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE 2013 | geresulteerd in een aantal technology demonstrators, zoals een zijschild voor een kinderrolstoel, een PE bak waarvan de profielen met UD tape verstevigd zijn en een prototype prothese.

Descriptive title Thermoplastic composites

Abstract It is the aim of this project to find the application areas for thermoplastic composites other than the aviation and aerospace industry. Most small to medium sized companies work with thermoset composites, using mostly manual production methods. The challenge is to design and make a valuable end product for 12 SMEs and to analyze the break-even point for each of these cases compared to their current production method. Within this project the combined expertise of several knowledge institutes hopes to accelerate the process.


Samenwerkingspartners Consortiumleden (4) Windesheim (penvoerder), Zwolle; Thermo Plastic Research Centre, Enschede; Cato Composite Innovations, Doesburg; Aplied Polymer Innovations, Emmen. Programmaleden (12) Beutech, Steenwijk; Cato Composites Innovations, Doesburg; Fast Forward FFWD, Zwolle; Modified Materials, Halsteren; Novek Technical Solutions, Zwolle; OIM Orthopedie, Assen; People Creating Value, Beetsterzwaag; Rondal, Vollenhove; Royal Huisman Shipyards, Vollenhove; Ten Cate, Nijverdal; ICO innovaties, Emmeloord; Veldink Rolstoeltechniek, Nieuw-Buinen; Wagenbouw Bolle, Emmeloord. Netwerkleden (2) Koepelorganisatie NRK, Den Haag; KvK (voorheen Syntens), Enschede;


4 april 2013 – kick-ff bijeenkomst met projectgroep en stuurgroep.



18 juni 2013 - projectgroepbijeenkomst bij TPRC.



14 november 2013 - projectgroepbijeenkomst met minorstudenten bij NLR.



3 oktober 2013 – stuurgroep.


OIM prothese koker



Veldink4Kids herontwerp zijschild en ruggensteun



Versteviging door middel van PE UD tape van een Beutech composteerbak



Generating data on PP UD tape Modified Materials

Werkstudenten: 

M. Stapel & P.B. Schelling (01-04-2013 t/m 31-07-2013): Herontwerp van raam Rondal.



W. Rorije (01-04-2013 t/m 31-07-2013): Herontwerp van baanwiel van FFWD.

21


Afstudeerverslag: 

Burger, B. (01-09-2013 t/m 31-01-2014): Overmoulding of thermplastisch composiet.

Toegezegde maximale projectsubsidie € 300.000 door SIA RAAK-MKB

22


3.5 Composieten in Built Environment (TFF project) Soort project R&D project

Projectleider en onderzoekers: Dr. Margie Topp

0.05 fte (projectsponsor per 1 juni)

Ir. Peter Bosman

0.20 fte (projectleider per 1 juni)

Aantal bij het project betrokken studenten Sept. 2013 - jan. 2014:

2 afstudeerders: W. Grisnich en P. Schreuder.


Beschrijving van het project Het SIA in Oost Nederland wil graag de stap maken naar verdergaande toepassing van Composiet materialen in de Civiele Techniek om onderhoud te beperken en daarmee te zorgen voor minder tijdelijke verstoringen van de beschikbaarheid van de infrastructuur en tevens om verder te innoveren. In dit project wordt onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van de toepassing van Composiet materialen in de Civiele Techniek met als doel een hoogwaardiger eindproduct te creëren wat functioneel toegepast kan worden en leidt tot Systeem-innovatie. Belangrijk daarbij is om in kaart te brengen wat de economische meerwaarde is van deze systeem-innovatie. Daartoe zijn de volgende twee deelonderzoeken gedefinieerd: Onderzoek naar uitzettingsvrije composiet brugdekken Onderzoek naar composiet gewapende rubber oplegblokken Producent Vilton moet deze gelamineerde oplegblokken voor elke opdracht individueel produceren vanwege de steeds verschillende afmetingen. Liever produceren zij één grote plaat om daaruit delen te snijden, maar door corrosie is dat nog niet mogelijk. Tijdens het onderzoek worden composiet - rubber oplegblokkengemaakt en op aanhechting beproefd. Volgens Witteveen en Bos zijn staal- en betonconstructies fantastisch, totdat zonnestralen of vorst de beperkingen blootleggen. Uitzettingsvrij composiet is al eens toegepast, maar wat zijn de mogelijkheden voor brugdekken? In dit onderzoek worden plaatvormige composieten proefstukken gemaakt en op temperatuuruitzetting, samenhang en sterkte beproefd.

Descriptive title Composites in Built Environment

23


Abstract The increased need for good infrastructure is directly related to a healthy and increasing economy. Strict rules and regulations with respect to durability and wear of materials offer new chances for composites. This is why TechForFuture in cooperation with the industry is investigating two new routes into creating high-end, functional system innovations with an overall healthy economic value proposition. One part of the project focuses on elastomer (bridge)bearings allowing just-in-time production of unique shapes and sizes while at the same time preventing corrosion during the product life. The other part of the project focuses on low shink composites and the chances these can offer when applied in bridge decks.


Samenwerkingspartners Consortiumleden (5) Hogeschool Saxion (penvoerder), Enschede; Christelijke Hogeschool Windesheim, Zwolle; Toeleverancier van hars DSM resins, Zwolle; Toeleverancier van vezels Teijin fibres, Arnhem; Producent van rubber constructies Vilton, Lelystad. Programmaleden (7) Civiele contractors TBI Infra Apeldoorn & Dubbink, Vriezenveen; Staalbouwcontractor Jansen Venneboer, Wijhe; Ingenieursbureaus Witteveen+Bos, Deventer & Westenberg, Harderwijk; Composietbouwers Schaap Composites, Lelystad & Utec Composites, Alkmaar. Netwerkleden (3) TU-Delft (Civiele Techniek), Delft; TU-Twente (Elastomer Technology and Engineering), Lectoraat Grootcomposiet InHolland.

Output In een literatuurstudie zijn kansvolle materialen geselecteerd voor een uitzettingsvrij composiet (EFC, Expansion Free Composite). Hieruit komen aramide- koolstofvezels naar voren, waarvan aramide de goedkoopste is. Bij DSM zijn met aramidevezels van Teijin en hars van DSM een aantal composietdelen ten behoeve van proefstukken gemaakt. Daarmee zijn bij DSM trek- en drukproeven gedaan, en op Windesheim uitzettingsproeven. Technisch blijkt een uitzettingsluwe composieten mogelijk, in een LCC wordt nog bekeken of dit economisch ook aantrekkelijk is. In een literatuurstudie zijn kansvolle materialen geselecteerd voor een composiet gewapend oplegblok (CRE, Composite Reinforced Elastomer). Hieruit komen glasvezel polyester composiet naar voren. Naast traditioneel vulkaniseren van rubberlagen met wapeningslagen wordt eveneens bekeken of lijmen mogelijk is. Hiertoe is met Henkel een kansvolle lijm geselecteerd. Bij DSM worden glasvezels en hars van DSM een aantal composietdelen ten behoeve van proefstukken gemaakt. Daarmee worden bij Windesheim rubberoplegblokken gelijmd en worden daarop proeven uitgevoerd op druk en later op afschuiving. In eerste instantie worden blokken met massieve rubberlagen beproefd, zo nodig met geperforeerde rubberlagen. Zo nodig wordt een en ander herhaald met oplegblokken die gevulkaniseerd worden door Vilton. Nadat hopelijk een technisch haalbare oplossing is gevonden met behulp van de beproevingen, wordt in een LCC nog bekeken of dit economisch ook aantrekkelijk is.

24


Projectbijeenkomsten waarin resultaten gepresenteerd zijn aan de betrokken partijen; 

3/4 augustus 2013 - Kernconsortium Uitzettingsvrij brugdek bij Teijin te Arnhem & DSM te Zwolle.



30 oktober 2013 - Kernconsortium Rubber oplegblok bij Vilton te Lelystad.



5 december 2013: Bijeenkomst bij Witteveen+Bos te Deventer.

Afstudeerverslag: 

P. Schreuder & W. Grisnich (01-09-2013 t/m 31-01-2014): Uitzettingsvrij Composiet brugdek, Afstudeerproject februari 2013.

Toegezegde maximale projectsubsidie: €51.077 (voor Windesheim) door TFF

25


3.6 Breakthrough in 3D printen (TFF project, met Saxion als penvoerder) Soort project: R&D project

Projectleider en onderzoekers deelproject W indesheim: Dr.ir. Geert Heideman

0.05 fte (projectsponsor per 1 augustus)


0.10 fte (projectleider per 1 augustus)

Ir. Masja Mooij

0.10 fte (onderzoeker per 1 augustus)

Aantal bij het (deel) project betrokken studenten Sept. ‘13 – febr. ’14:

6 minor studenten: Stefan Breet, Rosalie Smelt, GeertJan Winkoop, Rianne Bleeker, Jeffrey van der Veen en Antwan Velthuizen.

Status project: Lopend

Beschrijving van het project 3D-printen is volop in ontwikkeling en gaat een cruciale rol spelen in de toekomst van High Tech Systems en Materialen (HTSM). Het gaat een belangrijke rol spelen in deze industrie, met bijbehorende werkgelegenheid. Met dit TechForFuture (TFF) project wordt er onderzoek gedaan naar en kennis verworven over: 

diverse materialen en hun 3D-printmogelijkheden en eigenschappen



benodigde platforms en apparatuur



aantrekkelijke toepassingen op diverse markten, waaronder zorg en bouw.

TechForFuture wil bijdragen aan de versterking van de innovatieve 3D-printmogelijkheden en de werkgelegenheid in deze industrie. Daarnaast wil het Centre of Expertise HTSM Oost haar kennispositie in de markt versterken. Het onderzoek vindt plaats op de volgende deelterreinen: 

3D-printen en hightech bouwen



3D-printen en vernieuwende materialen



Mechatronica en 3D-printen



Hightech toepassing en design for 3D-printing



Medische toepassingen van 3D-printen

De eerste 4 werkpakketten worden uitgevoerd door Saxion en het Lectoraat Kunststoftechnologie, Windesheim houdt zich specifiek bezig met deelproject ‘Medische toepassingen van 3D-printen’: Onderzoek naar de mogelijkheden van 3D-printen in de medische sector, in het bijzonder orthopedie en orthodontie. In beide genoemde sectoren worden medische hulpmiddelen op maat gemaakt voor patiënten. Hiermee gaat veel handwerk gepaard, waardoor het aanmeten een tijdrovend en kostbaar proces is. Er wordt onderzocht wat de mogelijkheden zijn van het 3D-scannen van de betreffende lichaamsdelen (onderbeen/kaak) en het 3D-printen van een medisch hulpmiddel dat passend is op het gescande lichaamsdeel. Het doel is, naast het vervaardigen van 3D-geprinte prototypes, het opdoen en vastleggen van kennis (ontwerpregels, materiaaleigenschappen, procesparameters).

26


Descriptive title Breakthrough in 3D printing

Abstract Medical aids, such as ortheses or protheses, are custom made for a patient. This means that no two products are exactly the same. Ensuring that the orthesis or prosthesis fits the patient is a time-consuming and expensive process, which involves a lot of skilled manual labour. By incorporating 3D-scanning and 3D-printing techniques into the process, time and expenses could be saved. The project is divided into two separate sub-projects. Firstly the development of an ankle-foot-orthesis and secondly a custom made tool to be used by dentists for designing dental prostheses. We aim to produce 3D-printed prototypes for both applications and to record the generated knowledge.


Samenwerkingspartners Programmaleden deelproject lectoraat (3) Windesheim, Zwolle; Tandtechnisch Laboratorium Miedema, Drachten; OIM Orthopedie, Assen.

Output deelproject De beoogde output van deelproject 5 bestaat uit: 

3D-geprinte prototypes van een EVO en een afdruklepel;



Eindverslagen van studenten die hier in het kader van een minoropdracht aan hebben gewerkt;



Eén of meerdere artikelen waarin de opgedane kennis en ontwerpregels zijn vastgelegd.

Toegezegde maximale projectsubsidie € 150.000 door TFF voor deelproject lectoraat Kunststoftechnologie

27


3.7 Recycling of Polymer Materials (TFF project, met Saxion als penvoerder) Soort project R&D project

Projectleider en onderzoekers deelproject W indesheim Dr.ir. Geert Heideman

0.05 fte (projectsponsor per 1 juni)


0.10 fte (projectleider per 1 juni)

Dr.ir. Niels Boks

0.20 fte (onderzoeker per 1 juni)

Status project: Lopend

Beschrijving van het gehele project Met dit project willen Saxion en Windesheim grip krijgen op de eigenschappen van gerecyclede materialen. Wereldwijd is er maatschappelijk en industrieel veel belangstelling voor het ontwerpen van producten met het oog op hergebruik en recycling. Want goede oplossingen leveren naast economische winst ook milieuwinst op. Binnen de topsector HTSM wordt op kunststofgebied meer en meer gewerkt met complexe samengestelde producten. De inzet van allerlei hybride en samengestelde materialen brengen nieuwe uitdagingen op het gebied van recycling. Saxion en Windesheim deden al onderzoek in het kader van Recycling in ontwerp, een RAAK-MKB project. Dit project heeft nuttige resultaten opgeleverd. Juist de aanbevelingen vanuit de betrokken industriële bedrijven, én inzichten die zelf verkregen zijn, zijn aanleiding voor een gefundeerd vervolgonderzoek. In dit vervolgonderzoek onderzoeken Saxion en Windesheim met samenwerkingspartners: 

Monostroombenadering;



Maken en verbreken (bonding-debonding) van verbindingen tussen materialen;



Uitstraling van hergebruikte materialen;



Business modellen;



Levensduurvoorspellingen.

Het lectoraat zal zich bezighouden met het deelproject monostroombenadering, waarbij we ons richten op de recyclebaarheid van kunststoffen en het poedercoaten ervan, om een mooie uitstraling van het product te kunnen realiseren. Hiermee wordt een zeer sterke relatie gelegd met het deelproject “uitstraling van hergebruikte materialen”.

Aantal bij het (deel)project betrokken studenten: Sept. 2013 – jan. 2014:

7 minor (Polymer) studenten; C. van den Heuvel, L.J. van Oeveren, T. Out, W. de Groot, P. Dijkstra, T. Stobbe en W. Westenbrink. “Onderzoek naar mogelijkheden om kunststof te poedercoaten”.

Descriptive title Recycling of Polymer Materials

28


Abstract To enhance the possibility to use a single type of (recycled) plastic for a product, we are investigating the possibility to powdercoat polymer materials. The powdercoat process is well known for metal products. A big advantage is that there is no need for solvents, as is the case with paints. However, a substrate needs to be electrically conductive to allow the powder to attach to the surface. We are investigating ways to achieve the necessary conductivity. Our first investigations have shown that it is possible to powdercoat a polymer product, but we have not yet been able to get consistent results. The current investigation focusses on two questions: firstly “what are the requirements for the polymer material?” and secondly “what are the parameters for the powdercoat process?”.


Samenwerkingspartners Programmaleden deelproject lectoraat (2) Windesheim, Zwolle; DSM Resins, Zwolle.

Output Gewenst eindresultaat deelproject: Inzicht in mogelijkheden van monostroombenadering, bonding en de-bonding en een betere uitstraling van gerecyclede materialen, nieuwe businessmodellen en verbeterde levensduurvoorspellingen voor gerecyclede materialen.

Toegezegde maximale projectsubsidie € 150.000 door TFF voor deelproject lectoraat Kunststoftechnologie

29


4 Onderwijsactiviteiten Naast het projectmatig geformuleerde onderzoek zijn er op het gebied van onderwijs een aantal ontwikkelingen te vermelden; 

Verdere ontwikkeling van masteropleiding Polymer Engineering in samenwerking met Stenden hogeschool.



Vanuit het lectoraat zijn voor studenten van de minor Polymer Product Engineer (PPE) en voor studenten van het Deltion college het afgelopen jaar diverse excursies georganiseerd naar partnerbedrijven binnen Nederland en naar beurzen/bedrijven in het buitenland, waaronder een 2-daagse excursie naar onder andere Hochschule Osnabrück op 6 en 7 november 2013.



Voor de practica zijn de studenten naar Parthian geweest voor composieten en naar het PSP voor materiaalkundig onderzoek.



Minor PPE in het Nederlands aangeboden: totaal 29 studenten.

Programma PPE-minor 

Materiaalkunde van kunststoffen theorie/materiaalkundig onderzoek practicum



Verwerkingstechnieken van kunststoffen



Moldflow analyse



Proces parametereffect methode/procesoptimalisatie



Technisch Engels



Construeren met kunststoffen



Overall project

LESSEN IN SAMENWERKING MET BEDRIJFSLEVEN: Vak

i.s.m. bedrijven

Procesparameter effect methode

Dyka bv, Kornelis Caps & Closures bv, AKG Polymers, Schoeller Allibert

Moldflow

Wavin T&I

Overall project

Miedema, OIM, Modified Materials, Beutech, DSM

Gastlessen/presentaties Tijdens de minor zijn er ook nog gastlessen geweest op het gebied van: 

Verwerken van composieten door drs. Ron Verleg van DSM Composite Resins



Moldflow door dr. Aart Naaktgeboren van AJN CAE Advies en Product Design

Begeleiding AP- en stage opdrachten Naast de stage-, minor- en afstudeeropdrachten die binnen de projecten hebben gelopen, hebben de docenten en lectoren ook nog talloze stage- en afstudeerderonderzoeken begeleid in de regio. Zoals bij VMI (door dr.irs Geert Heideman en Jakob Buist), bij AKG (door dr.ir. Niels Boks), of bij Fokker (door dr. Margie Topp en drs.ing. Freek Noordhuis).

30


5 Overige Activiteiten 5.1 Activiteiten op Windesheim 

’t Onderzoeksuurtje op 2 april 2013: Presentatie ”De kunst van het verbinden in kunststoffen” door Geert Heideman.



Accreditatie Master PE op 30 mei 2013.



Gastcollege/CAD training voor beginners in najaar 2013: Workshop Solid Works, spuitblazen van PETflessen door Masja Mooij.



Gastcollege Onderzoek CBE voor Toegepaste Onderzoek op 5 december 2013 door Peter Bosman.



Een groot deel van de Kenniskring en de ondersteuning heeft haar projectmanagement kennis dit jaar uitgebreid met een Prince2 Foundation certificaat.

5.2 Activiteiten verricht in de vakwereld 

Bezoek Composietentafel: NL composiet research centres bijeenkomst op 24 januari 2013 door Margie Topp.



Bezoek 3Dprintbeurs Rapid Pro Veldhoven in februari 2013 door Alexander Jansen, Masja Mooij en Mike Laarman.



Diverse bijeenkomsten klankbordgroep onderwijsontwikkeling Kunststof-en Coatingtechnologie bij CIV door Geert Heideman.



Bezoek Biocomposieten NL: Bijeenkomst kennisinstellingen biocomposieten op 6 maart 2013 door Geert Heideman, Alexander Jansen en Margie Topp.



Heropening Polyplasticum en 1-jarig jublieum PSP bij PSP op 7 maart 2013.



Deelname beurs: People’s Business Zwolle op 7 maart 2013 door Margie Topp, Geert Heideman, Alexander Jansen en Mike Laarman.



Bezoek composieten beurs: JEC Paris op 10-12 maart 2013 door Margie Topp, Alexander Jansen en Freek Noordhuis.



Beursbezoek: ECS Nuenberg op 19-21 maart 2013 door Geert Heideman.



Bezoek Holland High Tech: Topsector HTSM op 21 maart 2013 door Geert Heideman, Alexander Jansen en Margie Topp.



Deelname Algemene Ledenvergadering Composiet Nederland VKCN op 10 april 2013 door Margie Topp.



Bezoek congres NRK op 18 april 2013 door Margie Topp en Geert Heideman.



Deelname Mix & Match Oost NV op gebied van composieten op 14 mei 2013 door Margie Topp.



Gastcollege tjdens programma Willemshaven, Jade University Willemshaven op 15 mei 2013 door Geert Heideman.



Gastcollege Composieten voor CIV/Deltion studenten op 15 mei 2013 door Peter Bosman.



Deelname in jurypanel Ingenieursburo, 2 jaars TBK studenten op 29 mei 2013 door Margie Topp.



Diverse gastcolleges voor CIV/Deltion docenten van mei t/m juni 2013 door Niels Boks, Margie Topp,

e

Masja Mooij, Geert Heideman. 

Deelname Agrobiopolymeren excursie georganiseerd door Stenden, Daan van Rooijen, NLR, PFT en FRT op 11 juni 2013 door Margie Topp.



Opening CoE TechForFuture bij Saxion op 17 juni 2013.



Congres 3DprintNL in samenwerking met Stenden, PSP, Oost NV, Kennispoort Regio Zwolle, SIA, Westrup Engineering, Provincie Overijssel, Province Drenthe en KvK en op 19 september 2013.



Congres Recycling in Ontwerp in samenwerking met Saxion op 15 oktober 2013.

31

| JAARVERSLAG LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE 2013 | 

Beursbezoek K in Düsseldorf door Margie Topp, Geert Heideman, Koen Hermans en student Barry Burger, 18 oktober 2013.



Deelname DPI Polymer Innovation Day in Eindhoven, 6 november 2013 (Geert Heideman).



Ondertekening van het Ketenakkoord Kunststofkringloop op 12 november 2013 op de Innovatie-estafette 2013 in de RAI in Amsterdam (door Geert Heideman). Samen met 65 partijen en door staatssecretaris Mansfeld.(http://www.innovatie-estafette.nl/Nieuws/article/10341/Ketenakkoord-Kunststof-Kringloop).



Opening Centre of Open Chemical Innovation (COCI) en Innovation Lab (iLab)/GreenPAC met Stenden Emmen op 15 november 2013 bij PSP.



Expert lezing in Syntens bus naar K-beurs door Margie Topp.



Deelname in RKI netwerk, 4 bijeenkomsten per jaar (Geert Heideman).



Dagvoorzitter Compoworld congres “Composites in Motion”, 27 November 2013, door Margie Topp



Diverse gastcolleges Composieten voor Bouwkunde en Civiel bij DSM van november 2013 t/m januari 2014 door Margie Topp en Peter Bosman.

5.3 Publicaties (en pers) 

Artikel COCI in Agro & Chemie maart 2013: Innovatieve slagkracht.



Artikel Master PE in Stentor maart 2013: Nieuwe Master in Zwolle.



Artikel Master PE in Swollenaer maart 2013: Masteropleiding ‘kunststof’ in de maak.



WINWIN nr. 4, mei 2013: Kansen voor het MKB met Rapid Manufacturing, interview met Masja Mooij en Alexander Jansen.



Win’ 13 juni 2013: vooraankondiging congres 3DprintNL.



Win’ 5 september 2013: aankondiging congres 3DprintNL.



Printen in de derde dimensie (september 2013) door Masja Mooij.



Onderzoek door Windesheim: elk MKB-bedrijf kan iets met 3D printen (september 2013) interview Masja Mooij voor Made in Europe.



3DPrintNL brengt kennis 3D printen naar Noord-Nederland (september 2013) interview Masja Mooij voor Vraag en aanbod.



Lectoraat, project RM, rapport en 3DprintNL genoemd in ‘De wereld van 3D-printen’ door Willem Vermeend (september 2013).



Recycling in ontwerp ‘State of the art’ van de Nederlandse recycling industrie (september 2013) Windesheim en Saxion.



Win´ 28 oktober 2013: Unieke kunstof Master van start.



WINWIN nr. 5, oktober 2013: iLab-status voor Windesheim.



Artikel in Kunstof & Rubber nr. 11 (november 2013): MKB nog onvoldoende toegerust voor kunststofinnovatie door Geert Heideman.



Artikel Master PE in Swollenaer november 2013: ‘Kunststoffen huwelijk met MKB’ basis nieuwe opleiding.



Artikel Ketenakkoord Kunststofkringloop door lectoraat op website rtlnieuws.nl en rijksoverheid.nl november 2013: Mansveld tekent kringloopakkoord met meer dan 60 bedrijven.



Artikel in Linkmagazine en op op website Nederlandse-industrie.nl, december 2013: MKB nog onvoldoende toegerust voor kunststofinnovatie door Geert Heideman.

32

W i n d e s h e i m z e t k e n n i s i n w e r k i n g. Jaarverslag 2013 LECTORAAT KUNSTSTOFTECHNOLOGIE

Recommend Documents